Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ
Verañjakaṇḍavaṇṇanā
၁. ဣဒာနိ
1. Idāni
‘‘တေနာတိအာဒိပာဌသ္သ၊ အတ္ထံ နာနပ္ပကာရတော။
‘‘Tenātiādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato;
ဒသ္သယန္တော ကရိသ္သာမိ၊ ဝိနယသ္သတ္ထဝဏ္ဏန’’န္တိ။
Dassayanto karissāmi, vinayassatthavaṇṇana’’nti.
ဝုတ္တတ္တာ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာတိအာဒီနံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိသ္သာမိ။ သေယ္ယထိဒံ – တေနာတိ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ။ တသ္သ သရူပေန အဝုတ္တေနပိ အပရဘာဂေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ယေနာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗော။ အပရဘာဂေ ဟိ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တသ္သ ပရိဝိတက္ကော သိဒ္ဓော။ တသ္မာ ယေန သမယေန သော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပာဒိ, တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉ္ဟိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ဝိနယေ ယုတ္တိ, ယဒိဒံ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘တေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝာ ပစ္ဆာ ဝာ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ‘‘ယေနာ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ကာတဗ္ဗောတိ။
Vuttattā tena samayena buddho bhagavātiādīnaṃ atthavaṇṇanaṃ karissāmi. Seyyathidaṃ – tenāti aniyamaniddesavacanaṃ. Tassa sarūpena avuttenapi aparabhāge atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso kātabbo. Aparabhāge hi vinayapaññattiyācanahetubhūto āyasmato sāriputtassa parivitakko siddho. Tasmā yena samayena so parivitakko udapādi, tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti evamettha sambandho veditabbo. Ayañhi sabbasmimpi vinaye yutti, yadidaṃ yattha yattha ‘‘tenā’’ti vuccati tattha tattha pubbe vā pacchā vā atthato siddhena ‘‘yenā’’ti iminā vacanena paṭiniddeso kātabboti.
တတ္ရိဒံ မုခမတ္တနိဒသ္သနံ – ‘‘တေန ဟိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေသ္သာမိ, ယေန သုဒိန္နော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိ; ယသ္မာ ပဋိသေဝိ, တသ္မာ ပညပေသ္သာမီ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ပုဗ္ဗေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ယေနာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတိ။ တေန သမယေန ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ, ယေန သမယေန ဓနိယော ကုမ္ဘကာရပုတ္တော ရညော ဒာရူနိ အဒိန္နံ အာဒိယီတိ ဧဝံ ပစ္ဆာ အတ္ထတော သိဒ္ဓေန ယေနာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ပဋိနိဒ္ဒေသော ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တော တေနာတိ ဝစနသ္သ အတ္ထော။ သမယေနာတိ ဧတ္ထ ပန သမယသဒ္ဒော တာဝ –
Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – ‘‘tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmi, yena sudinno methunaṃ dhammaṃ paṭisevi; yasmā paṭisevi, tasmā paññapessāmī’’ti vuttaṃ hoti. Evaṃ tāva pubbe atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso yujjati. Tena samayena buddho bhagavā rājagahe viharati, yena samayena dhaniyo kumbhakāraputto rañño dārūni adinnaṃ ādiyīti evaṃ pacchā atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso yujjatīti vutto tenāti vacanassa attho. Samayenāti ettha pana samayasaddo tāva –
သမဝာယေ ခဏေ ကာလေ၊ သမူဟေ ဟေတု-ဒိဋ္ဌိသု။
Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetu-diṭṭhisu;
ပဋိလာဘေ ပဟာနေ စ၊ ပဋိဝေဓေ စ ဒိသ္သတိ။
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.
တထာ ဟိသ္သ – ‘‘အပ္ပေဝ နာမ သ္ဝေပိ ဥပသင္ကမေယ္ယာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပာဒာယာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၄၄၇) ဧဝမာဒီသု သမဝာယော အတ္ထော။ ‘‘ဧကောဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ခဏော စ သမယော စ ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသာယာ’’တိ (အ. နိ. ၈.၂၉) ဧဝမာဒီသု ခဏော။ ‘‘ဥဏ္ဟသမယော ပရိဠာဟသမယော’’တိ (ပာစိ. ၃၅၈) ဧဝမာဒီသု ကာလော။ ‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု သမူဟော။ ‘‘သမယောပိ ခော တေ, ဘဒ္ဒာလိ, အပ္ပဋိဝိဒ္ဓော အဟောသိ – ‘ဘဂဝာ ခော သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ, ဘဂဝာပိ မံ ဇာနိသ္သတိ – ဘဒ္ဒာလိ နာမ ဘိက္ခု သတ္ထုသာသနေ သိက္ခာယ အပရိပူရကာရီ’တိ အယမ္ပိ ခော တေ, ဘဒ္ဒာလိ, သမယော အပ္ပဋိဝိဒ္ဓော အဟောသီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၁၃၅) ဧဝမာဒီသု ဟေတု။ ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဥဂ္ဂဟမာနော ပရိဗ္ဗာဇကော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော သမယပ္ပဝာဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ ပဋိဝသတီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၂၆၀) ဧဝမာဒီသု ဒိဋ္ဌိ။
Tathā hissa – ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti (dī. ni. 1.447) evamādīsu samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’ti (a. ni. 8.29) evamādīsu khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’ti (pāci. 358) evamādīsu kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’nti evamādīsu samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi – ‘bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – bhaddāli nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’ti (ma. ni. 2.135) evamādīsu hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggahamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’ti (ma. ni. 2.260) evamādīsu diṭṭhi.
‘‘ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ စ ယော အတ္ထော၊ ယော စတ္ထော သမ္ပရာယိကော။
‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;
အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊ ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ. နိ. ၁.၁၂၉)။
Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.129);
ဧဝမာဒီသု ပဋိလာဘော။ ‘‘သမ္မာ မာနာဘိသမယာ အန္တမကာသိ ဒုက္ခသ္သာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၈) ဧဝမာဒီသု ပဟာနံ။ ‘‘ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော သင္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော အဘိသမယဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ. မ. ၂.၈) ဧဝမာဒီသု ပဋိဝေဓော အတ္ထော။ ဣဓ ပနသ္သ ကာလော အတ္ထော။ တသ္မာ ယေန ကာလေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တသ္သ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပာဒိ, တေန ကာလေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Evamādīsu paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’ti (ma. ni. 1.28) evamādīsu pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 2.8) evamādīsu paṭivedho attho. Idha panassa kālo attho. Tasmā yena kālena āyasmato sāriputtassa vinayapaññattiyācanahetubhūto parivitakko udapādi, tena kālenāti evamettha attho daṭṭhabbo.
ဧတ္ထာဟ – ‘‘အထ ကသ္မာ ယထာ သုတ္တန္တေ ‘ဧကံ သမယ’န္တိ ဥပယောဂဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော, အဘိဓမ္မေ စ ‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရ’န္တိ ဘုမ္မဝစနေန, တထာ အကတ္ဝာ ဣဓ ‘တေန သမယေနာ’တိ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော’’တိ? တတ္ထ တထာ, ဣဓ စ အညထာ အတ္ထသမ္ဘဝတော။ ကထံ? သုတ္တန္တေ တာဝ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ယဉ္ဟိ သမယံ ဘဂဝာ ဗ္ရဟ္မဇာလာဒီနိ သုတ္တန္တာနိ ဒေသေသိ, အစ္စန္တမေဝ တံ သမယံ ကရုဏာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ; တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော။ အဘိဓမ္မေ စ အဓိကရဏတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ အဓိကရဏဉ္ဟိ ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော, တတ္ထ ဝုတ္တာနံ ဖသ္သာဒိဓမ္မာနံ ခဏသမဝာယဟေတုသင္ခာတသ္သ စ သမယသ္သ ဘာဝေန တေသံ ဘာဝော လက္ခိယတိ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ တတ္ထ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ဣဓ ပန ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ယော ဟိ သော သိက္ခာပဒပညတ္တိသမယော သာရိပုတ္တာဒီဟိပိ ဒုဗ္ဗိညေယ္ယော, တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန စ သိက္ခာပဒာနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဘဂဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသိ; တသ္မာ တဒတ္ထဇောတနတ္ထံ ဣဓ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟောတိ စေတ္ထ –
Etthāha – ‘‘atha kasmā yathā suttante ‘ekaṃ samaya’nti upayogavacanena niddeso kato, abhidhamme ca ‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’nti bhummavacanena, tathā akatvā idha ‘tena samayenā’ti karaṇavacanena niddeso kato’’ti? Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Kathaṃ? Suttante tāva accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā brahmajālādīni suttantāni desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi; tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha upayoganiddeso kato. Abhidhamme ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhiyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato. Idha pana hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi; tasmā tadatthajotanatthaṃ idha karaṇavacanena niddeso katoti veditabbo. Hoti cettha –
‘‘ဥပယောဂေန ဘုမ္မေန၊ တံ တံ အတ္ထမပေက္ခိယ။
‘‘Upayogena bhummena, taṃ taṃ atthamapekkhiya;
အညတ္ရ သမယော ဝုတ္တော၊ ကရဏေနေဝ သော ဣဓာ’’တိ။
Aññatra samayo vutto, karaṇeneva so idhā’’ti.
ပောရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ‘ဧကံ သမယ’န္တိ ဝာ ‘ယသ္မိံ သမယေ’တိ ဝာ ‘တေန သမယေနာ’တိ ဝာ အဘိလာပမတ္တဘေဒော ဧသ, သဗ္ဗတ္ထ ဘုမ္မမေဝ အတ္ထော’’တိ။ တသ္မာ တေသံ လဒ္ဓိယာ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘ekaṃ samaya’nti vā ‘yasmiṃ samaye’ti vā ‘tena samayenā’ti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva attho’’ti. Tasmā tesaṃ laddhiyā ‘‘tena samayenā’’ti vuttepi ‘‘tasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.
ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာတိ ဣမေသံ ပဒာနံ ပရတော အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိသ္သာမ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ပန ဝေရဉ္ဇာတိ အညတရသ္သ နဂရသ္သေတံ အဓိဝစနံ, တသ္သံ ဝေရဉ္ဇာယံ; သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဟရတီတိ အဝိသေသေန ဣရိယာပထဒိဗ္ဗဗ္ရဟ္မအရိယဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင္ဂီပရိဒီပနမေတံ, ဣဓ ပန ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသယနပ္ပဘေဒေသုအဣရိယာပထေသု အညတရဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ, တေန ဌိတောပိ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ သယာနောပိ ဘဂဝာ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အပရိပတန္တံ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
Buddho bhagavāti imesaṃ padānaṃ parato atthaṃ vaṇṇayissāma. Verañjāyaṃ viharatīti ettha pana verañjāti aññatarassa nagarassetaṃ adhivacanaṃ, tassaṃ verañjāyaṃ; samīpatthe bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ, idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesuairiyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.
နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေတိ ဧတ္ထ နဠေရု နာမ ယက္ခော, ပုစိမန္ဒောတိ နိမ္ဗရုက္ခော, မူလန္တိ သမီပံ။ အယဉ္ဟိ မူလသဒ္ဒော ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယ္ယ အန္တမသော ဥသီရနာဠိမတ္တာနိပီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၁၉၅) -အာဒီသု မူလမူလေ ဒိသ္သတိ။ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၃.၃၀၅) -အာဒီသု အသာဓာရဏဟေတုမ္ဟိ။ ‘‘ယာဝ မဇ္ဈန္ဟိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ, နိဝာတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ, ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိအာဒီသု သမီပေ။ ဣဓ ပန သမီပေ အဓိပ္ပေတော, တသ္မာ နဠေရုယက္ခေန အဓိဂ္ဂဟိတသ္သ ပုစိမန္ဒသ္သ သမီပေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သော ကိရ ပုစိမန္ဒော ရမဏီယော ပာသာဒိကော အနေကေသံ ရုက္ခာနံ အာဓိပစ္စံ ဝိယ ကုရုမာနော တသ္သ နဂရသ္သ အဝိဒူရေ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နေ ဌာနေ အဟောသိ။ အထ ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇံ ဂန္တ္ဝာ ပတိရူပေ ဌာနေ ဝိဟရန္တော တသ္သ ရုက္ခသ္သ သမီပေ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ။
Naḷerupucimandamūleti ettha naḷeru nāma yakkho, pucimandoti nimbarukkho, mūlanti samīpaṃ. Ayañhi mūlasaddo ‘‘mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷimattānipī’’ti (a. ni. 4.195) -ādīsu mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’nti (dī. ni. 3.305) -ādīsu asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāva majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu samīpe. Idha pana samīpe adhippeto, tasmā naḷeruyakkhena adhiggahitassa pucimandassa samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo. So kira pucimando ramaṇīyo pāsādiko anekesaṃ rukkhānaṃ ādhipaccaṃ viya kurumāno tassa nagarassa avidūre gamanāgamanasampanne ṭhāne ahosi. Atha bhagavā verañjaṃ gantvā patirūpe ṭhāne viharanto tassa rukkhassa samīpe heṭṭhābhāge vihāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti.
တတ္ထ သိယာ ယဒိ တာဝ ဘဂဝာ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ, ‘‘နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, အထ တတ္ထ ဝိဟရတိ, ‘‘ဝေရဉ္ဇာယ’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ, န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ တေနေဝ သမယေန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝိဟရိတုန္တိ? န ခော ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, နနု အဝောစုမ္ဟ ‘‘သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ။ တသ္မာ ယထာ ဂင္ဂာယမုနာဒီနံ သမီပေ ဂောယူထာနိ စရန္တာနိ ‘‘ဂင္ဂာယ စရန္တိ, ယမုနာယ စရန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ; ဧဝမိဓာပိ ယဒိဒံ ဝေရဉ္ဇာယ သမီပေ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလံ တတ္ထ ဝိဟရန္တော ဝုစ္စတိ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ။ ဂောစရဂာမနိဒသ္သနတ္ထံ ဟိသ္သ ဝေရဉ္ဇာဝစနံ။ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝာသနဋ္ဌာနနိဒသ္သနတ္ထံ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလဝစနံ။
Tattha siyā yadi tāva bhagavā verañjāyaṃ viharati, ‘‘naḷerupucimandamūle’’ti na vattabbaṃ, atha tattha viharati, ‘‘verañjāya’’nti na vattabbaṃ, na hi sakkā ubhayattha teneva samayena apubbaṃ acarimaṃ viharitunti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti; evamidhāpi yadidaṃ verañjāya samīpe naḷerupucimandamūlaṃ tattha viharanto vuccati ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa verañjāvacanaṃ. Pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ naḷerupucimandamūlavacanaṃ.
တတ္ထ ဝေရဉ္ဇာကိတ္တနေန အာယသ္မာ ဥပာလိတ္ထေရော ဘဂဝတော ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒသ္သေတိ, နဠေရုပုစိမန္ဒမူလကိတ္တနေန ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ, တထာ ပုရိမေန ပစ္စယဂ္ဂဟဏတော အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ, ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနုပာယဒသ္သနံ; ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂံ, ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိံ; ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမနံ , ပစ္ဆိမေန ပညာယ အပဂမနံ; ပုရိမေန သတ္တာနံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနာဓိမုတ္တတံ, ပစ္ဆိမေန ပရဟိတသုခကရဏေ နိရုပလေပနံ; ပုရိမေန ဓမ္မိကသုခာပရိစ္စာဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရံ, ပစ္ဆိမေန ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မာနုယောဂနိမိတ္တံ; ပုရိမေန မနုသ္သာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ, ပစ္ဆိမေန ဒေဝတာနံ; ပုရိမေန လောကေ ဇာတသ္သ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝံ, ပစ္ဆိမေန လောကေန အနုပလိတ္တတံ; ပုရိမေန ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော, ဘိက္ခဝေ, လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခာယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခာယ ဒေဝမနုသ္သာနံ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော’’တိ (အ. နိ. ၁.၁၇၀) ဝစနတော ယဒတ္ထံ ဘဂဝာ ဥပ္ပန္နော တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနံ, ပစ္ဆိမေန ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော တဒနုရူပဝိဟာရံ။ ဘဂဝာ ဟိ ပဌမံ လုမ္ဗိနီဝနေ, ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝနေယေဝ ဥပ္ပန္နော, တေနသ္သ ဝနေယေဝ ဝိဟာရံ ဒသ္သေတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Tattha verañjākittanena āyasmā upālitthero bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, naḷerupucimandamūlakittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ, tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanupāyadassanaṃ; purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ; purimena karuṇāya upagamanaṃ , pacchimena paññāya apagamanaṃ; purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttataṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepanaṃ; purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ; purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ; purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ; purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinīvane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.
မဟတာ ဘိက္ခုသင္ဃေန သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ မဟတာ; သင္ခ္ယာမဟတ္တေနပိ, သော ဟိ ဘိက္ခုသင္ဃော ဂုဏေဟိပိ မဟာ အဟောသိ, ယသ္မာ ယော တတ္ထ ပစ္ဆိမကော သော သောတာပန္နော; သင္ခ္ယာယပိ မဟာ ပဉ္စသတသင္ခ္ယတ္တာ။ ဘိက္ခူနံ သင္ဃေန ဘိက္ခုသင္ဃေန; ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင္ခာတသင္ဃာတေန သမဏဂဏေနာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဓိန္တိ ဧကတော။ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီတိ ပဉ္စ မတ္တာ ဧတေသန္တိ ပဉ္စမတ္တာနိ။ မတ္တာတိ ပမာဏံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ယထာ ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညူ’’တိ ဝုတ္တေ ဘောဇနေ မတ္တံ ဇာနာတိ, ပမာဏံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော ဟောတိ; ဧဝမိဓာပိ တေသံ ဘိက္ခုသတာနံ ပဉ္စ မတ္တာ ပဉ္စပ္ပမာဏန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိက္ခူနံ သတာနိ ဘိက္ခုသတာနိ, တေဟိ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ ဧတေန ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘မဟတာ ဘိက္ခုသင္ဃေန သဒ္ဓိ’’န္တိ, ဧတ္ထ တသ္သ မဟတော ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ သင္ခ္ယာမဟတ္တံ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။ ပရတော ပနသ္သ ‘‘နိရဗ္ဗုဒော ဟိ, သာရိပုတ္တ ဘိက္ခုသင္ဃော နိရာဒီနဝော အပဂတကာဠကော သုဒ္ဓော သာရေ ပတိဋ္ဌိတော။ ဣမေသဉ္ဟိ, သာရိပုတ္တ, ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ယော ပစ္ဆိမကော သော သောတာပန္နော’’တိ ဝစနေန ဂုဏမဟတ္တံ အာဝိဘဝိသ္သတိ။
Mahatābhikkhusaṅghena saddhinti ettha mahatāti guṇamahattenapi mahatā; saṅkhyāmahattenapi, so hi bhikkhusaṅgho guṇehipi mahā ahosi, yasmā yo tattha pacchimako so sotāpanno; saṅkhyāyapi mahā pañcasatasaṅkhyattā. Bhikkhūnaṃ saṅghena bhikkhusaṅghena; diṭṭhisīlasāmaññasaṅkhātasaṅghātena samaṇagaṇenāti attho. Saddhinti ekato. Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañca mattā etesanti pañcamattāni. Mattāti pamāṇaṃ vuccati. Tasmā yathā ‘‘bhojane mattaññū’’ti vutte bhojane mattaṃ jānāti, pamāṇaṃ jānātīti attho hoti; evamidhāpi tesaṃ bhikkhusatānaṃ pañca mattā pañcappamāṇanti evamattho daṭṭhabbo. Bhikkhūnaṃ satāni bhikkhusatāni, tehi pañcamattehi bhikkhusatehi. Etena yaṃ vuttaṃ – ‘‘mahatā bhikkhusaṅghena saddhi’’nti, ettha tassa mahato bhikkhusaṅghassa saṅkhyāmahattaṃ dassitaṃ hoti. Parato panassa ‘‘nirabbudo hi, sāriputta bhikkhusaṅgho nirādīnavo apagatakāḷako suddho sāre patiṭṭhito. Imesañhi, sāriputta, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ yo pacchimako so sotāpanno’’ti vacanena guṇamahattaṃ āvibhavissati.
အသ္သောသိ ခော ဝေရဉ္ဇော ဗ္ရာဟ္မဏောတိ အသ္သောသီတိ သုဏိ ဥပလဘိ, သောတဒ္ဝာရသမ္ပတ္တဝစနနိဂ္ဃောသာနုသာရေန အညာသိ။ ခောတိ ပဒပူရဏမတ္တေ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝာ နိပာတော။ တတ္ထ အဝဓာရဏတ္ထေန အသ္သောသိ ဧဝ, နာသ္သ ကောစိ သဝနန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒပူရဏေန ပန ဗ္ယဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝ။ ဝေရဉ္ဇာယံ ဇာတော, ဝေရဉ္ဇာယံ ဘဝော, ဝေရဉ္ဇာ ဝာ အသ္သ နိဝာသောတိ ဝေရဉ္ဇော။ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန ပနာယံ ‘‘ဥဒယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဗ္ရဟ္မံ အဏတီတိ ဗ္ရာဟ္မဏော, မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ ဟိ ဇာတိဗ္ရာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိဝစနံ။ အရိယာ ပန ဗာဟိတပာပတ္တာ ‘‘ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။
Assosi kho verañjo brāhmaṇoti assosīti suṇi upalabhi, sotadvārasampattavacananigghosānusārena aññāsi. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇatthe vā nipāto. Tattha avadhāraṇatthena assosi eva, nāssa koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo. Padapūraṇena pana byañjanasiliṭṭhatāmattameva. Verañjāyaṃ jāto, verañjāyaṃ bhavo, verañjā vā assa nivāsoti verañjo. Mātāpitūhi katanāmavasena panāyaṃ ‘‘udayo’’ti vuccati. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti.
ဣဒာနိ ယမတ္ထံ ဝေရဉ္ဇော ဗ္ရာဟ္မဏော အသ္သောသိ, တံ ပကာသေန္တော သမဏော ခလု ဘော ဂောတမောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမိတပာပတ္တာ သမဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ဗာဟိတပာပောတိ ဗ္ရာဟ္မဏော (ဓ. ပ. ၃၈၈), သမိတပာပတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၆၅)။ ဘဂဝာ စ အနုတ္တရေန အရိယမဂ္ဂေန သမိတပာပော, တေနသ္သ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတမေတံ နာမံ ယဒိဒံ သမဏောတိ။ ခလူတိ အနုသ္သဝနတ္ထေ နိပာတော။ ဘောတိ ဗ္ရာဟ္မဏဇာတိကာနံ ဇာတိသမုဒာဂတံ အာလပနမတ္တံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ –
Idāni yamatthaṃ verañjo brāhmaṇo assosi, taṃ pakāsento samaṇo khalu bho gotamotiādimāha. Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘bāhitapāpoti brāhmaṇo (dha. pa. 388), samitapāpattā samaṇoti vuccatī’’ti (dha. pa. 265). Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena samitapāpo, tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ yadidaṃ samaṇoti. Khalūti anussavanatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātikānaṃ jātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ. Vuttampi hetaṃ –
‘‘ဘောဝာဒီ နာမသော ဟောတိ, သစေ ဟောတိ သကိဉ္စနော’’တိ။ (ဓ. ပ. ၃၉၆; သု. နိ. ၆၂၅)။ ဂောတမောတိ ဘဂဝန္တံ ဂောတ္တဝသေန ပရိကိတ္တေတိ, တသ္မာ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂောတမော’’တိ ဧတ္ထ သမဏော ကိရ ဘော ဂောတမဂောတ္တောတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သက္ယပုတ္တောတိ ဣဒံ ပန ဘဂဝတော ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ။ သက္ယကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဒ္ဓာပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနံ, ကေနစိ ပာရိဇုညေန အနဘိဘူတော အပရိက္ခီဏံယေဝ, တံ ကုလံ ပဟာယ သဒ္ဓာယ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတော ပရံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ တံ ခော ပနာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတာခ္ယာနတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ, တသ္သ ခော ပန ဘောတော ဂောတမသ္သာတိ အတ္ထော။ ကလ္ယာဏောတိ ကလ္ယာဏဂုဏသမန္နာဂတော; သေဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိတ္တိသဒ္ဒောတိ ကိတ္တိ ဧဝ, ထုတိဃောသော ဝာ။
‘‘Bhovādī nāmaso hoti, sace hoti sakiñcano’’ti. (Dha. pa. 396; su. ni. 625). Gotamoti bhagavantaṃ gottavasena parikitteti, tasmā ‘‘samaṇo khalu bho gotamo’’ti ettha samaṇo kira bho gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo. Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ. Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ, kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva, taṃ kulaṃ pahāya saddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti. Tato paraṃ vuttatthameva. Taṃ kho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ, tassa kho pana bhoto gotamassāti attho. Kalyāṇoti kalyāṇaguṇasamannāgato; seṭṭhoti vuttaṃ hoti. Kittisaddoti kitti eva, thutighoso vā.
ဣတိပိ သော ဘဂဝာတိအာဒီသု ပန အယံ တာဝ ယောဇနာ – သော ဘဂဝာ ဣတိပိ အရဟံ, ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော။ပေ.။ ဣတိပိ ဘဂဝာတိ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Itipi so bhagavātiādīsu pana ayaṃ tāva yojanā – so bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavāti iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti.
ဣဒာနိ ဝိနယဓရာနံ သုတ္တန္တနယကောသလ္လတ္ထံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မိယာ ကထာယ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထဉ္စ ဧတေသံ ပဒာနံ ဝိတ္ထာရနယေန ဝဏ္ဏနံ ကရိသ္သာမိ။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘သော ဘဂဝာ ဣတိပိ အရဟ’’န္တိအာဒိ; တတ္ထ အာရကတ္တာ, အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပာပကရဏေ ရဟာဘာဝာတိ ဣမေဟိ တာဝ ကာရဏေဟိ သော ဘဂဝာ အရဟန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာရကာ ဟိ သော သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော, မဂ္ဂေန သဝာသနာနံ ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာတိ အာရကတ္တာ အရဟံ; တေ စာနေန ကိလေသာရယော မဂ္ဂေန ဟတာတိ အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။ ယဉ္စေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏ္ဟာမယနာဘိပုညာဒိအဘိသင္ခာရာရံ ဇရာမရဏနေမိ အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ တိဘဝရထေ သမာယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ, တသ္သာနေန ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီရိယပာဒေဟိ သီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓာဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရံ ဉာဏဖရသုံ ဂဟေတ္ဝာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာတိ အရာနံ ဟတတ္တာပိ အရဟံ။
Idāni vinayadharānaṃ suttantanayakosallatthaṃ vinayasaṃvaṇṇanārambhe buddhaguṇapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya cittasampahaṃsanatthañca etesaṃ padānaṃ vitthāranayena vaṇṇanaṃ karissāmi. Tasmā yaṃ vuttaṃ – ‘‘so bhagavā itipi araha’’ntiādi; tattha ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi so bhagavā arahanti veditabbo. Ārakā hi so sabbakilesehi suvidūravidūre ṭhito, maggena savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattāti ārakattā arahaṃ; te cānena kilesārayo maggena hatāti arīnaṃ hatattāpi arahaṃ. Yañcetaṃ avijjābhavataṇhāmayanābhipuññādiabhisaṅkhārāraṃ jarāmaraṇanemi āsavasamudayamayena akkhena vijjhitvā tibhavarathe samāyojitaṃ anādikālappavattaṃ saṃsāracakkaṃ, tassānena bodhimaṇḍe vīriyapādehi sīlapathaviyaṃ patiṭṭhāya saddhāhatthena kammakkhayakaraṃ ñāṇapharasuṃ gahetvā sabbe arā hatāti arānaṃ hatattāpi arahaṃ.
အထ ဝာ သံသာရစက္ကန္တိ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋံ ဝုစ္စတိ, တသ္သ စ အဝိဇ္ဇာ နာဘိ, မူလတ္တာ; ဇရာမရဏံ နေမိ, ပရိယောသာနတ္တာ; သေသာ ဒသ ဓမ္မာ အရာ, အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တာ ဇရာမရဏပရိယန္တတ္တာ စ။ တတ္ထ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇာ, ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင္ခာရာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာ ရူပဘဝေ သင္ခာရာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာ အရူပဘဝေ သင္ခာရာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ သင္ခာရာ ကာမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏသ္သ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော ဣတရေသု။ ကာမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ကာမဘဝေ နာမရူပသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ, တထာ ရူပဘဝေ။ အရူပဘဝေ နာမသ္သေဝ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ နာမရူပံ ကာမဘဝေ သဠာယတနသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဘဝေ နာမရူပံ ရူပဘဝေ တိဏ္ဏံ အာယတနာနံ ပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပဘဝေ နာမံ အရူပဘဝေ ဧကသ္သာယတနသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ သဠာယတနံ ကာမဘဝေ ဆဗ္ဗိဓသ္သ ဖသ္သသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဘဝေ တီဏိ အာယတနာနိ ရူပဘဝေ တိဏ္ဏံ ဖသ္သာနံ; အရူပဘဝေ ဧကမာယတနံ အရူပဘဝေ ဧကသ္သ ဖသ္သသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ ဆ ဖသ္သာ ကာမဘဝေ ဆန္နံ ဝေဒနာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဘဝေ တယော တတ္ထေဝ တိသ္သန္နံ; အရူပဘဝေ ဧကော တတ္ထေဝ ဧကိသ္သာ ဝေဒနာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကာမဘဝေ ဆ ဝေဒနာ ကာမဘဝေ ဆန္နံ တဏ္ဟာကာယာနံ ပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ရူပဘဝေ တိသ္သော တတ္ထေဝ တိဏ္ဏံ; အရူပဘဝေ ဧကာ ဝေဒနာ အရူပဘဝေ ဧကသ္သ တဏ္ဟာကာယသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ။ တတ္ထ တတ္ထ သာ သာ တဏ္ဟာ တသ္သ တသ္သ ဥပာဒာနသ္သ ပစ္စယော; ဥပာဒာနာဒယော ဘဝာဒီနံ။
Atha vā saṃsāracakkanti anamataggasaṃsāravaṭṭaṃ vuccati, tassa ca avijjā nābhi, mūlattā; jarāmaraṇaṃ nemi, pariyosānattā; sesā dasa dhammā arā, avijjāmūlakattā jarāmaraṇapariyantattā ca. Tattha dukkhādīsu aññāṇaṃ avijjā, kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Rūpabhave avijjā rūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Arūpabhave avijjā arūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Kāmabhave saṅkhārā kāmabhave paṭisandhiviññāṇassa paccayā honti. Esa nayo itaresu. Kāmabhave paṭisandhiviññāṇaṃ kāmabhave nāmarūpassa paccayo hoti, tathā rūpabhave. Arūpabhave nāmasseva paccayo hoti. Kāmabhave nāmarūpaṃ kāmabhave saḷāyatanassa paccayo hoti. Rūpabhave nāmarūpaṃ rūpabhave tiṇṇaṃ āyatanānaṃ paccayo hoti. Arūpabhave nāmaṃ arūpabhave ekassāyatanassa paccayo hoti. Kāmabhave saḷāyatanaṃ kāmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. Rūpabhave tīṇi āyatanāni rūpabhave tiṇṇaṃ phassānaṃ; arūpabhave ekamāyatanaṃ arūpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. Kāmabhave cha phassā kāmabhave channaṃ vedanānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tayo tattheva tissannaṃ; arūpabhave eko tattheva ekissā vedanāya paccayo hoti. Kāmabhave cha vedanā kāmabhave channaṃ taṇhākāyānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tisso tattheva tiṇṇaṃ; arūpabhave ekā vedanā arūpabhave ekassa taṇhākāyassa paccayo hoti. Tattha tattha sā sā taṇhā tassa tassa upādānassa paccayo; upādānādayo bhavādīnaṃ.
ကထံ? ဣဓေကစ္စော ‘‘ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိသ္သာမီ’’တိ ကာမုပာဒာနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတိ, ဝာစာယ မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရတိ; ဒုစ္စရိတပာရိပူရိယာ အပာယေ ဥပပဇ္ဇတိ။ တတ္ထသ္သ ဥပပတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝော, ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဥပပတ္တိဘဝော, ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ, ပရိပာကော ဇရာ, ဘေဒော မရဏံ။
Kathaṃ? Idhekacco ‘‘kāme paribhuñjissāmī’’ti kāmupādānapaccayā kāyena duccaritaṃ carati, vācāya manasā duccaritaṃ carati; duccaritapāripūriyā apāye upapajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammanibbattā khandhā upapattibhavo, khandhānaṃ nibbatti jāti, paripāko jarā, bhedo maraṇaṃ.
အပရော ‘‘သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိသ္သာမီ’’တိ တထေဝ သုစရိတံ စရတိ; သုစရိတပာရိပူရိယာ သဂ္ဂေ ဥပပဇ္ဇတိ။ တတ္ထသ္သ ဥပပတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝောတိ သော ဧဝ နယော။
Aparo ‘‘saggasampattiṃ anubhavissāmī’’ti tatheva sucaritaṃ carati; sucaritapāripūriyā sagge upapajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti so eva nayo.
အပရော ပန ‘‘ဗ္ရဟ္မလောကသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိသ္သာမီ’’တိ ကာမုပာဒာနပစ္စယာ ဧဝ မေတ္တံ ဘာဝေတိ, ကရုဏံ။ မုဒိတံ။ ဥပေက္ခံ ဘာဝေတိ, ဘာဝနာပာရိပူရိယာ ဗ္ရဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တတ္ထသ္သ နိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝောတိ သောယေဝ နယော။
Aparo pana ‘‘brahmalokasampattiṃ anubhavissāmī’’ti kāmupādānapaccayā eva mettaṃ bhāveti, karuṇaṃ… muditaṃ… upekkhaṃ bhāveti, bhāvanāpāripūriyā brahmaloke nibbattati. Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti soyeva nayo.
အပရော ‘‘အရူပဝဘသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိသ္သာမီ’’တိ တထေဝ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိယော ဘာဝေတိ, ဘာဝနာပာရိပူရိယာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ။ တတ္ထသ္သ နိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ကမ္မဘဝော, ကမ္မနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဥပပတ္တိဘဝော, ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ, ပရိပာကော ဇရာ, ဘေဒော မရဏန္တိ။ ဧသ နယော သေသုပာဒာနမူလိကာသုပိ ယောဇနာသု။
Aparo ‘‘arūpavabhasampattiṃ anubhavissāmī’’ti tatheva ākāsānañcāyatanādisamāpattiyo bhāveti, bhāvanāpāripūriyā tattha nibbattati. Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammanibbattā khandhā upapattibhavo, khandhānaṃ nibbatti jāti, paripāko jarā, bhedo maraṇanti. Esa nayo sesupādānamūlikāsupi yojanāsu.
ဧဝံ ‘‘အယံ အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင္ခာရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ, ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ; အတီတမ္ပိ အဒ္ဓာနံ, အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓာနံ; အဝိဇ္ဇာ ဟေတု, သင္ခာရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ, ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ ဧတေန နယေန သဗ္ဗပဒာနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ သင္ခာရာ ဧကော သင္ခေပော, ဝိညာဏ-နာမရူပ-သဠာယတန-ဖသ္သ-ဝေဒနာ ဧကော, တဏ္ဟုပာဒာနဘဝာ ဧကော, ဇာတိ-ဇရာ-မရဏံ ဧကော။ ပုရိမသင္ခေပော စေတ္ထ အတီတော အဒ္ဓာ, ဒ္ဝေ မဇ္ဈိမာ ပစ္စုပ္ပန္နော, ဇာတိဇရာမရဏံ အနာဂတော။ အဝိဇ္ဇာသင္ခာရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဏ္ဟုပာဒာနဘဝာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတီတေ ကမ္မဝဋ္ဋံ; ဝိညာဏာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ဧတရဟိ ဝိပာကဝဋ္ဋံ။ တဏ္ဟုပာဒာနဘဝဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာသင္ခာရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဧတရဟိ ကမ္မဝဋ္ဋံ; ဇာတိဇရာမရဏာပဒေသေန ဝိညာဏာဒီနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အာယတိံ ဝိပာကဝဋ္ဋံ။ တေ အာကာရတော ဝီသတိဝိဓာ ဟောန္တိ။ သင္ခာရဝိညာဏာနဉ္စေတ္ထ အန္တရာ ဧကော သန္ဓိ, ဝေဒနာတဏ္ဟာနမန္တရာ ဧကော, ဘဝဇာတီနမန္တရာ ဧကော။ ဣတိ ဘဂဝာ ဧဝံ စတုသင္ခေပံ, တိယဒ္ဓံ, ဝီသတာကာရံ, တိသန္ဓိံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပသ္သတိ အညာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ တံ ဉာတဋ္ဌေန ဉာဏံ, ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ။ ဣမိနာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏေန ဘဂဝာ တေ ဓမ္မေ ယထာဘူတံ ဉတ္ဝာ တေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော ဝုတ္တပ္ပကာရသ္သ ဣမသ္သ သံသာရစက္ကသ္သ အရေ ဟနိ ဝိဟနိ ဝိဒ္ဓံသေသိ။ ဧဝမ္ပိ အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟံ။
Evaṃ ‘‘ayaṃ avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ; atītampi addhānaṃ, anāgatampi addhānaṃ; avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti etena nayena sabbapadāni vitthāretabbāni. Tattha avijjā saṅkhārā eko saṅkhepo, viññāṇa-nāmarūpa-saḷāyatana-phassa-vedanā eko, taṇhupādānabhavā eko, jāti-jarā-maraṇaṃ eko. Purimasaṅkhepo cettha atīto addhā, dve majjhimā paccuppanno, jātijarāmaraṇaṃ anāgato. Avijjāsaṅkhāraggahaṇena cettha taṇhupādānabhavā gahitāva hontīti ime pañca dhammā atīte kammavaṭṭaṃ; viññāṇādayo pañca dhammā etarahi vipākavaṭṭaṃ. Taṇhupādānabhavaggahaṇena avijjāsaṅkhārā gahitāva hontīti ime pañca dhammā etarahi kammavaṭṭaṃ; jātijarāmaraṇāpadesena viññāṇādīnaṃ niddiṭṭhattā ime pañca dhammā āyatiṃ vipākavaṭṭaṃ. Te ākārato vīsatividhā honti. Saṅkhāraviññāṇānañcettha antarā eko sandhi, vedanātaṇhānamantarā eko, bhavajātīnamantarā eko. Iti bhagavā evaṃ catusaṅkhepaṃ, tiyaddhaṃ, vīsatākāraṃ, tisandhiṃ paṭiccasamuppādaṃ sabbākārato jānāti passati aññāti paṭivijjhati. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti. Iminā dhammaṭṭhitiñāṇena bhagavā te dhamme yathābhūtaṃ ñatvā tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakārassa imassa saṃsāracakkassa are hani vihani viddhaṃsesi. Evampi arānaṃ hatattā arahaṃ.
အဂ္ဂဒက္ခိဏေယ္ယတ္တာ စ စီဝရာဒိပစ္စယေ အရဟတိ ပူဇာဝိသေသဉ္စ; တေနေဝ စ ဥပ္ပန္နေ တထာဂတေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုသ္သာ န တေ အညတ္ထ ပူဇံ ကရောန္တိ။ တထာ ဟိ ဗ္ရဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒာမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ, ယထာဗလဉ္စ အညေပိ ဒေဝာ မနုသ္သာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိသဇ္ဇေတ္ဝာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိဝိဟာရသဟသ္သာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ကော ပန ဝာဒော အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ! ဧဝံ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟံ။ ယထာ စ လောကေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော ဗာလာ အသိလောကဘယေန ရဟော ပာပံ ကရောန္တိ; ဧဝမေသ န ကဒာစိ ကရောတီတိ ပာပကရဏေ ရဟာဘာဝတောပိ အရဟံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –
Aggadakkhiṇeyyattā ca cīvarādipaccaye arahati pūjāvisesañca; teneva ca uppanne tathāgate ye keci mahesakkhā devamanussā na te aññattha pūjaṃ karonti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññepi devā manussā ca bimbisārakosalarājādayo. Parinibbutampi ca bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ visajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsītivihārasahassāni patiṭṭhāpesi. Ko pana vādo aññesaṃ pūjāvisesānanti! Evaṃ paccayādīnaṃ arahattāpi arahaṃ. Yathā ca loke keci paṇḍitamānino bālā asilokabhayena raho pāpaṃ karonti; evamesa na kadāci karotīti pāpakaraṇe rahābhāvatopi arahaṃ. Hoti cettha –
‘‘အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ စ၊ ကိလေသာရီန သော မုနိ။
‘‘Ārakattā hatattā ca, kilesārīna so muni;
ဟတသံသာရစက္ကာရော၊ ပစ္စယာဒီန စာရဟော။
Hatasaṃsāracakkāro, paccayādīna cāraho;
န ရဟော ကရောတိ ပာပာနိ၊ အရဟံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
Na raho karoti pāpāni, arahaṃ tena vuccatī’’ti.
သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓော, အဘိညေယ္ယေ ဓမ္မေ အဘိညေယ္ယတော ဗုဒ္ဓော, ပရိညေယ္ယေ ဓမ္မေ ပရိညေယ္ယတော, ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော, သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော, ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော။ တေနေဝ စာဟ –
Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddho. Tathā hesa sabbadhamme sammā sāmañca buddho, abhiññeyye dhamme abhiññeyyato buddho, pariññeyye dhamme pariññeyyato, pahātabbe dhamme pahātabbato, sacchikātabbe dhamme sacchikātabbato, bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato. Teneva cāha –
‘‘အဘိညေယ္ယံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ။
‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;
ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓောသ္မိ ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ. နိ. ၂.၃၉၉; သု. နိ. ၅၆၃)။
Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.399; su. ni. 563);
အပိစ စက္ခု ဒုက္ခသစ္စံ, တသ္သ မူလကာရဏဘာဝေန တံသမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏ္ဟာ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နမပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓာရေနာပိ သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓော။ ဧသ နယော သောတ-ဃာန-ဇိဝ္ဟာ-ကာယမနေသုပိ။ ဧတေနေဝ နယေန ရူပာဒီနိ ဆ အာယတနာနိ, စက္ခုဝိညာဏာဒယော ဆ ဝိညာဏကာယာ, စက္ခုသမ္ဖသ္သာဒယော ဆ ဖသ္သာ, စက္ခုသမ္ဖသ္သဇာဒယော ဆ ဝေဒနာ, ရူပသညာဒယော ဆ သညာ, ရူပသဉ္စေတနာဒယော ဆ စေတနာ, ရူပတဏ္ဟာဒယော ဆ တဏ္ဟာကာယာ, ရူပဝိတက္ကာဒယော ဆ ဝိတက္ကာ, ရူပဝိစာရာဒယော ဆ ဝိစာရာ , ရူပက္ခန္ဓာဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဒသ ကသိဏာနိ, ဒသ အနုသ္သတိယော, ဥဒ္ဓုမာတကသညာဒိဝသေန ဒသ သညာ, ကေသာဒယော ဒ္ဝတ္တိံသာကာရာ, ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော, ကာမဘဝာဒယော နဝ ဘဝာ, ပဌမာဒီနိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ, မေတ္တာဘာဝနာဒယော စတသ္သော အပ္ပမညာ, စတသ္သော အရူပသမာပတ္တိယော, ပဋိလောမတော ဇရာမရဏာဒီနိ, အနုလောမတော အဝိဇ္ဇာဒီနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင္ဂာနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။
Apica cakkhu dukkhasaccaṃ, tassa mūlakāraṇabhāvena taṃsamuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnamappavatti nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārenāpi sabbadhamme sammā sāmañca buddho. Esa nayo sota-ghāna-jivhā-kāyamanesupi. Eteneva nayena rūpādīni cha āyatanāni, cakkhuviññāṇādayo cha viññāṇakāyā, cakkhusamphassādayo cha phassā, cakkhusamphassajādayo cha vedanā, rūpasaññādayo cha saññā, rūpasañcetanādayo cha cetanā, rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā, rūpavitakkādayo cha vitakkā, rūpavicārādayo cha vicārā , rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā, dasa kasiṇāni, dasa anussatiyo, uddhumātakasaññādivasena dasa saññā, kesādayo dvattiṃsākārā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo, kāmabhavādayo nava bhavā, paṭhamādīni cattāri jhānāni, mettābhāvanādayo catasso appamaññā, catasso arūpasamāpattiyo, paṭilomato jarāmaraṇādīni, anulomato avijjādīni paṭiccasamuppādaṅgāni ca yojetabbāni.
တတ္ရာယံ ဧကပဒယောဇနာ – ‘‘ဇရာမရဏံ ဒုက္ခသစ္စံ, ဇာတိ သမုဒယသစ္စံ, ဥဘိန္နမ္ပိ နိသ္သရဏံ နိရောဓသစ္စံ, နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒာ မဂ္ဂသစ္စ’’န္တိ။ ဧဝံ ဧကေကပဒုဒ္ဓာရေန သဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓော အနုဗုဒ္ဓော ပဋိဝိဒ္ဓော။ တေန ဝုတ္တံ – သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓောတိ။
Tatrāyaṃ ekapadayojanā – ‘‘jarāmaraṇaṃ dukkhasaccaṃ, jāti samudayasaccaṃ, ubhinnampi nissaraṇaṃ nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paṭipadā maggasacca’’nti. Evaṃ ekekapaduddhārena sabbadhamme sammā sāmañca buddho anubuddho paṭividdho. Tena vuttaṃ – sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti.
ဝိဇ္ဇာဟိ ပန စရဏေန စ သမ္ပန္နတ္တာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော; တတ္ထ ဝိဇ္ဇာတိ တိသ္သောပိ ဝိဇ္ဇာ, အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ။ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ. နိ. ၁.၃၄ အာဒယော) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ, အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ (ဒီ. နိ. ၁.၂၇၈ အာဒယော)။ တတ္ရ ဟိ ဝိပသ္သနာဉာဏေန မနောမယိဒ္ဓိယာ စ သဟ ဆ အဘိညာ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ။ စရဏန္တိ သီလသံဝရော, ဣန္ဒ္ရိယေသု ဂုတ္တဒ္ဝာရတာ, ဘောဇနေ မတ္တညုတာ, ဇာဂရိယာနုယောဂော, သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ, စတ္တာရိ ရူပာဝစရဇ္ဈာနာနီတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေယေဝ ဟိ ပန္နရသ ဓမ္မာ, ယသ္မာ ဧတေဟိ စရတိ အရိယသာဝကော ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသံ တသ္မာ, စရဏန္တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော သီလဝာ ဟောတီ’’တိ (မ. နိ. ၂.၂၄) ဝိတ္ထာရော။ ဘဂဝာ ဣမာဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ ဣမိနာ စ စရဏေန သမန္နာဂတော, တေန ဝုစ္စတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒာ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတံ ပူရေတ္ဝာ ဌိတာ, စရဏသမ္ပဒာ မဟာကာရုဏိကတံ။ သော သဗ္ဗညုတာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္ထာနတ္ထံ ဉတ္ဝာ မဟာကာရုဏိကတာယ အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇေတ္ဝာ အတ္ထေ နိယောဇေတိ, ယထာ တံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ တေနသ္သ သာဝကာ သုပ္ပဋိပန္နာ ဟောန္တိ နော ဒုပ္ပဋိပန္နာ, ဝိဇ္ဇာစရဏဝိပန္နာနဉ္ဟိ သာဝကာ အတ္တန္တပာဒယော ဝိယ။
Vijjāhi pana caraṇena ca sampannattā vijjācaraṇasampanno; tattha vijjāti tissopi vijjā, aṭṭhapi vijjā. Tisso vijjā bhayabheravasutte (ma. ni. 1.34 ādayo) vuttanayeneva veditabbā, aṭṭha vijjā ambaṭṭhasutte (dī. ni. 1.278 ādayo). Tatra hi vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, satta saddhammā, cattāri rūpāvacarajjhānānīti ime pannarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi pannarasa dhammā, yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati amataṃ disaṃ tasmā, caraṇanti vuttā. Yathāha – ‘‘idha, mahānāma, ariyasāvako sīlavā hotī’’ti (ma. ni. 2.24) vitthāro. Bhagavā imāhi vijjāhi iminā ca caraṇena samannāgato, tena vuccati vijjācaraṇasampannoti . Tattha vijjāsampadā bhagavato sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitā, caraṇasampadā mahākāruṇikataṃ. So sabbaññutāya sabbasattānaṃ atthānatthaṃ ñatvā mahākāruṇikatāya anatthaṃ parivajjetvā atthe niyojeti, yathā taṃ vijjācaraṇasampanno. Tenassa sāvakā suppaṭipannā honti no duppaṭipannā, vijjācaraṇavipannānañhi sāvakā attantapādayo viya.
သောဘနဂမနတ္တာ, သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ, သမ္မာဂတတ္တာ, သမ္မာ စ ဂဒတ္တာ သုဂတော။ ဂမနမ္ပိ ဟိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတိ, တဉ္စ ဘဂဝတော သောဘနံ ပရိသုဒ္ဓမနဝဇ္ဇံ ။ ကိံ ပန တန္တိ? အရိယမဂ္ဂော။ တေန ဟေသ ဂမနေန ခေမံ ဒိသံ အသဇ္ဇမာနော ဂတောတိ သောဘနဂမနတ္တာ သုဂတော။ သုန္ဒရံ စေသ ဌာနံ ဂတော အမတံ နိဗ္ဗာနန္တိ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာပိ သုဂတော။ သမ္မာ စ ဂတော တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန အပစ္စာဂစ္ဆန္တော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ – ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော။ပေ.။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ, တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိ (မဟာနိ. ၃၈)။ သမ္မာ ဝာ အာဂတော ဒီပင္ကရပာဒမူလတော ပဘုတိ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍော တာဝ သမတိံသပာရမိပူရိတာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗလောကသ္သ ဟိတသုခမေဝ ကရောန္တော သသ္သတံ ဥစ္ဆေဒံ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထန္တိ ဣမေ စ အန္တေ အနုပဂစ္ဆန္တော အာဂတောတိ သမ္မာဂတတ္တာပိ သုဂတော။ သမ္မာ စေသ ဂဒတိ, ယုတ္တဋ္ဌာနေ ယုတ္တမေဝ ဝာစံ ဘာသတီတိ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတော။
Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammāgatattā, sammā ca gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati, tañca bhagavato sobhanaṃ parisuddhamanavajjaṃ . Kiṃ pana tanti? Ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gatoti sobhanagamanattā sugato. Sundaraṃ cesa ṭhānaṃ gato amataṃ nibbānanti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattāpi sugato. Sammā ca gato tena tena maggena pahīne kilese puna apaccāgacchanto. Vuttañcetaṃ – ‘‘sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato…pe… arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’ti (mahāni. 38). Sammā vā āgato dīpaṅkarapādamūlato pabhuti yāva bodhimaṇḍo tāva samatiṃsapāramipūritāya sammāpaṭipattiyā sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto āgatoti sammāgatattāpi sugato. Sammā cesa gadati, yuttaṭṭhāne yuttameva vācaṃ bhāsatīti sammā gadattāpi sugato.
တတ္ရိဒံ သာဓကသုတ္တံ – ‘‘ယံ တထာဂတော ဝာစံ ဇာနာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပာ, န တံ တထာဂတော ဝာစံ ဘာသတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဝာစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပာ, တမ္ပိ တထာဂတော ဝာစံ န ဘာသတိ။ ယဉ္စ ခော တထာဂတော ဝာစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပာ, တတ္ရ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတိ တသ္သာ ဝာစာယ ဝေယ္ယာကရဏာယ။ ယံ တထာဂတော ဝာစံ ဇာနာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပာ, န တံ တထာဂတော ဝာစံ ဘာသတိ။ ယမ္ပိ တထာဂတော ဝာစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အနတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပာ, တမ္ပိ တထာဂတော ဝာစံ န ဘာသတိ။ ယဉ္စ ခော တထာဂတော ဝာစံ ဇာနာတိ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ, သာ စ ပရေသံ ပိယာ မနာပာ, တတ္ရ ကာလညူ တထာဂတော ဟောတိ တသ္သာ ဝာစာယ ဝေယ္ယာကရဏာယာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၈၆)။ ဧဝံ သမ္မာ ဂဒတ္တာပိ သုဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Tatridaṃ sādhakasuttaṃ – ‘‘yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāya. Yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāyā’’ti (ma. ni. 2.86). Evaṃ sammā gadattāpi sugatoti veditabbo.
သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ ပန လောကဝိဒူ။ သော ဟိ ဘဂဝာ သဘာဝတော သမုဒယတော နိရောဓတော နိရောဓူပာယတောတိ သဗ္ဗထာ လောကံ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ယထာဟ – ‘‘ယတ္ထ ခော, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကသ္သ အန္တံ ဉာတေယ္ယံ ဒဋ္ဌေယ္ယံ ပတ္တေယ္ယန္တိ ဝဒာမိ; န စာဟံ, အာဝုသော, အပ္ပတ္ဝာဝ လောကသ္သ အန္တံ ဒုက္ခသ္သ အန္တကိရိယံ ဝဒာမိ။ အပိ စာဟံ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံယေဝ ဗ္ယာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမ္ဟိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ လောကနိရောဓဉ္စ လောကနိရောဓဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ။
Sabbathā viditalokattā pana lokavidū. So hi bhagavā sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatoti sabbathā lokaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi. Yathāha – ‘‘yattha kho, āvuso, na jāyati na jīyati na mīyati na cavati na upapajjati, nāhaṃ taṃ gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ daṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi; na cāhaṃ, āvuso, appatvāva lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmi. Api cāhaṃ, āvuso, imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipadaṃ.
‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော၊ လောကသ္သန္တော ကုဒာစနံ။
‘‘Gamanena na pattabbo, lokassanto kudācanaṃ;
န စ အပ္ပတ္ဝာ လောကန္တံ၊ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ။
Na ca appatvā lokantaṃ, dukkhā atthi pamocanaṃ.
‘‘တသ္မာ ဟဝေ လောကဝိဒူ သုမေဓော။
‘‘Tasmā have lokavidū sumedho;
လောကန္တဂူ ဝုသိတဗ္ရဟ္မစရိယော။
Lokantagū vusitabrahmacariyo;
လောကသ္သ အန္တံ သမိတာဝိ ဉတ္ဝာ။
Lokassa antaṃ samitāvi ñatvā;
နာသီသတီ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ (အ. နိ. ၄.၄၅; သံ. နိ. ၁.၁၀၇)။
Nāsīsatī lokamimaṃ parañcā’’ti. (a. ni. 4.45; saṃ. ni. 1.107);
အပိစ တယော လောကာ – သင္ခာရလောကော, သတ္တလောကော, ဩကာသလောကောတိ; တတ္ထ ‘‘ဧကော လောကော – သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၂) အာဂတဋ္ဌာနေ သင္ခာရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သသ္သတော လောကောတိ ဝာ အသသ္သတော လောကောတိ ဝာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၄၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ သတ္တလောကော။
Apica tayo lokā – saṅkhāraloko, sattaloko, okāsalokoti; tattha ‘‘eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (paṭi. ma. 1.112) āgataṭṭhāne saṅkhāraloko veditabbo. ‘‘Sassato lokoti vā asassato lokoti vā’’ti (dī. ni. 1.421) āgataṭṭhāne sattaloko.
‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ၊ ပရိဟရန္တိ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ။
‘‘Yāvatā candimasūriyā, pariharanti disā bhanti virocanā;
တာဝ သဟသ္သဓာ လောကော၊ ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတီ ဝသော’’တိ။ (မ. နိ. ၁.၅၀၃) –
Tāva sahassadhā loko, ettha te vattatī vaso’’ti. (ma. ni. 1.503) –
အာဂတဋ္ဌာနေ ဩကာသလောကော, တမ္ပိ ဘဂဝာ သဗ္ဗထာ အဝေဒိ။ တထာ ဟိသ္သ – ‘‘ဧကော လောကော – သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ။ ဒ္ဝေ လောကာ – နာမဉ္စ ရူပဉ္စ။ တယော လောကာ – တိသ္သော ဝေဒနာ။ စတ္တာရော လောကာ – စတ္တာရော အာဟာရာ။ ပဉ္စ လောကာ – ပဉ္စုပာဒာနက္ခန္ဓာ။ ဆ လောကာ – ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ။ သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော။ အဋ္ဌ လောကာ – အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ။ နဝ လောကာ – နဝ သတ္တာဝာသာ။ ဒသ လောကာ – ဒသာယတနာနိ။ ဒ္ဝာဒသ လောကာ – ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ ။ အဋ္ဌာရသ လောကာ – အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၂)။ အယံ သင္ခာရလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။
Āgataṭṭhāne okāsaloko, tampi bhagavā sabbathā avedi. Tathā hissa – ‘‘eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā – nāmañca rūpañca. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasāyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni . Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’ti (paṭi. ma. 1.112). Ayaṃ saṅkhāralokopi sabbathā vidito.
ယသ္မာ ပနေသ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, အပ္ပရဇက္ခေ မဟာရဇက္ခေ တိက္ခိန္ဒ္ရိယေ မုဒိန္ဒ္ရိယေ သ္ဝာကာရေ ဒ္ဝာကာရေ သုဝိညာပယေ ဒုဝိညာပယေ ဘဗ္ဗေ အဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတိ, တသ္မာသ္သ သတ္တလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။ ယထာ စ သတ္တလောကော ဧဝံ ဩကာသလောကောပိ။ တထာ ဟေသ ဧကံ စက္ကဝာဠံ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနာနံ ဒ္ဝာဒသ သတသဟသ္သာနိ တီဏိ သဟသ္သာနိ စတ္တာရိ သတာနိ ပညာသဉ္စ ယောဇနာနိ။ ပရိက္ခေပတော –
Yasmā panesa sabbesampi sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe abhabbe satte jānāti, tasmāssa sattalokopi sabbathā vidito. Yathā ca sattaloko evaṃ okāsalokopi. Tathā hesa ekaṃ cakkavāḷaṃ āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasa satasahassāni tīṇi sahassāni cattāri satāni paññāsañca yojanāni. Parikkhepato –
သဗ္ဗံ သတသဟသ္သာနိ၊ ဆတ္တိံသ ပရိမဏ္ဍလံ။
Sabbaṃ satasahassāni, chattiṃsa parimaṇḍalaṃ;
ဒသဉ္စေဝ သဟသ္သာနိ၊ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ သတာနိ စ။
Dasañceva sahassāni, aḍḍhuḍḍhāni satāni ca.
တတ္ထ –
Tattha –
ဒုဝေ သတသဟသ္သာနိ၊ စတ္တာရိ နဟုတာနိ စ။
Duve satasahassāni, cattāri nahutāni ca;
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန၊ သင္ခာတာယံ ဝသုန္ဓရာ။
Ettakaṃ bahalattena, saṅkhātāyaṃ vasundharā.
တသ္သာ ဧဝ သန္ဓာရကံ –
Tassā eva sandhārakaṃ –
စတ္တာရိ သတသဟသ္သာနိ၊ အဋ္ဌေဝ နဟုတာနိ စ။
Cattāri satasahassāni, aṭṭheva nahutāni ca;
ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန၊ ဇလံ ဝာတေ ပတိဋ္ဌိတံ။
Ettakaṃ bahalattena, jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.
တသ္သာပိ သန္ဓာရကော –
Tassāpi sandhārako –
နဝသတသဟသ္သာနိ၊ မာလုတော နဘမုဂ္ဂတော။
Navasatasahassāni, māluto nabhamuggato;
သဋ္ဌိ စေဝ သဟသ္သာနိ၊ ဧသာ လောကသ္သ သဏ္ဌိတိ။
Saṭṭhi ceva sahassāni, esā lokassa saṇṭhiti.
ဧဝံ သဏ္ဌိတေ စေတ္ထ ယောဇနာနံ –
Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ –
စတုရာသီတိ သဟသ္သာနိ၊ အဇ္ဈောဂာဠ္ဟော မဟဏ္ဏဝေ။
Caturāsīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ၊ သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမော။
Accuggato tāvadeva, sinerupabbatuttamo.
တတော ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေန၊ ပမာဏေန ယထာက္ကမံ။
Tato upaḍḍhupaḍḍhena, pamāṇena yathākkamaṃ;
အဇ္ဈောဂာဠ္ဟုဂ္ဂတာ ဒိဗ္ဗာ၊ နာနာရတနစိတ္တိတာ။
Ajjhogāḷhuggatā dibbā, nānāratanacittitā.
ယုဂန္ဓရော ဤသဓရော၊ ကရဝီကော သုဒသ္သနော။
Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;
နေမိန္ဓရော ဝိနတကော၊ အသ္သကဏ္ဏော ဂိရီ ဗ္ရဟာ။
Nemindharo vinatako, assakaṇṇo girī brahā.
ဧတေ သတ္တ မဟာသေလာ၊ သိနေရုသ္သ သမန္တတော။
Ete satta mahāselā, sinerussa samantato;
မဟာရာဇာနမာဝာသာ၊ ဒေဝယက္ခနိသေဝိတာ။
Mahārājānamāvāsā, devayakkhanisevitā.
ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော၊ ဟိမဝာ ပဉ္စ ပဗ္ဗတော။
Yojanānaṃ satānucco, himavā pañca pabbato;
ယောဇနာနံ သဟသ္သာနိ၊ တီဏိ အာယတဝိတ္ထတော။
Yojanānaṃ sahassāni, tīṇi āyatavitthato;
စတုရာသီတိသဟသ္သေဟိ၊ ကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော။
Caturāsītisahassehi, kūṭehi paṭimaṇḍito.
တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓ၊ ပရိက္ခေပာ နဂဝ္ဟယာ။
Tipañcayojanakkhandha, parikkhepā nagavhayā;
ပညာသ ယောဇနက္ခန္ဓ၊ သာခာယာမာ သမန္တတော။
Paññāsa yojanakkhandha, sākhāyāmā samantato.
သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ၊ တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ။
Satayojanavitthiṇṇā, tāvadeva ca uggatā;
ဇမ္ဗူ ယသ္သာနုဘာဝေန၊ ဇမ္ဗုဒီပော ပကာသိတော။
Jambū yassānubhāvena, jambudīpo pakāsito.
ဒ္ဝေ အသီတိ သဟသ္သာနိ၊ အဇ္ဈောဂာဠ္ဟော မဟဏ္ဏဝေ။
Dve asīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝ၊ စက္ကဝာဠသိလုစ္စယော။
Accuggato tāvadeva, cakkavāḷasiluccayo;
ပရိက္ခိပိတ္ဝာ တံ သဗ္ဗံ၊ လောကဓာတုမယံ ဌိတော။
Parikkhipitvā taṃ sabbaṃ, lokadhātumayaṃ ṭhito.
တတ္ထ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဧကူနပညာသယောဇနံ, သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာသယောဇနံ, တာဝတိံသဘဝနံ ဒသသဟသ္သယောဇနံ; တထာ အသုရဘဝနံ, အဝီစိမဟာနိရယော, ဇမ္ဗုဒီပော စ။ အပရဂောယာနံ သတ္တသဟသ္သယောဇနံ; တထာ ပုဗ္ဗဝိဒေဟော။ ဥတ္တရကုရု အဋ္ဌသဟသ္သယောဇနော, ဧကမေကော စေတ္ထ မဟာဒီပော ပဉ္စသတပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပရိဝာရော; တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဧကံ စက္ကဝာဠံ , ဧကာ လောကဓာတု, တဒန္တရေသု လောကန္တရိကနိရယာ။ ဧဝံ အနန္တာနိ စက္ကဝာဠာနိ အနန္တာ လောကဓာတုယော ဘဂဝာ အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒိ, အညာသိ, ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ဧဝမသ္သ ဩကာသလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။ ဧဝမ္ပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။
Tattha candamaṇḍalaṃ ekūnapaññāsayojanaṃ, sūriyamaṇḍalaṃ paññāsayojanaṃ, tāvatiṃsabhavanaṃ dasasahassayojanaṃ; tathā asurabhavanaṃ, avīcimahānirayo, jambudīpo ca. Aparagoyānaṃ sattasahassayojanaṃ; tathā pubbavideho. Uttarakuru aṭṭhasahassayojano, ekameko cettha mahādīpo pañcasatapañcasataparittadīpaparivāro; taṃ sabbampi ekaṃ cakkavāḷaṃ , ekā lokadhātu, tadantaresu lokantarikanirayā. Evaṃ anantāni cakkavāḷāni anantā lokadhātuyo bhagavā anantena buddhañāṇena avedi, aññāsi, paṭivijjhi. Evamassa okāsalokopi sabbathā vidito. Evampi sabbathā viditalokattā lokavidū.
