| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. वेपचित्तिसुत्तवण्णना
4. Vepacittisuttavaṇṇanā
२५०. ‘‘महानुभावताय असुरानं चित्तवेपनेन वेपचित्ती’’ति वदन्ति। इसीहि पन अभयं याचिते ‘‘भयमेव ददामी’’ति वत्वा तेहि ‘‘अक्खयं होतु ते भय’’न्ति अभिसपवसेन वुत्तकालतो पट्ठाय वेपनचित्तताय ‘‘वेपचित्ती’’ति वुच्चति, यं लोकिया ‘‘पुलोमो’’ति च वदन्ति। निपातपदानिपि कानिचि अत्थविसेसजोतकानि होन्तीति आह ‘‘निपातमत्त’’न्ति हेतुअत्थादीनमेत्थ असम्भवतो। तन्ति सक्कं देवानमिन्दं। कण्ठे पञ्चमेहीति कण्ठबन्धनपञ्चमेहि, विभत्तिअलोपेन निद्देसो। चित्तेनेवाति ‘‘इमं बन्धामि, अयं बज्झतू’’ति उप्पन्नचित्तेनेव। बज्झति बद्धो होति, अयं देवानुभावो। मुच्चतीति एत्थापि एसेव नयो। दसहीति ‘‘चोरोसी’’तिआदिना इध वुत्तेहि दसहि। तेनाह ‘‘इमेही’’ति। निब्बत्तित्वा चिरकालतं उपादाय खुंसनवसेन वदति ‘‘जरसक्का’’ति। न तं अक्कोसं मनसि करोति दीघरत्तं खन्तिसोरच्चेसु निरुळ्हअज्झासयत्ता। महापटिग्गहणन्ति महन्तं उपसमब्यञ्जनं। अस्साति वेपचित्तस्स।
250. ‘‘Mahānubhāvatāya asurānaṃ cittavepanena vepacittī’’ti vadanti. Isīhi pana abhayaṃ yācite ‘‘bhayameva dadāmī’’ti vatvā tehi ‘‘akkhayaṃ hotu te bhaya’’nti abhisapavasena vuttakālato paṭṭhāya vepanacittatāya ‘‘vepacittī’’ti vuccati, yaṃ lokiyā ‘‘pulomo’’ti ca vadanti. Nipātapadānipi kānici atthavisesajotakāni hontīti āha ‘‘nipātamatta’’nti hetuatthādīnamettha asambhavato. Tanti sakkaṃ devānamindaṃ. Kaṇṭhe pañcamehīti kaṇṭhabandhanapañcamehi, vibhattialopena niddeso. Cittenevāti ‘‘imaṃ bandhāmi, ayaṃ bajjhatū’’ti uppannacitteneva. Bajjhati baddho hoti, ayaṃ devānubhāvo. Muccatīti etthāpi eseva nayo. Dasahīti ‘‘corosī’’tiādinā idha vuttehi dasahi. Tenāha ‘‘imehī’’ti. Nibbattitvā cirakālataṃ upādāya khuṃsanavasena vadati ‘‘jarasakkā’’ti. Na taṃ akkosaṃ manasi karoti dīgharattaṃ khantisoraccesu niruḷhaajjhāsayattā. Mahāpaṭiggahaṇanti mahantaṃ upasamabyañjanaṃ. Assāti vepacittassa.
