Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā

    වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩවණ්‌ණනා

    Verañjakaṇḍavaṇṇanā

    1. ඉදානි

    1. Idāni

    ‘‘තෙනාතිආදිපාඨස්‌ස, අත්‌ථං නානප්‌පකාරතො;

    ‘‘Tenātiādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato;

    දස්‌සයන්‌තො කරිස්‌සාමි, විනයස්‌සත්‌ථවණ්‌ණන’’න්‌ති.

    Dassayanto karissāmi, vinayassatthavaṇṇana’’nti.

    වුත්‌තත්‌තා තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවාතිආදීනං අත්‌ථවණ්‌ණනං කරිස්‌සාමි. සෙය්‍යථිදං – තෙනාති අනියමනිද්‌දෙසවචනං. තස්‌ස සරූපෙන අවුත්‌තෙනපි අපරභාගෙ අත්‌ථතො සිද්‌ධෙන යෙනාති ඉමිනා වචනෙන පටිනිද්‌දෙසො කාතබ්‌බො. අපරභාගෙ හි විනයපඤ්‌ඤත්‌තියාචනහෙතුභූතො ආයස්‌මතො සාරිපුත්‌තස්‌ස පරිවිතක්‌කො සිද්‌ධො. තස්‌මා යෙන සමයෙන සො පරිවිතක්‌කො උදපාදි, තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවා වෙරඤ්‌ජායං විහරතීති එවමෙත්‌ථ සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. අයඤ්‌හි සබ්‌බස්‌මිම්‌පි විනයෙ යුත්‌ති, යදිදං යත්‌ථ යත්‌ථ ‘‘තෙනා’’ති වුච්‌චති තත්‌ථ තත්‌ථ පුබ්‌බෙ වා පච්‌ඡා වා අත්‌ථතො සිද්‌ධෙන ‘‘යෙනා’’ති ඉමිනා වචනෙන පටිනිද්‌දෙසො කාතබ්‌බොති.

    Vuttattā tena samayena buddho bhagavātiādīnaṃ atthavaṇṇanaṃ karissāmi. Seyyathidaṃ – tenāti aniyamaniddesavacanaṃ. Tassa sarūpena avuttenapi aparabhāge atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso kātabbo. Aparabhāge hi vinayapaññattiyācanahetubhūto āyasmato sāriputtassa parivitakko siddho. Tasmā yena samayena so parivitakko udapādi, tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti evamettha sambandho veditabbo. Ayañhi sabbasmimpi vinaye yutti, yadidaṃ yattha yattha ‘‘tenā’’ti vuccati tattha tattha pubbe vā pacchā vā atthato siddhena ‘‘yenā’’ti iminā vacanena paṭiniddeso kātabboti.

    තත්‍රිදං මුඛමත්‌තනිදස්‌සනං – ‘‘තෙන හි, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛූනං සික්‌ඛාපදං පඤ්‌ඤපෙස්‌සාමි, යෙන සුදින්‌නො මෙථුනං ධම්‌මං පටිසෙවි; යස්‌මා පටිසෙවි, තස්‌මා පඤ්‌ඤපෙස්‌සාමී’’ති වුත්‌තං හොති. එවං තාව පුබ්‌බෙ අත්‌ථතො සිද්‌ධෙන යෙනාති ඉමිනා වචනෙන පටිනිද්‌දෙසො යුජ්‌ජති. තෙන සමයෙන බුද්‌ධො භගවා රාජගහෙ විහරති, යෙන සමයෙන ධනියො කුම්‌භකාරපුත්‌තො රඤ්‌ඤො දාරූනි අදින්‌නං ආදියීති එවං පච්‌ඡා අත්‌ථතො සිද්‌ධෙන යෙනාති ඉමිනා වචනෙන පටිනිද්‌දෙසො යුජ්‌ජතීති වුත්‌තො තෙනාති වචනස්‌ස අත්‌ථො. සමයෙනාති එත්‌ථ පන සමයසද්‌දො තාව –

    Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – ‘‘tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmi, yena sudinno methunaṃ dhammaṃ paṭisevi; yasmā paṭisevi, tasmā paññapessāmī’’ti vuttaṃ hoti. Evaṃ tāva pubbe atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso yujjati. Tena samayena buddho bhagavā rājagahe viharati, yena samayena dhaniyo kumbhakāraputto rañño dārūni adinnaṃ ādiyīti evaṃ pacchā atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso yujjatīti vutto tenāti vacanassa attho. Samayenāti ettha pana samayasaddo tāva –

    සමවායෙ ඛණෙ කාලෙ, සමූහෙ හෙතු-දිට්‌ඨිසු;

    Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetu-diṭṭhisu;

    පටිලාභෙ පහානෙ ච, පටිවෙධෙ ච දිස්‌සති.

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.

    තථා හිස්‌ස – ‘‘අප්‌පෙව නාම ස්‌වෙපි උපසඞ්‌කමෙය්‍යාම කාලඤ්‌ච සමයඤ්‌ච උපාදායා’’ති (දී. නි. 1.447) එවමාදීසු සමවායො අත්‌ථො. ‘‘එකොව ඛො, භික්‌ඛවෙ, ඛණො ච සමයො ච බ්‍රහ්‌මචරියවාසායා’’ති (අ. නි. 8.29) එවමාදීසු ඛණො. ‘‘උණ්‌හසමයො පරිළාහසමයො’’ති (පාචි. 358) එවමාදීසු කාලො. ‘‘මහාසමයො පවනස්‌මි’’න්‌ති එවමාදීසු සමූහො. ‘‘සමයොපි ඛො තෙ, භද්‌දාලි, අප්‌පටිවිද්‌ධො අහොසි – ‘භගවා ඛො සාවත්‌ථියං විහරති, භගවාපි මං ජානිස්‌සති – භද්‌දාලි නාම භික්‌ඛු සත්‌ථුසාසනෙ සික්‌ඛාය අපරිපූරකාරී’ති අයම්‌පි ඛො තෙ, භද්‌දාලි, සමයො අප්‌පටිවිද්‌ධො අහොසී’’ති (ම. නි. 2.135) එවමාදීසු හෙතු. ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන උග්‌ගහමානො පරිබ්‌බාජකො සමණමුණ්‌ඩිකාපුත්‌තො සමයප්‌පවාදකෙ තින්‌දුකාචීරෙ එකසාලකෙ මල්‌ලිකාය ආරාමෙ පටිවසතී’’ති (ම. නි. 2.260) එවමාදීසු දිට්‌ඨි.

    Tathā hissa – ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti (dī. ni. 1.447) evamādīsu samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’ti (a. ni. 8.29) evamādīsu khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’ti (pāci. 358) evamādīsu kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’nti evamādīsu samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi – ‘bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – bhaddāli nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’ti (ma. ni. 2.135) evamādīsu hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggahamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’ti (ma. ni. 2.260) evamādīsu diṭṭhi.

    ‘‘දිට්‌ඨෙ ධම්‌මෙ ච යො අත්‌ථො, යො චත්‌ථො සම්‌පරායිකො;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    අත්‌ථාභිසමයා ධීරො, පණ්‌ඩිතොති පවුච්‌චතී’’ති. (සං. නි. 1.129);

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.129);

    එවමාදීසු පටිලාභො. ‘‘සම්‌මා මානාභිසමයා අන්‌තමකාසි දුක්‌ඛස්‌සා’’ති (ම. නි. 1.28) එවමාදීසු පහානං. ‘‘දුක්‌ඛස්‌ස පීළනට්‌ඨො සඞ්‌ඛතට්‌ඨො සන්‌තාපට්‌ඨො විපරිණාමට්‌ඨො අභිසමයට්‌ඨො’’ති (පටි. ම. 2.8) එවමාදීසු පටිවෙධො අත්‌ථො. ඉධ පනස්‌ස කාලො අත්‌ථො. තස්‌මා යෙන කාලෙන ආයස්‌මතො සාරිපුත්‌තස්‌ස විනයපඤ්‌ඤත්‌තියාචනහෙතුභූතො පරිවිතක්‌කො උදපාදි, තෙන කාලෙනාති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො.

    Evamādīsu paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’ti (ma. ni. 1.28) evamādīsu pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 2.8) evamādīsu paṭivedho attho. Idha panassa kālo attho. Tasmā yena kālena āyasmato sāriputtassa vinayapaññattiyācanahetubhūto parivitakko udapādi, tena kālenāti evamettha attho daṭṭhabbo.

    එත්‌ථාහ – ‘‘අථ කස්‌මා යථා සුත්‌තන්‌තෙ ‘එකං සමය’න්‌ති උපයොගවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො, අභිධම්‌මෙ ච ‘යස්‌මිං සමයෙ කාමාවචර’න්‌ති භුම්‌මවචනෙන, තථා අකත්‌වා ඉධ ‘තෙන සමයෙනා’ති කරණවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො’’ති? තත්‌ථ තථා, ඉධ ච අඤ්‌ඤථා අත්‌ථසම්‌භවතො. කථං? සුත්‌තන්‌තෙ තාව අච්‌චන්‌තසංයොගත්‌ථො සම්‌භවති. යඤ්‌හි සමයං භගවා බ්‍රහ්‌මජාලාදීනි සුත්‌තන්‌තානි දෙසෙසි, අච්‌චන්‌තමෙව තං සමයං කරුණාවිහාරෙන විහාසි; තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං තත්‌ථ උපයොගනිද්‌දෙසො කතො. අභිධම්‌මෙ ච අධිකරණත්‌ථො භාවෙනභාවලක්‌ඛණත්‌ථො ච සම්‌භවති. අධිකරණඤ්‌හි කාලත්‌ථො සමූහත්‌ථො ච සමයො, තත්‌ථ වුත්‌තානං ඵස්‌සාදිධම්‌මානං ඛණසමවායහෙතුසඞ්‌ඛාතස්‌ස ච සමයස්‌ස භාවෙන තෙසං භාවො ලක්‌ඛියති. තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං තත්‌ථ භුම්‌මවචනෙන නිද්‌දෙසො කතො. ඉධ පන හෙතුඅත්‌ථො කරණත්‌ථො ච සම්‌භවති. යො හි සො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිසමයො සාරිපුත්‌තාදීහිපි දුබ්‌බිඤ්‌ඤෙය්‍යො, තෙන සමයෙන හෙතුභූතෙන කරණභූතෙන ච සික්‌ඛාපදානි පඤ්‌ඤාපයන්‌තො සික්‌ඛාපදපඤ්‌ඤත්‌තිහෙතුඤ්‌ච අපෙක්‌ඛමානො භගවා තත්‌ථ තත්‌ථ විහාසි; තස්‌මා තදත්‌ථජොතනත්‌ථං ඉධ කරණවචනෙන නිද්‌දෙසො කතොති වෙදිතබ්‌බො. හොති චෙත්‌ථ –

    Etthāha – ‘‘atha kasmā yathā suttante ‘ekaṃ samaya’nti upayogavacanena niddeso kato, abhidhamme ca ‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’nti bhummavacanena, tathā akatvā idha ‘tena samayenā’ti karaṇavacanena niddeso kato’’ti? Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Kathaṃ? Suttante tāva accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā brahmajālādīni suttantāni desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi; tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha upayoganiddeso kato. Abhidhamme ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhiyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato. Idha pana hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi; tasmā tadatthajotanatthaṃ idha karaṇavacanena niddeso katoti veditabbo. Hoti cettha –

    ‘‘උපයොගෙන භුම්‌මෙන, තං තං අත්‌ථමපෙක්‌ඛිය;

    ‘‘Upayogena bhummena, taṃ taṃ atthamapekkhiya;

    අඤ්‌ඤත්‍ර සමයො වුත්‌තො, කරණෙනෙව සො ඉධා’’ති.

    Aññatra samayo vutto, karaṇeneva so idhā’’ti.

    පොරාණා පන වණ්‌ණයන්‌ති – ‘එකං සමය’න්‌ති වා ‘යස්‌මිං සමයෙ’ති වා ‘තෙන සමයෙනා’ති වා අභිලාපමත්‌තභෙදො එස, සබ්‌බත්‌ථ භුම්‌මමෙව අත්‌ථො’’ති. තස්‌මා තෙසං ලද්‌ධියා ‘‘තෙන සමයෙනා’’ති වුත්‌තෙපි ‘‘තස්‌මිං සමයෙ’’ති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘ekaṃ samaya’nti vā ‘yasmiṃ samaye’ti vā ‘tena samayenā’ti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva attho’’ti. Tasmā tesaṃ laddhiyā ‘‘tena samayenā’’ti vuttepi ‘‘tasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.

    බුද්‌ධො භගවාති ඉමෙසං පදානං පරතො අත්‌ථං වණ්‌ණයිස්‌සාම. වෙරඤ්‌ජායං විහරතීති එත්‌ථ පන වෙරඤ්‌ජාති අඤ්‌ඤතරස්‌ස නගරස්‌සෙතං අධිවචනං, තස්‌සං වෙරඤ්‌ජායං; සමීපත්‌ථෙ භුම්‌මවචනං. විහරතීති අවිසෙසෙන ඉරියාපථදිබ්‌බබ්‍රහ්‌මඅරියවිහාරෙසු අඤ්‌ඤතරවිහාරසමඞ්‌ගීපරිදීපනමෙතං, ඉධ පන ඨානගමනනිසජ්‌ජාසයනප්‌පභෙදෙසුඅඉරියාපථෙසු අඤ්‌ඤතරඉරියාපථසමායොගපරිදීපනං, තෙන ඨිතොපි ගච්‌ඡන්‌තොපි නිසින්‌නොපි සයානොපි භගවා විහරතිච්‌චෙව වෙදිතබ්‌බො. සො හි එකං ඉරියාපථබාධනං අඤ්‌ඤෙන ඉරියාපථෙන විච්‌ඡින්‌දිත්‌වා අපරිපතන්‌තං අත්‌තභාවං හරති පවත්‌තෙති, තස්‌මා ‘‘විහරතී’’ති වුච්‌චති.

    Buddho bhagavāti imesaṃ padānaṃ parato atthaṃ vaṇṇayissāma. Verañjāyaṃ viharatīti ettha pana verañjāti aññatarassa nagarassetaṃ adhivacanaṃ, tassaṃ verañjāyaṃ; samīpatthe bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ, idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesuairiyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.

    නළෙරුපුචිමන්‌දමූලෙති එත්‌ථ නළෙරු නාම යක්‌ඛො, පුචිමන්‌දොති නිම්‌බරුක්‌ඛො, මූලන්‌ති සමීපං. අයඤ්‌හි මූලසද්‌දො ‘‘මූලානි උද්‌ධරෙය්‍ය අන්‌තමසො උසීරනාළිමත්‌තානිපී’’ති (අ. නි. 4.195) -ආදීසු මූලමූලෙ දිස්‌සති. ‘‘ලොභො අකුසලමූල’’න්‌ති (දී. නි. 3.305) -ආදීසු අසාධාරණහෙතුම්‌හි. ‘‘යාව මජ්‌ඣන්‌හිකෙ කාලෙ ඡායා ඵරති, නිවාතෙ පණ්‌ණානි පතන්‌ති, එත්‌තාවතා රුක්‌ඛමූල’’න්‌තිආදීසු සමීපෙ. ඉධ පන සමීපෙ අධිප්‌පෙතො, තස්‌මා නළෙරුයක්‌ඛෙන අධිග්‌ගහිතස්‌ස පුචිමන්‌දස්‌ස සමීපෙති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. සො කිර පුචිමන්‌දො රමණීයො පාසාදිකො අනෙකෙසං රුක්‌ඛානං ආධිපච්‌චං විය කුරුමානො තස්‌ස නගරස්‌ස අවිදූරෙ ගමනාගමනසම්‌පන්‌නෙ ඨානෙ අහොසි. අථ භගවා වෙරඤ්‌ජං ගන්‌ත්‌වා පතිරූපෙ ඨානෙ විහරන්‌තො තස්‌ස රුක්‌ඛස්‌ස සමීපෙ හෙට්‌ඨාභාගෙ විහාසි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘වෙරඤ්‌ජායං විහරති නළෙරුපුචිමන්‌දමූලෙ’’ති.

    Naḷerupucimandamūleti ettha naḷeru nāma yakkho, pucimandoti nimbarukkho, mūlanti samīpaṃ. Ayañhi mūlasaddo ‘‘mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷimattānipī’’ti (a. ni. 4.195) -ādīsu mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’nti (dī. ni. 3.305) -ādīsu asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāva majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu samīpe. Idha pana samīpe adhippeto, tasmā naḷeruyakkhena adhiggahitassa pucimandassa samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo. So kira pucimando ramaṇīyo pāsādiko anekesaṃ rukkhānaṃ ādhipaccaṃ viya kurumāno tassa nagarassa avidūre gamanāgamanasampanne ṭhāne ahosi. Atha bhagavā verañjaṃ gantvā patirūpe ṭhāne viharanto tassa rukkhassa samīpe heṭṭhābhāge vihāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti.

    තත්‌ථ සියා යදි තාව භගවා වෙරඤ්‌ජායං විහරති, ‘‘නළෙරුපුචිමන්‌දමූලෙ’’ති න වත්‌තබ්‌බං, අථ තත්‌ථ විහරති, ‘‘වෙරඤ්‌ජාය’’න්‌ති න වත්‌තබ්‌බං, න හි සක්‌කා උභයත්‌ථ තෙනෙව සමයෙන අපුබ්‌බං අචරිමං විහරිතුන්‌ති? න ඛො පනෙතං එවං දට්‌ඨබ්‌බං, නනු අවොචුම්‌හ ‘‘සමීපත්‌ථෙ භුම්‌මවචන’’න්‌ති. තස්‌මා යථා ගඞ්‌ගායමුනාදීනං සමීපෙ ගොයූථානි චරන්‌තානි ‘‘ගඞ්‌ගාය චරන්‌ති, යමුනාය චරන්‌තී’’ති වුච්‌චන්‌ති; එවමිධාපි යදිදං වෙරඤ්‌ජාය සමීපෙ නළෙරුපුචිමන්‌දමූලං තත්‌ථ විහරන්‌තො වුච්‌චති ‘‘වෙරඤ්‌ජායං විහරති නළෙරුපුචිමන්‌දමූලෙ’’ති. ගොචරගාමනිදස්‌සනත්‌ථං හිස්‌ස වෙරඤ්‌ජාවචනං. පබ්‌බජිතානුරූපනිවාසනට්‌ඨානනිදස්‌සනත්‌ථං නළෙරුපුචිමන්‌දමූලවචනං.

    Tattha siyā yadi tāva bhagavā verañjāyaṃ viharati, ‘‘naḷerupucimandamūle’’ti na vattabbaṃ, atha tattha viharati, ‘‘verañjāya’’nti na vattabbaṃ, na hi sakkā ubhayattha teneva samayena apubbaṃ acarimaṃ viharitunti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti; evamidhāpi yadidaṃ verañjāya samīpe naḷerupucimandamūlaṃ tattha viharanto vuccati ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa verañjāvacanaṃ. Pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ naḷerupucimandamūlavacanaṃ.

    තත්‌ථ වෙරඤ්‌ජාකිත්‌තනෙන ආයස්‌මා උපාලිත්‌ථෙරො භගවතො ගහට්‌ඨානුග්‌ගහකරණං දස්‌සෙති, නළෙරුපුචිමන්‌දමූලකිත්‌තනෙන පබ්‌බජිතානුග්‌ගහකරණං, තථා පුරිමෙන පච්‌චයග්‌ගහණතො අත්‌තකිලමථානුයොගවිවජ්‌ජනං, පච්‌ඡිමෙන වත්‌ථුකාමප්‌පහානතො කාමසුඛල්‌ලිකානුයොගවිවජ්‌ජනුපායදස්‌සනං; පුරිමෙන ච ධම්‌මදෙසනාභියොගං, පච්‌ඡිමෙන විවෙකාධිමුත්‌තිං; පුරිමෙන කරුණාය උපගමනං , පච්‌ඡිමෙන පඤ්‌ඤාය අපගමනං; පුරිමෙන සත්‌තානං හිතසුඛනිප්‌ඵාදනාධිමුත්‌තතං, පච්‌ඡිමෙන පරහිතසුඛකරණෙ නිරුපලෙපනං; පුරිමෙන ධම්‌මිකසුඛාපරිච්‌චාගනිමිත්‌තං ඵාසුවිහාරං, පච්‌ඡිමෙන උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මානුයොගනිමිත්‌තං; පුරිමෙන මනුස්‌සානං උපකාරබහුලතං, පච්‌ඡිමෙන දෙවතානං; පුරිමෙන ලොකෙ ජාතස්‌ස ලොකෙ සංවඩ්‌ඪභාවං, පච්‌ඡිමෙන ලොකෙන අනුපලිත්‌තතං; පුරිමෙන ‘‘එකපුග්‌ගලො, භික්‌ඛවෙ, ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජමානො උප්‌පජ්‌ජති බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං. කතමො එකපුග්‌ගලො? තථාගතො අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’ති (අ. නි. 1.170) වචනතො යදත්‌ථං භගවා උප්‌පන්‌නො තදත්‌ථපරිනිප්‌ඵාදනං, පච්‌ඡිමෙන යත්‌ථ උප්‌පන්‌නො තදනුරූපවිහාරං. භගවා හි පඨමං ලුම්‌බිනීවනෙ, දුතියං බොධිමණ්‌ඩෙති ලොකියලොකුත්‌තරාය උප්‌පත්‌තියා වනෙයෙව උප්‌පන්‌නො, තෙනස්‌ස වනෙයෙව විහාරං දස්‌සෙතීති එවමාදිනා නයෙනෙත්‌ථ අත්‌ථයොජනා වෙදිතබ්‌බා.

    Tattha verañjākittanena āyasmā upālitthero bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, naḷerupucimandamūlakittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ, tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanupāyadassanaṃ; purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ; purimena karuṇāya upagamanaṃ , pacchimena paññāya apagamanaṃ; purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttataṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepanaṃ; purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ; purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ; purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ; purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinīvane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.

    මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධින්‌ති එත්‌ථ මහතාති ගුණමහත්‌තෙනපි මහතා; සඞ්‌ඛ්‍යාමහත්‌තෙනපි, සො හි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො ගුණෙහිපි මහා අහොසි, යස්‌මා යො තත්‌ථ පච්‌ඡිමකො සො සොතාපන්‌නො; සඞ්‌ඛ්‍යායපි මහා පඤ්‌චසතසඞ්‌ඛ්‍යත්‌තා. භික්‌ඛූනං සඞ්‌ඝෙන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන; දිට්‌ඨිසීලසාමඤ්‌ඤසඞ්‌ඛාතසඞ්‌ඝාතෙන සමණගණෙනාති අත්‌ථො. සද්‌ධින්‌ති එකතො. පඤ්‌චමත්‌තෙහි භික්‌ඛුසතෙහීති පඤ්‌ච මත්‌තා එතෙසන්‌ති පඤ්‌චමත්‌තානි. මත්‌තාති පමාණං වුච්‌චති. තස්‌මා යථා ‘‘භොජනෙ මත්‌තඤ්‌ඤූ’’ති වුත්‌තෙ භොජනෙ මත්‌තං ජානාති, පමාණං ජානාතීති අත්‌ථො හොති; එවමිධාපි තෙසං භික්‌ඛුසතානං පඤ්‌ච මත්‌තා පඤ්‌චප්‌පමාණන්‌ති එවමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. භික්‌ඛූනං සතානි භික්‌ඛුසතානි, තෙහි පඤ්‌චමත්‌තෙහි භික්‌ඛුසතෙහි. එතෙන යං වුත්‌තං – ‘‘මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධි’’න්‌ති, එත්‌ථ තස්‌ස මහතො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස සඞ්‌ඛ්‍යාමහත්‌තං දස්‌සිතං හොති. පරතො පනස්‌ස ‘‘නිරබ්‌බුදො හි, සාරිපුත්‌ත භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො නිරාදීනවො අපගතකාළකො සුද්‌ධො සාරෙ පතිට්‌ඨිතො. ඉමෙසඤ්‌හි, සාරිපුත්‌ත, පඤ්‌චන්‌නං භික්‌ඛුසතානං යො පච්‌ඡිමකො සො සොතාපන්‌නො’’ති වචනෙන ගුණමහත්‌තං ආවිභවිස්‌සති.

    Mahatābhikkhusaṅghena saddhinti ettha mahatāti guṇamahattenapi mahatā; saṅkhyāmahattenapi, so hi bhikkhusaṅgho guṇehipi mahā ahosi, yasmā yo tattha pacchimako so sotāpanno; saṅkhyāyapi mahā pañcasatasaṅkhyattā. Bhikkhūnaṃ saṅghena bhikkhusaṅghena; diṭṭhisīlasāmaññasaṅkhātasaṅghātena samaṇagaṇenāti attho. Saddhinti ekato. Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañca mattā etesanti pañcamattāni. Mattāti pamāṇaṃ vuccati. Tasmā yathā ‘‘bhojane mattaññū’’ti vutte bhojane mattaṃ jānāti, pamāṇaṃ jānātīti attho hoti; evamidhāpi tesaṃ bhikkhusatānaṃ pañca mattā pañcappamāṇanti evamattho daṭṭhabbo. Bhikkhūnaṃ satāni bhikkhusatāni, tehi pañcamattehi bhikkhusatehi. Etena yaṃ vuttaṃ – ‘‘mahatā bhikkhusaṅghena saddhi’’nti, ettha tassa mahato bhikkhusaṅghassa saṅkhyāmahattaṃ dassitaṃ hoti. Parato panassa ‘‘nirabbudo hi, sāriputta bhikkhusaṅgho nirādīnavo apagatakāḷako suddho sāre patiṭṭhito. Imesañhi, sāriputta, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ yo pacchimako so sotāpanno’’ti vacanena guṇamahattaṃ āvibhavissati.