အတ္တနော ပန ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌတရသ္သ ကသ္သစိ အဘာဝာ နတ္ထိ ဧတသ္သ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ တထာ ဟေသ သီလဂုဏေနာပိ သဗ္ဗံ လောကမဘိဘဝတိ, သမာဓိ။ပေ.။ ပညာ။ ဝိမုတ္တိ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနဂုဏေနာပိ, သီလဂုဏေနာပိ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ပေ.။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနဂုဏေနာပိ။ ယထာဟ – ‘‘န ခော ပနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သမနုပသ္သာမိ သဒေဝကေ လောကေ သမာရကေ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ အတ္တနာ သီလသမ္ပန္နတရ’’န္တိ ဝိတ္ထာရော။
Attano pana guṇehi visiṭṭhatarassa kassaci abhāvā natthi etassa uttaroti anuttaro. Tathā hesa sīlaguṇenāpi sabbaṃ lokamabhibhavati, samādhi…pe… paññā… vimutti… vimuttiñāṇadassanaguṇenāpi, sīlaguṇenāpi asamo asamasamo appaṭimo appaṭibhāgo appaṭipuggalo…pe… vimuttiñāṇadassanaguṇenāpi. Yathāha – ‘‘na kho panāhaṃ, bhikkhave, samanupassāmi sadevake loke samārake…pe… sadevamanussāya attanā sīlasampannatara’’nti vitthāro.
ဧဝံ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ဣတိဝု. ၉၀) ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိကာ ဂာထာယော (မ. နိ. ၁.၂၈၅; မဟာဝ. ၁၁) စ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။
Evaṃ aggappasādasuttādīni (a. ni. 4.34; itivu. 90) ‘‘na me ācariyo atthī’’tiādikā gāthāyo (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) ca vitthāretabbā.
ပုရိသဒမ္မေ သာရေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ, ဒမေတိ ဝိနေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပုရိသဒမ္မာတိ အဒန္တာ ဒမေတုံ ယုတ္တာ တိရစ္ဆာနပုရိသာပိ မနုသ္သပုရိသာပိ အမနုသ္သပုရိသာပိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ တိရစ္ဆာနပုရိသာပိ အပလာဠော နာဂရာဇာ, စူဠောဒရော, မဟောဒရော, အဂ္ဂိသိခော, ဓူမသိခော, ဓနပာလကော ဟတ္ထီတိ ဧဝမာဒယော ဒမိတာ, နိဗ္ဗိသာ ကတာ, သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပိတာ။ မနုသ္သပုရိသာပိ သစ္စကနိဂဏ္ဌပုတ္တ-အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝ-ပောက္ခရသာတိ-သောဏဒဏ္ဍကူဋဒန္တာဒယော။ အမနုသ္သပုရိသာပိ အာဠဝက-သူစိလောမ-ခရလောမ-ယက္ခ-သက္ကဒေဝရာဇာဒယော ဒမိတာ ဝိနီတာ ဝိစိတ္ရေဟိ ဝိနယနူပာယေဟိ။ ‘‘အဟံ ခော, ကေသိ, ပုရိသဒမ္မံ သဏ္ဟေနပိ ဝိနေမိ, ဖရုသေနပိ ဝိနေမိ, သဏ္ဟဖရုသေနပိ ဝိနေမီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၁၁၁) ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အထ ဝာ ဝိသုဒ္ဓသီလာဒီနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သောတာပန္နာဒီနဉ္စ ဥတ္တရိမဂ္ဂပဋိပဒံ အာစိက္ခန္တော ဒန္တေပိ ဒမေတိယေဝ။
Purisadamme sāretīti purisadammasārathi, dameti vinetīti vuttaṃ hoti. Tattha purisadammāti adantā dametuṃ yuttā tiracchānapurisāpi manussapurisāpi amanussapurisāpi. Tathā hi bhagavatā tiracchānapurisāpi apalāḷo nāgarājā, cūḷodaro, mahodaro, aggisikho, dhūmasikho, dhanapālako hatthīti evamādayo damitā, nibbisā katā, saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpitā. Manussapurisāpi saccakanigaṇṭhaputta-ambaṭṭhamāṇava-pokkharasāti-soṇadaṇḍakūṭadantādayo. Amanussapurisāpi āḷavaka-sūciloma-kharaloma-yakkha-sakkadevarājādayo damitā vinītā vicitrehi vinayanūpāyehi. ‘‘Ahaṃ kho, kesi, purisadammaṃ saṇhenapi vinemi, pharusenapi vinemi, saṇhapharusenapi vinemī’’ti (a. ni. 4.111) idañcettha suttaṃ vitthāretabbaṃ. Atha vā visuddhasīlādīnaṃ paṭhamajjhānādīni sotāpannādīnañca uttarimaggapaṭipadaṃ ācikkhanto dantepi dametiyeva.
အထ ဝာ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီတိ ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒံ ။ ဘဂဝာ ဟိ တထာ ပုရိသဒမ္မေ သာရေတိ, ယထာ ဧကပလ္လင္ကေနေဝ နိသိန္နာ အဋ္ဌ ဒိသာ အသဇ္ဇမာနာ ဓာဝန္တိ။ တသ္မာ ‘‘အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဟတ္ထိဒမကေန, ဘိက္ခဝေ, ဟတ္ထိဒမ္မော သာရိတော ဧကံယေဝ ဒိသံ ဓာဝတီ’’တိ ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ (မ. နိ. ၃.၃၁၂) ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။
Atha vā anuttaro purisadammasārathīti ekamevidaṃ atthapadaṃ . Bhagavā hi tathā purisadamme sāreti, yathā ekapallaṅkeneva nisinnā aṭṭha disā asajjamānā dhāvanti. Tasmā ‘‘anuttaro purisadammasārathī’’ti vuccati. ‘‘Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃyeva disaṃ dhāvatī’’ti idañcettha suttaṃ (ma. ni. 3.312) vitthāretabbaṃ.
ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အပိစ သတ္ထာ ဝိယာတိ သတ္ထာ, ဘဂဝာ သတ္ထဝာဟော။ ‘‘ယထာ သတ္ထဝာဟော သတ္ထေ ကန္တာရံ တာရေတိ, စောရကန္တာရံ တာရေတိ, ဝာဠကန္တာရံ တာရေတိ, ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရံ တာရေတိ, နိရုဒကကန္တာရံ တာရေတိ, ဥတ္တာရေတိ နိတ္တာရေတိ ပတာရေတိ ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေတိ; ဧဝမေဝ ဘဂဝာ သတ္ထာ သတ္ထဝာဟော သတ္တေ ကန္တာရံ တာရေတိ ဇာတိကန္တာရံ တာရေတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ. ၁၉၀) နိဒ္ဒေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Apica satthā viyāti satthā, bhagavā satthavāho. ‘‘Yathā satthavāho satthe kantāraṃ tāreti, corakantāraṃ tāreti, vāḷakantāraṃ tāreti, dubbhikkhakantāraṃ tāreti, nirudakakantāraṃ tāreti, uttāreti nittāreti patāreti khemantabhūmiṃ sampāpeti; evameva bhagavā satthā satthavāho satte kantāraṃ tāreti jātikantāraṃ tāretī’’tiādinā (mahāni. 190) niddesanayenapettha attho veditabbo.
ဒေဝမနုသ္သာနန္တိ ဒဧဝာနဉ္စ မနုသ္သာနဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေတံ ဝုတ္တံ, ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒဝသေန စ။ ဘဂဝာ ပန တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ အနုသာသနိပ္ပဒာနေန သတ္ထာယေဝ။ တေပိ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မသဝနေန ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိံ ပတ္ဝာ တာယ ဧဝ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိယာ ဒုတိယေ တတိယေ ဝာ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလဘာဂိနော ဟောန္တိ။ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တာဒယော စေတ္ထ နိဒသ္သနံ။ ဘဂဝတိ ကိရ ဂဂ္ဂရာယ ပောက္ခရဏိယာ တီရေ စမ္ပာနဂရဝာသီနံ ဓမ္မံ ဒေသယမာနေ ဧကော မဏ္ဍူကော ဘဂဝတော သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ တံ ဧကော ဝစ္ဆပာလကော ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘ တိဋ္ဌန္တော တသ္သ သီသေ သန္နိရုမ္ဘိတ္ဝာ အဋ္ဌာသိ။ သော တာဝဒေဝ ကာလံ ကတ္ဝာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒ္ဝာဒသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓော ဝိယ စ တတ္ထ အစ္ဆရာသင္ဃပရိဝုတံ အတ္တာနံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အရေ, အဟမ္ပိ နာမ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တောသ္မိ! ကိံ နု ခော ကမ္မံ အကာသိ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော နာညံ ကိဉ္စိ အဒ္ဒသ, အညတ္ရ ဘဂဝတော သရေ နိမိတ္တဂ္ဂာဟာ။ သော တအာဝဒေဝ သဟ ဝိမာနေန အာဂန္တ္ဝာ ဘဂဝတော ပာဒေ သိရသာ ဝန္ဒိ။ ဘဂဝာ ဇာနန္တောဝ ပုစ္ဆိ –
Devamanussānanti daevānañca manussānañca ukkaṭṭhaparicchedavasenetaṃ vuttaṃ, bhabbapuggalaparicchedavasena ca. Bhagavā pana tiracchānagatānampi anusāsanippadānena satthāyeva. Tepi hi bhagavato dhammasavanena upanissayasampattiṃ patvā tāya eva upanissayasampattiyā dutiye tatiye vā attabhāve maggaphalabhāgino honti. Maṇḍūkadevaputtādayo cettha nidassanaṃ. Bhagavati kira gaggarāya pokkharaṇiyā tīre campānagaravāsīnaṃ dhammaṃ desayamāne eko maṇḍūko bhagavato sare nimittaṃ aggahesi. Taṃ eko vacchapālako daṇḍamolubbha tiṭṭhanto tassa sīse sannirumbhitvā aṭṭhāsi. So tāvadeva kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti. Suttappabuddho viya ca tattha accharāsaṅghaparivutaṃ attānaṃ disvā ‘‘are, ahampi nāma idha nibbattosmi! Kiṃ nu kho kammaṃ akāsi’’nti āvajjento nāññaṃ kiñci addasa, aññatra bhagavato sare nimittaggāhā. So taāvadeva saha vimānena āgantvā bhagavato pāde sirasā vandi. Bhagavā jānantova pucchi –
‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပာဒာနိ၊ ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ။
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန၊ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti.
‘‘မဏ္ဍူကောဟံ ပုရေ အာသိံ၊ ဥဒကေ ဝာရိဂောစရော။
‘‘Maṇḍūkohaṃ pure āsiṃ, udake vārigocaro;
တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တသ္သ၊ အဝဓိ ဝစ္ဆပာလကော’’တိ။ (ဝိ. ဝ. ၈၅၇-၈၅၈)။
Tava dhammaṃ suṇantassa, avadhi vacchapālako’’ti. (vi. va. 857-858);
ဘဂဝာ တသ္သ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပာဏသဟသ္သာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဒေဝပုတ္တောပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ သိတံ ကတ္ဝာ ပက္ကာမီတိ။
Bhagavā tassa dhammaṃ desesi. Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Devaputtopi sotāpattiphale patiṭṭhāya sitaṃ katvā pakkāmīti.
ယံ ပန ကိဉ္စိ အတ္ထိ ဉေယ္ယံ နာမ, တသ္သ သဗ္ဗသ္သ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေန ဗုဒ္ဓော။ ယသ္မာ ဝာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ အတ္တနာပိ ဗုဇ္ဈိ, အညေပိ သတ္တေ ဗောဓေသိ; တသ္မာ ဧဝမာဒီဟိပိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓော။ ဣမသ္သ စတ္ထသ္သ ဝိညာပနတ္ထံ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓော, ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော သဗ္ဗောပိ နိဒ္ဒေသနယော (မဟာနိ. ၁၉၂) ပဋိသမ္ဘိဒာနယော (ပဋိ. မ. ၁.၁၆၂) ဝာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။
Yaṃ pana kiñci atthi ñeyyaṃ nāma, tassa sabbassa buddhattā vimokkhantikañāṇavasena buddho. Yasmā vā cattāri saccāni attanāpi bujjhi, aññepi satte bodhesi; tasmā evamādīhipi kāraṇehi buddho. Imassa catthassa viññāpanatthaṃ ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’ti evaṃ pavatto sabbopi niddesanayo (mahāni. 192) paṭisambhidānayo (paṭi. ma. 1.162) vā vitthāretabbo.
ဘဂဝာတိ ဣဒံ ပနသ္သ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂာရဝာဓိဝစနံ။ တေနာဟု ပောရာဏာ –
Bhagavāti idaṃ panassa guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ. Tenāhu porāṇā –
‘‘ဘဂဝာတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝာတိ ဝစနမုတ္တမံ။
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ဂရု ဂာရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝာ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.
စတုဗ္ဗိဓဉ္ဟိ နာမံ – အာဝတ္ထိကံ, လိင္ဂိကံ, နေမိတ္တိကံ, အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ နာမ လောကိယဝောဟာရေန ‘‘ယဒိစ္ဆက’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလိဗဒ္ဒော’’တိ ဧဝမာဒိ အာဝတ္ထိကံ။ ‘‘ဒဏ္ဍီ ဆတ္တီ သိခီ ကရီ’’တိ ဧဝမာဒိ လိင္ဂိကံ။ ‘‘တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော’’တိ ဧဝမာဒိ နေမိတ္တိကံ။ ‘‘သိရိဝဍ္ဎကော ဓနဝဍ္ဎကော’’တိ ဧဝမာဒိ ဝစနတ္ထမနပေက္ခိတ္ဝာ ပဝတ္တံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ ဣဒံ ပန ဘဂဝာတိ နာမံ နေမိတ္တိကံ, န မဟာမာယာယ န သုဒ္ဓောဒနမဟာရာဇေန န အသီတိယာ ဉာတိသဟသ္သေဟိ ကတံ, န သက္ကသန္တုသိတာဒီဟိ ဒေဝတာဝိသေသေဟိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ – ‘‘ဘဂဝာတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ။ပေ.။ ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏသ္သ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာပညတ္တိ, ယဒိဒံ ဘဂဝာ’’တိ (မဟာနိ. ၈၄)။
Catubbidhañhi nāmaṃ – āvatthikaṃ, liṅgikaṃ, nemittikaṃ, adhiccasamuppannanti. Adhiccasamuppannaṃ nāma lokiyavohārena ‘‘yadicchaka’’nti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘vaccho dammo balibaddo’’ti evamādi āvatthikaṃ. ‘‘Daṇḍī chattī sikhī karī’’ti evamādi liṅgikaṃ. ‘‘Tevijjo chaḷabhiñño’’ti evamādi nemittikaṃ. ‘‘Sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’ti evamādi vacanatthamanapekkhitvā pavattaṃ adhiccasamuppannaṃ. Idaṃ pana bhagavāti nāmaṃ nemittikaṃ, na mahāmāyāya na suddhodanamahārājena na asītiyā ñātisahassehi kataṃ, na sakkasantusitādīhi devatāvisesehi. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā – ‘‘bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ…pe… vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikāpaññatti, yadidaṃ bhagavā’’ti (mahāni. 84).
ယံဂုဏနေမိတ္တိကဉ္စေတံ နာမံ, တေသံ ဂုဏာနံ ပကာသနတ္ထံ ဣမံ ဂာထံ ဝဒန္တိ –
Yaṃguṇanemittikañcetaṃ nāmaṃ, tesaṃ guṇānaṃ pakāsanatthaṃ imaṃ gāthaṃ vadanti –
‘‘ဘဂီ ဘဇီ ဘာဂီ ဝိဘတ္တဝာ ဣတိ။
‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti;
အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ဂရူတိ ဘာဂ္ယဝာ။
Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;
ဗဟူဟိ ဉာယေဟိ သုဘာဝိတတ္တနော။
Bahūhi ñāyehi subhāvitattano;
ဘဝန္တဂော သော ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti.
နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ စေတ္ထ တေသံ တေသံ ပဒာနမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Niddese vuttanayeneva cettha tesaṃ tesaṃ padānamattho daṭṭhabbo.
အယံ ပန အပရော နယော –
Ayaṃ pana aparo nayo –
‘‘ဘာဂ္ယဝာ ဘဂ္ဂဝာ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝာ။
‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ဘတ္တဝာ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝာ တတော’’တိ။
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.
တတ္ထ ဝဏ္ဏာဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယယောတိ ဧတံ နိရုတ္တိလက္ခဏံ ဂဟေတ္ဝာ သဒ္ဒနယေန ဝာ ပိသောဒရာဒိပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတ္ဝာ ယသ္မာ လောကိယလောကုတ္တရသုခာဘိနိဗ္ဗတ္တကံ ဒာနသီလာဒိပာရပ္ပတ္တံ ဘာဂ္ယမသ္သ အတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ဘာဂ္ယဝာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝာ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန လောဘ-ဒောသ-မောဟ-ဝိပရီတမနသိကာရ-အဟိရိကာနောတ္တပ္ပ-ကောဓူပနာဟ-မက္ခ-ပဠာသဣသ္သာ-မစ္ဆရိယ-မာယာသာဌေယ္ယ-ထမ္ဘ-သာရမ္ဘ-မာနာတိမာန-မဒ-ပမာဒ-တဏ္ဟာဝိဇ္ဇာ တိဝိဓာကုသလမူလ-ဒုစ္စရိတ-သံကိလေသ-မလ-ဝိသမသညာ-ဝိတက္က-ပပဉ္စ-စတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝ-ဂန္ထ-ဩဃ-ယောဂာဂတိ-တဏ္ဟုပ္ပာဒုပာဒာန-ပဉ္စစေတောခီလ-ဝိနိဗန္ဓ-နီဝရဏာဘိနန္ဒနဆဝိဝာဒမူလ-တဏ္ဟာကာယ-သတ္တာနုသယ-အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တ-နဝတဏ္ဟာမူလက-ဒသာကုသလကမ ဒိဋ္ဌိဂတ-အဋ္ဌသတတဏ္ဟာဝိစရိတပ္ပဘေဒ-သဗ္ဗဒရထ-ပရိဠာဟ-ကိလေသသတသဟသ္သာနိ, သင္ခေပတော ဝာ ပဉ္စ ကိလေသ-အဘိသင္ခာရခန္ဓမစ္စု-ဒေဝပုတ္တ-မာရေ အဘဉ္ဇိ, တသ္မာ ဘဂ္ဂတ္တာ ဧတေသံ ပရိသ္သယာနံ ဘဂ္ဂဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စေတ္ထ –
Tattha vaṇṇāgamo vaṇṇavipariyayoti etaṃ niruttilakkhaṇaṃ gahetvā saddanayena vā pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā yasmā lokiyalokuttarasukhābhinibbattakaṃ dānasīlādipārappattaṃ bhāgyamassa atthi, tasmā ‘‘bhāgyavā’’ti vattabbe ‘‘bhagavā’’ti vuccatīti ñātabbaṃ. Yasmā pana lobha-dosa-moha-viparītamanasikāra-ahirikānottappa-kodhūpanāha-makkha-paḷāsaissā-macchariya-māyāsāṭheyya-thambha-sārambha-mānātimāna-mada-pamāda-taṇhāvijjā tividhākusalamūla-duccarita-saṃkilesa-mala-visamasaññā-vitakka-papañca-catubbidhavipariyesaāsava-gantha-ogha-yogāgati-taṇhuppādupādāna-pañcacetokhīla-vinibandha-nīvaraṇābhinandanachavivādamūla-taṇhākāya-sattānusaya-aṭṭhamicchatta-navataṇhāmūlaka-dasākusalakama diṭṭhigata-aṭṭhasatataṇhāvicaritappabheda-sabbadaratha-pariḷāha-kilesasatasahassāni, saṅkhepato vā pañca kilesa-abhisaṅkhārakhandhamaccu-devaputta-māre abhañji, tasmā bhaggattā etesaṃ parissayānaṃ bhaggavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Āha cettha –
‘‘ဘဂ္ဂရာဂော ဘဂ္ဂဒောသော၊ ဘဂ္ဂမောဟော အနာသဝော။
‘‘Bhaggarāgo bhaggadoso, bhaggamoho anāsavo;
ဘဂ္ဂာသ္သ ပာပကာ ဓမ္မာ၊ ဘဂဝာ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
Bhaggāssa pāpakā dhammā, bhagavā tena vuccatī’’ti.
