| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
೨. ವೇದನಾತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ
2. Vedanāttikavaṇṇanā
೧. ವೇದನಾರೂಪನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಪನ ತಿಕಮುತ್ತಕಾನಿ ಪಟಿಚ್ಚಾದಿನಿಯಮಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಚನಞ್ಚ ನ ಲಭನ್ತಿ। ಪಟಿಚ್ಚವಾರಾದೀಸು ಪನ ಛಸು ಯತೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದಿತೋ ತಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತತ್ಥ ಯಥಾನುರೂಪತೋ ಆರಮ್ಮಣಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀತಿ।
1. Vedanārūpanibbānāni pana tikamuttakāni paṭiccādiniyamaṃ paccayuppannavacanañca na labhanti. Paṭiccavārādīsu pana chasu yato hetupaccayādito tikadhammānaṃ uppatti vuttā, tattha yathānurūpato ārammaṇādipaccayabhāvena labbhantīti veditabbānīti.
೧೦. ಸಬ್ಬಅರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಪನ ಸಹಜಾತಾದಯೋ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇಪಿ ಪರಿಹೀನಂ ಸಹಜಾತಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾ ಆದಿಮ್ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಆದಿಸದ್ದೇನ ಸಬ್ಬಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕವಚನೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಸಬ್ಬಅರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾದೀನಂ ಪರಿಹಾನಿಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನ ಕುಸಲತ್ತಿಕಪರಿಹೀನಾನಂ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಸಬ್ಬತಿಕಾದೀಸು ಪರಿಹಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ವಿನಾವ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ಏತೇನ ಪನ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಅನುಲೋಮೇ ಪರಿಹಾನಿಂ, ಪಚ್ಚನೀಯೇ ಚ ಲಾಭಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಹಜಾತಾದಯೋತಿ ವಾ ಸಹಜಾತಮೂಲಕಾ ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನಾ ಪಟಿಚ್ಚಾದಿಂ ಫರನ್ತೇಹಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿನಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಅಹೋನ್ತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನಾ ಸಬ್ಬಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಚ ಯೇ, ತೇವ ಪರಿಹಾಯನ್ತಿ , ನ ಪನ ಯೋ ಸಹಜಾತಾನಿಬನ್ಧನೋ ಸಬ್ಬಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕೋ ಚ ನ ಹೋತಿ, ಸೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತೋತಿ ತತ್ಥ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ವಿನಾವ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ವಿನಾತಿ ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನೇಹಿ ಸಬ್ಬಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಚ ವಿನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನಾನಮೇವ ಪರಿಹಾನಿ, ನ ಪಚ್ಛಾಜಾತಸ್ಸ ಸಹಜಾತಾನಿಬನ್ಧನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥೇವ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತೋ ‘‘ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ವಿನಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯಞ್ಚ ವಿನಾವ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನಾಪಿ ಪನ ಸಬ್ಬಅರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾಯೇವ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಮೇತನ್ತಿ।
10. Sabbaarūpadhammapariggāhakā pana sahajātādayo paccayāti iminā kusalattikepi parihīnaṃ sahajātaṃ rūpārūpadhammapariggāhakattā ādimhi ṭhapetvā ādisaddena sabbārūpadhammapariggāhakavacanena ca paccayuppannavasena sabbaarūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīnaṃ parihāniṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Tena kusalattikaparihīnānaṃ sabbaṭṭhānikānaṃ catunnaṃ sabbatikādīsu parihāni dassitā hoti. Pacchājātapaccayañca vināva uppattitoti etena pana pacchājātapaccayassa anulome parihāniṃ, paccanīye ca lābhaṃ dasseti. Sahajātādayoti vā sahajātamūlakā sahajātanibandhanā paṭiccādiṃ pharantehi sahajātadhammehi vinā paccayā ahontāti vuttaṃ hoti. Kasmā pana sahajātanibandhanā sabbārūpadhammapariggāhakā ca ye, teva parihāyanti , na pana yo sahajātānibandhano sabbārūpadhammapariggāhako ca na hoti, so pacchājātoti tattha kāraṇaṃ vadanto ‘‘sahajātādīhi vinā anuppattito pacchājātapaccayañca vināva uppattito’’ti āha. Tattha sahajātādīhi vināti sahajātanibandhanehi sabbārūpadhammapariggāhakehi ca vināti attho. Atha vā sahajātanibandhanānameva parihāni, na pacchājātassa sahajātānibandhanassāti ettheva kāraṇaṃ vadanto ‘‘sahajātādīhi vinā anuppattito pacchājātapaccayañca vināva uppattito’’ti āha. Sahajātanibandhanāpi pana sabbaarūpadhammapariggāhakāyeva parihāyantīti dassitametanti.
೧೭. ನವಿಪಾಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ನಯದಸ್ಸನಮೇವ ಕರೋತಿ, ನ ಚ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಸಾಮಞ್ಞದಸ್ಸನಂ। ಸುಖಾಯ ಹಿ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಟಿಚ್ಚ ತಾಹಿ ವೇದನಾಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಧಮ್ಮಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛುದ್ಧಚ್ಚಸಹಜಾತಮೋಹೋ ಚಾತಿ ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ನಯೋತಿ। ನವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇ ಏಕನ್ತಿ ಆರುಪ್ಪೇ ಆವಜ್ಜನವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಇದಂ ಆವಜ್ಜನಾಹೇತುಕಮೋಹಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
17. Navipākepi eseva nayoti nayadassanameva karoti, na ca paccayapaccayuppannasāmaññadassanaṃ. Sukhāya hi adukkhamasukhāya ca vedanāya sampayutte dhamme paṭicca tāhi vedanāhi sampayuttā ahetukakiriyadhammā vicikicchuddhaccasahajātamoho cāti ayañhettha nayoti. Navippayutte ekanti āruppe āvajjanavasena vuttanti idaṃ āvajjanāhetukamohānaṃ vasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
೨೫-೩೭. ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಯಥಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ, ಏವಂ ಗಣೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಹೇತುಮೂಲಕಾದೀನಂ ನಯಾನಂ ಏಕಮೂಲಕದ್ವಿಮೂಲಕಾದಿವಸೇನ ಚ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಸಾಮಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಗಣನಸಾಮಞ್ಞಂ। ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸಾತಿಆದಿ ನಹೇತುಮೂಲಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ‘‘ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಪನ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಮೋಹಸ್ಸ ಚಾಪಿ ಹಿ ಅಹೇತುಕಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಅಭಾವತೋ ಅಧಿಪತಿನೋ ನಹೇತುಮೂಲಕೇ ಅನುಲೋಮತೋ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ। ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾಪೀತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಅಧಿಪತಿಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ತೀಣೀತಿ ಏವಂ ಪುರತೋ ಠಿತಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಾದಿಂ ಪಚ್ಛತೋ ಯೋಜೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
25-37. Anulomapaccanīye yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ekamūlakadvimūlakādivasena ca yojetvā gahetabbatāsāmaññaṃ sandhāya vuttaṃ, na gaṇanasāmaññaṃ. Ito paresupi evarūpesu eseva nayo. Ahetukassa pana cittuppādassātiādi nahetumūlakaṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘ahetukassa pana cittuppādassa mohassa cā’’ti panettha vattabbaṃ. Mohassa cāpi hi ahetukassa adhipatiabhāvato adhipatino nahetumūlake anulomato aṭṭhānanti. Parivattetvāpīti nahetupaccayā naadhipatipaccayā ārammaṇe tīṇīti evaṃ purato ṭhitampi ārammaṇādiṃ pacchato yojetvāti attho.
೩೯. ಪಞ್ಹಾವಾರೇ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಏತೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಪನಿಸ್ಸಯವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಕೇಸು ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಕತ್ತಬ್ಬಂ, ಅವಸೇಸೇಸು ನ ಕತ್ತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಪಾಠಗತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ರಾಗಾದೀಹಿ ಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ। ಕುಸಲತ್ತಿಕೇಪಿ ಹಿ ರಾಗಾದೀಸು ‘‘ಮಾನಂ ಜಪ್ಪೇತಿ ದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿ ಪಾಳಿ ನ ವುತ್ತಾ, ‘‘ರಾಗೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ದಿಟ್ಠಿ ಪತ್ಥನಾ ರಾಗಸ್ಸ ದೋಸಸ್ಸ ಮೋಹಸ್ಸ ಮಾನಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪತ್ಥನಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೨.೫೩) ಪನ ರಾಗಾದೀನಂ ಮಾನದಿಟ್ಠಿಉಪನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ತಥಾ ಇಧಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ । ‘‘ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇನ ಪನ ಚಿತ್ತೇನ ಗಾಮಘಾತಂ ನಿಗಮಘಾತಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇನ ಗಾಮನಿಗಮವಿಲುಪ್ಪನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
39. Pañhāvāre domanassaṃ uppajjatīti etena taṃsampayutte dasseti. Upanissayavibhaṅge ‘‘saddhāpañcakesu mānaṃ jappeti diṭṭhiṃ gaṇhātīti kattabbaṃ, avasesesu na kattabba’’nti idaṃ pāṭhagatidassanatthaṃ vuttaṃ, na pana rāgādīhi mānadiṭṭhīnaṃ anuppattito. Kusalattikepi hi rāgādīsu ‘‘mānaṃ jappeti diṭṭhiṃ gaṇhātī’’ti pāḷi na vuttā, ‘‘rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassa dosassa mohassa mānassa diṭṭhiyā patthanāya upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.2.53) pana rāgādīnaṃ mānadiṭṭhiupanissayabhāvo vutto. Tathā idhāpi daṭṭhabbanti . ‘‘Sukhāya vedanāya sampayuttena pana cittena gāmaghātaṃ nigamaghātaṃ karotī’’ti somanassasampayuttalobhasahagatacittena gāmanigamaviluppanaṃ sandhāya vuttaṃ.
೬೨. ಸುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಪದಾನಂ ಅನಞ್ಞತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಪನೇತ್ಥ ನ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಪುರೇಜಾತಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ವಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಪುರೇಜಾತಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಅಧಿಕಾರಪ್ಪತ್ತಾ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾದಯೋವ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ ಪುರೇಜಾತತ್ತಾಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ, ತಥಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತತ್ತಾಭಾವತೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ವಾ ಹುತ್ವಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ।
62. Suddhānanti paccayapaccayuppannapadānaṃ anaññattaṃ dasseti. Purejātapacchājātā panettha na vijjanti.Na hi purejātā pacchājātā vā arūpadhammā arūpadhammānaṃ paccayā hontīti ettha purejātāti imasmiṃ tike vuccamānā adhikārappattā sukhāya vedanāya sampayuttādayova arūpadhammānaṃ purejātā hutvā paccayā na honti purejātattābhāvatoti adhippāyo, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā vā hutvā na hontīti.
೬೩-೬೪. ಸಾಧಿಪತಿಅಮೋಹವಸೇನಾತಿ ಅಧಿಪತಿಭಾವಸಹಿತಾಮೋಹವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
63-64. Sādhipatiamohavasenāti adhipatibhāvasahitāmohavasenāti attho.
೮೩-೮೭. ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಅಟ್ಠಾತಿ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಾರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ನಉಪನಿಸ್ಸಯೇ ಅಟ್ಠಾತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧರತಿ। ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾತಿ ಇದಂ ‘‘ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅವಸೇಸೇಸು ಅಟ್ಠಸುಪಿ ನಾನಾಕ್ಖಣಿಕಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಅಟ್ಠಸುಪಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಅಥ ಖೋ ತೀಸ್ವೇವಾತಿ।
83-87. Nahetupaccayā…pe… naupanissaye aṭṭhāti nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye aṭṭhāti evaṃ saṅkhipitvā uddharati. Nānākkhaṇikakammapaccayavasena veditabbāti idaṃ ‘‘dukkhāya vedanāya sampayutto sukhāya vedanāya sampayuttassā’’ti etaṃ vajjetvā avasesesu aṭṭhasupi nānākkhaṇikakammapaccayasambhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi sahajātapaccayo aṭṭhasupi labbhati, atha kho tīsvevāti.
ವೇದನಾತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೨. ವೇದನಾತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ • 2. Vedanāttikavaṇṇanā
