Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४३] ३. वेळुकजातकवण्णना
[43] 3. Veḷukajātakavaṇṇanā
यो अत्थकामस्साति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं दुब्बचभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तञ्हि भगवा ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु दुब्बचोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न त्वं भिक्खु इदानेव दुब्बचो, पुब्बेपि दुब्बचोयेव, दुब्बचत्तायेव च पण्डितानं वचनं अकत्वा सप्पमुखे जीवितक्खयं पत्तो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yoatthakāmassāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tañhi bhagavā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu dubbacosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘na tvaṃ bhikkhu idāneva dubbaco, pubbepi dubbacoyeva, dubbacattāyeva ca paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā sappamukhe jīvitakkhayaṃ patto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे महाभोगकुले निब्बत्तो विञ्ञुतं पत्वा कामेसु आदीनवं नेक्खम्मे चानिसंसं दिस्वा कामे पहाय हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा कसिणपरिकम्मं कत्वा पञ्चाभिञ्ञा अट्ठ समापत्तियो च उप्पादेत्वा झानसुखेन वीतिनामेन्तो अपरभागे महापरिवारो पञ्चहि तापससतेहि परिवुतो गणस्स सत्था हुत्वा विहासि। अथेको आसिविसपोतको अत्तनो धम्मताय चरन्तो अञ्ञतरस्स तापसस्स अस्समपदं पत्तो। तापसो तस्मिं पुत्तसिनेहं उप्पादेत्वा तं एकस्मिं वेळुपब्बे सयापेत्वा पटिजग्गति। तस्स वेळुपब्बे सयनतो ‘‘वेळुको’’त्वेव नामं अकंसु। तं पुत्तसिनेहेन पटिजग्गनतो तापसस्स ‘‘वेळुकपिता’’त्वेव नामं अकंसु।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe mahābhogakule nibbatto viññutaṃ patvā kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme cānisaṃsaṃ disvā kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kasiṇaparikammaṃ katvā pañcābhiññā aṭṭha samāpattiyo ca uppādetvā jhānasukhena vītināmento aparabhāge mahāparivāro pañcahi tāpasasatehi parivuto gaṇassa satthā hutvā vihāsi. Atheko āsivisapotako attano dhammatāya caranto aññatarassa tāpasassa assamapadaṃ patto. Tāpaso tasmiṃ puttasinehaṃ uppādetvā taṃ ekasmiṃ veḷupabbe sayāpetvā paṭijaggati. Tassa veḷupabbe sayanato ‘‘veḷuko’’tveva nāmaṃ akaṃsu. Taṃ puttasinehena paṭijagganato tāpasassa ‘‘veḷukapitā’’tveva nāmaṃ akaṃsu.
तदा बोधिसत्तो ‘‘एको किर तापसो आसिविसं पटिजग्गती’’ति सुत्वा तं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं आसिविसं पटिजग्गसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्च’’न्ति वुत्ते ‘‘आसिविसेन सद्धिं विस्सासो नाम नत्थि, मा एवं जग्गाही’’ति आह। ‘‘सो मे आचरिय पुत्तो, नाहं तेन विना वत्तितुं सक्खिस्सामी’’ति। ‘‘तेन हि एतस्सेव सन्तिका जीवितक्खयं पापुणिस्ससी’’ति। तापसो बोधिसत्तस्स वचनं न गण्हि, आसिविसम्पि जहितुं नासक्खि। ततो कतिपाहच्चयेनेव सब्बे तापसा फलाफलत्थाय गन्त्वा गतट्ठाने फलाफलस्स सुलभभावं दिस्वा द्वे तयो दिवसे तत्थेव वसिंसु, वेळुकपितापि तेहि सद्धिं गच्छन्तो आसिविसं वेळुपब्बेयेव सयापेत्वा पिदहित्वा गतो। सो पुन तापसेहि सद्धिं द्वीहतीहच्चयेन आगन्त्वा ‘‘वेळुकस्स गोचरं दस्सामी’’ति वेळुपब्बं उग्घाटेत्वा ‘‘एहि, पुत्तक, छातकोसी’’ति हत्थं पसारेसि। आसिविसो द्वीहतीहं निराहारताय कुज्झित्वा पसारितहत्थं डंसित्वा तापसं तत्थेव जीवितक्खयं पापेत्वा अरञ्ञं पाविसि। तापसा तं दिस्वा बोधिसत्तस्स आरोचेसुं। बोधिसत्तो तस्स सरीरकिच्चं कारेत्वा इसिगणस्स मज्झे निसीदित्वा इसीनं ओवादवसेन इमं गाथमाह –