ဘာဂ္ယဝန္တတာယ စသ္သ သတပုညဇလက္ခဏဓရသ္သ ရူပကာယသမ္ပတ္တိဒီပိတာ ဟောတိ, ဘဂ္ဂဒောသတာယ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ။ တထာ လောကိယပရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝော, ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အဘိဂမနီယတာ, အဘိဂတာနဉ္စ နေသံ ကာယစိတ္တဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝော, အာမိသဒာနဓမ္မဒာနေဟိ ဥပကာရိတာ, လောကိယလောကုတ္တရသုခေဟိ စ သမ္ပယောဇနသမတ္ထတာ ဒီပိတာ ဟောတိ။
Bhāgyavantatāya cassa satapuññajalakkhaṇadharassa rūpakāyasampattidīpitā hoti, bhaggadosatāya dhammakāyasampatti. Tathā lokiyaparikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, abhigatānañca nesaṃ kāyacittadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarasukhehi ca sampayojanasamatthatā dīpitā hoti.
ယသ္မာ စ လောကေ ဣသ္သရိယ-ဓမ္မ-ယသ-သိရီ-ကာမ-ပယတ္တေသု ဆသု ဓမ္မေသု ဘဂသဒ္ဒော ဝတ္တတိ, ပရမဉ္စသ္သ သကစိတ္တေ ဣသ္သရိယံ, အဏိမာ လဃိမာဒိကံ ဝာ လောကိယသမ္မတံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ အတ္ထိ တထာ လောကုတ္တရော ဓမ္မော လောကတ္တယဗ္ယာပကော ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတော အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓော ယသော, ရူပကာယဒသ္သနဗ္ယာဝဋဇနနယနပ္ပသာဒဇနနသမတ္ထာ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာ သဗ္ဗင္ဂပစ္စင္ဂသိရီ, ယံ ယံ ဧတေန ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ အတ္တဟိတံ ပရဟိတံ ဝာ, တသ္သ တသ္သ တထေဝ အဘိနိပ္ဖန္နတ္တာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိ, တတ္ထ နိပ္ဖတ္တိသညိတော ကာမော, သဗ္ဗလောကဂရုဘာဝပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော သမ္မာဝာယာမသင္ခာတော ပယတ္တော စ အတ္ထိ; တသ္မာ ဣမေဟိ ဘဂေဟိ ယုတ္တတ္တာပိ ဘဂာ အသ္သ သန္တီတိ ဣမိနာ အတ္ထေန ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတိ။
Yasmā ca loke issariya-dhamma-yasa-sirī-kāma-payattesu chasu dhammesu bhagasaddo vattati, paramañcassa sakacitte issariyaṃ, aṇimā laghimādikaṃ vā lokiyasammataṃ sabbākāraparipūraṃ atthi tathā lokuttaro dhammo lokattayabyāpako yathābhuccaguṇādhigato ativiya parisuddho yaso, rūpakāyadassanabyāvaṭajananayanappasādajananasamatthā sabbākāraparipūrā sabbaṅgapaccaṅgasirī, yaṃ yaṃ etena icchitaṃ patthitaṃ attahitaṃ parahitaṃ vā, tassa tassa tatheva abhinipphannattā icchiticchi, tattha nipphattisaññito kāmo, sabbalokagarubhāvappattihetubhūto sammāvāyāmasaṅkhāto payatto ca atthi; tasmā imehi bhagehi yuttattāpi bhagā assa santīti iminā atthena bhagavāti vuccati.
ယသ္မာ ပန ကုသလာဒီဟိ ဘေဒေဟိ သဗ္ဗဓမ္မေ, ခန္ဓာယတန-ဓာတုသစ္စ-ဣန္ဒ္ရိယပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာဒီဟိ ဝာ ကုသလာဒိဓမ္မေ, ပီဠန-သင္ခတ-သန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေန ဝာ ဒုက္ခမရိယသစ္စံ, အာယူဟန-နိဒာန-သံယောဂ-ပလိဗောဓဋ္ဌေန သမုဒယံ, နိသ္သရဏဝိဝေကာသင္ခတ-အမတဋ္ဌေန နိရောဓံ, နိယ္ယာန-ဟေတု-ဒသ္သနာဓိပတေယ္ယဋ္ဌေန မဂ္ဂံ ဝိဘတ္တဝာ, ဝိဘဇိတ္ဝာ ဝိဝရိတ္ဝာ ဒေသိတဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝိဘတ္တဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတိ ။
Yasmā pana kusalādīhi bhedehi sabbadhamme, khandhāyatana-dhātusacca-indriyapaṭiccasamuppādādīhi vā kusalādidhamme, pīḷana-saṅkhata-santāpavipariṇāmaṭṭhena vā dukkhamariyasaccaṃ, āyūhana-nidāna-saṃyoga-palibodhaṭṭhena samudayaṃ, nissaraṇavivekāsaṅkhata-amataṭṭhena nirodhaṃ, niyyāna-hetu-dassanādhipateyyaṭṭhena maggaṃ vibhattavā, vibhajitvā vivaritvā desitavāti vuttaṃ hoti. Tasmā vibhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati .
ယသ္မာ စ ဧသ ဒိဗ္ဗဗ္ရဟ္မအရိယဝိဟာရေ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကေ သုညတပ္ပဏိဟိတာနိမိတ္တဝိမောက္ခေ အညေ စ လောကိယလောကုတ္တရေ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသိ, တသ္မာ ဘတ္တဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတိ။
Yasmā ca esa dibbabrahmaariyavihāre kāyacittaupadhiviveke suññatappaṇihitānimittavimokkhe aññe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakāsi, tasmā bhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati.
ယသ္မာ ပန တီသု ဘဝေသု တဏ္ဟာသင္ခာတံ ဂမနမနေန ဝန္တံ, တသ္မာ ဘဝေသု ဝန္တဂမနောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘဝသဒ္ဒတော ဘကာရံ, ဂမနသဒ္ဒတော ဂကာရံ, ဝန္တသဒ္ဒတော ဝကာရဉ္စ ဒီဃံ ကတ္ဝာ အာဒာယ ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ လောကေ ‘‘မေဟနသ္သ ခသ္သ မာလာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မေခလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။
Yasmā pana tīsu bhavesu taṇhāsaṅkhātaṃ gamanamanena vantaṃ, tasmā bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakāraṃ, gamanasaddato gakāraṃ, vantasaddato vakārañca dīghaṃ katvā ādāya bhagavāti vuccati. Yathā loke ‘‘mehanassa khassa mālā’’ti vattabbe ‘‘mekhalā’’ti vuccati.
သော ဣမံ လောကန္တိ သော ဘဂဝာ ဣမံ လောကံ။ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒသ္သေတိ။ သဒေဝကန္တိ သဟ ဒေဝေဟိ သဒေဝကံ; ဧဝံ သဟ မာရေန သမာရကံ; သဟ ဗ္ရဟ္မုနာ သဗ္ရဟ္မကံ; သဟ သမဏဗ္ရာဟ္မဏေဟိ သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိံ; ပဇာတတ္တာ ပဇာ, တံ ပဇံ; သဟ ဒေဝမနုသ္သေဟိ သဒေဝမနုသ္သံ။ တတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ, သဗ္ရဟ္မကဝစနေန ဗ္ရဟ္မကာယိကာဒိဗ္ရဟ္မဂ္ဂဟဏံ, သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏီဝစနေန သာသနသ္သ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗ္ရာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ, သမိတပာပ-ဗာဟိတပာပ-သမဏဗ္ရာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ, ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ, သဒေဝမနုသ္သဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုသ္သဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဩကာသလောကော, ဒ္ဝီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
So imaṃ lokanti so bhagavā imaṃ lokaṃ. Idāni vattabbaṃ nidasseti. Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ; evaṃ saha mārena samārakaṃ; saha brahmunā sabrahmakaṃ; saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiṃ; pajātattā pajā, taṃ pajaṃ; saha devamanussehi sadevamanussaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ, samitapāpa-bāhitapāpa-samaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော, သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကာ, သဗ္ရဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပီဗ္ရဟ္မလောကော, သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏာဒိဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသဝသေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝာ သဟ မနုသ္သလောကော, အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝာ။
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevalokā, sabrahmakaggahaṇena rūpībrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā.
အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗသ္သာပိ လောကသ္သ သစ္ဆိကတဘာဝံ သာဓေန္တော တသ္သ ဘဂဝတော ကိတ္တိသဒ္ဒော အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ တတော ယေသံ သိယာ – ‘‘မာရော မဟာနုဘာဝော ဆကာမာဝစရိသ္သရော ဝသဝတ္တီ; ကိံ သောပိ ဧတေန သစ္ဆိကတော’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော သမာရကန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ ယေသံ ပန သိယာ – ‘‘ဗ္ရဟ္မာ မဟာနုဘာဝော ဧကင္ဂုလိယာ ဧကသ္မိံ စက္ကဝာဠသဟသ္သေ အာလောကံ ဖရတိ, ဒ္ဝီဟိ။ပေ.။ ဒသဟိ အင္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝာဠသဟသ္သေသု အာလောကံ ဖရတိ, အနုတ္တရဉ္စ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ, ကိံ သောပိ သစ္ဆိကတော’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော သဗ္ရဟ္မကန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ တတော ယေသံ သိယာ – ‘‘ပုထူသမဏဗ္ရာဟ္မဏာ သာသနပစ္စတ္ထိကာ, ကိံ တေပိ သစ္ဆိကတာ’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမန္တော သသ္သမဏဗ္ရာဟ္မဏိံ ပဇန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌာနံ သစ္ဆိကတဘာဝံ ပကာသေတ္ဝာ အထ သမ္မုတိဒေဝေ အဝသေသမနုသ္သေ စ ဥပာဒာယ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သေသသတ္တလောကသ္သ သစ္ဆိကတဘာဝံ ပကာသေန္တော သဒေဝမနုသ္သန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတော။ အယမေတ္ထာနုသန္ဓိက္ကမော။
Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassāpi lokassa sacchikatabhāvaṃ sādhento tassa bhagavato kittisaddo abbhuggato. Tato yesaṃ siyā – ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī; kiṃ sopi etena sacchikato’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto samārakanti abbhuggato. Yesaṃ pana siyā – ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ sopi sacchikato’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sabrahmakanti abbhuggato. Tato yesaṃ siyā – ‘‘puthūsamaṇabrāhmaṇā sāsanapaccatthikā, kiṃ tepi sacchikatā’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajanti abbhuggato. Evaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭhānaṃ sacchikatabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa sacchikatabhāvaṃ pakāsento sadevamanussanti abbhuggato. Ayametthānusandhikkamo.
သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတ္ဝာ ပဝေဒေတီတိ ဧတ္ထ ပန သယန္တိ သာမံ, အပရနေယ္ယော ဟုတ္ဝာ; အဘိညာတိ အဘိညာယ, အဓိကေန ဉာဏေန ဉတ္ဝာတိ အတ္ထော။ သစ္ဆိကတ္ဝာတိ ပစ္စက္ခံ ကတ္ဝာ, ဧတေန အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပော ကတော ဟောတိ။ ပဝေဒေတီတိ ဗောဓေတိ ဉာပေတိ ပကာသေတိ။ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလ္ယာဏံ။ပေ.။ ပရိယောသာနကလ္ယာဏန္တိ သော ဘဂဝာ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဟိတ္ဝာပိ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တဉ္စ ခော အပ္ပံ ဝာ ဗဟုံ ဝာ ဒေသေန္တော အာဒိကလ္ယာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတိ။
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti ettha pana sayanti sāmaṃ, aparaneyyo hutvā; abhiññāti abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvāti attho. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā, etena anumānādipaṭikkhepo kato hoti. Pavedetīti bodheti ñāpeti pakāseti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti.
ကထံ? ဧကဂာထာပိ ဟိ သမန္တဘဒ္ရကတ္တာ ဓမ္မသ္သ ပဌမပာဒေန အာဒိကလ္ယာဏာ, ဒုတိယတတိယပာဒေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏာ, ပစ္ဆိမပာဒေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒာနေန အာဒိကလ္ယာဏံ, နိဂမနေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏံ, သေသေန မဇ္ဈေကလ္ယာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ပဌမာနုသန္ဓိနာ အာဒိကလ္ယာဏံ, ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏံ, သေသေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏံ။ သကလောပိ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလ္ယာဏော, သမထဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝာ အာဒိကလ္ယာဏော, ဝိပသ္သနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော ။ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာယ ဝာ အာဒိကလ္ယာဏော, ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, သင္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ တံ သုတ္ဝာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝာ အာဒိကလ္ယာဏော, ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, သာဝကဗောဓိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ သုယ္ယမာနော စေသ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော သဝနေနပိ ကလ္ယာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလ္ယာဏော, ပဋိပဇ္ဇိယမာနော သမထဝိပသ္သနာသုခာဝဟနတော ပဋိပတ္တိယာပိ ကလ္ယာဏမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော, တထာ ပဋိပန္နော စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝာဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလ္ယာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာ စ ပဘဝသုဒ္ဓိယာ အာဒိကလ္ယာဏော, အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလ္ယာဏော , ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလ္ယာဏော။ တသ္မာ ဧသော ဘဂဝာ အပ္ပံ ဝာ ဗဟုံ ဝာ ဒေသေန္တော အာဒိကလ္ယာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhadrakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyapādehi majjhekalyāṇā, pacchimapādena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamānusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo . Buddhasubodhitāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi kalyāṇameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathā paṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo , kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tasmā eso bhagavā appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva desetīti veditabbo.
သာတ္ထံ သဗ္ယဉ္ဇနန္တိ ဧဝမာဒီသု ပန ယသ္မာ ဣမံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗ္ရဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗ္ရဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ, နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ; တဉ္စ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ, ဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ သင္ကာသနပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇန-ဥတ္တာနီကရဏ-ပညတ္တိ-အတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ, အက္ခရပဒ-ဗ္ယဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ အတ္ထဂမ္ဘီရတာ-ပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထံ, ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာဝိသယတော သာတ္ထံ, ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာဝိသယတော သဗ္ယဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ, သဒ္ဓေယ္ယတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပာယတော သာတ္ထံ, ဥတ္တာနပဒတော သဗ္ယဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗသ္သ အဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ; အပနေတဗ္ဗသ္သ အဘာဝတော နိဒ္ဒောသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ; သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗ္ရဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော တေသဉ္စ စရိယဘာဝတော ဗ္ရဟ္မစရိယံ။ တသ္မာ ‘‘သာတ္ထံ သဗ္ယဉ္ဇနံ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
Sātthaṃ sabyañjananti evamādīsu pana yasmā imaṃ dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti; tañca yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsanapakāsana-vivaraṇa-vibhajana-uttānīkaraṇa-paññatti-atthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapada-byañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ. Atthagambhīratā-paṭivedhagambhīratāhi sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ; apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ; sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesañca cariyabhāvato brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti vuccati.
အပိစ ယသ္မာ သနိဒာနံ သဥပ္ပတ္တိကဉ္စ ဒေသေန္တော အာဒိကလ္ယာဏံ ဒေသေတိ, ဝေနေယ္ယာနံ အနုရူပတော အတ္ထသ္သ အဝိပရီတတာယ စ ဟေတုဒာဟရဏယုတ္တတော စ မဇ္ဈေကလ္ယာဏံ, သောတူနံ သဒ္ဓာပဋိလာဘေန နိဂမနေန စ ပရိယောသာနကလ္ယာဏံ ဒေသေတိ။ ဧဝံ ဒေသေန္တော စ ဗ္ရဟ္မစရိယံ ပကာသေတိ။ တဉ္စ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗ္ယတ္တိတော သာတ္ထံ, ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗ္ယတ္တိတော သဗ္ယဉ္ဇနံ, သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓယုတ္တတော ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ, နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော စ ပရိသုဒ္ဓံ, သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗ္ရဟ္မဘူတာနံ ဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ စရိယတော ‘‘ဗ္ရဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာပိ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလ္ယာဏံ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။
Apica yasmā sanidānaṃ sauppattikañca desento ādikalyāṇaṃ deseti, veneyyānaṃ anurūpato atthassa aviparītatāya ca hetudāharaṇayuttato ca majjhekalyāṇaṃ, sotūnaṃ saddhāpaṭilābhena nigamanena ca pariyosānakalyāṇaṃ deseti. Evaṃ desento ca brahmacariyaṃ pakāseti. Tañca paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtānaṃ buddha-paccekabuddha-buddhasāvakānaṃ cariyato ‘‘brahmacariya’’nti vuccati. Tasmāpi ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti vuccati.
သာဓု ခော ပနာတိ သုန္ဒရံ ခော ပန အတ္ထာဝဟံ သုခာဝဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာရူပာနံ အရဟတန္တိ ယထာရူပော သော ဘဝ ဂောတမော, ဧဝရူပာနံ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂမေန လောကေ အရဟန္တောတိ လဒ္ဓသဒ္ဒာနံ အရဟတံ။ ဒသ္သနံ ဟောတီတိ ပသာဒသောမ္မာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလိတ္ဝာ ‘‘ဒသ္သနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီ’’တိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယံ ကတ္ဝာ အထ ခော ဝေရဉ္ဇော ဗ္ရာဟ္မဏော ယေန ဘဂဝာ တေနုပသင္ကမီတိ။
Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhava gotamo, evarūpānaṃ yathābhuccaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīlitvā ‘‘dassanamattampi sādhu hotī’’ti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā atha kho verañjo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkamīti.
၂. ယေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တသ္မာ ယတ္ထ ဘဂဝာ တတ္ထ ဥပသင္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ။ ယေန ဝာ ကာရဏေန ဘဂဝာ ဒေဝမနုသ္သေဟိ ဥပသင္ကမိတဗ္ဗော, တေန ကာရဏေန ဥပသင္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝာ ဥပသင္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပာယေန, သာဒုဖလူပဘောဂာဓိပ္ပာယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။ ဥပသင္ကမီတိ စ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင္ကမိတ္ဝာတိ ဥပသင္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝာ ဧဝံ ဂတော တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင္ခာတံ ဂန္တ္ဝာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
2.Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo . Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီတိ ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝာ တေန, ဧဝံ သောပိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒော အဟောသိ, သီတောဒကံ ဝိယ ဥဏ္ဟောဒကေန သမ္မောဒိတံ ဧကီဘာဝံ အဂမာသိ။ ယာယ စ ‘‘ကစ္စိ, ဘော, ဂောတမ, ခမနီယံ; ကစ္စိ ယာပနီယံ, ကစ္စိ ဘောတော ဂောတမသ္သ, စ သာဝကာနဉ္စ အပ္ပာဗာဓံ အပ္ပာတင္ကံ လဟုဋ္ဌာနံ ဗလံ ဖာသုဝိဟာရော’’တိအာဒိကာယ ကထာယ သမ္မောဒိ, တံ ပီတိပာမောဇ္ဇသင္ခာတံ သမ္မောဒံ ဇနနတော သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော စ သမ္မောဒနီယံ။ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနမဓုရတာယ သုစိရမ္ပိ ကာလံ သာရေတုံ နိရန္တရံ ပဝတ္တေတုံ အရဟရူပတော သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရဏီယံ, သုယ္ယမာနသုခတော ဝာ သမ္မောဒနီယံ, အနုသ္သရိယမာနသုခတော သာရဏီယံ။ တထာ ဗ္ယဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယ သမ္မောဒနီယံ, အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယ သာရဏီယန္တိ။ ဧဝံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ သမ္မောဒနီယံ သာရဏီယံ ကထံ ဝီတိသာရေတ္ဝာ ပရိယောသာပေတ္ဝာ နိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ယေနတ္ထေန အာဂတော တံ ပုစ္ဆိတုကာမော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci, bho, gotama, khamanīyaṃ; kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa, ca sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātaṃ sammodaṃ jananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ. Atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ, suyyamānasukhato vā sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti. Evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ sāraṇīyaṃ kathaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.
ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၇၀) ဝိယ။ တသ္မာ ယထာ နိသိန္နော ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတိ တထာ နိသီဒီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝာ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နိသီဒီတိ ဥပာဝိသိ။ ပဏ္ဍိတာ ဟိ ပုရိသာ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ နိသီဒန္တိ။ အယဉ္စ တေသံ အညတရော, တသ္မာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။
Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
ကထံ နိသိန္နော ပန ဧကမန္တံ နိသိန္နော ဟောတီတိ? ဆ နိသဇ္ဇဒောသေ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ။ သေယ္ယထိဒံ – အတိဒူရံ, အစ္စာသန္နံ, ဥပရိဝာတံ, ဥန္နတပ္ပဒေသံ, အတိသမ္မုခံ, အတိပစ္ဆာတိ။ အတိဒူရေ နိသိန္နော ဟိ သစေ ကထေတုကာမော ဟောတိ ဥစ္စာသဒ္ဒေန ကထေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ အစ္စာသန္နေ နိသိန္နော သင္ဃဋ္ဋနံ ကရောတိ။ ဥပရိဝာတေ နိသိန္နော သရီရဂန္ဓေန ဗာဓတိ။ ဥန္နတပ္ပဒေသေ နိသိန္နော အဂာရဝံ ပကာသေတိ။ အတိသမ္မုခာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ, စက္ခုနာ စက္ခုံ အာဟစ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ အတိပစ္ဆာ နိသိန္နော သစေ ဒဋ္ဌုကာမော ဟောတိ ဂီဝံ ပသာရေတ္ဝာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ အယမ္ပိ ဧတေ ဆ နိသဇ္ဇဒောသေ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကမန္တံ နိသီဒီ’’တိ။
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခော ဝေရဉ္ဇော ဗ္ရာဟ္မဏော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝောစာတိ ဧတန္တိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဝောစာတိ အဘာသိ။ သုတံ မေတန္တိ သုတံ မေ ဧတံ, ဧတံ မယာ သုတန္တိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ ဒသ္သေတိ။ ဘော ဂောတမာတိ ဘဂဝန္တံ ဂောတ္တေန အာလပတိ။
Ekamantaṃ nisinno kho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavocāti etanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Dakāro padasandhikaro. Avocāti abhāsi. Sutaṃ metanti sutaṃ me etaṃ, etaṃ mayā sutanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Bho gotamāti bhagavantaṃ gottena ālapati.
ဣဒာနိ ယံ တေန သုတံ – တံ ဒသ္သေန္တော န သမဏော ဂောတမောတိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတ္ရာယံ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနာ – ဗ္ရာဟ္မဏေတိ ဇာတိဗ္ရာဟ္မဏေ။ ဇိဏ္ဏေတိ ဇဇ္ဇရီဘူတေ ဇရာယ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝံ အာပာဒိတေ။ ဝုဍ္ဎေတိ အင္ဂပစ္စင္ဂာနံ ဝုဍ္ဎိမရိယာဒပ္ပတ္တေ။ မဟလ္လကေတိ ဇာတိမဟလ္လကတာယ သမန္နာဂတေ, စိရကာလပ္ပသုတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓဂတေတိ အဒ္ဓာနံ ဂတေ , ဒ္ဝေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ အတီတေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝယော အနုပ္ပတ္တေတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တေ, ပစ္ဆိမဝယော နာမ ဝသ္သသတသ္သ ပစ္ဆိမော တတိယဘာဂော။
Idāni yaṃ tena sutaṃ – taṃ dassento na samaṇo gotamoti evamādimāha. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – brāhmaṇeti jātibrāhmaṇe. Jiṇṇeti jajjarībhūte jarāya khaṇḍiccādibhāvaṃ āpādite. Vuḍḍheti aṅgapaccaṅgānaṃ vuḍḍhimariyādappatte. Mahallaketi jātimahallakatāya samannāgate, cirakālappasuteti vuttaṃ hoti. Addhagateti addhānaṃ gate , dve tayo rājaparivaṭṭe atīteti adhippāyo. Vayo anuppatteti pacchimavayaṃ sampatte, pacchimavayo nāma vassasatassa pacchimo tatiyabhāgo.
အပိစ – ဇိဏ္ဏေတိ ပောရာဏေ, စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလန္ဝယေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုဍ္ဎေတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဍ္ဎိယုတ္တေ။ မဟလ္လကေတိ ဝိဘဝမဟတ္တတာယ သမန္နာဂတေ မဟဒ္ဓနေ မဟာဘောဂေ။ အဒ္ဓဂတေတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေ, ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဝတစရိယာဒိမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမ္မ စရမာနေ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တေတိ ဇာတိဝုဍ္ဎဘာဝံ အန္တိမဝယံ အနုပ္ပတ္တေတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Apica – jiṇṇeti porāṇe, cirakālappavattakulanvayeti vuttaṃ hoti. Vuḍḍheti sīlācārādiguṇavuḍḍhiyutte. Mahallaketi vibhavamahattatāya samannāgate mahaddhane mahābhoge. Addhagateti maggappaṭipanne, brāhmaṇānaṃ vatacariyādimariyādaṃ avītikkamma caramāne. Vayoanuppatteti jātivuḍḍhabhāvaṃ antimavayaṃ anuppatteti evamettha yojanā veditabbā.
ဣဒာနိ အဘိဝာဒေတီတိ ဧဝမာဒီနိ ‘‘န သမဏော ဂောတမော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနကာရေန ယောဇေတ္ဝာ ဧဝမတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – ‘‘န ဝန္ဒတိ ဝာ, နာသနာ ဝုဋ္ဌဟတိ ဝာ, နာပိ ‘ဣဓ ဘောန္တော နိသီဒန္တူ’တိ ဧဝံ အာသနေန ဝာ ဥပနိမန္တေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဝာ သဒ္ဒော ဝိဘာဝနေ နာမ အတ္ထေ, ‘‘ရူပံ နိစ္စံ ဝာ အနိစ္စံ ဝာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဧဝံ ဝတ္ဝာ အထ အတ္တနော အဘိဝာဒနာဒီနိ အကရောန္တံ ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာ အာဟ – ‘‘တယိဒံ ဘော ဂောတမ တထေဝာ’’တိ။ ယံ တံ မယာ သုတံ – တံ တထေဝ, တံ သဝနဉ္စ မေ ဒသ္သနဉ္စ သံသန္ဒတိ သမေတိ, အတ္ထတော ဧကီဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘န ဟိ ဘဝံ ဂောတမော။ပေ.။ အာသနေန ဝာ နိမန္တေတီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာ သုတံ ဒိဋ္ဌေန နိဂမေတ္ဝာ နိန္ဒန္တော အာဟ – ‘‘တယိဒံ ဘော ဂောတမ န သမ္ပန္နမေဝာ’’တိ တံ အဘိဝာဒနာဒီနံ အကရဏံ န ယုတ္တမေဝ။
Idāni abhivādetīti evamādīni ‘‘na samaṇo gotamo’’ti ettha vuttanakārena yojetvā evamatthato veditabbāni – ‘‘na vandati vā, nāsanā vuṭṭhahati vā, nāpi ‘idha bhonto nisīdantū’ti evaṃ āsanena vā upanimantetī’’ti. Ettha hi vā saddo vibhāvane nāma atthe, ‘‘rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’tiādīsu viya. Evaṃ vatvā atha attano abhivādanādīni akarontaṃ bhagavantaṃ disvā āha – ‘‘tayidaṃ bho gotama tathevā’’ti. Yaṃ taṃ mayā sutaṃ – taṃ tatheva, taṃ savanañca me dassanañca saṃsandati sameti, atthato ekībhāvaṃ gacchati. ‘‘Na hi bhavaṃ gotamo…pe… āsanena vā nimantetī’’ti evaṃ attanā sutaṃ diṭṭhena nigametvā nindanto āha – ‘‘tayidaṃ bho gotama na sampannamevā’’ti taṃ abhivādanādīnaṃ akaraṇaṃ na yuttameva.
အထသ္သ ဘဂဝာ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဒောသံ အနုပဂမ္မ ကရုဏာသီတလဟဒယေန တံ အညာဏံ ဝိဓမိတ္ဝာ ယုတ္တဘာဝံ ဒသ္သေတုကာမော အာဟ – ‘‘နာဟံ တံ ဗ္ရာဟ္မဏ ။ပေ.။ မုဒ္ဓာပိ တသ္သ ဝိပတေယ္ယာ’’တိ။ တတ္ရာယံ သင္ခေပတ္ထော – ‘‘အဟံ, ဗ္ရာဟ္မဏ, အပ္ပဋိဟတေန သဗ္ဗညုတညာဏစက္ခုနာ ဩလောကေန္တောပိ တံ ပုဂ္ဂလံ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ လောကေ န ပသ္သာမိ, ယမဟံ အဘိဝာဒေယ္ယံ ဝာ ပစ္စုဋ္ဌေယ္ယံ ဝာ အာသနေန ဝာ နိမန္တေယ္ယံ။ အနစ္ဆရိယံ ဝာ ဧတံ, ယ္ဝာဟံ အဇ္ဇ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဧဝရူပံ နိပစ္စကာရာရဟံ ပုဂ္ဂလံ န ပသ္သာမိ။ အပိစ ခော ယဒာပာဟံ သမ္ပတိဇာတောဝ ဥတ္တရာဘိမုခော သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တ္ဝာ သကလံ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတုံ ဩလောကေသိံ; တဒာပိ ဧတသ္မိံ သဒေဝကာဒိဘေဒေ လောကေ တံ ပုဂ္ဂလံ န ပသ္သာမိ, ယမဟံ အဘိဝာဒေယ္ယံ ဝာ ပစ္စုဋ္ဌေယ္ယံ ဝာ အာသနေန ဝာ နိမန္တေယ္ယံ။ အထ ခော မံ သောဠသကပ္ပသဟသ္သာယုကော ခီဏာသဝမဟာဗ္ရဟ္မာပိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ လောကေ မဟာပုရိသော, တ္ဝံ သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ အဂ္ဂော စ ဇေဋ္ဌော စ သေဋ္ဌော စ, နတ္ထိ တယာ ဥတ္တရိတရော’’တိ သဉ္ဇာတသောမနသ္သော ပတိနာမေသိ; တဒာပိ စာဟံ အတ္တနာ ဥတ္တရိတရံ အပသ္သန္တော အာသဘိံ ဝာစံ နိစ္ဆာရေသိံ – ‘‘အဂ္ဂောဟမသ္မိ လောကသ္သ, ဇေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကသ္သ, သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကသ္သာ’’တိ။ ဧဝံ သမ္ပတိဇာတသ္သပိ မယ္ဟံ အဘိဝာဒနာဒိရဟော ပုဂ္ဂလော နတ္ထိ, သ္ဝာဟံ ဣဒာနိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ကံ အဘိဝာဒေယ္ယံ ဝာ။ပေ.။ အာသနေန ဝာ နိမန္တေယ္ယံ။ တသ္မာ တ္ဝံ, ဗ္ရာဟ္မဏ, မာ တထာဂတေ ဧဝရူပံ နိပစ္စကာရံ ပတ္ထယိတ္ထ။ ယဉ္ဟိ, ဗ္ရာဟ္မဏ, တထာဂတော အဘိဝာဒေယ္ယ ဝာ။ပေ.။ အာသနေန ဝာ နိမန္တေယ္ယ, မုဒ္ဓာပိ တသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ရတ္တိပရိယောသာနေ ပရိပာကသိထိလဗန္ဓနံ ဝဏ္ဋာ ပဝုတ္တတာလဖလမိဝ ဂီဝတော ပစ္ဆိဇ္ဇိတ္ဝာ သဟသာဝ ဘူမိယံ ဝိပတေယ္ယာတိ။
Athassa bhagavā attukkaṃsanaparavambhanadosaṃ anupagamma karuṇāsītalahadayena taṃ aññāṇaṃ vidhamitvā yuttabhāvaṃ dassetukāmo āha – ‘‘nāhaṃ taṃ brāhmaṇa…pe… muddhāpi tassa vipateyyā’’ti. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, appaṭihatena sabbaññutaññāṇacakkhunā olokentopi taṃ puggalaṃ etasmiṃ sadevakādibhede loke na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ. Anacchariyaṃ vā etaṃ, yvāhaṃ ajja sabbaññutaṃ patto evarūpaṃ nipaccakārārahaṃ puggalaṃ na passāmi. Apica kho yadāpāhaṃ sampatijātova uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokesiṃ; tadāpi etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ puggalaṃ na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ. Atha kho maṃ soḷasakappasahassāyuko khīṇāsavamahābrahmāpi añjaliṃ paggahetvā ‘‘tvaṃ loke mahāpuriso, tvaṃ sadevakassa lokassa aggo ca jeṭṭho ca seṭṭho ca, natthi tayā uttaritaro’’ti sañjātasomanasso patināmesi; tadāpi cāhaṃ attanā uttaritaraṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ nicchāresiṃ – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassā’’ti. Evaṃ sampatijātassapi mayhaṃ abhivādanādiraho puggalo natthi, svāhaṃ idāni sabbaññutaṃ patto kaṃ abhivādeyyaṃ vā…pe… āsanena vā nimanteyyaṃ. Tasmā tvaṃ, brāhmaṇa, mā tathāgate evarūpaṃ nipaccakāraṃ patthayittha. Yañhi, brāhmaṇa, tathāgato abhivādeyya vā…pe… āsanena vā nimanteyya, muddhāpi tassa puggalassa rattipariyosāne paripākasithilabandhanaṃ vaṇṭā pavuttatālaphalamiva gīvato pacchijjitvā sahasāva bhūmiyaṃ vipateyyāti.
၃. ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ဗ္ရာဟ္မဏော ဒုပ္ပညတာယ တထာဂတသ္သ လောကေ ဇေဋ္ဌဘာဝံ အသလ္လက္ခေန္တော ကေဝလံ တံ ဝစနံ အသဟမာနော အာဟ – ‘‘အရသရူပော ဘဝံ ဂောတမော’’တိ။ အယံ ကိရသ္သ အဓိပ္ပာယော – ယံ လောကေ အဘိဝာဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ ‘‘သာမဂ္ဂိရသော’’တိ ဝုစ္စတိ, တံ ဘောတော ဂောတမသ္သ နတ္ထိ , တသ္မာ အရသရူပော ဘဝံ ဂောတမော, အရသဇာတိကော အရသသဘာဝောတိ။ အထသ္သ ဘဂဝာ စိတ္တမုဒုဘာဝဇနနတ္ထံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝံ ပရိဟရန္တော အညထာ တသ္သ ဝစနသ္သတ္ထံ အတ္တနိ သန္ဒသ္သေန္တော ‘‘အတ္ထိ ခ္ဝေသ ဗ္ရာဟ္မဏ ပရိယာယော’’တိအာဒိမာဟ။
3. Evaṃ vuttepi brāhmaṇo duppaññatāya tathāgatassa loke jeṭṭhabhāvaṃ asallakkhento kevalaṃ taṃ vacanaṃ asahamāno āha – ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti. Ayaṃ kirassa adhippāyo – yaṃ loke abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammaṃ ‘‘sāmaggiraso’’ti vuccati, taṃ bhoto gotamassa natthi , tasmā arasarūpo bhavaṃ gotamo, arasajātiko arasasabhāvoti. Athassa bhagavā cittamudubhāvajananatthaṃ ujuvipaccanīkabhāvaṃ pariharanto aññathā tassa vacanassatthaṃ attani sandassento ‘‘atthi khvesa brāhmaṇa pariyāyo’’tiādimāha.
တတ္ထ ပရိယာယောတိ ကာရဏံ; အယဉ္ဟိ ပရိယာယသဒ္ဒော ဒေသနာ-ဝာရ-ကာရဏေသု ဝတ္တတိ။ ‘‘မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတ္ဝေဝ နံ ဓာရေဟီ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၀၅) ဟိ ဧသ ဒေသနာယံ ဝတ္တတိ။ ‘‘ကသ္သ နု ခော, အာနန္ဒ, အဇ္ဇ ပရိယာယော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၃.၃၉၈) ဝာရေ။ ‘‘သာဓု, ဘန္တေ, ဘဂဝာ အညံ ပရိယာယံ အာစိက္ခတု, ယထာယံ ဘိက္ခုသင္ဃော အညာယ သဏ္ဌဟေယ္ယာ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. ၁၆၄) ကာရဏေ။ သ္ဝာယမိဓ ကာရဏေ ဝတ္တတိ ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – အတ္ထိ ခော, ဗ္ရာဟ္မဏ, ဧတံ ကာရဏံ; ယေန ကာရဏေန မံ ‘‘အရသရူပော ဘဝံ ဂောတမော’’တိ ဝဒမာနော ပုဂ္ဂလော သမ္မာ ဝဒေယ္ယ, အဝိတထဝာဒီတိ သင္ခ္ယံ ဂစ္ဆေယ္ယ။ ကတမော ပန သောတိ? ယေ တေ ဗ္ရာဟ္မဏ ရူပရသာ။ပေ.။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗရသာ တေ တထာဂတသ္သ ပဟီနာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေ တေ ဇာတိဝသေန ဝာ ဥပပတ္တိဝသေန ဝာ သေဋ္ဌသမ္မတာနမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနာနံ ရူပာရမ္မဏာဒီနိ အသ္သာဒေန္တာနံ အဘိနန္ဒန္တာနံ ရဇ္ဇန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ကာမသုခသ္သာဒသင္ခာတာ ရူပရသသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗရသာ, ယေ ဣမံ လောကံ ဂီဝာယ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဝိယ အာဝိဉ္ဆန္တိ, ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိသာမဂ္ဂိယဉ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ သာမဂ္ဂိရသာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေ သဗ္ဗေပိ တထာဂတသ္သ ပဟီနာတိ။ မယ္ဟံ ပဟီနာတိ ဝတ္တဗ္ဗေပိ မမာကာရေန အတ္တာနံ အနုက္ခိပန္တော ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဒေသနာဝိလာသော ဝာ ဧသ ဘဂဝတော။
Tattha pariyāyoti kāraṇaṃ; ayañhi pariyāyasaddo desanā-vāra-kāraṇesu vattati. ‘‘Madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehī’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) hi esa desanāyaṃ vattati. ‘‘Kassa nu kho, ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398) vāre. ‘‘Sādhu, bhante, bhagavā aññaṃ pariyāyaṃ ācikkhatu, yathāyaṃ bhikkhusaṅgho aññāya saṇṭhaheyyā’’tiādīsu (pārā. 164) kāraṇe. Svāyamidha kāraṇe vattati . Tasmā ettha evamattho daṭṭhabbo – atthi kho, brāhmaṇa, etaṃ kāraṇaṃ; yena kāraṇena maṃ ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti vadamāno puggalo sammā vadeyya, avitathavādīti saṅkhyaṃ gaccheyya. Katamo pana soti? Ye te brāhmaṇa rūparasā…pe… phoṭṭhabbarasā te tathāgatassa pahīnāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ye te jātivasena vā upapattivasena vā seṭṭhasammatānampi puthujjanānaṃ rūpārammaṇādīni assādentānaṃ abhinandantānaṃ rajjantānaṃ uppajjanti kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasasaddagandharasaphoṭṭhabbarasā, ye imaṃ lokaṃ gīvāya bandhitvā viya āviñchanti, vatthārammaṇādisāmaggiyañca uppannattā sāmaggirasāti vuccanti, te sabbepi tathāgatassa pahīnāti. Mayhaṃ pahīnāti vattabbepi mamākārena attānaṃ anukkhipanto dhammaṃ deseti. Desanāvilāso vā esa bhagavato.
တတ္ထ ပဟီနာတိ စိတ္တသန္တာနတော ဝိဂတာ ဇဟိတာ ဝာ။ ဧတသ္မိံ ပနတ္ထေ ကရဏေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန ဥစ္ဆိန္နံ တဏ္ဟာဝိဇ္ဇာမယံ မူလမေတေသန္တိ ဥစ္ဆိန္နမူလာ။ တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယထာ ဟိ တာလရုက္ခံ သမူလံ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ တသ္သ ဝတ္ထုမတ္တေ တသ္မိံ ပဒေသေ ကတေ န ပုန တသ္သ တာလသ္သ ဥပ္ပတ္တိ ပညာယတိ; ဧဝံ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန သမူလေ ရူပာဒိရသေ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ တေသံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဘာဝေန ဝတ္ထုမတ္တေ စိတ္တသန္တာနေ ကတေ သဗ္ဗေပိ တေ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဝိရူဠ္ဟိဓမ္မတ္တာ ဝာ မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ ဟောန္တိ, ယထာ နေသံ ပစ္ဆာဘာဝော န ဟောတိ, တထာ ကတာ ဟောန္တိ; တသ္မာ အာဟ – ‘‘အနဘာဝံကတာ’’တိ။ အယဉ္ဟေတ္ထ ပဒစ္ဆေဒော – အနုအဘာဝံ ကတာ အနဘာဝံကတာတိ။ ‘‘အနဘာဝံ ဂတာ’’တိပိ ပာဌော, တသ္သ အနုအဘာဝံ ဂတာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဒစ္ဆေဒော အနုအဘာဝံ ဂတာ အနဘာဝံ ဂတာတိ, ယထာ အနုအစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာတိ။ အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာတိ အနာဂတေ အနုပ္ပဇ္ဇနကသဘာဝာ။ ယေ ဟိ အဘာဝံ ဂတာ, တေ ပုန ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇိသ္သန္တိ? တေနာဟ – ‘‘အနဘာဝံ ဂတာ အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာ’’တိ။
Tattha pahīnāti cittasantānato vigatā jahitā vā. Etasmiṃ panatthe karaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ taṇhāvijjāmayaṃ mūlametesanti ucchinnamūlā. Tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti tālāvatthukatā. Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti paññāyati; evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi te ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuccanti. Avirūḷhidhammattā vā matthakacchinnatālo viya katāti tālāvatthukatā. Yasmā pana evaṃ tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā honti, yathā nesaṃ pacchābhāvo na hoti, tathā katā honti; tasmā āha – ‘‘anabhāvaṃkatā’’ti. Ayañhettha padacchedo – anuabhāvaṃ katā anabhāvaṃkatāti. ‘‘Anabhāvaṃ gatā’’tipi pāṭho, tassa anuabhāvaṃ gatāti attho. Tattha padacchedo anuabhāvaṃ gatā anabhāvaṃ gatāti, yathā anuacchariyā anacchariyāti. Āyatiṃ anuppādadhammāti anāgate anuppajjanakasabhāvā. Ye hi abhāvaṃ gatā, te puna kathaṃ uppajjissanti? Tenāha – ‘‘anabhāvaṃ gatā āyatiṃ anuppādadhammā’’ti.