    අස්‌සොසි ඛො වෙරඤ්‌ජො බ්‍රාහ්‌මණොති අස්‌සොසීති සුණි උපලභි, සොතද්‌වාරසම්‌පත්‌තවචනනිග්‌ඝොසානුසාරෙන අඤ්‌ඤාසි. ඛොති පදපූරණමත්‌තෙ අවධාරණත්‌ථෙ වා නිපාතො. තත්‌ථ අවධාරණත්‌ථෙන අස්‌සොසි එව, නාස්‌ස කොචි සවනන්‌තරායො අහොසීති අයමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. පදපූරණෙන පන බ්‍යඤ්‌ජනසිලිට්‌ඨතාමත්‌තමෙව. වෙරඤ්‌ජායං ජාතො, වෙරඤ්‌ජායං භවො, වෙරඤ්‌ජා වා අස්‌ස නිවාසොති වෙරඤ්‌ජො. මාතාපිතූහි කතනාමවසෙන පනායං ‘‘උදයො’’ති වුච්‌චති. බ්‍රහ්‌මං අණතීති බ්‍රාහ්‌මණො, මන්‌තෙ සජ්‌ඣායතීති අත්‌ථො. ඉදමෙව හි ජාතිබ්‍රාහ්‌මණානං නිරුත්‌තිවචනං. අරියා පන බාහිතපාපත්‌තා ‘‘බ්‍රාහ්‌මණා’’ති වුච්‌චන්‌ති.

    Assosi kho verañjo brāhmaṇoti assosīti suṇi upalabhi, sotadvārasampattavacananigghosānusārena aññāsi. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇatthe vā nipāto. Tattha avadhāraṇatthena assosi eva, nāssa koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo. Padapūraṇena pana byañjanasiliṭṭhatāmattameva. Verañjāyaṃ jāto, verañjāyaṃ bhavo, verañjā vā assa nivāsoti verañjo. Mātāpitūhi katanāmavasena panāyaṃ ‘‘udayo’’ti vuccati. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti.

    ඉදානි යමත්‌ථං වෙරඤ්‌ජො බ්‍රාහ්‌මණො අස්‌සොසි, තං පකාසෙන්‌තො සමණො ඛලු භො ගොතමොතිආදිමාහ. තත්‌ථ සමිතපාපත්‌තා සමණොති වෙදිතබ්‌බො. වුත්‌තං හෙතං – ‘‘බාහිතපාපොති බ්‍රාහ්‌මණො (ධ. ප. 388), සමිතපාපත්‌තා සමණොති වුච්‌චතී’’ති (ධ. ප. 265). භගවා ච අනුත්‌තරෙන අරියමග්‌ගෙන සමිතපාපො, තෙනස්‌ස යථාභුච්‌චගුණාධිගතමෙතං නාමං යදිදං සමණොති. ඛලූති අනුස්‌සවනත්‌ථෙ නිපාතො. භොති බ්‍රාහ්‌මණජාතිකානං ජාතිසමුදාගතං ආලපනමත්‌තං. වුත්‌තම්‌පි හෙතං –

    Idāni yamatthaṃ verañjo brāhmaṇo assosi, taṃ pakāsento samaṇo khalu bho gotamotiādimāha. Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘bāhitapāpoti brāhmaṇo (dha. pa. 388), samitapāpattā samaṇoti vuccatī’’ti (dha. pa. 265). Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena samitapāpo, tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ yadidaṃ samaṇoti. Khalūti anussavanatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātikānaṃ jātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ. Vuttampi hetaṃ –

    ‘‘භොවාදී නාමසො හොති, සචෙ හොති සකිඤ්‌චනො’’ති. (ධ. ප. 396; සු. නි. 625). ගොතමොති භගවන්‌තං ගොත්‌තවසෙන පරිකිත්‌තෙති, තස්‌මා ‘‘සමණො ඛලු භො ගොතමො’’ති එත්‌ථ සමණො කිර භො ගොතමගොත්‌තොති එවමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. සක්‍යපුත්‌තොති ඉදං පන භගවතො උච්‌චාකුලපරිදීපනං. සක්‍යකුලා පබ්‌බජිතොති සද්‌ධාපබ්‌බජිතභාවපරිදීපනං, කෙනචි පාරිජුඤ්‌ඤෙන අනභිභූතො අපරික්‌ඛීණංයෙව, තං කුලං පහාය සද්‌ධාය පබ්‌බජිතොති වුත්‌තං හොති. තතො පරං වුත්‌තත්‌ථමෙව. තං ඛො පනාති ඉත්‌ථම්‌භූතාඛ්‍යානත්‌ථෙ උපයොගවචනං, තස්‌ස ඛො පන භොතො ගොතමස්‌සාති අත්‌ථො. කල්‍යාණොති කල්‍යාණගුණසමන්‌නාගතො; සෙට්‌ඨොති වුත්‌තං හොති. කිත්‌තිසද්‌දොති කිත්‌ති එව, ථුතිඝොසො වා.

    ‘‘Bhovādī nāmaso hoti, sace hoti sakiñcano’’ti. (Dha. pa. 396; su. ni. 625). Gotamoti bhagavantaṃ gottavasena parikitteti, tasmā ‘‘samaṇo khalu bho gotamo’’ti ettha samaṇo kira bho gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo. Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ. Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ, kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva, taṃ kulaṃ pahāya saddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti. Tato paraṃ vuttatthameva. Taṃ kho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ, tassa kho pana bhoto gotamassāti attho. Kalyāṇoti kalyāṇaguṇasamannāgato; seṭṭhoti vuttaṃ hoti. Kittisaddoti kitti eva, thutighoso vā.

    ඉතිපි සො භගවාතිආදීසු පන අයං තාව යොජනා – සො භගවා ඉතිපි අරහං, ඉතිපි සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො…පෙ.… ඉතිපි භගවාති ඉමිනා ච ඉමිනා ච කාරණෙනාති වුත්‌තං හොති.

    Itipi so bhagavātiādīsu pana ayaṃ tāva yojanā – so bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavāti iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti.

    ඉදානි විනයධරානං සුත්‌තන්‌තනයකොසල්‌ලත්‌ථං විනයසංවණ්‌ණනාරම්‌භෙ බුද්‌ධගුණපටිසංයුත්‌තාය ධම්‌මියා කථාය චිත්‌තසම්‌පහංසනත්‌ථඤ්‌ච එතෙසං පදානං විත්‌ථාරනයෙන වණ්‌ණනං කරිස්‌සාමි. තස්‌මා යං වුත්‌තං – ‘‘සො භගවා ඉතිපි අරහ’’න්‌තිආදි; තත්‌ථ ආරකත්‌තා, අරීනං අරානඤ්‌ච හතත්‌තා, පච්‌චයාදීනං අරහත්‌තා, පාපකරණෙ රහාභාවාති ඉමෙහි තාව කාරණෙහි සො භගවා අරහන්‌ති වෙදිතබ්‌බො. ආරකා හි සො සබ්‌බකිලෙසෙහි සුවිදූරවිදූරෙ ඨිතො, මග්‌ගෙන සවාසනානං කිලෙසානං විද්‌ධංසිතත්‌තාති ආරකත්‌තා අරහං; තෙ චානෙන කිලෙසාරයො මග්‌ගෙන හතාති අරීනං හතත්‌තාපි අරහං. යඤ්‌චෙතං අවිජ්‌ජාභවතණ්‌හාමයනාභිපුඤ්‌ඤාදිඅභිසඞ්‌ඛාරාරං ජරාමරණනෙමි ආසවසමුදයමයෙන අක්‌ඛෙන විජ්‌ඣිත්‌වා තිභවරථෙ සමායොජිතං අනාදිකාලප්‌පවත්‌තං සංසාරචක්‌කං, තස්‌සානෙන බොධිමණ්‌ඩෙ වීරියපාදෙහි සීලපථවියං පතිට්‌ඨාය සද්‌ධාහත්‌ථෙන කම්‌මක්‌ඛයකරං ඤාණඵරසුං ගහෙත්‌වා සබ්‌බෙ අරා හතාති අරානං හතත්‌තාපි අරහං.

    Idāni vinayadharānaṃ suttantanayakosallatthaṃ vinayasaṃvaṇṇanārambhe buddhaguṇapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya cittasampahaṃsanatthañca etesaṃ padānaṃ vitthāranayena vaṇṇanaṃ karissāmi. Tasmā yaṃ vuttaṃ – ‘‘so bhagavā itipi araha’’ntiādi; tattha ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi so bhagavā arahanti veditabbo. Ārakā hi so sabbakilesehi suvidūravidūre ṭhito, maggena savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattāti ārakattā arahaṃ; te cānena kilesārayo maggena hatāti arīnaṃ hatattāpi arahaṃ. Yañcetaṃ avijjābhavataṇhāmayanābhipuññādiabhisaṅkhārāraṃ jarāmaraṇanemi āsavasamudayamayena akkhena vijjhitvā tibhavarathe samāyojitaṃ anādikālappavattaṃ saṃsāracakkaṃ, tassānena bodhimaṇḍe vīriyapādehi sīlapathaviyaṃ patiṭṭhāya saddhāhatthena kammakkhayakaraṃ ñāṇapharasuṃ gahetvā sabbe arā hatāti arānaṃ hatattāpi arahaṃ.

    අථ වා සංසාරචක්‌කන්‌ති අනමතග්‌ගසංසාරවට්‌ටං වුච්‌චති, තස්‌ස ච අවිජ්‌ජා නාභි, මූලත්‌තා; ජරාමරණං නෙමි, පරියොසානත්‌තා; සෙසා දස ධම්‌මා අරා, අවිජ්‌ජාමූලකත්‌තා ජරාමරණපරියන්‌තත්‌තා ච. තත්‌ථ දුක්‌ඛාදීසු අඤ්‌ඤාණං අවිජ්‌ජා, කාමභවෙ ච අවිජ්‌ජා කාමභවෙ සඞ්‌ඛාරානං පච්‌චයො හොති. රූපභවෙ අවිජ්‌ජා රූපභවෙ සඞ්‌ඛාරානං පච්‌චයො හොති. අරූපභවෙ අවිජ්‌ජා අරූපභවෙ සඞ්‌ඛාරානං පච්‌චයො හොති. කාමභවෙ සඞ්‌ඛාරා කාමභවෙ පටිසන්‌ධිවිඤ්‌ඤාණස්‌ස පච්‌චයා හොන්‌ති. එස නයො ඉතරෙසු. කාමභවෙ පටිසන්‌ධිවිඤ්‌ඤාණං කාමභවෙ නාමරූපස්‌ස පච්‌චයො හොති, තථා රූපභවෙ. අරූපභවෙ නාමස්‌සෙව පච්‌චයො හොති. කාමභවෙ නාමරූපං කාමභවෙ සළායතනස්‌ස පච්‌චයො හොති. රූපභවෙ නාමරූපං රූපභවෙ තිණ්‌ණං ආයතනානං පච්‌චයො හොති. අරූපභවෙ නාමං අරූපභවෙ එකස්‌සායතනස්‌ස පච්‌චයො හොති. කාමභවෙ සළායතනං කාමභවෙ ඡබ්‌බිධස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස පච්‌චයො හොති. රූපභවෙ තීණි ආයතනානි රූපභවෙ තිණ්‌ණං ඵස්‌සානං; අරූපභවෙ එකමායතනං අරූපභවෙ එකස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස පච්‌චයො හොති. කාමභවෙ ඡ ඵස්‌සා කාමභවෙ ඡන්‌නං වෙදනානං පච්‌චයා හොන්‌ති. රූපභවෙ තයො තත්‌ථෙව තිස්‌සන්‌නං; අරූපභවෙ එකො තත්‌ථෙව එකිස්‌සා වෙදනාය පච්‌චයො හොති. කාමභවෙ ඡ වෙදනා කාමභවෙ ඡන්‌නං තණ්‌හාකායානං පච්‌චයා හොන්‌ති. රූපභවෙ තිස්‌සො තත්‌ථෙව තිණ්‌ණං; අරූපභවෙ එකා වෙදනා අරූපභවෙ එකස්‌ස තණ්‌හාකායස්‌ස පච්‌චයො හොති. තත්‌ථ තත්‌ථ සා සා තණ්‌හා තස්‌ස තස්‌ස උපාදානස්‌ස පච්‌චයො; උපාදානාදයො භවාදීනං.

    Atha vā saṃsāracakkanti anamataggasaṃsāravaṭṭaṃ vuccati, tassa ca avijjā nābhi, mūlattā; jarāmaraṇaṃ nemi, pariyosānattā; sesā dasa dhammā arā, avijjāmūlakattā jarāmaraṇapariyantattā ca. Tattha dukkhādīsu aññāṇaṃ avijjā, kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Rūpabhave avijjā rūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Arūpabhave avijjā arūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Kāmabhave saṅkhārā kāmabhave paṭisandhiviññāṇassa paccayā honti. Esa nayo itaresu. Kāmabhave paṭisandhiviññāṇaṃ kāmabhave nāmarūpassa paccayo hoti, tathā rūpabhave. Arūpabhave nāmasseva paccayo hoti. Kāmabhave nāmarūpaṃ kāmabhave saḷāyatanassa paccayo hoti. Rūpabhave nāmarūpaṃ rūpabhave tiṇṇaṃ āyatanānaṃ paccayo hoti. Arūpabhave nāmaṃ arūpabhave ekassāyatanassa paccayo hoti. Kāmabhave saḷāyatanaṃ kāmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. Rūpabhave tīṇi āyatanāni rūpabhave tiṇṇaṃ phassānaṃ; arūpabhave ekamāyatanaṃ arūpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. Kāmabhave cha phassā kāmabhave channaṃ vedanānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tayo tattheva tissannaṃ; arūpabhave eko tattheva ekissā vedanāya paccayo hoti. Kāmabhave cha vedanā kāmabhave channaṃ taṇhākāyānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tisso tattheva tiṇṇaṃ; arūpabhave ekā vedanā arūpabhave ekassa taṇhākāyassa paccayo hoti. Tattha tattha sā sā taṇhā tassa tassa upādānassa paccayo; upādānādayo bhavādīnaṃ.

    කථං? ඉධෙකච්‌චො ‘‘කාමෙ පරිභුඤ්‌ජිස්‌සාමී’’ති කාමුපාදානපච්‌චයා කායෙන දුච්‌චරිතං චරති, වාචාය මනසා දුච්‌චරිතං චරති; දුච්‌චරිතපාරිපූරියා අපායෙ උපපජ්‌ජති. තත්‌ථස්‌ස උපපත්‌තිහෙතුභූතං කම්‌මං කම්‌මභවො, කම්‌මනිබ්‌බත්‌තා ඛන්‌ධා උපපත්‌තිභවො, ඛන්‌ධානං නිබ්‌බත්‌ති ජාති, පරිපාකො ජරා, භෙදො මරණං.

    Kathaṃ? Idhekacco ‘‘kāme paribhuñjissāmī’’ti kāmupādānapaccayā kāyena duccaritaṃ carati, vācāya manasā duccaritaṃ carati; duccaritapāripūriyā apāye upapajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammanibbattā khandhā upapattibhavo, khandhānaṃ nibbatti jāti, paripāko jarā, bhedo maraṇaṃ.

    අපරො ‘‘සග්‌ගසම්‌පත්‌තිං අනුභවිස්‌සාමී’’ති තථෙව සුචරිතං චරති; සුචරිතපාරිපූරියා සග්‌ගෙ උපපජ්‌ජති. තත්‌ථස්‌ස උපපත්‌තිහෙතුභූතං කම්‌මං කම්‌මභවොති සො එව නයො.

    Aparo ‘‘saggasampattiṃ anubhavissāmī’’ti tatheva sucaritaṃ carati; sucaritapāripūriyā sagge upapajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti so eva nayo.

    අපරො පන ‘‘බ්‍රහ්‌මලොකසම්‌පත්‌තිං අනුභවිස්‌සාමී’’ති කාමුපාදානපච්‌චයා එව මෙත්‌තං භාවෙති, කරුණං… මුදිතං… උපෙක්‌ඛං භාවෙති, භාවනාපාරිපූරියා බ්‍රහ්‌මලොකෙ නිබ්‌බත්‌තති. තත්‌ථස්‌ස නිබ්‌බත්‌තිහෙතුභූතං කම්‌මං කම්‌මභවොති සොයෙව නයො.

    Aparo pana ‘‘brahmalokasampattiṃ anubhavissāmī’’ti kāmupādānapaccayā eva mettaṃ bhāveti, karuṇaṃ… muditaṃ… upekkhaṃ bhāveti, bhāvanāpāripūriyā brahmaloke nibbattati. Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti soyeva nayo.

    අපරො ‘‘අරූපවභසම්‌පත්‌තිං අනුභවිස්‌සාමී’’ති තථෙව ආකාසානඤ්‌චායතනාදිසමාපත්‌තියො භාවෙති, භාවනාපාරිපූරියා තත්‌ථ නිබ්‌බත්‌තති. තත්‌ථස්‌ස නිබ්‌බත්‌තිහෙතුභූතං කම්‌මං කම්‌මභවො, කම්‌මනිබ්‌බත්‌තා ඛන්‌ධා උපපත්‌තිභවො, ඛන්‌ධානං නිබ්‌බත්‌ති ජාති, පරිපාකො ජරා, භෙදො මරණන්‌ති. එස නයො සෙසුපාදානමූලිකාසුපි යොජනාසු.

    Aparo ‘‘arūpavabhasampattiṃ anubhavissāmī’’ti tatheva ākāsānañcāyatanādisamāpattiyo bhāveti, bhāvanāpāripūriyā tattha nibbattati. Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammanibbattā khandhā upapattibhavo, khandhānaṃ nibbatti jāti, paripāko jarā, bhedo maraṇanti. Esa nayo sesupādānamūlikāsupi yojanāsu.

    එවං ‘‘අයං අවිජ්‌ජා හෙතු, සඞ්‌ඛාරා හෙතුසමුප්‌පන්‌නා, උභොපෙතෙ හෙතුසමුප්‌පන්‌නාති පච්‌චයපරිග්‌ගහෙ පඤ්‌ඤා ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණං; අතීතම්‌පි අද්‌ධානං, අනාගතම්‌පි අද්‌ධානං; අවිජ්‌ජා හෙතු, සඞ්‌ඛාරා හෙතුසමුප්‌පන්‌නා, උභොපෙතෙ හෙතුසමුප්‌පන්‌නාති පච්‌චයපරිග්‌ගහෙ පඤ්‌ඤා ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණ’’න්‌ති එතෙන නයෙන සබ්‌බපදානි විත්‌ථාරෙතබ්‌බානි. තත්‌ථ අවිජ්‌ජා සඞ්‌ඛාරා එකො සඞ්‌ඛෙපො, විඤ්‌ඤාණ-නාමරූප-සළායතන-ඵස්‌ස-වෙදනා එකො, තණ්‌හුපාදානභවා එකො, ජාති-ජරා-මරණං එකො. පුරිමසඞ්‌ඛෙපො චෙත්‌ථ අතීතො අද්‌ධා, ද්‌වෙ මජ්‌ඣිමා පච්‌චුප්‌පන්‌නො, ජාතිජරාමරණං අනාගතො. අවිජ්‌ජාසඞ්‌ඛාරග්‌ගහණෙන චෙත්‌ථ තණ්‌හුපාදානභවා ගහිතාව හොන්‌තීති ඉමෙ පඤ්‌ච ධම්‌මා අතීතෙ කම්‌මවට්‌ටං; විඤ්‌ඤාණාදයො පඤ්‌ච ධම්‌මා එතරහි විපාකවට්‌ටං. තණ්‌හුපාදානභවග්‌ගහණෙන අවිජ්‌ජාසඞ්‌ඛාරා ගහිතාව හොන්‌තීති ඉමෙ පඤ්‌ච ධම්‌මා එතරහි කම්‌මවට්‌ටං; ජාතිජරාමරණාපදෙසෙන විඤ්‌ඤාණාදීනං නිද්‌දිට්‌ඨත්‌තා ඉමෙ පඤ්‌ච ධම්‌මා ආයතිං විපාකවට්‌ටං. තෙ ආකාරතො වීසතිවිධා හොන්‌ති. සඞ්‌ඛාරවිඤ්‌ඤාණානඤ්‌චෙත්‌ථ අන්‌තරා එකො සන්‌ධි, වෙදනාතණ්‌හානමන්‌තරා එකො, භවජාතීනමන්‌තරා එකො. ඉති භගවා එවං චතුසඞ්‌ඛෙපං, තියද්‌ධං, වීසතාකාරං, තිසන්‌ධිං පටිච්‌චසමුප්‌පාදං සබ්‌බාකාරතො ජානාති පස්‌සති අඤ්‌ඤාති පටිවිජ්‌ඣති. තං ඤාතට්‌ඨෙන ඤාණං, පජානනට්‌ඨෙන පඤ්‌ඤා. තෙන වුච්‌චති – ‘‘පච්‌චයපරිග්‌ගහෙ පඤ්‌ඤා ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණ’’න්‌ති. ඉමිනා ධම්‌මට්‌ඨිතිඤාණෙන භගවා තෙ ධම්‌මෙ යථාභූතං ඤත්‌වා තෙසු නිබ්‌බින්‌දන්‌තො විරජ්‌ජන්‌තො විමුච්‌චන්‌තො වුත්‌තප්‌පකාරස්‌ස ඉමස්‌ස සංසාරචක්‌කස්‌ස අරෙ හනි විහනි විද්‌ධංසෙසි. එවම්‌පි අරානං හතත්‌තා අරහං.

    Evaṃ ‘‘ayaṃ avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ; atītampi addhānaṃ, anāgatampi addhānaṃ; avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti etena nayena sabbapadāni vitthāretabbāni. Tattha avijjā saṅkhārā eko saṅkhepo, viññāṇa-nāmarūpa-saḷāyatana-phassa-vedanā eko, taṇhupādānabhavā eko, jāti-jarā-maraṇaṃ eko. Purimasaṅkhepo cettha atīto addhā, dve majjhimā paccuppanno, jātijarāmaraṇaṃ anāgato. Avijjāsaṅkhāraggahaṇena cettha taṇhupādānabhavā gahitāva hontīti ime pañca dhammā atīte kammavaṭṭaṃ; viññāṇādayo pañca dhammā etarahi vipākavaṭṭaṃ. Taṇhupādānabhavaggahaṇena avijjāsaṅkhārā gahitāva hontīti ime pañca dhammā etarahi kammavaṭṭaṃ; jātijarāmaraṇāpadesena viññāṇādīnaṃ niddiṭṭhattā ime pañca dhammā āyatiṃ vipākavaṭṭaṃ. Te ākārato vīsatividhā honti. Saṅkhāraviññāṇānañcettha antarā eko sandhi, vedanātaṇhānamantarā eko, bhavajātīnamantarā eko. Iti bhagavā evaṃ catusaṅkhepaṃ, tiyaddhaṃ, vīsatākāraṃ, tisandhiṃ paṭiccasamuppādaṃ sabbākārato jānāti passati aññāti paṭivijjhati. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti. Iminā dhammaṭṭhitiñāṇena bhagavā te dhamme yathābhūtaṃ ñatvā tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakārassa imassa saṃsāracakkassa are hani vihani viddhaṃsesi. Evampi arānaṃ hatattā arahaṃ.

    අග්‌ගදක්‌ඛිණෙය්‍යත්‌තා ච චීවරාදිපච්‌චයෙ අරහති පූජාවිසෙසඤ්‌ච; තෙනෙව ච උප්‌පන්‌නෙ තථාගතෙ යෙ කෙචි මහෙසක්‌ඛා දෙවමනුස්‌සා න තෙ අඤ්‌ඤත්‌ථ පූජං කරොන්‌ති. තථා හි බ්‍රහ්‌මා සහම්‌පති සිනෙරුමත්‌තෙන රතනදාමෙන තථාගතං පූජෙසි, යථාබලඤ්‌ච අඤ්‌ඤෙපි දෙවා මනුස්‌සා ච බිම්‌බිසාරකොසලරාජාදයො. පරිනිබ්‌බුතම්‌පි ච භගවන්‌තං උද්‌දිස්‌ස ඡන්‌නවුතිකොටිධනං විසජ්‌ජෙත්‌වා අසොකමහාරාජා සකලජම්‌බුදීපෙ චතුරාසීතිවිහාරසහස්‌සානි පතිට්‌ඨාපෙසි. කො පන වාදො අඤ්‌ඤෙසං පූජාවිසෙසානන්‌ති! එවං පච්‌චයාදීනං අරහත්‌තාපි අරහං. යථා ච ලොකෙ කෙචි පණ්‌ඩිතමානිනො බාලා අසිලොකභයෙන රහො පාපං කරොන්‌ති; එවමෙස න කදාචි කරොතීති පාපකරණෙ රහාභාවතොපි අරහං. හොති චෙත්‌ථ –

    Aggadakkhiṇeyyattā ca cīvarādipaccaye arahati pūjāvisesañca; teneva ca uppanne tathāgate ye keci mahesakkhā devamanussā na te aññattha pūjaṃ karonti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññepi devā manussā ca bimbisārakosalarājādayo. Parinibbutampi ca bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ visajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsītivihārasahassāni patiṭṭhāpesi. Ko pana vādo aññesaṃ pūjāvisesānanti! Evaṃ paccayādīnaṃ arahattāpi arahaṃ. Yathā ca loke keci paṇḍitamānino bālā asilokabhayena raho pāpaṃ karonti; evamesa na kadāci karotīti pāpakaraṇe rahābhāvatopi arahaṃ. Hoti cettha –

    ‘‘ආරකත්‌තා හතත්‌තා ච, කිලෙසාරීන සො මුනි;

    ‘‘Ārakattā hatattā ca, kilesārīna so muni;

    හතසංසාරචක්‌කාරො, පච්‌චයාදීන චාරහො;

    Hatasaṃsāracakkāro, paccayādīna cāraho;

    න රහො කරොති පාපානි, අරහං තෙන වුච්‌චතී’’ති.

