| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सुत्तनिपातपाळि • Suttanipātapāḷi |
५. पारायनवग्गो
5. Pārāyanavaggo
वत्थुगाथा
Vatthugāthā
९८२.
982.
कोसलानं पुरा रम्मा, अगमा दक्खिणापथं।
Kosalānaṃ purā rammā, agamā dakkhiṇāpathaṃ;
आकिञ्चञ्ञं पत्थयानो, ब्राह्मणो मन्तपारगू॥
Ākiñcaññaṃ patthayāno, brāhmaṇo mantapāragū.
९८३.
983.
वसि गोधावरीकूले, उञ्छेन च फलेन च॥
Vasi godhāvarīkūle, uñchena ca phalena ca.
९८४.
984.
तस्सेव उपनिस्साय, गामो च विपुलो अहु।
Tasseva upanissāya, gāmo ca vipulo ahu;
ततो जातेन आयेन, महायञ्ञमकप्पयि॥
Tato jātena āyena, mahāyaññamakappayi.
९८५.
985.
महायञ्ञं यजित्वान, पुन पाविसि अस्समं।
Mahāyaññaṃ yajitvāna, puna pāvisi assamaṃ;
तस्मिं पटिपविट्ठम्हि, अञ्ञो आगञ्छि ब्राह्मणो॥
Tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi, añño āgañchi brāhmaṇo.
९८६.
986.
सो च नं उपसङ्कम्म, सतानि पञ्च याचति॥
So ca naṃ upasaṅkamma, satāni pañca yācati.
९८७.
987.
तमेनं बावरी दिस्वा, आसनेन निमन्तयि।
Tamenaṃ bāvarī disvā, āsanena nimantayi;
सुखञ्च कुसलं पुच्छि, इदं वचनमब्रवि॥
Sukhañca kusalaṃ pucchi, idaṃ vacanamabravi.
९८८.
988.
‘‘यं खो मम देय्यधम्मं, सब्बं विसज्जितं मया।
‘‘Yaṃ kho mama deyyadhammaṃ, sabbaṃ visajjitaṃ mayā;
अनुजानाहि मे ब्रह्मे, नत्थि पञ्चसतानि मे’’॥
Anujānāhi me brahme, natthi pañcasatāni me’’.
९८९.
989.
‘‘सचे मे याचमानस्स, भवं नानुपदस्सति।
‘‘Sace me yācamānassa, bhavaṃ nānupadassati;
सत्तमे दिवसे तुय्हं, मुद्धा फलतु सत्तधा’’॥
Sattame divase tuyhaṃ, muddhā phalatu sattadhā’’.
९९०.
990.
अभिसङ्खरित्वा कुहको, भेरवं सो अकित्तयि।
Abhisaṅkharitvā kuhako, bheravaṃ so akittayi;
तस्स तं वचनं सुत्वा, बावरी दुक्खितो अहु॥
Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, bāvarī dukkhito ahu.
९९१.
991.
उस्सुस्सति अनाहारो, सोकसल्लसमप्पितो।
Ussussati anāhāro, sokasallasamappito;
अथोपि एवं चित्तस्स, झाने न रमती मनो॥
Athopi evaṃ cittassa, jhāne na ramatī mano.
९९२.
992.
उत्रस्तं दुक्खितं दिस्वा, देवता अत्थकामिनी।
Utrastaṃ dukkhitaṃ disvā, devatā atthakāminī;
बावरिं उपसङ्कम्म, इदं वचनमब्रवि॥
Bāvariṃ upasaṅkamma, idaṃ vacanamabravi.
९९३.
993.
‘‘न सो मुद्धं पजानाति, कुहको सो धनत्थिको।
‘‘Na so muddhaṃ pajānāti, kuhako so dhanatthiko;
मुद्धनि मुद्धपाते वा, ञाणं तस्स न विज्जति’’॥
Muddhani muddhapāte vā, ñāṇaṃ tassa na vijjati’’.
९९४.
994.
‘‘भोती चरहि जानासि, तं मे अक्खाहि पुच्छिता।
‘‘Bhotī carahi jānāsi, taṃ me akkhāhi pucchitā;
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, तं सुणोम वचो तव’’॥
Muddhaṃ muddhādhipātañca, taṃ suṇoma vaco tava’’.
९९५.
995.
‘‘अहम्पेतं न जानामि, ञाणमेत्थ न विज्जति।
‘‘Ahampetaṃ na jānāmi, ñāṇamettha na vijjati;
मुद्धनि मुद्धाधिपाते च, जिनानं हेत्थ 5 दस्सनं’’॥
Muddhani muddhādhipāte ca, jinānaṃ hettha 6 dassanaṃ’’.
९९६.
996.
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, तं मे अक्खाहि देवते’’॥
Muddhaṃ muddhādhipātañca, taṃ me akkhāhi devate’’.
९९७.
997.
‘‘पुरा कपिलवत्थुम्हा, निक्खन्तो लोकनायको।
‘‘Purā kapilavatthumhā, nikkhanto lokanāyako;
अपच्चो ओक्काकराजस्स, सक्यपुत्तो पभङ्करो॥
Apacco okkākarājassa, sakyaputto pabhaṅkaro.
९९८.
998.
‘‘सो हि ब्राह्मण सम्बुद्धो, सब्बधम्मान पारगू।
‘‘So hi brāhmaṇa sambuddho, sabbadhammāna pāragū;
सब्बाभिञ्ञाबलप्पत्तो, सब्बधम्मेसु चक्खुमा।
Sabbābhiññābalappatto, sabbadhammesu cakkhumā;
सब्बकम्मक्खयं पत्तो, विमुत्तो उपधिक्खये॥
Sabbakammakkhayaṃ patto, vimutto upadhikkhaye.
९९९.
999.
‘‘बुद्धो सो भगवा लोके, धम्मं देसेति चक्खुमा।
‘‘Buddho so bhagavā loke, dhammaṃ deseti cakkhumā;
तं त्वं गन्त्वान पुच्छस्सु, सो ते तं ब्याकरिस्सति’’॥
Taṃ tvaṃ gantvāna pucchassu, so te taṃ byākarissati’’.
१०००.
1000.
सम्बुद्धोति वचो सुत्वा, उदग्गो बावरी अहु।
Sambuddhoti vaco sutvā, udaggo bāvarī ahu;
सोकस्स तनुको आसि, पीतिञ्च विपुलं लभि॥
Sokassa tanuko āsi, pītiñca vipulaṃ labhi.
१००१.
1001.
सो बावरी अत्तमनो उदग्गो, तं देवतं पुच्छति वेदजातो।
So bāvarī attamano udaggo, taṃ devataṃ pucchati vedajāto;
‘‘कतमम्हि गामे निगमम्हि वा पन, कतमम्हि वा जनपदे लोकनाथो।
‘‘Katamamhi gāme nigamamhi vā pana, katamamhi vā janapade lokanātho;
१००२.
1002.
‘‘सावत्थियं कोसलमन्दिरे जिनो, पहूतपञ्ञो वरभूरिमेधसो।
‘‘Sāvatthiyaṃ kosalamandire jino, pahūtapañño varabhūrimedhaso;
सो सक्यपुत्तो विधुरो अनासवो, मुद्धाधिपातस्स विदू नरासभो’’॥
So sakyaputto vidhuro anāsavo, muddhādhipātassa vidū narāsabho’’.
१००३.
1003.
ततो आमन्तयी सिस्से, ब्राह्मणे मन्तपारगे।
Tato āmantayī sisse, brāhmaṇe mantapārage;
‘‘एथ माणवा अक्खिस्सं, सुणाथ वचनं मम॥
‘‘Etha māṇavā akkhissaṃ, suṇātha vacanaṃ mama.
१००४.
1004.
‘‘यस्सेसो दुल्लभो लोके, पातुभावो अभिण्हसो।
‘‘Yasseso dullabho loke, pātubhāvo abhiṇhaso;
स्वाज्ज लोकम्हि उप्पन्नो, सम्बुद्धो इति विस्सुतो।
Svājja lokamhi uppanno, sambuddho iti vissuto;
खिप्पं गन्त्वान सावत्थिं, पस्सव्हो द्विपदुत्तमं’’॥
Khippaṃ gantvāna sāvatthiṃ, passavho dvipaduttamaṃ’’.
१००५.
1005.
‘‘कथं चरहि जानेमु, दिस्वा बुद्धोति ब्राह्मण।
‘‘Kathaṃ carahi jānemu, disvā buddhoti brāhmaṇa;
अजानतं नो पब्रूहि, यथा जानेमु तं मयं’’॥
Ajānataṃ no pabrūhi, yathā jānemu taṃ mayaṃ’’.
१००६.
1006.
‘‘आगतानि हि मन्तेसु, महापुरिसलक्खणा।
‘‘Āgatāni hi mantesu, mahāpurisalakkhaṇā;
१००७.
1007.
‘‘यस्सेते होन्ति गत्तेसु, महापुरिसलक्खणा।
‘‘Yassete honti gattesu, mahāpurisalakkhaṇā;
द्वेयेव तस्स गतियो, ततिया हि न विज्जति॥
Dveyeva tassa gatiyo, tatiyā hi na vijjati.
१००८.
1008.
अदण्डेन असत्थेन, धम्मेनमनुसासति॥
Adaṇḍena asatthena, dhammenamanusāsati.
१००९.
1009.
‘‘सचे च सो पब्बजति, अगारा अनगारियं।
‘‘Sace ca so pabbajati, agārā anagāriyaṃ;
१०१०.
1010.
‘‘जातिं गोत्तञ्च लक्खणं, मन्ते सिस्से पुनापरे।
‘‘Jātiṃ gottañca lakkhaṇaṃ, mante sisse punāpare;
मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, मनसायेव पुच्छथ॥
Muddhaṃ muddhādhipātañca, manasāyeva pucchatha.
१०११.
1011.
‘‘अनावरणदस्सावी, यदि बुद्धो भविस्सति।
‘‘Anāvaraṇadassāvī, yadi buddho bhavissati;
मनसा पुच्छिते पञ्हे, वाचाय विस्सजेस्सति’’॥
Manasā pucchite pañhe, vācāya vissajessati’’.
१०१२.
1012.
बावरिस्स वचो सुत्वा, सिस्सा सोळस ब्राह्मणा।
Bāvarissa vaco sutvā, sissā soḷasa brāhmaṇā;
अजितो तिस्समेत्तेय्यो, पुण्णको अथ मेत्तगू॥
Ajito tissametteyyo, puṇṇako atha mettagū.
१०१३.
1013.
धोतको उपसीवो च, नन्दो च अथ हेमको।
Dhotako upasīvo ca, nando ca atha hemako;
तोदेय्यकप्पा दुभयो, जतुकण्णी च पण्डितो॥
Todeyyakappā dubhayo, jatukaṇṇī ca paṇḍito.
१०१४.
1014.
भद्रावुधो उदयो च, पोसालो चापि ब्राह्मणो।
Bhadrāvudho udayo ca, posālo cāpi brāhmaṇo;
मोघराजा च मेधावी, पिङ्गियो च महाइसि॥
Mogharājā ca medhāvī, piṅgiyo ca mahāisi.
१०१५.
1015.
पच्चेकगणिनो सब्बे, सब्बलोकस्स विस्सुता।
Paccekagaṇino sabbe, sabbalokassa vissutā;
झायी झानरता धीरा, पुब्बवासनवासिता॥
Jhāyī jhānaratā dhīrā, pubbavāsanavāsitā.
१०१६.
1016.
बावरिं अभिवादेत्वा, कत्वा च नं पदक्खिणं।
Bāvariṃ abhivādetvā, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
जटाजिनधरा सब्बे, पक्कामुं उत्तरामुखा॥
Jaṭājinadharā sabbe, pakkāmuṃ uttarāmukhā.
१०१७.
1017.
उज्जेनिञ्चापि गोनद्धं, वेदिसं वनसव्हयं॥
Ujjeniñcāpi gonaddhaṃ, vedisaṃ vanasavhayaṃ.
१०१८.
1018.
कोसम्बिञ्चापि साकेतं, सावत्थिञ्च पुरुत्तमं।
Kosambiñcāpi sāketaṃ, sāvatthiñca puruttamaṃ;
सेतब्यं कपिलवत्थुं, कुसिनारञ्च मन्दिरं॥
Setabyaṃ kapilavatthuṃ, kusinārañca mandiraṃ.
१०१९.
1019.
पावञ्च भोगनगरं, वेसालिं मागधं पुरं।
Pāvañca bhoganagaraṃ, vesāliṃ māgadhaṃ puraṃ;
पासाणकं चेतियञ्च, रमणीयं मनोरमं॥
Pāsāṇakaṃ cetiyañca, ramaṇīyaṃ manoramaṃ.
१०२०.
1020.
तसितोवुदकं सीतं, महालाभंव वाणिजो।
Tasitovudakaṃ sītaṃ, mahālābhaṃva vāṇijo;
छायं धम्माभितत्तोव, तुरिता पब्बतमारुहुं॥
Chāyaṃ dhammābhitattova, turitā pabbatamāruhuṃ.
१०२१.
1021.
भगवा तम्हि समये, भिक्खुसङ्घपुरक्खतो।
Bhagavā tamhi samaye, bhikkhusaṅghapurakkhato;
भिक्खूनं धम्मं देसेति, सीहोव नदती वने॥
Bhikkhūnaṃ dhammaṃ deseti, sīhova nadatī vane.
१०२२.
1022.
चन्दं यथा पन्नरसे, पारिपूरिं उपागतं॥
Candaṃ yathā pannarase, pāripūriṃ upāgataṃ.
१०२३.
1023.
अथस्स गत्ते दिस्वान, परिपूरञ्च ब्यञ्जनं।
Athassa gatte disvāna, paripūrañca byañjanaṃ;
एकमन्तं ठितो हट्ठो, मनोपञ्हे अपुच्छथ॥
Ekamantaṃ ṭhito haṭṭho, manopañhe apucchatha.
१०२४.
1024.
मन्तेसु पारमिं ब्रूहि, कति वाचेति ब्राह्मणो’’॥
Mantesu pāramiṃ brūhi, kati vāceti brāhmaṇo’’.
१०२५.
1025.
‘‘वीसं वस्ससतं आयु, सो च गोत्तेन बावरी।
‘‘Vīsaṃ vassasataṃ āyu, so ca gottena bāvarī;
तीणिस्स लक्खणा गत्ते, तिण्णं वेदान पारगू॥
Tīṇissa lakkhaṇā gatte, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
१०२६.
1026.
‘‘लक्खणे इतिहासे च, सनिघण्डुसकेटुभे।
‘‘Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe;
पञ्चसतानि वाचेति, सधम्मे पारमिं गतो’’॥
Pañcasatāni vāceti, sadhamme pāramiṃ gato’’.
१०२७.
1027.
‘‘लक्खणानं पविचयं, बावरिस्स नरुत्तम।
‘‘Lakkhaṇānaṃ pavicayaṃ, bāvarissa naruttama;
१०२८.
1028.
‘‘मुखं जिव्हाय छादेति, उण्णस्स भमुकन्तरे।
‘‘Mukhaṃ jivhāya chādeti, uṇṇassa bhamukantare;
कोसोहितं वत्थगुय्हं, एवं जानाहि माणव’’॥
Kosohitaṃ vatthaguyhaṃ, evaṃ jānāhi māṇava’’.
१०२९.
1029.
पुच्छञ्हि किञ्चि असुणन्तो, सुत्वा पञ्हे वियाकते।
Pucchañhi kiñci asuṇanto, sutvā pañhe viyākate;
विचिन्तेति जनो सब्बो, वेदजातो कतञ्जली॥
Vicinteti jano sabbo, vedajāto katañjalī.
१०३०.
1030.
‘‘को नु देवो वा ब्रह्मा वा, इन्दो वापि सुजम्पति।
‘‘Ko nu devo vā brahmā vā, indo vāpi sujampati;
मनसा पुच्छिते पञ्हे, कमेतं पटिभासति॥
Manasā pucchite pañhe, kametaṃ paṭibhāsati.
१०३१.
1031.
‘‘मुद्धं मुद्धाधिपातञ्च, बावरी परिपुच्छति।
‘‘Muddhaṃ muddhādhipātañca, bāvarī paripucchati;
तं ब्याकरोहि भगवा, कङ्खं विनय नो इसे’’॥
Taṃ byākarohi bhagavā, kaṅkhaṃ vinaya no ise’’.
१०३२.
1032.
‘‘अविज्जा मुद्धाति जानाहि, विज्जा मुद्धाधिपातिनी।
‘‘Avijjā muddhāti jānāhi, vijjā muddhādhipātinī;
सद्धासतिसमाधीहि, छन्दवीरियेन संयुता’’॥
Saddhāsatisamādhīhi, chandavīriyena saṃyutā’’.
१०३३.
1033.
ततो वेदेन महता, सन्थम्भित्वान माणवो।
Tato vedena mahatā, santhambhitvāna māṇavo;
एकंसं अजिनं कत्वा, पादेसु सिरसा पति॥
Ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā, pādesu sirasā pati.
१०३४.
1034.
‘‘बावरी ब्राह्मणो भोतो, सह सिस्सेहि मारिस।
‘‘Bāvarī brāhmaṇo bhoto, saha sissehi mārisa;
उदग्गचित्तो सुमनो, पादे वन्दति चक्खुम’’॥
Udaggacitto sumano, pāde vandati cakkhuma’’.
१०३५.
1035.
‘‘सुखितो बावरी होतु, सह सिस्सेहि ब्राह्मणो।
‘‘Sukhito bāvarī hotu, saha sissehi brāhmaṇo;
त्वञ्चापि सुखितो होहि, चिरं जीवाहि माणव॥
Tvañcāpi sukhito hohi, ciraṃ jīvāhi māṇava.
१०३६.
1036.
‘‘बावरिस्स च तुय्हं वा, सब्बेसं सब्बसंसयं।
‘‘Bāvarissa ca tuyhaṃ vā, sabbesaṃ sabbasaṃsayaṃ;
कतावकासा पुच्छव्हो, यं किञ्चि मनसिच्छथ’’॥
Katāvakāsā pucchavho, yaṃ kiñci manasicchatha’’.
१०३७.
1037.
सम्बुद्धेन कतोकासो, निसीदित्वान पञ्जली।
Sambuddhena katokāso, nisīditvāna pañjalī;
अजितो पठमं पञ्हं, तत्थ पुच्छि तथागतं॥
Ajito paṭhamaṃ pañhaṃ, tattha pucchi tathāgataṃ.
वत्थुगाथा निट्ठिता।
Vatthugāthā niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / सुत्तनिपात-अट्ठकथा • Suttanipāta-aṭṭhakathā / वत्थुगाथावण्णना • Vatthugāthāvaṇṇanā