အယံ ခော ဗ္ရာဟ္မဏ ပရိယာယောတိ ဣဒံ ခော, ဗ္ရာဟ္မဏ, ကာရဏံ ယေန မံ သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယ္ယ ‘‘အရသရူပော သမဏော ဂောတမော’’တိ။ နော စ ခော ယံ တ္ဝံ သန္ဓာယ ဝဒေသီတိ ယဉ္စ ခော တ္ဝံ သန္ဓာယ ဝဒေသိ, သော ပရိယာယော န ဟောတိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝာ ဧဝမာဟ? နနု ဧဝံ ဝုတ္တေ ယော ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝုတ္တော သာမဂ္ဂိရသော တသ္သ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနတာ အနုညာတာ ဟောတီတိ။ ဝုစ္စတေ, န ဟောတိ။ ယော ဟိ တံ သာမဂ္ဂိရသံ ကာတုံ ဘဗ္ဗော ဟုတ္ဝာ န ကရောတိ, သော တဒဘာဝေန အရသရူပောတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယ္ယ။ ဘဂဝာ ပန အဘဗ္ဗောဝ ဧတံ ကာတုံ, တေနသ္သ ကရဏေ အဘဗ္ဗတံ ပကာသေန္တော အာဟ – ‘‘နော စ ခော ယံ တ္ဝံ သန္ဓာယ ဝဒေသီ’’တိ။ ယံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ တ္ဝံ မံ ‘‘အရသရူပော’’တိ ဝဒေသိ, သော အမ္ဟေသု နေဝ ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
Ayaṃ kho brāhmaṇa pariyāyoti idaṃ kho, brāhmaṇa, kāraṇaṃ yena maṃ sammā vadamāno vadeyya ‘‘arasarūpo samaṇo gotamo’’ti. No ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yañca kho tvaṃ sandhāya vadesi, so pariyāyo na hoti. Kasmā pana bhagavā evamāha? Nanu evaṃ vutte yo brāhmaṇena vutto sāmaggiraso tassa attani vijjamānatā anuññātā hotīti. Vuccate, na hoti. Yo hi taṃ sāmaggirasaṃ kātuṃ bhabbo hutvā na karoti, so tadabhāvena arasarūpoti vattabbo bhaveyya. Bhagavā pana abhabbova etaṃ kātuṃ, tenassa karaṇe abhabbataṃ pakāsento āha – ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’ti. Yaṃ pariyāyaṃ sandhāya tvaṃ maṃ ‘‘arasarūpo’’ti vadesi, so amhesu neva vattabboti.
၄. ဧဝံ ဗ္ရာဟ္မဏော အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ အရသရူပတံ အာရောပေတုံ အသက္ကောန္တော အထာပရံ နိဗ္ဘောဂော ဘဝံ ဂောတမောတိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗပရိယာယေသု စေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇနက္ကမံ ဝိဒိတ္ဝာ သန္ဓာယ ဘာသိတမတ္တံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗ္ရာဟ္မဏော တမေဝ ဝယောဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝာဒနကမ္မာဒိံ လောကေ သာမဂ္ဂိပရိဘောဂောတိ မညမာနော တဒဘာဝေန ဘဂဝန္တံ နိဗ္ဘောဂောတိ အာဟ။ ဘဂဝာ ပန ယ္ဝာယံ ရူပာဒီသု သတ္တာနံ ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂော တဒဘာဝံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။
4. Evaṃ brāhmaṇo attanā adhippetaṃ arasarūpataṃ āropetuṃ asakkonto athāparaṃ nibbhogo bhavaṃ gotamotiādimāha. Sabbapariyāyesu cettha vuttanayeneva yojanakkamaṃ viditvā sandhāya bhāsitamattaṃ evaṃ veditabbaṃ. Brāhmaṇo tameva vayovuḍḍhānaṃ abhivādanakammādiṃ loke sāmaggiparibhogoti maññamāno tadabhāvena bhagavantaṃ nibbhogoti āha. Bhagavā pana yvāyaṃ rūpādīsu sattānaṃ chandarāgaparibhogo tadabhāvaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.
၅. ပုန ဗ္ရာဟ္မဏော ယံ လောကေ ဝယောဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝာဒနာဒိကုလသမုဒာစာရကမ္မံ လောကိယာ ကရောန္တိ တသ္သ အကိရိယံ သမ္ပသ္သမာနော ဘဂဝန္တံ အကိရိယဝာဒောတိ အာဟ။ ဘဂဝာ ပန, ယသ္မာ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ အကိရိယံ ဝဒတိ တသ္မာ, တံ အကိရိယဝာဒံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတ္ထ စ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ပာဏာတိပာတ-အဒိန္နာဒာန-မိစ္ဆာစာရစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝစီဒုစ္စရိတန္တိ မုသာဝာဒ-ပိသုဏဝာစာ-ဖရုသဝာစာ-သမ္ဖပ္ပလာပစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မနောဒုစ္စရိတန္တိ အဘိဇ္ဈာဗ္ယာပာဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဌပေတ္ဝာ တေ ဓမ္မေ, အဝသေသာ အကုသလာ ဓမ္မာ ‘‘အနေကဝိဟိတာ ပာပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
5. Puna brāhmaṇo yaṃ loke vayovuḍḍhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ lokiyā karonti tassa akiriyaṃ sampassamāno bhagavantaṃ akiriyavādoti āha. Bhagavā pana, yasmā kāyaduccaritādīnaṃ akiriyaṃ vadati tasmā, taṃ akiriyavādaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ca kāyaduccaritanti pāṇātipāta-adinnādāna-micchācāracetanā veditabbā. Vacīduccaritanti musāvāda-pisuṇavācā-pharusavācā-samphappalāpacetanā veditabbā. Manoduccaritanti abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo veditabbā. Ṭhapetvā te dhamme, avasesā akusalā dhammā ‘‘anekavihitā pāpakā akusalā dhammā’’ti veditabbā.
၆. ပုန ဗ္ရာဟ္မဏော တမေဝ အဘိဝာဒနာဒိကမ္မံ ဘဂဝတိ အပသ္သန္တော ဣမံ ‘‘အာဂမ္မ အယံ လောကတန္တိ လောကပဝေဏီ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဥစ္ဆေဒဝာဒောတိ အာဟ။ ဘဂဝာ ပန ယသ္မာ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တေသု ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂသ္သ ဒ္ဝီသု အကုသလစိတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနကဒောသသ္သ စ အနာဂာမိမဂ္ဂေန ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ။ သဗ္ဗာကုသလသမ္ဘဝသ္သ ပန နိရဝသေသသ္သ မောဟသ္သ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ။ ဌပေတ္ဝာ တေ တယော, အဝသေသာနံ ပာပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ယထာနုရူပံ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒတိ; တသ္မာ တံ ဥစ္ဆေဒဝာဒံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။
6. Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto imaṃ ‘‘āgamma ayaṃ lokatanti lokapaveṇī ucchijjatī’’ti maññamāno bhagavantaṃ ucchedavādoti āha. Bhagavā pana yasmā aṭṭhasu lobhasahagatacittesu pañcakāmaguṇikarāgassa dvīsu akusalacittesu uppajjamānakadosassa ca anāgāmimaggena ucchedaṃ vadati. Sabbākusalasambhavassa pana niravasesassa mohassa arahattamaggena ucchedaṃ vadati. Ṭhapetvā te tayo, avasesānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ yathānurūpaṃ catūhi maggehi ucchedaṃ vadati; tasmā taṃ ucchedavādaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.
၇. ပုန ဗ္ရာဟ္မဏော ‘‘ဇိဂုစ္ဆတိ မညေ သမဏော ဂောတမော ဣဒံ ဝယောဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝာဒနာဒိကုလသမုဒာစာရကမ္မံ, တေန တံ န ကရောတီ’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဇေဂုစ္ဆီတိ အာဟ။ ဘဂဝာ ပန ယသ္မာ ဇိဂုစ္ဆတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ; ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ? ယဉ္စ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ, ယဉ္စ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတံ, ယဉ္စ တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ, ယာ စ ဌပေတ္ဝာ တာနိ ဒုစ္စရိတာနိ အဝသေသာနံ လာမကဋ္ဌေန ပာပကာနံ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိ သမာပဇ္ဇနာ သမင္ဂိဘာဝော, တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဂူထံ ဝိယ မဏ္ဍနကဇာတိယော ပုရိသော ဇိဂုစ္ဆတိ ဟိရီယတိ, တသ္မာ တံ ဇေဂုစ္ဆိတံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတ္ထ ‘‘ကာယဒုစ္စရိတေနာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
7. Puna brāhmaṇo ‘‘jigucchati maññe samaṇo gotamo idaṃ vayovuḍḍhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ, tena taṃ na karotī’’ti maññamāno bhagavantaṃ jegucchīti āha. Bhagavā pana yasmā jigucchati kāyaduccaritādīhi; kiṃ vuttaṃ hoti ? Yañca tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, yañca catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, yañca tividhaṃ manoduccaritaṃ, yā ca ṭhapetvā tāni duccaritāni avasesānaṃ lāmakaṭṭhena pāpakānaṃ akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ dhammānaṃ samāpatti samāpajjanā samaṅgibhāvo, taṃ sabbampi gūthaṃ viya maṇḍanakajātiyo puriso jigucchati hirīyati, tasmā taṃ jegucchitaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ‘‘kāyaduccaritenā’’ti upayogatthe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
၈. ပုန ဗ္ရာဟ္မဏော တမေဝ အဘိဝာဒနာဒိကမ္မံ ဘဂဝတိ အပသ္သန္တော ‘‘အယံ ဣမံ လောကဇေဋ္ဌကကမ္မံ ဝိနေတိ ဝိနာသေတိ, အထ ဝာ ယသ္မာ ဧတံ သာမီစိကမ္မံ န ကရောတိ တသ္မာ အယံ ဝိနေတဗ္ဗော နိဂ္ဂဏ္ဟိတဗ္ဗော’’တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ ဝေနယိကောတိ အာဟ။ တတ္ရာယံ ပဒတ္ထော – ဝိနယတီတိ ဝိနယော, ဝိနာသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယော ဧဝ ဝေနယိကော, ဝိနယံ ဝာ အရဟတီတိ ဝေနယိကော, နိဂ္ဂဟံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝာ ပန, ယသ္မာ ရာဂာဒီနံ ဝိနယာယ ဝူပသမာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, တသ္မာ ဝေနယိကော ဟောတိ။ အယမေဝ စေတ္ထ ပဒတ္ထော – ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝေနယိကော။ ဝိစိတ္ရာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ! သ္ဝာယံ တံ ဝေနယိကဘာဝံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။
8. Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ‘‘ayaṃ imaṃ lokajeṭṭhakakammaṃ vineti vināseti, atha vā yasmā etaṃ sāmīcikammaṃ na karoti tasmā ayaṃ vinetabbo niggaṇhitabbo’’ti maññamāno bhagavantaṃ venayikoti āha. Tatrāyaṃ padattho – vinayatīti vinayo, vināsetīti vuttaṃ hoti. Vinayo eva venayiko, vinayaṃ vā arahatīti venayiko, niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hoti. Bhagavā pana, yasmā rāgādīnaṃ vinayāya vūpasamāya dhammaṃ deseti, tasmā venayiko hoti. Ayameva cettha padattho – vinayāya dhammaṃ desetīti venayiko. Vicitrā hi taddhitavutti! Svāyaṃ taṃ venayikabhāvaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.
၉. ပုန ဗ္ရာဟ္မဏော ယသ္မာ အဘိဝာဒနာဒီနိ သာမီစိကမ္မာနိ ကရောန္တာ ဝယောဝုဍ္ဎေ တောသေန္တိ ဟာသေန္တိ, အကရောန္တာ ပန တာပေန္တိ ဝိဟေသေန္တိ ဒောမနသ္သံ နေသံ ဥပ္ပာဒေန္တိ, ဘဂဝာ စ တာနိ န ကရောတိ; တသ္မာ ‘‘အယံ ဝယောဝုဍ္ဎေ တပတီ’’တိ မညမာနော သပ္ပုရိသာစာရဝိရဟိတတ္တာ ဝာ ‘‘ကပဏပုရိသော အယ’’န္တိ မညမာနော ဘဂဝန္တံ တပသ္သီတိ အာဟ။ တတ္ရာယံ ပဒတ္ထော – တပတီတိ တပော, ရောသေတိ ဝိဟေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, သာမီစိကမ္မာကရဏသ္သေတံ နာမံ။ တပော အသ္သ အတ္ထီတိ တပသ္သီ။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဗ္ယဉ္ဇနာနိ အဝိစာရေတ္ဝာ လောကေ ကပဏပုရိသော ‘‘တပသ္သီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝာ ပန ယေ အကုသလာ ဓမ္မာ လောကံ တပနတော တပနီယာတိ ဝုစ္စန္တိ, တေသံ ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ တပသ္သီတိ သင္ခ္ယံ ဂတော, တသ္မာ တံ တပသ္သိတံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတ္ရာယံ ပဒတ္ထော – တပန္တီတိ တပာ, အကုသလဓမ္မာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ – ‘‘ဣဓ တပ္ပတိ ပေစ္စ တပ္ပတီ’’တိ။ တထာ တေ တပေ အသ္သိ နိရသ္သိ ပဟာသိ ဝိဒ္ဓံသေသီတိ တပသ္သီ။
9. Puna brāhmaṇo yasmā abhivādanādīni sāmīcikammāni karontā vayovuḍḍhe tosenti hāsenti, akarontā pana tāpenti vihesenti domanassaṃ nesaṃ uppādenti, bhagavā ca tāni na karoti; tasmā ‘‘ayaṃ vayovuḍḍhe tapatī’’ti maññamāno sappurisācāravirahitattā vā ‘‘kapaṇapuriso aya’’nti maññamāno bhagavantaṃ tapassīti āha. Tatrāyaṃ padattho – tapatīti tapo, roseti vihesetīti vuttaṃ hoti, sāmīcikammākaraṇassetaṃ nāmaṃ. Tapo assa atthīti tapassī. Dutiye atthavikappe byañjanāni avicāretvā loke kapaṇapuriso ‘‘tapassī’’ti vuccati. Bhagavā pana ye akusalā dhammā lokaṃ tapanato tapanīyāti vuccanti, tesaṃ pahīnattā yasmā tapassīti saṅkhyaṃ gato, tasmā taṃ tapassitaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tatrāyaṃ padattho – tapantīti tapā, akusaladhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi hetaṃ – ‘‘idha tappati pecca tappatī’’ti. Tathā te tape assi nirassi pahāsi viddhaṃsesīti tapassī.
၁၀. ပုန ဗ္ရာဟ္မဏော တံ အဘိဝာဒနာဒိကမ္မံ ဒေဝလောကဂဗ္ဘသမ္ပတ္တိယာ ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီတိ မညမာနော ဘဂဝတိ စသ္သ အဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ဘဂဝန္တံ အပဂဗ္ဘောတိ အာဟ။ ကောဓဝသေန ဝာ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒောသံ ဒသ္သေန္တောပိ ဧဝမာဟ။ တတ္ရာယံ ပဒတ္ထော – ဂဗ္ဘတော အပဂတောတိ အပဂဗ္ဘော, အဘဗ္ဗော ဒေဝလောကူပပတ္တိံ ပာပုဏိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဟီနော ဝာ ဂဗ္ဘော အသ္သာတိ အပဂဗ္ဘော, ဒေဝလောကဂဗ္ဘပရိဗာဟိရတ္တာ အာယတိံ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီတိ, ဟီနော ဝာသ္သ မာတုကုစ္ဆိမ္ဟိ ဂဗ္ဘဝာသော အဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝတော ပန ယသ္မာ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယ္ယာ အပဂတာ, တသ္မာ သော တံ အပဂဗ္ဘတံ အတ္တနိ သမ္ပသ္သမာနော အပရမ္ပိ ပရိယာယံ အနုဇာနာတိ။ တတ္ရ စ ယသ္သ ခော ဗ္ရာဟ္မဏ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယ္ယာ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပဟီနာတိ ဧတေသံ ပဒာနံ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ဗ္ရာဟ္မဏ, ယသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ အနာဂတေ ဂဗ္ဘသေယ္ယာ, ပုနဗ္ဘဝေ စ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ အနုတ္တရေန မဂ္ဂေန ဝိဟတကာရဏတ္တာ ပဟီနာတိ။ ဂဗ္ဘသေယ္ယဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဇလာဗုဇယောနိ ဂဟိတာ။ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဣတရာ တိသ္သောပိ။
10. Puna brāhmaṇo taṃ abhivādanādikammaṃ devalokagabbhasampattiyā devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatīti maññamāno bhagavati cassa abhāvaṃ disvā bhagavantaṃ apagabbhoti āha. Kodhavasena vā bhagavato mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentopi evamāha. Tatrāyaṃ padattho – gabbhato apagatoti apagabbho, abhabbo devalokūpapattiṃ pāpuṇitunti adhippāyo. Hīno vā gabbho assāti apagabbho, devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgīti, hīno vāssa mātukucchimhi gabbhavāso ahosīti adhippāyo. Bhagavato pana yasmā āyatiṃ gabbhaseyyā apagatā, tasmā so taṃ apagabbhataṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tatra ca yassa kho brāhmaṇa āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnāti etesaṃ padānaṃ evamattho daṭṭhabbo – brāhmaṇa, yassa puggalassa anāgate gabbhaseyyā, punabbhave ca abhinibbatti anuttarena maggena vihatakāraṇattā pahīnāti. Gabbhaseyyaggahaṇena cettha jalābujayoni gahitā. Punabbhavābhinibbattiggahaṇena itarā tissopi.
အပိစ ဂဗ္ဘသ္သ သေယ္ယာ ဂဗ္ဘသေယ္ယာ, ပုနဗ္ဘဝော ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ စ ဝိညာဏဋ္ဌိတီတိ ဝုတ္တေပိ န ဝိညာဏတော အညာ ဌိတိ အတ္ထိ, ဧဝမိဓာပိ န ဂဗ္ဘတော အညာ သေယ္ယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ စ နာမ ယသ္မာ ပုနဗ္ဘဝဘူတာပိ အပုနဗ္ဘဝဘူတာပိ အတ္ထိ, ဣဓ စ ပုနဗ္ဘဝဘူတာ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပုနဗ္ဘဝော ဧဝ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ ပုနဗ္ဘဝာဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။
Apica gabbhassa seyyā gabbhaseyyā, punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yathā ca viññāṇaṭṭhitīti vuttepi na viññāṇato aññā ṭhiti atthi, evamidhāpi na gabbhato aññā seyyāti veditabbā. Abhinibbatti ca nāma yasmā punabbhavabhūtāpi apunabbhavabhūtāpi atthi, idha ca punabbhavabhūtā adhippetā. Tasmā vuttaṃ – ‘‘punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattī’’ti.
၁၁. ဧဝံ အာဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ အရသရူပတာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တမ္ပိ ဗ္ရာဟ္မဏံ ဘဂဝာ ဓမ္မိသ္သရော ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မသ္သာမီ တထာဂတော အနုကမ္ပာယ သီတလေနေဝ စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ယံ ဓမ္မဓာတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဟောတိ, တသ္သာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝိဂတဝလာဟကေ အန္တလိက္ခေ သမဗ္ဘုဂ္ဂတော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ သရဒကာလေ သူရိယော ဝိယ စ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဟဒယန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တော တာနိယေဝ အက္ကောသဝတ္ထူနိ တေန တေန ပရိယာယေန အညထာ ဒသ္သေတ္ဝာ, ပုနပိ အတ္တနော ကရုဏာဝိပ္ဖာရံ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပိယဘာဝေန ပဋိလဒ္ဓံ, တာဒိဂုဏလက္ခဏံ ပထဝီသမစိတ္တတံ အကုပ္ပဓမ္မတဉ္စ ပကာသေန္တော ‘‘အယံ ဗ္ရာဟ္မဏော ကေဝလံ ပလိတသိရခဏ္ဍဒန္တဝလိတ္တစတာဒီဟိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎဘာဝံ သဉ္ဇာနာတိ, နော စ ခော ဇာနာတိ အတ္တာနံ ဇာတိယာ အနုဂတံ ဇရာယ အနုသဋံ ဗ္ယာဓိနာ အဘိဘူတံ မရဏေန အဗ္ဘာဟတံ ဝဋ္ဋခာဏုဘူတံ အဇ္ဇ မရိတ္ဝာ ပုန သ္ဝေဝ ဥတ္တာနသယနဒာရကဘာဝဂမနီယံ။ မဟန္တေန ခော ပန ဥသ္သာဟေန မမ သန္တိကံ အာဂတော, တဒသ္သ အာဂမနံ သာတ္ထကံ ဟောတူ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္တနော အပ္ပဋိသမံ ပုရေဇာတဘာဝံ ဒသ္သေန္တော သေယ္ယထာပိ ဗ္ရာဟ္မဏာတိအာဒိနာ နယေန ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။
11. Evaṃ āgatakālato paṭṭhāya arasarūpatādīhi aṭṭhahi akkosavatthūhi akkosantampi brāhmaṇaṃ bhagavā dhammissaro dhammarājā dhammassāmī tathāgato anukampāya sītaleneva cakkhunā olokento yaṃ dhammadhātuṃ paṭivijjhitvā desanāvilāsappatto hoti, tassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā vigatavalāhake antalikkhe samabbhuggato puṇṇacando viya saradakāle sūriyo viya ca brāhmaṇassa hadayandhakāraṃ vidhamanto tāniyeva akkosavatthūni tena tena pariyāyena aññathā dassetvā, punapi attano karuṇāvipphāraṃ aṭṭhahi lokadhammehi akampiyabhāvena paṭiladdhaṃ, tādiguṇalakkhaṇaṃ pathavīsamacittataṃ akuppadhammatañca pakāsento ‘‘ayaṃ brāhmaṇo kevalaṃ palitasirakhaṇḍadantavalittacatādīhi attano vuḍḍhabhāvaṃ sañjānāti, no ca kho jānāti attānaṃ jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ vaṭṭakhāṇubhūtaṃ ajja maritvā puna sveva uttānasayanadārakabhāvagamanīyaṃ. Mahantena kho pana ussāhena mama santikaṃ āgato, tadassa āgamanaṃ sātthakaṃ hotū’’ti cintetvā imasmiṃ loke attano appaṭisamaṃ purejātabhāvaṃ dassento seyyathāpi brāhmaṇātiādinā nayena brāhmaṇassa dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.