    Na raho karoti pāpāni, arahaṃ tena vuccatī’’ti.

    සම්‌මා සාමඤ්‌ච සබ්‌බධම්‌මානං බුද්‌ධත්‌තා පන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො. තථා හෙස සබ්‌බධම්‌මෙ සම්‌මා සාමඤ්‌ච බුද්‌ධො, අභිඤ්‌ඤෙය්‍යෙ ධම්‌මෙ අභිඤ්‌ඤෙය්‍යතො බුද්‌ධො, පරිඤ්‌ඤෙය්‍යෙ ධම්‌මෙ පරිඤ්‌ඤෙය්‍යතො, පහාතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ පහාතබ්‌බතො, සච්‌ඡිකාතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ සච්‌ඡිකාතබ්‌බතො, භාවෙතබ්‌බෙ ධම්‌මෙ භාවෙතබ්‌බතො. තෙනෙව චාහ –

    Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddho. Tathā hesa sabbadhamme sammā sāmañca buddho, abhiññeyye dhamme abhiññeyyato buddho, pariññeyye dhamme pariññeyyato, pahātabbe dhamme pahātabbato, sacchikātabbe dhamme sacchikātabbato, bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato. Teneva cāha –

    ‘‘අභිඤ්‌ඤෙය්‍යං අභිඤ්‌ඤාතං, භාවෙතබ්‌බඤ්‌ච භාවිතං;

    ‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;

    පහාතබ්‌බං පහීනං මෙ, තස්‌මා බුද්‌ධොස්‌මි බ්‍රාහ්‌මණා’’ති. (ම. නි. 2.399; සු. නි. 563);

    Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.399; su. ni. 563);

    අපිච චක්‌ඛු දුක්‌ඛසච්‌චං, තස්‌ස මූලකාරණභාවෙන තංසමුට්‌ඨාපිකා පුරිමතණ්‌හා සමුදයසච්‌චං, උභින්‌නමප්‌පවත්‌ති නිරොධසච්‌චං, නිරොධප්‌පජානනා පටිපදා මග්‌ගසච්‌චන්‌ති එවං එකෙකපදුද්‌ධාරෙනාපි සබ්‌බධම්‌මෙ සම්‌මා සාමඤ්‌ච බුද්‌ධො. එස නයො සොත-ඝාන-ජිව්‌හා-කායමනෙසුපි. එතෙනෙව නයෙන රූපාදීනි ඡ ආයතනානි, චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදයො ඡ විඤ්‌ඤාණකායා, චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සාදයො ඡ ඵස්‌සා, චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජාදයො ඡ වෙදනා, රූපසඤ්‌ඤාදයො ඡ සඤ්‌ඤා, රූපසඤ්‌චෙතනාදයො ඡ චෙතනා, රූපතණ්‌හාදයො ඡ තණ්‌හාකායා, රූපවිතක්‌කාදයො ඡ විතක්‌කා, රූපවිචාරාදයො ඡ විචාරා , රූපක්‌ඛන්‌ධාදයො පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා, දස කසිණානි, දස අනුස්‌සතියො, උද්‌ධුමාතකසඤ්‌ඤාදිවසෙන දස සඤ්‌ඤා, කෙසාදයො ද්‌වත්‌තිංසාකාරා, ද්‌වාදසායතනානි, අට්‌ඨාරස ධාතුයො, කාමභවාදයො නව භවා, පඨමාදීනි චත්‌තාරි ඣානානි, මෙත්‌තාභාවනාදයො චතස්‌සො අප්‌පමඤ්‌ඤා, චතස්‌සො අරූපසමාපත්‌තියො, පටිලොමතො ජරාමරණාදීනි, අනුලොමතො අවිජ්‌ජාදීනි පටිච්‌චසමුප්‌පාදඞ්‌ගානි ච යොජෙතබ්‌බානි.

    Apica cakkhu dukkhasaccaṃ, tassa mūlakāraṇabhāvena taṃsamuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnamappavatti nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārenāpi sabbadhamme sammā sāmañca buddho. Esa nayo sota-ghāna-jivhā-kāyamanesupi. Eteneva nayena rūpādīni cha āyatanāni, cakkhuviññāṇādayo cha viññāṇakāyā, cakkhusamphassādayo cha phassā, cakkhusamphassajādayo cha vedanā, rūpasaññādayo cha saññā, rūpasañcetanādayo cha cetanā, rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā, rūpavitakkādayo cha vitakkā, rūpavicārādayo cha vicārā , rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā, dasa kasiṇāni, dasa anussatiyo, uddhumātakasaññādivasena dasa saññā, kesādayo dvattiṃsākārā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo, kāmabhavādayo nava bhavā, paṭhamādīni cattāri jhānāni, mettābhāvanādayo catasso appamaññā, catasso arūpasamāpattiyo, paṭilomato jarāmaraṇādīni, anulomato avijjādīni paṭiccasamuppādaṅgāni ca yojetabbāni.

    තත්‍රායං එකපදයොජනා – ‘‘ජරාමරණං දුක්‌ඛසච්‌චං, ජාති සමුදයසච්‌චං, උභින්‌නම්‌පි නිස්‌සරණං නිරොධසච්‌චං, නිරොධප්‌පජානනා පටිපදා මග්‌ගසච්‌ච’’න්‌ති. එවං එකෙකපදුද්‌ධාරෙන සබ්‌බධම්‌මෙ සම්‌මා සාමඤ්‌ච බුද්‌ධො අනුබුද්‌ධො පටිවිද්‌ධො. තෙන වුත්‌තං – සම්‌මා සාමඤ්‌ච සබ්‌බධම්‌මානං බුද්‌ධත්‌තා පන සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධොති.

    Tatrāyaṃ ekapadayojanā – ‘‘jarāmaraṇaṃ dukkhasaccaṃ, jāti samudayasaccaṃ, ubhinnampi nissaraṇaṃ nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paṭipadā maggasacca’’nti. Evaṃ ekekapaduddhārena sabbadhamme sammā sāmañca buddho anubuddho paṭividdho. Tena vuttaṃ – sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti.

    විජ්‌ජාහි පන චරණෙන ච සම්‌පන්‌නත්‌තා විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො; තත්‌ථ විජ්‌ජාති තිස්‌සොපි විජ්‌ජා, අට්‌ඨපි විජ්‌ජා. තිස්‌සො විජ්‌ජා භයභෙරවසුත්‌තෙ (ම. නි. 1.34 ආදයො) වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බා, අට්‌ඨ විජ්‌ජා අම්‌බට්‌ඨසුත්‌තෙ (දී. නි. 1.278 ආදයො). තත්‍ර හි විපස්‌සනාඤාණෙන මනොමයිද්‌ධියා ච සහ ඡ අභිඤ්‌ඤා පරිග්‌ගහෙත්‌වා අට්‌ඨ විජ්‌ජා වුත්‌තා. චරණන්‌ති සීලසංවරො, ඉන්‌ද්‍රියෙසු ගුත්‌තද්‌වාරතා, භොජනෙ මත්‌තඤ්‌ඤුතා, ජාගරියානුයොගො, සත්‌ත සද්‌ධම්‌මා, චත්‌තාරි රූපාවචරජ්‌ඣානානීති ඉමෙ පන්‌නරස ධම්‌මා වෙදිතබ්‌බා. ඉමෙයෙව හි පන්‌නරස ධම්‌මා, යස්‌මා එතෙහි චරති අරියසාවකො ගච්‌ඡති අමතං දිසං තස්‌මා, චරණන්‌ති වුත්‌තා. යථාහ – ‘‘ඉධ, මහානාම, අරියසාවකො සීලවා හොතී’’ති (ම. නි. 2.24) විත්‌ථාරො. භගවා ඉමාහි විජ්‌ජාහි ඉමිනා ච චරණෙන සමන්‌නාගතො, තෙන වුච්‌චති විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නොති . තත්‌ථ විජ්‌ජාසම්‌පදා භගවතො සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පූරෙත්‌වා ඨිතා, චරණසම්‌පදා මහාකාරුණිකතං. සො සබ්‌බඤ්‌ඤුතාය සබ්‌බසත්‌තානං අත්‌ථානත්‌ථං ඤත්‌වා මහාකාරුණිකතාය අනත්‌ථං පරිවජ්‌ජෙත්‌වා අත්‌ථෙ නියොජෙති, යථා තං විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො. තෙනස්‌ස සාවකා සුප්‌පටිපන්‌නා හොන්‌ති නො දුප්‌පටිපන්‌නා, විජ්‌ජාචරණවිපන්‌නානඤ්‌හි සාවකා අත්‌තන්‌තපාදයො විය.

    Vijjāhi pana caraṇena ca sampannattā vijjācaraṇasampanno; tattha vijjāti tissopi vijjā, aṭṭhapi vijjā. Tisso vijjā bhayabheravasutte (ma. ni. 1.34 ādayo) vuttanayeneva veditabbā, aṭṭha vijjā ambaṭṭhasutte (dī. ni. 1.278 ādayo). Tatra hi vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, satta saddhammā, cattāri rūpāvacarajjhānānīti ime pannarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi pannarasa dhammā, yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati amataṃ disaṃ tasmā, caraṇanti vuttā. Yathāha – ‘‘idha, mahānāma, ariyasāvako sīlavā hotī’’ti (ma. ni. 2.24) vitthāro. Bhagavā imāhi vijjāhi iminā ca caraṇena samannāgato, tena vuccati vijjācaraṇasampannoti . Tattha vijjāsampadā bhagavato sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitā, caraṇasampadā mahākāruṇikataṃ. So sabbaññutāya sabbasattānaṃ atthānatthaṃ ñatvā mahākāruṇikatāya anatthaṃ parivajjetvā atthe niyojeti, yathā taṃ vijjācaraṇasampanno. Tenassa sāvakā suppaṭipannā honti no duppaṭipannā, vijjācaraṇavipannānañhi sāvakā attantapādayo viya.

    සොභනගමනත්‌තා, සුන්‌දරං ඨානං ගතත්‌තා, සම්‌මාගතත්‌තා, සම්‌මා ච ගදත්‌තා සුගතො. ගමනම්‌පි හි ගතන්‌ති වුච්‌චති, තඤ්‌ච භගවතො සොභනං පරිසුද්‌ධමනවජ්‌ජං . කිං පන තන්‌ති? අරියමග්‌ගො. තෙන හෙස ගමනෙන ඛෙමං දිසං අසජ්‌ජමානො ගතොති සොභනගමනත්‌තා සුගතො. සුන්‌දරං චෙස ඨානං ගතො අමතං නිබ්‌බානන්‌ති සුන්‌දරං ඨානං ගතත්‌තාපි සුගතො. සම්‌මා ච ගතො තෙන තෙන මග්‌ගෙන පහීනෙ කිලෙසෙ පුන අපච්‌චාගච්‌ඡන්‌තො. වුත්‌තඤ්‌චෙතං – ‘‘සොතාපත්‌තිමග්‌ගෙන යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ න පුනෙති න පච්‌චෙති න පච්‌චාගච්‌ඡතීති සුගතො…පෙ.… අරහත්‌තමග්‌ගෙන යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ න පුනෙති න පච්‌චෙති න පච්‌චාගච්‌ඡතීති සුගතො’’ති (මහානි. 38). සම්‌මා වා ආගතො දීපඞ්‌කරපාදමූලතො පභුති යාව බොධිමණ්‌ඩො තාව සමතිංසපාරමිපූරිතාය සම්‌මාපටිපත්‌තියා සබ්‌බලොකස්‌ස හිතසුඛමෙව කරොන්‌තො සස්‌සතං උච්‌ඡෙදං කාමසුඛං අත්‌තකිලමථන්‌ති ඉමෙ ච අන්‌තෙ අනුපගච්‌ඡන්‌තො ආගතොති සම්‌මාගතත්‌තාපි සුගතො. සම්‌මා චෙස ගදති, යුත්‌තට්‌ඨානෙ යුත්‌තමෙව වාචං භාසතීති සම්‌මා ගදත්‌තාපි සුගතො.

    Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammāgatattā, sammā ca gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati, tañca bhagavato sobhanaṃ parisuddhamanavajjaṃ . Kiṃ pana tanti? Ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gatoti sobhanagamanattā sugato. Sundaraṃ cesa ṭhānaṃ gato amataṃ nibbānanti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattāpi sugato. Sammā ca gato tena tena maggena pahīne kilese puna apaccāgacchanto. Vuttañcetaṃ – ‘‘sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato…pe… arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’ti (mahāni. 38). Sammā vā āgato dīpaṅkarapādamūlato pabhuti yāva bodhimaṇḍo tāva samatiṃsapāramipūritāya sammāpaṭipattiyā sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto āgatoti sammāgatattāpi sugato. Sammā cesa gadati, yuttaṭṭhāne yuttameva vācaṃ bhāsatīti sammā gadattāpi sugato.

    තත්‍රිදං සාධකසුත්‌තං – ‘‘යං තථාගතො වාචං ජානාති අභූතං අතච්‌ඡං අනත්‌ථසංහිතං, සා ච පරෙසං අප්‌පියා අමනාපා, න තං තථාගතො වාචං භාසති. යම්‌පි තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්‌ඡං අනත්‌ථසංහිතං, සා ච පරෙසං අප්‌පියා අමනාපා, තම්‌පි තථාගතො වාචං න භාසති. යඤ්‌ච ඛො තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්‌ඡං අත්‌ථසංහිතං, සා ච පරෙසං අප්‌පියා අමනාපා, තත්‍ර කාලඤ්‌ඤූ තථාගතො හොති තස්‌සා වාචාය වෙය්‍යාකරණාය. යං තථාගතො වාචං ජානාති අභූතං අතච්‌ඡං අනත්‌ථසංහිතං, සා ච පරෙසං පියා මනාපා, න තං තථාගතො වාචං භාසති. යම්‌පි තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්‌ඡං අනත්‌ථසංහිතං, සා ච පරෙසං පියා මනාපා, තම්‌පි තථාගතො වාචං න භාසති. යඤ්‌ච ඛො තථාගතො වාචං ජානාති භූතං තච්‌ඡං අත්‌ථසංහිතං, සා ච පරෙසං පියා මනාපා, තත්‍ර කාලඤ්‌ඤූ තථාගතො හොති තස්‌සා වාචාය වෙය්‍යාකරණායා’’ති (ම. නි. 2.86). එවං සම්‌මා ගදත්‌තාපි සුගතොති වෙදිතබ්‌බො.

    Tatridaṃ sādhakasuttaṃ – ‘‘yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāya. Yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāyā’’ti (ma. ni. 2.86). Evaṃ sammā gadattāpi sugatoti veditabbo.

    සබ්‌බථා විදිතලොකත්‌තා පන ලොකවිදූ. සො හි භගවා සභාවතො සමුදයතො නිරොධතො නිරොධූපායතොති සබ්‌බථා ලොකං අවෙදි අඤ්‌ඤාසි පටිවිජ්‌ඣි. යථාහ – ‘‘යත්‌ථ ඛො, ආවුසො, න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්‌ජති, නාහං තං ගමනෙන ලොකස්‌ස අන්‌තං ඤාතෙය්‍යං දට්‌ඨෙය්‍යං පත්‌තෙය්‍යන්‌ති වදාමි; න චාහං, ආවුසො, අප්‌පත්‌වාව ලොකස්‌ස අන්‌තං දුක්‌ඛස්‌ස අන්‌තකිරියං වදාමි. අපි චාහං, ආවුසො, ඉමස්‌මිංයෙව බ්‍යාමමත්‌තෙ කළෙවරෙ සසඤ්‌ඤිම්‌හි සමනකෙ ලොකඤ්‌ච පඤ්‌ඤපෙමි ලොකසමුදයඤ්‌ච ලොකනිරොධඤ්‌ච ලොකනිරොධගාමිනිඤ්‌ච පටිපදං.

    Sabbathā viditalokattā pana lokavidū. So hi bhagavā sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatoti sabbathā lokaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi. Yathāha – ‘‘yattha kho, āvuso, na jāyati na jīyati na mīyati na cavati na upapajjati, nāhaṃ taṃ gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ daṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi; na cāhaṃ, āvuso, appatvāva lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmi. Api cāhaṃ, āvuso, imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipadaṃ.

    ‘‘ගමනෙන න පත්‌තබ්‌බො, ලොකස්‌සන්‌තො කුදාචනං;

    ‘‘Gamanena na pattabbo, lokassanto kudācanaṃ;

    න ච අප්‌පත්‌වා ලොකන්‌තං, දුක්‌ඛා අත්‌ථි පමොචනං.

    Na ca appatvā lokantaṃ, dukkhā atthi pamocanaṃ.

    ‘‘තස්‌මා හවෙ ලොකවිදූ සුමෙධො;

    ‘‘Tasmā have lokavidū sumedho;

    ලොකන්‌තගූ වුසිතබ්‍රහ්‌මචරියො;

    Lokantagū vusitabrahmacariyo;

    ලොකස්‌ස අන්‌තං සමිතාවි ඤත්‌වා;

    Lokassa antaṃ samitāvi ñatvā;

    නාසීසතී ලොකමිමං පරඤ්‌චා’’ති. (අ. නි. 4.45; සං. නි. 1.107);

    Nāsīsatī lokamimaṃ parañcā’’ti. (a. ni. 4.45; saṃ. ni. 1.107);

    අපිච තයො ලොකා – සඞ්‌ඛාරලොකො, සත්‌තලොකො, ඔකාසලොකොති; තත්‌ථ ‘‘එකො ලොකො – සබ්‌බෙ සත්‌තා ආහාරට්‌ඨිතිකා’’ති (පටි. ම. 1.112) ආගතට්‌ඨානෙ සඞ්‌ඛාරලොකො වෙදිතබ්‌බො. ‘‘සස්‌සතො ලොකොති වා අසස්‌සතො ලොකොති වා’’ති (දී. නි. 1.421) ආගතට්‌ඨානෙ සත්‌තලොකො.

    Apica tayo lokā – saṅkhāraloko, sattaloko, okāsalokoti; tattha ‘‘eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (paṭi. ma. 1.112) āgataṭṭhāne saṅkhāraloko veditabbo. ‘‘Sassato lokoti vā asassato lokoti vā’’ti (dī. ni. 1.421) āgataṭṭhāne sattaloko.

    ‘‘යාවතා චන්‌දිමසූරියා, පරිහරන්‌ති දිසා භන්‌ති විරොචනා;

    ‘‘Yāvatā candimasūriyā, pariharanti disā bhanti virocanā;

    තාව සහස්‌සධා ලොකො, එත්‌ථ තෙ වත්‌තතී වසො’’ති. (ම. නි. 1.503) –

    Tāva sahassadhā loko, ettha te vattatī vaso’’ti. (ma. ni. 1.503) –

    ආගතට්‌ඨානෙ ඔකාසලොකො, තම්‌පි භගවා සබ්‌බථා අවෙදි. තථා හිස්‌ස – ‘‘එකො ලොකො – සබ්‌බෙ සත්‌තා ආහාරට්‌ඨිතිකා. ද්‌වෙ ලොකා – නාමඤ්‌ච රූපඤ්‌ච. තයො ලොකා – තිස්‌සො වෙදනා. චත්‌තාරො ලොකා – චත්‌තාරො ආහාරා. පඤ්‌ච ලොකා – පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා. ඡ ලොකා – ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකානි ආයතනානි. සත්‌ත ලොකා සත්‌ත විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියො. අට්‌ඨ ලොකා – අට්‌ඨ ලොකධම්‌මා. නව ලොකා – නව සත්‌තාවාසා. දස ලොකා – දසායතනානි. ද්‌වාදස ලොකා – ද්‌වාදසායතනානි . අට්‌ඨාරස ලොකා – අට්‌ඨාරස ධාතුයො’’ති (පටි. ම. 1.112). අයං සඞ්‌ඛාරලොකොපි සබ්‌බථා විදිතො.

    Āgataṭṭhāne okāsaloko, tampi bhagavā sabbathā avedi. Tathā hissa – ‘‘eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā – nāmañca rūpañca. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasāyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni . Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’ti (paṭi. ma. 1.112). Ayaṃ saṅkhāralokopi sabbathā vidito.

    යස්‌මා පනෙස සබ්‌බෙසම්‌පි සත්‌තානං ආසයං ජානාති, අනුසයං ජානාති, චරිතං ජානාති, අධිමුත්‌තිං ජානාති, අප්‌පරජක්‌ඛෙ මහාරජක්‌ඛෙ තික්‌ඛින්‌ද්‍රියෙ මුදින්‌ද්‍රියෙ ස්‌වාකාරෙ ද්‌වාකාරෙ සුවිඤ්‌ඤාපයෙ දුවිඤ්‌ඤාපයෙ භබ්‌බෙ අභබ්‌බෙ සත්‌තෙ ජානාති, තස්‌මාස්‌ස සත්‌තලොකොපි සබ්‌බථා විදිතො. යථා ච සත්‌තලොකො එවං ඔකාසලොකොපි. තථා හෙස එකං චක්‌කවාළං ආයාමතො ච විත්‌ථාරතො ච යොජනානං ද්‌වාදස සතසහස්‌සානි තීණි සහස්‌සානි චත්‌තාරි සතානි පඤ්‌ඤාසඤ්‌ච යොජනානි. පරික්‌ඛෙපතො –

    Yasmā panesa sabbesampi sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe abhabbe satte jānāti, tasmāssa sattalokopi sabbathā vidito. Yathā ca sattaloko evaṃ okāsalokopi. Tathā hesa ekaṃ cakkavāḷaṃ āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasa satasahassāni tīṇi sahassāni cattāri satāni paññāsañca yojanāni. Parikkhepato –

    සබ්‌බං සතසහස්‌සානි, ඡත්‌තිංස පරිමණ්‌ඩලං;

    Sabbaṃ satasahassāni, chattiṃsa parimaṇḍalaṃ;

    දසඤ්‌චෙව සහස්‌සානි, අඩ්‌ඪුඩ්‌ඪානි සතානි ච.

    Dasañceva sahassāni, aḍḍhuḍḍhāni satāni ca.

    තත්‌ථ –

    Tattha –

    දුවෙ සතසහස්‌සානි, චත්‌තාරි නහුතානි ච;

    Duve satasahassāni, cattāri nahutāni ca;

    එත්‌තකං බහලත්‌තෙන, සඞ්‌ඛාතායං වසුන්‌ධරා.

    Ettakaṃ bahalattena, saṅkhātāyaṃ vasundharā.

    තස්‌සා එව සන්‌ධාරකං –

    Tassā eva sandhārakaṃ –

    චත්‌තාරි සතසහස්‌සානි, අට්‌ඨෙව නහුතානි ච;

    Cattāri satasahassāni, aṭṭheva nahutāni ca;

    එත්‌තකං බහලත්‌තෙන, ජලං වාතෙ පතිට්‌ඨිතං.

    Ettakaṃ bahalattena, jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.

    තස්‌සාපි සන්‌ධාරකො –

    Tassāpi sandhārako –

    නවසතසහස්‌සානි, මාලුතො නභමුග්‌ගතො;

    Navasatasahassāni, māluto nabhamuggato;

    සට්‌ඨි චෙව සහස්‌සානි, එසා ලොකස්‌ස සණ්‌ඨිති.

    Saṭṭhi ceva sahassāni, esā lokassa saṇṭhiti.

    එවං සණ්‌ඨිතෙ චෙත්‌ථ යොජනානං –

    Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ –

    චතුරාසීති සහස්‌සානි, අජ්‌ඣොගාළ්‌හො මහණ්‌ණවෙ;

    Caturāsīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;

    අච්‌චුග්‌ගතො තාවදෙව, සිනෙරුපබ්‌බතුත්‌තමො.

    Accuggato tāvadeva, sinerupabbatuttamo.

    තතො උපඩ්‌ඪුපඩ්‌ඪෙන, පමාණෙන යථාක්‌කමං;

    Tato upaḍḍhupaḍḍhena, pamāṇena yathākkamaṃ;

    අජ්‌ඣොගාළ්‌හුග්‌ගතා දිබ්‌බා, නානාරතනචිත්‌තිතා.

    Ajjhogāḷhuggatā dibbā, nānāratanacittitā.

    යුගන්‌ධරො ඊසධරො, කරවීකො සුදස්‌සනො;

    Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;

    නෙමින්‌ධරො විනතකො, අස්‌සකණ්‌ණො ගිරී බ්‍රහා.

    Nemindharo vinatako, assakaṇṇo girī brahā.

    එතෙ සත්‌ත මහාසෙලා, සිනෙරුස්‌ස සමන්‌තතො;

    Ete satta mahāselā, sinerussa samantato;

    මහාරාජානමාවාසා, දෙවයක්‌ඛනිසෙවිතා.

    Mahārājānamāvāsā, devayakkhanisevitā.

    යොජනානං සතානුච්‌චො, හිමවා පඤ්‌ච පබ්‌බතො;

    Yojanānaṃ satānucco, himavā pañca pabbato;

    යොජනානං සහස්‌සානි, තීණි ආයතවිත්‌ථතො;

    Yojanānaṃ sahassāni, tīṇi āyatavitthato;

    චතුරාසීතිසහස්‌සෙහි, කූටෙහි පටිමණ්‌ඩිතො.

    Caturāsītisahassehi, kūṭehi paṭimaṇḍito.

    තිපඤ්‌චයොජනක්‌ඛන්‌ධ, පරික්‌ඛෙපා නගව්‌හයා;

    Tipañcayojanakkhandha, parikkhepā nagavhayā;

    පඤ්‌ඤාස යොජනක්‌ඛන්‌ධ, සාඛායාමා සමන්‌තතො.

    Paññāsa yojanakkhandha, sākhāyāmā samantato.

    සතයොජනවිත්‌ථිණ්‌ණා, තාවදෙව ච උග්‌ගතා;

    Satayojanavitthiṇṇā, tāvadeva ca uggatā;

    ජම්‌බූ යස්‌සානුභාවෙන, ජම්‌බුදීපො පකාසිතො.

    Jambū yassānubhāvena, jambudīpo pakāsito.

    ද්‌වෙ අසීති සහස්‌සානි, අජ්‌ඣොගාළ්‌හො මහණ්‌ණවෙ;

    Dve asīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;

    අච්‌චුග්‌ගතො තාවදෙව, චක්‌කවාළසිලුච්‌චයො;

    Accuggato tāvadeva, cakkavāḷasiluccayo;

    පරික්‌ඛිපිත්‌වා තං සබ්‌බං, ලොකධාතුමයං ඨිතො.

    Parikkhipitvā taṃ sabbaṃ, lokadhātumayaṃ ṭhito.

    තත්‌ථ චන්‌දමණ්‌ඩලං එකූනපඤ්‌ඤාසයොජනං, සූරියමණ්‌ඩලං පඤ්‌ඤාසයොජනං, තාවතිංසභවනං දසසහස්‌සයොජනං; තථා අසුරභවනං, අවීචිමහානිරයො, ජම්‌බුදීපො ච. අපරගොයානං සත්‌තසහස්‌සයොජනං; තථා පුබ්‌බවිදෙහො. උත්‌තරකුරු අට්‌ඨසහස්‌සයොජනො, එකමෙකො චෙත්‌ථ මහාදීපො පඤ්‌චසතපඤ්‌චසතපරිත්‌තදීපපරිවාරො; තං සබ්‌බම්‌පි එකං චක්‌කවාළං , එකා ලොකධාතු, තදන්‌තරෙසු ලොකන්‌තරිකනිරයා. එවං අනන්‌තානි චක්‌කවාළානි අනන්‌තා ලොකධාතුයො භගවා අනන්‌තෙන බුද්‌ධඤාණෙන අවෙදි, අඤ්‌ඤාසි, පටිවිජ්‌ඣි. එවමස්‌ස ඔකාසලොකොපි සබ්‌බථා විදිතො. එවම්‌පි සබ්‌බථා විදිතලොකත්‌තා ලොකවිදූ.

    Tattha candamaṇḍalaṃ ekūnapaññāsayojanaṃ, sūriyamaṇḍalaṃ paññāsayojanaṃ, tāvatiṃsabhavanaṃ dasasahassayojanaṃ; tathā asurabhavanaṃ, avīcimahānirayo, jambudīpo ca. Aparagoyānaṃ sattasahassayojanaṃ; tathā pubbavideho. Uttarakuru aṭṭhasahassayojano, ekameko cettha mahādīpo pañcasatapañcasataparittadīpaparivāro; taṃ sabbampi ekaṃ cakkavāḷaṃ , ekā lokadhātu, tadantaresu lokantarikanirayā. Evaṃ anantāni cakkavāḷāni anantā lokadhātuyo bhagavā anantena buddhañāṇena avedi, aññāsi, paṭivijjhi. Evamassa okāsalokopi sabbathā vidito. Evampi sabbathā viditalokattā lokavidū.

    අත්‌තනො පන ගුණෙහි විසිට්‌ඨතරස්‌ස කස්‌සචි අභාවා නත්‌ථි එතස්‌ස උත්‌තරොති අනුත්‌තරො. තථා හෙස සීලගුණෙනාපි සබ්‌බං ලොකමභිභවති, සමාධි…පෙ.… පඤ්‌ඤා… විමුත්‌ති… විමුත්‌තිඤාණදස්‌සනගුණෙනාපි, සීලගුණෙනාපි අසමො අසමසමො අප්‌පටිමො අප්‌පටිභාගො අප්‌පටිපුග්‌ගලො…පෙ.… විමුත්‌තිඤාණදස්‌සනගුණෙනාපි. යථාහ – ‘‘න ඛො පනාහං, භික්‌ඛවෙ, සමනුපස්‌සාමි සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ…පෙ.… සදෙවමනුස්‌සාය අත්‌තනා සීලසම්‌පන්‌නතර’’න්‌ති විත්‌ථාරො.

    Attano pana guṇehi visiṭṭhatarassa kassaci abhāvā natthi etassa uttaroti anuttaro. Tathā hesa sīlaguṇenāpi sabbaṃ lokamabhibhavati, samādhi…pe… paññā… vimutti… vimuttiñāṇadassanaguṇenāpi, sīlaguṇenāpi asamo asamasamo appaṭimo appaṭibhāgo appaṭipuggalo…pe… vimuttiñāṇadassanaguṇenāpi. Yathāha – ‘‘na kho panāhaṃ, bhikkhave, samanupassāmi sadevake loke samārake…pe… sadevamanussāya attanā sīlasampannatara’’nti vitthāro.

    එවං අග්‌ගප්‌පසාදසුත්‌තාදීනි (අ. නි. 4.34; ඉතිවු. 90) ‘‘න මෙ ආචරියො අත්‌ථී’’තිආදිකා ගාථායො (ම. නි. 1.285; මහාව. 11) ච විත්‌ථාරෙතබ්‌බා.

    Evaṃ aggappasādasuttādīni (a. ni. 4.34; itivu. 90) ‘‘na me ācariyo atthī’’tiādikā gāthāyo (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) ca vitthāretabbā.

    පුරිසදම්‌මෙ සාරෙතීති පුරිසදම්‌මසාරථි, දමෙති විනෙතීති වුත්‌තං හොති. තත්‌ථ පුරිසදම්‌මාති අදන්‌තා දමෙතුං යුත්‌තා තිරච්‌ඡානපුරිසාපි මනුස්‌සපුරිසාපි අමනුස්‌සපුරිසාපි. තථා හි භගවතා තිරච්‌ඡානපුරිසාපි අපලාළො නාගරාජා, චූළොදරො, මහොදරො, අග්‌ගිසිඛො, ධූමසිඛො, ධනපාලකො හත්‌ථීති එවමාදයො දමිතා, නිබ්‌බිසා කතා, සරණෙසු ච සීලෙසු ච පතිට්‌ඨාපිතා. මනුස්‌සපුරිසාපි සච්‌චකනිගණ්‌ඨපුත්‌ත-අම්‌බට්‌ඨමාණව-පොක්‌ඛරසාති-සොණදණ්‌ඩකූටදන්‌තාදයො. අමනුස්‌සපුරිසාපි ආළවක-සූචිලොම-ඛරලොම-යක්‌ඛ-සක්‌කදෙවරාජාදයො දමිතා විනීතා විචිත්‍රෙහි විනයනූපායෙහි. ‘‘අහං ඛො, කෙසි, පුරිසදම්‌මං සණ්‌හෙනපි විනෙමි, ඵරුසෙනපි විනෙමි, සණ්‌හඵරුසෙනපි විනෙමී’’ති (අ. නි. 4.111) ඉදඤ්‌චෙත්‌ථ සුත්‌තං විත්‌ථාරෙතබ්‌බං. අථ වා විසුද්‌ධසීලාදීනං පඨමජ්‌ඣානාදීනි සොතාපන්‌නාදීනඤ්‌ච උත්‌තරිමග්‌ගපටිපදං ආචික්‌ඛන්‌තො දන්‌තෙපි දමෙතියෙව.

    Purisadamme sāretīti purisadammasārathi, dameti vinetīti vuttaṃ hoti. Tattha purisadammāti adantā dametuṃ yuttā tiracchānapurisāpi manussapurisāpi amanussapurisāpi. Tathā hi bhagavatā tiracchānapurisāpi apalāḷo nāgarājā, cūḷodaro, mahodaro, aggisikho, dhūmasikho, dhanapālako hatthīti evamādayo damitā, nibbisā katā, saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpitā. Manussapurisāpi saccakanigaṇṭhaputta-ambaṭṭhamāṇava-pokkharasāti-soṇadaṇḍakūṭadantādayo. Amanussapurisāpi āḷavaka-sūciloma-kharaloma-yakkha-sakkadevarājādayo damitā vinītā vicitrehi vinayanūpāyehi. ‘‘Ahaṃ kho, kesi, purisadammaṃ saṇhenapi vinemi, pharusenapi vinemi, saṇhapharusenapi vinemī’’ti (a. ni. 4.111) idañcettha suttaṃ vitthāretabbaṃ. Atha vā visuddhasīlādīnaṃ paṭhamajjhānādīni sotāpannādīnañca uttarimaggapaṭipadaṃ ācikkhanto dantepi dametiyeva.

    අථ වා අනුත්‌තරො පුරිසදම්‌මසාරථීති එකමෙවිදං අත්‌ථපදං . භගවා හි තථා පුරිසදම්‌මෙ සාරෙති, යථා එකපල්‌ලඞ්‌කෙනෙව නිසින්‌නා අට්‌ඨ දිසා අසජ්‌ජමානා ධාවන්‌ති. තස්‌මා ‘‘අනුත්‌තරො පුරිසදම්‌මසාරථී’’ති වුච්‌චති. ‘‘හත්‌ථිදමකෙන, භික්‌ඛවෙ, හත්‌ථිදම්‌මො සාරිතො එකංයෙව දිසං ධාවතී’’ති ඉදඤ්‌චෙත්‌ථ සුත්‌තං (ම. නි. 3.312) විත්‌ථාරෙතබ්‌බං.

    Atha vā anuttaro purisadammasārathīti ekamevidaṃ atthapadaṃ . Bhagavā hi tathā purisadamme sāreti, yathā ekapallaṅkeneva nisinnā aṭṭha disā asajjamānā dhāvanti. Tasmā ‘‘anuttaro purisadammasārathī’’ti vuccati. ‘‘Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃyeva disaṃ dhāvatī’’ti idañcettha suttaṃ (ma. ni. 3.312) vitthāretabbaṃ.

    දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකපරමත්‌ථෙහි යථාරහං අනුසාසතීති සත්‌ථා. අපිච සත්‌ථා වියාති සත්‌ථා, භගවා සත්‌ථවාහො. ‘‘යථා සත්‌ථවාහො සත්‌ථෙ කන්‌තාරං තාරෙති, චොරකන්‌තාරං තාරෙති, වාළකන්‌තාරං තාරෙති, දුබ්‌භික්‌ඛකන්‌තාරං තාරෙති, නිරුදකකන්‌තාරං තාරෙති, උත්‌තාරෙති නිත්‌තාරෙති පතාරෙති ඛෙමන්‌තභූමිං සම්‌පාපෙති; එවමෙව භගවා සත්‌ථා සත්‌ථවාහො සත්‌තෙ කන්‌තාරං තාරෙති ජාතිකන්‌තාරං තාරෙතී’’තිආදිනා (මහානි. 190) නිද්‌දෙසනයෙනපෙත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Apica satthā viyāti satthā, bhagavā satthavāho. ‘‘Yathā satthavāho satthe kantāraṃ tāreti, corakantāraṃ tāreti, vāḷakantāraṃ tāreti, dubbhikkhakantāraṃ tāreti, nirudakakantāraṃ tāreti, uttāreti nittāreti patāreti khemantabhūmiṃ sampāpeti; evameva bhagavā satthā satthavāho satte kantāraṃ tāreti jātikantāraṃ tāretī’’tiādinā (mahāni. 190) niddesanayenapettha attho veditabbo.

    දෙවමනුස්‌සානන්‌ති එවානඤ්‌ච මනුස්‌සානඤ්‌ච උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදවසෙනෙතං වුත්‌තං, භබ්‌බපුග්‌ගලපරිච්‌ඡෙදවසෙන ච. භගවා පන තිරච්‌ඡානගතානම්‌පි අනුසාසනිප්‌පදානෙන සත්‌ථායෙව. තෙපි හි භගවතො ධම්‌මසවනෙන උපනිස්‌සයසම්‌පත්‌තිං පත්‌වා තාය එව උපනිස්‌සයසම්‌පත්‌තියා දුතියෙ තතියෙ වා අත්‌තභාවෙ මග්‌ගඵලභාගිනො හොන්‌ති. මණ්‌ඩූකදෙවපුත්‌තාදයො චෙත්‌ථ නිදස්‌සනං. භගවති කිර ගග්‌ගරාය පොක්‌ඛරණියා තීරෙ චම්‌පානගරවාසීනං ධම්‌මං දෙසයමානෙ එකො මණ්‌ඩූකො භගවතො සරෙ නිමිත්‌තං අග්‌ගහෙසි. තං එකො වච්‌ඡපාලකො දණ්‌ඩමොලුබ්‌භ තිට්‌ඨන්‌තො තස්‌ස සීසෙ සන්‌නිරුම්‌භිත්‌වා අට්‌ඨාසි. සො තාවදෙව කාලං කත්‌වා තාවතිංසභවනෙ ද්‌වාදසයොජනිකෙ කනකවිමානෙ නිබ්‌බත්‌ති. සුත්‌තප්‌පබුද්‌ධො විය ච තත්‌ථ අච්‌ඡරාසඞ්‌ඝපරිවුතං අත්‌තානං දිස්‌වා ‘‘අරෙ, අහම්‌පි නාම ඉධ නිබ්‌බත්‌තොස්‌මි! කිං නු ඛො කම්‌මං අකාසි’’න්‌ති ආවජ්‌ජෙන්‌තො නාඤ්‌ඤං කිඤ්‌චි අද්‌දස, අඤ්‌ඤත්‍ර භගවතො සරෙ නිමිත්‌තග්‌ගාහා. සො ආවදෙව සහ විමානෙන ආගන්‌ත්‌වා භගවතො පාදෙ සිරසා වන්‌දි. භගවා ජානන්‌තොව පුච්‌ඡි –

    Devamanussānanti daevānañca manussānañca ukkaṭṭhaparicchedavasenetaṃ vuttaṃ, bhabbapuggalaparicchedavasena ca. Bhagavā pana tiracchānagatānampi anusāsanippadānena satthāyeva. Tepi hi bhagavato dhammasavanena upanissayasampattiṃ patvā tāya eva upanissayasampattiyā dutiye tatiye vā attabhāve maggaphalabhāgino honti. Maṇḍūkadevaputtādayo cettha nidassanaṃ. Bhagavati kira gaggarāya pokkharaṇiyā tīre campānagaravāsīnaṃ dhammaṃ desayamāne eko maṇḍūko bhagavato sare nimittaṃ aggahesi. Taṃ eko vacchapālako daṇḍamolubbha tiṭṭhanto tassa sīse sannirumbhitvā aṭṭhāsi. So tāvadeva kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti. Suttappabuddho viya ca tattha accharāsaṅghaparivutaṃ attānaṃ disvā ‘‘are, ahampi nāma idha nibbattosmi! Kiṃ nu kho kammaṃ akāsi’’nti āvajjento nāññaṃ kiñci addasa, aññatra bhagavato sare nimittaggāhā. So taāvadeva saha vimānena āgantvā bhagavato pāde sirasā vandi. Bhagavā jānantova pucchi –

    ‘‘කො මෙ වන්‌දති පාදානි, ඉද්‌ධියා යසසා ජලං;

    ‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    අභික්‌කන්‌තෙන වණ්‌ණෙන, සබ්‌බා ඔභාසයං දිසා’’ති.

    Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti.

    ‘‘මණ්‌ඩූකොහං පුරෙ ආසිං, උදකෙ වාරිගොචරො;

    ‘‘Maṇḍūkohaṃ pure āsiṃ, udake vārigocaro;

    තව ධම්‌මං සුණන්‌තස්‌ස, අවධි වච්‌ඡපාලකො’’ති. (වි. ව. 857-858);

    Tava dhammaṃ suṇantassa, avadhi vacchapālako’’ti. (vi. va. 857-858);

    භගවා තස්‌ස ධම්‌මං දෙසෙසි. දෙසනාවසානෙ චතුරාසීතියා පාණසහස්‌සානං ධම්‌මාභිසමයො අහොසි. දෙවපුත්‌තොපි සොතාපත්‌තිඵලෙ පතිට්‌ඨාය සිතං කත්‌වා පක්‌කාමීති.

    Bhagavā tassa dhammaṃ desesi. Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Devaputtopi sotāpattiphale patiṭṭhāya sitaṃ katvā pakkāmīti.

    යං පන කිඤ්‌චි අත්‌ථි ඤෙය්‍යං නාම, තස්‌ස සබ්‌බස්‌ස බුද්‌ධත්‌තා විමොක්‌ඛන්‌තිකඤාණවසෙන බුද්‌ධො. යස්‌මා වා චත්‌තාරි සච්‌චානි අත්‌තනාපි බුජ්‌ඣි, අඤ්‌ඤෙපි සත්‌තෙ බොධෙසි; තස්‌මා එවමාදීහිපි කාරණෙහි බුද්‌ධො. ඉමස්‌ස චත්‌ථස්‌ස විඤ්‌ඤාපනත්‌ථං ‘‘බුජ්‌ඣිතා සච්‌චානීති බුද්‌ධො, බොධෙතා පජායාති බුද්‌ධො’’ති එවං පවත්‌තො සබ්‌බොපි නිද්‌දෙසනයො (මහානි. 192) පටිසම්‌භිදානයො (පටි. ම. 1.162) වා විත්‌ථාරෙතබ්‌බො.

    Yaṃ pana kiñci atthi ñeyyaṃ nāma, tassa sabbassa buddhattā vimokkhantikañāṇavasena buddho. Yasmā vā cattāri saccāni attanāpi bujjhi, aññepi satte bodhesi; tasmā evamādīhipi kāraṇehi buddho. Imassa catthassa viññāpanatthaṃ ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’ti evaṃ pavatto sabbopi niddesanayo (mahāni. 192) paṭisambhidānayo (paṭi. ma. 1.162) vā vitthāretabbo.

    භගවාති ඉදං පනස්‌ස ගුණවිසිට්‌ඨසත්‌තුත්‌තමගරුගාරවාධිවචනං. තෙනාහු පොරාණා –

    Bhagavāti idaṃ panassa guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘භගවාති වචනං සෙට්‌ඨං, භගවාති වචනමුත්‌තමං;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ගරු ගාරවයුත්‌තො සො, භගවා තෙන වුච්‌චතී’’ති.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    චතුබ්‌බිධඤ්‌හි නාමං – ආවත්‌ථිකං, ලිඞ්‌ගිකං, නෙමිත්‌තිකං, අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නන්‌ති. අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං නාම ලොකියවොහාරෙන ‘‘යදිච්‌ඡක’’න්‌ති වුත්‌තං හොති. තත්‌ථ ‘‘වච්‌ඡො දම්‌මො බලිබද්‌දො’’ති එවමාදි ආවත්‌ථිකං. ‘‘දණ්‌ඩී ඡත්‌තී සිඛී කරී’’ති එවමාදි ලිඞ්‌ගිකං. ‘‘තෙවිජ්‌ජො ඡළභිඤ්‌ඤො’’ති එවමාදි නෙමිත්‌තිකං. ‘‘සිරිවඩ්‌ඪකො ධනවඩ්‌ඪකො’’ති එවමාදි වචනත්‌ථමනපෙක්‌ඛිත්‌වා පවත්‌තං අධිච්‌චසමුප්‌පන්‌නං. ඉදං පන භගවාති නාමං නෙමිත්‌තිකං, න මහාමායාය න සුද්‌ධොදනමහාරාජෙන න අසීතියා ඤාතිසහස්‌සෙහි කතං, න සක්‌කසන්‌තුසිතාදීහි දෙවතාවිසෙසෙහි. වුත්‌තඤ්‌හෙතං ධම්‌මසෙනාපතිනා – ‘‘භගවාති නෙතං නාමං මාතරා කතං…පෙ.… විමොක්‌ඛන්‌තිකමෙතං බුද්‌ධානං භගවන්‌තානං බොධියා මූලෙ සහ සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණස්‌ස පටිලාභා සච්‌ඡිකාපඤ්‌ඤත්‌ති, යදිදං භගවා’’ති (මහානි. 84).

    Catubbidhañhi nāmaṃ – āvatthikaṃ, liṅgikaṃ, nemittikaṃ, adhiccasamuppannanti. Adhiccasamuppannaṃ nāma lokiyavohārena ‘‘yadicchaka’’nti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘vaccho dammo balibaddo’’ti evamādi āvatthikaṃ. ‘‘Daṇḍī chattī sikhī karī’’ti evamādi liṅgikaṃ. ‘‘Tevijjo chaḷabhiñño’’ti evamādi nemittikaṃ. ‘‘Sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’ti evamādi vacanatthamanapekkhitvā pavattaṃ adhiccasamuppannaṃ. Idaṃ pana bhagavāti nāmaṃ nemittikaṃ, na mahāmāyāya na suddhodanamahārājena na asītiyā ñātisahassehi kataṃ, na sakkasantusitādīhi devatāvisesehi. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā – ‘‘bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ…pe… vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikāpaññatti, yadidaṃ bhagavā’’ti (mahāni. 84).

    යංගුණනෙමිත්‌තිකඤ්‌චෙතං නාමං, තෙසං ගුණානං පකාසනත්‌ථං ඉමං ගාථං වදන්‌ති –

    Yaṃguṇanemittikañcetaṃ nāmaṃ, tesaṃ guṇānaṃ pakāsanatthaṃ imaṃ gāthaṃ vadanti –

    ‘‘භගී භජී භාගී විභත්‌තවා ඉති;

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti;

    අකාසි භග්‌ගන්‌ති ගරූති භාග්‍යවා;

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    බහූහි ඤායෙහි සුභාවිතත්‌තනො;

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano;

    භවන්‌තගො සො භගවාති වුච්‌චතී’’ති.

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti.

    නිද්‌දෙසෙ වුත්‌තනයෙනෙව චෙත්‌ථ තෙසං තෙසං පදානමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො.

    Niddese vuttanayeneva cettha tesaṃ tesaṃ padānamattho daṭṭhabbo.

    අයං පන අපරො නයො –

    Ayaṃ pana aparo nayo –

    ‘‘භාග්‍යවා භග්‌ගවා යුත්‌තො, භගෙහි ච විභත්‌තවා;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    භත්‌තවා වන්‌තගමනො, භවෙසු භගවා තතො’’ති.

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.

    තත්‌ථ වණ්‌ණාගමො වණ්‌ණවිපරියයොති එතං නිරුත්‌තිලක්‌ඛණං ගහෙත්‌වා සද්‌දනයෙන වා පිසොදරාදිපක්‌ඛෙපලක්‌ඛණං ගහෙත්‌වා යස්‌මා ලොකියලොකුත්‌තරසුඛාභිනිබ්‌බත්‌තකං දානසීලාදිපාරප්‌පත්‌තං භාග්‍යමස්‌ස අත්‌ථි, තස්‌මා ‘‘භාග්‍යවා’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘භගවා’’ති වුච්‌චතීති ඤාතබ්‌බං. යස්‌මා පන ලොභ-දොස-මොහ-විපරීතමනසිකාර-අහිරිකානොත්‌තප්‌ප-කොධූපනාහ-මක්‌ඛ-පළාසඉස්‌සා-මච්‌ඡරිය-මායාසාඨෙය්‍ය-ථම්‌භ-සාරම්‌භ-මානාතිමාන-මද-පමාද-තණ්‌හාවිජ්‌ජා තිවිධාකුසලමූල-දුච්‌චරිත-සංකිලෙස-මල-විසමසඤ්‌ඤා-විතක්‌ක-පපඤ්‌ච-චතුබ්‌බිධවිපරියෙසආසව-ගන්‌ථ-ඔඝ-යොගාගති-තණ්‌හුප්‌පාදුපාදාන-පඤ්‌චචෙතොඛීල-විනිබන්‌ධ-නීවරණාභිනන්‌දනඡවිවාදමූල-තණ්‌හාකාය-සත්‌තානුසය-අට්‌ඨමිච්‌ඡත්‌ත-නවතණ්‌හාමූලක-දසාකුසලකම දිට්‌ඨිගත-අට්‌ඨසතතණ්‌හාවිචරිතප්‌පභෙද-සබ්‌බදරථ-පරිළාහ-කිලෙසසතසහස්‌සානි, සඞ්‌ඛෙපතො වා පඤ්‌ච කිලෙස-අභිසඞ්‌ඛාරඛන්‌ධමච්‌චු-දෙවපුත්‌ත-මාරෙ අභඤ්‌ජි, තස්‌මා භග්‌ගත්‌තා එතෙසං පරිස්‌සයානං භග්‌ගවාති වත්‌තබ්‌බෙ භගවාති වුච්‌චති. ආහ චෙත්‌ථ –

    Tattha vaṇṇāgamo vaṇṇavipariyayoti etaṃ niruttilakkhaṇaṃ gahetvā saddanayena vā pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā yasmā lokiyalokuttarasukhābhinibbattakaṃ dānasīlādipārappattaṃ bhāgyamassa atthi, tasmā ‘‘bhāgyavā’’ti vattabbe ‘‘bhagavā’’ti vuccatīti ñātabbaṃ. Yasmā pana lobha-dosa-moha-viparītamanasikāra-ahirikānottappa-kodhūpanāha-makkha-paḷāsaissā-macchariya-māyāsāṭheyya-thambha-sārambha-mānātimāna-mada-pamāda-taṇhāvijjā tividhākusalamūla-duccarita-saṃkilesa-mala-visamasaññā-vitakka-papañca-catubbidhavipariyesaāsava-gantha-ogha-yogāgati-taṇhuppādupādāna-pañcacetokhīla-vinibandha-nīvaraṇābhinandanachavivādamūla-taṇhākāya-sattānusaya-aṭṭhamicchatta-navataṇhāmūlaka-dasākusalakama diṭṭhigata-aṭṭhasatataṇhāvicaritappabheda-sabbadaratha-pariḷāha-kilesasatasahassāni, saṅkhepato vā pañca kilesa-abhisaṅkhārakhandhamaccu-devaputta-māre abhañji, tasmā bhaggattā etesaṃ parissayānaṃ bhaggavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Āha cettha –

    ‘‘භග්‌ගරාගො භග්‌ගදොසො, භග්‌ගමොහො අනාසවො;

    ‘‘Bhaggarāgo bhaggadoso, bhaggamoho anāsavo;

    භග්‌ගාස්‌ස පාපකා ධම්‌මා, භගවා තෙන වුච්‌චතී’’ති.

    Bhaggāssa pāpakā dhammā, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    භාග්‍යවන්‌තතාය චස්‌ස සතපුඤ්‌ඤජලක්‌ඛණධරස්‌ස රූපකායසම්‌පත්‌තිදීපිතා හොති, භග්‌ගදොසතාය ධම්‌මකායසම්‌පත්‌ති. තථා ලොකියපරික්‌ඛකානං බහුමතභාවො, ගහට්‌ඨපබ්‌බජිතෙහි අභිගමනීයතා, අභිගතානඤ්‌ච නෙසං කායචිත්‌තදුක්‌ඛාපනයනෙ පටිබලභාවො, ආමිසදානධම්‌මදානෙහි උපකාරිතා, ලොකියලොකුත්‌තරසුඛෙහි ච සම්‌පයොජනසමත්‌ථතා දීපිතා හොති.

    Bhāgyavantatāya cassa satapuññajalakkhaṇadharassa rūpakāyasampattidīpitā hoti, bhaggadosatāya dhammakāyasampatti. Tathā lokiyaparikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, abhigatānañca nesaṃ kāyacittadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarasukhehi ca sampayojanasamatthatā dīpitā hoti.

    යස්‌මා ච ලොකෙ ඉස්‌සරිය-ධම්‌ම-යස-සිරී-කාම-පයත්‌තෙසු ඡසු ධම්‌මෙසු භගසද්‌දො වත්‌තති, පරමඤ්‌චස්‌ස සකචිත්‌තෙ ඉස්‌සරියං, අණිමා ලඝිමාදිකං වා ලොකියසම්‌මතං සබ්‌බාකාරපරිපූරං අත්‌ථි තථා ලොකුත්‌තරො ධම්‌මො ලොකත්‌තයබ්‍යාපකො යථාභුච්‌චගුණාධිගතො අතිවිය පරිසුද්‌ධො යසො, රූපකායදස්‌සනබ්‍යාවටජනනයනප්‌පසාදජනනසමත්‌ථා සබ්‌බාකාරපරිපූරා සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගසිරී, යං යං එතෙන ඉච්‌ඡිතං පත්‌ථිතං අත්‌තහිතං පරහිතං වා, තස්‌ස තස්‌ස තථෙව අභිනිප්‌ඵන්‌නත්‌තා ඉච්‌ඡිතිච්‌ඡි, තත්‌ථ නිප්‌ඵත්‌තිසඤ්‌ඤිතො කාමො, සබ්‌බලොකගරුභාවප්‌පත්‌තිහෙතුභූතො සම්‌මාවායාමසඞ්‌ඛාතො පයත්‌තො ච අත්‌ථි; තස්‌මා ඉමෙහි භගෙහි යුත්‌තත්‌තාපි භගා අස්‌ස සන්‌තීති ඉමිනා අත්‌ථෙන භගවාති වුච්‌චති.

    Yasmā ca loke issariya-dhamma-yasa-sirī-kāma-payattesu chasu dhammesu bhagasaddo vattati, paramañcassa sakacitte issariyaṃ, aṇimā laghimādikaṃ vā lokiyasammataṃ sabbākāraparipūraṃ atthi tathā lokuttaro dhammo lokattayabyāpako yathābhuccaguṇādhigato ativiya parisuddho yaso, rūpakāyadassanabyāvaṭajananayanappasādajananasamatthā sabbākāraparipūrā sabbaṅgapaccaṅgasirī, yaṃ yaṃ etena icchitaṃ patthitaṃ attahitaṃ parahitaṃ vā, tassa tassa tatheva abhinipphannattā icchiticchi, tattha nipphattisaññito kāmo, sabbalokagarubhāvappattihetubhūto sammāvāyāmasaṅkhāto payatto ca atthi; tasmā imehi bhagehi yuttattāpi bhagā assa santīti iminā atthena bhagavāti vuccati.

    යස්‌මා පන කුසලාදීහි භෙදෙහි සබ්‌බධම්‌මෙ, ඛන්‌ධායතන-ධාතුසච්‌ච-ඉන්‌ද්‍රියපටිච්‌චසමුප්‌පාදාදීහි වා කුසලාදිධම්‌මෙ, පීළන-සඞ්‌ඛත-සන්‌තාපවිපරිණාමට්‌ඨෙන වා දුක්‌ඛමරියසච්‌චං, ආයූහන-නිදාන-සංයොග-පලිබොධට්‌ඨෙන සමුදයං, නිස්‌සරණවිවෙකාසඞ්‌ඛත-අමතට්‌ඨෙන නිරොධං, නිය්‍යාන-හෙතු-දස්‌සනාධිපතෙය්‍යට්‌ඨෙන මග්‌ගං විභත්‌තවා, විභජිත්‌වා විවරිත්‌වා දෙසිතවාති වුත්‌තං හොති. තස්‌මා විභත්‌තවාති වත්‌තබ්‌බෙ භගවාති වුච්‌චති .

    Yasmā pana kusalādīhi bhedehi sabbadhamme, khandhāyatana-dhātusacca-indriyapaṭiccasamuppādādīhi vā kusalādidhamme, pīḷana-saṅkhata-santāpavipariṇāmaṭṭhena vā dukkhamariyasaccaṃ, āyūhana-nidāna-saṃyoga-palibodhaṭṭhena samudayaṃ, nissaraṇavivekāsaṅkhata-amataṭṭhena nirodhaṃ, niyyāna-hetu-dassanādhipateyyaṭṭhena maggaṃ vibhattavā, vibhajitvā vivaritvā desitavāti vuttaṃ hoti. Tasmā vibhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati .

    යස්‌මා ච එස දිබ්‌බබ්‍රහ්‌මඅරියවිහාරෙ කායචිත්‌තඋපධිවිවෙකෙ සුඤ්‌ඤතප්‌පණිහිතානිමිත්‌තවිමොක්‌ඛෙ අඤ්‌ඤෙ ච ලොකියලොකුත්‌තරෙ උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මෙ භජි සෙවි බහුලමකාසි, තස්‌මා භත්‌තවාති වත්‌තබ්‌බෙ භගවාති වුච්‌චති.

    Yasmā ca esa dibbabrahmaariyavihāre kāyacittaupadhiviveke suññatappaṇihitānimittavimokkhe aññe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakāsi, tasmā bhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati.

    යස්‌මා පන තීසු භවෙසු තණ්‌හාසඞ්‌ඛාතං ගමනමනෙන වන්‌තං, තස්‌මා භවෙසු වන්‌තගමනොති වත්‌තබ්‌බෙ භවසද්‌දතො භකාරං, ගමනසද්‌දතො ගකාරං, වන්‌තසද්‌දතො වකාරඤ්‌ච දීඝං කත්‌වා ආදාය භගවාති වුච්‌චති. යථා ලොකෙ ‘‘මෙහනස්‌ස ඛස්‌ස මාලා’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ‘‘මෙඛලා’’ති වුච්‌චති.

    Yasmā pana tīsu bhavesu taṇhāsaṅkhātaṃ gamanamanena vantaṃ, tasmā bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakāraṃ, gamanasaddato gakāraṃ, vantasaddato vakārañca dīghaṃ katvā ādāya bhagavāti vuccati. Yathā loke ‘‘mehanassa khassa mālā’’ti vattabbe ‘‘mekhalā’’ti vuccati.

    සො ඉමං ලොකන්‌ති සො භගවා ඉමං ලොකං. ඉදානි වත්‌තබ්‌බං නිදස්‌සෙති. සදෙවකන්‌ති සහ දෙවෙහි සදෙවකං; එවං සහ මාරෙන සමාරකං; සහ බ්‍රහ්‌මුනා සබ්‍රහ්‌මකං; සහ සමණබ්‍රාහ්‌මණෙහි සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිං; පජාතත්‌තා පජා, තං පජං; සහ දෙවමනුස්‌සෙහි සදෙවමනුස්‌සං. තත්‌ථ සදෙවකවචනෙන පඤ්‌චකාමාවචරදෙවග්‌ගහණං වෙදිතබ්‌බං, සමාරකවචනෙන ඡට්‌ඨකාමාවචරදෙවග්‌ගහණං, සබ්‍රහ්‌මකවචනෙන බ්‍රහ්‌මකායිකාදිබ්‍රහ්‌මග්‌ගහණං, සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණීවචනෙන සාසනස්‌ස පච්‌චත්‌ථිකපච්‌චාමිත්‌තසමණබ්‍රාහ්‌මණග්‌ගහණං, සමිතපාප-බාහිතපාප-සමණබ්‍රාහ්‌මණග්‌ගහණඤ්‌ච, පජාවචනෙන සත්‌තලොකග්‌ගහණං, සදෙවමනුස්‌සවචනෙන සම්‌මුතිදෙවඅවසෙසමනුස්‌සග්‌ගහණං. එවමෙත්‌ථ තීහි පදෙහි ඔකාසලොකො, ද්‌වීහි පජාවසෙන සත්‌තලොකො ගහිතොති වෙදිතබ්‌බො.

    So imaṃ lokanti so bhagavā imaṃ lokaṃ. Idāni vattabbaṃ nidasseti. Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ; evaṃ saha mārena samārakaṃ; saha brahmunā sabrahmakaṃ; saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiṃ; pajātattā pajā, taṃ pajaṃ; saha devamanussehi sadevamanussaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ, samitapāpa-bāhitapāpa-samaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.

    අපරො නයො – සදෙවකග්‌ගහණෙන අරූපාවචරදෙවලොකො ගහිතො, සමාරකග්‌ගහණෙන ඡකාමාවචරදෙවලොකා, සබ්‍රහ්‌මකග්‌ගහණෙන රූපීබ්‍රහ්‌මලොකො, සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණාදිග්‌ගහණෙන චතුපරිසවසෙන සම්‌මුතිදෙවෙහි වා සහ මනුස්‌සලොකො, අවසෙසසබ්‌බසත්‌තලොකො වා.

    Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevalokā, sabrahmakaggahaṇena rūpībrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā.

    අපිචෙත්‌ථ සදෙවකවචනෙන උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදතො සබ්‌බස්‌සාපි ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකතභාවං සාධෙන්‌තො තස්‌ස භගවතො කිත්‌තිසද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො. තතො යෙසං සියා – ‘‘මාරො මහානුභාවො ඡකාමාවචරිස්‌සරො වසවත්‌තී; කිං සොපි එතෙන සච්‌ඡිකතො’’ති? තෙසං විමතිං විධමන්‌තො සමාරකන්‌ති අබ්‌භුග්‌ගතො. යෙසං පන සියා – ‘‘බ්‍රහ්‌මා මහානුභාවො එකඞ්‌ගුලියා එකස්‌මිං චක්‌කවාළසහස්‌සෙ ආලොකං ඵරති, ද්‌වීහි…පෙ.… දසහි අඞ්‌ගුලීහි දසසු චක්‌කවාළසහස්‌සෙසු ආලොකං ඵරති, අනුත්‌තරඤ්‌ච ඣානසමාපත්‌තිසුඛං පටිසංවෙදෙති, කිං සොපි සච්‌ඡිකතො’’ති? තෙසං විමතිං විධමන්‌තො සබ්‍රහ්‌මකන්‌ති අබ්‌භුග්‌ගතො. තතො යෙසං සියා – ‘‘පුථූසමණබ්‍රාහ්‌මණා සාසනපච්‌චත්‌ථිකා, කිං තෙපි සච්‌ඡිකතා’’ති? තෙසං විමතිං විධමන්‌තො සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිං පජන්‌ති අබ්‌භුග්‌ගතො. එවං උක්‌කට්‌ඨුක්‌කට්‌ඨානං සච්‌ඡිකතභාවං පකාසෙත්‌වා අථ සම්‌මුතිදෙවෙ අවසෙසමනුස්‌සෙ ච උපාදාය උක්‌කට්‌ඨපරිච්‌ඡෙදවසෙන සෙසසත්‌තලොකස්‌ස සච්‌ඡිකතභාවං පකාසෙන්‌තො සදෙවමනුස්‌සන්‌ති අබ්‌භුග්‌ගතො. අයමෙත්‌ථානුසන්‌ධික්‌කමො.

    Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassāpi lokassa sacchikatabhāvaṃ sādhento tassa bhagavato kittisaddo abbhuggato. Tato yesaṃ siyā – ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī; kiṃ sopi etena sacchikato’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto samārakanti abbhuggato. Yesaṃ pana siyā – ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ sopi sacchikato’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sabrahmakanti abbhuggato. Tato yesaṃ siyā – ‘‘puthūsamaṇabrāhmaṇā sāsanapaccatthikā, kiṃ tepi sacchikatā’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajanti abbhuggato. Evaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭhānaṃ sacchikatabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa sacchikatabhāvaṃ pakāsento sadevamanussanti abbhuggato. Ayametthānusandhikkamo.

    සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා පවෙදෙතීති එත්‌ථ පන සයන්‌ති සාමං, අපරනෙය්‍යො හුත්‌වා; අභිඤ්‌ඤාති අභිඤ්‌ඤාය, අධිකෙන ඤාණෙන ඤත්‌වාති අත්‌ථො. සච්‌ඡිකත්‌වාති පච්‌චක්‌ඛං කත්‌වා, එතෙන අනුමානාදිපටික්‌ඛෙපො කතො හොති. පවෙදෙතීති බොධෙති ඤාපෙති පකාසෙති. සො ධම්‌මං දෙසෙති ආදිකල්‍යාණං…පෙ.… පරියොසානකල්‍යාණන්‌ති සො භගවා සත්‌තෙසු කාරුඤ්‌ඤතං පටිච්‌ච හිත්‌වාපි අනුත්‌තරං විවෙකසුඛං ධම්‌මං දෙසෙති. තඤ්‌ච ඛො අප්‌පං වා බහුං වා දෙසෙන්‌තො ආදිකල්‍යාණාදිප්‌පකාරමෙව දෙසෙති.

    Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti ettha pana sayanti sāmaṃ, aparaneyyo hutvā; abhiññāti abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvāti attho. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā, etena anumānādipaṭikkhepo kato hoti. Pavedetīti bodheti ñāpeti pakāseti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti.

    කථං? එකගාථාපි හි සමන්‌තභද්‍රකත්‌තා ධම්‌මස්‌ස පඨමපාදෙන ආදිකල්‍යාණා, දුතියතතියපාදෙහි මජ්‌ඣෙකල්‍යාණා, පච්‌ඡිමපාදෙන පරියොසානකල්‍යාණා. එකානුසන්‌ධිකං සුත්‌තං නිදානෙන ආදිකල්‍යාණං, නිගමනෙන පරියොසානකල්‍යාණං, සෙසෙන මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං. නානානුසන්‌ධිකං සුත්‌තං පඨමානුසන්‌ධිනා ආදිකල්‍යාණං, පච්‌ඡිමෙන පරියොසානකල්‍යාණං, සෙසෙහි මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං. සකලොපි සාසනධම්‌මො අත්‌තනො අත්‌ථභූතෙන සීලෙන ආදිකල්‍යාණො, සමථවිපස්‌සනාමග්‌ගඵලෙහි මජ්‌ඣෙකල්‍යාණො, නිබ්‌බානෙන පරියොසානකල්‍යාණො. සීලසමාධීහි වා ආදිකල්‍යාණො, විපස්‌සනාමග්‌ගෙහි මජ්‌ඣෙකල්‍යාණො, ඵලනිබ්‌බානෙහි පරියොසානකල්‍යාණො . බුද්‌ධසුබොධිතාය වා ආදිකල්‍යාණො, ධම්‌මසුධම්‌මතාය මජ්‌ඣෙකල්‍යාණො, සඞ්‌ඝසුප්‌පටිපත්‌තියා පරියොසානකල්‍යාණො. තං සුත්‌වා තථත්‌තාය පටිපන්‌නෙන අධිගන්‌තබ්‌බාය අභිසම්‌බොධියා වා ආදිකල්‍යාණො, පච්‌චෙකබොධියා මජ්‌ඣෙකල්‍යාණො, සාවකබොධියා පරියොසානකල්‍යාණො. සුය්‍යමානො චෙස නීවරණවික්‌ඛම්‌භනතො සවනෙනපි කල්‍යාණමෙව ආවහතීති ආදිකල්‍යාණො, පටිපජ්‌ජියමානො සමථවිපස්‌සනාසුඛාවහනතො පටිපත්‌තියාපි කල්‍යාණමෙව ආවහතීති මජ්‌ඣෙකල්‍යාණො, තථා පටිපන්‌නො ච පටිපත්‌තිඵලෙ නිට්‌ඨිතෙ තාදිභාවාවහනතො පටිපත්‌තිඵලෙනපි කල්‍යාණමෙව ආවහතීති පරියොසානකල්‍යාණො. නාථප්‌පභවත්‌තා ච පභවසුද්‌ධියා ආදිකල්‍යාණො, අත්‌ථසුද්‌ධියා මජ්‌ඣෙකල්‍යාණො , කිච්‌චසුද්‌ධියා පරියොසානකල්‍යාණො. තස්‌මා එසො භගවා අප්‌පං වා බහුං වා දෙසෙන්‌තො ආදිකල්‍යාණාදිප්‌පකාරමෙව දෙසෙතීති වෙදිතබ්‌බො.

    Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhadrakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyapādehi majjhekalyāṇā, pacchimapādena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamānusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo . Buddhasubodhitāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi kalyāṇameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathā paṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo , kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tasmā eso bhagavā appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva desetīti veditabbo.

    සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනන්‌ති එවමාදීසු පන යස්‌මා ඉමං ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො සාසනබ්‍රහ්‌මචරියං මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියඤ්‌ච පකාසෙති, නානානයෙහි දීපෙති; තඤ්‌ච යථානුරූපං අත්‌ථසම්‌පත්‌තියා සාත්‌ථං, බ්‍යඤ්‌ජනසම්‌පත්‌තියා සබ්‍යඤ්‌ජනං. සඞ්‌කාසනපකාසන-විවරණ-විභජන-උත්‌තානීකරණ-පඤ්‌ඤත්‌ති-අත්‌ථපදසමායොගතො සාත්‌ථං, අක්‌ඛරපද-බ්‍යඤ්‌ජනාකාරනිරුත්‌තිනිද්‌දෙසසම්‌පත්‌තියා සබ්‍යඤ්‌ජනං. අත්‌ථගම්‌භීරතා-පටිවෙධගම්‌භීරතාහි සාත්‌ථං, ධම්‌මගම්‌භීරතාදෙසනාගම්‌භීරතාහි සබ්‍යඤ්‌ජනං. අත්‌ථපටිභානපටිසම්‌භිදාවිසයතො සාත්‌ථං, ධම්‌මනිරුත්‌තිපටිසම්‌භිදාවිසයතො සබ්‍යඤ්‌ජනං. පණ්‌ඩිතවෙදනීයතො පරික්‌ඛකජනප්‌පසාදකන්‌ති සාත්‌ථං, සද්‌ධෙය්‍යතො ලොකියජනප්‌පසාදකන්‌ති සබ්‍යඤ්‌ජනං. ගම්‌භීරාධිප්‌පායතො සාත්‌ථං, උත්‌තානපදතො සබ්‍යඤ්‌ජනං. උපනෙතබ්‌බස්‌ස අභාවතො සකලපරිපුණ්‌ණභාවෙන කෙවලපරිපුණ්‌ණං; අපනෙතබ්‌බස්‌ස අභාවතො නිද්‌දොසභාවෙන පරිසුද්‌ධං; සික්‌ඛත්‌තයපරිග්‌ගහිතත්‌තා බ්‍රහ්‌මභූතෙහි සෙට්‌ඨෙහි චරිතබ්‌බතො තෙසඤ්‌ච චරියභාවතො බ්‍රහ්‌මචරියං. තස්‌මා ‘‘සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං…පෙ.… බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙතී’’ති වුච්‌චති.

    Sātthaṃ sabyañjananti evamādīsu pana yasmā imaṃ dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti; tañca yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsanapakāsana-vivaraṇa-vibhajana-uttānīkaraṇa-paññatti-atthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapada-byañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ. Atthagambhīratā-paṭivedhagambhīratāhi sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ; apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ; sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesañca cariyabhāvato brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti vuccati.

    අපිච යස්‌මා සනිදානං සඋප්‌පත්‌තිකඤ්‌ච දෙසෙන්‌තො ආදිකල්‍යාණං දෙසෙති, වෙනෙය්‍යානං අනුරූපතො අත්‌ථස්‌ස අවිපරීතතාය ච හෙතුදාහරණයුත්‌තතො ච මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං, සොතූනං සද්‌ධාපටිලාභෙන නිගමනෙන ච පරියොසානකල්‍යාණං දෙසෙති. එවං දෙසෙන්‌තො ච බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙති. තඤ්‌ච පටිපත්‌තියා අධිගමබ්‍යත්‌තිතො සාත්‌ථං, පරියත්‌තියා ආගමබ්‍යත්‌තිතො සබ්‍යඤ්‌ජනං, සීලාදිපඤ්‌චධම්‌මක්‌ඛන්‌ධයුත්‌තතො කෙවලපරිපුණ්‌ණං, නිරුපක්‌කිලෙසතො නිත්‌ථරණත්‌ථාය පවත්‌තිතො ලොකාමිසනිරපෙක්‌ඛතො ච පරිසුද්‌ධං, සෙට්‌ඨට්‌ඨෙන බ්‍රහ්‌මභූතානං බුද්‌ධ-පච්‌චෙකබුද්‌ධ-බුද්‌ධසාවකානං චරියතො ‘‘බ්‍රහ්‌මචරිය’’න්‌ති වුච්‌චති. තස්‌මාපි ‘‘සො ධම්‌මං දෙසෙති ආදිකල්‍යාණං…පෙ.… බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙතී’’ති වුච්‌චති.

    Apica yasmā sanidānaṃ sauppattikañca desento ādikalyāṇaṃ deseti, veneyyānaṃ anurūpato atthassa aviparītatāya ca hetudāharaṇayuttato ca majjhekalyāṇaṃ, sotūnaṃ saddhāpaṭilābhena nigamanena ca pariyosānakalyāṇaṃ deseti. Evaṃ desento ca brahmacariyaṃ pakāseti. Tañca paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtānaṃ buddha-paccekabuddha-buddhasāvakānaṃ cariyato ‘‘brahmacariya’’nti vuccati. Tasmāpi ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti vuccati.

    සාධු ඛො පනාති සුන්‌දරං ඛො පන අත්‌ථාවහං සුඛාවහන්‌ති වුත්‌තං හොති. තථාරූපානං අරහතන්‌ති යථාරූපො සො භව ගොතමො, එවරූපානං යථාභුච්‌චගුණාධිගමෙන ලොකෙ අරහන්‌තොති ලද්‌ධසද්‌දානං අරහතං. දස්‌සනං හොතීති පසාදසොම්‌මානි අක්‌ඛීනි උම්‌මීලිත්‌වා ‘‘දස්‌සනමත්‌තම්‌පි සාධු හොතී’’ති එවං අජ්‌ඣාසයං කත්‌වා අථ ඛො වෙරඤ්‌ජො බ්‍රාහ්‌මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමීති.

    Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhava gotamo, evarūpānaṃ yathābhuccaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīlitvā ‘‘dassanamattampi sādhu hotī’’ti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā atha kho verañjo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkamīti.

    2. යෙනාති භුම්‌මත්‌ථෙ කරණවචනං. තස්‌මා යත්‌ථ භගවා තත්‌ථ උපසඞ්‌කමීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො . යෙන වා කාරණෙන භගවා දෙවමනුස්‌සෙහි උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො, තෙන කාරණෙන උපසඞ්‌කමීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. කෙන ච කාරණෙන භගවා උපසඞ්‌කමිතබ්‌බො? නානප්‌පකාරගුණවිසෙසාධිගමාධිප්‌පායෙන, සාදුඵලූපභොගාධිප්‌පායෙන දිජගණෙහි නිච්‌චඵලිතමහාරුක්‌ඛො විය. උපසඞ්‌කමීති ච ගතොති වුත්‌තං හොති. උපසඞ්‌කමිත්‌වාති උපසඞ්‌කමනපරියොසානදීපනං. අථ වා එවං ගතො තතො ආසන්‌නතරං ඨානං භගවතො සමීපසඞ්‌ඛාතං ගන්‌ත්‌වාතිපි වුත්‌තං හොති.

    2.Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo . Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.

    භගවතා සද්‌ධිං සම්‌මොදීති යථා ඛමනීයාදීනි පුච්‌ඡන්‌තො භගවා තෙන, එවං සොපි භගවතා සද්‌ධිං සමප්‌පවත්‌තමොදො අහොසි, සීතොදකං විය උණ්‌හොදකෙන සම්‌මොදිතං එකීභාවං අගමාසි. යාය ච ‘‘කච්‌චි, භො, ගොතම, ඛමනීයං; කච්‌චි යාපනීයං, කච්‌චි භොතො ගොතමස්‌ස, ච සාවකානඤ්‌ච අප්‌පාබාධං අප්‌පාතඞ්‌කං ලහුට්‌ඨානං බලං ඵාසුවිහාරො’’තිආදිකාය කථාය සම්‌මොදි, තං පීතිපාමොජ්‌ජසඞ්‌ඛාතං සම්‌මොදං ජනනතො සම්‌මොදිතුං යුත්‌තභාවතො ච සම්‌මොදනීයං. අත්‌ථබ්‍යඤ්‌ජනමධුරතාය සුචිරම්‌පි කාලං සාරෙතුං නිරන්‌තරං පවත්‌තෙතුං අරහරූපතො සරිතබ්‌බභාවතො ච සාරණීයං, සුය්‍යමානසුඛතො වා සම්‌මොදනීයං, අනුස්‌සරියමානසුඛතො සාරණීයං. තථා බ්‍යඤ්‌ජනපරිසුද්‌ධතාය සම්‌මොදනීයං, අත්‌ථපරිසුද්‌ධතාය සාරණීයන්‌ති. එවං අනෙකෙහි පරියායෙහි සම්‌මොදනීයං සාරණීයං කථං වීතිසාරෙත්‌වා පරියොසාපෙත්‌වා නිට්‌ඨාපෙත්‌වා යෙනත්‌ථෙන ආගතො තං පුච්‌ඡිතුකාමො එකමන්‌තං නිසීදි.

    Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci, bho, gotama, khamanīyaṃ; kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa, ca sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātaṃ sammodaṃ jananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ. Atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ, suyyamānasukhato vā sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti. Evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ sāraṇīyaṃ kathaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.

    එකමන්‌තන්‌ති භාවනපුංසකනිද්‌දෙසො ‘‘විසමං චන්‌දිමසූරියා පරිවත්‌තන්‌තී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.70) විය. තස්‌මා යථා නිසින්‌නො එකමන්‌තං නිසින්‌නො හොති තථා නිසීදීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. භුම්‌මත්‌ථෙ වා එතං උපයොගවචනං. නිසීදීති උපාවිසි. පණ්‌ඩිතා හි පුරිසා ගරුට්‌ඨානියං උපසඞ්‌කමිත්‌වා ආසනකුසලතාය එකමන්‌තං නිසීදන්‌ති. අයඤ්‌ච තෙසං අඤ්‌ඤතරො, තස්‌මා එකමන්‌තං නිසීදි.

    Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.

    කථං නිසින්‌නො පන එකමන්‌තං නිසින්‌නො හොතීති? ඡ නිසජ්‌ජදොසෙ වජ්‌ජෙත්‌වා. සෙය්‍යථිදං – අතිදූරං, අච්‌චාසන්‌නං, උපරිවාතං, උන්‌නතප්‌පදෙසං, අතිසම්‌මුඛං, අතිපච්‌ඡාති. අතිදූරෙ නිසින්‌නො හි සචෙ කථෙතුකාමො හොති උච්‌චාසද්‌දෙන කථෙතබ්‌බං හොති. අච්‌චාසන්‌නෙ නිසින්‌නො සඞ්‌ඝට්‌ටනං කරොති. උපරිවාතෙ නිසින්‌නො සරීරගන්‌ධෙන බාධති. උන්‌නතප්‌පදෙසෙ නිසින්‌නො අගාරවං පකාසෙති. අතිසම්‌මුඛා නිසින්‌නො සචෙ දට්‌ඨුකාමො හොති, චක්‌ඛුනා චක්‌ඛුං ආහච්‌ච දට්‌ඨබ්‌බං හොති. අතිපච්‌ඡා නිසින්‌නො සචෙ දට්‌ඨුකාමො හොති ගීවං පසාරෙත්‌වා දට්‌ඨබ්‌බං හොති. තස්‌මා අයම්‌පි එතෙ ඡ නිසජ්‌ජදොසෙ වජ්‌ජෙත්‌වා නිසීදි. තෙන වුත්‌තං – ‘‘එකමන්‌තං නිසීදී’’ති.

    Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.

    එකමන්‌තං නිසින්‌නො ඛො වෙරඤ්‌ජො බ්‍රාහ්‌මණො භගවන්‌තං එතදවොචාති එතන්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බමත්‌ථං දස්‌සෙති. දකාරො පදසන්‌ධිකරො. අවොචාති අභාසි. සුතං මෙතන්‌ති සුතං මෙ එතං, එතං මයා සුතන්‌ති ඉදානි වත්‌තබ්‌බමත්‌ථං දස්‌සෙති. භො ගොතමාති භගවන්‌තං ගොත්‌තෙන ආලපති.

    Ekamantaṃ nisinno kho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavocāti etanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Dakāro padasandhikaro. Avocāti abhāsi. Sutaṃ metanti sutaṃ me etaṃ, etaṃ mayā sutanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Bho gotamāti bhagavantaṃ gottena ālapati.

    ඉදානි යං තෙන සුතං – තං දස්‌සෙන්‌තො න සමණො ගොතමොති එවමාදිමාහ. තත්‍රායං අනුත්‌තානපදවණ්‌ණනා – බ්‍රාහ්‌මණෙති ජාතිබ්‍රාහ්‌මණෙ. ජිණ්‌ණෙති ජජ්‌ජරීභූතෙ ජරාය ඛණ්‌ඩිච්‌චාදිභාවං ආපාදිතෙ. වුඩ්‌ඪෙති අඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගානං වුඩ්‌ඪිමරියාදප්‌පත්‌තෙ. මහල්‌ලකෙති ජාතිමහල්‌ලකතාය සමන්‌නාගතෙ, චිරකාලප්‌පසුතෙති වුත්‌තං හොති. අද්‌ධගතෙති අද්‌ධානං ගතෙ , ද්‌වෙ තයො රාජපරිවට්‌ටෙ අතීතෙති අධිප්‌පායො. වයො අනුප්‌පත්‌තෙති පච්‌ඡිමවයං සම්‌පත්‌තෙ, පච්‌ඡිමවයො නාම වස්‌සසතස්‌ස පච්‌ඡිමො තතියභාගො.

    Idāni yaṃ tena sutaṃ – taṃ dassento na samaṇo gotamoti evamādimāha. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – brāhmaṇeti jātibrāhmaṇe. Jiṇṇeti jajjarībhūte jarāya khaṇḍiccādibhāvaṃ āpādite. Vuḍḍheti aṅgapaccaṅgānaṃ vuḍḍhimariyādappatte. Mahallaketi jātimahallakatāya samannāgate, cirakālappasuteti vuttaṃ hoti. Addhagateti addhānaṃ gate , dve tayo rājaparivaṭṭe atīteti adhippāyo. Vayo anuppatteti pacchimavayaṃ sampatte, pacchimavayo nāma vassasatassa pacchimo tatiyabhāgo.

    අපිච – ජිණ්‌ණෙති පොරාණෙ, චිරකාලප්‌පවත්‌තකුලන්‌වයෙති වුත්‌තං හොති. වුඩ්‌ඪෙති සීලාචාරාදිගුණවුඩ්‌ඪියුත්‌තෙ. මහල්‌ලකෙති විභවමහත්‌තතාය සමන්‌නාගතෙ මහද්‌ධනෙ මහාභොගෙ. අද්‌ධගතෙති මග්‌ගප්‌පටිපන්‌නෙ, බ්‍රාහ්‌මණානං වතචරියාදිමරියාදං අවීතික්‌කම්‌ම චරමානෙ. වයොඅනුප්‌පත්‌තෙති ජාතිවුඩ්‌ඪභාවං අන්‌තිමවයං අනුප්‌පත්‌තෙති එවමෙත්‌ථ යොජනා වෙදිතබ්‌බා.

    Apica – jiṇṇeti porāṇe, cirakālappavattakulanvayeti vuttaṃ hoti. Vuḍḍheti sīlācārādiguṇavuḍḍhiyutte. Mahallaketi vibhavamahattatāya samannāgate mahaddhane mahābhoge. Addhagateti maggappaṭipanne, brāhmaṇānaṃ vatacariyādimariyādaṃ avītikkamma caramāne. Vayoanuppatteti jātivuḍḍhabhāvaṃ antimavayaṃ anuppatteti evamettha yojanā veditabbā.

    ඉදානි අභිවාදෙතීති එවමාදීනි ‘‘න සමණො ගොතමො’’ති එත්‌ථ වුත්‌තනකාරෙන යොජෙත්‌වා එවමත්‌ථතො වෙදිතබ්‌බානි – ‘‘න වන්‌දති වා, නාසනා වුට්‌ඨහති වා, නාපි ‘ඉධ භොන්‌තො නිසීදන්‌තූ’ති එවං ආසනෙන වා උපනිමන්‌තෙතී’’ති. එත්‌ථ හි වා සද්‌දො විභාවනෙ නාම අත්‌ථෙ, ‘‘රූපං නිච්‌චං වා අනිච්‌චං වා’’තිආදීසු විය. එවං වත්‌වා අථ අත්‌තනො අභිවාදනාදීනි අකරොන්‌තං භගවන්‌තං දිස්‌වා ආහ – ‘‘තයිදං භො ගොතම තථෙවා’’ති. යං තං මයා සුතං – තං තථෙව, තං සවනඤ්‌ච මෙ දස්‌සනඤ්‌ච සංසන්‌දති සමෙති, අත්‌ථතො එකීභාවං ගච්‌ඡති. ‘‘න හි භවං ගොතමො…පෙ.… ආසනෙන වා නිමන්‌තෙතී’’ති එවං අත්‌තනා සුතං දිට්‌ඨෙන නිගමෙත්‌වා නින්‌දන්‌තො ආහ – ‘‘තයිදං භො ගොතම න සම්‌පන්‌නමෙවා’’ති තං අභිවාදනාදීනං අකරණං න යුත්‌තමෙව.

    Idāni abhivādetīti evamādīni ‘‘na samaṇo gotamo’’ti ettha vuttanakārena yojetvā evamatthato veditabbāni – ‘‘na vandati vā, nāsanā vuṭṭhahati vā, nāpi ‘idha bhonto nisīdantū’ti evaṃ āsanena vā upanimantetī’’ti. Ettha hi vā saddo vibhāvane nāma atthe, ‘‘rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’tiādīsu viya. Evaṃ vatvā atha attano abhivādanādīni akarontaṃ bhagavantaṃ disvā āha – ‘‘tayidaṃ bho gotama tathevā’’ti. Yaṃ taṃ mayā sutaṃ – taṃ tatheva, taṃ savanañca me dassanañca saṃsandati sameti, atthato ekībhāvaṃ gacchati. ‘‘Na hi bhavaṃ gotamo…pe… āsanena vā nimantetī’’ti evaṃ attanā sutaṃ diṭṭhena nigametvā nindanto āha – ‘‘tayidaṃ bho gotama na sampannamevā’’ti taṃ abhivādanādīnaṃ akaraṇaṃ na yuttameva.

    අථස්‌ස භගවා අත්‌තුක්‌කංසනපරවම්‌භනදොසං අනුපගම්‌ම කරුණාසීතලහදයෙන තං අඤ්‌ඤාණං විධමිත්‌වා යුත්‌තභාවං දස්‌සෙතුකාමො ආහ – ‘‘නාහං තං බ්‍රාහ්‌මණ …පෙ.… මුද්‌ධාපි තස්‌ස විපතෙය්‍යා’’ති. තත්‍රායං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – ‘‘අහං, බ්‍රාහ්‌මණ, අප්‌පටිහතෙන සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණචක්‌ඛුනා ඔලොකෙන්‌තොපි තං පුග්‌ගලං එතස්‌මිං සදෙවකාදිභෙදෙ ලොකෙ න පස්‌සාමි, යමහං අභිවාදෙය්‍යං වා පච්‌චුට්‌ඨෙය්‍යං වා ආසනෙන වා නිමන්‌තෙය්‍යං. අනච්‌ඡරියං වා එතං, ය්‌වාහං අජ්‌ජ සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පත්‌තො එවරූපං නිපච්‌චකාරාරහං පුග්‌ගලං න පස්‌සාමි. අපිච ඛො යදාපාහං සම්‌පතිජාතොව උත්‌තරාභිමුඛො සත්‌තපදවීතිහාරෙන ගන්‌ත්‌වා සකලං දසසහස්‌සිලොකධාතුං ඔලොකෙසිං; තදාපි එතස්‌මිං සදෙවකාදිභෙදෙ ලොකෙ තං පුග්‌ගලං න පස්‌සාමි, යමහං අභිවාදෙය්‍යං වා පච්‌චුට්‌ඨෙය්‍යං වා ආසනෙන වා නිමන්‌තෙය්‍යං. අථ ඛො මං සොළසකප්‌පසහස්‌සායුකො ඛීණාසවමහාබ්‍රහ්‌මාපි අඤ්‌ජලිං පග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘ත්‌වං ලොකෙ මහාපුරිසො, ත්‌වං සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස අග්‌ගො ච ජෙට්‌ඨො ච සෙට්‌ඨො ච, නත්‌ථි තයා උත්‌තරිතරො’’ති සඤ්‌ජාතසොමනස්‌සො පතිනාමෙසි; තදාපි චාහං අත්‌තනා උත්‌තරිතරං අපස්‌සන්‌තො ආසභිං වාචං නිච්‌ඡාරෙසිං – ‘‘අග්‌ගොහමස්‌මි ලොකස්‌ස, ජෙට්‌ඨොහමස්‌මි ලොකස්‌ස, සෙට්‌ඨොහමස්‌මි ලොකස්‌සා’’ති. එවං සම්‌පතිජාතස්‌සපි මය්‌හං අභිවාදනාදිරහො පුග්‌ගලො නත්‌ථි, ස්‌වාහං ඉදානි සබ්‌බඤ්‌ඤුතං පත්‌තො කං අභිවාදෙය්‍යං වා…පෙ.… ආසනෙන වා නිමන්‌තෙය්‍යං. තස්‌මා ත්‌වං, බ්‍රාහ්‌මණ, මා තථාගතෙ එවරූපං නිපච්‌චකාරං පත්‌ථයිත්‌ථ. යඤ්‌හි, බ්‍රාහ්‌මණ, තථාගතො අභිවාදෙය්‍ය වා…පෙ.… ආසනෙන වා නිමන්‌තෙය්‍ය, මුද්‌ධාපි තස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස රත්‌තිපරියොසානෙ පරිපාකසිථිලබන්‌ධනං වණ්‌ටා පවුත්‌තතාලඵලමිව ගීවතො පච්‌ඡිජ්‌ජිත්‌වා සහසාව භූමියං විපතෙය්‍යාති.

    Athassa bhagavā attukkaṃsanaparavambhanadosaṃ anupagamma karuṇāsītalahadayena taṃ aññāṇaṃ vidhamitvā yuttabhāvaṃ dassetukāmo āha – ‘‘nāhaṃ taṃ brāhmaṇa…pe… muddhāpi tassa vipateyyā’’ti. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, appaṭihatena sabbaññutaññāṇacakkhunā olokentopi taṃ puggalaṃ etasmiṃ sadevakādibhede loke na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ. Anacchariyaṃ vā etaṃ, yvāhaṃ ajja sabbaññutaṃ patto evarūpaṃ nipaccakārārahaṃ puggalaṃ na passāmi. Apica kho yadāpāhaṃ sampatijātova uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokesiṃ; tadāpi etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ puggalaṃ na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ. Atha kho maṃ soḷasakappasahassāyuko khīṇāsavamahābrahmāpi añjaliṃ paggahetvā ‘‘tvaṃ loke mahāpuriso, tvaṃ sadevakassa lokassa aggo ca jeṭṭho ca seṭṭho ca, natthi tayā uttaritaro’’ti sañjātasomanasso patināmesi; tadāpi cāhaṃ attanā uttaritaraṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ nicchāresiṃ – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassā’’ti. Evaṃ sampatijātassapi mayhaṃ abhivādanādiraho puggalo natthi, svāhaṃ idāni sabbaññutaṃ patto kaṃ abhivādeyyaṃ vā…pe… āsanena vā nimanteyyaṃ. Tasmā tvaṃ, brāhmaṇa, mā tathāgate evarūpaṃ nipaccakāraṃ patthayittha. Yañhi, brāhmaṇa, tathāgato abhivādeyya vā…pe… āsanena vā nimanteyya, muddhāpi tassa puggalassa rattipariyosāne paripākasithilabandhanaṃ vaṇṭā pavuttatālaphalamiva gīvato pacchijjitvā sahasāva bhūmiyaṃ vipateyyāti.

    3. එවං වුත්‌තෙපි බ්‍රාහ්‌මණො දුප්‌පඤ්‌ඤතාය තථාගතස්‌ස ලොකෙ ජෙට්‌ඨභාවං අසල්‌ලක්‌ඛෙන්‌තො කෙවලං තං වචනං අසහමානො ආහ – ‘‘අරසරූපො භවං ගොතමො’’ති. අයං කිරස්‌ස අධිප්‌පායො – යං ලොකෙ අභිවාදනපච්‌චුට්‌ඨානඅඤ්‌ජලිකම්‌මසාමීචිකම්‌මං ‘‘සාමග්‌ගිරසො’’ති වුච්‌චති, තං භොතො ගොතමස්‌ස නත්‌ථි , තස්‌මා අරසරූපො භවං ගොතමො, අරසජාතිකො අරසසභාවොති. අථස්‌ස භගවා චිත්‌තමුදුභාවජනනත්‌ථං උජුවිපච්‌චනීකභාවං පරිහරන්‌තො අඤ්‌ඤථා තස්‌ස වචනස්‌සත්‌ථං අත්‌තනි සන්‌දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අත්‌ථි ඛ්‌වෙස බ්‍රාහ්‌මණ පරියායො’’තිආදිමාහ.

    3. Evaṃ vuttepi brāhmaṇo duppaññatāya tathāgatassa loke jeṭṭhabhāvaṃ asallakkhento kevalaṃ taṃ vacanaṃ asahamāno āha – ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti. Ayaṃ kirassa adhippāyo – yaṃ loke abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammaṃ ‘‘sāmaggiraso’’ti vuccati, taṃ bhoto gotamassa natthi , tasmā arasarūpo bhavaṃ gotamo, arasajātiko arasasabhāvoti. Athassa bhagavā cittamudubhāvajananatthaṃ ujuvipaccanīkabhāvaṃ pariharanto aññathā tassa vacanassatthaṃ attani sandassento ‘‘atthi khvesa brāhmaṇa pariyāyo’’tiādimāha.

    තත්‌ථ පරියායොති කාරණං; අයඤ්‌හි පරියායසද්‌දො දෙසනා-වාර-කාරණෙසු වත්‌තති. ‘‘මධුපිණ්‌ඩිකපරියායොත්‌වෙව නං ධාරෙහී’’තිආදීසු (ම. නි. 1.205) හි එස දෙසනායං වත්‌තති. ‘‘කස්‌ස නු ඛො, ආනන්‌ද, අජ්‌ජ පරියායො භික්‌ඛුනියො ඔවදිතු’’න්‌තිආදීසු (ම. නි. 3.398) වාරෙ. ‘‘සාධු, භන්‌තෙ, භගවා අඤ්‌ඤං පරියායං ආචික්‌ඛතු, යථායං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො අඤ්‌ඤාය සණ්‌ඨහෙය්‍යා’’තිආදීසු (පාරා. 164) කාරණෙ. ස්‌වායමිධ කාරණෙ වත්‌තති . තස්‌මා එත්‌ථ එවමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො – අත්‌ථි ඛො, බ්‍රාහ්‌මණ, එතං කාරණං; යෙන කාරණෙන මං ‘‘අරසරූපො භවං ගොතමො’’ති වදමානො පුග්‌ගලො සම්‌මා වදෙය්‍ය, අවිතථවාදීති සඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡෙය්‍ය. කතමො පන සොති? යෙ තෙ බ්‍රාහ්‌මණ රූපරසා…පෙ.… ඵොට්‌ඨබ්‌බරසා තෙ තථාගතස්‌ස පහීනාති. කිං වුත්‌තං හොති? යෙ තෙ ජාතිවසෙන වා උපපත්‌තිවසෙන වා සෙට්‌ඨසම්‌මතානම්‌පි පුථුජ්‌ජනානං රූපාරම්‌මණාදීනි අස්‌සාදෙන්‌තානං අභිනන්‌දන්‌තානං රජ්‌ජන්‌තානං උප්‌පජ්‌ජන්‌ති කාමසුඛස්‌සාදසඞ්‌ඛාතා රූපරසසද්‌දගන්‌ධරසඵොට්‌ඨබ්‌බරසා, යෙ ඉමං ලොකං ගීවාය බන්‌ධිත්‌වා විය ආවිඤ්‌ඡන්‌ති, වත්‌ථාරම්‌මණාදිසාමග්‌ගියඤ්‌ච උප්‌පන්‌නත්‌තා සාමග්‌ගිරසාති වුච්‌චන්‌ති, තෙ සබ්‌බෙපි තථාගතස්‌ස පහීනාති. මය්‌හං පහීනාති වත්‌තබ්‌බෙපි මමාකාරෙන අත්‌තානං අනුක්‌ඛිපන්‌තො ධම්‌මං දෙසෙති. දෙසනාවිලාසො වා එස භගවතො.

    Tattha pariyāyoti kāraṇaṃ; ayañhi pariyāyasaddo desanā-vāra-kāraṇesu vattati. ‘‘Madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehī’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) hi esa desanāyaṃ vattati. ‘‘Kassa nu kho, ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398) vāre. ‘‘Sādhu, bhante, bhagavā aññaṃ pariyāyaṃ ācikkhatu, yathāyaṃ bhikkhusaṅgho aññāya saṇṭhaheyyā’’tiādīsu (pārā. 164) kāraṇe. Svāyamidha kāraṇe vattati . Tasmā ettha evamattho daṭṭhabbo – atthi kho, brāhmaṇa, etaṃ kāraṇaṃ; yena kāraṇena maṃ ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti vadamāno puggalo sammā vadeyya, avitathavādīti saṅkhyaṃ gaccheyya. Katamo pana soti? Ye te brāhmaṇa rūparasā…pe… phoṭṭhabbarasā te tathāgatassa pahīnāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ye te jātivasena vā upapattivasena vā seṭṭhasammatānampi puthujjanānaṃ rūpārammaṇādīni assādentānaṃ abhinandantānaṃ rajjantānaṃ uppajjanti kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasasaddagandharasaphoṭṭhabbarasā, ye imaṃ lokaṃ gīvāya bandhitvā viya āviñchanti, vatthārammaṇādisāmaggiyañca uppannattā sāmaggirasāti vuccanti, te sabbepi tathāgatassa pahīnāti. Mayhaṃ pahīnāti vattabbepi mamākārena attānaṃ anukkhipanto dhammaṃ deseti. Desanāvilāso vā esa bhagavato.

    තත්‌ථ පහීනාති චිත්‌තසන්‌තානතො විගතා ජහිතා වා. එතස්‌මිං පනත්‌ථෙ කරණෙ සාමිවචනං දට්‌ඨබ්‌බං. අරියමග්‌ගසත්‌ථෙන උච්‌ඡින්‌නං තණ්‌හාවිජ්‌ජාමයං මූලමෙතෙසන්‌ති උච්‌ඡින්‌නමූලා. තාලවත්‌ථු විය නෙසං වත්‌ථු කතන්‌ති තාලාවත්‌ථුකතා. යථා හි තාලරුක්‌ඛං සමූලං උද්‌ධරිත්‌වා තස්‌ස වත්‌ථුමත්‌තෙ තස්‌මිං පදෙසෙ කතෙ න පුන තස්‌ස තාලස්‌ස උප්‌පත්‌ති පඤ්‌ඤායති; එවං අරියමග්‌ගසත්‌ථෙන සමූලෙ රූපාදිරසෙ උද්‌ධරිත්‌වා තෙසං පුබ්‌බෙ උප්‌පන්‌නපුබ්‌බභාවෙන වත්‌ථුමත්‌තෙ චිත්‌තසන්‌තානෙ කතෙ සබ්‌බෙපි තෙ ‘‘තාලාවත්‌ථුකතා’’ති වුච්‌චන්‌ති. අවිරූළ්‌හිධම්‌මත්‌තා වා මත්‌ථකච්‌ඡින්‌නතාලො විය කතාති තාලාවත්‌ථුකතා. යස්‌මා පන එවං තාලාවත්‌ථුකතා අනභාවංකතා හොන්‌ති, යථා නෙසං පච්‌ඡාභාවො න හොති, තථා කතා හොන්‌ති; තස්‌මා ආහ – ‘‘අනභාවංකතා’’ති. අයඤ්‌හෙත්‌ථ පදච්‌ඡෙදො – අනුඅභාවං කතා අනභාවංකතාති. ‘‘අනභාවං ගතා’’තිපි පාඨො, තස්‌ස අනුඅභාවං ගතාති අත්‌ථො. තත්‌ථ පදච්‌ඡෙදො අනුඅභාවං ගතා අනභාවං ගතාති, යථා අනුඅච්‌ඡරියා අනච්‌ඡරියාති. ආයතිං අනුප්‌පාදධම්‌මාති අනාගතෙ අනුප්‌පජ්‌ජනකසභාවා. යෙ හි අභාවං ගතා, තෙ පුන කථං උප්‌පජ්‌ජිස්‌සන්‌ති? තෙනාහ – ‘‘අනභාවං ගතා ආයතිං අනුප්‌පාදධම්‌මා’’ති.

    Tattha pahīnāti cittasantānato vigatā jahitā vā. Etasmiṃ panatthe karaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ taṇhāvijjāmayaṃ mūlametesanti ucchinnamūlā. Tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti tālāvatthukatā. Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti paññāyati; evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi te ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuccanti. Avirūḷhidhammattā vā matthakacchinnatālo viya katāti tālāvatthukatā. Yasmā pana evaṃ tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā honti, yathā nesaṃ pacchābhāvo na hoti, tathā katā honti; tasmā āha – ‘‘anabhāvaṃkatā’’ti. Ayañhettha padacchedo – anuabhāvaṃ katā anabhāvaṃkatāti. ‘‘Anabhāvaṃ gatā’’tipi pāṭho, tassa anuabhāvaṃ gatāti attho. Tattha padacchedo anuabhāvaṃ gatā anabhāvaṃ gatāti, yathā anuacchariyā anacchariyāti. Āyatiṃ anuppādadhammāti anāgate anuppajjanakasabhāvā. Ye hi abhāvaṃ gatā, te puna kathaṃ uppajjissanti? Tenāha – ‘‘anabhāvaṃ gatā āyatiṃ anuppādadhammā’’ti.

    අයං ඛො බ්‍රාහ්‌මණ පරියායොති ඉදං ඛො, බ්‍රාහ්‌මණ, කාරණං යෙන මං සම්‌මා වදමානො වදෙය්‍ය ‘‘අරසරූපො සමණො ගොතමො’’ති. නො ච ඛො යං ත්‌වං සන්‌ධාය වදෙසීති යඤ්‌ච ඛො ත්‌වං සන්‌ධාය වදෙසි, සො පරියායො න හොති. කස්‌මා පන භගවා එවමාහ? නනු එවං වුත්‌තෙ යො බ්‍රාහ්‌මණෙන වුත්‌තො සාමග්‌ගිරසො තස්‌ස අත්‌තනි විජ්‌ජමානතා අනුඤ්‌ඤාතා හොතීති. වුච්‌චතෙ, න හොති. යො හි තං සාමග්‌ගිරසං කාතුං භබ්‌බො හුත්‌වා න කරොති, සො තදභාවෙන අරසරූපොති වත්‌තබ්‌බො භවෙය්‍ය. භගවා පන අභබ්‌බොව එතං කාතුං, තෙනස්‌ස කරණෙ අභබ්‌බතං පකාසෙන්‌තො ආහ – ‘‘නො ච ඛො යං ත්‌වං සන්‌ධාය වදෙසී’’ති. යං පරියායං සන්‌ධාය ත්‌වං මං ‘‘අරසරූපො’’ති වදෙසි, සො අම්‌හෙසු නෙව වත්‌තබ්‌බොති.

    Ayaṃ kho brāhmaṇa pariyāyoti idaṃ kho, brāhmaṇa, kāraṇaṃ yena maṃ sammā vadamāno vadeyya ‘‘arasarūpo samaṇo gotamo’’ti. No ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yañca kho tvaṃ sandhāya vadesi, so pariyāyo na hoti. Kasmā pana bhagavā evamāha? Nanu evaṃ vutte yo brāhmaṇena vutto sāmaggiraso tassa attani vijjamānatā anuññātā hotīti. Vuccate, na hoti. Yo hi taṃ sāmaggirasaṃ kātuṃ bhabbo hutvā na karoti, so tadabhāvena arasarūpoti vattabbo bhaveyya. Bhagavā pana abhabbova etaṃ kātuṃ, tenassa karaṇe abhabbataṃ pakāsento āha – ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’ti. Yaṃ pariyāyaṃ sandhāya tvaṃ maṃ ‘‘arasarūpo’’ti vadesi, so amhesu neva vattabboti.

    4. එවං බ්‍රාහ්‌මණො අත්‌තනා අධිප්‌පෙතං අරසරූපතං ආරොපෙතුං අසක්‌කොන්‌තො අථාපරං නිබ්‌භොගො භවං ගොතමොතිආදිමාහ. සබ්‌බපරියායෙසු චෙත්‌ථ වුත්‌තනයෙනෙව යොජනක්‌කමං විදිත්‌වා සන්‌ධාය භාසිතමත්‌තං එවං වෙදිතබ්‌බං. බ්‍රාහ්‌මණො තමෙව වයොවුඩ්‌ඪානං අභිවාදනකම්‌මාදිං ලොකෙ සාමග්‌ගිපරිභොගොති මඤ්‌ඤමානො තදභාවෙන භගවන්‌තං නිබ්‌භොගොති ආහ. භගවා පන ය්‌වායං රූපාදීසු සත්‌තානං ඡන්‌දරාගපරිභොගො තදභාවං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති.

    4. Evaṃ brāhmaṇo attanā adhippetaṃ arasarūpataṃ āropetuṃ asakkonto athāparaṃ nibbhogo bhavaṃ gotamotiādimāha. Sabbapariyāyesu cettha vuttanayeneva yojanakkamaṃ viditvā sandhāya bhāsitamattaṃ evaṃ veditabbaṃ. Brāhmaṇo tameva vayovuḍḍhānaṃ abhivādanakammādiṃ loke sāmaggiparibhogoti maññamāno tadabhāvena bhagavantaṃ nibbhogoti āha. Bhagavā pana yvāyaṃ rūpādīsu sattānaṃ chandarāgaparibhogo tadabhāvaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.

    5. පුන බ්‍රාහ්‌මණො යං ලොකෙ වයොවුඩ්‌ඪානං අභිවාදනාදිකුලසමුදාචාරකම්‌මං ලොකියා කරොන්‌ති තස්‌ස අකිරියං සම්‌පස්‌සමානො භගවන්‌තං අකිරියවාදොති ආහ. භගවා පන, යස්‌මා කායදුච්‌චරිතාදීනං අකිරියං වදති තස්‌මා, තං අකිරියවාදං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති. තත්‌ථ ච කායදුච්‌චරිතන්‌ති පාණාතිපාත-අදින්‌නාදාන-මිච්‌ඡාචාරචෙතනා වෙදිතබ්‌බා. වචීදුච්‌චරිතන්‌ති මුසාවාද-පිසුණවාචා-ඵරුසවාචා-සම්‌ඵප්‌පලාපචෙතනා වෙදිතබ්‌බා. මනොදුච්‌චරිතන්‌ති අභිජ්‌ඣාබ්‍යාපාදමිච්‌ඡාදිට්‌ඨියො වෙදිතබ්‌බා. ඨපෙත්‌වා තෙ ධම්‌මෙ, අවසෙසා අකුසලා ධම්‌මා ‘‘අනෙකවිහිතා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා’’ති වෙදිතබ්‌බා.

    5. Puna brāhmaṇo yaṃ loke vayovuḍḍhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ lokiyā karonti tassa akiriyaṃ sampassamāno bhagavantaṃ akiriyavādoti āha. Bhagavā pana, yasmā kāyaduccaritādīnaṃ akiriyaṃ vadati tasmā, taṃ akiriyavādaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ca kāyaduccaritanti pāṇātipāta-adinnādāna-micchācāracetanā veditabbā. Vacīduccaritanti musāvāda-pisuṇavācā-pharusavācā-samphappalāpacetanā veditabbā. Manoduccaritanti abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo veditabbā. Ṭhapetvā te dhamme, avasesā akusalā dhammā ‘‘anekavihitā pāpakā akusalā dhammā’’ti veditabbā.

    6. පුන බ්‍රාහ්‌මණො තමෙව අභිවාදනාදිකම්‌මං භගවති අපස්‌සන්‌තො ඉමං ‘‘ආගම්‌ම අයං ලොකතන්‌ති ලොකපවෙණී උච්‌ඡිජ්‌ජතී’’ති මඤ්‌ඤමානො භගවන්‌තං උච්‌ඡෙදවාදොති ආහ. භගවා පන යස්‌මා අට්‌ඨසු ලොභසහගතචිත්‌තෙසු පඤ්‌චකාමගුණිකරාගස්‌ස ද්‌වීසු අකුසලචිත්‌තෙසු උප්‌පජ්‌ජමානකදොසස්‌ස ච අනාගාමිමග්‌ගෙන උච්‌ඡෙදං වදති. සබ්‌බාකුසලසම්‌භවස්‌ස පන නිරවසෙසස්‌ස මොහස්‌ස අරහත්‌තමග්‌ගෙන උච්‌ඡෙදං වදති. ඨපෙත්‌වා තෙ තයො, අවසෙසානං පාපකානං අකුසලානං ධම්‌මානං යථානුරූපං චතූහි මග්‌ගෙහි උච්‌ඡෙදං වදති; තස්‌මා තං උච්‌ඡෙදවාදං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති.

    6. Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto imaṃ ‘‘āgamma ayaṃ lokatanti lokapaveṇī ucchijjatī’’ti maññamāno bhagavantaṃ ucchedavādoti āha. Bhagavā pana yasmā aṭṭhasu lobhasahagatacittesu pañcakāmaguṇikarāgassa dvīsu akusalacittesu uppajjamānakadosassa ca anāgāmimaggena ucchedaṃ vadati. Sabbākusalasambhavassa pana niravasesassa mohassa arahattamaggena ucchedaṃ vadati. Ṭhapetvā te tayo, avasesānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ yathānurūpaṃ catūhi maggehi ucchedaṃ vadati; tasmā taṃ ucchedavādaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.

    7. පුන බ්‍රාහ්‌මණො ‘‘ජිගුච්‌ඡති මඤ්‌ඤෙ සමණො ගොතමො ඉදං වයොවුඩ්‌ඪානං අභිවාදනාදිකුලසමුදාචාරකම්‌මං, තෙන තං න කරොතී’’ති මඤ්‌ඤමානො භගවන්‌තං ජෙගුච්‌ඡීති ආහ. භගවා පන යස්‌මා ජිගුච්‌ඡති කායදුච්‌චරිතාදීහි; කිං වුත්‌තං හොති ? යඤ්‌ච තිවිධං කායදුච්‌චරිතං, යඤ්‌ච චතුබ්‌බිධං වචීදුච්‌චරිතං, යඤ්‌ච තිවිධං මනොදුච්‌චරිතං, යා ච ඨපෙත්‌වා තානි දුච්‌චරිතානි අවසෙසානං ලාමකට්‌ඨෙන පාපකානං අකොසල්‌ලසම්‌භූතට්‌ඨෙන අකුසලානං ධම්‌මානං සමාපත්‌ති සමාපජ්‌ජනා සමඞ්‌ගිභාවො, තං සබ්‌බම්‌පි ගූථං විය මණ්‌ඩනකජාතියො පුරිසො ජිගුච්‌ඡති හිරීයති, තස්‌මා තං ජෙගුච්‌ඡිතං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති. තත්‌ථ ‘‘කායදුච්‌චරිතෙනා’’ති උපයොගත්‌ථෙ කරණවචනං දට්‌ඨබ්‌බං.

    7. Puna brāhmaṇo ‘‘jigucchati maññe samaṇo gotamo idaṃ vayovuḍḍhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ, tena taṃ na karotī’’ti maññamāno bhagavantaṃ jegucchīti āha. Bhagavā pana yasmā jigucchati kāyaduccaritādīhi; kiṃ vuttaṃ hoti ? Yañca tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, yañca catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, yañca tividhaṃ manoduccaritaṃ, yā ca ṭhapetvā tāni duccaritāni avasesānaṃ lāmakaṭṭhena pāpakānaṃ akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ dhammānaṃ samāpatti samāpajjanā samaṅgibhāvo, taṃ sabbampi gūthaṃ viya maṇḍanakajātiyo puriso jigucchati hirīyati, tasmā taṃ jegucchitaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ‘‘kāyaduccaritenā’’ti upayogatthe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    8. පුන බ්‍රාහ්‌මණො තමෙව අභිවාදනාදිකම්‌මං භගවති අපස්‌සන්‌තො ‘‘අයං ඉමං ලොකජෙට්‌ඨකකම්‌මං විනෙති විනාසෙති, අථ වා යස්‌මා එතං සාමීචිකම්‌මං න කරොති තස්‌මා අයං විනෙතබ්‌බො නිග්‌ගණ්‌හිතබ්‌බො’’ති මඤ්‌ඤමානො භගවන්‌තං වෙනයිකොති ආහ. තත්‍රායං පදත්‌ථො – විනයතීති විනයො, විනාසෙතීති වුත්‌තං හොති. විනයො එව වෙනයිකො, විනයං වා අරහතීති වෙනයිකො, නිග්‌ගහං අරහතීති වුත්‌තං හොති. භගවා පන, යස්‌මා රාගාදීනං විනයාය වූපසමාය ධම්‌මං දෙසෙති, තස්‌මා වෙනයිකො හොති. අයමෙව චෙත්‌ථ පදත්‌ථො – විනයාය ධම්‌මං දෙසෙතීති වෙනයිකො. විචිත්‍රා හි තද්‌ධිතවුත්‌ති! ස්‌වායං තං වෙනයිකභාවං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති.

    8. Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ‘‘ayaṃ imaṃ lokajeṭṭhakakammaṃ vineti vināseti, atha vā yasmā etaṃ sāmīcikammaṃ na karoti tasmā ayaṃ vinetabbo niggaṇhitabbo’’ti maññamāno bhagavantaṃ venayikoti āha. Tatrāyaṃ padattho – vinayatīti vinayo, vināsetīti vuttaṃ hoti. Vinayo eva venayiko, vinayaṃ vā arahatīti venayiko, niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hoti. Bhagavā pana, yasmā rāgādīnaṃ vinayāya vūpasamāya dhammaṃ deseti, tasmā venayiko hoti. Ayameva cettha padattho – vinayāya dhammaṃ desetīti venayiko. Vicitrā hi taddhitavutti! Svāyaṃ taṃ venayikabhāvaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.

    9. පුන බ්‍රාහ්‌මණො යස්‌මා අභිවාදනාදීනි සාමීචිකම්‌මානි කරොන්‌තා වයොවුඩ්‌ඪෙ තොසෙන්‌ති හාසෙන්‌ති, අකරොන්‌තා පන තාපෙන්‌ති විහෙසෙන්‌ති දොමනස්‌සං නෙසං උප්‌පාදෙන්‌ති, භගවා ච තානි න කරොති; තස්‌මා ‘‘අයං වයොවුඩ්‌ඪෙ තපතී’’ති මඤ්‌ඤමානො සප්‌පුරිසාචාරවිරහිතත්‌තා වා ‘‘කපණපුරිසො අය’’න්‌ති මඤ්‌ඤමානො භගවන්‌තං තපස්‌සීති ආහ. තත්‍රායං පදත්‌ථො – තපතීති තපො, රොසෙති විහෙසෙතීති වුත්‌තං හොති, සාමීචිකම්‌මාකරණස්‌සෙතං නාමං. තපො අස්‌ස අත්‌ථීති තපස්‌සී. දුතියෙ අත්‌ථවිකප්‌පෙ බ්‍යඤ්‌ජනානි අවිචාරෙත්‌වා ලොකෙ කපණපුරිසො ‘‘තපස්‌සී’’ති වුච්‌චති. භගවා පන යෙ අකුසලා ධම්‌මා ලොකං තපනතො තපනීයාති වුච්‌චන්‌ති, තෙසං පහීනත්‌තා යස්‌මා තපස්‌සීති සඞ්‌ඛ්‍යං ගතො, තස්‌මා තං තපස්‌සිතං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති. තත්‍රායං පදත්‌ථො – තපන්‌තීති තපා, අකුසලධම්‌මානමෙතං අධිවචනං. වුත්‌තම්‌පි හෙතං – ‘‘ඉධ තප්‌පති පෙච්‌ච තප්‌පතී’’ති. තථා තෙ තපෙ අස්‌සි නිරස්‌සි පහාසි විද්‌ධංසෙසීති තපස්‌සී.

    9. Puna brāhmaṇo yasmā abhivādanādīni sāmīcikammāni karontā vayovuḍḍhe tosenti hāsenti, akarontā pana tāpenti vihesenti domanassaṃ nesaṃ uppādenti, bhagavā ca tāni na karoti; tasmā ‘‘ayaṃ vayovuḍḍhe tapatī’’ti maññamāno sappurisācāravirahitattā vā ‘‘kapaṇapuriso aya’’nti maññamāno bhagavantaṃ tapassīti āha. Tatrāyaṃ padattho – tapatīti tapo, roseti vihesetīti vuttaṃ hoti, sāmīcikammākaraṇassetaṃ nāmaṃ. Tapo assa atthīti tapassī. Dutiye atthavikappe byañjanāni avicāretvā loke kapaṇapuriso ‘‘tapassī’’ti vuccati. Bhagavā pana ye akusalā dhammā lokaṃ tapanato tapanīyāti vuccanti, tesaṃ pahīnattā yasmā tapassīti saṅkhyaṃ gato, tasmā taṃ tapassitaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tatrāyaṃ padattho – tapantīti tapā, akusaladhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi hetaṃ – ‘‘idha tappati pecca tappatī’’ti. Tathā te tape assi nirassi pahāsi viddhaṃsesīti tapassī.

    10. පුන බ්‍රාහ්‌මණො තං අභිවාදනාදිකම්‌මං දෙවලොකගබ්‌භසම්‌පත්‌තියා දෙවලොකපටිසන්‌ධිපටිලාභාය සංවත්‌තතීති මඤ්‌ඤමානො භගවති චස්‌ස අභාවං දිස්‌වා භගවන්‌තං අපගබ්‌භොති ආහ. කොධවසෙන වා භගවතො මාතුකුච්‌ඡිස්‌මිං පටිසන්‌ධිග්‌ගහණෙ දොසං දස්‌සෙන්‌තොපි එවමාහ. තත්‍රායං පදත්‌ථො – ගබ්‌භතො අපගතොති අපගබ්‌භො, අභබ්‌බො දෙවලොකූපපත්‌තිං පාපුණිතුන්‌ති අධිප්‌පායො. හීනො වා ගබ්‌භො අස්‌සාති අපගබ්‌භො, දෙවලොකගබ්‌භපරිබාහිරත්‌තා ආයතිං හීනගබ්‌භපටිලාභභාගීති, හීනො වාස්‌ස මාතුකුච්‌ඡිම්‌හි ගබ්‌භවාසො අහොසීති අධිප්‌පායො. භගවතො පන යස්‌මා ආයතිං ගබ්‌භසෙය්‍යා අපගතා, තස්‌මා සො තං අපගබ්‌භතං අත්‌තනි සම්‌පස්‌සමානො අපරම්‌පි පරියායං අනුජානාති. තත්‍ර ච යස්‌ස ඛො බ්‍රාහ්‌මණ ආයතිං ගබ්‌භසෙය්‍යා පුනබ්‌භවාභිනිබ්‌බත්‌ති පහීනාති එතෙසං පදානං එවමත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො – බ්‍රාහ්‌මණ, යස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස අනාගතෙ ගබ්‌භසෙය්‍යා, පුනබ්‌භවෙ ච අභිනිබ්‌බත්‌ති අනුත්‌තරෙන මග්‌ගෙන විහතකාරණත්‌තා පහීනාති. ගබ්‌භසෙය්‍යග්‌ගහණෙන චෙත්‌ථ ජලාබුජයොනි ගහිතා. පුනබ්‌භවාභිනිබ්‌බත්‌තිග්‌ගහණෙන ඉතරා තිස්‌සොපි.

    10. Puna brāhmaṇo taṃ abhivādanādikammaṃ devalokagabbhasampattiyā devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatīti maññamāno bhagavati cassa abhāvaṃ disvā bhagavantaṃ apagabbhoti āha. Kodhavasena vā bhagavato mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentopi evamāha. Tatrāyaṃ padattho – gabbhato apagatoti apagabbho, abhabbo devalokūpapattiṃ pāpuṇitunti adhippāyo. Hīno vā gabbho assāti apagabbho, devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgīti, hīno vāssa mātukucchimhi gabbhavāso ahosīti adhippāyo. Bhagavato pana yasmā āyatiṃ gabbhaseyyā apagatā, tasmā so taṃ apagabbhataṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tatra ca yassa kho brāhmaṇa āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnāti etesaṃ padānaṃ evamattho daṭṭhabbo – brāhmaṇa, yassa puggalassa anāgate gabbhaseyyā, punabbhave ca abhinibbatti anuttarena maggena vihatakāraṇattā pahīnāti. Gabbhaseyyaggahaṇena cettha jalābujayoni gahitā. Punabbhavābhinibbattiggahaṇena itarā tissopi.

    අපිච ගබ්‌භස්‌ස සෙය්‍යා ගබ්‌භසෙය්‍යා, පුනබ්‌භවො එව අභිනිබ්‌බත්‌ති පුනබ්‌භවාභිනිබ්‌බත්‌තීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. යථා ච විඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතීති වුත්‌තෙපි න විඤ්‌ඤාණතො අඤ්‌ඤා ඨිති අත්‌ථි, එවමිධාපි න ගබ්‌භතො අඤ්‌ඤා සෙය්‍යාති වෙදිතබ්‌බා. අභිනිබ්‌බත්‌ති ච නාම යස්‌මා පුනබ්‌භවභූතාපි අපුනබ්‌භවභූතාපි අත්‌ථි, ඉධ ච පුනබ්‌භවභූතා අධිප්‌පෙතා. තස්‌මා වුත්‌තං – ‘‘පුනබ්‌භවො එව අභිනිබ්‌බත්‌ති පුනබ්‌භවාභිනිබ්‌බත්‌තී’’ති.

    Apica gabbhassa seyyā gabbhaseyyā, punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yathā ca viññāṇaṭṭhitīti vuttepi na viññāṇato aññā ṭhiti atthi, evamidhāpi na gabbhato aññā seyyāti veditabbā. Abhinibbatti ca nāma yasmā punabbhavabhūtāpi apunabbhavabhūtāpi atthi, idha ca punabbhavabhūtā adhippetā. Tasmā vuttaṃ – ‘‘punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattī’’ti.

    11. එවං ආගතකාලතො පට්‌ඨාය අරසරූපතාදීහි අට්‌ඨහි අක්‌කොසවත්‌ථූහි අක්‌කොසන්‌තම්‌පි බ්‍රාහ්‌මණං භගවා ධම්‌මිස්‌සරො ධම්‌මරාජා ධම්‌මස්‌සාමී තථාගතො අනුකම්‌පාය සීතලෙනෙව චක්‌ඛුනා ඔලොකෙන්‌තො යං ධම්‌මධාතුං පටිවිජ්‌ඣිත්‌වා දෙසනාවිලාසප්‌පත්‌තො හොති, තස්‌සා ධම්‌මධාතුයා සුප්‌පටිවිද්‌ධත්‌තා විගතවලාහකෙ අන්‌තලික්‌ඛෙ සමබ්‌භුග්‌ගතො පුණ්‌ණචන්‌දො විය සරදකාලෙ සූරියො විය ච බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස හදයන්‌ධකාරං විධමන්‌තො තානියෙව අක්‌කොසවත්‌ථූනි තෙන තෙන පරියායෙන අඤ්‌ඤථා දස්‌සෙත්‌වා, පුනපි අත්‌තනො කරුණාවිප්‌ඵාරං අට්‌ඨහි ලොකධම්‌මෙහි අකම්‌පියභාවෙන පටිලද්‌ධං, තාදිගුණලක්‌ඛණං පථවීසමචිත්‌තතං අකුප්‌පධම්‌මතඤ්‌ච පකාසෙන්‌තො ‘‘අයං බ්‍රාහ්‌මණො කෙවලං පලිතසිරඛණ්‌ඩදන්‌තවලිත්‌තචතාදීහි අත්‌තනො වුඩ්‌ඪභාවං සඤ්‌ජානාති, නො ච ඛො ජානාති අත්‌තානං ජාතියා අනුගතං ජරාය අනුසටං බ්‍යාධිනා අභිභූතං මරණෙන අබ්‌භාහතං වට්‌ටඛාණුභූතං අජ්‌ජ මරිත්‌වා පුන ස්‌වෙව උත්‌තානසයනදාරකභාවගමනීයං. මහන්‌තෙන ඛො පන උස්‌සාහෙන මම සන්‌තිකං ආගතො, තදස්‌ස ආගමනං සාත්‌ථකං හොතූ’’ති චින්‌තෙත්‌වා ඉමස්‌මිං ලොකෙ අත්‌තනො අප්‌පටිසමං පුරෙජාතභාවං දස්‌සෙන්‌තො සෙය්‍යථාපි බ්‍රාහ්‌මණාතිආදිනා නයෙන බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස ධම්‌මදෙසනං වඩ්‌ඪෙසි.

    11. Evaṃ āgatakālato paṭṭhāya arasarūpatādīhi aṭṭhahi akkosavatthūhi akkosantampi brāhmaṇaṃ bhagavā dhammissaro dhammarājā dhammassāmī tathāgato anukampāya sītaleneva cakkhunā olokento yaṃ dhammadhātuṃ paṭivijjhitvā desanāvilāsappatto hoti, tassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā vigatavalāhake antalikkhe samabbhuggato puṇṇacando viya saradakāle sūriyo viya ca brāhmaṇassa hadayandhakāraṃ vidhamanto tāniyeva akkosavatthūni tena tena pariyāyena aññathā dassetvā, punapi attano karuṇāvipphāraṃ aṭṭhahi lokadhammehi akampiyabhāvena paṭiladdhaṃ, tādiguṇalakkhaṇaṃ pathavīsamacittataṃ akuppadhammatañca pakāsento ‘‘ayaṃ brāhmaṇo kevalaṃ palitasirakhaṇḍadantavalittacatādīhi attano vuḍḍhabhāvaṃ sañjānāti, no ca kho jānāti attānaṃ jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ vaṭṭakhāṇubhūtaṃ ajja maritvā puna sveva uttānasayanadārakabhāvagamanīyaṃ. Mahantena kho pana ussāhena mama santikaṃ āgato, tadassa āgamanaṃ sātthakaṃ hotū’’ti cintetvā imasmiṃ loke attano appaṭisamaṃ purejātabhāvaṃ dassento seyyathāpi brāhmaṇātiādinā nayena brāhmaṇassa dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.

    තත්‌ථ සෙය්‍යථාති ඔපම්‌මත්‌ථෙ නිපාතො; පීති සම්‌භාවනත්‌ථෙ; උභයෙනාපි යථා නාම බ්‍රාහ්‌මණාති දස්‌සෙති. කුක්‌කුටියා අණ්‌ඩානි අට්‌ඨ වා දස වා ද්‌වාදස වාති එත්‌ථ පන කිඤ්‌චාපි කුක්‌කුටියා වුත්‌තප්‌පකාරතො ඌනාධිකානිපි අණ්‌ඩානි හොන්‌ති, අථ ඛො වචනසිලිට්‌ඨතාය එවං වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. එවඤ්‌හි ලොකෙ සිලිට්‌ඨවචනං හොති. තානස්‌සූති තානි අස්‌සු, භවෙය්‍යුන්‌ති වුත්‌තං හොති. කුක්‌කුටියා සම්‌මා අධිසයිතානීති තාය ජනෙත්‌තියා කුක්‌කුටියා පක්‌ඛෙ පසාරෙත්‌වා තෙසං උපරි සයන්‌තියා සම්‌මා අධිසයිතානි. සම්‌මා පරිසෙදිතානීති කාලෙන කාලං උතුං ගණ්‌හාපෙන්‌තියා සුට්‌ඨු සමන්‌තතො සෙදිතානි, උස්‌මීකතානීති වුත්‌තං හොති. සම්‌මා පරිභාවිතානීති කාලෙන කාලං සුට්‌ඨු සමන්‌තතො භාවිතානි, කුක්‌කුටගන්‌ධං ගාහාපිතානීති වුත්‌තං හොති.

    Tattha seyyathāti opammatthe nipāto; ti sambhāvanatthe; ubhayenāpi yathā nāma brāhmaṇāti dasseti. Kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vāti ettha pana kiñcāpi kukkuṭiyā vuttappakārato ūnādhikānipi aṇḍāni honti, atha kho vacanasiliṭṭhatāya evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evañhi loke siliṭṭhavacanaṃ hoti. Tānassūti tāni assu, bhaveyyunti vuttaṃ hoti. Kukkuṭiyā sammā adhisayitānīti tāya janettiyā kukkuṭiyā pakkhe pasāretvā tesaṃ upari sayantiyā sammā adhisayitāni. Sammā pariseditānīti kālena kālaṃ utuṃ gaṇhāpentiyā suṭṭhu samantato seditāni, usmīkatānīti vuttaṃ hoti. Sammā paribhāvitānīti kālena kālaṃ suṭṭhu samantato bhāvitāni, kukkuṭagandhaṃ gāhāpitānīti vuttaṃ hoti.

    ඉදානි යස්‌මා තාය කුක්‌කුටියා එවං තීහි පකාරෙහි තානි අණ්‌ඩානි පරිපාලියමානානි න පූතීනි හොන්‌ති. යොපි නෙසං අල්‌ලසිනෙහො සො පරියාදානං ගච්‌ඡති. කපාලං තනුකං හොති, පාදනඛසිඛා ච මුඛතුණ්‌ඩකඤ්‌ච ඛරං හොති, කුක්‌කුටපොතකා පරිපාකං ගච්‌ඡන්‌ති, කපාලස්‌ස තනුකත්‌තා බහිද්‌ධා ආලොකො අන්‌තො පඤ්‌ඤායති. අථ තෙ කුක්‌කුටපොතකා ‘‘චිරං වත මයං සඞ්‌කුටිතහත්‌ථපාදා සම්‌බාධෙ සයිම්‌හ, අයඤ්‌ච බහි ආලොකො දිස්‌සති, එත්‌ථ දානි නො සුඛවිහාරො භවිස්‌සතී’’ති නික්‌ඛමිතුකාමා හුත්‌වා කපාලං පාදෙන පහරන්‌ති, ගීවං පසාරෙන්‌ති. තතො තං කපාලං ද්‌වෙධා භිජ්‌ජති, කුක්‌කුටපොතකා පක්‌ඛෙ විධුනන්‌තා තඞ්‌ඛණානුරූපං විරවන්‌තා නික්‌ඛමන්‌ති. එවං නික්‌ඛමන්‌තානඤ්‌ච නෙසං යො පඨමතරං නික්‌ඛමති සො ‘ජෙට්‌ඨො’ති වුච්‌චති. තස්‌මා භගවා තාය උපමාය අත්‌තනො ජෙට්‌ඨකභාවං සාධෙතුකාමො බ්‍රාහ්‌මණං පුච්‌ඡි – ‘‘යො නු ඛො තෙසං කුක්‌කුටච්‌ඡාපකානං…පෙ.… කින්‌ති ස්‌වස්‌ස වචනීයො’’ති. තත්‌ථ කුක්‌කුටච්‌ඡාපකානන්‌ති කුක්‌කුටපොතකානං. කින්‌ති ස්‌වස්‌ස වචනීයොති සො කින්‌ති වචනීයො අස්‌ස, කින්‌ති වත්‌තබ්‌බො භවෙය්‍ය ජෙට්‌ඨො වා කනිට්‌ඨො වාති. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙව.

    Idāni yasmā tāya kukkuṭiyā evaṃ tīhi pakārehi tāni aṇḍāni paripāliyamānāni na pūtīni honti. Yopi nesaṃ allasineho so pariyādānaṃ gacchati. Kapālaṃ tanukaṃ hoti, pādanakhasikhā ca mukhatuṇḍakañca kharaṃ hoti, kukkuṭapotakā paripākaṃ gacchanti, kapālassa tanukattā bahiddhā āloko anto paññāyati. Atha te kukkuṭapotakā ‘‘ciraṃ vata mayaṃ saṅkuṭitahatthapādā sambādhe sayimha, ayañca bahi āloko dissati, ettha dāni no sukhavihāro bhavissatī’’ti nikkhamitukāmā hutvā kapālaṃ pādena paharanti, gīvaṃ pasārenti. Tato taṃ kapālaṃ dvedhā bhijjati, kukkuṭapotakā pakkhe vidhunantā taṅkhaṇānurūpaṃ viravantā nikkhamanti. Evaṃ nikkhamantānañca nesaṃ yo paṭhamataraṃ nikkhamati so ‘jeṭṭho’ti vuccati. Tasmā bhagavā tāya upamāya attano jeṭṭhakabhāvaṃ sādhetukāmo brāhmaṇaṃ pucchi – ‘‘yo nu kho tesaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ…pe… kinti svassa vacanīyo’’ti. Tattha kukkuṭacchāpakānanti kukkuṭapotakānaṃ. Kinti svassa vacanīyoti so kinti vacanīyo assa, kinti vattabbo bhaveyya jeṭṭho vā kaniṭṭho vāti. Sesaṃ uttānatthameva.

    තතො බ්‍රාහ්‌මණො ආහ – ‘‘ජෙට්‌ඨොතිස්‌ස භො ගොතම වචනීයො’’ති. භො, ගොතම, සො ජෙට්‌ඨො ඉති අස්‌ස වචනීයො. කස්‌මාති චෙ? සො හි නෙසං ජෙට්‌ඨො, තස්‌මා සො නෙසං වුඩ්‌ඪතරොති අත්‌ථො. අථස්‌ස භගවා ඔපම්‌මං සම්‌පටිපාදෙන්‌තො ආහ – ‘‘එවමෙව ඛො අහං බ්‍රාහ්‌මණා’’තිආදි. යථා සො කුක්‌කුටච්‌ඡාපකො ජෙට්‌ඨොති සඞ්‌ඛ්‍යං ගච්‌ඡති; එවං අහම්‌පි අවිජ්‌ජාගතාය පජාය. අවිජ්‌ජාගතායාති අවිජ්‌ජා වුච්‌චති අඤ්‌ඤාණං, තත්‌ථ ගතාය. පජායාති සත්‌තාධිවචනමෙතං. තස්‌මා එත්‌ථ අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසස්‌ස අන්‌තො පවිට්‌ඨෙසු සත්‌තෙසූති එවං අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො. අණ්‌ඩභූතායාති අණ්‌ඩෙ භූතාය ජාතාය සඤ්‌ජාතාය. යථා හි අණ්‌ඩෙ නිබ්‌බත්‌තා එකච්‌චෙ සත්‌තා අණ්‌ඩභූතාති වුච්‌චන්‌ති; එවමයං සබ්‌බාපි පජා අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසෙ නිබ්‌බත්‌තත්‌තා අණ්‌ඩභූතාති වුච්‌චති. පරියොනද්‌ධායාති තෙන අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසෙන සමන්‌තතො ඔනද්‌ධාය බද්‌ධාය වෙඨිතාය . අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වාති තං අවිජ්‌ජාමයං අණ්‌ඩකොසං භින්‌දිත්‌වා . එකොව ලොකෙති සකලෙපි ලොකසන්‌නිවාසෙ අහමෙව එකො අදුතියො. අනුත්‌තරං සම්‌මාසම්‌බොධිං අභිසම්‌බුද්‌ධොති අනුත්‌තරන්‌ති උත්‌තරවිරහිතං සබ්‌බසෙට්‌ඨං. සම්‌මාසම්‌බොධින්‌ති සම්‌මා සාමඤ්‌ච බොධිං; අථ වා පසත්‌ථං සුන්‌දරඤ්‌ච බොධිං; බොධීති රුක්‌ඛොපි මග්‌ගොපි සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණම්‌පි නිබ්‌බානම්‌පි වුච්‌චති. ‘‘බොධිරුක්‌ඛමූලෙ පඨමාභිසම්‌බුද්‌ධො’’ති (මහාව. 1; උදා. 1) ච ‘‘අන්‌තරා ච ගයං අන්‌තරා ච බොධි’’න්‌ති (මහාව. 11; ම. නි. 1.285) ච ආගතට්‌ඨානෙසු හි රුක්‌ඛො බොධීති වුච්‌චති. ‘‘බොධි වුච්‌චති චතූසු මග්‌ගෙසු ඤාණ’’න්‌ති (චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙස 121) ආගතට්‌ඨානෙ මග්‌ගො. ‘‘පප්‌පොති බොධිං වරභූරිමෙධසො’’ති (දී. නි. 3.217) ආගතට්‌ඨානෙ සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණං. ‘‘පත්‌වාන බොධිං අමතං අසඞ්‌ඛත’’න්‌ති ආගතට්‌ඨානෙ නිබ්‌බානං. ඉධ පන භගවතො අරහත්‌තමග්‌ගඤාණං අධිප්‌පෙතං. සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණන්‌තිපි වදන්‌ති. අඤ්‌ඤෙසං අරහත්‌තමග්‌ගො අනුත්‌තරා බොධි හොති, න හොතීති? න හොති. කස්‌මා? අසබ්‌බගුණදායකත්‌තා. තෙසඤ්‌හි කස්‌සචි අරහත්‌තමග්‌ගො අරහත්‌තඵලමෙව දෙති, කස්‌සචි තිස්‌සො විජ්‌ජා, කස්‌සචි ඡ අභිඤ්‌ඤා, කස්‌සචි චතස්‌සො පටිසම්‌භිදා, කස්‌සචි සාවකපාරමිඤාණං. පච්‌චෙකබුද්‌ධානම්‌පි පච්‌චෙකබොධිඤාණමෙව දෙති. බුද්‌ධානං පන සබ්‌බගුණසම්‌පත්‌තිං දෙති, අභිසෙකො විය රඤ්‌ඤො සබ්‌බලොකිස්‌සරියභාවං. තස්‌මා අඤ්‌ඤස්‌ස කස්‌සචිපි අනුත්‌තරා බොධි න හොතීති. අභිසම්‌බුද්‌ධොති අබ්‌භඤ්‌ඤාසිං පටිවිජ්‌ඣිං; පත්‌තොම්‌හි අධිගතොම්‌හීති වුත්‌තං හොති.

    Tato brāhmaṇo āha – ‘‘jeṭṭhotissa bho gotama vacanīyo’’ti. Bho, gotama, so jeṭṭho iti assa vacanīyo. Kasmāti ce? So hi nesaṃ jeṭṭho, tasmā so nesaṃ vuḍḍhataroti attho. Athassa bhagavā opammaṃ sampaṭipādento āha – ‘‘evameva kho ahaṃ brāhmaṇā’’tiādi. Yathā so kukkuṭacchāpako jeṭṭhoti saṅkhyaṃ gacchati; evaṃ ahampi avijjāgatāya pajāya. Avijjāgatāyāti avijjā vuccati aññāṇaṃ, tattha gatāya. Pajāyāti sattādhivacanametaṃ. Tasmā ettha avijjaṇḍakosassa anto paviṭṭhesu sattesūti evaṃ attho daṭṭhabbo. Aṇḍabhūtāyāti aṇḍe bhūtāya jātāya sañjātāya. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā aṇḍabhūtāti vuccanti; evamayaṃ sabbāpi pajā avijjaṇḍakose nibbattattā aṇḍabhūtāti vuccati. Pariyonaddhāyāti tena avijjaṇḍakosena samantato onaddhāya baddhāya veṭhitāya . Avijjaṇḍakosaṃ padāletvāti taṃ avijjāmayaṃ aṇḍakosaṃ bhinditvā . Ekova loketi sakalepi lokasannivāse ahameva eko adutiyo. Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti anuttaranti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ. Sammāsambodhinti sammā sāmañca bodhiṃ; atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ; bodhīti rukkhopi maggopi sabbaññutaññāṇampi nibbānampi vuccati. ‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285) ca āgataṭṭhānesu hi rukkho bodhīti vuccati. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne maggo. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbaññutaññāṇaṃ. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne nibbānaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggañāṇaṃ adhippetaṃ. Sabbaññutaññāṇantipi vadanti. Aññesaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramiñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti. Buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti, abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti abbhaññāsiṃ paṭivijjhiṃ; pattomhi adhigatomhīti vuttaṃ hoti.

    ඉදානි යදෙතං භගවතා ‘‘එවමෙව ඛො අහං බ්‍රාහ්‌මණා’’ති ආදිනා නයෙන වුත්‌තං ඔපම්‌මසම්‌පටිපාදනං, තං එවමත්‌ථෙන සද්‌ධිං සංසන්‌දිත්‌වා වෙදිතබ්‌බං. යථා හි තස්‌සා කුක්‌කුටියා අත්‌තනො අණ්‌ඩෙසු අධිසයනාදිතිවිධකිරියාකරණං; එවං බොධිපල්‌ලඞ්‌කෙ නිසින්‌නස්‌ස බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො අත්‌තනො චිත්‌තසන්‌තානෙ අනිච්‌චං දුක්‌ඛං අනත්‌තාති තිවිධානුපස්‌සනාකරණං. කුක්‌කුටියා තිවිධකිරියාසම්‌පාදනෙන අණ්‌ඩානං අපූතිභාවො විය බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො තිවිධානුපස්‌සනාසම්‌පාදනෙන විපස්‌සනාඤාණස්‌ස අපරිහානි. කුක්‌කුටියා තිවිධකිරියාකරණෙන අණ්‌ඩානං අල්‌ලසිනෙහපරියාදානං විය බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො තිවිධානුපස්‌සනාසම්‌පාදනෙන භවත්‌තයානුගතනිකන්‌තිසිනෙහපරියාදානං. කුක්‌කුටියා තිවිධකිරියාකරණෙන අණ්‌ඩකපාලානං තනුභාවො විය බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො තිවිධානුපස්‌සනාසම්‌පාදනෙන අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසස්‌ස තනුභාවො. කුක්‌කුටියා තිවිධකිරියාකරණෙන කුක්‌කුටච්‌ඡාපකස්‌ස පාදනඛසිඛාතුණ්‌ඩකානං ථද්‌ධඛරභාවො විය බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො තිවිධානුපස්‌සනාසම්‌පාදනෙන විපස්‌සනාඤාණස්‌ස තික්‌ඛඛරවිප්‌පසන්‌නසූරභාවො. කුක්‌කුටියා තිවිධකිරියාකරණෙන කුක්‌කුටච්‌ඡාපකස්‌ස පරිපාකකාලො විය බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො තිවිධානුපස්‌සනාසම්‌පාදනෙන විපස්‌සනාඤාණස්‌ස පරිපාකකාලො වඩ්‌ඪිතකාලො ගබ්‌භග්‌ගහණකාලො වෙදිතබ්‌බො.

    Idāni yadetaṃ bhagavatā ‘‘evameva kho ahaṃ brāhmaṇā’’ti ādinā nayena vuttaṃ opammasampaṭipādanaṃ, taṃ evamatthena saddhiṃ saṃsanditvā veditabbaṃ. Yathā hi tassā kukkuṭiyā attano aṇḍesu adhisayanāditividhakiriyākaraṇaṃ; evaṃ bodhipallaṅke nisinnassa bodhisattabhūtassa bhagavato attano cittasantāne aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tividhānupassanākaraṇaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyāsampādanena aṇḍānaṃ apūtibhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa aparihāni. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍānaṃ allasinehapariyādānaṃ viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena bhavattayānugatanikantisinehapariyādānaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍakapālānaṃ tanubhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa pādanakhasikhātuṇḍakānaṃ thaddhakharabhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa tikkhakharavippasannasūrabhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa paripākakālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa paripākakālo vaḍḍhitakālo gabbhaggahaṇakālo veditabbo.

    තතො කුක්‌කුටියා තිවිධකිරියාකරණෙන කුක්‌කුටච්‌ඡාපකස්‌ස පාදනඛසිඛාය වා මුඛතුණ්‌ඩකෙන වා අණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වා පක්‌ඛෙ පප්‌ඵොටෙත්‌වා සොත්‌ථිනා අභිනිබ්‌භිදාකාලො විය බොධිසත්‌තභූතස්‌ස භගවතො තිවිධානුපස්‌සනාසම්‌පාදනෙන විපස්‌සනාඤාණං ගබ්‌භං ගණ්‌හාපෙත්‌වා අනුපුබ්‌බාධිගතෙන අරහත්‌තමග්‌ගෙන අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වා අභිඤ්‌ඤාපක්‌ඛෙ පප්‌ඵොටෙත්‌වා සොත්‌ථිනා සකලබුද්‌ධගුණසච්‌ඡිකතකාලො වෙදිතබ්‌බොති.

    Tato kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṃ padāletvā pakkhe papphoṭetvā sotthinā abhinibbhidākālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇaṃ gabbhaṃ gaṇhāpetvā anupubbādhigatena arahattamaggena avijjaṇḍakosaṃ padāletvā abhiññāpakkhe papphoṭetvā sotthinā sakalabuddhaguṇasacchikatakālo veditabboti.

    ස්‌වාහං බ්‍රාහ්‌මණ ජෙට්‌ඨො සෙට්‌ඨො ලොකස්‌සාති සො අහං බ්‍රාහ්‌මණ යථා තෙසං කුක්‌කුටපොතකානං පඨමතරං අණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වා අභිනිබ්‌භිදො කුක්‌කුටපොතකො ජෙට්‌ඨො හොති; එවං අවිජ්‌ජාගතාය පජාය තං අවිජ්‌ජණ්‌ඩකොසං පදාලෙත්‌වා පඨමතරං අරියාය ජාතියා ජාතත්‌තා ජෙට්‌ඨො වුඩ්‌ඪතරොති සඞ්‌ඛ්‍යං ගතො. සබ්‌බගුණෙහි පන අප්‌පටිසමත්‌තා සෙට්‌ඨොති.

    Svāhaṃ brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassāti so ahaṃ brāhmaṇa yathā tesaṃ kukkuṭapotakānaṃ paṭhamataraṃ aṇḍakosaṃ padāletvā abhinibbhido kukkuṭapotako jeṭṭho hoti; evaṃ avijjāgatāya pajāya taṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamataraṃ ariyāya jātiyā jātattā jeṭṭho vuḍḍhataroti saṅkhyaṃ gato. Sabbaguṇehi pana appaṭisamattā seṭṭhoti.

    එවං භගවා අත්‌තනො අනුත්‌තරං ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨභාවං බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පකාසෙත්‌වා ඉදානි යාය පටිපදාය තං අධිගතො තං පටිපදං පුබ්‌බභාගතො පභුති දස්‌සෙතුං ‘‘ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ බ්‍රාහ්‌මණා’’තිආදිමාහ. ඉමං වා භගවතො අනුත්‌තරං ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨභාවං සුත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස චිත්‌තමෙවමුප්‌පන්‌නං – ‘‘කාය නු ඛො පටිපදාය ඉමං පත්‌තො’’ති. තස්‌ස චිත්‌තමඤ්‌ඤාය ‘‘ඉමායාහං පටිපදාය ඉමං අනුත්‌තරං ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨභාවං පත්‌තො’’ති දස්‌සෙන්‌තො එවමාහ. තත්‌ථ ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ බ්‍රාහ්‌මණ වීරියං අහොසීති බ්‍රාහ්‌මණ, න මයා අයං අනුත්‌තරො ජෙට්‌ඨසෙට්‌ඨභාවො කුසීතෙන මුට්‌ඨස්‌සතිනා සාරද්‌ධකායෙන වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තෙන අධිගතො, අපිච ඛො තදධිගමාය ආරද්‌ධං ඛො පන මෙ වීරියං අහොසි, බොධිමණ්‌ඩෙ නිසින්‌නෙන මයා චතුරඞ්‌ගසමන්‌නාගතං වීරියං ආරද්‌ධං අහොසි, පග්‌ගහිතං අසිථිලප්‌පවත්‌තිතන්‌ති වුත්‌තං හොති. ආරද්‌ධත්‌තායෙව ච මෙ තං අසල්‌ලීනං අහොසි. න කෙවලඤ්‌ච වීරියමෙව, සතිපි මෙ ආරම්‌මණාභිමුඛීභාවෙන උපට්‌ඨිතා අහොසි. උපට්‌ඨිතත්‌තායෙව ච අසම්‌මුට්‌ඨා. පස්‌සද්‌ධො කායො අසාරද්‌ධොති කායචිත්‌තපස්‌සද්‌ධිවසෙන කායොපි මෙ පස්‌සද්‌ධො අහොසි . තත්‌ථ යස්‌මා නාමකායෙ පස්‌සද්‌ධෙ රූපකායොපි පස්‌සද්‌ධොයෙව හොති, තස්‌මා නාමකායො රූපකායොති අවිසෙසෙත්‌වාව පස්‌සද්‌ධො කායොති වුත්‌තං. අසාරද්‌ධොති සො ච ඛො පස්‌සද්‌ධත්‌තායෙව අසාරද්‌ධො, විගතදරථොති වුත්‌තං හොති. සමාහිතං චිත්‌තං එකග්‌ගන්‌ති චිත්‌තම්‌පි මෙ සම්‌මා ආහිතං සුට්‌ඨු ඨපිතං අප්‌පිතං විය අහොසි; සමාහිතත්‌තා එව ච එකග්‌ගං අචලං නිප්‌ඵන්‌දනන්‌ති. එත්‌තාවතා ඣානස්‌ස පුබ්‌බභාගපටිපදා කථිතා හොති.

    Evaṃ bhagavā attano anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa pakāsetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ adhigato taṃ paṭipadaṃ pubbabhāgato pabhuti dassetuṃ ‘‘āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇā’’tiādimāha. Imaṃ vā bhagavato anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ sutvā brāhmaṇassa cittamevamuppannaṃ – ‘‘kāya nu kho paṭipadāya imaṃ patto’’ti. Tassa cittamaññāya ‘‘imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ patto’’ti dassento evamāha. Tattha āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇa vīriyaṃ ahosīti brāhmaṇa, na mayā ayaṃ anuttaro jeṭṭhaseṭṭhabhāvo kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena adhigato, apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ ahosi, bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ āraddhaṃ ahosi, paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca me taṃ asallīnaṃ ahosi. Na kevalañca vīriyameva, satipi me ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi. Upaṭṭhitattāyeva ca asammuṭṭhā. Passaddho kāyo asāraddhoti kāyacittapassaddhivasena kāyopi me passaddho ahosi . Tattha yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddhoyeva hoti, tasmā nāmakāyo rūpakāyoti avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca kho passaddhattāyeva asāraddho, vigatadarathoti vuttaṃ hoti. Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittampi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ appitaṃ viya ahosi; samāhitattā eva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti. Ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩං • Verañjakaṇḍaṃ

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩවණ්‌ණනා • Verañjakaṇḍavaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / පඨමජ්‌ඣානකථාවණ්‌ණනා • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact