Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సుత్తనిపాత-అట్ఠకథా • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
౫. పారాయనవగ్గో
5. Pārāyanavaggo
వత్థుగాథావణ్ణనా
Vatthugāthāvaṇṇanā
౯౮౩. కోసలానం పురా రమ్మాతి పారాయనవగ్గస్స వత్థుగాథా. తాసం ఉప్పత్తి – అతీతే కిర బారాణసివాసీ ఏకో రుక్ఖవడ్ఢకీ సకే ఆచరియకే అదుతియో, తస్స సోళస సిస్సా, ఏకమేకస్స సహస్సం అన్తేవాసికా. ఏవం తే సత్తరసాధికసోళససహస్సా ఆచరియన్తేవాసినో సబ్బేపి బారాణసిం ఉపనిస్సాయ జీవికం కప్పేన్తా పబ్బతసమీపం గన్త్వా రుక్ఖే గహేత్వా తత్థేవ నానాపాసాదవికతియో నిట్ఠాపేత్వా కుల్లం బన్ధిత్వా గఙ్గాయ బారాణసిం ఆనేత్వా సచే రాజా అత్థికో హోతి, రఞ్ఞో, ఏకభూమికం వా…పే॰… సత్తభూమికం వా పాసాదం యోజేత్వా దేన్తి. నో చే, అఞ్ఞేసమ్పి వికిణిత్వా పుత్తదారం పోసేన్తి. అథ నేసం ఏకదివసం ఆచరియో ‘‘న సక్కా వడ్ఢకికమ్మేన నిచ్చం జీవికం కప్పేతుం, దుక్కరఞ్హి జరాకాలే ఏతం కమ్మ’’న్తి చిన్తేత్వా అన్తేవాసికే ఆమన్తేసి – ‘‘తాతా, ఉదుమ్బరాదయో, అప్పసారరుక్ఖే ఆనేథా’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణిత్వా ఆనయింసు. సో తేహి కట్ఠసకుణం కత్వా తస్స అబ్భన్తరం పవిసిత్వా యన్తం పూరేసి. కట్ఠసకుణో సుపణ్ణరాజా వియ ఆకాసం లఙ్ఘిత్వా వనస్స ఉపరి చరిత్వా అన్తేవాసీనం పురతో ఓరుహి. అథ ఆచరియో సిస్సే ఆహ – ‘‘తాతా, ఈదిసాని కట్ఠవాహనాని కత్వా సక్కా సకలజమ్బుదీపే రజ్జం గహేతుం, తుమ్హేపి, తాతా, ఏతాని కరోథ, రజ్జం గహేత్వా జీవిస్సామ, దుక్ఖం వడ్ఢకిసిప్పేన జీవితు’’న్తి. తే తథా కత్వా ఆచరియస్స పటివేదేసుం. తతో నే ఆచరియో ఆహ – ‘‘కతమం, తాతా, రజ్జం గణ్హామా’’తి? ‘‘బారాణసిరజ్జం ఆచరియా’’తి. ‘‘అలం, తాతా, మా ఏతం రుచ్చి, మయఞ్హి తం గహేత్వాపి ‘వడ్ఢకిరాజా వడ్ఢకియువరాజా’తి వడ్ఢకివాదా న ముచ్చిస్సామ, మహన్తో జమ్బుదీపో, అఞ్ఞత్థ గచ్ఛామా’’తి.
983.Kosalānaṃpurā rammāti pārāyanavaggassa vatthugāthā. Tāsaṃ uppatti – atīte kira bārāṇasivāsī eko rukkhavaḍḍhakī sake ācariyake adutiyo, tassa soḷasa sissā, ekamekassa sahassaṃ antevāsikā. Evaṃ te sattarasādhikasoḷasasahassā ācariyantevāsino sabbepi bārāṇasiṃ upanissāya jīvikaṃ kappentā pabbatasamīpaṃ gantvā rukkhe gahetvā tattheva nānāpāsādavikatiyo niṭṭhāpetvā kullaṃ bandhitvā gaṅgāya bārāṇasiṃ ānetvā sace rājā atthiko hoti, rañño, ekabhūmikaṃ vā…pe… sattabhūmikaṃ vā pāsādaṃ yojetvā denti. No ce, aññesampi vikiṇitvā puttadāraṃ posenti. Atha nesaṃ ekadivasaṃ ācariyo ‘‘na sakkā vaḍḍhakikammena niccaṃ jīvikaṃ kappetuṃ, dukkarañhi jarākāle etaṃ kamma’’nti cintetvā antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, udumbarādayo, appasārarukkhe ānethā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā ānayiṃsu. So tehi kaṭṭhasakuṇaṃ katvā tassa abbhantaraṃ pavisitvā yantaṃ pūresi. Kaṭṭhasakuṇo supaṇṇarājā viya ākāsaṃ laṅghitvā vanassa upari caritvā antevāsīnaṃ purato oruhi. Atha ācariyo sisse āha – ‘‘tātā, īdisāni kaṭṭhavāhanāni katvā sakkā sakalajambudīpe rajjaṃ gahetuṃ, tumhepi, tātā, etāni karotha, rajjaṃ gahetvā jīvissāma, dukkhaṃ vaḍḍhakisippena jīvitu’’nti. Te tathā katvā ācariyassa paṭivedesuṃ. Tato ne ācariyo āha – ‘‘katamaṃ, tātā, rajjaṃ gaṇhāmā’’ti? ‘‘Bārāṇasirajjaṃ ācariyā’’ti. ‘‘Alaṃ, tātā, mā etaṃ rucci, mayañhi taṃ gahetvāpi ‘vaḍḍhakirājā vaḍḍhakiyuvarājā’ti vaḍḍhakivādā na muccissāma, mahanto jambudīpo, aññattha gacchāmā’’ti.
తతో సపుత్తదారా కట్ఠవాహనాని , అభిరుహిత్వా సజ్జావుధా హుత్వా హిమవన్తాభిముఖా గన్త్వా హిమవతి అఞ్ఞతరం నగరం పవిసిత్వా రఞ్ఞో నివేసనేయేవ పచ్చుట్ఠహంసు. తే తత్థ రజ్జం గహేత్వా ఆచరియం రజ్జే అభిసిఞ్చింసు. సో ‘‘కట్ఠవాహనో రాజా’’తి పాకటో అహోసి. తమ్పి నగరం తేన గహితత్తా ‘‘కట్ఠవాహననగర’’న్త్వేవ నామం లభి, తథా సకలరట్ఠమ్పి . కట్ఠవాహనో రాజా ధమ్మికో అహోసి, తథా యువరాజా అమచ్చట్ఠానేసు చ ఠపితా సోళస సిస్సా. తం రట్ఠం రఞ్ఞా చతూహి సఙ్గహవత్థూహి సఙ్గయ్హమానం అతివియ ఇద్ధం ఫీతం నిరుపద్దవఞ్చ అహోసి. నాగరా జానపదా రాజానఞ్చ రాజపరిసఞ్చ అతివియ మమాయింసు ‘‘భద్దకో నో రాజా లద్ధో, భద్దికా రాజపరిసా’’తి.
Tato saputtadārā kaṭṭhavāhanāni , abhiruhitvā sajjāvudhā hutvā himavantābhimukhā gantvā himavati aññataraṃ nagaraṃ pavisitvā rañño nivesaneyeva paccuṭṭhahaṃsu. Te tattha rajjaṃ gahetvā ācariyaṃ rajje abhisiñciṃsu. So ‘‘kaṭṭhavāhano rājā’’ti pākaṭo ahosi. Tampi nagaraṃ tena gahitattā ‘‘kaṭṭhavāhananagara’’ntveva nāmaṃ labhi, tathā sakalaraṭṭhampi . Kaṭṭhavāhano rājā dhammiko ahosi, tathā yuvarājā amaccaṭṭhānesu ca ṭhapitā soḷasa sissā. Taṃ raṭṭhaṃ raññā catūhi saṅgahavatthūhi saṅgayhamānaṃ ativiya iddhaṃ phītaṃ nirupaddavañca ahosi. Nāgarā jānapadā rājānañca rājaparisañca ativiya mamāyiṃsu ‘‘bhaddako no rājā laddho, bhaddikā rājaparisā’’ti.
అథేకదివసం మజ్ఝిమదేసతో వాణిజా భణ్డం గహేత్వా కట్ఠవాహననగరం ఆగమంసు పణ్ణాకారఞ్చ గహేత్వా రాజానం పస్సింసు. రాజా ‘‘కుతో ఆగతత్థా’’తి సబ్బం పుచ్ఛి. ‘‘బారాణసితో దేవా’’తి. సో తత్థ సబ్బం పవత్తిం పుచ్ఛిత్వా – ‘‘తుమ్హాకం రఞ్ఞా సద్ధిం మమ మిత్తభావం కరోథా’’తి ఆహ. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛింసు. సో తేసం పరిబ్బయం దత్వా గమనకాలే సమ్పత్తే పున ఆదరేన వత్వా విస్సజ్జేసి. తే బారాణసిం గన్త్వా తస్స రఞ్ఞో ఆరోచేసుం. రాజా ‘‘కట్ఠవాహనరట్ఠా ఆగతానం వాణిజకానం అజ్జతగ్గే సుఙ్కం ముఞ్చామీ’’తి భేరిం చరాపేత్వా ‘‘అత్థు మే కట్ఠవాహనో మిత్తో’’తి ద్వేపి అదిట్ఠమిత్తా అహేసుం. కట్ఠవాహనోపి చ సకనగరే భేరిం చరాపేసి – ‘‘అజ్జతగ్గే బారాణసితో ఆగతానం వాణిజకానం సుఙ్కం ముఞ్చామి, పరిబ్బయో చ నేసం దాతబ్బో’’తి. తతో బారాణసిరాజా కట్ఠవాహనస్స లేఖం పేసేసి ‘‘సచే తస్మిం జనపదే దట్ఠుం వా సోతుం వా అరహరూపం కిఞ్చి అచ్ఛరియం ఉప్పజ్జతి, అమ్హేపి దక్ఖాపేతు చ సావేతు చా’’తి. సోపిస్స తథేవ పటిలేఖం పేసేసి. ఏవం తేసం కతికం కత్వా వసన్తానం కదాచి కట్ఠవాహనస్స అతిమహగ్ఘా అచ్చన్తసుఖుమా కమ్బలా ఉప్పజ్జింసు బాలసూరియరస్మిసదిసా వణ్ణేన. తే దిస్వా రాజా ‘‘మమ సహాయస్స పేసేమీ’’తి దన్తకారేహి అట్ఠ దన్తకరణ్డకే లిఖాపేత్వా తేసు కరణ్డకేసు తే కమ్బలే పక్ఖిపిత్వా లాఖాచరియేహి బహి లాఖాగోళకసదిసే కారాపేత్వా అట్ఠపి లాఖాగోళకే సముగ్గే పక్ఖిపిత్వా వత్థేన వేఠేత్వా రాజముద్దికాయ లఞ్ఛేత్వా ‘‘బారాణసిరఞ్ఞో దేథా’’తి అమచ్చే పేసేసి. లేఖఞ్చ అదాసి ‘‘అయం పణ్ణాకారో నగరమజ్ఝే అమచ్చపరివుతేన పేక్ఖితబ్బో’’తి.
Athekadivasaṃ majjhimadesato vāṇijā bhaṇḍaṃ gahetvā kaṭṭhavāhananagaraṃ āgamaṃsu paṇṇākārañca gahetvā rājānaṃ passiṃsu. Rājā ‘‘kuto āgatatthā’’ti sabbaṃ pucchi. ‘‘Bārāṇasito devā’’ti. So tattha sabbaṃ pavattiṃ pucchitvā – ‘‘tumhākaṃ raññā saddhiṃ mama mittabhāvaṃ karothā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. So tesaṃ paribbayaṃ datvā gamanakāle sampatte puna ādarena vatvā vissajjesi. Te bārāṇasiṃ gantvā tassa rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘kaṭṭhavāhanaraṭṭhā āgatānaṃ vāṇijakānaṃ ajjatagge suṅkaṃ muñcāmī’’ti bheriṃ carāpetvā ‘‘atthu me kaṭṭhavāhano mitto’’ti dvepi adiṭṭhamittā ahesuṃ. Kaṭṭhavāhanopi ca sakanagare bheriṃ carāpesi – ‘‘ajjatagge bārāṇasito āgatānaṃ vāṇijakānaṃ suṅkaṃ muñcāmi, paribbayo ca nesaṃ dātabbo’’ti. Tato bārāṇasirājā kaṭṭhavāhanassa lekhaṃ pesesi ‘‘sace tasmiṃ janapade daṭṭhuṃ vā sotuṃ vā araharūpaṃ kiñci acchariyaṃ uppajjati, amhepi dakkhāpetu ca sāvetu cā’’ti. Sopissa tatheva paṭilekhaṃ pesesi. Evaṃ tesaṃ katikaṃ katvā vasantānaṃ kadāci kaṭṭhavāhanassa atimahagghā accantasukhumā kambalā uppajjiṃsu bālasūriyarasmisadisā vaṇṇena. Te disvā rājā ‘‘mama sahāyassa pesemī’’ti dantakārehi aṭṭha dantakaraṇḍake likhāpetvā tesu karaṇḍakesu te kambale pakkhipitvā lākhācariyehi bahi lākhāgoḷakasadise kārāpetvā aṭṭhapi lākhāgoḷake samugge pakkhipitvā vatthena veṭhetvā rājamuddikāya lañchetvā ‘‘bārāṇasirañño dethā’’ti amacce pesesi. Lekhañca adāsi ‘‘ayaṃ paṇṇākāro nagaramajjhe amaccaparivutena pekkhitabbo’’ti.
తే గన్త్వా బారాణసిరఞ్ఞో అదంసు. సో లేఖం వాచేత్వా అమచ్చే సన్నిపాతేత్వా నగరమజ్ఝే రాజఙ్గణే లఞ్ఛనం భిన్దిత్వా పలివేఠనం అపనేత్వా సముగ్గం వివరిత్వా అట్ఠ లాఖాగోళకే దిస్వా ‘‘మమ సహాయో లాఖాగోళకేహి కీళనకబాలకానం వియ మయ్హం లాఖాగోళకే పేసేసీ’’తి మఙ్కు హుత్వా ఏకం లాఖాగోళకం అత్తనో నిసిన్నాసనే పహరి. తావదేవ లాఖా పరిపతి, దన్తకరణ్డకో వివరం దత్వా ద్వేభాగో అహోసి. సో అబ్భన్తరే కమ్బలం దిస్వా ఇతరేపి వివరి సబ్బత్థ తథేవ అహోసి. ఏకమేకో కమ్బలో దీఘతో సోళసహత్థో విత్థారతో అట్ఠహత్థో. పసారితే కమ్బలే రాజఙ్గణం సూరియప్పభాయ ఓభాసితమివ అహోసి. తం దిస్వా మహాజనో అఙ్గులియో విధుని, చేలుక్ఖేపఞ్చ అకాసి, ‘‘అమ్హాకం రఞ్ఞో అదిట్ఠసహాయో కట్ఠవాహనరాజా ఏవరూపం పణ్ణాకారం పేసేసి, యుత్తం ఏవరూపం మిత్తం కాతు’’న్తి అత్తమనో అహోసి. రాజా వోహారికే పక్కోసాపేత్వా ఏకమేకం కమ్బలం అగ్ఘాపేసి, సబ్బేపి అనగ్ఘా అహేసుం. తతో చిన్తేసి – ‘‘పచ్ఛా పేసేన్తేన పఠమం పేసితపణ్ణాకారతో అతిరేకం పేసేతుం వట్టతి, సహాయేన చ మే అనగ్ఘో పణ్ణాకారో పేసితో, కిం ను, ఖో, అహం సహాయస్స పేసేయ్య’’న్తి? తేన చ సమయేన కస్సపో భగవా ఉప్పజ్జిత్వా బారాణసియం విహరతి. అథ రఞ్ఞో ఏతదహోసి – ‘‘వత్థుత్తయరతనతో అఞ్ఞం ఉత్తమరతనం నత్థి, హన్దాహం వత్థుత్తయరతనస్స ఉప్పన్నభావం సహాయస్స పేసేమీ’’తి. సో –
Te gantvā bārāṇasirañño adaṃsu. So lekhaṃ vācetvā amacce sannipātetvā nagaramajjhe rājaṅgaṇe lañchanaṃ bhinditvā paliveṭhanaṃ apanetvā samuggaṃ vivaritvā aṭṭha lākhāgoḷake disvā ‘‘mama sahāyo lākhāgoḷakehi kīḷanakabālakānaṃ viya mayhaṃ lākhāgoḷake pesesī’’ti maṅku hutvā ekaṃ lākhāgoḷakaṃ attano nisinnāsane pahari. Tāvadeva lākhā paripati, dantakaraṇḍako vivaraṃ datvā dvebhāgo ahosi. So abbhantare kambalaṃ disvā itarepi vivari sabbattha tatheva ahosi. Ekameko kambalo dīghato soḷasahattho vitthārato aṭṭhahattho. Pasārite kambale rājaṅgaṇaṃ sūriyappabhāya obhāsitamiva ahosi. Taṃ disvā mahājano aṅguliyo vidhuni, celukkhepañca akāsi, ‘‘amhākaṃ rañño adiṭṭhasahāyo kaṭṭhavāhanarājā evarūpaṃ paṇṇākāraṃ pesesi, yuttaṃ evarūpaṃ mittaṃ kātu’’nti attamano ahosi. Rājā vohārike pakkosāpetvā ekamekaṃ kambalaṃ agghāpesi, sabbepi anagghā ahesuṃ. Tato cintesi – ‘‘pacchā pesentena paṭhamaṃ pesitapaṇṇākārato atirekaṃ pesetuṃ vaṭṭati, sahāyena ca me anaggho paṇṇākāro pesito, kiṃ nu, kho, ahaṃ sahāyassa peseyya’’nti? Tena ca samayena kassapo bhagavā uppajjitvā bārāṇasiyaṃ viharati. Atha rañño etadahosi – ‘‘vatthuttayaratanato aññaṃ uttamaratanaṃ natthi, handāhaṃ vatthuttayaratanassa uppannabhāvaṃ sahāyassa pesemī’’ti. So –
‘‘బుద్ధో లోకే సముప్పన్నో, హితాయ సబ్బపాణినం;
‘‘Buddho loke samuppanno, hitāya sabbapāṇinaṃ;
ధమ్మో లోకే సముప్పన్నో, సుఖాయ సబ్బపాణినం;
Dhammo loke samuppanno, sukhāya sabbapāṇinaṃ;
సఙ్ఘో లోకే సముప్పన్నో, పుఞ్ఞక్ఖేత్తం అనుత్తర’’న్తి. –
Saṅgho loke samuppanno, puññakkhettaṃ anuttara’’nti. –
ఇమం గాథం, యావ అరహత్తం, తావ ఏకభిక్ఖుస్స పటిపత్తిఞ్చ సువణ్ణపట్టే జాతిహిఙ్గులకేన లిఖాపేత్వా సత్తరతనమయే సముగ్గే పక్ఖిపిత్వా తం సముగ్గం మణిమయే సముగ్గే, మణిమయం మసారగల్లమయే, మసారగల్లమయం లోహితఙ్గమయే, లోహితఙ్గమయం, సువణ్ణమయే, సువణ్ణమయం రజతమయే, రజతమయం దన్తమయే, దన్తమయం సారమయే, సారమయం సముగ్గం పేళాయ పక్ఖిపిత్వా పేళం దుస్సేన వేఠేత్వా లఞ్ఛేత్వా మత్తవరవారణం సోవణ్ణద్ధజం సోవణ్ణాలఙ్కార హేమజాలసఞ్ఛన్నం కారేత్వా తస్సుపరి పల్లఙ్కం పఞ్ఞాపేత్వా పల్లఙ్కే పేళం ఆరోపేత్వా సేతచ్ఛత్తేన ధారియమానేన సబ్బగన్ధపుప్ఫాదీహి పూజాయ కరియమానాయ సబ్బతాళావచరేహి థుతిసతాని గాయమానేహి యావ అత్తనో రజ్జసీమా, తావ మగ్గం అలఙ్కారాపేత్వా సయమేవ నేసి. తత్ర చ ఠత్వా సామన్తరాజూనం పణ్ణాకారం పేసేసి – ‘‘ఏవం సక్కరోన్తేహి అయం పణ్ణాకారో పేసేతబ్బో’’తి . తం సుత్వా తే తే రాజానో పటిమగ్గం ఆగన్త్వా యావ కట్ఠవాహనస్స రజ్జసీమా, తావ నయింసు.
Imaṃ gāthaṃ, yāva arahattaṃ, tāva ekabhikkhussa paṭipattiñca suvaṇṇapaṭṭe jātihiṅgulakena likhāpetvā sattaratanamaye samugge pakkhipitvā taṃ samuggaṃ maṇimaye samugge, maṇimayaṃ masāragallamaye, masāragallamayaṃ lohitaṅgamaye, lohitaṅgamayaṃ, suvaṇṇamaye, suvaṇṇamayaṃ rajatamaye, rajatamayaṃ dantamaye, dantamayaṃ sāramaye, sāramayaṃ samuggaṃ peḷāya pakkhipitvā peḷaṃ dussena veṭhetvā lañchetvā mattavaravāraṇaṃ sovaṇṇaddhajaṃ sovaṇṇālaṅkāra hemajālasañchannaṃ kāretvā tassupari pallaṅkaṃ paññāpetvā pallaṅke peḷaṃ āropetvā setacchattena dhāriyamānena sabbagandhapupphādīhi pūjāya kariyamānāya sabbatāḷāvacarehi thutisatāni gāyamānehi yāva attano rajjasīmā, tāva maggaṃ alaṅkārāpetvā sayameva nesi. Tatra ca ṭhatvā sāmantarājūnaṃ paṇṇākāraṃ pesesi – ‘‘evaṃ sakkarontehi ayaṃ paṇṇākāro pesetabbo’’ti . Taṃ sutvā te te rājāno paṭimaggaṃ āgantvā yāva kaṭṭhavāhanassa rajjasīmā, tāva nayiṃsu.
కట్ఠవాహనోపి సుత్వా పటిమగ్గం ఆగన్త్వా తథేవ పూజేన్తో నగరం పవేసేత్వా అమచ్చే చ నాగరే చ సన్నిపాతాపేత్వా రాజఙ్గణే పలివేఠనదుస్సం అపనేత్వా పేళం వివరిత్వా పేళాయ సముగ్గం పస్సిత్వా అనుపుబ్బేన సబ్బసముగ్గే వివరిత్వా సువణ్ణపట్టే లేఖం పస్సిత్వా ‘‘కప్పసతసహస్సేహి అతిదుల్లభం మమ సహాయో పణ్ణాకారరతనం పేసేసీ’’తి అత్తమనో హుత్వా ‘‘అసుతపుబ్బం వత సుణిమ్హా ‘బుద్ధో లోకే ఉప్పన్నో’తి, యంనూనాహం గన్త్వా బుద్ధఞ్చ పస్సేయ్యం ధమ్మఞ్చ సుణేయ్య’’న్తి చిన్తేత్వా అమచ్చే ఆమన్తేసి – ‘‘బుద్ధధమ్మసఙ్ఘరతనాని కిర లోకే ఉప్పన్నాని, కిం కాతబ్బం మఞ్ఞథా’’తి . తే ఆహంసు – ‘‘ఇధేవ తుమ్హే, మహారాజ, హోథ, మయం గన్త్వా పవత్తిం జానిస్సామా’’తి.
Kaṭṭhavāhanopi sutvā paṭimaggaṃ āgantvā tatheva pūjento nagaraṃ pavesetvā amacce ca nāgare ca sannipātāpetvā rājaṅgaṇe paliveṭhanadussaṃ apanetvā peḷaṃ vivaritvā peḷāya samuggaṃ passitvā anupubbena sabbasamugge vivaritvā suvaṇṇapaṭṭe lekhaṃ passitvā ‘‘kappasatasahassehi atidullabhaṃ mama sahāyo paṇṇākāraratanaṃ pesesī’’ti attamano hutvā ‘‘asutapubbaṃ vata suṇimhā ‘buddho loke uppanno’ti, yaṃnūnāhaṃ gantvā buddhañca passeyyaṃ dhammañca suṇeyya’’nti cintetvā amacce āmantesi – ‘‘buddhadhammasaṅgharatanāni kira loke uppannāni, kiṃ kātabbaṃ maññathā’’ti . Te āhaṃsu – ‘‘idheva tumhe, mahārāja, hotha, mayaṃ gantvā pavattiṃ jānissāmā’’ti.
తతో సోళససహస్సపరివారా సోళస అమచ్చా రాజానం అభివాదేత్వా ‘‘యది బుద్ధో లోకే ఉప్పన్నో పున దస్సనం నత్థి, యది న ఉప్పన్నో, ఆగమిస్సామా’’తి నిగ్గతా. రఞ్ఞో పన భాగినేయ్యో పచ్ఛా రాజానం వన్దిత్వా ‘‘అహమ్పి గచ్ఛామీ’’తి ఆహ. తాత, త్వం తత్థ బుద్ధుప్పాదం ఞత్వా పున ఆగన్త్వా మమ ఆరోచేహీతి. సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా అగమాసి. తే సబ్బేపి సబ్బత్థ ఏకరత్తివాసేన గన్త్వా బారాణసిం పత్తా. అసమ్పత్తేస్వేవ చ తేసు భగవా పరినిబ్బాయి. తే ‘‘కో బుద్ధో, కుహిం బుద్ధో’’తి సకలవిహారం ఆహిణ్డన్తా సమ్ముఖసావకే దిస్వా పుచ్ఛింసు. తే నేసం ‘‘బుద్ధో పరినిబ్బుతో’’తి ఆచిక్ఖింసు. తే ‘‘అహో దూరద్ధానం ఆగన్త్వా దస్సనమత్తమ్పి న లభిమ్హా’’తి పరిదేవమానా ‘‘కిం, భన్తే, కోచి భగవతా దిన్నఓవాదో అత్థీ’’తి పుచ్ఛింసు. ఆమ, ఉపాసకా అత్థి, సరణత్తయే పతిట్ఠాతబ్బం, పఞ్చసీలాని సమాదాతబ్బాని, అట్ఠఙ్గసమన్నాగతో ఉపోసథో ఉపవసితబ్బో, దానం దాతబ్బం, పబ్బజితబ్బన్తి. తే సుత్వా తం భాగినేయ్యం అమచ్చం ఠపేత్వా సబ్బే పబ్బజింసు. భాగినేయ్యో పరిభోగధాతుం గహేత్వా కట్ఠవాహనరట్ఠాభిముఖో పక్కామి. పరిభోగధాతు నామ బోధిరుక్ఖపత్తచీవరాదీని. అయం పన భగవతో ధమ్మకరణం ధమ్మధరం వినయధరమేకం థేరఞ్చ గహేత్వా పక్కామి, అనుపుబ్బేన చ నగరం గన్త్వా ‘‘బుద్ధో లోకే ఉప్పన్నో చ పరినిబ్బుత్తో చా’’తి రఞ్ఞో ఆరోచేత్వా భగవతా దిన్నోవాదం ఆచిక్ఖి. రాజా థేరం ఉపసఙ్కమిత్వా ధమ్మం సుత్వా విహారం కారాపేత్వా చేతియం పతిట్ఠాపేత్వా బోధిరుక్ఖం రోపేత్వా సరణత్తయే పఞ్చసు చ నిచ్చసీలేసు పతిట్ఠాయ అట్ఠఙ్గుపేతం ఉపోసథం ఉపవసన్తో దానాదీని దేన్తో యావతాయుకం ఠత్వా కామావచరదేవలోకే నిబ్బత్తి. తేపి సోళససహస్సా పబ్బజిత్వా పుథుజ్జనకాలకిరియం కత్వా తస్సేవ రఞ్ఞో పరివారా సమ్పజ్జింసు.
Tato soḷasasahassaparivārā soḷasa amaccā rājānaṃ abhivādetvā ‘‘yadi buddho loke uppanno puna dassanaṃ natthi, yadi na uppanno, āgamissāmā’’ti niggatā. Rañño pana bhāgineyyo pacchā rājānaṃ vanditvā ‘‘ahampi gacchāmī’’ti āha. Tāta, tvaṃ tattha buddhuppādaṃ ñatvā puna āgantvā mama ārocehīti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā agamāsi. Te sabbepi sabbattha ekarattivāsena gantvā bārāṇasiṃ pattā. Asampattesveva ca tesu bhagavā parinibbāyi. Te ‘‘ko buddho, kuhiṃ buddho’’ti sakalavihāraṃ āhiṇḍantā sammukhasāvake disvā pucchiṃsu. Te nesaṃ ‘‘buddho parinibbuto’’ti ācikkhiṃsu. Te ‘‘aho dūraddhānaṃ āgantvā dassanamattampi na labhimhā’’ti paridevamānā ‘‘kiṃ, bhante, koci bhagavatā dinnaovādo atthī’’ti pucchiṃsu. Āma, upāsakā atthi, saraṇattaye patiṭṭhātabbaṃ, pañcasīlāni samādātabbāni, aṭṭhaṅgasamannāgato uposatho upavasitabbo, dānaṃ dātabbaṃ, pabbajitabbanti. Te sutvā taṃ bhāgineyyaṃ amaccaṃ ṭhapetvā sabbe pabbajiṃsu. Bhāgineyyo paribhogadhātuṃ gahetvā kaṭṭhavāhanaraṭṭhābhimukho pakkāmi. Paribhogadhātu nāma bodhirukkhapattacīvarādīni. Ayaṃ pana bhagavato dhammakaraṇaṃ dhammadharaṃ vinayadharamekaṃ therañca gahetvā pakkāmi, anupubbena ca nagaraṃ gantvā ‘‘buddho loke uppanno ca parinibbutto cā’’ti rañño ārocetvā bhagavatā dinnovādaṃ ācikkhi. Rājā theraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā vihāraṃ kārāpetvā cetiyaṃ patiṭṭhāpetvā bodhirukkhaṃ ropetvā saraṇattaye pañcasu ca niccasīlesu patiṭṭhāya aṭṭhaṅgupetaṃ uposathaṃ upavasanto dānādīni dento yāvatāyukaṃ ṭhatvā kāmāvacaradevaloke nibbatti. Tepi soḷasasahassā pabbajitvā puthujjanakālakiriyaṃ katvā tasseva rañño parivārā sampajjiṃsu.
తే ఏకం బుద్ధన్తరం దేవలోకే ఖేపేత్వా అమ్హాకం భగవతి అనుప్పన్నేయేవ దేవలోకతో చవిత్వా ఆచరియో పసేనదిరఞ్ఞో పితు పురోహితస్స పుత్తో జాతో నామేన ‘‘బావరీ’’తి, తీహి మహాపురిసలక్ఖణేహి సమన్నాగతో తిణ్ణం వేదానం పారగూ, పితునో చ అచ్చయేన పురోహితట్ఠానే అట్ఠాసి. అవసేసాపి సోళసాధికసోళససహస్సా తత్థేవ సావత్థియా బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తా. తేసు సోళస జేట్ఠన్తేవాసినో బావరిస్స సన్తికే సిప్పం ఉగ్గహేసుం, ఇతరే సోళససహస్సా తేసంయేవ సన్తికేతి ఏవం తే పునపి సబ్బే సమాగచ్ఛింసు. మహాకోసలరాజాపి కాలమకాసి, తతో పసేనదిం రజ్జే అభిసిఞ్చింసు. బావరీ తస్సాపి పురోహితో అహోసి. రాజా పితరా దిన్నఞ్చ అఞ్ఞఞ్చ భోగం బావరిస్స అదాసి. సో హి దహరకాలే తస్సేవ సన్తికే సిప్పం ఉగ్గహేసి. తతో బావరీ రఞ్ఞో ఆరోచేసి – ‘‘పబ్బజిస్సామహం, మహారాజా’’తి. ‘‘ఆచరియ, తుమ్హేసు ఠితేసు మమ పితా ఠితో వియ హోతి, మా పబ్బజిత్థా’’తి. ‘‘అలం, మహారాజ, పబ్బజిస్సామీ’’తి. రాజా వారేతుం అసక్కోన్తో ‘‘సాయం పాతం మమ దస్సనట్ఠానే రాజుయ్యానే పబ్బజథా’’తి యాచి. ఆచరియో సోళససహస్సపరివారేహి సోళసహి సిస్సేహి సద్ధిం తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా రాజుయ్యానే వసి, రాజా చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహతి. సాయం పాతఞ్చస్స ఉపట్ఠానం గచ్ఛతి.
