| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
१०. वेलामसुत्तवण्णना
10. Velāmasuttavaṇṇanā
२०. दसमे अपि नु ते, गहपति, कुले दानं दीयतीति नयिदं भगवा भिक्खुसङ्घस्स दानं सन्धाय पुच्छति। सेट्ठिस्स हि घरे भिक्खुसङ्घस्स निच्चं पणीतदानं दीयति, न तं सत्था न जानाति। लोकियमहाजनस्स पन दिय्यमानदानं अत्थि, तं लूखं होति, सेट्ठिस्स चित्तं न पीणेति। तं पुच्छामीति पुच्छति। कणाजकन्ति सकुण्डकभत्तं, सकुण्डकेहिपि कणिकतण्डुलेहेव पक्कं। बिळङ्गदुतियन्ति कञ्जियदुतियं। असक्कच्चं देतीति असक्करित्वा देति। अचित्तीकत्वाति अचित्तीकारेन दक्खिणेय्य अगारवेन देति। असहत्था देतीति सहत्थेन अदत्वा परहत्थेन देति, आणत्तिमत्तमेव करोतीति अत्थो। अपविद्धं देतीति न निरन्तरं देति, संवच्छरिकं सोण्डबलि विय होति। अनागमनदिट्ठिको देतीति न कम्मञ्च फलञ्च सद्दहित्वा देति।
20. Dasame api nu te, gahapati, kule dānaṃ dīyatīti nayidaṃ bhagavā bhikkhusaṅghassa dānaṃ sandhāya pucchati. Seṭṭhissa hi ghare bhikkhusaṅghassa niccaṃ paṇītadānaṃ dīyati, na taṃ satthā na jānāti. Lokiyamahājanassa pana diyyamānadānaṃ atthi, taṃ lūkhaṃ hoti, seṭṭhissa cittaṃ na pīṇeti. Taṃ pucchāmīti pucchati. Kaṇājakanti sakuṇḍakabhattaṃ, sakuṇḍakehipi kaṇikataṇḍuleheva pakkaṃ. Biḷaṅgadutiyanti kañjiyadutiyaṃ. Asakkaccaṃ detīti asakkaritvā deti. Acittīkatvāti acittīkārena dakkhiṇeyya agāravena deti. Asahatthā detīti sahatthena adatvā parahatthena deti, āṇattimattameva karotīti attho. Apaviddhaṃ detīti na nirantaraṃ deti, saṃvaccharikaṃ soṇḍabali viya hoti. Anāgamanadiṭṭhiko detīti na kammañca phalañca saddahitvā deti.
यत्थ यत्थाति तीसु कुलसम्पदासु यस्मिं यस्मिं कुले। न उळाराय भत्तभोगायातिआदीसु नानग्गरससुगन्धसालिभोजने उपनीते चित्तं न नमति, ‘‘हरथेतं रोगवड्ढन’’न्ति वत्वा येन वा तेन वा डाकेन सद्धिं सकुण्डकभत्तं अमतं विय सम्पियायमानो भुञ्जति। कासिकादीसु वरवत्थेसु उपनीतेसु ‘‘हरथेतानि निवासेन्तस्स पटिच्छादेतुम्पि न सक्कोन्ति, गत्तेसुपि न सण्ठहन्ती’’ति वत्वा नाळिकेरसाटकमूलतचसदिसानि पन थूलवत्थानि ‘‘इमानि निवासेन्तो निवत्थभावम्पि जानाति, पटिच्छादेतब्बम्पि पटिच्छादेन्ती’’ति सम्पियायमानो निवासेति। हत्थियानअस्सयानरथयानसुवण्णसिविकादीसु उपनीतेसु ‘‘हरथेतानि चलाचलानि, न सक्का एत्थ निसीदितु’’न्ति वत्वा जज्जररथके उपनीते ‘‘अयं निच्चलो, एत्थ सुखं निसीदितु’’न्ति तं सादियति। न उळारेसु पञ्चसु कामगुणेसूति अलङ्कतपटियत्ता रूपवतियो इत्थियो दिस्वा ‘‘यक्खिनियो मञ्ञे, एता खादितुकामा, किं एताही’’ति यथाफासुकेनेव वीतिनामेति। न सुस्सूसन्तीति सोतुं न इच्छन्ति, न सद्दहन्तीति अत्थो। न सोतं ओदहन्तीति कथितस्स सवनत्थं न सोतपसादं ओदहन्ति। सक्कच्चन्तिआदीनि वुत्तविपरियायेन वेदितब्बानि।
