Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
౨. వేదనాత్తికవణ్ణనా
2. Vedanāttikavaṇṇanā
౧. వేదనాత్తికే పటిచ్చాదినియమన్తి తికపదసమ్బన్ధవసేన పటిచ్చవారాదీసు వత్తబ్బం పటిచ్చసహజాతట్ఠాదినియమనం న లభన్తి వేదనారూపనిబ్బానాని. కస్మా? తికముత్తకత్తా. తథా పచ్చయుప్పన్నవచనం. న హి సక్కా వత్తుం వేదనం రూపం నిబ్బానఞ్చ సన్ధాయ ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తం ధమ్మం పటిచ్చ సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో ఉప్పజ్జతీ’’తి. తికధమ్మానన్తి వేదనాత్తికధమ్మానం. తత్థాతి హేతుపచ్చయాదీసు. యథానురూపతోతి వేదనాదీసు యో యస్స వేదనాయ సమ్పయుత్తధమ్మస్స ఆరమ్మణాదిపచ్చయో భవితుం యుత్తో, తదనురూపతో. ఆరమ్మణాదీతి ఆది-సద్దేన ఆరమ్మణాధిపతిఆరమ్మణూపనిస్సయాదికే సఙ్గణ్హాతి.
1. Vedanāttike paṭiccādiniyamanti tikapadasambandhavasena paṭiccavārādīsu vattabbaṃ paṭiccasahajātaṭṭhādiniyamanaṃ na labhanti vedanārūpanibbānāni. Kasmā? Tikamuttakattā. Tathā paccayuppannavacanaṃ. Na hi sakkā vattuṃ vedanaṃ rūpaṃ nibbānañca sandhāya ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca sukhāya vedanāya sampayutto uppajjatī’’ti. Tikadhammānanti vedanāttikadhammānaṃ. Tatthāti hetupaccayādīsu. Yathānurūpatoti vedanādīsu yo yassa vedanāya sampayuttadhammassa ārammaṇādipaccayo bhavituṃ yutto, tadanurūpato. Ārammaṇādīti ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti.
౧౦. కుసలత్తికేపి పరిహీనన్తి ఇదం పచ్చనీయం సన్ధాయ వుత్తం. రూపారూపధమ్మపరిగ్గాహకత్తాతి ఇదం అనాదిభూతస్సపి సహజాతస్స ఆదిమ్హి ఠపనే కారణవచనం. ఆది-సద్దేనాతి ‘‘సహజాతాదయో’’తి ఏత్థ ఆది-సద్దేన. యథారహం ఆరబ్భ ఉప్పత్తివసేన సబ్బే అరూపధమ్మా ఆరమ్మణాదీనం పచ్చయుప్పన్నా హోన్తీతి వుత్తం ‘‘పచ్చయుప్పన్నవసేన సబ్బారూపధమ్మపరిగ్గాహకానం ఆరమ్మణాదీన’’న్తి. ఆది-సద్దేన ఆరమ్మణాధిపతిఆరమ్మణూపనిస్సయాదికే సఙ్గణ్హాతి. తేనాతి ‘‘సబ్బారూపధమ్మపరిగ్గాహకా పనా’’తిఆదివచనేన. సబ్బట్ఠానికానం…పే॰… దస్సితా హోతి సహజాతదస్సనేనాతి అత్థో. ఏకదేసపరిహానిదస్సనేనేవ హి సముదాయపరిహాని దస్సితా హోతీతి. సహజాతాదయోతి వా ఆది-సద్దేన సబ్బట్ఠానికా చత్తారోపి దస్సితా హోన్తీతి. సహజాతమూలకాతి సహజాతపచ్చయే సతి భవన్తా న సహజాతం పురతో కత్వా పాళియం ఆగతా. తేనాహ ‘‘సహజాతనిబన్ధనా…పే॰… వుత్తం హోతీ’’తి. సో పచ్ఛాజాతో కస్మా పన న పరిహాయతీతి సమ్బన్ధో. తత్థాతి యథావుత్తాయ పరిహానియం అపరిహానియఞ్చ. సహజాతనిబన్ధనేహీతి సహజాతధమ్మనిమిత్తేహి పచ్చయభావేహి ఇధ పచ్చయధమ్మహేతుకో వుత్తో. ఏత్థేవాతి పరిహానియంయేవ. సా హి ఇధ అధికతా. సహజాతనిబన్ధనానమేవ పరిహానీతి వుత్తే ‘‘కిం సబ్బేసంయేవ నేసం పరిహానీ’’తి ఆసఙ్కాయ ఆహ ‘‘సహజాత…పే॰… దస్సితమేత’’న్తి.
10. Kusalattikepi parihīnanti idaṃ paccanīyaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpārūpadhammapariggāhakattāti idaṃ anādibhūtassapi sahajātassa ādimhi ṭhapane kāraṇavacanaṃ. Ādi-saddenāti ‘‘sahajātādayo’’ti ettha ādi-saddena. Yathārahaṃ ārabbha uppattivasena sabbe arūpadhammā ārammaṇādīnaṃ paccayuppannā hontīti vuttaṃ ‘‘paccayuppannavasena sabbārūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīna’’nti. Ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti. Tenāti ‘‘sabbārūpadhammapariggāhakā panā’’tiādivacanena. Sabbaṭṭhānikānaṃ…pe… dassitā hoti sahajātadassanenāti attho. Ekadesaparihānidassaneneva hi samudāyaparihāni dassitā hotīti. Sahajātādayoti vā ādi-saddena sabbaṭṭhānikā cattāropi dassitā hontīti. Sahajātamūlakāti sahajātapaccaye sati bhavantā na sahajātaṃ purato katvā pāḷiyaṃ āgatā. Tenāha ‘‘sahajātanibandhanā…pe… vuttaṃ hotī’’ti. So pacchājāto kasmā pana na parihāyatīti sambandho. Tatthāti yathāvuttāya parihāniyaṃ aparihāniyañca. Sahajātanibandhanehīti sahajātadhammanimittehi paccayabhāvehi idha paccayadhammahetuko vutto. Etthevāti parihāniyaṃyeva. Sā hi idha adhikatā. Sahajātanibandhanānameva parihānīti vutte ‘‘kiṃ sabbesaṃyeva nesaṃ parihānī’’ti āsaṅkāya āha ‘‘sahajāta…pe… dassitameta’’nti.
౧౭. నయదస్సనమేవ కరోతీతి యథా అహేతుకకిరియచేతనం సన్ధాయ ‘‘నహేతుపచ్చయా నకమ్మపచ్చయా’’తి వత్తుం లబ్భా, ఏవం నవిపాకపచ్చయాతిపి లబ్భా. అహేతుకమోహం పన సన్ధాయ ‘‘నహేతుపచ్చయా నవిపాకపచ్చయా’’తి లబ్భా, న ‘‘నకమ్మపచ్చయా’’తి. తేనాహ ‘‘న చ పచ్చయపచ్చయుప్పన్నధమ్మసామఞ్ఞదస్సన’’న్తిఆది.
17. Nayadassanameva karotīti yathā ahetukakiriyacetanaṃ sandhāya ‘‘nahetupaccayā nakammapaccayā’’ti vattuṃ labbhā, evaṃ navipākapaccayātipi labbhā. Ahetukamohaṃ pana sandhāya ‘‘nahetupaccayā navipākapaccayā’’ti labbhā, na ‘‘nakammapaccayā’’ti. Tenāha ‘‘na ca paccayapaccayuppannadhammasāmaññadassana’’ntiādi.
౨౫-౩౭. యథా కుసలత్తికం, ఏవం గణేతబ్బన్తి ఇదం యం సన్ధాయ పాళియం నిక్ఖిత్తం, తం దస్సేతుం వుత్తం ‘‘హేతుమూలకానం…పే॰… నగణనసామఞ్ఞ’’న్తి. న హి కుసలత్తికే అనులోమపచ్చనీయే గణనాహి వేదనాత్తికే తా సమానా. పరివత్తేత్వాపి యోజితాతి ఏత్థ ‘‘నహేతుపచ్చయా నపురేజాతపచ్చయా ఆరమ్మణే ఏక’’న్తి ఆరమ్మణం పఠమం వత్వా వత్తబ్బమ్పి పురేజాతం పరివత్తేత్వా పఠమం వుత్తన్తి వదన్తి. తథా నహేతుపచ్చయా కమ్మే తీణీతి ఇదమేవ పదం పరివత్తేత్వా ‘‘నకమ్మపచ్చయా హేతుయా తీణీతి వుత్త’’న్తిపి వదన్తి.
25-37. Yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti idaṃ yaṃ sandhāya pāḷiyaṃ nikkhittaṃ, taṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘hetumūlakānaṃ…pe… nagaṇanasāmañña’’nti. Na hi kusalattike anulomapaccanīye gaṇanāhi vedanāttike tā samānā. Parivattetvāpi yojitāti ettha ‘‘nahetupaccayā napurejātapaccayā ārammaṇe eka’’nti ārammaṇaṃ paṭhamaṃ vatvā vattabbampi purejātaṃ parivattetvā paṭhamaṃ vuttanti vadanti. Tathā nahetupaccayā kamme tīṇīti idameva padaṃ parivattetvā ‘‘nakammapaccayā hetuyā tīṇīti vutta’’ntipi vadanti.
౩౯. తంసమ్పయుత్తేతి తేన దోమనస్సేన సమ్పయుత్తే. దోమనస్ససీసేన సమ్పయుత్తధమ్మా వుత్తా. సద్ధాపఞ్చకేసూతి సద్ధాసీలసుతచాగపఞ్ఞాసు. కత్తబ్బన్తి వా యోజనా కాతబ్బాతి అత్థో. అవసేసేసూతి రాగాదీసు. పాళిగతిదస్సనత్థన్తి ‘‘ఏవం పాళి పవత్తా’’తి పాళియా పవత్తిదస్సనత్థం. రాగాదీహి ఉపనిస్సయభూతేహి. అనుప్పత్తితోతి న ఉప్పజ్జనతో. తం పాళిగతిం తికన్తరపాళియా దస్సేన్తో ‘‘కుసలత్తికేపిహీ’’తిఆదిమాహ. ఇధాపీతి ఇమస్మిం వేదనాత్తికేపి.
39. Taṃsampayutteti tena domanassena sampayutte. Domanassasīsena sampayuttadhammā vuttā. Saddhāpañcakesūti saddhāsīlasutacāgapaññāsu. Kattabbanti vā yojanā kātabbāti attho. Avasesesūti rāgādīsu. Pāḷigatidassanatthanti ‘‘evaṃ pāḷi pavattā’’ti pāḷiyā pavattidassanatthaṃ. Rāgādīhi upanissayabhūtehi. Anuppattitoti na uppajjanato. Taṃ pāḷigatiṃ tikantarapāḷiyā dassento ‘‘kusalattikepihī’’tiādimāha. Idhāpīti imasmiṃ vedanāttikepi.
౬౨. అనఞ్ఞత్తన్తి అభేదం. సుఖవేదనాసమ్పయుత్తో హి ధమ్మో సుఖవేదనాసమ్పయుత్తస్సేవ ధమ్మస్స హేతుపచ్చయేన పచ్చయో, న ఇతరేసం. ఏస నయో సేసపదేసు సేసేసు చ ‘‘తీణీ’’తి ఆగతట్ఠానేసు. తేన వుత్తం ‘‘సబ్బాని తీణి సుద్ధానం తిణ్ణం పదానం వసేన వేదితబ్బానీ’’తి. ‘‘పచ్ఛాజాతా అరూపధమ్మానం పచ్చయో న హోన్తీ’’తి యుత్తమేతం, పురేజాతా పన అరూపధమ్మానం పచ్చయా న హోన్తీతి కథమిదం గహేతబ్బన్తి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘పురేజాతా’’తిఆది, పురేజాతా హుత్వా పచ్చయో న హోన్తీతి అత్థో. పురిమతరం ఉప్పజ్జిత్వా ఠితా హి రూపధమ్మా పచ్ఛా ఉప్పన్నానం అరూపధమ్మానం పురేజాతపచ్చయో హోన్తి, న చాయం నయో అరూపధమ్మేసు లబ్భతి. తేన వుత్తం ‘‘పురేజాతత్తాభావతో’’తి. తథా పచ్ఛాజాతత్తాభావతోతి యథా ఇమస్మిం తికే కస్సచి ధమ్మస్స పురేజాతత్తాభావతో పురేజాతపచ్చయో న హోన్తీతి వుత్తం, తథా పచ్ఛాజాతత్తాభావతో పచ్ఛాజాతా హుత్వా పచ్చయో న హోన్తి, పచ్ఛాజాతపచ్చయో న హోన్తీతి అత్థో. న హి ఏకస్మిం సన్తానే కేసుచి అరూపధమ్మేసు పఠమతరం ఉప్పజ్జిత్వా ఠితేసు పచ్ఛా కేచి అరూపధమ్మా ఉప్పజ్జన్తి, యతో తే తేసం పచ్ఛాజాతపచ్చయో భవేయ్యుం.
62. Anaññattanti abhedaṃ. Sukhavedanāsampayutto hi dhammo sukhavedanāsampayuttasseva dhammassa hetupaccayena paccayo, na itaresaṃ. Esa nayo sesapadesu sesesu ca ‘‘tīṇī’’ti āgataṭṭhānesu. Tena vuttaṃ ‘‘sabbāni tīṇi suddhānaṃ tiṇṇaṃ padānaṃ vasena veditabbānī’’ti. ‘‘Pacchājātā arūpadhammānaṃ paccayo na hontī’’ti yuttametaṃ, purejātā pana arūpadhammānaṃ paccayā na hontīti kathamidaṃ gahetabbanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘purejātā’’tiādi, purejātā hutvā paccayo na hontīti attho. Purimataraṃ uppajjitvā ṭhitā hi rūpadhammā pacchā uppannānaṃ arūpadhammānaṃ purejātapaccayo honti, na cāyaṃ nayo arūpadhammesu labbhati. Tena vuttaṃ ‘‘purejātattābhāvato’’ti. Tathā pacchājātattābhāvatoti yathā imasmiṃ tike kassaci dhammassa purejātattābhāvato purejātapaccayo na hontīti vuttaṃ, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā hutvā paccayo na honti, pacchājātapaccayo na hontīti attho. Na hi ekasmiṃ santāne kesuci arūpadhammesu paṭhamataraṃ uppajjitvā ṭhitesu pacchā keci arūpadhammā uppajjanti, yato te tesaṃ pacchājātapaccayo bhaveyyuṃ.
౮౩-౮౭. అవసేసేసు అట్ఠసూతి ‘‘సుఖాయ వేదనాయ సమ్పయుత్తో ధమ్మో’’తిఆదినా ఏకమూలకేకావసానా యే నవ నవ వారా ఆరమ్మణపచ్చయాదీసు లబ్భన్తి, తేసు యథావుత్తమేకం వజ్జేత్వా సేసేసు అట్ఠసు. తీస్వేవాతి సుద్ధేసు తీస్వేవ సహజాతకమ్మపచ్చయో లబ్భతి.
83-87. Avasesesu aṭṭhasūti ‘‘sukhāya vedanāya sampayutto dhammo’’tiādinā ekamūlakekāvasānā ye nava nava vārā ārammaṇapaccayādīsu labbhanti, tesu yathāvuttamekaṃ vajjetvā sesesu aṭṭhasu. Tīsvevāti suddhesu tīsveva sahajātakammapaccayo labbhati.
వేదనాత్తికవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ౨. వేదనాత్తికవణ్ణనా • 2. Vedanāttikavaṇṇanā