Tadā bodhisatto ‘‘eko kira tāpaso āsivisaṃ paṭijaggatī’’ti sutvā taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ āsivisaṃ paṭijaggasī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘āsivisena saddhiṃ vissāso nāma natthi, mā evaṃ jaggāhī’’ti āha. ‘‘So me ācariya putto, nāhaṃ tena vinā vattituṃ sakkhissāmī’’ti. ‘‘Tena hi etasseva santikā jīvitakkhayaṃ pāpuṇissasī’’ti. Tāpaso bodhisattassa vacanaṃ na gaṇhi, āsivisampi jahituṃ nāsakkhi. Tato katipāhaccayeneva sabbe tāpasā phalāphalatthāya gantvā gataṭṭhāne phalāphalassa sulabhabhāvaṃ disvā dve tayo divase tattheva vasiṃsu, veḷukapitāpi tehi saddhiṃ gacchanto āsivisaṃ veḷupabbeyeva sayāpetvā pidahitvā gato. So puna tāpasehi saddhiṃ dvīhatīhaccayena āgantvā ‘‘veḷukassa gocaraṃ dassāmī’’ti veḷupabbaṃ ugghāṭetvā ‘‘ehi, puttaka, chātakosī’’ti hatthaṃ pasāresi. Āsiviso dvīhatīhaṃ nirāhāratāya kujjhitvā pasāritahatthaṃ ḍaṃsitvā tāpasaṃ tattheva jīvitakkhayaṃ pāpetvā araññaṃ pāvisi. Tāpasā taṃ disvā bodhisattassa ārocesuṃ. Bodhisatto tassa sarīrakiccaṃ kāretvā isigaṇassa majjhe nisīditvā isīnaṃ ovādavasena imaṃ gāthamāha –
४३.
43.
‘‘यो अत्थकामस्स हितानुकम्पिनो, ओवज्जमानो न करोति सासनं।
‘‘Yo atthakāmassa hitānukampino, ovajjamāno na karoti sāsanaṃ;
एवं सो निहतो सेति, वेळुकस्स यथा पिता’’ति॥
Evaṃ so nihato seti, veḷukassa yathā pitā’’ti.
तत्थ एवं सो निहतो सेतीति यो हि इसीनं ओवादं न गण्हाति, सो यथा एस तापसो आसिविसमुखे पूतिभावं पत्वा निहतो सेति, एवं महाविनासं पत्वा निहतो सेतीति अत्थो। एवं बोधिसत्तो इसिगणं ओवदित्वा चत्तारो ब्रह्मविहारे भावेत्वा आयुपरियोसाने ब्रह्मलोके उप्पज्जि।
Tattha evaṃ so nihato setīti yo hi isīnaṃ ovādaṃ na gaṇhāti, so yathā esa tāpaso āsivisamukhe pūtibhāvaṃ patvā nihato seti, evaṃ mahāvināsaṃ patvā nihato setīti attho. Evaṃ bodhisatto isigaṇaṃ ovaditvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā āyupariyosāne brahmaloke uppajji.
सत्था ‘‘न त्वं भिक्खु इदानेव दुब्बचो, पुब्बेपि दुब्बचोयेव, दुब्बचभावेनेव च आसिविसमुखे पूतिभावं पत्तो’’ति इमं धम्मदेसनं आहरित्वा अनुसन्धिं घटेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा वेळुकपिता दुब्बचभिक्खु अहोसि, सेसपरिसा बुद्धपरिसा, गणसत्था पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā ‘‘na tvaṃ bhikkhu idāneva dubbaco, pubbepi dubbacoyeva, dubbacabhāveneva ca āsivisamukhe pūtibhāvaṃ patto’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā veḷukapitā dubbacabhikkhu ahosi, sesaparisā buddhaparisā, gaṇasatthā pana ahameva ahosi’’nti.
वेळुकजातकवण्णना ततिया।
Veḷukajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४३. वेळुकजातकं • 43. Veḷukajātakaṃ