Yattha yatthāti tīsu kulasampadāsu yasmiṃ yasmiṃ kule. Na uḷārāya bhattabhogāyātiādīsu nānaggarasasugandhasālibhojane upanīte cittaṃ na namati, ‘‘harathetaṃ rogavaḍḍhana’’nti vatvā yena vā tena vā ḍākena saddhiṃ sakuṇḍakabhattaṃ amataṃ viya sampiyāyamāno bhuñjati. Kāsikādīsu varavatthesu upanītesu ‘‘harathetāni nivāsentassa paṭicchādetumpi na sakkonti, gattesupi na saṇṭhahantī’’ti vatvā nāḷikerasāṭakamūlatacasadisāni pana thūlavatthāni ‘‘imāni nivāsento nivatthabhāvampi jānāti, paṭicchādetabbampi paṭicchādentī’’ti sampiyāyamāno nivāseti. Hatthiyānaassayānarathayānasuvaṇṇasivikādīsu upanītesu ‘‘harathetāni calācalāni, na sakkā ettha nisīditu’’nti vatvā jajjararathake upanīte ‘‘ayaṃ niccalo, ettha sukhaṃ nisīditu’’nti taṃ sādiyati. Na uḷāresu pañcasu kāmaguṇesūti alaṅkatapaṭiyattā rūpavatiyo itthiyo disvā ‘‘yakkhiniyo maññe, etā khāditukāmā, kiṃ etāhī’’ti yathāphāsukeneva vītināmeti. Na sussūsantīti sotuṃ na icchanti, na saddahantīti attho. Na sotaṃ odahantīti kathitassa savanatthaṃ na sotapasādaṃ odahanti. Sakkaccantiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni.
वेलामोति जातिगोत्तरूपभोगसद्धापञ्ञादीहि मरियादवेलं अतिक्कन्तेहि उळारेहि गुणेहि समन्नागतत्ता एवंलद्धनामो। सो एवरूपं दानं अदासि महादानन्ति एत्थ अयं अनुपुब्बीकथा – सो किर अतीते बाराणसियं पुरोहितगेहे पटिसन्धिं गण्हि, वेलामकुमारोतिस्स नामं अकंसु। सो सोळसवस्सकाले बाराणसिराजकुमारेन सद्धिं सिप्पुग्गहणत्थं तक्कसिलं अगमासि। ते उभोपि दिसापामोक्खस्स आचरियस्स सन्तिके सिप्पं पट्ठपयिंसु। यथा च ते, एवं अञ्ञेपि जम्बुदीपे चतुरासीतिसहस्सराजकुमारा। बोधिसत्तो अत्तना गहितट्ठाने पिट्ठिआचरियो हुत्वा चतुरासीति राजकुमारसहस्सानि सिक्खापेति, सयम्पि सोळसवस्सेहि गहेतब्बसिप्पं तीहि वस्सेहि उग्गण्हि। आचरियो ‘‘वेलामकुमारस्स सिप्पं पगुण’’न्ति ञत्वा, ‘‘ताता, वेलामो मया ञातं सब्बं जानाति, तुम्हे सब्बेपि समग्गा गन्त्वा एतस्स सन्तिके सिप्पं उग्गण्हथा’’ति चतुरासीति कुमारसहस्सानि बोधिसत्तस्स निय्यादेसि।
Velāmoti jātigottarūpabhogasaddhāpaññādīhi mariyādavelaṃ atikkantehi uḷārehi guṇehi samannāgatattā evaṃladdhanāmo. So evarūpaṃ dānaṃ adāsi mahādānanti ettha ayaṃ anupubbīkathā – so kira atīte bārāṇasiyaṃ purohitagehe paṭisandhiṃ gaṇhi, velāmakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. So soḷasavassakāle bārāṇasirājakumārena saddhiṃ sippuggahaṇatthaṃ takkasilaṃ agamāsi. Te ubhopi disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ paṭṭhapayiṃsu. Yathā ca te, evaṃ aññepi jambudīpe caturāsītisahassarājakumārā. Bodhisatto attanā gahitaṭṭhāne piṭṭhiācariyo hutvā caturāsīti rājakumārasahassāni sikkhāpeti, sayampi soḷasavassehi gahetabbasippaṃ tīhi vassehi uggaṇhi. Ācariyo ‘‘velāmakumārassa sippaṃ paguṇa’’nti ñatvā, ‘‘tātā, velāmo mayā ñātaṃ sabbaṃ jānāti, tumhe sabbepi samaggā gantvā etassa santike sippaṃ uggaṇhathā’’ti caturāsīti kumārasahassāni bodhisattassa niyyādesi.
बोधिसत्तो आचरियं वन्दित्वा चतुरासीति कुमारसहस्सपरिवारो निक्खमित्वा एकं आसन्ननगरं पत्वा नगरसामिकं राजकुमारं उग्गण्हापेत्वा तस्स सिप्पे पगुणे जाते तं तत्थेव निवत्तेसि। एतेनुपायेन चतुरासीति नगरसहस्सानि गन्त्वा चतुरासीतिया राजकुमारानं सिप्पं पगुणं कारेत्वा तस्मिं तस्मिं नगरे तं तं निवत्तेत्वा बाराणसिराजकुमारं आदाय बाराणसिं पच्चागञ्छि। मनुस्सा कुमारं परियोसितसिप्पं रज्जे अभिसिञ्चिंसु, वेलामस्स पुरोहितट्ठानं अदंसु। तेपि चतुरासीतिसहस्सराजकुमारा सकेसु सकेसु रज्जेसु अभिसेकं पत्वा अनुसंवच्छरं बाराणसिरञ्ञो उपट्ठानं आगच्छन्ति। ते राजानं दिस्वा वेलामस्स सन्तिकं गन्त्वा, ‘‘आचरिय, अम्हे रज्जेसु पतिट्ठिता, वदेय्याथ येनत्थो’’ति वत्वा गच्छन्ति। तेसं गमनागमनकाले सकटसन्दमानिकगाविगोणकुक्कुटसूकरादयो गण्हन्तानं जनपदो अतिविय उउपद्दुतो होति, महाजनो सन्निपतित्वा राजङ्गणे कन्दति।
Bodhisatto ācariyaṃ vanditvā caturāsīti kumārasahassaparivāro nikkhamitvā ekaṃ āsannanagaraṃ patvā nagarasāmikaṃ rājakumāraṃ uggaṇhāpetvā tassa sippe paguṇe jāte taṃ tattheva nivattesi. Etenupāyena caturāsīti nagarasahassāni gantvā caturāsītiyā rājakumārānaṃ sippaṃ paguṇaṃ kāretvā tasmiṃ tasmiṃ nagare taṃ taṃ nivattetvā bārāṇasirājakumāraṃ ādāya bārāṇasiṃ paccāgañchi. Manussā kumāraṃ pariyositasippaṃ rajje abhisiñciṃsu, velāmassa purohitaṭṭhānaṃ adaṃsu. Tepi caturāsītisahassarājakumārā sakesu sakesu rajjesu abhisekaṃ patvā anusaṃvaccharaṃ bārāṇasirañño upaṭṭhānaṃ āgacchanti. Te rājānaṃ disvā velāmassa santikaṃ gantvā, ‘‘ācariya, amhe rajjesu patiṭṭhitā, vadeyyātha yenattho’’ti vatvā gacchanti. Tesaṃ gamanāgamanakāle sakaṭasandamānikagāvigoṇakukkuṭasūkarādayo gaṇhantānaṃ janapado ativiya uupadduto hoti, mahājano sannipatitvā rājaṅgaṇe kandati.
राजा वेलामं पक्कोसित्वा, ‘‘आचरिय, उपद्दुतो जनपदो, राजानो गमनागमनकाले महाविलोपं करोन्ति, मनुस्सा सन्धारेतुं न सक्कोन्ति, जनपदपीळाय उपसमं एकं उपायं करोथा’’ति । साधु महाराज, उपायं करिस्सामि, तुम्हाकं यत्तकेन जनपदेन अत्थो, तं परिच्छिन्दित्वा गण्हथाति। राजा तथा अकासि। वेलामो चतुरासीतिया राजसहस्सानं जनपदे विचारेत्वा चक्कनाभियं अरे विय रञ्ञो जनपदस्मिं ओरोपेसि। ततो पट्ठाय ते राजानो आगच्छन्तापि गच्छन्तापि अत्तनो अत्तनो जनपदेनेव सञ्चरन्ति, अम्हाकं जनपदोति विलोपं न करोन्ति। राजगारवेन रञ्ञो जनपदम्पि न पीळेन्ति। जनपदा सन्निसिन्ना निस्सद्दा निरवा अहेसुं। सब्बे राजानो हट्ठतुट्ठा ‘‘येन वो, आचरिय, अत्थो, तं अम्हाकं वदेथा’’ति पवारयिंसु।
Rājā velāmaṃ pakkositvā, ‘‘ācariya, upadduto janapado, rājāno gamanāgamanakāle mahāvilopaṃ karonti, manussā sandhāretuṃ na sakkonti, janapadapīḷāya upasamaṃ ekaṃ upāyaṃ karothā’’ti . Sādhu mahārāja, upāyaṃ karissāmi, tumhākaṃ yattakena janapadena attho, taṃ paricchinditvā gaṇhathāti. Rājā tathā akāsi. Velāmo caturāsītiyā rājasahassānaṃ janapade vicāretvā cakkanābhiyaṃ are viya rañño janapadasmiṃ oropesi. Tato paṭṭhāya te rājāno āgacchantāpi gacchantāpi attano attano janapadeneva sañcaranti, amhākaṃ janapadoti vilopaṃ na karonti. Rājagāravena rañño janapadampi na pīḷenti. Janapadā sannisinnā nissaddā niravā ahesuṃ. Sabbe rājāno haṭṭhatuṭṭhā ‘‘yena vo, ācariya, attho, taṃ amhākaṃ vadethā’’ti pavārayiṃsu.
वेलामो सीसंन्हातो अत्तनो अन्तोनिवेसने सत्तरतनपरिपूरानं गब्भानं द्वारानि विवरापेत्वा याव सत्तमा कुलपरिवट्टा ठपितं धनं ओलोकेत्वा आयवयं उपधारेत्वा ‘‘मया सकलजम्बुदीपं खोभेन्तेन दानं दातुं वट्टती’’ति रञ्ञो आरोचेत्वा गङ्गातीरे द्वादसयोजनिका उद्धनपन्तियो कारेत्वा तस्मिं तस्मिं ठाने सप्पिमधुफाणिततेलतिलतण्डुलादीनं ठपनत्थाय महाकोट्ठागारानि पतिट्ठापेत्वा ‘‘एकेकस्मिं ठाने एत्तका एत्तका जना संविदहथ, यंकिञ्चि मनुस्सानं लद्धब्बं नाम अत्थि, ततो एकस्मिम्पि असति मय्हं आरोचेय्याथा’’ति मनुस्से संविधाय ‘‘असुकदिवसतो पट्ठाय वेलामब्राह्मणस्स दानं भुञ्जन्तू’’ति नगरे भेरिं चरापेत्वा ‘‘दानग्गं परिनिट्ठित’’न्ति दानयुत्तेहि आरोचिते सहस्सग्घनकं वत्थं निवासेत्वा पञ्चसतग्घनकं एकंसं कत्वा सब्बालङ्कारभूसितो दानवीमंसनत्थाय फलिकवण्णस्स उदकस्स सुवण्णभिङ्गारं पूरेत्वा ‘‘इमस्मिं लोके सचे इमं दानं पटिग्गहेतुं युत्तरूपा दक्खिणेय्यपुग्गला अत्थि, इदं उदकं निक्खमित्वा पथविं गण्हातु। सचे नत्थि, एवमेव तिट्ठतू’’ति सच्चकिरियं कत्वा भिङ्गारं अधोमुखं अकासि। उदकं धमकरणेन गहितं विय अहोसि। बोधिसत्तो ‘‘सुञ्ञो वत, भो, जम्बुदीपो, एकपुग्गलोपि दक्खिणं पटिग्गहेतुं युत्तरूपो नत्थी’’ति विप्पटिसारं अकत्वा ‘‘सचे दायकस्स वसेनायं दक्खिणा विसुज्झिस्सति, उदकं निक्खमित्वा पथविं गण्हातू’’ति चिन्तेसि। फलिकवण्णसदिसं उदकं निक्खमित्वा पथविं गण्हि । ‘‘इदानि दानं दस्सामी’’ति दानग्गं पत्वा दानं ओलोकेत्वा यागुवेलाय यागुं, खज्जकवेलाय खज्जकं, भोजनवेलाय भोजनं दापेसि। एतेनेव नीहारेन दिवसे दिवसे दानं दीयति।
Velāmo sīsaṃnhāto attano antonivesane sattaratanaparipūrānaṃ gabbhānaṃ dvārāni vivarāpetvā yāva sattamā kulaparivaṭṭā ṭhapitaṃ dhanaṃ oloketvā āyavayaṃ upadhāretvā ‘‘mayā sakalajambudīpaṃ khobhentena dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti rañño ārocetvā gaṅgātīre dvādasayojanikā uddhanapantiyo kāretvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne sappimadhuphāṇitatelatilataṇḍulādīnaṃ ṭhapanatthāya mahākoṭṭhāgārāni patiṭṭhāpetvā ‘‘ekekasmiṃ ṭhāne ettakā ettakā janā saṃvidahatha, yaṃkiñci manussānaṃ laddhabbaṃ nāma atthi, tato ekasmimpi asati mayhaṃ āroceyyāthā’’ti manusse saṃvidhāya ‘‘asukadivasato paṭṭhāya velāmabrāhmaṇassa dānaṃ bhuñjantū’’ti nagare bheriṃ carāpetvā ‘‘dānaggaṃ pariniṭṭhita’’nti dānayuttehi ārocite sahassagghanakaṃ vatthaṃ nivāsetvā pañcasatagghanakaṃ ekaṃsaṃ katvā sabbālaṅkārabhūsito dānavīmaṃsanatthāya phalikavaṇṇassa udakassa suvaṇṇabhiṅgāraṃ pūretvā ‘‘imasmiṃ loke sace imaṃ dānaṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpā dakkhiṇeyyapuggalā atthi, idaṃ udakaṃ nikkhamitvā pathaviṃ gaṇhātu. Sace natthi, evameva tiṭṭhatū’’ti saccakiriyaṃ katvā bhiṅgāraṃ adhomukhaṃ akāsi. Udakaṃ dhamakaraṇena gahitaṃ viya ahosi. Bodhisatto ‘‘suñño vata, bho, jambudīpo, ekapuggalopi dakkhiṇaṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpo natthī’’ti vippaṭisāraṃ akatvā ‘‘sace dāyakassa vasenāyaṃ dakkhiṇā visujjhissati, udakaṃ nikkhamitvā pathaviṃ gaṇhātū’’ti cintesi. Phalikavaṇṇasadisaṃ udakaṃ nikkhamitvā pathaviṃ gaṇhi . ‘‘Idāni dānaṃ dassāmī’’ti dānaggaṃ patvā dānaṃ oloketvā yāguvelāya yāguṃ, khajjakavelāya khajjakaṃ, bhojanavelāya bhojanaṃ dāpesi. Eteneva nīhārena divase divase dānaṃ dīyati.
तस्मिं खो पन दानग्गे ‘‘इदं नाम अत्थि, इदं नाम नत्थी’’ति वत्तब्बं नत्थि। इदानि तं दानं एत्तकमत्तेनेव न निट्ठं गमिस्सतीति रत्तसुवण्णं नीहरापेत्वा सुवण्णपातियो कारेत्वा चतुरासीतिसुवण्णपातिसहस्सादीनं अत्थाय चतुरासीतिराजसहस्सानं सासनं पहिणि। राजानो ‘‘चिरस्सं वत मयं आचरियेन अनुग्गहिता’’ति सब्बं सम्पादेत्वा पेसेसुं। दाने दिय्यमानेयेव सत्त वस्सानि सत्त मासा अतिक्कन्ता। अथ ब्राह्मणो ‘‘हिरञ्ञं भाजेत्वा दानं दस्सामी’’ति महन्ते ओकासे दानं सज्जापेसि। सज्जापेत्वा चतुरासीति सुवण्णपातिसहस्सानि आदिं कत्वा कोटितो पट्ठाय अदासि।
Tasmiṃ kho pana dānagge ‘‘idaṃ nāma atthi, idaṃ nāma natthī’’ti vattabbaṃ natthi. Idāni taṃ dānaṃ ettakamatteneva na niṭṭhaṃ gamissatīti rattasuvaṇṇaṃ nīharāpetvā suvaṇṇapātiyo kāretvā caturāsītisuvaṇṇapātisahassādīnaṃ atthāya caturāsītirājasahassānaṃ sāsanaṃ pahiṇi. Rājāno ‘‘cirassaṃ vata mayaṃ ācariyena anuggahitā’’ti sabbaṃ sampādetvā pesesuṃ. Dāne diyyamāneyeva satta vassāni satta māsā atikkantā. Atha brāhmaṇo ‘‘hiraññaṃ bhājetvā dānaṃ dassāmī’’ti mahante okāse dānaṃ sajjāpesi. Sajjāpetvā caturāsīti suvaṇṇapātisahassāni ādiṃ katvā koṭito paṭṭhāya adāsi.
तत्थ रूपियपूरानीति रजततट्टिरजतफालरजतमासकेहि पूरानि। पातियो पन खुद्दिकाति न सल्लक्खेतब्बा, एककरीसप्पमाणे भूमिभागे चतस्सोव पातियो ठपयिंसु। पातिमकुळं नवरतनं होति, मुखवट्टितो पट्ठाय अट्ठरतनं, पातिमुखवट्टिया छयुत्तो आजञ्ञरथो अनुपरियायति, ददमानो पातिया बाहिरन्तेन वग्गवग्गे पटिग्गाहके ठपेत्वा पठमं पातिया पक्खित्तं दत्वा पच्छा सन्धिसन्धितो वियोजेत्वा पातिन्ति एवं चतुरासीति पातिसहस्सानि अदासि। रूपियपातिआदीसुपि एसेव नयो। एत्थपि च सुवण्णपूरानीति सुवण्णतट्टिसुवण्णफालसुवण्णमासकेहि पूरानि। हिरञ्ञपूरानीति सत्तविधरतनपूरानि। सोवण्णालङ्कारानीति सुवण्णालङ्कारानि। कंसूपधारणानीति रजतमयखीरपटिच्छकानि। तासं पन धेनूनं सिङ्गानि सुवण्णकोसकपरियोनद्धानि अहेसुं, गीवाय सुमनदामं पिळन्धिंसु, चतूसु पादेसु नुपूरानि, पिट्ठियं वरदुकूलं पारुतं, कण्ठे सुवण्णघण्टं बन्धिंसु। वत्थकोटिसहस्सानीति लोकवोहारतो वीसतिवत्थयुगानि एका कोटि , इध पन दस साटकाति वुत्तं। खोमसुखुमानन्तिआदिम्हि खोमादीसु यं यं सुखुमं, तं तदेव अदासि। यानि पनेतानि इत्थिदानं उसभदानं मज्जदानं समज्जादानन्ति अदानसम्मतानि, तानिपि एस ‘‘वेलामस्स दानमुखे इदं नाम नत्थी’’ति वचनपथं पच्छिन्दितुं परिवारत्थाय अदासि। नज्जो मञ्ञे विस्सन्दन्तीति नदियो विय विस्सन्दन्ति।
Tattha rūpiyapūrānīti rajatataṭṭirajataphālarajatamāsakehi pūrāni. Pātiyo pana khuddikāti na sallakkhetabbā, ekakarīsappamāṇe bhūmibhāge catassova pātiyo ṭhapayiṃsu. Pātimakuḷaṃ navaratanaṃ hoti, mukhavaṭṭito paṭṭhāya aṭṭharatanaṃ, pātimukhavaṭṭiyā chayutto ājaññaratho anupariyāyati, dadamāno pātiyā bāhirantena vaggavagge paṭiggāhake ṭhapetvā paṭhamaṃ pātiyā pakkhittaṃ datvā pacchā sandhisandhito viyojetvā pātinti evaṃ caturāsīti pātisahassāni adāsi. Rūpiyapātiādīsupi eseva nayo. Etthapi ca suvaṇṇapūrānīti suvaṇṇataṭṭisuvaṇṇaphālasuvaṇṇamāsakehi pūrāni. Hiraññapūrānīti sattavidharatanapūrāni. Sovaṇṇālaṅkārānīti suvaṇṇālaṅkārāni. Kaṃsūpadhāraṇānīti rajatamayakhīrapaṭicchakāni. Tāsaṃ pana dhenūnaṃ siṅgāni suvaṇṇakosakapariyonaddhāni ahesuṃ, gīvāya sumanadāmaṃ piḷandhiṃsu, catūsu pādesu nupūrāni, piṭṭhiyaṃ varadukūlaṃ pārutaṃ, kaṇṭhe suvaṇṇaghaṇṭaṃ bandhiṃsu. Vatthakoṭisahassānīti lokavohārato vīsativatthayugāni ekā koṭi , idha pana dasa sāṭakāti vuttaṃ. Khomasukhumānantiādimhi khomādīsu yaṃ yaṃ sukhumaṃ, taṃ tadeva adāsi. Yāni panetāni itthidānaṃ usabhadānaṃ majjadānaṃ samajjādānanti adānasammatāni, tānipi esa ‘‘velāmassa dānamukhe idaṃ nāma natthī’’ti vacanapathaṃ pacchindituṃ parivāratthāya adāsi. Najjo maññe vissandantīti nadiyo viya vissandanti.
इमिना सत्था वेलामस्स दानं कथेत्वा, ‘‘गहपति, एतं महादानं नाञ्ञो अदासि, अहं अदासिं। एवरूपं पन दानं ददन्तोपि अहं पटिग्गहेतुं युत्तरूपं पुग्गलं नालत्थं, त्वं मादिसे बुद्धे लोकस्मिं दिट्ठमाने दानं ददमानो कस्मा चिन्तेसी’’ति सेट्ठिस्स देसनं वड्ढेन्तो सिया खो पन तेतिआदिमाह। ननु च यानि तदा अहेसुं रूपवेदनासञ्ञासङ्खारविञ्ञाणानि, तानि निरुद्धानि? कस्मा ‘‘अहं तेन समयेन वेलामो ब्राह्मणो’’ति आहाति? पवेणिया अविच्छिन्नत्ता। तानि हि रूपादीनि निरुज्झमानानि इमेसं पच्चये दत्वा निरुद्धानि अपरापरं अविच्छिन्नं पवेणिं गहेत्वा एवमाह। न तं कोचि दक्खिणं सोधेतीति कोचि समणो वा ब्राह्मणो वा देवो वा मारो वा उट्ठाय तं दक्खिणं सोधेतीति वत्तब्बो नाहोसि। तञ्हि दक्खिणं सोधेन्तो उत्तमकोटिया बुद्धो, हेट्ठिमकोटिया धम्मसेनापतिसारिपुत्तत्थेरसदिसो सावको सोधेय्य।
Iminā satthā velāmassa dānaṃ kathetvā, ‘‘gahapati, etaṃ mahādānaṃ nāñño adāsi, ahaṃ adāsiṃ. Evarūpaṃ pana dānaṃ dadantopi ahaṃ paṭiggahetuṃ yuttarūpaṃ puggalaṃ nālatthaṃ, tvaṃ mādise buddhe lokasmiṃ diṭṭhamāne dānaṃ dadamāno kasmā cintesī’’ti seṭṭhissa desanaṃ vaḍḍhento siyā kho pana tetiādimāha. Nanu ca yāni tadā ahesuṃ rūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇāni, tāni niruddhāni? Kasmā ‘‘ahaṃ tena samayena velāmo brāhmaṇo’’ti āhāti? Paveṇiyā avicchinnattā. Tāni hi rūpādīni nirujjhamānāni imesaṃ paccaye datvā niruddhāni aparāparaṃ avicchinnaṃ paveṇiṃ gahetvā evamāha. Na taṃ koci dakkhiṇaṃ sodhetīti koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā uṭṭhāya taṃ dakkhiṇaṃ sodhetīti vattabbo nāhosi. Tañhi dakkhiṇaṃ sodhento uttamakoṭiyā buddho, heṭṭhimakoṭiyā dhammasenāpatisāriputtattherasadiso sāvako sodheyya.
दिट्ठिसम्पन्नन्ति दस्सनसम्पन्नं सोतापन्नं। इदं ततो महप्फलतरन्ति इदं सोतापन्नस्स दिन्नदानं लोकियमहाजनस्स सत्तमासाधिकानि सत्त संवच्छरानि एत्तकं हिरञ्ञसुवण्णं परिच्चजन्तेन दिन्नदानतो महप्फलं।
Diṭṭhisampannanti dassanasampannaṃ sotāpannaṃ. Idaṃ tato mahapphalataranti idaṃ sotāpannassa dinnadānaṃ lokiyamahājanassa sattamāsādhikāni satta saṃvaccharāni ettakaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ pariccajantena dinnadānato mahapphalaṃ.
यो च सतं दिट्ठिसम्पन्नानन्ति एत्थ एकस्स सकदागामिस्स वसेन एकुत्तरसतं सोतापन्ने कत्वा सोतापन्नगणना वेदितब्बा। इमिना उपायेन सब्बवारेसु हेट्ठा हेट्ठा आगते अनन्तरेन सतगुणं कत्वा पुग्गलगणना वेदितब्बा।
Yo ca sataṃ diṭṭhisampannānanti ettha ekassa sakadāgāmissa vasena ekuttarasataṃ sotāpanne katvā sotāpannagaṇanā veditabbā. Iminā upāyena sabbavāresu heṭṭhā heṭṭhā āgate anantarena sataguṇaṃ katvā puggalagaṇanā veditabbā.
बुद्धप्पमुखन्ति एत्थ सम्मासम्बुद्धं सङ्घत्थेरं कत्वा निसिन्नो सङ्घो बुद्धप्पमुखो सङ्घोति वेदितब्बो। चातुद्दिसं सङ्घं उद्दिस्साति एत्थ चातुद्दिसं सङ्घं उद्दिस्स कतविहारो नाम यत्थ चेतियं पतिट्ठितं होति, धम्मस्सवनं करीयति, चतूहि दिसाहि अनुदिसाहि च भिक्खू आगन्त्वा अप्पटिपुच्छित्वायेव पादे धोवित्वा कुञ्चिकाय द्वारं विवरित्वा सेनासनं पटिजग्गित्वा वसित्वा यथाफासुकं गच्छन्ति। सो अन्तमसो चतुरतनिया पण्णसालापि होतु, चातुद्दिसं सङ्घं उद्दिस्स कतविहारोत्वेव वुच्चति।
Buddhappamukhanti ettha sammāsambuddhaṃ saṅghattheraṃ katvā nisinno saṅgho buddhappamukho saṅghoti veditabbo. Cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissāti ettha cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa katavihāro nāma yattha cetiyaṃ patiṭṭhitaṃ hoti, dhammassavanaṃ karīyati, catūhi disāhi anudisāhi ca bhikkhū āgantvā appaṭipucchitvāyeva pāde dhovitvā kuñcikāya dvāraṃ vivaritvā senāsanaṃ paṭijaggitvā vasitvā yathāphāsukaṃ gacchanti. So antamaso caturataniyā paṇṇasālāpi hotu, cātuddisaṃ saṅghaṃ uddissa katavihārotveva vuccati.
