| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
೨. ವೇದನಾತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ
2. Vedanāttikavaṇṇanā
೧. ವೇದನಾತ್ತಿಕೇ ಪಟಿಚ್ಚಾದಿನಿಯಮನ್ತಿ ತಿಕಪದಸಮ್ಬನ್ಧವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಾದೀಸು ವತ್ತಬ್ಬಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಹಜಾತಟ್ಠಾದಿನಿಯಮನಂ ನ ಲಭನ್ತಿ ವೇದನಾರೂಪನಿಬ್ಬಾನಾನಿ। ಕಸ್ಮಾ? ತಿಕಮುತ್ತಕತ್ತಾ। ತಥಾ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಚನಂ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ವೇದನಂ ರೂಪಂ ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ತಿಕಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವೇದನಾತ್ತಿಕಧಮ್ಮಾನಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾದೀಸು। ಯಥಾನುರೂಪತೋತಿ ವೇದನಾದೀಸು ಯೋ ಯಸ್ಸ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾದಿಪಚ್ಚಯೋ ಭವಿತುಂ ಯುತ್ತೋ, ತದನುರೂಪತೋ। ಆರಮ್ಮಣಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ।
1. Vedanāttike paṭiccādiniyamanti tikapadasambandhavasena paṭiccavārādīsu vattabbaṃ paṭiccasahajātaṭṭhādiniyamanaṃ na labhanti vedanārūpanibbānāni. Kasmā? Tikamuttakattā. Tathā paccayuppannavacanaṃ. Na hi sakkā vattuṃ vedanaṃ rūpaṃ nibbānañca sandhāya ‘‘sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammaṃ paṭicca sukhāya vedanāya sampayutto uppajjatī’’ti. Tikadhammānanti vedanāttikadhammānaṃ. Tatthāti hetupaccayādīsu. Yathānurūpatoti vedanādīsu yo yassa vedanāya sampayuttadhammassa ārammaṇādipaccayo bhavituṃ yutto, tadanurūpato. Ārammaṇādīti ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti.
೧೦. ಕುಸಲತ್ತಿಕೇಪಿ ಪರಿಹೀನನ್ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚನೀಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಅನಾದಿಭೂತಸ್ಸಪಿ ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಆದಿಮ್ಹಿ ಠಪನೇ ಕಾರಣವಚನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನಾತಿ ‘‘ಸಹಜಾತಾದಯೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ। ಯಥಾರಹಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಸಬ್ಬೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಸಬ್ಬಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾದೀನ’’ನ್ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಕೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತೇನಾತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾರೂಪಧಮ್ಮಪರಿಗ್ಗಾಹಕಾ ಪನಾ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ। ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಾನಂ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತಿ ಸಹಜಾತದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕದೇಸಪರಿಹಾನಿದಸ್ಸನೇನೇವ ಹಿ ಸಮುದಾಯಪರಿಹಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋತೀತಿ। ಸಹಜಾತಾದಯೋತಿ ವಾ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಬ್ಬಟ್ಠಾನಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ಸಹಜಾತಮೂಲಕಾತಿ ಸಹಜಾತಪಚ್ಚಯೇ ಸತಿ ಭವನ್ತಾ ನ ಸಹಜಾತಂ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನಾ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತೋ ಕಸ್ಮಾ ಪನ ನ ಪರಿಹಾಯತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ತತ್ಥಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಯ ಪರಿಹಾನಿಯಂ ಅಪರಿಹಾನಿಯಞ್ಚ। ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನೇಹೀತಿ ಸಹಜಾತಧಮ್ಮನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇಹಿ ಇಧ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಹೇತುಕೋ ವುತ್ತೋ। ಏತ್ಥೇವಾತಿ ಪರಿಹಾನಿಯಂಯೇವ। ಸಾ ಹಿ ಇಧ ಅಧಿಕತಾ। ಸಹಜಾತನಿಬನ್ಧನಾನಮೇವ ಪರಿಹಾನೀತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಕಿಂ ಸಬ್ಬೇಸಂಯೇವ ನೇಸಂ ಪರಿಹಾನೀ’’ತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯ ಆಹ ‘‘ಸಹಜಾತ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸಿತಮೇತ’’ನ್ತಿ।
10. Kusalattikepi parihīnanti idaṃ paccanīyaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpārūpadhammapariggāhakattāti idaṃ anādibhūtassapi sahajātassa ādimhi ṭhapane kāraṇavacanaṃ. Ādi-saddenāti ‘‘sahajātādayo’’ti ettha ādi-saddena. Yathārahaṃ ārabbha uppattivasena sabbe arūpadhammā ārammaṇādīnaṃ paccayuppannā hontīti vuttaṃ ‘‘paccayuppannavasena sabbārūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīna’’nti. Ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayādike saṅgaṇhāti. Tenāti ‘‘sabbārūpadhammapariggāhakā panā’’tiādivacanena. Sabbaṭṭhānikānaṃ…pe… dassitā hoti sahajātadassanenāti attho. Ekadesaparihānidassaneneva hi samudāyaparihāni dassitā hotīti. Sahajātādayoti vā ādi-saddena sabbaṭṭhānikā cattāropi dassitā hontīti. Sahajātamūlakāti sahajātapaccaye sati bhavantā na sahajātaṃ purato katvā pāḷiyaṃ āgatā. Tenāha ‘‘sahajātanibandhanā…pe… vuttaṃ hotī’’ti. So pacchājāto kasmā pana na parihāyatīti sambandho. Tatthāti yathāvuttāya parihāniyaṃ aparihāniyañca. Sahajātanibandhanehīti sahajātadhammanimittehi paccayabhāvehi idha paccayadhammahetuko vutto. Etthevāti parihāniyaṃyeva. Sā hi idha adhikatā. Sahajātanibandhanānameva parihānīti vutte ‘‘kiṃ sabbesaṃyeva nesaṃ parihānī’’ti āsaṅkāya āha ‘‘sahajāta…pe… dassitameta’’nti.
೧೭. ನಯದಸ್ಸನಮೇವ ಕರೋತೀತಿ ಯಥಾ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯಚೇತನಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭಾ, ಏವಂ ನವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಾತಿಪಿ ಲಬ್ಭಾ। ಅಹೇತುಕಮೋಹಂ ಪನ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನವಿಪಾಕಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಲಬ್ಭಾ, ನ ‘‘ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಚ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮಸಾಮಞ್ಞದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿಆದಿ।
17. Nayadassanameva karotīti yathā ahetukakiriyacetanaṃ sandhāya ‘‘nahetupaccayā nakammapaccayā’’ti vattuṃ labbhā, evaṃ navipākapaccayātipi labbhā. Ahetukamohaṃ pana sandhāya ‘‘nahetupaccayā navipākapaccayā’’ti labbhā, na ‘‘nakammapaccayā’’ti. Tenāha ‘‘na ca paccayapaccayuppannadhammasāmaññadassana’’ntiādi.
೨೫-೩೭. ಯಥಾ ಕುಸಲತ್ತಿಕಂ, ಏವಂ ಗಣೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಇದಂ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪಾಳಿಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹೇತುಮೂಲಕಾನಂ…ಪೇ॰… ನಗಣನಸಾಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಕುಸಲತ್ತಿಕೇ ಅನುಲೋಮಪಚ್ಚನೀಯೇ ಗಣನಾಹಿ ವೇದನಾತ್ತಿಕೇ ತಾ ಸಮಾನಾ। ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾಪಿ ಯೋಜಿತಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ನಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಏಕ’’ನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಪಠಮಂ ವತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪುರೇಜಾತಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಥಾ ನಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ ಕಮ್ಮೇ ತೀಣೀತಿ ಇದಮೇವ ಪದಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ನಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾ ಹೇತುಯಾ ತೀಣೀತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ।
25-37. Yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti idaṃ yaṃ sandhāya pāḷiyaṃ nikkhittaṃ, taṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘hetumūlakānaṃ…pe… nagaṇanasāmañña’’nti. Na hi kusalattike anulomapaccanīye gaṇanāhi vedanāttike tā samānā. Parivattetvāpi yojitāti ettha ‘‘nahetupaccayā napurejātapaccayā ārammaṇe eka’’nti ārammaṇaṃ paṭhamaṃ vatvā vattabbampi purejātaṃ parivattetvā paṭhamaṃ vuttanti vadanti. Tathā nahetupaccayā kamme tīṇīti idameva padaṃ parivattetvā ‘‘nakammapaccayā hetuyā tīṇīti vutta’’ntipi vadanti.
೩೯. ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇತಿ ತೇನ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ। ದೋಮನಸ್ಸಸೀಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ। ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಕೇಸೂತಿ ಸದ್ಧಾಸೀಲಸುತಚಾಗಪಞ್ಞಾಸು। ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ವಾ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅವಸೇಸೇಸೂತಿ ರಾಗಾದೀಸು। ಪಾಳಿಗತಿದಸ್ಸನತ್ಥನ್ತಿ ‘‘ಏವಂ ಪಾಳಿ ಪವತ್ತಾ’’ತಿ ಪಾಳಿಯಾ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಭೂತೇಹಿ। ಅನುಪ್ಪತ್ತಿತೋತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ತಂ ಪಾಳಿಗತಿಂ ತಿಕನ್ತರಪಾಳಿಯಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕುಸಲತ್ತಿಕೇಪಿಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಧಾಪೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾತ್ತಿಕೇಪಿ।
39. Taṃsampayutteti tena domanassena sampayutte. Domanassasīsena sampayuttadhammā vuttā. Saddhāpañcakesūti saddhāsīlasutacāgapaññāsu. Kattabbanti vā yojanā kātabbāti attho. Avasesesūti rāgādīsu. Pāḷigatidassanatthanti ‘‘evaṃ pāḷi pavattā’’ti pāḷiyā pavattidassanatthaṃ. Rāgādīhi upanissayabhūtehi. Anuppattitoti na uppajjanato. Taṃ pāḷigatiṃ tikantarapāḷiyā dassento ‘‘kusalattikepihī’’tiādimāha. Idhāpīti imasmiṃ vedanāttikepi.
೬೨. ಅನಞ್ಞತ್ತನ್ತಿ ಅಭೇದಂ। ಸುಖವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಹಿ ಧಮ್ಮೋ ಸುಖವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ, ನ ಇತರೇಸಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸು ಸೇಸೇಸು ಚ ‘‘ತೀಣೀ’’ತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇಸು। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾನಿ ತೀಣಿ ಸುದ್ಧಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ। ‘‘ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ, ಪುರೇಜಾತಾ ಪನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಕಥಮಿದಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪುರೇಜಾತಾ’’ತಿಆದಿ, ಪುರೇಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುರಿಮತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತಾ ಹಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಚಾಯಂ ನಯೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಲಬ್ಭತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುರೇಜಾತತ್ತಾಭಾವತೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತತ್ತಾಭಾವತೋತಿ ಯಥಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ಕಸ್ಸಚಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪುರೇಜಾತತ್ತಾಭಾವತೋ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾ ಪಚ್ಛಾಜಾತತ್ತಾಭಾವತೋ ಪಚ್ಛಾಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸನ್ತಾನೇ ಕೇಸುಚಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತೇಸು ಪಚ್ಛಾ ಕೇಚಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಯತೋ ತೇ ತೇಸಂ ಪಚ್ಛಾಜಾತಪಚ್ಚಯೋ ಭವೇಯ್ಯುಂ।
62. Anaññattanti abhedaṃ. Sukhavedanāsampayutto hi dhammo sukhavedanāsampayuttasseva dhammassa hetupaccayena paccayo, na itaresaṃ. Esa nayo sesapadesu sesesu ca ‘‘tīṇī’’ti āgataṭṭhānesu. Tena vuttaṃ ‘‘sabbāni tīṇi suddhānaṃ tiṇṇaṃ padānaṃ vasena veditabbānī’’ti. ‘‘Pacchājātā arūpadhammānaṃ paccayo na hontī’’ti yuttametaṃ, purejātā pana arūpadhammānaṃ paccayā na hontīti kathamidaṃ gahetabbanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘purejātā’’tiādi, purejātā hutvā paccayo na hontīti attho. Purimataraṃ uppajjitvā ṭhitā hi rūpadhammā pacchā uppannānaṃ arūpadhammānaṃ purejātapaccayo honti, na cāyaṃ nayo arūpadhammesu labbhati. Tena vuttaṃ ‘‘purejātattābhāvato’’ti. Tathā pacchājātattābhāvatoti yathā imasmiṃ tike kassaci dhammassa purejātattābhāvato purejātapaccayo na hontīti vuttaṃ, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā hutvā paccayo na honti, pacchājātapaccayo na hontīti attho. Na hi ekasmiṃ santāne kesuci arūpadhammesu paṭhamataraṃ uppajjitvā ṭhitesu pacchā keci arūpadhammā uppajjanti, yato te tesaṃ pacchājātapaccayo bhaveyyuṃ.
೮೩-೮೭. ಅವಸೇಸೇಸು ಅಟ್ಠಸೂತಿ ‘‘ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಏಕಮೂಲಕೇಕಾವಸಾನಾ ಯೇ ನವ ನವ ವಾರಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾದೀಸು ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇಸು ಯಥಾವುತ್ತಮೇಕಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸೇಸೇಸು ಅಟ್ಠಸು। ತೀಸ್ವೇವಾತಿ ಸುದ್ಧೇಸು ತೀಸ್ವೇವ ಸಹಜಾತಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯೋ ಲಬ್ಭತಿ।
83-87. Avasesesu aṭṭhasūti ‘‘sukhāya vedanāya sampayutto dhammo’’tiādinā ekamūlakekāvasānā ye nava nava vārā ārammaṇapaccayādīsu labbhanti, tesu yathāvuttamekaṃ vajjetvā sesesu aṭṭhasu. Tīsvevāti suddhesu tīsveva sahajātakammapaccayo labbhati.
ವೇದನಾತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ೨. ವೇದನಾತ್ತಿಕವಣ್ಣನಾ • 2. Vedanāttikavaṇṇanā