पटिसंयुजेति पटिसत्तु हुत्वा संयुद्धं करेय्य। तेनाह ‘‘पटिप्फरेय्या’’ति। उपसमं…पे॰… मञ्ञे उपसमेनेव पच्चत्थिकस्स नायकभूतस्स कोधस्स पटिसेधनतो। तादिसे हि कोधो पटिकिरियं अलभन्तो अनुपादानो विय जातवेदो वूपसम्मति। यदा-सद्दो हेतुअत्थो, न कालत्थोति आह ‘‘यस्मा तं मञ्ञती’’ति। तावदेव द्वे गावो युज्झन्तेति तस्मिंयेव खणे द्वीसु गोणेसु युज्झन्तेसु।
Paṭisaṃyujeti paṭisattu hutvā saṃyuddhaṃ kareyya. Tenāha ‘‘paṭipphareyyā’’ti. Upasamaṃ…pe… maññe upasameneva paccatthikassa nāyakabhūtassa kodhassa paṭisedhanato. Tādise hi kodho paṭikiriyaṃ alabhanto anupādāno viya jātavedo vūpasammati. Yadā-saddo hetuattho, na kālatthoti āha ‘‘yasmā taṃ maññatī’’ti. Tāvadeva dve gāvo yujjhanteti tasmiṃyeva khaṇe dvīsu goṇesu yujjhantesu.
खन्तितो उत्तरितरो अञ्ञो अत्थो न विज्जति अनन्तरेव अस्स विरोधं अनत्थं पटिबाहित्वा दिट्ठधम्मिकस्स चेव सम्परायिकस्स च संविधानतो। तं खन्तिं परमं आहु सेट्ठबलं विरोधपच्चयं अभिभुय्य पवत्तनतो। बालयोगतो बालो, तस्स बलं बालबलं, अञ्ञाणन्ति आह ‘‘बालबलं नाम अञ्ञाणबल’’न्ति। तं यस्स बलन्ति तं अञ्ञाणबलं यस्स पुग्गलस्स बलं, अबलमेव तं पञ्ञाबलेन विद्धंसेतब्बतो। पटिवत्ता न विज्जतीति धम्मट्ठं पटिप्फरित्वा अभिभवित्वा पवत्ता नत्थि। पटिवचनमत्तं पन कोचि वदेय्यापि, तं अकारणन्ति दस्सेन्तो ‘‘पटिप्फरित्वा वा’’तिआदिमाह। बालबलन्ति ‘‘पटिप्फरित्वा’’ति वचनस्स कारणवचनं। तस्सेव पुग्गलस्स पटिकुज्झनकस्स। नानत्तावितक्कनतो उभिन्नं अत्थं। तिकिच्छन्तन्ति अनत्थपटिबाहनमुखेन पण्डितकिच्चकरणेन पटिसेधेन्तं। ‘‘बालो अय’’न्ति एवं पञ्ञपेतुं हेतुफलानं अनवबोधतो चतुसच्चधम्मे अछेकाति।
Khantito uttaritaro añño attho na vijjati anantareva assa virodhaṃ anatthaṃ paṭibāhitvā diṭṭhadhammikassa ceva samparāyikassa ca saṃvidhānato. Taṃ khantiṃ paramaṃ āhu seṭṭhabalaṃ virodhapaccayaṃ abhibhuyya pavattanato. Bālayogato bālo, tassa balaṃ bālabalaṃ, aññāṇanti āha ‘‘bālabalaṃ nāma aññāṇabala’’nti. Taṃ yassa balanti taṃ aññāṇabalaṃ yassa puggalassa balaṃ, abalameva taṃ paññābalena viddhaṃsetabbato. Paṭivattā na vijjatīti dhammaṭṭhaṃ paṭippharitvā abhibhavitvā pavattā natthi. Paṭivacanamattaṃ pana koci vadeyyāpi, taṃ akāraṇanti dassento ‘‘paṭippharitvā vā’’tiādimāha. Bālabalanti ‘‘paṭippharitvā’’ti vacanassa kāraṇavacanaṃ. Tasseva puggalassa paṭikujjhanakassa. Nānattāvitakkanato ubhinnaṃ atthaṃ. Tikicchantanti anatthapaṭibāhanamukhena paṇḍitakiccakaraṇena paṭisedhentaṃ. ‘‘Bālo aya’’nti evaṃ paññapetuṃ hetuphalānaṃ anavabodhato catusaccadhamme achekāti.
वेपचित्तिसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Vepacittisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. वेपचित्तिसुत्तं • 4. Vepacittisuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ४. वेपचित्तिसुत्तवण्णना • 4. Vepacittisuttavaṇṇanā