सरणं गच्छेय्याति एत्थ मग्गेनागतं अनिवत्तनसरणं अधिप्पेतं। अपरे पनाहु – अत्तानं निय्यादेत्वा दिन्नत्ता सरणागमनं ततो महप्फलतरन्ति वुत्तं। सिक्खापदानि समादियेय्याति पञ्च सीलानि गण्हेय्य। सीलम्पि मग्गेन आगतं अनिवत्तनसीलमेव कथितं। अपरे पनाहु – सब्बसत्तानं अभयदानस्स दिन्नत्ता सीलं ततो महप्फलतरन्ति वुत्तं। गन्धोहनमत्तन्ति गन्धऊहनमत्तं, द्वीहङ्गुलीहि गण्डपिण्डं गहेत्वा उपसिङ्घनमत्तं। अपरे पन ‘‘गद्दोहनमत्त’’न्ति पाळिं वत्वा गाविया एकवारं थनअञ्छनमत्तन्ति अत्थं वदन्ति। मेत्तचित्तन्ति सब्बसत्तानं हितानुफरणचित्तं। तं पन अप्पनावसेनेव गहितं। अनिच्चसञ्ञन्ति मग्गस्स अनन्तरपच्चयभावेन सिखापत्तबलवविपस्सनं।
Saraṇaṃ gaccheyyāti ettha maggenāgataṃ anivattanasaraṇaṃ adhippetaṃ. Apare panāhu – attānaṃ niyyādetvā dinnattā saraṇāgamanaṃ tato mahapphalataranti vuttaṃ. Sikkhāpadāni samādiyeyyāti pañca sīlāni gaṇheyya. Sīlampi maggena āgataṃ anivattanasīlameva kathitaṃ. Apare panāhu – sabbasattānaṃ abhayadānassa dinnattā sīlaṃ tato mahapphalataranti vuttaṃ. Gandhohanamattanti gandhaūhanamattaṃ, dvīhaṅgulīhi gaṇḍapiṇḍaṃ gahetvā upasiṅghanamattaṃ. Apare pana ‘‘gaddohanamatta’’nti pāḷiṃ vatvā gāviyā ekavāraṃ thanaañchanamattanti atthaṃ vadanti. Mettacittanti sabbasattānaṃ hitānupharaṇacittaṃ. Taṃ pana appanāvaseneva gahitaṃ. Aniccasaññanti maggassa anantarapaccayabhāvena sikhāpattabalavavipassanaṃ.
उपमातो पन इमानि दानादीनि पुञ्ञानि एवं वेदितब्बानि – सचेपि हि जम्बुदीपं भेरितलसदिसं समतलं कत्वा कोटितो पट्ठाय पल्लङ्के अत्थरित्वा अरियपुग्गले निसीदापेय्य, तत्थ सोतापन्नानं दस पन्तियो अस्सु, सकदागामीनं पञ्च, अनागामीनं अड्ढतेय्या, खिणासवानं दियड्ढा, पच्चेकबुद्धानं एका पन्ति भवेय्य, सम्मासम्बुद्धो एककोव। एत्तकस्स जनस्स दिन्नदानतो सम्मासम्बुद्धस्स दिन्नमेव महप्फलं। इतरं पन –
Upamāto pana imāni dānādīni puññāni evaṃ veditabbāni – sacepi hi jambudīpaṃ bheritalasadisaṃ samatalaṃ katvā koṭito paṭṭhāya pallaṅke attharitvā ariyapuggale nisīdāpeyya, tattha sotāpannānaṃ dasa pantiyo assu, sakadāgāmīnaṃ pañca, anāgāmīnaṃ aḍḍhateyyā, khiṇāsavānaṃ diyaḍḍhā, paccekabuddhānaṃ ekā panti bhaveyya, sammāsambuddho ekakova. Ettakassa janassa dinnadānato sammāsambuddhassa dinnameva mahapphalaṃ. Itaraṃ pana –
‘‘विहारदानं पणिपातो, सिक्खा मेत्ताय भावना।
‘‘Vihāradānaṃ paṇipāto, sikkhā mettāya bhāvanā;
खयतो सम्मसन्तस्स, कलं नाग्घति सोळसिं’’॥
Khayato sammasantassa, kalaṃ nāgghati soḷasiṃ’’.
तेनेव भगवा परिनिब्बानसमये ‘‘धम्मानुधम्मप्पटिपत्ति अनुत्तरा पूजा’’ति आह। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Teneva bhagavā parinibbānasamaye ‘‘dhammānudhammappaṭipatti anuttarā pūjā’’ti āha. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
सीहनादवग्गो दुतियो।
Sīhanādavaggo dutiyo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. वेलामसुत्तं • 10. Velāmasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १०. वेलामसुत्तवण्णना • 10. Velāmasuttavaṇṇanā
