| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
५. वायामकरणपञ्हो
5. Vāyāmakaraṇapañho
५. राजा आह ‘‘भन्ते नागसेन, तुम्हे भणथ ‘किन्ति इमं दुक्खं निरुज्झेय्य, अञ्ञञ्च दुक्खं नुप्पज्जेय्या’ति । एतदत्था, महाराज, अम्हाकं पब्बज्जा’’ति। ‘‘किं पटिकच्चेव वायमितेन, ननु सम्पत्ते काले वायमितब्ब’’न्ति? थेरो आह ‘‘सम्पत्ते काले, महाराज, वायामो अकिच्चकरो भवति, पटिकच्चेव वायामो किच्चकरो भवती’’ति।
5. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, tumhe bhaṇatha ‘kinti imaṃ dukkhaṃ nirujjheyya, aññañca dukkhaṃ nuppajjeyyā’ti . Etadatthā, mahārāja, amhākaṃ pabbajjā’’ti. ‘‘Kiṃ paṭikacceva vāyamitena, nanu sampatte kāle vāyamitabba’’nti? Thero āha ‘‘sampatte kāle, mahārāja, vāyāmo akiccakaro bhavati, paṭikacceva vāyāmo kiccakaro bhavatī’’ti.
‘‘ओपम्मं करोही’’ति। ‘‘तं किं मञ्ञसि, महाराज, यदा त्वं पिपासितो भवेय्यासि, तदा त्वं उदपानं खणापेय्यासि, तळाकं खणापेय्यासि ‘पानीयं पिविस्सामी’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, सम्पत्ते काले वायामो अकिच्चकरो भवति, पटिकच्चेव वायामो किच्चकरो भवती’’ति।
‘‘Opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, yadā tvaṃ pipāsito bhaveyyāsi, tadā tvaṃ udapānaṃ khaṇāpeyyāsi, taḷākaṃ khaṇāpeyyāsi ‘pānīyaṃ pivissāmī’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sampatte kāle vāyāmo akiccakaro bhavati, paṭikacceva vāyāmo kiccakaro bhavatī’’ti.
‘‘भिय्यो ओपम्मं करोही’’ति। ‘‘तं किं मञ्ञसि, महाराज, यदा त्वं बुभुक्खितो भवेय्यासि, तदा त्वं खेत्तं कसापेय्यासि, सालिं रोपापेय्यासि, धञ्ञं अतिहरापेय्यासि ‘भत्तं भुञ्जिस्सामी’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, सम्पत्ते काले वायामो अकिच्चकरो भवति, पटिकच्चेव वायामो किच्चकरो भवतीति।
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, yadā tvaṃ bubhukkhito bhaveyyāsi, tadā tvaṃ khettaṃ kasāpeyyāsi, sāliṃ ropāpeyyāsi, dhaññaṃ atiharāpeyyāsi ‘bhattaṃ bhuñjissāmī’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sampatte kāle vāyāmo akiccakaro bhavati, paṭikacceva vāyāmo kiccakaro bhavatīti.
‘‘भिय्यो ओपम्मं करोही’’ति। ‘‘तं किं मञ्ञसि, महाराज, यदा ते सङ्गामो पच्चुपट्ठितो भवेय्य, तदा त्वं परिखं खणापेय्यासि, पाकारं कारापेय्यासि, गोपुरं कारापेय्यासि, अट्टालकं कारापेय्यासि, धञ्ञं अतिहरापेय्यासि, तदा त्वं हत्थिस्मिं सिक्खेय्यासि, अस्सस्मिं सिक्खेय्यासि, रथस्मिं सिक्खेय्यासि, धनुस्मिं सिक्खेय्यासि, थरुस्मिं सिक्खेय्यासी’’ति? ‘‘न हि, भन्ते’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, सम्पत्ते काले वायामो अकिच्चकरो भवति, पटिकच्चेव वायामो किच्चकरो भवति। भासितम्पेतं महाराज भगवता –
‘‘Bhiyyo opammaṃ karohī’’ti. ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, mahārāja, yadā te saṅgāmo paccupaṭṭhito bhaveyya, tadā tvaṃ parikhaṃ khaṇāpeyyāsi, pākāraṃ kārāpeyyāsi, gopuraṃ kārāpeyyāsi, aṭṭālakaṃ kārāpeyyāsi, dhaññaṃ atiharāpeyyāsi, tadā tvaṃ hatthismiṃ sikkheyyāsi, assasmiṃ sikkheyyāsi, rathasmiṃ sikkheyyāsi, dhanusmiṃ sikkheyyāsi, tharusmiṃ sikkheyyāsī’’ti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, sampatte kāle vāyāmo akiccakaro bhavati, paṭikacceva vāyāmo kiccakaro bhavati. Bhāsitampetaṃ mahārāja bhagavatā –
‘‘‘पटिकच्चेव तं कयिरा, यं जञ्ञा हितमत्तनो।
‘‘‘Paṭikacceva taṃ kayirā, yaṃ jaññā hitamattano;
न साकटिकचिन्ताय, मन्ता धीरो परक्कमे॥
Na sākaṭikacintāya, mantā dhīro parakkame.
विसमं मग्गमारुय्ह, अक्खच्छिन्नोव झायति॥
Visamaṃ maggamāruyha, akkhacchinnova jhāyati.
‘‘‘एवं धम्मा अपक्कम्म, अधम्ममनुवत्तिय।
‘‘‘Evaṃ dhammā apakkamma, adhammamanuvattiya;
मन्दो मच्चु मुखं पत्तो, अक्खच्छिन्नोव झायती’’’ति 3॥
Mando maccu mukhaṃ patto, akkhacchinnova jhāyatī’’’ti 4.
‘‘कल्लोसि, भन्ते नागसेना’’ति।
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
वायामकरणपञ्हो पञ्चमो।
Vāyāmakaraṇapañho pañcamo.
Footnotes:
