| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
២. វេទនាត្តិកវណ្ណនា
2. Vedanāttikavaṇṇanā
១. វេទនាត្តិកេ បដិច្ចាទិនិយមន្តិ តិកបទសម្ពន្ធវសេន បដិច្ចវារាទីសុ វត្តព្ពំ បដិច្ចសហជាតដ្ឋាទិនិយមនំ ន លភន្តិ វេទនារូបនិព្ពានានិ។ កស្មា? តិកមុត្តកត្តា។ តថា បច្ចយុប្បន្នវចនំ។ ន ហិ សក្កា វត្តុំ វេទនំ រូបំ និព្ពានញ្ច សន្ធាយ ‘‘សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តំ ធម្មំ បដិច្ច សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តោ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។ តិកធម្មានន្តិ វេទនាត្តិកធម្មានំ។ តត្ថាតិ ហេតុបច្ចយាទីសុ។ យថានុរូបតោតិ វេទនាទីសុ យោ យស្ស វេទនាយ សម្បយុត្តធម្មស្ស អារម្មណាទិបច្ចយោ ភវិតុំ យុត្តោ, តទនុរូបតោ។ អារម្មណាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន អារម្មណាធិបតិអារម្មណូបនិស្សយាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។
1. Vedanāttike paṭiccādiniyamanti tikapadasambandhavasena paṭiccavārādīsu vattabbaṃ paṭiccasahajātaṭṭhādiniyamanaṃ na labhanti vedanārūpanibbānāni. Kasmā? Tikamuttakattā. Tathā paccayuppannavacanaṃ. Na hi sakkā vattuṃ vedanaṃ rūpaṃ nibbānañca sandhāya ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca sukhāya vedanāya sampayutto uppajjatī’’ti. Tikadhammānanti vedanāttikadhammānaṃ. Tatthāti hetupaccayādīsu. Yathānurūpatoti vedanādīsu yo yassa vedanāya sampayuttadhammassa ārammaṇādipaccayo bhavituṃ yutto, tadanurūpato. Ārammaṇādīti ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti.
១០. កុសលត្តិកេបិ បរិហីនន្តិ ឥទំ បច្ចនីយំ សន្ធាយ វុត្តំ។ រូបារូបធម្មបរិគ្គាហកត្តាតិ ឥទំ អនាទិភូតស្សបិ សហជាតស្ស អាទិម្ហិ ឋបនេ ការណវចនំ។ អាទិ-សទ្ទេនាតិ ‘‘សហជាតាទយោ’’តិ ឯត្ថ អាទិ-សទ្ទេន។ យថារហំ អារព្ភ ឧប្បត្តិវសេន សព្ពេ អរូបធម្មា អារម្មណាទីនំ បច្ចយុប្បន្នា ហោន្តីតិ វុត្តំ ‘‘បច្ចយុប្បន្នវសេន សព្ពារូបធម្មបរិគ្គាហកានំ អារម្មណាទីន’’ន្តិ។ អាទិ-សទ្ទេន អារម្មណាធិបតិអារម្មណូបនិស្សយាទិកេ សង្គណ្ហាតិ។ តេនាតិ ‘‘សព្ពារូបធម្មបរិគ្គាហកា បនា’’តិអាទិវចនេន។ សព្ពដ្ឋានិកានំ…បេ.… ទស្សិតា ហោតិ សហជាតទស្សនេនាតិ អត្ថោ។ ឯកទេសបរិហានិទស្សនេនេវ ហិ សមុទាយបរិហានិ ទស្សិតា ហោតីតិ។ សហជាតាទយោតិ វា អាទិ-សទ្ទេន សព្ពដ្ឋានិកា ចត្តារោបិ ទស្សិតា ហោន្តីតិ។ សហជាតមូលកាតិ សហជាតបច្ចយេ សតិ ភវន្តា ន សហជាតំ បុរតោ កត្វា បាឡិយំ អាគតា។ តេនាហ ‘‘សហជាតនិពន្ធនា…បេ.… វុត្តំ ហោតី’’តិ។ សោ បច្ឆាជាតោ កស្មា បន ន បរិហាយតីតិ សម្ពន្ធោ។ តត្ថាតិ យថាវុត្តាយ បរិហានិយំ អបរិហានិយញ្ច។ សហជាតនិពន្ធនេហីតិ សហជាតធម្មនិមិត្តេហិ បច្ចយភាវេហិ ឥធ បច្ចយធម្មហេតុកោ វុត្តោ។ ឯត្ថេវាតិ បរិហានិយំយេវ។ សា ហិ ឥធ អធិកតា។ សហជាតនិពន្ធនានមេវ បរិហានីតិ វុត្តេ ‘‘កិំ សព្ពេសំយេវ នេសំ បរិហានី’’តិ អាសង្កាយ អាហ ‘‘សហជាត…បេ.… ទស្សិតមេត’’ន្តិ។
10. Kusalattikepi parihīnanti idaṃ paccanīyaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpārūpadhammapariggāhakattāti idaṃ anādibhūtassapi sahajātassa ādimhi ṭhapane kāraṇavacanaṃ. Ādi-saddenāti ‘‘sahajātādayo’’ti ettha ādi-saddena. Yathārahaṃ ārabbha uppattivasena sabbe arūpadhammā ārammaṇādīnaṃ paccayuppannā hontīti vuttaṃ ‘‘paccayuppannavasena sabbārūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīna’’nti. Ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti. Tenāti ‘‘sabbārūpadhammapariggāhakā panā’’tiādivacanena. Sabbaṭṭhānikānaṃ…pe… dassitā hoti sahajātadassanenāti attho. Ekadesaparihānidassaneneva hi samudāyaparihāni dassitā hotīti. Sahajātādayoti vā ādi-saddena sabbaṭṭhānikā cattāropi dassitā hontīti. Sahajātamūlakāti sahajātapaccaye sati bhavantā na sahajātaṃ purato katvā pāḷiyaṃ āgatā. Tenāha ‘‘sahajātanibandhanā…pe… vuttaṃ hotī’’ti. So pacchājāto kasmā pana na parihāyatīti sambandho. Tatthāti yathāvuttāya parihāniyaṃ aparihāniyañca. Sahajātanibandhanehīti sahajātadhammanimittehi paccayabhāvehi idha paccayadhammahetuko vutto. Etthevāti parihāniyaṃyeva. Sā hi idha adhikatā. Sahajātanibandhanānameva parihānīti vutte ‘‘kiṃ sabbesaṃyeva nesaṃ parihānī’’ti āsaṅkāya āha ‘‘sahajāta…pe… dassitameta’’nti.
១៧. នយទស្សនមេវ ករោតីតិ យថា អហេតុកកិរិយចេតនំ សន្ធាយ ‘‘នហេតុបច្ចយា នកម្មបច្ចយា’’តិ វត្តុំ លព្ភា, ឯវំ នវិបាកបច្ចយាតិបិ លព្ភា។ អហេតុកមោហំ បន សន្ធាយ ‘‘នហេតុបច្ចយា នវិបាកបច្ចយា’’តិ លព្ភា, ន ‘‘នកម្មបច្ចយា’’តិ។ តេនាហ ‘‘ន ច បច្ចយបច្ចយុប្បន្នធម្មសាមញ្ញទស្សន’’ន្តិអាទិ។
17. Nayadassanameva karotīti yathā ahetukakiriyacetanaṃ sandhāya ‘‘nahetupaccayā nakammapaccayā’’ti vattuṃ labbhā, evaṃ navipākapaccayātipi labbhā. Ahetukamohaṃ pana sandhāya ‘‘nahetupaccayā navipākapaccayā’’ti labbhā, na ‘‘nakammapaccayā’’ti. Tenāha ‘‘na ca paccayapaccayuppannadhammasāmaññadassana’’ntiādi.
២៥-៣៧. យថា កុសលត្តិកំ, ឯវំ គណេតព្ពន្តិ ឥទំ យំ សន្ធាយ បាឡិយំ និក្ខិត្តំ, តំ ទស្សេតុំ វុត្តំ ‘‘ហេតុមូលកានំ…បេ.… នគណនសាមញ្ញ’’ន្តិ។ ន ហិ កុសលត្តិកេ អនុលោមបច្ចនីយេ គណនាហិ វេទនាត្តិកេ តា សមានា។ បរិវត្តេត្វាបិ យោជិតាតិ ឯត្ថ ‘‘នហេតុបច្ចយា នបុរេជាតបច្ចយា អារម្មណេ ឯក’’ន្តិ អារម្មណំ បឋមំ វត្វា វត្តព្ពម្បិ បុរេជាតំ បរិវត្តេត្វា បឋមំ វុត្តន្តិ វទន្តិ។ តថា នហេតុបច្ចយា កម្មេ តីណីតិ ឥទមេវ បទំ បរិវត្តេត្វា ‘‘នកម្មបច្ចយា ហេតុយា តីណីតិ វុត្ត’’ន្តិបិ វទន្តិ។
25-37. Yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti idaṃ yaṃ sandhāya pāḷiyaṃ nikkhittaṃ, taṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘hetumūlakānaṃ…pe… nagaṇanasāmañña’’nti. Na hi kusalattike anulomapaccanīye gaṇanāhi vedanāttike tā samānā. Parivattetvāpi yojitāti ettha ‘‘nahetupaccayā napurejātapaccayā ārammaṇe eka’’nti ārammaṇaṃ paṭhamaṃ vatvā vattabbampi purejātaṃ parivattetvā paṭhamaṃ vuttanti vadanti. Tathā nahetupaccayā kamme tīṇīti idameva padaṃ parivattetvā ‘‘nakammapaccayā hetuyā tīṇīti vutta’’ntipi vadanti.
៣៩. តំសម្បយុត្តេតិ តេន ទោមនស្សេន សម្បយុត្តេ។ ទោមនស្សសីសេន សម្បយុត្តធម្មា វុត្តា។ សទ្ធាបញ្ចកេសូតិ សទ្ធាសីលសុតចាគបញ្ញាសុ។ កត្តព្ពន្តិ វា យោជនា កាតព្ពាតិ អត្ថោ។ អវសេសេសូតិ រាគាទីសុ។ បាឡិគតិទស្សនត្ថន្តិ ‘‘ឯវំ បាឡិ បវត្តា’’តិ បាឡិយា បវត្តិទស្សនត្ថំ។ រាគាទីហិ ឧបនិស្សយភូតេហិ។ អនុប្បត្តិតោតិ ន ឧប្បជ្ជនតោ។ តំ បាឡិគតិំ តិកន្តរបាឡិយា ទស្សេន្តោ ‘‘កុសលត្តិកេបិហី’’តិអាទិមាហ។ ឥធាបីតិ ឥមស្មិំ វេទនាត្តិកេបិ។
39. Taṃsampayutteti tena domanassena sampayutte. Domanassasīsena sampayuttadhammā vuttā. Saddhāpañcakesūti saddhāsīlasutacāgapaññāsu. Kattabbanti vā yojanā kātabbāti attho. Avasesesūti rāgādīsu. Pāḷigatidassanatthanti ‘‘evaṃ pāḷi pavattā’’ti pāḷiyā pavattidassanatthaṃ. Rāgādīhi upanissayabhūtehi. Anuppattitoti na uppajjanato. Taṃ pāḷigatiṃ tikantarapāḷiyā dassento ‘‘kusalattikepihī’’tiādimāha. Idhāpīti imasmiṃ vedanāttikepi.
៦២. អនញ្ញត្តន្តិ អភេទំ។ សុខវេទនាសម្បយុត្តោ ហិ ធម្មោ សុខវេទនាសម្បយុត្តស្សេវ ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ, ន ឥតរេសំ។ ឯស នយោ សេសបទេសុ សេសេសុ ច ‘‘តីណី’’តិ អាគតដ្ឋានេសុ។ តេន វុត្តំ ‘‘សព្ពានិ តីណិ សុទ្ធានំ តិណ្ណំ បទានំ វសេន វេទិតព្ពានី’’តិ។ ‘‘បច្ឆាជាតា អរូបធម្មានំ បច្ចយោ ន ហោន្តី’’តិ យុត្តមេតំ, បុរេជាតា បន អរូបធម្មានំ បច្ចយា ន ហោន្តីតិ កថមិទំ គហេតព្ពន្តិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘បុរេជាតា’’តិអាទិ, បុរេជាតា ហុត្វា បច្ចយោ ន ហោន្តីតិ អត្ថោ។ បុរិមតរំ ឧប្បជ្ជិត្វា ឋិតា ហិ រូបធម្មា បច្ឆា ឧប្បន្នានំ អរូបធម្មានំ បុរេជាតបច្ចយោ ហោន្តិ, ន ចាយំ នយោ អរូបធម្មេសុ លព្ភតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បុរេជាតត្តាភាវតោ’’តិ។ តថា បច្ឆាជាតត្តាភាវតោតិ យថា ឥមស្មិំ តិកេ កស្សចិ ធម្មស្ស បុរេជាតត្តាភាវតោ បុរេជាតបច្ចយោ ន ហោន្តីតិ វុត្តំ, តថា បច្ឆាជាតត្តាភាវតោ បច្ឆាជាតា ហុត្វា បច្ចយោ ន ហោន្តិ, បច្ឆាជាតបច្ចយោ ន ហោន្តីតិ អត្ថោ។ ន ហិ ឯកស្មិំ សន្តានេ កេសុចិ អរូបធម្មេសុ បឋមតរំ ឧប្បជ្ជិត្វា ឋិតេសុ បច្ឆា កេចិ អរូបធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, យតោ តេ តេសំ បច្ឆាជាតបច្ចយោ ភវេយ្យុំ។
62. Anaññattanti abhedaṃ. Sukhavedanāsampayutto hi dhammo sukhavedanāsampayuttasseva dhammassa hetupaccayena paccayo, na itaresaṃ. Esa nayo sesapadesu sesesu ca ‘‘tīṇī’’ti āgataṭṭhānesu. Tena vuttaṃ ‘‘sabbāni tīṇi suddhānaṃ tiṇṇaṃ padānaṃ vasena veditabbānī’’ti. ‘‘Pacchājātā arūpadhammānaṃ paccayo na hontī’’ti yuttametaṃ, purejātā pana arūpadhammānaṃ paccayā na hontīti kathamidaṃ gahetabbanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘purejātā’’tiādi, purejātā hutvā paccayo na hontīti attho. Purimataraṃ uppajjitvā ṭhitā hi rūpadhammā pacchā uppannānaṃ arūpadhammānaṃ purejātapaccayo honti, na cāyaṃ nayo arūpadhammesu labbhati. Tena vuttaṃ ‘‘purejātattābhāvato’’ti. Tathā pacchājātattābhāvatoti yathā imasmiṃ tike kassaci dhammassa purejātattābhāvato purejātapaccayo na hontīti vuttaṃ, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā hutvā paccayo na honti, pacchājātapaccayo na hontīti attho. Na hi ekasmiṃ santāne kesuci arūpadhammesu paṭhamataraṃ uppajjitvā ṭhitesu pacchā keci arūpadhammā uppajjanti, yato te tesaṃ pacchājātapaccayo bhaveyyuṃ.
៨៣-៨៧. អវសេសេសុ អដ្ឋសូតិ ‘‘សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តោ ធម្មោ’’តិអាទិនា ឯកមូលកេកាវសានា យេ នវ នវ វារា អារម្មណបច្ចយាទីសុ លព្ភន្តិ, តេសុ យថាវុត្តមេកំ វជ្ជេត្វា សេសេសុ អដ្ឋសុ។ តីស្វេវាតិ សុទ្ធេសុ តីស្វេវ សហជាតកម្មបច្ចយោ លព្ភតិ។
83-87. Avasesesu aṭṭhasūti ‘‘sukhāya vedanāya sampayutto dhammo’’tiādinā ekamūlakekāvasānā ye nava nava vārā ārammaṇapaccayādīsu labbhanti, tesu yathāvuttamekaṃ vajjetvā sesesu aṭṭhasu. Tīsvevāti suddhesu tīsveva sahajātakammapaccayo labbhati.
វេទនាត្តិកវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ២. វេទនាត្តិកវណ្ណនា • 2. Vedanāttikavaṇṇanā
