| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මිලින්‌දපඤ්‌හපාළි • Milindapañhapāḷi |
6. වෙදගූපඤ්‌හො
6. Vedagūpañho
6. රාජා ආහ ‘‘භන්‌තෙ නාගසෙන, වෙදගූ උපලබ්‌භතී’’ති? ‘‘කො පනෙස, මහාරාජ, වෙදගූ නාමා’’ති? ‘‘යො, භන්‌තෙ, අබ්‌භන්‌තරෙ ජීවො චක්‌ඛුනා රූපං පස්‌සති, සොතෙන සද්‌දං සුණාති, ඝානෙන ගන්‌ධං ඝායති, ජිව්‌හාය රසං සායති, කායෙන ඵොට්‌ඨබ්‌බං ඵුසති, මනසා ධම්‌මං විජානාති, යථා මයං ඉධ පාසාදෙ නිසින්‌නා යෙන යෙන වාතපානෙන ඉච්‌ඡෙය්‍යාම පස්‌සිතුං, තෙන තෙන වාතපානෙන පස්‌සෙය්‍යාම, පුරත්‌ථිමෙනපි වාතපානෙන පස්‌සෙය්‍යාම, පච්‌ඡිමෙනපි වාතපානෙන පස්‌සෙය්‍යාම, උත්‌තරෙනපි වාතපානෙන පස්‌සෙය්‍යාම, දක්‌ඛිණෙනපි වාතපානෙන පස්‌සෙය්‍යාම. එවමෙව ඛො, භන්‌තෙ, අයං අබ්‌භන්‌තරෙ ජීවො යෙන යෙන ද්‌වාරෙන ඉච්‌ඡති පස්‌සිතුං, තෙන තෙන ද්‌වාරෙන පස්‌සතී’’ති.
6. Rājā āha ‘‘bhante nāgasena, vedagū upalabbhatī’’ti? ‘‘Ko panesa, mahārāja, vedagū nāmā’’ti? ‘‘Yo, bhante, abbhantare jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, sotena saddaṃ suṇāti, ghānena gandhaṃ ghāyati, jivhāya rasaṃ sāyati, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusati, manasā dhammaṃ vijānāti, yathā mayaṃ idha pāsāde nisinnā yena yena vātapānena iccheyyāma passituṃ, tena tena vātapānena passeyyāma, puratthimenapi vātapānena passeyyāma, pacchimenapi vātapānena passeyyāma, uttarenapi vātapānena passeyyāma, dakkhiṇenapi vātapānena passeyyāma. Evameva kho, bhante, ayaṃ abbhantare jīvo yena yena dvārena icchati passituṃ, tena tena dvārena passatī’’ti.
ථෙරො ආහ ‘‘පඤ්‌චද්‌වාරං, මහාරාජ, භණිස්‌සාමි, තං සුණොහි, සාධුකං මනසිකරොහි, යදි අබ්‌භන්‌තරෙ ජීවො චක්‌ඛුනා රූපං පස්‌සති, යථා මයං ඉධ පාසාදෙ නිසින්‌නා යෙන යෙන වාතපානෙන ඉච්‌ඡෙය්‍යාම පස්‌සිතුං, තෙන තෙන වාතපානෙන රූපං යෙව පස්‌සෙය්‍යාම, පුරත්‌ථිමෙනපි වාතපානෙන රූපං යෙව පස්‌සෙය්‍යාම, පච්‌ඡිමෙනපි වාතපානෙන රූපං යෙව පස්‌සෙය්‍යාම, උත්‌තරෙනපි වාතපානෙන රූපං යෙව පස්‌සෙය්‍යාම, දක්‌ඛිණෙනපි වාතපානෙන රූපං යෙව පස්‌සෙය්‍යාම, එවමෙතෙන අබ්‌භන්‌තරෙ ජීවෙන සොතෙනපි රූපං යෙව පස්‌සිතබ්‌බං, ඝානෙනපි රූපං යෙව පස්‌සිතබ්‌බං, ජිව්‌හායපි රූපං යෙව පස්‌සිතබ්‌බං, කායෙනපි රූපං යෙව පස්‌සිතබ්‌බං, මනසාපි රූපං යෙව පස්‌සිතබ්‌බං; චක්‌ඛුනාපි සද්‌දො යෙව සොතබ්‌බො, ඝානෙනපි සද්‌දො යෙව සොතබ්‌බො, ජිව්‌හායපි සද්‌දො යෙව සොතබ්‌බො, කායෙනපි සද්‌දො යෙව සොතබ්‌බො, මනසාපි සද්‌දො යෙව සොතබ්‌බො; චක්‌ඛුනාපි ගන්‌ධො යෙව ඝායිතබ්‌බො, සොතෙනපි ගන්‌ධො යෙව ඝායිතබ්‌බො, ජිව්‌හායපි ගන්‌ධො යෙව ඝායිතබ්‌බො, කායෙනපි ගන්‌ධො යෙව ඝායිතබ්‌බො, මනසාපි ගන්‌ධො යෙව ඝායිතබ්‌බො; චක්‌ඛුනාපි රසො යෙව සායිතබ්‌බො, සොතෙනපි රසො යෙව සායිතබ්‌බො, ඝානෙනපි රසො යෙව සායිතබ්‌බො, කායෙනපි රසො යෙව සායිතබ්‌බො, මනසාපි රසො යෙව සායිතබ්‌බො; චක්‌ඛුනාපි ඵොට්‌ඨබ්‌බං යෙව ඵුසිතබ්‌බං, සොතෙනපි ඵොට්‌ඨබ්‌බං යෙව ඵුසිතබ්‌බං, ඝානෙනපි ඵොට්‌ඨබ්‌බං යෙව ඵුසිතබ්‌බං, ජිව්‌හායපි ඵොට්‌ඨබ්‌බං යෙව ඵුසිතබ්‌බං, මනසාපි ඵොට්‌ඨබ්‌බං යෙව ඵුසිතබ්‌බං; චක්‌ඛුනාපි ධම්‌මං යෙව විජානිතබ්‌බං, සොතෙනපි ධම්‌මං යෙව විජානිතබ්‌බං, ඝානෙනපි ධම්‌මං යෙව විජානිතබ්‌බං, ජිව්‌හායපි ධම්‌මං යෙව විජානිතබ්‌බං, කායෙනපි ධම්‌මං යෙව විජානිතබ්‌බ’’න්‌ති? ‘‘න හි භන්‌තෙ’’ති.
Thero āha ‘‘pañcadvāraṃ, mahārāja, bhaṇissāmi, taṃ suṇohi, sādhukaṃ manasikarohi, yadi abbhantare jīvo cakkhunā rūpaṃ passati, yathā mayaṃ idha pāsāde nisinnā yena yena vātapānena iccheyyāma passituṃ, tena tena vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, puratthimenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, pacchimenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, uttarenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, dakkhiṇenapi vātapānena rūpaṃ yeva passeyyāma, evametena abbhantare jīvena sotenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, ghānenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, jivhāyapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, kāyenapi rūpaṃ yeva passitabbaṃ, manasāpi rūpaṃ yeva passitabbaṃ; cakkhunāpi saddo yeva sotabbo, ghānenapi saddo yeva sotabbo, jivhāyapi saddo yeva sotabbo, kāyenapi saddo yeva sotabbo, manasāpi saddo yeva sotabbo; cakkhunāpi gandho yeva ghāyitabbo, sotenapi gandho yeva ghāyitabbo, jivhāyapi gandho yeva ghāyitabbo, kāyenapi gandho yeva ghāyitabbo, manasāpi gandho yeva ghāyitabbo; cakkhunāpi raso yeva sāyitabbo, sotenapi raso yeva sāyitabbo, ghānenapi raso yeva sāyitabbo, kāyenapi raso yeva sāyitabbo, manasāpi raso yeva sāyitabbo; cakkhunāpi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, sotenapi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, ghānenapi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, jivhāyapi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ, manasāpi phoṭṭhabbaṃ yeva phusitabbaṃ; cakkhunāpi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, sotenapi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, ghānenapi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, jivhāyapi dhammaṃ yeva vijānitabbaṃ, kāyenapi dhammaṃ yeva vijānitabba’’nti? ‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘න ඛො තෙ, මහාරාජ, යුජ්‌ජති පුරිමෙන වා පච්‌ඡිමං, පච්‌ඡිමෙන වා පුරිමං, යථා වා පන, මහාරාජ, මයං ඉධ පාසාදෙ නිසින්‌නා ඉමෙසු ජාලවාතපානෙසු උග්‌ඝාටිතෙසු මහන්‌තෙන ආකාසෙන බහිමුඛා සුට්‌ඨුතරං රූපං පස්‌සාම, එවමෙතෙන අබ්‌භන්‌තරෙ ජීවෙනාපි චක්‌ඛුද්‌වාරෙසු උග්‌ඝාටිතෙසු මහන්‌තෙන ආකාසෙන සුට්‌ඨුතරං රූපං පස්‌සිතබ්‌බං, සොතෙසු උග්‌ඝාටිතෙසු…පෙ.… ඝානෙ උග්‌ඝාටිතෙ…පෙ.… ජිව්‌හාය උග්‌ඝාටිතාය…පෙ.… කායෙ උග්‌ඝාටිතෙ මහන්‌තෙන ආකාසෙන සුට්‌ඨුතරං සද්‌දො සොතබ්‌බො, ගන්‌ධො ඝායිතබ්‌බො, රසො සායිතබ්‌බො, ඵොට්‌ඨබ්‌බො ඵුසිතබ්‌බො’’ති? ‘‘න හි භන්‌තෙ’’ති .
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ, yathā vā pana, mahārāja, mayaṃ idha pāsāde nisinnā imesu jālavātapānesu ugghāṭitesu mahantena ākāsena bahimukhā suṭṭhutaraṃ rūpaṃ passāma, evametena abbhantare jīvenāpi cakkhudvāresu ugghāṭitesu mahantena ākāsena suṭṭhutaraṃ rūpaṃ passitabbaṃ, sotesu ugghāṭitesu…pe… ghāne ugghāṭite…pe… jivhāya ugghāṭitāya…pe… kāye ugghāṭite mahantena ākāsena suṭṭhutaraṃ saddo sotabbo, gandho ghāyitabbo, raso sāyitabbo, phoṭṭhabbo phusitabbo’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti .
‘‘න ඛො තෙ, මහාරාජ, යුජ්‌ජති පුරිමෙන වා පච්‌ඡිමං, පච්‌ඡිමෙන වා පුරිමං, යථා වා පන, මහාරාජ, අයං දින්‌නො නික්‌ඛමිත්‌වා බහිද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ තිට්‌ඨෙය්‍ය, ජානාසි ත්‌වං, මහාරාජ, ‘අයං දින්‌නො නික්‌ඛමිත්‌වා බහිද්‌වාරකොට්‌ඨකෙ ඨිතො’’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ, ජානාමී’’ති. ‘‘යථා වා පන, මහාරාජ, අයං දින්‌නො අන්‌තො පවිසිත්‌වා තව පුරතො තිට්‌ඨෙය්‍ය, ජානාසි ත්‌වං, මහාරාජ, ‘අයං දින්‌නො අන්‌තො පවිසිත්‌වා මම පුරතො ඨිතො’’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ, ජානාමී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අබ්‌භන්‌තරෙ සො ජීවො ජිව්‌හාය රසෙ නික්‌ඛිත්‌තෙ ජානෙය්‍ය අම්‌බිලත්‌තං වා ලවණත්‌තං වා තිත්‌තකත්‌තං වා කටුකත්‌තං වා කසායත්‌තං වා මධුරත්‌තං වා’’ති? ‘‘ආම, භන්‌තෙ, ජානෙය්‍යා’’ති. ‘‘තෙ රසෙ අන්‌තො පවිට්‌ඨෙ ජානෙය්‍ය අම්‌බිලත්‌තං වා ලවණත්‌තං වා තිත්‌තකත්‌තං වා කටුකත්‌තං වා කසායත්‌තං වා මධුරත්‌තං වා’’ති. ‘‘න හි භන්‌තෙ’’ති.
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ, yathā vā pana, mahārāja, ayaṃ dinno nikkhamitvā bahidvārakoṭṭhake tiṭṭheyya, jānāsi tvaṃ, mahārāja, ‘ayaṃ dinno nikkhamitvā bahidvārakoṭṭhake ṭhito’’’ti? ‘‘Āma, bhante, jānāmī’’ti. ‘‘Yathā vā pana, mahārāja, ayaṃ dinno anto pavisitvā tava purato tiṭṭheyya, jānāsi tvaṃ, mahārāja, ‘ayaṃ dinno anto pavisitvā mama purato ṭhito’’’ti? ‘‘Āma, bhante, jānāmī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, abbhantare so jīvo jivhāya rase nikkhitte jāneyya ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā’’ti? ‘‘Āma, bhante, jāneyyā’’ti. ‘‘Te rase anto paviṭṭhe jāneyya ambilattaṃ vā lavaṇattaṃ vā tittakattaṃ vā kaṭukattaṃ vā kasāyattaṃ vā madhurattaṃ vā’’ti. ‘‘Na hi bhante’’ti.