တတ္ထ သေယ္ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပာတော; ပီတိ သမ္ဘာဝနတ္ထေ; ဥဘယေနာပိ ယထာ နာမ ဗ္ရာဟ္မဏာတိ ဒသ္သေတိ။ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍာနိ အဋ္ဌ ဝာ ဒသ ဝာ ဒ္ဝာဒသ ဝာတိ ဧတ္ထ ပန ကိဉ္စာပိ ကုက္ကုဋိယာ ဝုတ္တပ္ပကာရတော ဦနာဓိကာနိပိ အဏ္ဍာနိ ဟောန္တိ, အထ ခော ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္ဟိ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ။ တာနသ္သူတိ တာနိ အသ္သု, ဘဝေယ္ယုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုက္ကုဋိယာ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ တာယ ဇနေတ္တိယာ ကုက္ကုဋိယာ ပက္ခေ ပသာရေတ္ဝာ တေသံ ဥပရိ သယန္တိယာ သမ္မာ အဓိသယိတာနိ။ သမ္မာ ပရိသေဒိတာနီတိ ကာလေန ကာလံ ဥတုံ ဂဏ္ဟာပေန္တိယာ သုဋ္ဌု သမန္တတော သေဒိတာနိ, ဥသ္မီကတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ ကာလေန ကာလံ သုဋ္ဌု သမန္တတော ဘာဝိတာနိ, ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂာဟာပိတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Tattha seyyathāti opammatthe nipāto; pīti sambhāvanatthe; ubhayenāpi yathā nāma brāhmaṇāti dasseti. Kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vāti ettha pana kiñcāpi kukkuṭiyā vuttappakārato ūnādhikānipi aṇḍāni honti, atha kho vacanasiliṭṭhatāya evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evañhi loke siliṭṭhavacanaṃ hoti. Tānassūti tāni assu, bhaveyyunti vuttaṃ hoti. Kukkuṭiyā sammā adhisayitānīti tāya janettiyā kukkuṭiyā pakkhe pasāretvā tesaṃ upari sayantiyā sammā adhisayitāni. Sammā pariseditānīti kālena kālaṃ utuṃ gaṇhāpentiyā suṭṭhu samantato seditāni, usmīkatānīti vuttaṃ hoti. Sammā paribhāvitānīti kālena kālaṃ suṭṭhu samantato bhāvitāni, kukkuṭagandhaṃ gāhāpitānīti vuttaṃ hoti.
ဣဒာနိ ယသ္မာ တာယ ကုက္ကုဋိယာ ဧဝံ တီဟိ ပကာရေဟိ တာနိ အဏ္ဍာနိ ပရိပာလိယမာနာနိ န ပူတီနိ ဟောန္တိ။ ယောပိ နေသံ အလ္လသိနေဟော သော ပရိယာဒာနံ ဂစ္ဆတိ။ ကပာလံ တနုကံ ဟောတိ, ပာဒနခသိခာ စ မုခတုဏ္ဍကဉ္စ ခရံ ဟောတိ, ကုက္ကုဋပောတကာ ပရိပာကံ ဂစ္ဆန္တိ, ကပာလသ္သ တနုကတ္တာ ဗဟိဒ္ဓာ အာလောကော အန္တော ပညာယတိ။ အထ တေ ကုက္ကုဋပောတကာ ‘‘စိရံ ဝတ မယံ သင္ကုဋိတဟတ္ထပာဒာ သမ္ဗာဓေ သယိမ္ဟ, အယဉ္စ ဗဟိ အာလောကော ဒိသ္သတိ, ဧတ္ထ ဒာနိ နော သုခဝိဟာရော ဘဝိသ္သတီ’’တိ နိက္ခမိတုကာမာ ဟုတ္ဝာ ကပာလံ ပာဒေန ပဟရန္တိ, ဂီဝံ ပသာရေန္တိ။ တတော တံ ကပာလံ ဒ္ဝေဓာ ဘိဇ္ဇတိ, ကုက္ကုဋပောတကာ ပက္ခေ ဝိဓုနန္တာ တင္ခဏာနုရူပံ ဝိရဝန္တာ နိက္ခမန္တိ။ ဧဝံ နိက္ခမန္တာနဉ္စ နေသံ ယော ပဌမတရံ နိက္ခမတိ သော ‘ဇေဋ္ဌော’တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ဘဂဝာ တာယ ဥပမာယ အတ္တနော ဇေဋ္ဌကဘာဝံ သာဓေတုကာမော ဗ္ရာဟ္မဏံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ယော နု ခော တေသံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ။ပေ.။ ကိန္တိ သ္ဝသ္သ ဝစနီယော’’တိ။ တတ္ထ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနန္တိ ကုက္ကုဋပောတကာနံ။ ကိန္တိ သ္ဝသ္သ ဝစနီယောတိ သော ကိန္တိ ဝစနီယော အသ္သ, ကိန္တိ ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယ္ယ ဇေဋ္ဌော ဝာ ကနိဋ္ဌော ဝာတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
Idāni yasmā tāya kukkuṭiyā evaṃ tīhi pakārehi tāni aṇḍāni paripāliyamānāni na pūtīni honti. Yopi nesaṃ allasineho so pariyādānaṃ gacchati. Kapālaṃ tanukaṃ hoti, pādanakhasikhā ca mukhatuṇḍakañca kharaṃ hoti, kukkuṭapotakā paripākaṃ gacchanti, kapālassa tanukattā bahiddhā āloko anto paññāyati. Atha te kukkuṭapotakā ‘‘ciraṃ vata mayaṃ saṅkuṭitahatthapādā sambādhe sayimha, ayañca bahi āloko dissati, ettha dāni no sukhavihāro bhavissatī’’ti nikkhamitukāmā hutvā kapālaṃ pādena paharanti, gīvaṃ pasārenti. Tato taṃ kapālaṃ dvedhā bhijjati, kukkuṭapotakā pakkhe vidhunantā taṅkhaṇānurūpaṃ viravantā nikkhamanti. Evaṃ nikkhamantānañca nesaṃ yo paṭhamataraṃ nikkhamati so ‘jeṭṭho’ti vuccati. Tasmā bhagavā tāya upamāya attano jeṭṭhakabhāvaṃ sādhetukāmo brāhmaṇaṃ pucchi – ‘‘yo nu kho tesaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ…pe… kinti svassa vacanīyo’’ti. Tattha kukkuṭacchāpakānanti kukkuṭapotakānaṃ. Kinti svassa vacanīyoti so kinti vacanīyo assa, kinti vattabbo bhaveyya jeṭṭho vā kaniṭṭho vāti. Sesaṃ uttānatthameva.
တတော ဗ္ရာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘ဇေဋ္ဌောတိသ္သ ဘော ဂောတမ ဝစနီယော’’တိ။ ဘော, ဂောတမ, သော ဇေဋ္ဌော ဣတိ အသ္သ ဝစနီယော။ ကသ္မာတိ စေ? သော ဟိ နေသံ ဇေဋ္ဌော, တသ္မာ သော နေသံ ဝုဍ္ဎတရောတိ အတ္ထော။ အထသ္သ ဘဂဝာ ဩပမ္မံ သမ္ပဋိပာဒေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝမေဝ ခော အဟံ ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိအာဒိ။ ယထာ သော ကုက္ကုဋစ္ဆာပကော ဇေဋ္ဌောတိ သင္ခ္ယံ ဂစ္ဆတိ; ဧဝံ အဟမ္ပိ အဝိဇ္ဇာဂတာယ ပဇာယ။ အဝိဇ္ဇာဂတာယာတိ အဝိဇ္ဇာ ဝုစ္စတိ အညာဏံ, တတ္ထ ဂတာယ။ ပဇာယာတိ သတ္တာဓိဝစနမေတံ။ တသ္မာ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသသ္သ အန္တော ပဝိဋ္ဌေသု သတ္တေသူတိ ဧဝံ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဏ္ဍဘူတာယာတိ အဏ္ဍေ ဘူတာယ ဇာတာယ သဉ္ဇာတာယ။ ယထာ ဟိ အဏ္ဍေ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကစ္စေ သတ္တာ အဏ္ဍဘူတာတိ ဝုစ္စန္တိ; ဧဝမယံ သဗ္ဗာပိ ပဇာ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ အဏ္ဍဘူတာတိ ဝုစ္စတိ။ ပရိယောနဒ္ဓာယာတိ တေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသေန သမန္တတော ဩနဒ္ဓာယ ဗဒ္ဓာယ ဝေဌိတာယ ။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာတိ တံ အဝိဇ္ဇာမယံ အဏ္ဍကောသံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ။ ဧကောဝ လောကေတိ သကလေပိ လောကသန္နိဝာသေ အဟမေဝ ဧကော အဒုတိယော။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရဝိရဟိတံ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ။ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိံ; အထ ဝာ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိံ; ဗောဓီတိ ရုက္ခောပိ မဂ္ဂောပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓော’’တိ (မဟာဝ. ၁; ဥဒာ. ၁) စ ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိ (မဟာဝ. ၁၁; မ. နိ. ၁.၂၈၅) စ အာဂတဋ္ဌာနေသု ဟိ ရုက္ခော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ. ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂော။ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၂၁၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ‘‘ပတ္ဝာန ဗောဓိံ အမတံ အသင္ခတ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ သဗ္ဗညုတညာဏန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အညေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂော အနုတ္တရာ ဗောဓိ ဟောတိ, န ဟောတီတိ? န ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသဗ္ဗဂုဏဒာယကတ္တာ။ တေသဉ္ဟိ ကသ္သစိ အရဟတ္တမဂ္ဂော အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ, ကသ္သစိ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ, ကသ္သစိ ဆ အဘိညာ, ကသ္သစိ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ, ကသ္သစိ သာဝကပာရမိဉာဏံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနမ္ပိ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ။ ဗုဒ္ဓာနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ, အဘိသေကော ဝိယ ရညော သဗ္ဗလောကိသ္သရိယဘာဝံ။ တသ္မာ အညသ္သ ကသ္သစိပိ အနုတ္တရာ ဗောဓိ န ဟောတီတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ အဗ္ဘညာသိံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ; ပတ္တောမ္ဟိ အဓိဂတောမ္ဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။
Tato brāhmaṇo āha – ‘‘jeṭṭhotissa bho gotama vacanīyo’’ti. Bho, gotama, so jeṭṭho iti assa vacanīyo. Kasmāti ce? So hi nesaṃ jeṭṭho, tasmā so nesaṃ vuḍḍhataroti attho. Athassa bhagavā opammaṃ sampaṭipādento āha – ‘‘evameva kho ahaṃ brāhmaṇā’’tiādi. Yathā so kukkuṭacchāpako jeṭṭhoti saṅkhyaṃ gacchati; evaṃ ahampi avijjāgatāya pajāya. Avijjāgatāyāti avijjā vuccati aññāṇaṃ, tattha gatāya. Pajāyāti sattādhivacanametaṃ. Tasmā ettha avijjaṇḍakosassa anto paviṭṭhesu sattesūti evaṃ attho daṭṭhabbo. Aṇḍabhūtāyāti aṇḍe bhūtāya jātāya sañjātāya. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā aṇḍabhūtāti vuccanti; evamayaṃ sabbāpi pajā avijjaṇḍakose nibbattattā aṇḍabhūtāti vuccati. Pariyonaddhāyāti tena avijjaṇḍakosena samantato onaddhāya baddhāya veṭhitāya . Avijjaṇḍakosaṃ padāletvāti taṃ avijjāmayaṃ aṇḍakosaṃ bhinditvā . Ekova loketi sakalepi lokasannivāse ahameva eko adutiyo. Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti anuttaranti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ. Sammāsambodhinti sammā sāmañca bodhiṃ; atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ; bodhīti rukkhopi maggopi sabbaññutaññāṇampi nibbānampi vuccati. ‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285) ca āgataṭṭhānesu hi rukkho bodhīti vuccati. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne maggo. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbaññutaññāṇaṃ. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne nibbānaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggañāṇaṃ adhippetaṃ. Sabbaññutaññāṇantipi vadanti. Aññesaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramiñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti. Buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti, abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti abbhaññāsiṃ paṭivijjhiṃ; pattomhi adhigatomhīti vuttaṃ hoti.
ဣဒာနိ ယဒေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဧဝမေဝ ခော အဟံ ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဩပမ္မသမ္ပဋိပာဒနံ, တံ ဧဝမတ္ထေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ တသ္သာ ကုက္ကုဋိယာ အတ္တနော အဏ္ဍေသု အဓိသယနာဒိတိဝိဓကိရိယာကရဏံ; ဧဝံ ဗောဓိပလ္လင္ကေ နိသိန္နသ္သ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ တိဝိဓာနုပသ္သနာကရဏံ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာသမ္ပာဒနေန အဏ္ဍာနံ အပူတိဘာဝော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပသ္သနာသမ္ပာဒနေန ဝိပသ္သနာဉာဏသ္သ အပရိဟာနိ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန အဏ္ဍာနံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒာနံ ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပသ္သနာသမ္ပာဒနေန ဘဝတ္တယာနုဂတနိကန္တိသိနေဟပရိယာဒာနံ။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန အဏ္ဍကပာလာနံ တနုဘာဝော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပသ္သနာသမ္ပာဒနေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသသ္သ တနုဘာဝော။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋစ္ဆာပကသ္သ ပာဒနခသိခာတုဏ္ဍကာနံ ထဒ္ဓခရဘာဝော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပသ္သနာသမ္ပာဒနေန ဝိပသ္သနာဉာဏသ္သ တိက္ခခရဝိပ္ပသန္နသူရဘာဝော။ ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋစ္ဆာပကသ္သ ပရိပာကကာလော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပသ္သနာသမ္ပာဒနေန ဝိပသ္သနာဉာဏသ္သ ပရိပာကကာလော ဝဍ္ဎိတကာလော ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Idāni yadetaṃ bhagavatā ‘‘evameva kho ahaṃ brāhmaṇā’’ti ādinā nayena vuttaṃ opammasampaṭipādanaṃ, taṃ evamatthena saddhiṃ saṃsanditvā veditabbaṃ. Yathā hi tassā kukkuṭiyā attano aṇḍesu adhisayanāditividhakiriyākaraṇaṃ; evaṃ bodhipallaṅke nisinnassa bodhisattabhūtassa bhagavato attano cittasantāne aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tividhānupassanākaraṇaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyāsampādanena aṇḍānaṃ apūtibhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa aparihāni. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍānaṃ allasinehapariyādānaṃ viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena bhavattayānugatanikantisinehapariyādānaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍakapālānaṃ tanubhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa pādanakhasikhātuṇḍakānaṃ thaddhakharabhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa tikkhakharavippasannasūrabhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa paripākakālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa paripākakālo vaḍḍhitakālo gabbhaggahaṇakālo veditabbo.
တတော ကုက္ကုဋိယာ တိဝိဓကိရိယာကရဏေန ကုက္ကုဋစ္ဆာပကသ္သ ပာဒနခသိခာယ ဝာ မုခတုဏ္ဍကေန ဝာ အဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ ပက္ခေ ပပ္ဖောဋေတ္ဝာ သောတ္ထိနာ အဘိနိဗ္ဘိဒာကာလော ဝိယ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပသ္သနာသမ္ပာဒနေန ဝိပသ္သနာဉာဏံ ဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ အနုပုဗ္ဗာဓိဂတေန အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ အဘိညာပက္ခေ ပပ္ဖောဋေတ္ဝာ သောတ္ထိနာ သကလဗုဒ္ဓဂုဏသစ္ဆိကတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။
Tato kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṃ padāletvā pakkhe papphoṭetvā sotthinā abhinibbhidākālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇaṃ gabbhaṃ gaṇhāpetvā anupubbādhigatena arahattamaggena avijjaṇḍakosaṃ padāletvā abhiññāpakkhe papphoṭetvā sotthinā sakalabuddhaguṇasacchikatakālo veditabboti.
သ္ဝာဟံ ဗ္ရာဟ္မဏ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌော လောကသ္သာတိ သော အဟံ ဗ္ရာဟ္မဏ ယထာ တေသံ ကုက္ကုဋပောတကာနံ ပဌမတရံ အဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ အဘိနိဗ္ဘိဒော ကုက္ကုဋပောတကော ဇေဋ္ဌော ဟောတိ; ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဂတာယ ပဇာယ တံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ ပဌမတရံ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ ဇေဋ္ဌော ဝုဍ္ဎတရောတိ သင္ခ္ယံ ဂတော။ သဗ္ဗဂုဏေဟိ ပန အပ္ပဋိသမတ္တာ သေဋ္ဌောတိ။
Svāhaṃ brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassāti so ahaṃ brāhmaṇa yathā tesaṃ kukkuṭapotakānaṃ paṭhamataraṃ aṇḍakosaṃ padāletvā abhinibbhido kukkuṭapotako jeṭṭho hoti; evaṃ avijjāgatāya pajāya taṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamataraṃ ariyāya jātiyā jātattā jeṭṭho vuḍḍhataroti saṅkhyaṃ gato. Sabbaguṇehi pana appaṭisamattā seṭṭhoti.
ဧဝံ ဘဂဝာ အတ္တနော အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပကာသေတ္ဝာ ဣဒာနိ ယာယ ပဋိပဒာယ တံ အဓိဂတော တံ ပဋိပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခော ပန မေ ဗ္ရာဟ္မဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမံ ဝာ ဘဂဝတော အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ သုတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ စိတ္တမေဝမုပ္ပန္နံ – ‘‘ကာယ နု ခော ပဋိပဒာယ ဣမံ ပတ္တော’’တိ။ တသ္သ စိတ္တမညာယ ‘‘ဣမာယာဟံ ပဋိပဒာယ ဣမံ အနုတ္တရံ ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တော’’တိ ဒသ္သေန္တော ဧဝမာဟ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓံ ခော ပန မေ ဗ္ရာဟ္မဏ ဝီရိယံ အဟောသီတိ ဗ္ရာဟ္မဏ, န မယာ အယံ အနုတ္တရော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝော ကုသီတေန မုဋ္ဌသ္သတိနာ သာရဒ္ဓကာယေန ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန အဓိဂတော, အပိစ ခော တဒဓိဂမာယ အာရဒ္ဓံ ခော ပန မေ ဝီရိယံ အဟောသိ, ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသိန္နေန မယာ စတုရင္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ အဟောသိ, ပဂ္ဂဟိတံ အသိထိလပ္ပဝတ္တိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရဒ္ဓတ္တာယေဝ စ မေ တံ အသလ္လီနံ အဟောသိ။ န ကေဝလဉ္စ ဝီရိယမေဝ, သတိပိ မေ အာရမ္မဏာဘိမုခီဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာ အဟောသိ။ ဥပဋ္ဌိတတ္တာယေဝ စ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ပသ္သဒ္ဓော ကာယော အသာရဒ္ဓောတိ ကာယစိတ္တပသ္သဒ္ဓိဝသေန ကာယောပိ မေ ပသ္သဒ္ဓော အဟောသိ ။ တတ္ထ ယသ္မာ နာမကာယေ ပသ္သဒ္ဓေ ရူပကာယောပိ ပသ္သဒ္ဓောယေဝ ဟောတိ, တသ္မာ နာမကာယော ရူပကာယောတိ အဝိသေသေတ္ဝာဝ ပသ္သဒ္ဓော ကာယောတိ ဝုတ္တံ။ အသာရဒ္ဓောတိ သော စ ခော ပသ္သဒ္ဓတ္တာယေဝ အသာရဒ္ဓော, ဝိဂတဒရထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ စိတ္တမ္ပိ မေ သမ္မာ အာဟိတံ သုဋ္ဌု ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ အဟောသိ; သမာဟိတတ္တာ ဧဝ စ ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဈာနသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ ကထိတာ ဟောတိ။
Evaṃ bhagavā attano anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa pakāsetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ adhigato taṃ paṭipadaṃ pubbabhāgato pabhuti dassetuṃ ‘‘āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇā’’tiādimāha. Imaṃ vā bhagavato anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ sutvā brāhmaṇassa cittamevamuppannaṃ – ‘‘kāya nu kho paṭipadāya imaṃ patto’’ti. Tassa cittamaññāya ‘‘imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ patto’’ti dassento evamāha. Tattha āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇa vīriyaṃ ahosīti brāhmaṇa, na mayā ayaṃ anuttaro jeṭṭhaseṭṭhabhāvo kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena adhigato, apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ ahosi, bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ āraddhaṃ ahosi, paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca me taṃ asallīnaṃ ahosi. Na kevalañca vīriyameva, satipi me ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi. Upaṭṭhitattāyeva ca asammuṭṭhā. Passaddho kāyo asāraddhoti kāyacittapassaddhivasena kāyopi me passaddho ahosi . Tattha yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddhoyeva hoti, tasmā nāmakāyo rūpakāyoti avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca kho passaddhattāyeva asāraddho, vigatadarathoti vuttaṃ hoti. Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittampi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ appitaṃ viya ahosi; samāhitattā eva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti. Ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ • Mahāvibhaṅga / ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ • Verañjakaṇḍaṃ
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ • Verañjakaṇḍavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ပဌမဇ္ဈာနကထာဝဏ္ဏနာ • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā