| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
३. वत्थगुय्हनिदस्सनपञ्हो
3. Vatthaguyhanidassanapañho
३. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं तथागतेन –
3. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ tathāgatena –
मनसा संवरो साधु, साधु सब्बत्थ संवरो’ति॥
Manasā saṃvaro sādhu, sādhu sabbattha saṃvaro’ti.
‘‘पुन च तथागतो चतुन्नं परिसानं मज्झे निसीदित्वा पुरतो देवमनुस्सानं सेलस्स ब्राह्मणस्स कोसोहितं वत्थगुय्हं दस्सेसि। यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘कायेन संवरो साधू’ति, तेन हि सेलस्स ब्राह्मणस्स कोसोहितं वत्थगुय्हं दस्सेसीति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि सेलस्स ब्राह्मणस्स कोसोहितं वत्थगुय्हं दस्सेति, तेन हि ‘कायेन संवरो साधू’ति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
‘‘Puna ca tathāgato catunnaṃ parisānaṃ majjhe nisīditvā purato devamanussānaṃ selassa brāhmaṇassa kosohitaṃ vatthaguyhaṃ dassesi. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘kāyena saṃvaro sādhū’ti, tena hi selassa brāhmaṇassa kosohitaṃ vatthaguyhaṃ dassesīti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi selassa brāhmaṇassa kosohitaṃ vatthaguyhaṃ dasseti, tena hi ‘kāyena saṃvaro sādhū’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘कायेन संवरो साधू’ति, सेलस्स च ब्राह्मणस्स कोसोहितं वत्थगुय्हं दस्सितं। यस्स खो, महाराज, तथागते कङ्खा उप्पन्ना, तस्स बोधनत्थाय भगवा इद्धिया तप्पटिभागं कायं दस्सेति, सो येव तं पाटिहारियं पस्सती’’ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘kāyena saṃvaro sādhū’ti, selassa ca brāhmaṇassa kosohitaṃ vatthaguyhaṃ dassitaṃ. Yassa kho, mahārāja, tathāgate kaṅkhā uppannā, tassa bodhanatthāya bhagavā iddhiyā tappaṭibhāgaṃ kāyaṃ dasseti, so yeva taṃ pāṭihāriyaṃ passatī’’ti.
‘‘को पनेतं, भन्ते नागसेन, सद्दहिस्सति, यं परिसगतो एको येव तं गुय्हं पस्सति, अवसेसा तत्थेव वसन्ता न पस्सन्तीति। इङ्घ मे त्वं तत्थ कारणं उपदिस, कारणेन मं सञ्ञापेही’’ति। ‘‘दिट्ठपुब्बो पन तया, महाराज, कोचि ब्याधितो पुरिसो परिकिण्णो ञातिमित्तेही’’ति। ‘‘आम भन्ते’’ति। ‘‘अपि नु खो सा, महाराज, परिसा पस्सतेतं वेदनं, याय सो पुरिसो वेदनाय वेदयती’’ति। ‘‘न हि भन्ते, अत्तना येव सो, भन्ते, पुरिसो वेदयती’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, यस्सेव तथागते कङ्खा उप्पन्ना, तस्सेव तथागतो बोधनत्थाय इद्धिया तप्पटिभागं कायं दस्सेति, सो येव तं पाटिहारियं पस्सति।
‘‘Ko panetaṃ, bhante nāgasena, saddahissati, yaṃ parisagato eko yeva taṃ guyhaṃ passati, avasesā tattheva vasantā na passantīti. Iṅgha me tvaṃ tattha kāraṇaṃ upadisa, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti. ‘‘Diṭṭhapubbo pana tayā, mahārāja, koci byādhito puriso parikiṇṇo ñātimittehī’’ti. ‘‘Āma bhante’’ti. ‘‘Api nu kho sā, mahārāja, parisā passatetaṃ vedanaṃ, yāya so puriso vedanāya vedayatī’’ti. ‘‘Na hi bhante, attanā yeva so, bhante, puriso vedayatī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, yasseva tathāgate kaṅkhā uppannā, tasseva tathāgato bodhanatthāya iddhiyā tappaṭibhāgaṃ kāyaṃ dasseti, so yeva taṃ pāṭihāriyaṃ passati.
‘‘यथा वा पन, महाराज, कञ्चिदेव पुरिसं भूतो आविसेय्य, अपि नु खो सा, महाराज, परिसा पस्सति तं भूतागमन’’न्ति? ‘‘न हि, भन्ते, सो येव आतुरो तस्स भूतस्स आगमनं पस्सती’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, यस्सेव तथागते कङ्खा उप्पन्ना, तस्सेव तथागतो बोधनत्थाय इद्धिया तप्पटिभागं कायं दस्सेति, सो येव तं पाटिहारियं पस्सती’’ति।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, kañcideva purisaṃ bhūto āviseyya, api nu kho sā, mahārāja, parisā passati taṃ bhūtāgamana’’nti? ‘‘Na hi, bhante, so yeva āturo tassa bhūtassa āgamanaṃ passatī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, yasseva tathāgate kaṅkhā uppannā, tasseva tathāgato bodhanatthāya iddhiyā tappaṭibhāgaṃ kāyaṃ dasseti, so yeva taṃ pāṭihāriyaṃ passatī’’ti.
‘‘दुक्करं, भन्ते नागसेन, भगवता कतं, यं एकस्सपि अदस्सनीयं, तं दस्सेन्तेना’’ति। ‘‘न, महाराज, भगवा गुय्हं दस्सेसि , इद्धिया पन छायं दस्सेसी’’ति। ‘‘छायायपि, भन्ते, दिट्ठाय दिट्ठं येव होति गुय्हं, यं दिस्वा निट्ठं गतो’’ति। ‘‘दुक्करञ्चापि, महाराज, तथागतो करोति बोधनेय्ये सत्ते बोधेतुं। यदि, महाराज, तथागतो किरियं हापेय्य, बोधनेय्या सत्ता न बुज्झेय्युं। यस्मा च खो, महाराज, योगञ्ञू तथागतो बोधनेय्ये सत्ते बोधेतुं, तस्मा तथागतो येन येन योगेन बोधनेय्या बुज्झन्ति, तेन तेन योगेन बोधनेय्ये बोधेति।
‘‘Dukkaraṃ, bhante nāgasena, bhagavatā kataṃ, yaṃ ekassapi adassanīyaṃ, taṃ dassentenā’’ti. ‘‘Na, mahārāja, bhagavā guyhaṃ dassesi , iddhiyā pana chāyaṃ dassesī’’ti. ‘‘Chāyāyapi, bhante, diṭṭhāya diṭṭhaṃ yeva hoti guyhaṃ, yaṃ disvā niṭṭhaṃ gato’’ti. ‘‘Dukkarañcāpi, mahārāja, tathāgato karoti bodhaneyye satte bodhetuṃ. Yadi, mahārāja, tathāgato kiriyaṃ hāpeyya, bodhaneyyā sattā na bujjheyyuṃ. Yasmā ca kho, mahārāja, yogaññū tathāgato bodhaneyye satte bodhetuṃ, tasmā tathāgato yena yena yogena bodhaneyyā bujjhanti, tena tena yogena bodhaneyye bodheti.
‘‘यथा, महाराज, भिसक्को सल्लकत्तो येन येन भेसज्जेन आतुरो अरोगो होति, तेन तेन भेसज्जेन आतुरं उपसङ्कमति, वमनीयं वमेति, विरेचनीयं विरेचेति, अनुलेपनीयं अनुलिम्पेति, अनुवासनीयं अनुवासेति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो येन येन योगेन बोधनेय्या सत्ता बुज्झन्ति, तेन तेन योगेन बोधेति।
‘‘Yathā, mahārāja, bhisakko sallakatto yena yena bhesajjena āturo arogo hoti, tena tena bhesajjena āturaṃ upasaṅkamati, vamanīyaṃ vameti, virecanīyaṃ vireceti, anulepanīyaṃ anulimpeti, anuvāsanīyaṃ anuvāseti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato yena yena yogena bodhaneyyā sattā bujjhanti, tena tena yogena bodheti.
‘‘यथा वा पन, महाराज, इत्थी मूळ्हगब्भा भिसक्कस्स अदस्सनीयं गुय्हं दस्सेति, एवमेव खो, महाराज, तथागतो बोधनेय्ये सत्ते बोधेतुं अदस्सनीयं गुय्हं इद्धिया छायं दस्सेसि। नत्थि, महाराज, अदस्सनीयो नाम ओकासो पुग्गलं उपादाय। यदि, महाराज, कोचि भगवतो हदयं दिस्वा बुज्झेय्य, तस्सपि भगवा योगेन हदयं दस्सेय्य, योगञ्ञू, महाराज, तथागतो देसनाकुसलो।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, itthī mūḷhagabbhā bhisakkassa adassanīyaṃ guyhaṃ dasseti, evameva kho, mahārāja, tathāgato bodhaneyye satte bodhetuṃ adassanīyaṃ guyhaṃ iddhiyā chāyaṃ dassesi. Natthi, mahārāja, adassanīyo nāma okāso puggalaṃ upādāya. Yadi, mahārāja, koci bhagavato hadayaṃ disvā bujjheyya, tassapi bhagavā yogena hadayaṃ dasseyya, yogaññū, mahārāja, tathāgato desanākusalo.
‘‘ननु, महाराज, तथागतो थेरस्स नन्दस्स अधिमुत्तिं जानित्वा तं देवभवनं नेत्वा देवकञ्ञायो दस्सेसि ‘इमिनायं कुलपुत्तो बुज्झिस्सती’ति, तेन च सो कुलपुत्तो बुज्झि। इति खो, महाराज, तथागतो अनेकपरियायेन सुभनिमित्तं हीळेन्तो गरहन्तो जिगुच्छन्तो तस्स बोधनहेतु ककुटपादिनियो अच्छरायो दस्सेसि। एवम्पि तथागतो योगञ्ञू देसनाकुसलो।
‘‘Nanu, mahārāja, tathāgato therassa nandassa adhimuttiṃ jānitvā taṃ devabhavanaṃ netvā devakaññāyo dassesi ‘imināyaṃ kulaputto bujjhissatī’ti, tena ca so kulaputto bujjhi. Iti kho, mahārāja, tathāgato anekapariyāyena subhanimittaṃ hīḷento garahanto jigucchanto tassa bodhanahetu kakuṭapādiniyo accharāyo dassesi. Evampi tathāgato yogaññū desanākusalo.
‘‘पुन चपरं, महाराज, तथागतो थेरस्स चूळपन्थकस्स भातरा निक्कड्ढितस्स दुक्खितस्स दुम्मनस्स उपगन्त्वा सुखुमं चोळखण्डं अदासि ‘इमिनायं कुलपुत्तो बुज्झिस्सती’ति , सो च कुलपुत्तो तेन कारणेन जिनसासने वसीभावं पापुणि। एवम्पि, महाराज, तथागतो योगञ्ञू देसनाकुसलो।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, tathāgato therassa cūḷapanthakassa bhātarā nikkaḍḍhitassa dukkhitassa dummanassa upagantvā sukhumaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi ‘imināyaṃ kulaputto bujjhissatī’ti , so ca kulaputto tena kāraṇena jinasāsane vasībhāvaṃ pāpuṇi. Evampi, mahārāja, tathāgato yogaññū desanākusalo.
‘‘पुन चपरं, महाराज, तथागतो ब्राह्मणस्स मोघराजस्स याव ततियं पञ्हं पुट्ठो न ब्याकासि ‘एवमिमस्स कुलपुत्तस्स मानो उपसमिस्सति, मानूपसमा अभिसमयो भविस्सती’ति, तेन च तस्स कुलपुत्तस्स मानो उपसमि, मानूपसमा सो ब्राह्मणो छसु अभिञ्ञासु वसीभावं पापुणि। एवम्पि, महाराज, तथागतो योगञ्ञू देसनाकुसलो’’ति।
‘‘Puna caparaṃ, mahārāja, tathāgato brāhmaṇassa mogharājassa yāva tatiyaṃ pañhaṃ puṭṭho na byākāsi ‘evamimassa kulaputtassa māno upasamissati, mānūpasamā abhisamayo bhavissatī’ti, tena ca tassa kulaputtassa māno upasami, mānūpasamā so brāhmaṇo chasu abhiññāsu vasībhāvaṃ pāpuṇi. Evampi, mahārāja, tathāgato yogaññū desanākusalo’’ti.
‘‘साधु, भन्ते नागसेन, सुनिब्बेठितो पञ्हो बहुविधेहि कारणेहि, गहनं अगहनं कतं, अन्धकारो आलोको कतो, गण्ठि भिन्नो, भग्गा परवादा, जिनपुत्तानं चक्खुं तया उप्पादितं, निप्पटिभाना तित्थिया, त्वं गणिवरपवरमासज्जा’’ति।
‘‘Sādhu, bhante nāgasena, sunibbeṭhito pañho bahuvidhehi kāraṇehi, gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, andhakāro āloko kato, gaṇṭhi bhinno, bhaggā paravādā, jinaputtānaṃ cakkhuṃ tayā uppāditaṃ, nippaṭibhānā titthiyā, tvaṃ gaṇivarapavaramāsajjā’’ti.
वत्थगुय्हनिदस्सनपञ्हो ततियो।
Vatthaguyhanidassanapañho tatiyo.
Footnotes:
