| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
๑๕. วตฺถุนานตฺตญาณนิเทฺทสวณฺณนา
15. Vatthunānattañāṇaniddesavaṇṇanā
๖๖. วตฺถุนานตฺตญาณนิเทฺทเส จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววเตฺถตีติ อชฺฌตฺตภูตํ จกฺขุํ ววตฺถเปติฯ ยถา โส จกฺขุํ ววตฺถเปติ, ตถา วตฺตุกาโม กถํ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววเตฺถตีติ ปุจฺฉิตฺวา ปุน จกฺขุ อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ ววเตฺถตีติอาทินา ววตฺถาปนาการํ ทเสฺสติฯ ตตฺถ อวิชฺชาตณฺหา อตีตา อุปตฺถมฺภกเหตุโย, กมฺมํ อตีตํ ชนกเหตุ, อาหาโร อิทานิ อุปตฺถมฺภกเหตุฯ เอเตน จกฺขูปตฺถมฺภกานิ อุตุจิตฺตานิ คหิตาเนว โหนฺติฯ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ อุปโยคเตฺถ สามิวจนํ, จตฺตาริ มหาภูตานิ อุปาทิยิตฺวา ปวตฺตนฺติ อโตฺถฯ เอเตน ปสาทจกฺขุภาโว ทสฺสิโต โหติ, สสมฺภารภาโว ปฎิกฺขิโตฺตฯ อุปฺปนฺนนฺติ อทฺธาวเสน, สนฺตติขณวเสน วา ปจฺจุปฺปนฺนํฯ สมุทาคตนฺติ เหตุโต สมุฎฺฐิตํฯ เอตฺตาวตา วิปสฺสนาปุพฺพภาเค จกฺขุววตฺถานํ ทสฺสิตํฯ อหุตฺวา สมฺภูตนฺติอาทีหิ อนิจฺจานุปสฺสนาฯ ปุเพฺพ อุทยา อวิชฺชมานโต อหุตฺวา สมฺภูตํ, อุทฺธํ วยา อภาวโต หุตฺวา น ภวิสฺสติฯ อนฺตวนฺตโตติ อโนฺต อสฺส อตฺถีติ อนฺตวา, อนฺตวา เอว อนฺตวโนฺต ยถา ‘‘สติมโนฺต, คติมโนฺต, ธิติมโนฺต จ โย อิสี’’ติ (เถรคา. ๑๐๕๒)ฯ ตโต อนฺตวนฺตโต, ภงฺควิชฺชมานโตติ อโตฺถฯ อทฺธุวนฺติ สพฺพาวตฺถานิปาติตาย, ถิรภาวสฺส จ อภาวตาย น ถิรํฯ อสสฺสตนฺติ น นิจฺจํฯ วิปริณามธมฺมนฺติ ชราย เจว มรเณน จาติ เทฺวธา วิปริณามปกติกํฯ จกฺขุ อนิจฺจนฺติอาทีนิ จกฺขุํ อนิจฺจโตติอาทีนิ จ วุตฺตตฺถานิฯ มโนติ อิธ ภวงฺคมนสฺส อธิเปฺปตตฺตา อวิชฺชาสมฺภูโตติอาทิ ยุชฺชติเยวฯ อาหารสมฺภูโตติ เอตฺถ สมฺปยุตฺตผสฺสาหารมโนสเญฺจตนาหารวเสน เวทิตพฺพํฯ อุปฺปโนฺนติ จ อทฺธาสนฺตติวเสนฯ
66. Vatthunānattañāṇaniddese cakkhuṃ ajjhattaṃ vavatthetīti ajjhattabhūtaṃ cakkhuṃ vavatthapeti. Yathā so cakkhuṃ vavatthapeti, tathā vattukāmo kathaṃ cakkhuṃ ajjhattaṃ vavatthetīti pucchitvā puna cakkhu avijjāsambhūtanti vavatthetītiādinā vavatthāpanākāraṃ dasseti. Tattha avijjātaṇhā atītā upatthambhakahetuyo, kammaṃ atītaṃ janakahetu, āhāro idāni upatthambhakahetu. Etena cakkhūpatthambhakāni utucittāni gahitāneva honti. Catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyāti upayogatthe sāmivacanaṃ, cattāri mahābhūtāni upādiyitvā pavattanti attho. Etena pasādacakkhubhāvo dassito hoti, sasambhārabhāvo paṭikkhitto. Uppannanti addhāvasena, santatikhaṇavasena vā paccuppannaṃ. Samudāgatanti hetuto samuṭṭhitaṃ. Ettāvatā vipassanāpubbabhāge cakkhuvavatthānaṃ dassitaṃ. Ahutvā sambhūtantiādīhi aniccānupassanā. Pubbe udayā avijjamānato ahutvā sambhūtaṃ, uddhaṃ vayā abhāvato hutvā na bhavissati. Antavantatoti anto assa atthīti antavā, antavā eva antavanto yathā ‘‘satimanto, gatimanto, dhitimanto ca yo isī’’ti (theragā. 1052). Tato antavantato, bhaṅgavijjamānatoti attho. Addhuvanti sabbāvatthānipātitāya, thirabhāvassa ca abhāvatāya na thiraṃ. Asassatanti na niccaṃ. Vipariṇāmadhammanti jarāya ceva maraṇena cāti dvedhā vipariṇāmapakatikaṃ. Cakkhu aniccantiādīni cakkhuṃ aniccatotiādīni ca vuttatthāni. Manoti idha bhavaṅgamanassa adhippetattā avijjāsambhūtotiādi yujjatiyeva. Āhārasambhūtoti ettha sampayuttaphassāhāramanosañcetanāhāravasena veditabbaṃ. Uppannoti ca addhāsantativasena.
วตฺถุนานตฺตญาณนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vatthunānattañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๑๕. วตฺถุนานตฺตญาณนิเทฺทโส • 15. Vatthunānattañāṇaniddeso