Te ekaṃ buddhantaraṃ devaloke khepetvā amhākaṃ bhagavati anuppanneyeva devalokato cavitvā ācariyo pasenadirañño pitu purohitassa putto jāto nāmena ‘‘bāvarī’’ti, tīhi mahāpurisalakkhaṇehi samannāgato tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū, pituno ca accayena purohitaṭṭhāne aṭṭhāsi. Avasesāpi soḷasādhikasoḷasasahassā tattheva sāvatthiyā brāhmaṇakule nibbattā. Tesu soḷasa jeṭṭhantevāsino bāvarissa santike sippaṃ uggahesuṃ, itare soḷasasahassā tesaṃyeva santiketi evaṃ te punapi sabbe samāgacchiṃsu. Mahākosalarājāpi kālamakāsi, tato pasenadiṃ rajje abhisiñciṃsu. Bāvarī tassāpi purohito ahosi. Rājā pitarā dinnañca aññañca bhogaṃ bāvarissa adāsi. So hi daharakāle tasseva santike sippaṃ uggahesi. Tato bāvarī rañño ārocesi – ‘‘pabbajissāmahaṃ, mahārājā’’ti. ‘‘Ācariya, tumhesu ṭhitesu mama pitā ṭhito viya hoti, mā pabbajitthā’’ti. ‘‘Alaṃ, mahārāja, pabbajissāmī’’ti. Rājā vāretuṃ asakkonto ‘‘sāyaṃ pātaṃ mama dassanaṭṭhāne rājuyyāne pabbajathā’’ti yāci. Ācariyo soḷasasahassaparivārehi soḷasahi sissehi saddhiṃ tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā rājuyyāne vasi, rājā catūhi paccayehi upaṭṭhahati. Sāyaṃ pātañcassa upaṭṭhānaṃ gacchati.
అథేకదివసం అన్తేవాసినో ఆచరియం ఆహంసు – ‘‘నగరసమీపే వాసో నామ మహాపలిబోధో, విజనసమ్పాతం ఆచరియ ఓకాసం గచ్ఛామ, పన్తసేనాసనవాసో నామ బహూపకారో పబ్బజితాన’’న్తి. ఆచరియో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసి. రాజా తిక్ఖత్తుం వారేత్వా వారేతుం అసక్కోన్తో ద్వేసతసహస్సాని కహాపణాని దత్వా ద్వే అమచ్చే ఆణాపేసి ‘‘యత్థ ఇసిగణో వాసం ఇచ్ఛతి, తత్థ అస్సమం కత్వా దేథా’’తి. తతో ఆచరియో సోళసాధికసోళససహస్సజటిలపరివుతో అమచ్చేహి అనుగ్గహమానో ఉత్తరజనపదా దక్ఖిణజనపదాభిముఖో అగమాసి. తమత్థం గహేత్వా ఆయస్మా ఆనన్దో సఙ్గీతికాలే పారాయనవగ్గస్స నిదానం ఆరోపేన్తో ఇమా గాథాయో అభాసి.
Athekadivasaṃ antevāsino ācariyaṃ āhaṃsu – ‘‘nagarasamīpe vāso nāma mahāpalibodho, vijanasampātaṃ ācariya okāsaṃ gacchāma, pantasenāsanavāso nāma bahūpakāro pabbajitāna’’nti. Ācariyo ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā rañño ārocesi. Rājā tikkhattuṃ vāretvā vāretuṃ asakkonto dvesatasahassāni kahāpaṇāni datvā dve amacce āṇāpesi ‘‘yattha isigaṇo vāsaṃ icchati, tattha assamaṃ katvā dethā’’ti. Tato ācariyo soḷasādhikasoḷasasahassajaṭilaparivuto amaccehi anuggahamāno uttarajanapadā dakkhiṇajanapadābhimukho agamāsi. Tamatthaṃ gahetvā āyasmā ānando saṅgītikāle pārāyanavaggassa nidānaṃ āropento imā gāthāyo abhāsi.
తత్థ కోసలానం పురాతి కోసలరట్ఠస్స నగరా, సావత్థితోతి వుత్తం హోతి. ఆకిఞ్చఞ్ఞన్తి అకిఞ్చనభావం, పరిగ్గహూపకరణవివేకన్తి వుత్తం హోతి.
Tattha kosalānaṃ purāti kosalaraṭṭhassa nagarā, sāvatthitoti vuttaṃ hoti. Ākiñcaññanti akiñcanabhāvaṃ, pariggahūpakaraṇavivekanti vuttaṃ hoti.
౯౮౪. సో అస్సకస్స విసయే , అళకస్స సమాసనేతి సో బ్రాహ్మణో అస్సకస్స చ అళకస్స చాతి ద్విన్నమ్పి రాజూనం సమాసన్నే విసయే ఆసన్నే రట్ఠే, ద్విన్నమ్పి రట్ఠానం మజ్ఝేతి అధిప్పాయో. గోధావరీ కూలేతి గోధావరియా నదియా కూలే. యత్థ గోధావరీ ద్విధా భిజ్జిత్వా తియోజనప్పమాణం అన్తరదీపమకాసి సబ్బం కపిట్ఠవనసఞ్ఛన్నం, యత్థ పుబ్బేసరభఙ్గాదయో వసింసు, తస్మిం దేసేతి అధిప్పాయో. సో కిర తం పదేసం దిస్వా ‘‘అయం పుబ్బసమణాలయో పబ్బజితసారుప్ప’’న్తి అమచ్చానం నివేదేసి. అమచ్చా భూమిగ్గహణత్థం అస్సకరఞ్ఞో సతసహస్సం, అళకరఞ్ఞో సతసహస్సం అదంసు. తే తఞ్చ పదేసం అఞ్ఞఞ్చ ద్వియోజనమత్తన్తి సబ్బమ్పి పఞ్చయోజనమత్తం పదేసం అదంసు. తేసం కిర రజ్జసీమన్తరే సో పదేసో హోతి. అమచ్చా తత్థ అస్సమం కారేత్వా సావత్థితో చ అఞ్ఞమ్పి ధనం ఆహరాపేత్వా గోచరగామం నివేసేత్వా అగమంసు. ఉఞ్ఛే న చ ఫలేన చాతి ఉఞ్ఛాచరియాయ చ వనమూలఫలేన చ. తస్మా వుత్తం ‘‘తస్సేవ ఉపనిస్సాయ, గామో చ విపులో అహూ’’తి.
984.So assakassa visaye, aḷakassa samāsaneti so brāhmaṇo assakassa ca aḷakassa cāti dvinnampi rājūnaṃ samāsanne visaye āsanne raṭṭhe, dvinnampi raṭṭhānaṃ majjheti adhippāyo. Godhāvarī kūleti godhāvariyā nadiyā kūle. Yattha godhāvarī dvidhā bhijjitvā tiyojanappamāṇaṃ antaradīpamakāsi sabbaṃ kapiṭṭhavanasañchannaṃ, yattha pubbesarabhaṅgādayo vasiṃsu, tasmiṃ deseti adhippāyo. So kira taṃ padesaṃ disvā ‘‘ayaṃ pubbasamaṇālayo pabbajitasāruppa’’nti amaccānaṃ nivedesi. Amaccā bhūmiggahaṇatthaṃ assakarañño satasahassaṃ, aḷakarañño satasahassaṃ adaṃsu. Te tañca padesaṃ aññañca dviyojanamattanti sabbampi pañcayojanamattaṃ padesaṃ adaṃsu. Tesaṃ kira rajjasīmantare so padeso hoti. Amaccā tattha assamaṃ kāretvā sāvatthito ca aññampi dhanaṃ āharāpetvā gocaragāmaṃ nivesetvā agamaṃsu. Uñchena ca phalena cāti uñchācariyāya ca vanamūlaphalena ca. Tasmā vuttaṃ ‘‘tasseva upanissāya, gāmo ca vipulo ahū’’ti.
౯౮౫. తత్థ తస్సాతి తస్స గోధావరీకూలస్స, తస్స వా బ్రాహ్మణస్స ఉపయోగత్థే చేతం సామివచనం, తం ఉపనిస్సాయాతి అత్థో. తతో జాతేన ఆయేన, మహాయఞ్ఞమకప్పయీతి తస్మిం గామే కసికమ్మాదినా సతసహస్సం ఆయో ఉప్పజ్జి, తం గహేత్వా కుటుమ్బికా రఞ్ఞో అస్సకస్స సన్తికం అగమంసు ‘‘సాదియతు దేవో ఆయ’’న్తి. సో ‘‘నాహం సాదియామి, ఆచరియస్సేవ ఉపనేథా’’తి ఆహ. ఆచరియోపి తం అత్తనో అగ్గహేత్వా దానయఞ్ఞం అకప్పయి. ఏవం సో సంవచ్ఛరే సంవచ్ఛరే దానమదాసి.
985. Tattha tassāti tassa godhāvarīkūlassa, tassa vā brāhmaṇassa upayogatthe cetaṃ sāmivacanaṃ, taṃ upanissāyāti attho. Tato jātena āyena, mahāyaññamakappayīti tasmiṃ gāme kasikammādinā satasahassaṃ āyo uppajji, taṃ gahetvā kuṭumbikā rañño assakassa santikaṃ agamaṃsu ‘‘sādiyatu devo āya’’nti. So ‘‘nāhaṃ sādiyāmi, ācariyasseva upanethā’’ti āha. Ācariyopi taṃ attano aggahetvā dānayaññaṃ akappayi. Evaṃ so saṃvacchare saṃvacchare dānamadāsi.
౯౮౬. మహాయఞ్ఞన్తి గాథాయత్థో – సో ఏవం సంవచ్ఛరే సంవచ్ఛరే దానయఞ్ఞం యజన్తో ఏకస్మిం సంవచ్ఛరే తం మహాయఞ్ఞం యజిత్వా తతో గామా నిక్ఖమ్మ పున పావిసి అస్సమం. పవిట్ఠో చ పణ్ణసాలం పవిసిత్వా ‘‘సుట్ఠు దిన్న’’న్తి దానం అనుమజ్జన్తో నిసీది. ఏవం తస్మిం పటిపవిట్ఠమ్హి తరుణాయ బ్రాహ్మణియా ఘరే కమ్మం అకాతుకామాయ ‘‘ఏసో, బ్రాహ్మణ, బావరీ గోధావరీతీరే అనుసంవచ్ఛరం సతసహస్సం విస్సజ్జేతి, గచ్ఛ తతో పఞ్చసతాని యాచిత్వా దాసిం మే ఆనేహీ’’తి పేసితో అఞ్ఞో ఆగఞ్ఛి బ్రాహ్మణోతి.
986.Mahāyaññanti gāthāyattho – so evaṃ saṃvacchare saṃvacchare dānayaññaṃ yajanto ekasmiṃ saṃvacchare taṃ mahāyaññaṃ yajitvā tato gāmā nikkhamma puna pāvisi assamaṃ. Paviṭṭho ca paṇṇasālaṃ pavisitvā ‘‘suṭṭhu dinna’’nti dānaṃ anumajjanto nisīdi. Evaṃ tasmiṃ paṭipaviṭṭhamhi taruṇāya brāhmaṇiyā ghare kammaṃ akātukāmāya ‘‘eso, brāhmaṇa, bāvarī godhāvarītīre anusaṃvaccharaṃ satasahassaṃ vissajjeti, gaccha tato pañcasatāni yācitvā dāsiṃ me ānehī’’ti pesito añño āgañchi brāhmaṇoti.
౯౮౭-౮. ఉగ్ఘట్టపాదోతి మగ్గగమనేన ఘట్టపాదతలో, పణ్హికాయ వా పణ్హికం, గోప్ఫకేన వా గోప్ఫకం, జణ్ణుకేన వా జణ్ణుకం ఆహచ్చ ఘట్టపాదో. సుఖఞ్చ కుసలం పుచ్ఛీతి సుఖఞ్చ కుసలఞ్చ పుచ్ఛి ‘‘కచ్చి తే, బ్రాహ్మణ, సుఖం, కచ్చి కుసల’’న్తి.
987-8.Ugghaṭṭapādoti maggagamanena ghaṭṭapādatalo, paṇhikāya vā paṇhikaṃ, gopphakena vā gopphakaṃ, jaṇṇukena vā jaṇṇukaṃ āhacca ghaṭṭapādo. Sukhañca kusalaṃ pucchīti sukhañca kusalañca pucchi ‘‘kacci te, brāhmaṇa, sukhaṃ, kacci kusala’’nti.
౯౮౯-౯౧. అనుజానాహీతి అనుమఞ్ఞాహి సద్దహాహి. సత్తధాతి సత్తవిధేన. అభిసఙ్ఖరిత్వాతి గోమయవనపుప్ఫకుసతిణాదీని ఆదాయ సీఘం సీఘం బావరిస్స అస్సమద్వారం గన్త్వా గోమయేన భూమిం ఉపలిమ్పిత్వా పుప్ఫాని వికిరిత్వా తిణాని సన్థరిత్వా వామపాదం కమణ్డలూదకేన ధోవిత్వా సత్తపాదమత్తం గన్త్వా అత్తనో పాదతలే పరామసన్తో ఏవరూపం కుహనం కత్వాతి వుత్తం హోతి. భేరవం సో అకిత్తయీతి భయజనకం వచనం అకిత్తయి, ‘‘సచే మే యాచమానస్సా’’తి ఇమం గాథమభాసీతి అధిప్పాయో. దుక్ఖితోతి దోమనస్సజాతో.
989-91.Anujānāhīti anumaññāhi saddahāhi. Sattadhāti sattavidhena. Abhisaṅkharitvāti gomayavanapupphakusatiṇādīni ādāya sīghaṃ sīghaṃ bāvarissa assamadvāraṃ gantvā gomayena bhūmiṃ upalimpitvā pupphāni vikiritvā tiṇāni santharitvā vāmapādaṃ kamaṇḍalūdakena dhovitvā sattapādamattaṃ gantvā attano pādatale parāmasanto evarūpaṃ kuhanaṃ katvāti vuttaṃ hoti. Bheravaṃ so akittayīti bhayajanakaṃ vacanaṃ akittayi, ‘‘sace me yācamānassā’’ti imaṃ gāthamabhāsīti adhippāyo. Dukkhitoti domanassajāto.
౯౯౨-౪. ఉస్సుస్సతీతి తస్స తం వచనం కదాచి సచ్చం భవేయ్యాతి మఞ్ఞమానో సుస్సతి . దేవతాతి అస్సమే అధివత్థా దేవతా ఏవ. ముద్ధని ముద్ధపాతే వాతి ముద్ధే వా ముద్ధపాతే వా.
992-4.Ussussatīti tassa taṃ vacanaṃ kadāci saccaṃ bhaveyyāti maññamāno sussati . Devatāti assame adhivatthā devatā eva. Muddhani muddhapāte vāti muddhe vā muddhapāte vā.
౯౯౫-౬. భోతీ చరహి జానాతీతి భోతీ చే జానాతి. ముద్ధాధిపాతఞ్చాతి ముద్ధపాతఞ్చ. ఞాణమేత్థాతి ఞాణం మే ఏత్థ.
995-6.Bhotī carahi jānātīti bhotī ce jānāti. Muddhādhipātañcāti muddhapātañca. Ñāṇametthāti ñāṇaṃ me ettha.
౯౯౮. పురాతి ఏకూనతింసవస్సవయకాలే. బావరిబ్రాహ్మణే పన గోధావరీతీరే వసమానే అట్ఠన్నం వస్సానం అచ్చయేన బుద్ధో లోకే ఉదపాది. అపచ్చోతి అనువంసో.
998.Purāti ekūnatiṃsavassavayakāle. Bāvaribrāhmaṇe pana godhāvarītīre vasamāne aṭṭhannaṃ vassānaṃ accayena buddho loke udapādi. Apaccoti anuvaṃso.
౯౯౯. సబ్బాభిఞ్ఞాబలప్పత్తోతి సబ్బాభిఞ్ఞాయ బలప్పత్తో, సబ్బా వా అభిఞ్ఞాయో చ బలాని చ పత్తో. విముత్తోతి ఆరమ్మణం కత్వా పవత్తియా విముత్తచిత్తో.
999.Sabbābhiññābalappattoti sabbābhiññāya balappatto, sabbā vā abhiññāyo ca balāni ca patto. Vimuttoti ārammaṇaṃ katvā pavattiyā vimuttacitto.
౧౦౦౧-౩. సోకస్సాతి సోకో అస్స. పహూతపఞ్ఞోతి మహాపఞ్ఞో. వరభూరిమేధసోతి ఉత్తమవిపులపఞ్ఞో భూతే అభిరతవరపఞ్ఞో వా. విధురోతి విగతధురో, అప్పటిమోతి వుత్తం హోతి.
1001-3.Sokassāti soko assa. Pahūtapaññoti mahāpañño. Varabhūrimedhasoti uttamavipulapañño bhūte abhiratavarapañño vā. Vidhuroti vigatadhuro, appaṭimoti vuttaṃ hoti.
౧౦౦౪-౯. మన్తపారగేతి వేదపారగే. పస్సవ్హోతి పస్సథ అజానతన్తి అజానన్తానం. లక్ఖణాతి లక్ఖణాని. బ్యాక్ఖాతాతి కథితాని, విత్థారితానీతి వుత్తం హోతి. సమత్తాతి సమత్తాని, పరిపుణ్ణానీతి వుత్తం హోతి. ధమ్మేన మనుసాసతీతి ధమ్మేన అనుసాసతి.
1004-9.Mantapārageti vedapārage. Passavhoti passatha ajānatanti ajānantānaṃ. Lakkhaṇāti lakkhaṇāni. Byākkhātāti kathitāni, vitthāritānīti vuttaṃ hoti. Samattāti samattāni, paripuṇṇānīti vuttaṃ hoti. Dhammena manusāsatīti dhammena anusāsati.
౧౦౧౧. జాతిం గోత్తఞ్చ లక్ఖణన్తి ‘‘కీవ చిరం జాతో’’తి మమ జాతిఞ్చ గోత్తఞ్చ లక్ఖణఞ్చ. మన్తే సిస్సేతి మయా పరిచితవేదే చ మమ సిస్సే చ. మనసాయేవ పుచ్ఛథాతి ఇమే సత్త పఞ్హే చిత్తేనేవ పుచ్ఛథ.
1011.Jātiṃ gottañca lakkhaṇanti ‘‘kīva ciraṃ jāto’’ti mama jātiñca gottañca lakkhaṇañca. Mante sisseti mayā paricitavede ca mama sisse ca. Manasāyeva pucchathāti ime satta pañhe citteneva pucchatha.
౧౦౧౩-౮. తిస్సమేత్తేయ్యోతి ఏకోయేవ ఏస నామగోత్తవసేన వుత్తో. దుభయోతి ఉభో. పచ్చేకగణినోతి విసుం విసుం గణవన్తో. పుబ్బవాసనవాసితాతి పుబ్బే కస్సపస్స భగవతో సాసనే పబ్బజిత్వా. గతపచ్చాగతవత్తపుఞ్ఞవాసనాయ వాసితచిత్తా. పురమాహిస్సతిన్తి మాహిస్సతినామికం పురం, నగరన్తి వుత్తం హోతి. తఞ్చ నగరం పవిట్ఠాతి అధిప్పాయో, ఏవం సబ్బత్థ. గోనద్ధన్తి గోధపురస్స నామం. వనసవ్హయన్తి పవననగరం వుచ్చతి, ‘‘వనసావత్థి’’న్తి ఏకే. ఏవం వనసావత్థితో కోసమ్బిం, కోసమ్బితో చ సాకేతం అనుప్పత్తానం కిర తేసం సోళసన్నం జటిలానం ఛయోజనమత్తా పరిసా అహోసి.
1013-8.Tissametteyyoti ekoyeva esa nāmagottavasena vutto. Dubhayoti ubho. Paccekagaṇinoti visuṃ visuṃ gaṇavanto. Pubbavāsanavāsitāti pubbe kassapassa bhagavato sāsane pabbajitvā. Gatapaccāgatavattapuññavāsanāya vāsitacittā. Puramāhissatinti māhissatināmikaṃ puraṃ, nagaranti vuttaṃ hoti. Tañca nagaraṃ paviṭṭhāti adhippāyo, evaṃ sabbattha. Gonaddhanti godhapurassa nāmaṃ. Vanasavhayanti pavananagaraṃ vuccati, ‘‘vanasāvatthi’’nti eke. Evaṃ vanasāvatthito kosambiṃ, kosambito ca sāketaṃ anuppattānaṃ kira tesaṃ soḷasannaṃ jaṭilānaṃ chayojanamattā parisā ahosi.
౧౦౧౯. అథ భగవా ‘‘బావరిస్స జటిలా మహాజనం సంవడ్ఢేన్తా ఆగచ్ఛన్తి, న చ తావ నేసం ఇన్ద్రియాని పరిపాకం గచ్ఛన్తి, నాపి అయం దేసో సప్పాయో, మగధఖేత్తే పన తేసం పాసాణకచేతియం సప్పాయం. తత్ర హి మయి ధమ్మం దేసేన్తే మహాజనస్స ధమ్మాభిసమయో భవిస్సతి, సబ్బనగరాని చ పవిసిత్వా ఆగచ్ఛన్తా బహుతరేన జనేన ఆగమిస్సన్తీ’’తి భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో సావత్థితో రాజగహాభిముఖో అగమాసి. తేపి జటిలా సావత్థిం ఆగన్త్వా విహారం పవిసిత్వా ‘‘కో బుద్ధో, కుహిం బుద్ధో’’తి విచినన్తా గన్ధకుటిమూలం గన్త్వా భగవతో పదనిక్ఖేపం దిస్వా ‘‘రత్తస్స హి ఉక్కుటికం పదం భవే…పే॰… వివట్టచ్ఛదస్స ఇదమీదిసం పద’’న్తి (అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౨౬౦-౨౬౧; ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౦ సామావతీవత్థు; విసుద్ధి॰ ౧.౪౫) ‘‘సబ్బఞ్ఞు బుద్ధో’’తి నిట్ఠం గతా. భగవాపి అనుపుబ్బేన సేతబ్యకపిలవత్థుఆదీని నగరాని పవిసిత్వా మహాజనం సంవడ్ఢేన్తో పాసాణకచేతియం గతో. జటిలాపి తావదేవ సావత్థితో నిక్ఖమిత్వా సబ్బాని తాని నగరాని పవిసిత్వా పాసాణకచేతియమేవ అగమంసు. తేన వుత్తం ‘‘కోసమ్బిఞ్చాపి సాకేతం, సావత్థిఞ్చ పురుత్తమం. సేతబ్యం కపిలవత్థు’’న్తిఆది.
1019. Atha bhagavā ‘‘bāvarissa jaṭilā mahājanaṃ saṃvaḍḍhentā āgacchanti, na ca tāva nesaṃ indriyāni paripākaṃ gacchanti, nāpi ayaṃ deso sappāyo, magadhakhette pana tesaṃ pāsāṇakacetiyaṃ sappāyaṃ. Tatra hi mayi dhammaṃ desente mahājanassa dhammābhisamayo bhavissati, sabbanagarāni ca pavisitvā āgacchantā bahutarena janena āgamissantī’’ti bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthito rājagahābhimukho agamāsi. Tepi jaṭilā sāvatthiṃ āgantvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘ko buddho, kuhiṃ buddho’’ti vicinantā gandhakuṭimūlaṃ gantvā bhagavato padanikkhepaṃ disvā ‘‘rattassa hi ukkuṭikaṃ padaṃ bhave…pe… vivaṭṭacchadassa idamīdisaṃ pada’’nti (a. ni. aṭṭha. 1.1.260-261; dha. pa. aṭṭha. 1.20 sāmāvatīvatthu; visuddhi. 1.45) ‘‘sabbaññu buddho’’ti niṭṭhaṃ gatā. Bhagavāpi anupubbena setabyakapilavatthuādīni nagarāni pavisitvā mahājanaṃ saṃvaḍḍhento pāsāṇakacetiyaṃ gato. Jaṭilāpi tāvadeva sāvatthito nikkhamitvā sabbāni tāni nagarāni pavisitvā pāsāṇakacetiyameva agamaṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘kosambiñcāpi sāketaṃ, sāvatthiñca puruttamaṃ. Setabyaṃ kapilavatthu’’ntiādi.
౧౦౨౦. తత్థ మాగధం పురన్తి మగధపురం రాజగహన్తి అధిప్పాయో. పాసాణకం చేతియన్తి మహతో పాసాణస్స ఉపరి పుబ్బే దేవట్ఠానం అహోసి. ఉప్పన్నే పన భగవతి విహారో జాతో. సో తేనేవ పురిమవోహారేన ‘‘పాసాణకం చేతియ’’న్తి వుచ్చతి.
1020. Tattha māgadhaṃ puranti magadhapuraṃ rājagahanti adhippāyo. Pāsāṇakaṃ cetiyanti mahato pāsāṇassa upari pubbe devaṭṭhānaṃ ahosi. Uppanne pana bhagavati vihāro jāto. So teneva purimavohārena ‘‘pāsāṇakaṃ cetiya’’nti vuccati.
౧౦౨౧. తసితోవుదకన్తి తే హి జటిలా వేగసా భగవన్తం అనుబన్ధమానా సాయం గతమగ్గం పాతో, పాతో గతమగ్గఞ్చ సాయం గచ్ఛన్తా ‘‘ఏత్థ భగవా’’తి సుత్వా అతివియ పీతిపామోజ్జజాతా తం చేతియం అభిరుహింసు. తేన వుత్తం ‘‘తురితా పబ్బతమారుహు’’న్తి.
1021.Tasitovudakanti te hi jaṭilā vegasā bhagavantaṃ anubandhamānā sāyaṃ gatamaggaṃ pāto, pāto gatamaggañca sāyaṃ gacchantā ‘‘ettha bhagavā’’ti sutvā ativiya pītipāmojjajātā taṃ cetiyaṃ abhiruhiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘turitā pabbatamāruhu’’nti.
౧౦౨౪. ఏకమన్తం ఠితో హట్ఠోతి తస్మిం పాసాణకే చేతియే సక్కేన మాపితమహామణ్డపే నిసిన్నం భగవన్తం దిస్వా ‘‘కచ్చి ఇసయో ఖమనీయ’’న్తిఆదినా నయేన భగవతా పటిసమ్మోదనీయే కతే ‘‘ఖమనీయం భో గోతమా’’తిఆదీహి సయమ్పి పటిసన్థారం కత్వా అజితో జేట్ఠన్తేవాసీ ఏకమన్తం ఠితో హట్ఠచిత్తో హుత్వా మనోపఞ్హే పుచ్ఛి.
1024.Ekamantaṃ ṭhito haṭṭhoti tasmiṃ pāsāṇake cetiye sakkena māpitamahāmaṇḍape nisinnaṃ bhagavantaṃ disvā ‘‘kacci isayo khamanīya’’ntiādinā nayena bhagavatā paṭisammodanīye kate ‘‘khamanīyaṃ bho gotamā’’tiādīhi sayampi paṭisanthāraṃ katvā ajito jeṭṭhantevāsī ekamantaṃ ṭhito haṭṭhacitto hutvā manopañhe pucchi.
౧౦౨౫. తత్థ ఆదిస్సాతి ‘‘కతివస్సో’’తి ఏవం ఉద్దిస్స. జమ్మనన్తి ‘‘అమ్హాకం ఆచరియస్స జాతిం బ్రూహీ’’తి పుచ్ఛతి. పారమిన్తి నిట్ఠాగమనం.
1025. Tattha ādissāti ‘‘kativasso’’ti evaṃ uddissa. Jammananti ‘‘amhākaṃ ācariyassa jātiṃ brūhī’’ti pucchati. Pāraminti niṭṭhāgamanaṃ.
౧౦౨౬-౭. వీసం వస్ససతన్తి వీసతివస్సాధికం వస్ససతం. లక్ఖణేతి మహాపురిసలక్ఖణే. ఏతస్మిం ఇతో పరేసు చ ఇతిహాసాదీసు అనవయోతి అధిప్పాయో పరపదం వా ఆనేత్వా తేసు పారమిం గతోతి యోజేతబ్బం. పఞ్చసతాని వాచేతీతి పకతిఅలసదుమ్మేధమాణవకానం పఞ్చసతాని సయం మన్తే వాచేతి. సధమ్మేతి ఏకే బ్రాహ్మణధమ్మే, తేవిజ్జకే పావచనేతి వుత్తం హోతి.
1026-7.Vīsaṃvassasatanti vīsativassādhikaṃ vassasataṃ. Lakkhaṇeti mahāpurisalakkhaṇe. Etasmiṃ ito paresu ca itihāsādīsu anavayoti adhippāyo parapadaṃ vā ānetvā tesu pāramiṃ gatoti yojetabbaṃ. Pañcasatāni vācetīti pakatialasadummedhamāṇavakānaṃ pañcasatāni sayaṃ mante vāceti. Sadhammeti eke brāhmaṇadhamme, tevijjake pāvacaneti vuttaṃ hoti.
౧౦౨౮. లక్ఖణానం పవిచయన్తి లక్ఖణానం విత్థారం, ‘‘కతమాని తానిస్స గత్తే తీణి లక్ఖణానీ’’తి పుచ్ఛతి.
1028.Lakkhaṇānaṃ pavicayanti lakkhaṇānaṃ vitthāraṃ, ‘‘katamāni tānissa gatte tīṇi lakkhaṇānī’’ti pucchati.
౧౦౩౦-౩౧. పుచ్ఛఞ్హీతి పుచ్ఛమానం కమేతం పటిభాసతీతి దేవాదీసు కం పుగ్గలం ఏతం పఞ్హవచనం పటిభాసతీతి.
1030-31.Pucchañhīti pucchamānaṃ kametaṃ paṭibhāsatīti devādīsu kaṃ puggalaṃ etaṃ pañhavacanaṃ paṭibhāsatīti.
౧౦౩౨-౩౩. ఏవం బ్రాహ్మణో పఞ్చన్నం పఞ్హానం వేయ్యాకరణం సుత్వా అవసేసే ద్వే పుచ్ఛన్తో ‘‘ముద్ధం ముద్ధాధిపాతఞ్చా’’తి ఆహ. అథస్స భగవా తే బ్యాకరోన్తో ‘‘అవిజ్జా ముద్ధా’’తి గాథమాహ. తత్థ యస్మా చతూసు సచ్చేసు అఞ్ఞాణభూతా అవిజ్జా సంసారస్స సీసం, తస్మా ‘‘అవిజ్జా ముద్ధా’’తి ఆహ. యస్మా చ అరహత్తమగ్గవిజ్జా అత్తనా సహజాతేహి సద్ధాసతిసమాధికత్తుకమ్యతాఛన్దవీరియేహి సమన్నాగతా ఇన్ద్రియానం ఏకరసట్ఠభావముపగతత్తా తం ముద్ధం అధిపాతేతి, తస్మా ‘‘ధిజ్జా ముద్ధాధిపాతినీ’’తిఆదిమాహ.
1032-33. Evaṃ brāhmaṇo pañcannaṃ pañhānaṃ veyyākaraṇaṃ sutvā avasese dve pucchanto ‘‘muddhaṃ muddhādhipātañcā’’ti āha. Athassa bhagavā te byākaronto ‘‘avijjā muddhā’’ti gāthamāha. Tattha yasmā catūsu saccesu aññāṇabhūtā avijjā saṃsārassa sīsaṃ, tasmā ‘‘avijjā muddhā’’ti āha. Yasmā ca arahattamaggavijjā attanā sahajātehi saddhāsatisamādhikattukamyatāchandavīriyehi samannāgatā indriyānaṃ ekarasaṭṭhabhāvamupagatattā taṃ muddhaṃ adhipāteti, tasmā ‘‘dhijjā muddhādhipātinī’’tiādimāha.
౧౦౩౪-౮. తతో వేదేన మహతాతి అథ ఇమం పఞ్హవేయ్యాకరణం సుత్వా ఉప్పన్నాయ మహాపీతియా సన్థమ్భిత్వా అలీనభావం, కాయచిత్తానం ఉదగ్గం పత్వాతి అత్థో. పతిత్వా చ ‘‘బావరీ’’తి ఇమం గాథమాహ. అథ నం అనుకమ్పమానో భగవా ‘‘సుఖితో’’తి గాథమాహ. వత్వా చ ‘‘బావరిస్స చా’’తి సబ్బఞ్ఞుపవారణం పవారేసి. తత్థ సబ్బేసన్తి అనవసేసానం సోళససహస్సానం. తత్థ పుచ్ఛి తథాగతన్తి తత్థ పాసాణకే చేతియే, తత్థ వా పరిసాయ, తేసు వా పవారితేసు అజితో పఠమం పఞ్హం పుచ్ఛీతి. సేసం సబ్బగాథాసు పాకటమేవాతి.
1034-8.Tato vedena mahatāti atha imaṃ pañhaveyyākaraṇaṃ sutvā uppannāya mahāpītiyā santhambhitvā alīnabhāvaṃ, kāyacittānaṃ udaggaṃ patvāti attho. Patitvā ca ‘‘bāvarī’’ti imaṃ gāthamāha. Atha naṃ anukampamāno bhagavā ‘‘sukhito’’ti gāthamāha. Vatvā ca ‘‘bāvarissa cā’’ti sabbaññupavāraṇaṃ pavāresi. Tattha sabbesanti anavasesānaṃ soḷasasahassānaṃ. Tattha pucchi tathāgatanti tattha pāsāṇake cetiye, tattha vā parisāya, tesu vā pavāritesu ajito paṭhamaṃ pañhaṃ pucchīti. Sesaṃ sabbagāthāsu pākaṭamevāti.
పరమత్థజోతికాయ ఖుద్దక-అట్ఠకథాయ
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
సుత్తనిపాత-అట్ఠకథాయ వత్థుగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya vatthugāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / సుత్తనిపాతపాళి • Suttanipātapāḷi / వత్థుగాథా • Vatthugāthā