‘‘න ඛො තෙ, මහාරාජ, යුජ්‌ජති පුරිමෙන වා පච්‌ඡිමං, පච්‌ඡිමෙන වා පුරිමං, යථා, මහාරාජ, කොචිදෙව පුරිසො මධුඝටසතං ආහරාපෙත්‌වා මධුදොණිං පූරාපෙත්‌වා පුරිසස්‌ස මුඛං පිදහිත්‌වා 1 මධුදොණියා පක්‌ඛිපෙය්‍ය, ජානෙය්‍ය, මහාරාජ, සො පුරිසො මධුං සම්‌පන්‌නං වා න සම්‌පන්‌නං වා’’ති? ‘‘න හි භන්‌තෙ’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙනා’’ති. ‘‘න හි තස්‌ස, භන්‌තෙ, මුඛෙ මධු පවිට්‌ඨ’’න්‌ති.
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purimaṃ, yathā, mahārāja, kocideva puriso madhughaṭasataṃ āharāpetvā madhudoṇiṃ pūrāpetvā purisassa mukhaṃ pidahitvā 2 madhudoṇiyā pakkhipeyya, jāneyya, mahārāja, so puriso madhuṃ sampannaṃ vā na sampannaṃ vā’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Kena kāraṇenā’’ti. ‘‘Na hi tassa, bhante, mukhe madhu paviṭṭha’’nti.
‘‘න ඛො තෙ, මහාරාජ, යුජ්‌ජති පුරිමෙන වා පච්‌ඡිමං, පච්‌ඡිමෙන වා පුරිම’’න්‌ති. ‘‘නාහං පටිබලො තයා වාදිනා සද්‌ධිං සල්‌ලපිතුං; සාධු, භන්‌තෙ, අත්‌ථං ජප්‌පෙහී’’ති.
‘‘Na kho te, mahārāja, yujjati purimena vā pacchimaṃ, pacchimena vā purima’’nti. ‘‘Nāhaṃ paṭibalo tayā vādinā saddhiṃ sallapituṃ; sādhu, bhante, atthaṃ jappehī’’ti.
ථෙරො අභිධම්‌මසංයුත්‌තාය කථාය රාජානං මිලින්‌දං සඤ්‌ඤාපෙසි – ‘‘ඉධ, මහාරාජ, චක්‌ඛුඤ්‌ච පටිච්‌ච රූපෙ ච උප්‌පජ්‌ජති චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං, තංසහජාතා ඵස්‌සො වෙදනා සඤ්‌ඤා චෙතනා එකග්‌ගතා ජීවිතින්‌ද්‍රියං මනසිකාරොති එවමෙතෙ ධම්‌මා පච්‌චයතො ජායන්‌ති, න හෙත්‌ථ වෙදගූ උපලබ්‌භති, සොතඤ්‌ච පටිච්‌ච සද්‌දෙ ච…පෙ.… මනඤ්‌ච පටිච්‌ච ධම්‌මෙ ච උප්‌පජ්‌ජති මනොවිඤ්‌ඤාණං, තංසහජාතා ඵස්‌සො වෙදනා සඤ්‌ඤා චෙතනා එකග්‌ගතා ජීවිතින්‌ද්‍රියං මනසිකාරොති එවමෙතෙ ධම්‌මා පච්‌චයතො ජායන්‌ති, න හෙත්‌ථ වෙදගූ උපලබ්‌භතී’’ති.
Thero abhidhammasaṃyuttāya kathāya rājānaṃ milindaṃ saññāpesi – ‘‘idha, mahārāja, cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ, taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāroti evamete dhammā paccayato jāyanti, na hettha vedagū upalabbhati, sotañca paṭicca sadde ca…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaṃ, taṃsahajātā phasso vedanā saññā cetanā ekaggatā jīvitindriyaṃ manasikāroti evamete dhammā paccayato jāyanti, na hettha vedagū upalabbhatī’’ti.
‘‘කල්‌ලොසි, භන්‌තෙ නාගසෙනා’’ති.
‘‘Kallosi, bhante nāgasenā’’ti.
වෙදගූපඤ්‌හො ඡට්‌ඨො.
Vedagūpañho chaṭṭho.
Footnotes:
