| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-මූලටීකා • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
2. වෙදනාත්‌තිකවණ්‌ණනා
2. Vedanāttikavaṇṇanā
1. වෙදනාරූපනිබ්‌බානානි පන තිකමුත්‌තකානි පටිච්‌චාදිනියමං පච්‌චයුප්‌පන්‌නවචනඤ්‌ච න ලභන්‌ති. පටිච්‌චවාරාදීසු පන ඡසු යතො හෙතුපච්‌චයාදිතො තිකධම්‌මානං උප්‌පත්‌ති වුත්‌තා, තත්‌ථ යථානුරූපතො ආරම්‌මණාදිපච්‌චයභාවෙන ලබ්‌භන්‌තීති වෙදිතබ්‌බානීති.
1. Vedanārūpanibbānāni pana tikamuttakāni paṭiccādiniyamaṃ paccayuppannavacanañca na labhanti. Paṭiccavārādīsu pana chasu yato hetupaccayādito tikadhammānaṃ uppatti vuttā, tattha yathānurūpato ārammaṇādipaccayabhāvena labbhantīti veditabbānīti.
10. සබ්‌බඅරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකා පන සහජාතාදයො පච්‌චයාති ඉමිනා කුසලත්‌තිකෙපි පරිහීනං සහජාතං රූපාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකත්‌තා ආදිම්‌හි ඨපෙත්‌වා ආදිසද්‌දෙන සබ්‌බාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකවචනෙන ච පච්‌චයුප්‌පන්‌නවසෙන සබ්‌බඅරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකානං ආරම්‌මණාදීනං පරිහානිං දස්‌සෙතීති දට්‌ඨබ්‌බං. තෙන කුසලත්‌තිකපරිහීනානං සබ්‌බට්‌ඨානිකානං චතුන්‌නං සබ්‌බතිකාදීසු පරිහානි දස්‌සිතා හොති. පච්‌ඡාජාතපච්‌චයඤ්‌ච විනාව උප්‌පත්‌තිතොති එතෙන පන පච්‌ඡාජාතපච්‌චයස්‌ස අනුලොමෙ පරිහානිං, පච්‌චනීයෙ ච ලාභං දස්‌සෙති. සහජාතාදයොති වා සහජාතමූලකා සහජාතනිබන්‌ධනා පටිච්‌චාදිං ඵරන්‌තෙහි සහජාතධම්‌මෙහි විනා පච්‌චයා අහොන්‌තාති වුත්‌තං හොති. කස්‌මා පන සහජාතනිබන්‌ධනා සබ්‌බාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකා ච යෙ, තෙව පරිහායන්‌ති , න පන යො සහජාතානිබන්‌ධනො සබ්‌බාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකො ච න හොති, සො පච්‌ඡාජාතොති තත්‌ථ කාරණං වදන්‌තො ‘‘සහජාතාදීහි විනා අනුප්‌පත්‌තිතො පච්‌ඡාජාතපච්‌චයඤ්‌ච විනාව උප්‌පත්‌තිතො’’ති ආහ. තත්‌ථ සහජාතාදීහි විනාති සහජාතනිබන්‌ධනෙහි සබ්‌බාරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකෙහි ච විනාති අත්‌ථො. අථ වා සහජාතනිබන්‌ධනානමෙව පරිහානි, න පච්‌ඡාජාතස්‌ස සහජාතානිබන්‌ධනස්‌සාති එත්‌ථෙව කාරණං වදන්‌තො ‘‘සහජාතාදීහි විනා අනුප්‌පත්‌තිතො පච්‌ඡාජාතපච්‌චයඤ්‌ච විනාව උප්‌පත්‌තිතො’’ති ආහ. සහජාතනිබන්‌ධනාපි පන සබ්‌බඅරූපධම්‌මපරිග්‌ගාහකායෙව පරිහායන්‌තීති දස්‌සිතමෙතන්‌ති.
10. Sabbaarūpadhammapariggāhakā pana sahajātādayo paccayāti iminā kusalattikepi parihīnaṃ sahajātaṃ rūpārūpadhammapariggāhakattā ādimhi ṭhapetvā ādisaddena sabbārūpadhammapariggāhakavacanena ca paccayuppannavasena sabbaarūpadhammapariggāhakānaṃ ārammaṇādīnaṃ parihāniṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ. Tena kusalattikaparihīnānaṃ sabbaṭṭhānikānaṃ catunnaṃ sabbatikādīsu parihāni dassitā hoti. Pacchājātapaccayañca vināva uppattitoti etena pana pacchājātapaccayassa anulome parihāniṃ, paccanīye ca lābhaṃ dasseti. Sahajātādayoti vā sahajātamūlakā sahajātanibandhanā paṭiccādiṃ pharantehi sahajātadhammehi vinā paccayā ahontāti vuttaṃ hoti. Kasmā pana sahajātanibandhanā sabbārūpadhammapariggāhakā ca ye, teva parihāyanti , na pana yo sahajātānibandhano sabbārūpadhammapariggāhako ca na hoti, so pacchājātoti tattha kāraṇaṃ vadanto ‘‘sahajātādīhi vinā anuppattito pacchājātapaccayañca vināva uppattito’’ti āha. Tattha sahajātādīhi vināti sahajātanibandhanehi sabbārūpadhammapariggāhakehi ca vināti attho. Atha vā sahajātanibandhanānameva parihāni, na pacchājātassa sahajātānibandhanassāti ettheva kāraṇaṃ vadanto ‘‘sahajātādīhi vinā anuppattito pacchājātapaccayañca vināva uppattito’’ti āha. Sahajātanibandhanāpi pana sabbaarūpadhammapariggāhakāyeva parihāyantīti dassitametanti.
17. නවිපාකෙපි එසෙව නයොති නයදස්‌සනමෙව කරොති, න ච පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නසාමඤ්‌ඤදස්‌සනං. සුඛාය හි අදුක්‌ඛමසුඛාය ච වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තෙ ධම්‌මෙ පටිච්‌ච තාහි වෙදනාහි සම්‌පයුත්‌තා අහෙතුකකිරියධම්‌මා විචිකිච්‌ඡුද්‌ධච්‌චසහජාතමොහො චාති අයඤ්‌හෙත්‌ථ නයොති. නවිප්‌පයුත්‌තෙ එකන්‌ති ආරුප්‌පෙ ආවජ්‌ජනවසෙන වුත්‌තන්‌ති ඉදං ආවජ්‌ජනාහෙතුකමොහානං වසෙන වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.
17. Navipākepi eseva nayoti nayadassanameva karoti, na ca paccayapaccayuppannasāmaññadassanaṃ. Sukhāya hi adukkhamasukhāya ca vedanāya sampayutte dhamme paṭicca tāhi vedanāhi sampayuttā ahetukakiriyadhammā vicikicchuddhaccasahajātamoho cāti ayañhettha nayoti. Navippayutte ekanti āruppe āvajjanavasena vuttanti idaṃ āvajjanāhetukamohānaṃ vasena vuttanti daṭṭhabbaṃ.
25-37. අනුලොමපච්‌චනීයෙ යථා කුසලත්‌තිකං, එවං ගණෙතබ්‌බන්‌ති හෙතුමූලකාදීනං නයානං එකමූලකද්‌විමූලකාදිවසෙන ච යොජෙත්‌වා ගහෙතබ්‌බතාසාමඤ්‌ඤං සන්‌ධාය වුත්‌තං, න ගණනසාමඤ්‌ඤං. ඉතො පරෙසුපි එවරූපෙසු එසෙව නයො. අහෙතුකස්‌ස පන චිත්‌තුප්‌පාදස්‌සාතිආදි නහෙතුමූලකං සන්‌ධාය වුත්‌තං, ‘‘අහෙතුකස්‌ස පන චිත්‌තුප්‌පාදස්‌ස මොහස්‌ස චා’’ති පනෙත්‌ථ වත්‌තබ්‌බං. මොහස්‌ස චාපි හි අහෙතුකස්‌ස අධිපතිඅභාවතො අධිපතිනො නහෙතුමූලකෙ අනුලොමතො අට්‌ඨානන්‌ති. පරිවත්‌තෙත්‌වාපීති නහෙතුපච්‌චයා නඅධිපතිපච්‌චයා ආරම්‌මණෙ තීණීති එවං පුරතො ඨිතම්‌පි ආරම්‌මණාදිං පච්‌ඡතො යොජෙත්‌වාති අත්‌ථො.
25-37. Anulomapaccanīye yathā kusalattikaṃ, evaṃ gaṇetabbanti hetumūlakādīnaṃ nayānaṃ ekamūlakadvimūlakādivasena ca yojetvā gahetabbatāsāmaññaṃ sandhāya vuttaṃ, na gaṇanasāmaññaṃ. Ito paresupi evarūpesu eseva nayo. Ahetukassa pana cittuppādassātiādi nahetumūlakaṃ sandhāya vuttaṃ, ‘‘ahetukassa pana cittuppādassa mohassa cā’’ti panettha vattabbaṃ. Mohassa cāpi hi ahetukassa adhipatiabhāvato adhipatino nahetumūlake anulomato aṭṭhānanti. Parivattetvāpīti nahetupaccayā naadhipatipaccayā ārammaṇe tīṇīti evaṃ purato ṭhitampi ārammaṇādiṃ pacchato yojetvāti attho.
39. පඤ්‌හාවාරෙ දොමනස්‌සං උප්‌පජ්‌ජතීති එතෙන තංසම්‌පයුත්‌තෙ දස්‌සෙති. උපනිස්‌සයවිභඞ්‌ගෙ ‘‘සද්‌ධාපඤ්‌චකෙසු මානං ජප්‌පෙති දිට්‌ඨිං ගණ්‌හාතීති කත්‌තබ්‌බං, අවසෙසෙසු න කත්‌තබ්‌බ’’න්‌ති ඉදං පාඨගතිදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං, න පන රාගාදීහි මානදිට්‌ඨීනං අනුප්‌පත්‌තිතො. කුසලත්‌තිකෙපි හි රාගාදීසු ‘‘මානං ජප්‌පෙති දිට්‌ඨිං ගණ්‌හාතී’’ති පාළි න වුත්‌තා, ‘‘රාගො දොසො මොහො මානො දිට්‌ඨි පත්‌ථනා රාගස්‌ස දොසස්‌ස මොහස්‌ස මානස්‌ස දිට්‌ඨියා පත්‌ථනාය උපනිස්‌සයපච්‌චයෙන පච්‌චයො’’ති (පට්‌ඨා. 1.2.53) පන රාගාදීනං මානදිට්‌ඨිඋපනිස්‌සයභාවො වුත්‌තො. තථා ඉධාපි දට්‌ඨබ්‌බන්‌ති . ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තෙන පන චිත්‌තෙන ගාමඝාතං නිගමඝාතං කරොතී’’ති සොමනස්‌සසම්‌පයුත්‌තලොභසහගතචිත්‌තෙන ගාමනිගමවිලුප්‌පනං සන්‌ධාය වුත්‌තං.
39. Pañhāvāre domanassaṃ uppajjatīti etena taṃsampayutte dasseti. Upanissayavibhaṅge ‘‘saddhāpañcakesu mānaṃ jappeti diṭṭhiṃ gaṇhātīti kattabbaṃ, avasesesu na kattabba’’nti idaṃ pāṭhagatidassanatthaṃ vuttaṃ, na pana rāgādīhi mānadiṭṭhīnaṃ anuppattito. Kusalattikepi hi rāgādīsu ‘‘mānaṃ jappeti diṭṭhiṃ gaṇhātī’’ti pāḷi na vuttā, ‘‘rāgo doso moho māno diṭṭhi patthanā rāgassa dosassa mohassa mānassa diṭṭhiyā patthanāya upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.2.53) pana rāgādīnaṃ mānadiṭṭhiupanissayabhāvo vutto. Tathā idhāpi daṭṭhabbanti . ‘‘Sukhāya vedanāya sampayuttena pana cittena gāmaghātaṃ nigamaghātaṃ karotī’’ti somanassasampayuttalobhasahagatacittena gāmanigamaviluppanaṃ sandhāya vuttaṃ.
62. සුද්‌ධානන්‌ති පච්‌චයපච්‌චයුප්‌පන්‌නපදානං අනඤ්‌ඤත්‌තං දස්‌සෙති. පුරෙජාතපච්‌ඡාජාතා පනෙත්‌ථ න විජ්‌ජන්‌ති. න හි පුරෙජාතා පච්‌ඡාජාතා වා අරූපධම්‌මා අරූපධම්‌මානං පච්‌චයා හොන්‌තීති එත්‌ථ පුරෙජාතාති ඉමස්‌මිං තිකෙ වුච්‌චමානා අධිකාරප්‌පත්‌තා සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තාදයොව අරූපධම්‌මානං පුරෙජාතා හුත්‌වා පච්‌චයා න හොන්‌ති පුරෙජාතත්‌තාභාවතොති අධිප්‌පායො, තථා පච්‌ඡාජාතත්‌තාභාවතො පච්‌ඡාජාතා වා හුත්‌වා න හොන්‌තීති.
62. Suddhānanti paccayapaccayuppannapadānaṃ anaññattaṃ dasseti. Purejātapacchājātā panettha na vijjanti.Na hi purejātā pacchājātā vā arūpadhammā arūpadhammānaṃ paccayā hontīti ettha purejātāti imasmiṃ tike vuccamānā adhikārappattā sukhāya vedanāya sampayuttādayova arūpadhammānaṃ purejātā hutvā paccayā na honti purejātattābhāvatoti adhippāyo, tathā pacchājātattābhāvato pacchājātā vā hutvā na hontīti.
63-64. සාධිපතිඅමොහවසෙනාති අධිපතිභාවසහිතාමොහවසෙනාති අත්‌ථො.
63-64. Sādhipatiamohavasenāti adhipatibhāvasahitāmohavasenāti attho.
83-87. නහෙතුපච්‌චයා…පෙ.… නඋපනිස්‌සයෙ අට්‌ඨාති නහෙතුපච්‌චයා නාරම්‌මණපච්‌චයා නඋපනිස්‌සයෙ අට්‌ඨාති එවං සඞ්‌ඛිපිත්‌වා උද්‌ධරති. නානාක්‌ඛණිකකම්‌මපච්‌චයවසෙන වෙදිතබ්‌බාති ඉදං ‘‘දුක්‌ඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තො සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තස්‌සා’’ති එතං වජ්‌ජෙත්‌වා අවසෙසෙසු අට්‌ඨසුපි නානාක්‌ඛණිකකම්‌මපච්‌චයසම්‌භවං සන්‌ධාය වුත්‌තං. න හි සහජාතපච්‌චයො අට්‌ඨසුපි ලබ්‌භති, අථ ඛො තීස්‌වෙවාති.
83-87. Nahetupaccayā…pe… naupanissaye aṭṭhāti nahetupaccayā nārammaṇapaccayā naupanissaye aṭṭhāti evaṃ saṅkhipitvā uddharati. Nānākkhaṇikakammapaccayavasena veditabbāti idaṃ ‘‘dukkhāya vedanāya sampayutto sukhāya vedanāya sampayuttassā’’ti etaṃ vajjetvā avasesesu aṭṭhasupi nānākkhaṇikakammapaccayasambhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi sahajātapaccayo aṭṭhasupi labbhati, atha kho tīsvevāti.
වෙදනාත්‌තිකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Vedanāttikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / පඤ්‌චපකරණ-අනුටීකා • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / 2. වෙදනාත්‌තිකවණ්‌ණනා • 2. Vedanāttikavaṇṇanā
