| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ
Verañjakaṇḍavaṇṇanā
੧. ਇਦਾਨਿ
1. Idāni
‘‘ਤੇਨਾਤਿਆਦਿਪਾਠਸ੍ਸ, ਅਤ੍ਥਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ।
‘‘Tenātiādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato;
ਦਸ੍ਸਯਨ੍ਤੋ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, વਿਨਯਸ੍ਸਤ੍ਥવਣ੍ਣਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Dassayanto karissāmi, vinayassatthavaṇṇana’’nti.
વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾਤਿਆਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਤੇਨਾਤਿ ਅਨਿਯਮਨਿਦ੍ਦੇਸવਚਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਸਰੂਪੇਨ ਅવੁਤ੍ਤੇਨਪਿ ਅਪਰਭਾਗੇ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਹਿ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਹੇਤੁਭੂਤੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਸਿਦ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਨ ਸਮਯੇਨ ਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਿਹਰਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ વਿਨਯੇ ਯੁਤ੍ਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬੇ વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ‘‘ਯੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Vuttattā tena samayena buddho bhagavātiādīnaṃ atthavaṇṇanaṃ karissāmi. Seyyathidaṃ – tenāti aniyamaniddesavacanaṃ. Tassa sarūpena avuttenapi aparabhāge atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso kātabbo. Aparabhāge hi vinayapaññattiyācanahetubhūto āyasmato sāriputtassa parivitakko siddho. Tasmā yena samayena so parivitakko udapādi, tena samayena buddho bhagavā verañjāyaṃ viharatīti evamettha sambandho veditabbo. Ayañhi sabbasmimpi vinaye yutti, yadidaṃ yattha yattha ‘‘tenā’’ti vuccati tattha tattha pubbe vā pacchā vā atthato siddhena ‘‘yenā’’ti iminā vacanena paṭiniddeso kātabboti.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਮੁਖਮਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਂ – ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਯੇਨ ਸੁਦਿਨ੍ਨੋ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਿ; ਯਸ੍ਮਾ ਪਟਿਸੇવਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਤਾવ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ, ਯੇਨ ਸਮਯੇਨ ਧਨਿਯੋ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਪੁਤ੍ਤੋ ਰਞ੍ਞੋ ਦਾਰੂਨਿ ਅਦਿਨ੍ਨਂ ਆਦਿਯੀਤਿ ਏવਂ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਿਦ੍ਧੇਨ ਯੇਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ਤੇਨਾਤਿ વਚਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਯੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਮਯਸਦ੍ਦੋ ਤਾવ –
Tatridaṃ mukhamattanidassanaṃ – ‘‘tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmi, yena sudinno methunaṃ dhammaṃ paṭisevi; yasmā paṭisevi, tasmā paññapessāmī’’ti vuttaṃ hoti. Evaṃ tāva pubbe atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso yujjati. Tena samayena buddho bhagavā rājagahe viharati, yena samayena dhaniyo kumbhakāraputto rañño dārūni adinnaṃ ādiyīti evaṃ pacchā atthato siddhena yenāti iminā vacanena paṭiniddeso yujjatīti vutto tenāti vacanassa attho. Samayenāti ettha pana samayasaddo tāva –
ਸਮવਾਯੇ ਖਣੇ ਕਾਲੇ, ਸਮੂਹੇ ਹੇਤੁ-ਦਿਟ੍ਠਿਸੁ।
Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetu-diṭṭhisu;
ਪਟਿਲਾਭੇ ਪਹਾਨੇ ਚ, ਪਟਿવੇਧੇ ਚ ਦਿਸ੍ਸਤਿ॥
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.
ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ – ‘‘ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਸ੍વੇਪਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮੇਯ੍ਯਾਮ ਕਾਲਞ੍ਚ ਸਮਯਞ੍ਚ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੭) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਸਮવਾਯੋ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਏਕੋવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖਣੋ ਚ ਸਮਯੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੯) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਖਣੋ। ‘‘ਉਣ੍ਹਸਮਯੋ ਪਰਿਲ਼ਾਹਸਮਯੋ’’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੩੫੮) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਕਾਲੋ। ‘‘ਮਹਾਸਮਯੋ ਪવਨਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਸਮੂਹੋ। ‘‘ਸਮਯੋਪਿ ਖੋ ਤੇ, ਭਦ੍ਦਾਲਿ, ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸਿ – ‘ਭਗવਾ ਖੋ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ, ਭਗવਾਪਿ ਮਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ – ਭਦ੍ਦਾਲਿ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਅਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀ’ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਤੇ, ਭਦ੍ਦਾਲਿ, ਸਮਯੋ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩੫) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਹੇਤੁ। ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਉਗ੍ਗਹਮਾਨੋ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੋ ਸਮਣਮੁਣ੍ਡਿਕਾਪੁਤ੍ਤੋ ਸਮਯਪ੍ਪવਾਦਕੇ ਤਿਨ੍ਦੁਕਾਚੀਰੇ ਏਕਸਾਲਕੇ ਮਲ੍ਲਿਕਾਯ ਆਰਾਮੇ ਪਟਿવਸਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੬੦) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿ।
Tathā hissa – ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti (dī. ni. 1.447) evamādīsu samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’ti (a. ni. 8.29) evamādīsu khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’ti (pāci. 358) evamādīsu kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’nti evamādīsu samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi – ‘bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, bhagavāpi maṃ jānissati – bhaddāli nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti ayampi kho te, bhaddāli, samayo appaṭividdho ahosī’’ti (ma. ni. 2.135) evamādīsu hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggahamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’ti (ma. ni. 2.260) evamādīsu diṭṭhi.
‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਯੋ ਚਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ।
‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;
ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾ ਧੀਰੋ, ਪਣ੍ਡਿਤੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੯)।
Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.129);
ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਟਿਲਾਭੋ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਮਾਨਾਭਿਸਮਯਾ ਅਨ੍ਤਮਕਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਹਾਨਂ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੮) ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਟਿવੇਧੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਲੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੇਨ ਕਾਲੇਨ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਨਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾਚਨਹੇਤੁਭੂਤੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਤੇਨ ਕਾਲੇਨਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Evamādīsu paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’ti (ma. ni. 1.28) evamādīsu pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 2.8) evamādīsu paṭivedho attho. Idha panassa kālo attho. Tasmā yena kālena āyasmato sāriputtassa vinayapaññattiyācanahetubhūto parivitakko udapādi, tena kālenāti evamettha attho daṭṭhabbo.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ‘ਏਕਂ ਸਮਯ’ਨ੍ਤਿ ਉਪਯੋਗવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਚ ‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰ’ਨ੍ਤਿ ਭੁਮ੍ਮવਚਨੇਨ, ਤਥਾ ਅਕਤ੍વਾ ਇਧ ‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’ਤਿ ਕਰਣવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ’’ਤਿ? ਤਤ੍ਥ ਤਥਾ, ਇਧ ਚ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ। ਕਥਂ? ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਤਾવ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਾਦੀਨਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਨਿ ਦੇਸੇਸਿ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਮੇવ ਤਂ ਸਮਯਂ ਕਰੁਣਾવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਾਸਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਤਤ੍ਥ ਉਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਚ ਅਧਿਕਰਣਤ੍ਥੋ ਭਾવੇਨਭਾવਲਕ੍ਖਣਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਅਧਿਕਰਣਞ੍ਹਿ ਕਾਲਤ੍ਥੋ ਸਮੂਹਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮਯੋ, ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਖਣਸਮવਾਯਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਚ ਸਮਯਸ੍ਸ ਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਭਾવੋ ਲਕ੍ਖਿਯਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਤਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ ਕਰਣਤ੍ਥੋ ਚ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮਯੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾਦੀਹਿਪਿ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਚ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਪਯਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਹੇਤੁਞ੍ਚ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਸਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਤ੍ਥਜੋਤਨਤ੍ਥਂ ਇਧ ਕਰਣવਚਨੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Etthāha – ‘‘atha kasmā yathā suttante ‘ekaṃ samaya’nti upayogavacanena niddeso kato, abhidhamme ca ‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’nti bhummavacanena, tathā akatvā idha ‘tena samayenā’ti karaṇavacanena niddeso kato’’ti? Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Kathaṃ? Suttante tāva accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā brahmajālādīni suttantāni desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi; tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha upayoganiddeso kato. Abhidhamme ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhiyati. Tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacanena niddeso kato. Idha pana hetuattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññāpayanto sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi; tasmā tadatthajotanatthaṃ idha karaṇavacanena niddeso katoti veditabbo. Hoti cettha –
‘‘ਉਪਯੋਗੇਨ ਭੁਮ੍ਮੇਨ, ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਮਪੇਕ੍ਖਿਯ।
‘‘Upayogena bhummena, taṃ taṃ atthamapekkhiya;
ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਮਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਕਰਣੇਨੇવ ਸੋ ਇਧਾ’’ਤਿ॥
Aññatra samayo vutto, karaṇeneva so idhā’’ti.
ਪੋਰਾਣਾ ਪਨ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ – ‘ਏਕਂ ਸਮਯ’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’ਤਿ વਾ ‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’ਤਿ વਾ ਅਭਿਲਾਪਮਤ੍ਤਭੇਦੋ ਏਸ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ‘‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Porāṇā pana vaṇṇayanti – ‘ekaṃ samaya’nti vā ‘yasmiṃ samaye’ti vā ‘tena samayenā’ti vā abhilāpamattabhedo esa, sabbattha bhummameva attho’’ti. Tasmā tesaṃ laddhiyā ‘‘tena samayenā’’ti vuttepi ‘‘tasmiṃ samaye’’ti attho veditabbo.
ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਪਦਾਨਂ ਪਰਤੋ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮ। વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਿਹਰਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ વੇਰਞ੍ਜਾਤਿ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤਸ੍ਸਂ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ; ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨਂ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥਦਿਬ੍ਬਬ੍ਰਹ੍ਮਅਰਿਯવਿਹਾਰੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰવਿਹਾਰਸਮਙ੍ਗੀਪਰਿਦੀਪਨਮੇਤਂ, ਇਧ ਪਨ ਠਾਨਗਮਨਨਿਸਜ੍ਜਾਸਯਨਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁਅਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਇਰਿਯਾਪਥਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨਂ, ਤੇਨ ਠਿਤੋਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋਪਿ ਸਯਾਨੋਪਿ ਭਗવਾ વਿਹਰਤਿਚ੍ਚੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਹਿ ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਬਾਧਨਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਪਤਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਰਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Buddho bhagavāti imesaṃ padānaṃ parato atthaṃ vaṇṇayissāma. Verañjāyaṃ viharatīti ettha pana verañjāti aññatarassa nagarassetaṃ adhivacanaṃ, tassaṃ verañjāyaṃ; samīpatthe bhummavacanaṃ. Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgīparidīpanametaṃ, idha pana ṭhānagamananisajjāsayanappabhedesuairiyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aññena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti, tasmā ‘‘viharatī’’ti vuccati.
ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਲ਼ੇਰੁ ਨਾਮ ਯਕ੍ਖੋ, ਪੁਚਿਮਨ੍ਦੋਤਿ ਨਿਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖੋ, ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਸਮੀਪਂ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਮੂਲਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਮੂਲਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰੇਯ੍ਯ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਉਸੀਰਨਾਲ਼ਿਮਤ੍ਤਾਨਿਪੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੯੫) -ਆਦੀਸੁ ਮੂਲਮੂਲੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੫) -ਆਦੀਸੁ ਅਸਾਧਾਰਣਹੇਤੁਮ੍ਹਿ। ‘‘ਯਾવ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਕਾਲੇ ਛਾਯਾ ਫਰਤਿ, ਨਿવਾਤੇ ਪਣ੍ਣਾਨਿ ਪਤਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਮੀਪੇ। ਇਧ ਪਨ ਸਮੀਪੇ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਲ਼ੇਰੁਯਕ੍ਖੇਨ ਅਧਿਗ੍ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਪੁਚਿਮਨ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਕਿਰ ਪੁਚਿਮਨ੍ਦੋ ਰਮਣੀਯੋ ਪਾਸਾਦਿਕੋ ਅਨੇਕੇਸਂ ਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਆਧਿਪਚ੍ਚਂ વਿਯ ਕੁਰੁਮਾਨੋ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਗਮਨਾਗਮਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਠਾਨੇ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਭਗવਾ વੇਰਞ੍ਜਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਤਿਰੂਪੇ ਠਾਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ ਹੇਟ੍ਠਾਭਾਗੇ વਿਹਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਿਹਰਤਿ ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲੇ’’ਤਿ।
Naḷerupucimandamūleti ettha naḷeru nāma yakkho, pucimandoti nimbarukkho, mūlanti samīpaṃ. Ayañhi mūlasaddo ‘‘mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷimattānipī’’ti (a. ni. 4.195) -ādīsu mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’nti (dī. ni. 3.305) -ādīsu asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāva majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu samīpe. Idha pana samīpe adhippeto, tasmā naḷeruyakkhena adhiggahitassa pucimandassa samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo. So kira pucimando ramaṇīyo pāsādiko anekesaṃ rukkhānaṃ ādhipaccaṃ viya kurumāno tassa nagarassa avidūre gamanāgamanasampanne ṭhāne ahosi. Atha bhagavā verañjaṃ gantvā patirūpe ṭhāne viharanto tassa rukkhassa samīpe heṭṭhābhāge vihāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ ਯਦਿ ਤਾવ ਭਗવਾ વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਿਹਰਤਿ, ‘‘ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲੇ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਥ ਤਤ੍ਥ વਿਹਰਤਿ, ‘‘વੇਰਞ੍ਜਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਉਭਯਤ੍ਥ ਤੇਨੇવ ਸਮਯੇਨ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ વਿਹਰਿਤੁਨ੍ਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਨਨੁ ਅવੋਚੁਮ੍ਹ ‘‘ਸਮੀਪਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਗਙ੍ਗਾਯਮੁਨਾਦੀਨਂ ਸਮੀਪੇ ਗੋਯੂਥਾਨਿ ਚਰਨ੍ਤਾਨਿ ‘‘ਗਙ੍ਗਾਯ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਯਮੁਨਾਯ ਚਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ; ਏવਮਿਧਾਪਿ ਯਦਿਦਂ વੇਰਞ੍ਜਾਯ ਸਮੀਪੇ ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲਂ ਤਤ੍ਥ વਿਹਰਨ੍ਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ વਿਹਰਤਿ ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲੇ’’ਤਿ। ਗੋਚਰਗਾਮਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਹਿਸ੍ਸ વੇਰਞ੍ਜਾવਚਨਂ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨੁਰੂਪਨਿવਾਸਨਟ੍ਠਾਨਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲવਚਨਂ।
Tattha siyā yadi tāva bhagavā verañjāyaṃ viharati, ‘‘naḷerupucimandamūle’’ti na vattabbaṃ, atha tattha viharati, ‘‘verañjāya’’nti na vattabbaṃ, na hi sakkā ubhayattha teneva samayena apubbaṃ acarimaṃ viharitunti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, nanu avocumha ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti. Tasmā yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti; evamidhāpi yadidaṃ verañjāya samīpe naḷerupucimandamūlaṃ tattha viharanto vuccati ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa verañjāvacanaṃ. Pabbajitānurūpanivāsanaṭṭhānanidassanatthaṃ naḷerupucimandamūlavacanaṃ.
ਤਤ੍ਥ વੇਰਞ੍ਜਾਕਿਤ੍ਤਨੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਗਹਟ੍ਠਾਨੁਗ੍ਗਹਕਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਨਲ਼ੇਰੁਪੁਚਿਮਨ੍ਦਮੂਲਕਿਤ੍ਤਨੇਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨੁਗ੍ਗਹਕਰਣਂ, ਤਥਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਪਚ੍ਚਯਗ੍ਗਹਣਤੋ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗવਿવਜ੍ਜਨਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮਪ੍ਪਹਾਨਤੋ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗવਿવਜ੍ਜਨੁਪਾਯਦਸ੍ਸਨਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਭਿਯੋਗਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ વਿવੇਕਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ਕਰੁਣਾਯ ਉਪਗਮਨਂ , ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਪਗਮਨਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਸੁਖਨਿਪ੍ਫਾਦਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਪਰਹਿਤਸੁਖਕਰਣੇ ਨਿਰੁਪਲੇਪਨਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ਧਮ੍ਮਿਕਸੁਖਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਨੁਯੋਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਉਪਕਾਰਬਹੁਲਤਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਦੇવਤਾਨਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ਲੋਕੇ ਜਾਤਸ੍ਸ ਲੋਕੇ ਸਂવਡ੍ਢਭਾવਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਲੋਕੇਨ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਤਂ; ਪੁਰਿਮੇਨ ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯ ਬਹੁਜਨਸੁਖਾਯ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਅਤ੍ਥਾਯ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ। ਕਤਮੋ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ? ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੦) વਚਨਤੋ ਯਦਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਤਦਤ੍ਥਪਰਿਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਤਦਨੁਰੂਪવਿਹਾਰਂ। ਭਗવਾ ਹਿ ਪਠਮਂ ਲੁਮ੍ਬਿਨੀવਨੇ, ਦੁਤਿਯਂ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਯ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਨੇਯੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤੇਨਸ੍ਸ વਨੇਯੇવ વਿਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha verañjākittanena āyasmā upālitthero bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, naḷerupucimandamūlakittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ, tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavivajjanupāyadassanaṃ; purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ; purimena karuṇāya upagamanaṃ , pacchimena paññāya apagamanaṃ; purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttataṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepanaṃ; purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ; purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devatānaṃ; purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittataṃ; purimena ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.170) vacanato yadatthaṃ bhagavā uppanno tadatthaparinipphādanaṃ, pacchimena yattha uppanno tadanurūpavihāraṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ lumbinīvane, dutiyaṃ bodhimaṇḍeti lokiyalokuttarāya uppattiyā vaneyeva uppanno, tenassa vaneyeva vihāraṃ dassetīti evamādinā nayenettha atthayojanā veditabbā.
ਮਹਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਹਤਾਤਿ ਗੁਣਮਹਤ੍ਤੇਨਪਿ ਮਹਤਾ; ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਮਹਤ੍ਤੇਨਪਿ, ਸੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਗੁਣੇਹਿਪਿ ਮਹਾ ਅਹੋਸਿ, ਯਸ੍ਮਾ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਸੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ; ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਯਪਿ ਮਹਾ ਪਞ੍ਚਸਤਸਙ੍ਖ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਙ੍ਘੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ; ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤਸਙ੍ਘਾਤੇਨ ਸਮਣਗਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਏਕਤੋ। ਪਞ੍ਚਮਤ੍ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤੇਹੀਤਿ ਪਞ੍ਚ ਮਤ੍ਤਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਮਤ੍ਤਾਨਿ। ਮਤ੍ਤਾਤਿ ਪਮਾਣਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ‘‘ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਮਾਣਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ; ਏવਮਿਧਾਪਿ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਂ ਪਞ੍ਚ ਮਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਤਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਮਤ੍ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤੇਹਿ। ਏਤੇਨ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਮਹਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਸਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਮਹਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਮਹਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਰਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ‘‘ਨਿਰਬ੍ਬੁਦੋ ਹਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਨਿਰਾਦੀਨવੋ ਅਪਗਤਕਾਲ਼ਕੋ ਸੁਦ੍ਧੋ ਸਾਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਂ ਯੋ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਸੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਗੁਣਮਹਤ੍ਤਂ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
Mahatābhikkhusaṅghena saddhinti ettha mahatāti guṇamahattenapi mahatā; saṅkhyāmahattenapi, so hi bhikkhusaṅgho guṇehipi mahā ahosi, yasmā yo tattha pacchimako so sotāpanno; saṅkhyāyapi mahā pañcasatasaṅkhyattā. Bhikkhūnaṃ saṅghena bhikkhusaṅghena; diṭṭhisīlasāmaññasaṅkhātasaṅghātena samaṇagaṇenāti attho. Saddhinti ekato. Pañcamattehi bhikkhusatehīti pañca mattā etesanti pañcamattāni. Mattāti pamāṇaṃ vuccati. Tasmā yathā ‘‘bhojane mattaññū’’ti vutte bhojane mattaṃ jānāti, pamāṇaṃ jānātīti attho hoti; evamidhāpi tesaṃ bhikkhusatānaṃ pañca mattā pañcappamāṇanti evamattho daṭṭhabbo. Bhikkhūnaṃ satāni bhikkhusatāni, tehi pañcamattehi bhikkhusatehi. Etena yaṃ vuttaṃ – ‘‘mahatā bhikkhusaṅghena saddhi’’nti, ettha tassa mahato bhikkhusaṅghassa saṅkhyāmahattaṃ dassitaṃ hoti. Parato panassa ‘‘nirabbudo hi, sāriputta bhikkhusaṅgho nirādīnavo apagatakāḷako suddho sāre patiṭṭhito. Imesañhi, sāriputta, pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ yo pacchimako so sotāpanno’’ti vacanena guṇamahattaṃ āvibhavissati.
ਅਸ੍ਸੋਸਿ ਖੋ વੇਰਞ੍ਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ ਅਸ੍ਸੋਸੀਤਿ ਸੁਣਿ ਉਪਲਭਿ, ਸੋਤਦ੍વਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤવਚਨਨਿਗ੍ਘੋਸਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ। ਖੋਤਿ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੇ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇ વਾ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇਨ ਅਸ੍ਸੋਸਿ ਏવ, ਨਾਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਸવਨਨ੍ਤਰਾਯੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਦਪੂਰਣੇਨ ਪਨ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਮਤ੍ਤਮੇવ। વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ ਜਾਤੋ, વੇਰਞ੍ਜਾਯਂ ਭવੋ, વੇਰਞ੍ਜਾ વਾ ਅਸ੍ਸ ਨਿવਾਸੋਤਿ વੇਰਞ੍ਜੋ। ਮਾਤਾਪਿਤੂਹਿ ਕਤਨਾਮવਸੇਨ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਉਦਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਅਣਤੀਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਮਨ੍ਤੇ ਸਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਮੇવ ਹਿ ਜਾਤਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿવਚਨਂ। ਅਰਿਯਾ ਪਨ ਬਾਹਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
Assosi kho verañjo brāhmaṇoti assosīti suṇi upalabhi, sotadvārasampattavacananigghosānusārena aññāsi. Khoti padapūraṇamatte avadhāraṇatthe vā nipāto. Tattha avadhāraṇatthena assosi eva, nāssa koci savanantarāyo ahosīti ayamattho veditabbo. Padapūraṇena pana byañjanasiliṭṭhatāmattameva. Verañjāyaṃ jāto, verañjāyaṃ bhavo, verañjā vā assa nivāsoti verañjo. Mātāpitūhi katanāmavasena panāyaṃ ‘‘udayo’’ti vuccati. Brahmaṃ aṇatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ niruttivacanaṃ. Ariyā pana bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti.
ਇਦਾਨਿ ਯਮਤ੍ਥਂ વੇਰਞ੍ਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਸ੍ਸੋਸਿ, ਤਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮਣੋ ਖਲੁ ਭੋ ਗੋਤਮੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਸਮਣੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਂ ਹੇਤਂ – ‘‘ਬਾਹਿਤਪਾਪੋਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੮੮), ਸਮਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਸਮਣੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੬੫)। ਭਗવਾ ਚ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮਿਤਪਾਪੋ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਤਮੇਤਂ ਨਾਮਂ ਯਦਿਦਂ ਸਮਣੋਤਿ। ਖਲੂਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸવਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਭੋਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਜਾਤਿਕਾਨਂ ਜਾਤਿਸਮੁਦਾਗਤਂ ਆਲਪਨਮਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ –
Idāni yamatthaṃ verañjo brāhmaṇo assosi, taṃ pakāsento samaṇo khalu bho gotamotiādimāha. Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo. Vuttaṃ hetaṃ – ‘‘bāhitapāpoti brāhmaṇo (dha. pa. 388), samitapāpattā samaṇoti vuccatī’’ti (dha. pa. 265). Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena samitapāpo, tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ yadidaṃ samaṇoti. Khalūti anussavanatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātikānaṃ jātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ. Vuttampi hetaṃ –
‘‘ਭੋવਾਦੀ ਨਾਮਸੋ ਹੋਤਿ, ਸਚੇ ਹੋਤਿ ਸਕਿਞ੍ਚਨੋ’’ਤਿ। (ਧ॰ ਪ॰ ੩੯੬; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੬੨੫)। ਗੋਤਮੋਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਰਿਕਿਤ੍ਤੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਮਣੋ ਖਲੁ ਭੋ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮਣੋ ਕਿਰ ਭੋ ਗੋਤਮਗੋਤ੍ਤੋਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਕ੍ਯਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਉਚ੍ਚਾਕੁਲਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਕ੍ਯਕੁਲਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋਤਿ ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ, ਕੇਨਚਿ ਪਾਰਿਜੁਞ੍ਞੇਨ ਅਨਭਿਭੂਤੋ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣਂਯੇવ, ਤਂ ਕੁਲਂ ਪਹਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਤਂ ਖੋ ਪਨਾਤਿ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਾਖ੍ਯਾਨਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਲ੍ਯਾਣੋਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ; ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿ ਏવ, ਥੁਤਿਘੋਸੋ વਾ।
‘‘Bhovādī nāmaso hoti, sace hoti sakiñcano’’ti. (Dha. pa. 396; su. ni. 625). Gotamoti bhagavantaṃ gottavasena parikitteti, tasmā ‘‘samaṇo khalu bho gotamo’’ti ettha samaṇo kira bho gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo. Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ. Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ, kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva, taṃ kulaṃ pahāya saddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti. Tato paraṃ vuttatthameva. Taṃ kho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ, tassa kho pana bhoto gotamassāti attho. Kalyāṇoti kalyāṇaguṇasamannāgato; seṭṭhoti vuttaṃ hoti. Kittisaddoti kitti eva, thutighoso vā.
ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਅਯਂ ਤਾવ ਯੋਜਨਾ – ਸੋ ਭਗવਾ ਇਤਿਪਿ ਅਰਹਂ, ਇਤਿਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ…ਪੇ॰… ਇਤਿਪਿ ਭਗવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚ ਇਮਿਨਾ ਚ ਕਾਰਣੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Itipi so bhagavātiādīsu pana ayaṃ tāva yojanā – so bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavāti iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti.
ਇਦਾਨਿ વਿਨਯਧਰਾਨਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਯਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ વਿਨਯਸਂવਣ੍ਣਨਾਰਮ੍ਭੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਯ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਹਂਸਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਏਤੇਸਂ ਪਦਾਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰਨਯੇਨ વਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸੋ ਭਗવਾ ਇਤਿਪਿ ਅਰਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ; ਤਤ੍ਥ ਆਰਕਤ੍ਤਾ, ਅਰੀਨਂ ਅਰਾਨਞ੍ਚ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਾ, ਪਾਪਕਰਣੇ ਰਹਾਭਾવਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਤਾવ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸੋ ਭਗવਾ ਅਰਹਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆਰਕਾ ਹਿ ਸੋ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸੁવਿਦੂਰવਿਦੂਰੇ ਠਿਤੋ, ਮਗ੍ਗੇਨ ਸવਾਸਨਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਅਰਹਂ; ਤੇ ਚਾਨੇਨ ਕਿਲੇਸਾਰਯੋ ਮਗ੍ਗੇਨ ਹਤਾਤਿ ਅਰੀਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾਪਿ ਅਰਹਂ। ਯਞ੍ਚੇਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਭવਤਣ੍ਹਾਮਯਨਾਭਿਪੁਞ੍ਞਾਦਿਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਰਂ ਜਰਾਮਰਣਨੇਮਿ ਆਸવਸਮੁਦਯਮਯੇਨ ਅਕ੍ਖੇਨ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਤਿਭવਰਥੇ ਸਮਾਯੋਜਿਤਂ ਅਨਾਦਿਕਾਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਂ, ਤਸ੍ਸਾਨੇਨ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ વੀਰਿਯਪਾਦੇਹਿ ਸੀਲਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਸਦ੍ਧਾਹਤ੍ਥੇਨ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਂ ਞਾਣਫਰਸੁਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਾ ਹਤਾਤਿ ਅਰਾਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾਪਿ ਅਰਹਂ।
Idāni vinayadharānaṃ suttantanayakosallatthaṃ vinayasaṃvaṇṇanārambhe buddhaguṇapaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya cittasampahaṃsanatthañca etesaṃ padānaṃ vitthāranayena vaṇṇanaṃ karissāmi. Tasmā yaṃ vuttaṃ – ‘‘so bhagavā itipi araha’’ntiādi; tattha ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi tāva kāraṇehi so bhagavā arahanti veditabbo. Ārakā hi so sabbakilesehi suvidūravidūre ṭhito, maggena savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattāti ārakattā arahaṃ; te cānena kilesārayo maggena hatāti arīnaṃ hatattāpi arahaṃ. Yañcetaṃ avijjābhavataṇhāmayanābhipuññādiabhisaṅkhārāraṃ jarāmaraṇanemi āsavasamudayamayena akkhena vijjhitvā tibhavarathe samāyojitaṃ anādikālappavattaṃ saṃsāracakkaṃ, tassānena bodhimaṇḍe vīriyapādehi sīlapathaviyaṃ patiṭṭhāya saddhāhatthena kammakkhayakaraṃ ñāṇapharasuṃ gahetvā sabbe arā hatāti arānaṃ hatattāpi arahaṃ.
ਅਥ વਾ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਨਮਤਗ੍ਗਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਭਿ, ਮੂਲਤ੍ਤਾ; ਜਰਾਮਰਣਂ ਨੇਮਿ, ਪਰਿਯੋਸਾਨਤ੍ਤਾ; ਸੇਸਾ ਦਸ ਧਮ੍ਮਾ ਅਰਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕਤ੍ਤਾ ਜਰਾਮਰਣਪਰਿਯਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਾਮਭવੇ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਕਾਮਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਭવੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਰੂਪਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਰੂਪਭવੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਰੂਪਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਭવੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕਾਮਭવੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤਰੇਸੁ। ਕਾਮਭવੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕਾਮਭવੇ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਰੂਪਭવੇ। ਅਰੂਪਭવੇ ਨਾਮਸ੍ਸੇવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਭવੇ ਨਾਮਰੂਪਂ ਕਾਮਭવੇ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਭવੇ ਨਾਮਰੂਪਂ ਰੂਪਭવੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਰੂਪਭવੇ ਨਾਮਂ ਅਰੂਪਭવੇ ਏਕਸ੍ਸਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਭવੇ ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ ਕਾਮਭવੇ ਛਬ੍ਬਿਧਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਭવੇ ਤੀਣਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਰੂਪਭવੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਫਸ੍ਸਾਨਂ; ਅਰੂਪਭવੇ ਏਕਮਾਯਤਨਂ ਅਰੂਪਭવੇ ਏਕਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਭવੇ ਛ ਫਸ੍ਸਾ ਕਾਮਭવੇ ਛਨ੍ਨਂ વੇਦਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਭવੇ ਤਯੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ; ਅਰੂਪਭવੇ ਏਕੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਏਕਿਸ੍ਸਾ વੇਦਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਕਾਮਭવੇ ਛ વੇਦਨਾ ਕਾਮਭવੇ ਛਨ੍ਨਂ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਰੂਪਭવੇ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਤਿਣ੍ਣਂ; ਅਰੂਪਭવੇ ਏਕਾ વੇਦਨਾ ਅਰੂਪਭવੇ ਏਕਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਾ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ; ਉਪਾਦਾਨਾਦਯੋ ਭવਾਦੀਨਂ।
Atha vā saṃsāracakkanti anamataggasaṃsāravaṭṭaṃ vuccati, tassa ca avijjā nābhi, mūlattā; jarāmaraṇaṃ nemi, pariyosānattā; sesā dasa dhammā arā, avijjāmūlakattā jarāmaraṇapariyantattā ca. Tattha dukkhādīsu aññāṇaṃ avijjā, kāmabhave ca avijjā kāmabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Rūpabhave avijjā rūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Arūpabhave avijjā arūpabhave saṅkhārānaṃ paccayo hoti. Kāmabhave saṅkhārā kāmabhave paṭisandhiviññāṇassa paccayā honti. Esa nayo itaresu. Kāmabhave paṭisandhiviññāṇaṃ kāmabhave nāmarūpassa paccayo hoti, tathā rūpabhave. Arūpabhave nāmasseva paccayo hoti. Kāmabhave nāmarūpaṃ kāmabhave saḷāyatanassa paccayo hoti. Rūpabhave nāmarūpaṃ rūpabhave tiṇṇaṃ āyatanānaṃ paccayo hoti. Arūpabhave nāmaṃ arūpabhave ekassāyatanassa paccayo hoti. Kāmabhave saḷāyatanaṃ kāmabhave chabbidhassa phassassa paccayo hoti. Rūpabhave tīṇi āyatanāni rūpabhave tiṇṇaṃ phassānaṃ; arūpabhave ekamāyatanaṃ arūpabhave ekassa phassassa paccayo hoti. Kāmabhave cha phassā kāmabhave channaṃ vedanānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tayo tattheva tissannaṃ; arūpabhave eko tattheva ekissā vedanāya paccayo hoti. Kāmabhave cha vedanā kāmabhave channaṃ taṇhākāyānaṃ paccayā honti. Rūpabhave tisso tattheva tiṇṇaṃ; arūpabhave ekā vedanā arūpabhave ekassa taṇhākāyassa paccayo hoti. Tattha tattha sā sā taṇhā tassa tassa upādānassa paccayo; upādānādayo bhavādīnaṃ.
ਕਥਂ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ‘‘ਕਾਮੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤਿ, વਾਚਾਯ ਮਨਸਾ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤਿ; ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਅਪਾਯੇ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਭવੋ, ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ, ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਜਾਤਿ, ਪਰਿਪਾਕੋ ਜਰਾ, ਭੇਦੋ ਮਰਣਂ।
Kathaṃ? Idhekacco ‘‘kāme paribhuñjissāmī’’ti kāmupādānapaccayā kāyena duccaritaṃ carati, vācāya manasā duccaritaṃ carati; duccaritapāripūriyā apāye upapajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammanibbattā khandhā upapattibhavo, khandhānaṃ nibbatti jāti, paripāko jarā, bhedo maraṇaṃ.
ਅਪਰੋ ‘‘ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਥੇવ ਸੁਚਰਿਤਂ ਚਰਤਿ; ਸੁਚਰਿਤਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਗ੍ਗੇ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਭવੋਤਿ ਸੋ ਏવ ਨਯੋ।
Aparo ‘‘saggasampattiṃ anubhavissāmī’’ti tatheva sucaritaṃ carati; sucaritapāripūriyā sagge upapajjati. Tatthassa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti so eva nayo.
ਅਪਰੋ ਪਨ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਏવ ਮੇਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ, ਕਰੁਣਂ… ਮੁਦਿਤਂ… ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਭਾવੇਤਿ, ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਭવੋਤਿ ਸੋਯੇવ ਨਯੋ।
Aparo pana ‘‘brahmalokasampattiṃ anubhavissāmī’’ti kāmupādānapaccayā eva mettaṃ bhāveti, karuṇaṃ… muditaṃ… upekkhaṃ bhāveti, bhāvanāpāripūriyā brahmaloke nibbattati. Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavoti soyeva nayo.
ਅਪਰੋ ‘‘ਅਰੂਪવਭਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਥੇવ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਾਦਿਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਭਾવੇਤਿ, ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਮ੍ਮਭવੋ, ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ, ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਜਾਤਿ, ਪਰਿਪਾਕੋ ਜਰਾ, ਭੇਦੋ ਮਰਣਨ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੁਪਾਦਾਨਮੂਲਿਕਾਸੁਪਿ ਯੋਜਨਾਸੁ।
Aparo ‘‘arūpavabhasampattiṃ anubhavissāmī’’ti tatheva ākāsānañcāyatanādisamāpattiyo bhāveti, bhāvanāpāripūriyā tattha nibbattati. Tatthassa nibbattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammanibbattā khandhā upapattibhavo, khandhānaṃ nibbatti jāti, paripāko jarā, bhedo maraṇanti. Esa nayo sesupādānamūlikāsupi yojanāsu.
ਏવਂ ‘‘ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹੇਤੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਉਭੋਪੇਤੇ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ; ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ, ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ; ਅવਿਜ੍ਜਾ ਹੇਤੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਉਭੋਪੇਤੇ ਹੇਤੁਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਏਕੋ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਞ੍ਞਾਣ-ਨਾਮਰੂਪ-ਸਲ਼ਾਯਤਨ-ਫਸ੍ਸ-વੇਦਨਾ ਏਕੋ, ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਾ ਏਕੋ, ਜਾਤਿ-ਜਰਾ-ਮਰਣਂ ਏਕੋ। ਪੁਰਿਮਸਙ੍ਖੇਪੋ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤੀਤੋ ਅਦ੍ਧਾ, ਦ੍વੇ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਾਗਤੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਾ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਅਤੀਤੇ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਂ; વਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਏਤਰਹਿ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਂ। ਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਭવਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਰਾ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਏਤਰਹਿ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਂ; ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਪਦੇਸੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਆਯਤਿਂ વਿਪਾਕવਟ੍ਟਂ। ਤੇ ਆਕਾਰਤੋ વੀਸਤਿવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ ਸਨ੍ਧਿ, વੇਦਨਾਤਣ੍ਹਾਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ, ਭવਜਾਤੀਨਮਨ੍ਤਰਾ ਏਕੋ। ਇਤਿ ਭਗવਾ ਏવਂ ਚਤੁਸਙ੍ਖੇਪਂ, ਤਿਯਦ੍ਧਂ, વੀਸਤਾਕਾਰਂ, ਤਿਸਨ੍ਧਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਾਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਤਂ ਞਾਤਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣਂ, ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘‘ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਪਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣੇਨ ਭਗવਾ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਤ੍વਾ ਤੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਰੇ ਹਨਿ વਿਹਨਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਸਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਰਾਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ ਅਰਹਂ।
Evaṃ ‘‘ayaṃ avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇaṃ; atītampi addhānaṃ, anāgatampi addhānaṃ; avijjā hetu, saṅkhārā hetusamuppannā, ubhopete hetusamuppannāti paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti etena nayena sabbapadāni vitthāretabbāni. Tattha avijjā saṅkhārā eko saṅkhepo, viññāṇa-nāmarūpa-saḷāyatana-phassa-vedanā eko, taṇhupādānabhavā eko, jāti-jarā-maraṇaṃ eko. Purimasaṅkhepo cettha atīto addhā, dve majjhimā paccuppanno, jātijarāmaraṇaṃ anāgato. Avijjāsaṅkhāraggahaṇena cettha taṇhupādānabhavā gahitāva hontīti ime pañca dhammā atīte kammavaṭṭaṃ; viññāṇādayo pañca dhammā etarahi vipākavaṭṭaṃ. Taṇhupādānabhavaggahaṇena avijjāsaṅkhārā gahitāva hontīti ime pañca dhammā etarahi kammavaṭṭaṃ; jātijarāmaraṇāpadesena viññāṇādīnaṃ niddiṭṭhattā ime pañca dhammā āyatiṃ vipākavaṭṭaṃ. Te ākārato vīsatividhā honti. Saṅkhāraviññāṇānañcettha antarā eko sandhi, vedanātaṇhānamantarā eko, bhavajātīnamantarā eko. Iti bhagavā evaṃ catusaṅkhepaṃ, tiyaddhaṃ, vīsatākāraṃ, tisandhiṃ paṭiccasamuppādaṃ sabbākārato jānāti passati aññāti paṭivijjhati. Taṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ, pajānanaṭṭhena paññā. Tena vuccati – ‘‘paccayapariggahe paññā dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti. Iminā dhammaṭṭhitiñāṇena bhagavā te dhamme yathābhūtaṃ ñatvā tesu nibbindanto virajjanto vimuccanto vuttappakārassa imassa saṃsāracakkassa are hani vihani viddhaṃsesi. Evampi arānaṃ hatattā arahaṃ.
ਅਗ੍ਗਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਚ ਚੀવਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇ ਅਰਹਤਿ ਪੂਜਾવਿਸੇਸਞ੍ਚ; ਤੇਨੇવ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤਥਾਗਤੇ ਯੇ ਕੇਚਿ ਮਹੇਸਕ੍ਖਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪੂਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਸਿਨੇਰੁਮਤ੍ਤੇਨ ਰਤਨਦਾਮੇਨ ਤਥਾਗਤਂ ਪੂਜੇਸਿ, ਯਥਾਬਲਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਕੋਸਲਰਾਜਾਦਯੋ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਮ੍ਪਿ ਚ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਛਨ੍ਨવੁਤਿਕੋਟਿਧਨਂ વਿਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਸੋਕਮਹਾਰਾਜਾ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿવਿਹਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪੂਜਾવਿਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ! ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਾਪਿ ਅਰਹਂ। ਯਥਾ ਚ ਲੋਕੇ ਕੇਚਿ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਨਿਨੋ ਬਾਲਾ ਅਸਿਲੋਕਭਯੇਨ ਰਹੋ ਪਾਪਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ; ਏવਮੇਸ ਨ ਕਦਾਚਿ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਾਪਕਰਣੇ ਰਹਾਭਾવਤੋਪਿ ਅਰਹਂ। ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Aggadakkhiṇeyyattā ca cīvarādipaccaye arahati pūjāvisesañca; teneva ca uppanne tathāgate ye keci mahesakkhā devamanussā na te aññattha pūjaṃ karonti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññepi devā manussā ca bimbisārakosalarājādayo. Parinibbutampi ca bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ visajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsītivihārasahassāni patiṭṭhāpesi. Ko pana vādo aññesaṃ pūjāvisesānanti! Evaṃ paccayādīnaṃ arahattāpi arahaṃ. Yathā ca loke keci paṇḍitamānino bālā asilokabhayena raho pāpaṃ karonti; evamesa na kadāci karotīti pāpakaraṇe rahābhāvatopi arahaṃ. Hoti cettha –
‘‘ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਹਤਤ੍ਤਾ ਚ, ਕਿਲੇਸਾਰੀਨ ਸੋ ਮੁਨਿ।
‘‘Ārakattā hatattā ca, kilesārīna so muni;
ਹਤਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਾਰੋ, ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨ ਚਾਰਹੋ।
Hatasaṃsāracakkāro, paccayādīna cāraho;
ਨ ਰਹੋ ਕਰੋਤਿ ਪਾਪਾਨਿ, ਅਰਹਂ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Na raho karoti pāpāni, arahaṃ tena vuccatī’’ti.
ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤੋ, ਪਹਾਤਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਤੋ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤੋ। ਤੇਨੇવ ਚਾਹ –
Sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddho. Tathā hesa sabbadhamme sammā sāmañca buddho, abhiññeyye dhamme abhiññeyyato buddho, pariññeyye dhamme pariññeyyato, pahātabbe dhamme pahātabbato, sacchikātabbe dhamme sacchikātabbato, bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato. Teneva cāha –
‘‘ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਭਾવਿਤਂ।
‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;
ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਹੀਨਂ ਮੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧੋਸ੍ਮਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੯; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੬੩)।
Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (ma. ni. 2.399; su. ni. 563);
ਅਪਿਚ ਚਕ੍ਖੁ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਭਾવੇਨ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਕਾ ਪੁਰਿਮਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਉਭਿਨ੍ਨਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਨਿਰੋਧਪ੍ਪਜਾਨਨਾ ਪਟਿਪਦਾ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਏਕੇਕਪਦੁਦ੍ਧਾਰੇਨਾਪਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੋਤ-ਘਾਨ-ਜਿવ੍ਹਾ-ਕਾਯਮਨੇਸੁਪਿ। ਏਤੇਨੇવ ਨਯੇਨ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਛ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਯੋ ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਛ ਫਸ੍ਸਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਯੋ ਛ વੇਦਨਾ, ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਦਯੋ ਛ ਸਞ੍ਞਾ, ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾਦਯੋ ਛ ਚੇਤਨਾ, ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਯੋ ਛ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾ, ਰੂਪવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਛ વਿਤਕ੍ਕਾ, ਰੂਪવਿਚਾਰਾਦਯੋ ਛ વਿਚਾਰਾ , ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਦਸ ਕਸਿਣਾਨਿ, ਦਸ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿਯੋ, ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਞ੍ਞਾਦਿવਸੇਨ ਦਸ ਸਞ੍ਞਾ, ਕੇਸਾਦਯੋ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਕਾਰਾ, ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ, ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ, ਕਾਮਭવਾਦਯੋ ਨવ ਭવਾ, ਪਠਮਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ, ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਦਯੋ ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਿ, ਅਨੁਲੋਮਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਙ੍ਗਾਨਿ ਚ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।
Apica cakkhu dukkhasaccaṃ, tassa mūlakāraṇabhāvena taṃsamuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnamappavatti nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārenāpi sabbadhamme sammā sāmañca buddho. Esa nayo sota-ghāna-jivhā-kāyamanesupi. Eteneva nayena rūpādīni cha āyatanāni, cakkhuviññāṇādayo cha viññāṇakāyā, cakkhusamphassādayo cha phassā, cakkhusamphassajādayo cha vedanā, rūpasaññādayo cha saññā, rūpasañcetanādayo cha cetanā, rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā, rūpavitakkādayo cha vitakkā, rūpavicārādayo cha vicārā , rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā, dasa kasiṇāni, dasa anussatiyo, uddhumātakasaññādivasena dasa saññā, kesādayo dvattiṃsākārā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo, kāmabhavādayo nava bhavā, paṭhamādīni cattāri jhānāni, mettābhāvanādayo catasso appamaññā, catasso arūpasamāpattiyo, paṭilomato jarāmaraṇādīni, anulomato avijjādīni paṭiccasamuppādaṅgāni ca yojetabbāni.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਏਕਪਦਯੋਜਨਾ – ‘‘ਜਰਾਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਜਾਤਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਨਿਰੋਧਪ੍ਪਜਾਨਨਾ ਪਟਿਪਦਾ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਏਕੇਕਪਦੁਦ੍ਧਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ।
Tatrāyaṃ ekapadayojanā – ‘‘jarāmaraṇaṃ dukkhasaccaṃ, jāti samudayasaccaṃ, ubhinnampi nissaraṇaṃ nirodhasaccaṃ, nirodhappajānanā paṭipadā maggasacca’’nti. Evaṃ ekekapaduddhārena sabbadhamme sammā sāmañca buddho anubuddho paṭividdho. Tena vuttaṃ – sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā pana sammāsambuddhoti.
વਿਜ੍ਜਾਹਿ ਪਨ ਚਰਣੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ; ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ વਿਜ੍ਜਾ, ਅਟ੍ਠਪਿ વਿਜ੍ਜਾ। ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਭਯਭੇਰવਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੪ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਟ੍ਠ વਿਜ੍ਜਾ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੮ ਆਦਯੋ)। ਤਤ੍ਰ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਮਨੋਮਯਿਦ੍ਧਿਯਾ ਚ ਸਹ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠ વਿਜ੍ਜਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਰਣਨ੍ਤਿ ਸੀਲਸਂવਰੋ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਤਾ, ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ, ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗੋ, ਸਤ੍ਤ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨੀਤਿ ਇਮੇ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਮੇਯੇવ ਹਿ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ, ਯਸ੍ਮਾ ਏਤੇਹਿ ਚਰਤਿ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਮਤਂ ਦਿਸਂ ਤਸ੍ਮਾ, ਚਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧ, ਮਹਾਨਾਮ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੀਲવਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਭਗવਾ ਇਮਾਹਿ વਿਜ੍ਜਾਹਿ ਇਮਿਨਾ ਚ ਚਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ । ਤਤ੍ਥ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਦਾ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾ, ਚਰਣਸਮ੍ਪਦਾ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਤਂ। ਸੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਤ੍ਥਂ ਞਤ੍વਾ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਤਾਯ ਅਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਯੋਜੇਤਿ, ਯਥਾ ਤਂ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਸਾવਕਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਨੋ ਦੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, વਿਜ੍ਜਾਚਰਣવਿਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਹਿ ਸਾવਕਾ ਅਤ੍ਤਨ੍ਤਪਾਦਯੋ વਿਯ।
Vijjāhi pana caraṇena ca sampannattā vijjācaraṇasampanno; tattha vijjāti tissopi vijjā, aṭṭhapi vijjā. Tisso vijjā bhayabheravasutte (ma. ni. 1.34 ādayo) vuttanayeneva veditabbā, aṭṭha vijjā ambaṭṭhasutte (dī. ni. 1.278 ādayo). Tatra hi vipassanāñāṇena manomayiddhiyā ca saha cha abhiññā pariggahetvā aṭṭha vijjā vuttā. Caraṇanti sīlasaṃvaro, indriyesu guttadvāratā, bhojane mattaññutā, jāgariyānuyogo, satta saddhammā, cattāri rūpāvacarajjhānānīti ime pannarasa dhammā veditabbā. Imeyeva hi pannarasa dhammā, yasmā etehi carati ariyasāvako gacchati amataṃ disaṃ tasmā, caraṇanti vuttā. Yathāha – ‘‘idha, mahānāma, ariyasāvako sīlavā hotī’’ti (ma. ni. 2.24) vitthāro. Bhagavā imāhi vijjāhi iminā ca caraṇena samannāgato, tena vuccati vijjācaraṇasampannoti . Tattha vijjāsampadā bhagavato sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitā, caraṇasampadā mahākāruṇikataṃ. So sabbaññutāya sabbasattānaṃ atthānatthaṃ ñatvā mahākāruṇikatāya anatthaṃ parivajjetvā atthe niyojeti, yathā taṃ vijjācaraṇasampanno. Tenassa sāvakā suppaṭipannā honti no duppaṭipannā, vijjācaraṇavipannānañhi sāvakā attantapādayo viya.
ਸੋਭਨਗਮਨਤ੍ਤਾ, ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਠਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾ, ਸਮ੍ਮਾਗਤਤ੍ਤਾ, ਸਮ੍ਮਾ ਚ ਗਦਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤੋ। ਗਮਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਗਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਭਗવਤੋ ਸੋਭਨਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਮਨવਜ੍ਜਂ । ਕਿਂ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ? ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ। ਤੇਨ ਹੇਸ ਗਮਨੇਨ ਖੇਮਂ ਦਿਸਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਗਤੋਤਿ ਸੋਭਨਗਮਨਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤੋ। ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਚੇਸ ਠਾਨਂ ਗਤੋ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਠਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾਪਿ ਸੁਗਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਚ ਗਤੋ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਨੇ ਕਿਲੇਸੇ ਪੁਨ ਅਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ – ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਨਾ, ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਪੁਨੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸੁਗਤੋ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਨਾ, ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਪੁਨੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸੁਗਤੋ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੩੮)। ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਆਗਤੋ ਦੀਪਙ੍ਕਰਪਾਦਮੂਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੋ ਤਾવ ਸਮਤਿਂਸਪਾਰਮਿਪੂਰਿਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸ ਹਿਤਸੁਖਮੇવ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਸ੍ਸਤਂ ਉਚ੍ਛੇਦਂ ਕਾਮਸੁਖਂ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਚ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਗਤੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਗਤਤ੍ਤਾਪਿ ਸੁਗਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਚੇਸ ਗਦਤਿ, ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ વਾਚਂ ਭਾਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਗਦਤ੍ਤਾਪਿ ਸੁਗਤੋ।
Sobhanagamanattā, sundaraṃ ṭhānaṃ gatattā, sammāgatattā, sammā ca gadattā sugato. Gamanampi hi gatanti vuccati, tañca bhagavato sobhanaṃ parisuddhamanavajjaṃ . Kiṃ pana tanti? Ariyamaggo. Tena hesa gamanena khemaṃ disaṃ asajjamāno gatoti sobhanagamanattā sugato. Sundaraṃ cesa ṭhānaṃ gato amataṃ nibbānanti sundaraṃ ṭhānaṃ gatattāpi sugato. Sammā ca gato tena tena maggena pahīne kilese puna apaccāgacchanto. Vuttañcetaṃ – ‘‘sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato…pe… arahattamaggena ye kilesā pahīnā, te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchatīti sugato’’ti (mahāni. 38). Sammā vā āgato dīpaṅkarapādamūlato pabhuti yāva bodhimaṇḍo tāva samatiṃsapāramipūritāya sammāpaṭipattiyā sabbalokassa hitasukhameva karonto sassataṃ ucchedaṃ kāmasukhaṃ attakilamathanti ime ca ante anupagacchanto āgatoti sammāgatattāpi sugato. Sammā cesa gadati, yuttaṭṭhāne yuttameva vācaṃ bhāsatīti sammā gadattāpi sugato.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਸਾਧਕਸੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਯਂ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਜਾਨਾਤਿ ਅਭੂਤਂ ਅਤਚ੍ਛਂ ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ, ਸਾ ਚ ਪਰੇਸਂ ਅਪ੍ਪਿਯਾ ਅਮਨਾਪਾ, ਨ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ। ਯਮ੍ਪਿ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਜਾਨਾਤਿ ਭੂਤਂ ਤਚ੍ਛਂ ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ, ਸਾ ਚ ਪਰੇਸਂ ਅਪ੍ਪਿਯਾ ਅਮਨਾਪਾ, ਤਮ੍ਪਿ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਨ ਭਾਸਤਿ। ਯਞ੍ਚ ਖੋ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਜਾਨਾਤਿ ਭੂਤਂ ਤਚ੍ਛਂ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ, ਸਾ ਚ ਪਰੇਸਂ ਅਪ੍ਪਿਯਾ ਅਮਨਾਪਾ, ਤਤ੍ਰ ਕਾਲਞ੍ਞੂ ਤਥਾਗਤੋ ਹੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾ વਾਚਾਯ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਾਯ। ਯਂ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਜਾਨਾਤਿ ਅਭੂਤਂ ਅਤਚ੍ਛਂ ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ, ਸਾ ਚ ਪਰੇਸਂ ਪਿਯਾ ਮਨਾਪਾ, ਨ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਭਾਸਤਿ। ਯਮ੍ਪਿ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਜਾਨਾਤਿ ਭੂਤਂ ਤਚ੍ਛਂ ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ, ਸਾ ਚ ਪਰੇਸਂ ਪਿਯਾ ਮਨਾਪਾ, ਤਮ੍ਪਿ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਨ ਭਾਸਤਿ। ਯਞ੍ਚ ਖੋ ਤਥਾਗਤੋ વਾਚਂ ਜਾਨਾਤਿ ਭੂਤਂ ਤਚ੍ਛਂ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ, ਸਾ ਚ ਪਰੇਸਂ ਪਿਯਾ ਮਨਾਪਾ, ਤਤ੍ਰ ਕਾਲਞ੍ਞੂ ਤਥਾਗਤੋ ਹੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾ વਾਚਾਯ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਾਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੮੬)। ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾ ਗਦਤ੍ਤਾਪਿ ਸੁਗਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tatridaṃ sādhakasuttaṃ – ‘‘yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ appiyā amanāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāya. Yaṃ tathāgato vācaṃ jānāti abhūtaṃ atacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, na taṃ tathāgato vācaṃ bhāsati. Yampi tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ anatthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tampi tathāgato vācaṃ na bhāsati. Yañca kho tathāgato vācaṃ jānāti bhūtaṃ tacchaṃ atthasaṃhitaṃ, sā ca paresaṃ piyā manāpā, tatra kālaññū tathāgato hoti tassā vācāya veyyākaraṇāyā’’ti (ma. ni. 2.86). Evaṃ sammā gadattāpi sugatoti veditabbo.
ਸਬ੍ਬਥਾ વਿਦਿਤਲੋਕਤ੍ਤਾ ਪਨ ਲੋਕવਿਦੂ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾ ਸਭਾવਤੋ ਸਮੁਦਯਤੋ ਨਿਰੋਧਤੋ ਨਿਰੋਧੂਪਾਯਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਲੋਕਂ ਅવੇਦਿ ਅਞ੍ਞਾਸਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਯਤ੍ਥ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਨ ਜਾਯਤਿ ਨ ਜੀਯਤਿ ਨ ਮੀਯਤਿ ਨ ਚવਤਿ ਨ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ, ਨਾਹਂ ਤਂ ਗਮਨੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਂ ਞਾਤੇਯ੍ਯਂ ਦਟ੍ਠੇਯ੍ਯਂ ਪਤ੍ਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ વਦਾਮਿ; ਨ ਚਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਅਪ੍ਪਤ੍વਾવ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਂ વਦਾਮਿ। ਅਪਿ ਚਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤੇ ਕਲ਼ੇવਰੇ ਸਸਞ੍ਞਿਮ੍ਹਿ ਸਮਨਕੇ ਲੋਕਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਪੇਮਿ ਲੋਕਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਲੋਕਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ।
Sabbathā viditalokattā pana lokavidū. So hi bhagavā sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatoti sabbathā lokaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi. Yathāha – ‘‘yattha kho, āvuso, na jāyati na jīyati na mīyati na cavati na upapajjati, nāhaṃ taṃ gamanena lokassa antaṃ ñāteyyaṃ daṭṭheyyaṃ patteyyanti vadāmi; na cāhaṃ, āvuso, appatvāva lokassa antaṃ dukkhassa antakiriyaṃ vadāmi. Api cāhaṃ, āvuso, imasmiṃyeva byāmamatte kaḷevare sasaññimhi samanake lokañca paññapemi lokasamudayañca lokanirodhañca lokanirodhagāminiñca paṭipadaṃ.
‘‘ਗਮਨੇਨ ਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਲੋਕਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਕੁਦਾਚਨਂ।
‘‘Gamanena na pattabbo, lokassanto kudācanaṃ;
ਨ ਚ ਅਪ੍ਪਤ੍વਾ ਲੋਕਨ੍ਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਤ੍ਥਿ ਪਮੋਚਨਂ॥
Na ca appatvā lokantaṃ, dukkhā atthi pamocanaṃ.
‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਹવੇ ਲੋਕવਿਦੂ ਸੁਮੇਧੋ।
‘‘Tasmā have lokavidū sumedho;
ਲੋਕਨ੍ਤਗੂ વੁਸਿਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੋ।
Lokantagū vusitabrahmacariyo;
ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਂ ਸਮਿਤਾવਿ ਞਤ੍વਾ।
Lokassa antaṃ samitāvi ñatvā;
ਨਾਸੀਸਤੀ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੪੫; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੭)।
Nāsīsatī lokamimaṃ parañcā’’ti. (a. ni. 4.45; saṃ. ni. 1.107);
ਅਪਿਚ ਤਯੋ ਲੋਕਾ – ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ, ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ, ਓਕਾਸਲੋਕੋਤਿ; ਤਤ੍ਥ ‘‘ਏਕੋ ਲੋਕੋ – ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੨) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋਤਿ વਾ ਅਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋਤਿ વਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੨੧) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ।
Apica tayo lokā – saṅkhāraloko, sattaloko, okāsalokoti; tattha ‘‘eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’ti (paṭi. ma. 1.112) āgataṭṭhāne saṅkhāraloko veditabbo. ‘‘Sassato lokoti vā asassato lokoti vā’’ti (dī. ni. 1.421) āgataṭṭhāne sattaloko.
‘‘ਯਾવਤਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ, ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਿ ਦਿਸਾ ਭਨ੍ਤਿ વਿਰੋਚਨਾ।
‘‘Yāvatā candimasūriyā, pariharanti disā bhanti virocanā;
ਤਾવ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਲੋਕੋ, ਏਤ੍ਥ ਤੇ વਤ੍ਤਤੀ વਸੋ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦੩) –
Tāva sahassadhā loko, ettha te vattatī vaso’’ti. (ma. ni. 1.503) –
ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਤਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਥਾ ਅવੇਦਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ – ‘‘ਏਕੋ ਲੋਕੋ – ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਆਹਾਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ। ਦ੍વੇ ਲੋਕਾ – ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ। ਤਯੋ ਲੋਕਾ – ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਲੋਕਾ – ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ। ਪਞ੍ਚ ਲੋਕਾ – ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਛ ਲੋਕਾ – ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ। ਸਤ੍ਤ ਲੋਕਾ ਸਤ੍ਤ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ। ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਾ – ਅਟ੍ਠ ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ। ਨવ ਲੋਕਾ – ਨવ ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ। ਦਸ ਲੋਕਾ – ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ। ਦ੍વਾਦਸ ਲੋਕਾ – ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ । ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਲੋਕਾ – ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੨)। ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋਪਿ ਸਬ੍ਬਥਾ વਿਦਿਤੋ।
Āgataṭṭhāne okāsaloko, tampi bhagavā sabbathā avedi. Tathā hissa – ‘‘eko loko – sabbe sattā āhāraṭṭhitikā. Dve lokā – nāmañca rūpañca. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā satta viññāṇaṭṭhitiyo. Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasāyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni . Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo’’ti (paṭi. ma. 1.112). Ayaṃ saṅkhāralokopi sabbathā vidito.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਨੁਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਚਰਿਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸ੍વਾਕਾਰੇ ਦ੍વਾਕਾਰੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ ਭਬ੍ਬੇ ਅਭਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋਪਿ ਸਬ੍ਬਥਾ વਿਦਿਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਏવਂ ਓਕਾਸਲੋਕੋਪਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਏਕਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਆਯਾਮਤੋ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚ ਯੋਜਨਾਨਂ ਦ੍વਾਦਸ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਾਨਿ ਪਞ੍ਞਾਸਞ੍ਚ ਯੋਜਨਾਨਿ। ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਤੋ –
Yasmā panesa sabbesampi sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, apparajakkhe mahārajakkhe tikkhindriye mudindriye svākāre dvākāre suviññāpaye duviññāpaye bhabbe abhabbe satte jānāti, tasmāssa sattalokopi sabbathā vidito. Yathā ca sattaloko evaṃ okāsalokopi. Tathā hesa ekaṃ cakkavāḷaṃ āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasa satasahassāni tīṇi sahassāni cattāri satāni paññāsañca yojanāni. Parikkhepato –
ਸਬ੍ਬਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਛਤ੍ਤਿਂਸ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ।
Sabbaṃ satasahassāni, chattiṃsa parimaṇḍalaṃ;
ਦਸਞ੍ਚੇવ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਅਡ੍ਢੁਡ੍ਢਾਨਿ ਸਤਾਨਿ ਚ॥
Dasañceva sahassāni, aḍḍhuḍḍhāni satāni ca.
ਤਤ੍ਥ –
Tattha –
ਦੁવੇ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਹੁਤਾਨਿ ਚ।
Duve satasahassāni, cattāri nahutāni ca;
ਏਤ੍ਤਕਂ ਬਹਲਤ੍ਤੇਨ, ਸਙ੍ਖਾਤਾਯਂ વਸੁਨ੍ਧਰਾ॥
Ettakaṃ bahalattena, saṅkhātāyaṃ vasundharā.
ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਸਨ੍ਧਾਰਕਂ –
Tassā eva sandhārakaṃ –
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਅਟ੍ਠੇવ ਨਹੁਤਾਨਿ ਚ।
Cattāri satasahassāni, aṭṭheva nahutāni ca;
ਏਤ੍ਤਕਂ ਬਹਲਤ੍ਤੇਨ, ਜਲਂ વਾਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ॥
Ettakaṃ bahalattena, jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.
ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਨ੍ਧਾਰਕੋ –
Tassāpi sandhārako –
ਨવਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਮਾਲੁਤੋ ਨਭਮੁਗ੍ਗਤੋ।
Navasatasahassāni, māluto nabhamuggato;
ਸਟ੍ਠਿ ਚੇવ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਏਸਾ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਣ੍ਠਿਤਿ॥
Saṭṭhi ceva sahassāni, esā lokassa saṇṭhiti.
ਏવਂ ਸਣ੍ਠਿਤੇ ਚੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾਨਂ –
Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ –
ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹੋ ਮਹਣ੍ਣવੇ।
Caturāsīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤੋ ਤਾવਦੇવ, ਸਿਨੇਰੁਪਬ੍ਬਤੁਤ੍ਤਮੋ॥
Accuggato tāvadeva, sinerupabbatuttamo.
ਤਤੋ ਉਪਡ੍ਢੁਪਡ੍ਢੇਨ, ਪਮਾਣੇਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ।
Tato upaḍḍhupaḍḍhena, pamāṇena yathākkamaṃ;
ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹੁਗ੍ਗਤਾ ਦਿਬ੍ਬਾ, ਨਾਨਾਰਤਨਚਿਤ੍ਤਿਤਾ॥
Ajjhogāḷhuggatā dibbā, nānāratanacittitā.
ਯੁਗਨ੍ਧਰੋ ਈਸਧਰੋ, ਕਰવੀਕੋ ਸੁਦਸ੍ਸਨੋ।
Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;
ਨੇਮਿਨ੍ਧਰੋ વਿਨਤਕੋ, ਅਸ੍ਸਕਣ੍ਣੋ ਗਿਰੀ ਬ੍ਰਹਾ॥
Nemindharo vinatako, assakaṇṇo girī brahā.
ਏਤੇ ਸਤ੍ਤ ਮਹਾਸੇਲਾ, ਸਿਨੇਰੁਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਤੋ।
Ete satta mahāselā, sinerussa samantato;
ਮਹਾਰਾਜਾਨਮਾવਾਸਾ, ਦੇવਯਕ੍ਖਨਿਸੇવਿਤਾ॥
Mahārājānamāvāsā, devayakkhanisevitā.
ਯੋਜਨਾਨਂ ਸਤਾਨੁਚ੍ਚੋ, ਹਿਮવਾ ਪਞ੍ਚ ਪਬ੍ਬਤੋ।
Yojanānaṃ satānucco, himavā pañca pabbato;
ਯੋਜਨਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਤੀਣਿ ਆਯਤવਿਤ੍ਥਤੋ।
Yojanānaṃ sahassāni, tīṇi āyatavitthato;
ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸੇਹਿ, ਕੂਟੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੋ॥
Caturāsītisahassehi, kūṭehi paṭimaṇḍito.
ਤਿਪਞ੍ਚਯੋਜਨਕ੍ਖਨ੍ਧ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾ ਨਗવ੍ਹਯਾ।
Tipañcayojanakkhandha, parikkhepā nagavhayā;
ਪਞ੍ਞਾਸ ਯੋਜਨਕ੍ਖਨ੍ਧ, ਸਾਖਾਯਾਮਾ ਸਮਨ੍ਤਤੋ॥
Paññāsa yojanakkhandha, sākhāyāmā samantato.
ਸਤਯੋਜਨવਿਤ੍ਥਿਣ੍ਣਾ, ਤਾવਦੇવ ਚ ਉਗ੍ਗਤਾ।
Satayojanavitthiṇṇā, tāvadeva ca uggatā;
ਜਮ੍ਬੂ ਯਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ, ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੋ ਪਕਾਸਿਤੋ॥
Jambū yassānubhāvena, jambudīpo pakāsito.
ਦ੍વੇ ਅਸੀਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹੋ ਮਹਣ੍ਣવੇ।
Dve asīti sahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤੋ ਤਾવਦੇવ, ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਿਲੁਚ੍ਚਯੋ।
Accuggato tāvadeva, cakkavāḷasiluccayo;
ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ, ਲੋਕਧਾਤੁਮਯਂ ਠਿਤੋ॥
Parikkhipitvā taṃ sabbaṃ, lokadhātumayaṃ ṭhito.
ਤਤ੍ਥ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਯੋਜਨਂ, ਸੂਰਿਯਮਣ੍ਡਲਂ ਪਞ੍ਞਾਸਯੋਜਨਂ, ਤਾવਤਿਂਸਭવਨਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨਂ; ਤਥਾ ਅਸੁਰਭવਨਂ, ਅવੀਚਿਮਹਾਨਿਰਯੋ, ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੋ ਚ। ਅਪਰਗੋਯਾਨਂ ਸਤ੍ਤਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨਂ; ਤਥਾ ਪੁਬ੍ਬવਿਦੇਹੋ। ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁ ਅਟ੍ਠਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨੋ, ਏਕਮੇਕੋ ਚੇਤ੍ਥ ਮਹਾਦੀਪੋ ਪਞ੍ਚਸਤਪਞ੍ਚਸਤਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪਪਰਿવਾਰੋ; ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਏਕਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ , ਏਕਾ ਲੋਕਧਾਤੁ, ਤਦਨ੍ਤਰੇਸੁ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯਾ। ਏવਂ ਅਨਨ੍ਤਾਨਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਿ ਅਨਨ੍ਤਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯੋ ਭਗવਾ ਅਨਨ੍ਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇਨ ਅવੇਦਿ, ਅਞ੍ਞਾਸਿ, ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ। ਏવਮਸ੍ਸ ਓਕਾਸਲੋਕੋਪਿ ਸਬ੍ਬਥਾ વਿਦਿਤੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਥਾ વਿਦਿਤਲੋਕਤ੍ਤਾ ਲੋਕવਿਦੂ।
Tattha candamaṇḍalaṃ ekūnapaññāsayojanaṃ, sūriyamaṇḍalaṃ paññāsayojanaṃ, tāvatiṃsabhavanaṃ dasasahassayojanaṃ; tathā asurabhavanaṃ, avīcimahānirayo, jambudīpo ca. Aparagoyānaṃ sattasahassayojanaṃ; tathā pubbavideho. Uttarakuru aṭṭhasahassayojano, ekameko cettha mahādīpo pañcasatapañcasataparittadīpaparivāro; taṃ sabbampi ekaṃ cakkavāḷaṃ , ekā lokadhātu, tadantaresu lokantarikanirayā. Evaṃ anantāni cakkavāḷāni anantā lokadhātuyo bhagavā anantena buddhañāṇena avedi, aññāsi, paṭivijjhi. Evamassa okāsalokopi sabbathā vidito. Evampi sabbathā viditalokattā lokavidū.
ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨ ਗੁਣੇਹਿ વਿਸਿਟ੍ਠਤਰਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਭਾવਾ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰੋਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਸੀਲਗੁਣੇਨਾਪਿ ਸਬ੍ਬਂ ਲੋਕਮਭਿਭવਤਿ, ਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾ… વਿਮੁਤ੍ਤਿ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਗੁਣੇਨਾਪਿ, ਸੀਲਗੁਣੇਨਾਪਿ ਅਸਮੋ ਅਸਮਸਮੋ ਅਪ੍ਪਟਿਮੋ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਗੋ ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੋ…ਪੇ॰… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਗੁਣੇਨਾਪਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਨ ਖੋ ਪਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਸਮਾਰਕੇ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਰ’’ਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੋ।
Attano pana guṇehi visiṭṭhatarassa kassaci abhāvā natthi etassa uttaroti anuttaro. Tathā hesa sīlaguṇenāpi sabbaṃ lokamabhibhavati, samādhi…pe… paññā… vimutti… vimuttiñāṇadassanaguṇenāpi, sīlaguṇenāpi asamo asamasamo appaṭimo appaṭibhāgo appaṭipuggalo…pe… vimuttiñāṇadassanaguṇenāpi. Yathāha – ‘‘na kho panāhaṃ, bhikkhave, samanupassāmi sadevake loke samārake…pe… sadevamanussāya attanā sīlasampannatara’’nti vitthāro.
ਏવਂ ਅਗ੍ਗਪ੍ਪਸਾਦਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪; ਇਤਿવੁ॰ ੯੦) ‘‘ਨ ਮੇ ਆਚਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿਕਾ ਗਾਥਾਯੋ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫; ਮਹਾવ॰ ੧੧) ਚ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾ।
Evaṃ aggappasādasuttādīni (a. ni. 4.34; itivu. 90) ‘‘na me ācariyo atthī’’tiādikā gāthāyo (ma. ni. 1.285; mahāva. 11) ca vitthāretabbā.
ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮੇ ਸਾਰੇਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥਿ, ਦਮੇਤਿ વਿਨੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਾਤਿ ਅਦਨ੍ਤਾ ਦਮੇਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਪੁਰਿਸਾਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸਪੁਰਿਸਾਪਿ ਅਮਨੁਸ੍ਸਪੁਰਿਸਾਪਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਭਗવਤਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਪੁਰਿਸਾਪਿ ਅਪਲਾਲ਼ੋ ਨਾਗਰਾਜਾ, ਚੂਲ਼ੋਦਰੋ, ਮਹੋਦਰੋ, ਅਗ੍ਗਿਸਿਖੋ, ਧੂਮਸਿਖੋ, ਧਨਪਾਲਕੋ ਹਤ੍ਥੀਤਿ ਏવਮਾਦਯੋ ਦਮਿਤਾ, ਨਿਬ੍ਬਿਸਾ ਕਤਾ, ਸਰਣੇਸੁ ਚ ਸੀਲੇਸੁ ਚ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਿਤਾ। ਮਨੁਸ੍ਸਪੁਰਿਸਾਪਿ ਸਚ੍ਚਕਨਿਗਣ੍ਠਪੁਤ੍ਤ-ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਮਾਣવ-ਪੋਕ੍ਖਰਸਾਤਿ-ਸੋਣਦਣ੍ਡਕੂਟਦਨ੍ਤਾਦਯੋ। ਅਮਨੁਸ੍ਸਪੁਰਿਸਾਪਿ ਆਲ਼વਕ-ਸੂਚਿਲੋਮ-ਖਰਲੋਮ-ਯਕ੍ਖ-ਸਕ੍ਕਦੇવਰਾਜਾਦਯੋ ਦਮਿਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਚਿਤ੍ਰੇਹਿ વਿਨਯਨੂਪਾਯੇਹਿ। ‘‘ਅਹਂ ਖੋ, ਕੇਸਿ, ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਂ ਸਣ੍ਹੇਨਪਿ વਿਨੇਮਿ, ਫਰੁਸੇਨਪਿ વਿਨੇਮਿ, ਸਣ੍ਹਫਰੁਸੇਨਪਿ વਿਨੇਮੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੧੧) ਇਦਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਾਦੀਨਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦੀਨਞ੍ਚ ਉਤ੍ਤਰਿਮਗ੍ਗਪਟਿਪਦਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਦਨ੍ਤੇਪਿ ਦਮੇਤਿਯੇવ।
Purisadamme sāretīti purisadammasārathi, dameti vinetīti vuttaṃ hoti. Tattha purisadammāti adantā dametuṃ yuttā tiracchānapurisāpi manussapurisāpi amanussapurisāpi. Tathā hi bhagavatā tiracchānapurisāpi apalāḷo nāgarājā, cūḷodaro, mahodaro, aggisikho, dhūmasikho, dhanapālako hatthīti evamādayo damitā, nibbisā katā, saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpitā. Manussapurisāpi saccakanigaṇṭhaputta-ambaṭṭhamāṇava-pokkharasāti-soṇadaṇḍakūṭadantādayo. Amanussapurisāpi āḷavaka-sūciloma-kharaloma-yakkha-sakkadevarājādayo damitā vinītā vicitrehi vinayanūpāyehi. ‘‘Ahaṃ kho, kesi, purisadammaṃ saṇhenapi vinemi, pharusenapi vinemi, saṇhapharusenapi vinemī’’ti (a. ni. 4.111) idañcettha suttaṃ vitthāretabbaṃ. Atha vā visuddhasīlādīnaṃ paṭhamajjhānādīni sotāpannādīnañca uttarimaggapaṭipadaṃ ācikkhanto dantepi dametiyeva.
ਅਥ વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥੀਤਿ ਏਕਮੇવਿਦਂ ਅਤ੍ਥਪਦਂ । ਭਗવਾ ਹਿ ਤਥਾ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮੇ ਸਾਰੇਤਿ, ਯਥਾ ਏਕਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨੇવ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਅਟ੍ਠ ਦਿਸਾ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ ਧਾવਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਹਤ੍ਥਿਦਮਕੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਹਤ੍ਥਿਦਮ੍ਮੋ ਸਾਰਿਤੋ ਏਕਂਯੇવ ਦਿਸਂ ਧਾવਤੀ’’ਤਿ ਇਦਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧੨) વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ।
Atha vā anuttaro purisadammasārathīti ekamevidaṃ atthapadaṃ . Bhagavā hi tathā purisadamme sāreti, yathā ekapallaṅkeneva nisinnā aṭṭha disā asajjamānā dhāvanti. Tasmā ‘‘anuttaro purisadammasārathī’’ti vuccati. ‘‘Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃyeva disaṃ dhāvatī’’ti idañcettha suttaṃ (ma. ni. 3.312) vitthāretabbaṃ.
ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥੇਹਿ ਯਥਾਰਹਂ ਅਨੁਸਾਸਤੀਤਿ ਸਤ੍ਥਾ। ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਥਾ વਿਯਾਤਿ ਸਤ੍ਥਾ, ਭਗવਾ ਸਤ੍ਥવਾਹੋ। ‘‘ਯਥਾ ਸਤ੍ਥવਾਹੋ ਸਤ੍ਥੇ ਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤਿ, ਚੋਰਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤਿ, વਾਲ਼ਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤਿ, ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤਿ, ਨਿਰੁਦਕਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤਿ, ਉਤ੍ਤਾਰੇਤਿ ਨਿਤ੍ਤਾਰੇਤਿ ਪਤਾਰੇਤਿ ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਸਮ੍ਪਾਪੇਤਿ; ਏવਮੇવ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਥਾ ਸਤ੍ਥવਾਹੋ ਸਤ੍ਤੇ ਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤਿ ਜਾਤਿਕਨ੍ਤਾਰਂ ਤਾਰੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੦) ਨਿਦ੍ਦੇਸਨਯੇਨਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsatīti satthā. Apica satthā viyāti satthā, bhagavā satthavāho. ‘‘Yathā satthavāho satthe kantāraṃ tāreti, corakantāraṃ tāreti, vāḷakantāraṃ tāreti, dubbhikkhakantāraṃ tāreti, nirudakakantāraṃ tāreti, uttāreti nittāreti patāreti khemantabhūmiṃ sampāpeti; evameva bhagavā satthā satthavāho satte kantāraṃ tāreti jātikantāraṃ tāretī’’tiādinā (mahāni. 190) niddesanayenapettha attho veditabbo.
ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਦਏવਾਨਞ੍ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਞ੍ਚ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਭਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਚ। ਭਗવਾ ਪਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਮ੍ਪਿ ਅਨੁਸਾਸਨਿਪ੍ਪਦਾਨੇਨ ਸਤ੍ਥਾਯੇવ। ਤੇਪਿ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਸવਨੇਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਤ੍વਾ ਤਾਯ ਏવ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਤਿਯੇ ਤਤਿਯੇ વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਮਗ੍ਗਫਲਭਾਗਿਨੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਮਣ੍ਡੂਕਦੇવਪੁਤ੍ਤਾਦਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਭਗવਤਿ ਕਿਰ ਗਗ੍ਗਰਾਯ ਪੋਕ੍ਖਰਣਿਯਾ ਤੀਰੇ ਚਮ੍ਪਾਨਗਰવਾਸੀਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਯਮਾਨੇ ਏਕੋ ਮਣ੍ਡੂਕੋ ਭਗવਤੋ ਸਰੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਤਂ ਏਕੋ વਚ੍ਛਪਾਲਕੋ ਦਣ੍ਡਮੋਲੁਬ੍ਭ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਸੀਸੇ ਸਨ੍ਨਿਰੁਮ੍ਭਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਤਾવਦੇવ ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇ ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਿਕੇ ਕਨਕવਿਮਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਬੁਦ੍ਧੋ વਿਯ ਚ ਤਤ੍ਥ ਅਚ੍ਛਰਾਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਰੇ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਨਾਮ ਇਧ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਸ੍ਮਿ! ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ’’ਨ੍ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਨਾਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਦ੍ਦਸ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਭਗવਤੋ ਸਰੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਾ। ਸੋ ਤਆવਦੇવ ਸਹ વਿਮਾਨੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਿ। ਭਗવਾ ਜਾਨਨ੍ਤੋવ ਪੁਚ੍ਛਿ –
Devamanussānanti daevānañca manussānañca ukkaṭṭhaparicchedavasenetaṃ vuttaṃ, bhabbapuggalaparicchedavasena ca. Bhagavā pana tiracchānagatānampi anusāsanippadānena satthāyeva. Tepi hi bhagavato dhammasavanena upanissayasampattiṃ patvā tāya eva upanissayasampattiyā dutiye tatiye vā attabhāve maggaphalabhāgino honti. Maṇḍūkadevaputtādayo cettha nidassanaṃ. Bhagavati kira gaggarāya pokkharaṇiyā tīre campānagaravāsīnaṃ dhammaṃ desayamāne eko maṇḍūko bhagavato sare nimittaṃ aggahesi. Taṃ eko vacchapālako daṇḍamolubbha tiṭṭhanto tassa sīse sannirumbhitvā aṭṭhāsi. So tāvadeva kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti. Suttappabuddho viya ca tattha accharāsaṅghaparivutaṃ attānaṃ disvā ‘‘are, ahampi nāma idha nibbattosmi! Kiṃ nu kho kammaṃ akāsi’’nti āvajjento nāññaṃ kiñci addasa, aññatra bhagavato sare nimittaggāhā. So taāvadeva saha vimānena āgantvā bhagavato pāde sirasā vandi. Bhagavā jānantova pucchi –
‘‘ਕੋ ਮੇ વਨ੍ਦਤਿ ਪਾਦਾਨਿ, ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਯਸਸਾ ਜਲਂ।
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ વਣ੍ਣੇਨ, ਸਬ੍ਬਾ ਓਭਾਸਯਂ ਦਿਸਾ’’ਤਿ॥
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti.
‘‘ਮਣ੍ਡੂਕੋਹਂ ਪੁਰੇ ਆਸਿਂ, ਉਦਕੇ વਾਰਿਗੋਚਰੋ।
‘‘Maṇḍūkohaṃ pure āsiṃ, udake vārigocaro;
ਤવ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਅવਧਿ વਚ੍ਛਪਾਲਕੋ’’ਤਿ॥ (વਿ॰ વ॰ ੮੫੭-੮੫੮)।
Tava dhammaṃ suṇantassa, avadhi vacchapālako’’ti. (vi. va. 857-858);
ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। ਦੇਸਨਾવਸਾਨੇ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਾਣਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋਪਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮੀਤਿ।
Bhagavā tassa dhammaṃ desesi. Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Devaputtopi sotāpattiphale patiṭṭhāya sitaṃ katvā pakkāmīti.
ਯਂ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਞਾਣવਸੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਬੁਜ੍ਝਿ, ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਤ੍ਤੇ ਬੋਧੇਸਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮਾਦੀਹਿਪਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਚਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਨਯੋ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੨) ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਨਯੋ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੬੨) વਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।
Yaṃ pana kiñci atthi ñeyyaṃ nāma, tassa sabbassa buddhattā vimokkhantikañāṇavasena buddho. Yasmā vā cattāri saccāni attanāpi bujjhi, aññepi satte bodhesi; tasmā evamādīhipi kāraṇehi buddho. Imassa catthassa viññāpanatthaṃ ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’ti evaṃ pavatto sabbopi niddesanayo (mahāni. 192) paṭisambhidānayo (paṭi. ma. 1.162) vā vitthāretabbo.
ਭਗવਾਤਿ ਇਦਂ ਪਨਸ੍ਸ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਗਰੁਗਾਰવਾਧਿવਚਨਂ। ਤੇਨਾਹੁ ਪੋਰਾਣਾ –
Bhagavāti idaṃ panassa guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanaṃ. Tenāhu porāṇā –
‘‘ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ਗਰੁ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.
ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਞ੍ਹਿ ਨਾਮਂ – ਆવਤ੍ਥਿਕਂ, ਲਿਙ੍ਗਿਕਂ, ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਂ, ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਲੋਕਿਯવੋਹਾਰੇਨ ‘‘ਯਦਿਚ੍ਛਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘વਚ੍ਛੋ ਦਮ੍ਮੋ ਬਲਿਬਦ੍ਦੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਆવਤ੍ਥਿਕਂ। ‘‘ਦਣ੍ਡੀ ਛਤ੍ਤੀ ਸਿਖੀ ਕਰੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਲਿਙ੍ਗਿਕਂ। ‘‘ਤੇવਿਜ੍ਜੋ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਂ। ‘‘ਸਿਰਿવਡ੍ਢਕੋ ਧਨવਡ੍ਢਕੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ વਚਨਤ੍ਥਮਨਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਧਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਇਦਂ ਪਨ ਭਗવਾਤਿ ਨਾਮਂ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਂ, ਨ ਮਹਾਮਾਯਾਯ ਨ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜੇਨ ਨ ਅਸੀਤਿਯਾ ਞਾਤਿਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਕਤਂ, ਨ ਸਕ੍ਕਸਨ੍ਤੁਸਿਤਾਦੀਹਿ ਦੇવਤਾવਿਸੇਸੇਹਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ – ‘‘ਭਗવਾਤਿ ਨੇਤਂ ਨਾਮਂ ਮਾਤਰਾ ਕਤਂ…ਪੇ॰… વਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਕਮੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਬੋਧਿਯਾ ਮੂਲੇ ਸਹ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੮੪)।
Catubbidhañhi nāmaṃ – āvatthikaṃ, liṅgikaṃ, nemittikaṃ, adhiccasamuppannanti. Adhiccasamuppannaṃ nāma lokiyavohārena ‘‘yadicchaka’’nti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘vaccho dammo balibaddo’’ti evamādi āvatthikaṃ. ‘‘Daṇḍī chattī sikhī karī’’ti evamādi liṅgikaṃ. ‘‘Tevijjo chaḷabhiñño’’ti evamādi nemittikaṃ. ‘‘Sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’ti evamādi vacanatthamanapekkhitvā pavattaṃ adhiccasamuppannaṃ. Idaṃ pana bhagavāti nāmaṃ nemittikaṃ, na mahāmāyāya na suddhodanamahārājena na asītiyā ñātisahassehi kataṃ, na sakkasantusitādīhi devatāvisesehi. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā – ‘‘bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ…pe… vimokkhantikametaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ bodhiyā mūle saha sabbaññutaññāṇassa paṭilābhā sacchikāpaññatti, yadidaṃ bhagavā’’ti (mahāni. 84).
ਯਂਗੁਣਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਞ੍ਚੇਤਂ ਨਾਮਂ, ਤੇਸਂ ਗੁਣਾਨਂ ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਇਮਂ ਗਾਥਂ વਦਨ੍ਤਿ –
Yaṃguṇanemittikañcetaṃ nāmaṃ, tesaṃ guṇānaṃ pakāsanatthaṃ imaṃ gāthaṃ vadanti –
‘‘ਭਗੀ ਭਜੀ ਭਾਗੀ વਿਭਤ੍ਤવਾ ਇਤਿ।
‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti;
ਅਕਾਸਿ ਭਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਗਰੂਤਿ ਭਾਗ੍ਯવਾ।
Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;
ਬਹੂਹਿ ਞਾਯੇਹਿ ਸੁਭਾવਿਤਤ੍ਤਨੋ।
Bahūhi ñāyehi subhāvitattano;
ਭવਨ੍ਤਗੋ ਸੋ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti.
ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਪਦਾਨਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Niddese vuttanayeneva cettha tesaṃ tesaṃ padānamattho daṭṭhabbo.
ਅਯਂ ਪਨ ਅਪਰੋ ਨਯੋ –
Ayaṃ pana aparo nayo –
‘‘ਭਾਗ੍ਯવਾ ਭਗ੍ਗવਾ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਭਗੇਹਿ ਚ વਿਭਤ੍ਤવਾ।
‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ਭਤ੍ਤવਾ વਨ੍ਤਗਮਨੋ, ਭવੇਸੁ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’ਤਿ॥
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.
ਤਤ੍ਥ વਣ੍ਣਾਗਮੋ વਣ੍ਣવਿਪਰਿਯਯੋਤਿ ਏਤਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਨਯੇਨ વਾ ਪਿਸੋਦਰਾਦਿਪਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਖਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ ਦਾਨਸੀਲਾਦਿਪਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਭਾਗ੍ਯਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਭਾਗ੍ਯવਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਭਗવਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਲੋਭ-ਦੋਸ-ਮੋਹ-વਿਪਰੀਤਮਨਸਿਕਾਰ-ਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪ-ਕੋਧੂਪਨਾਹ-ਮਕ੍ਖ-ਪਲ਼ਾਸਇਸ੍ਸਾ-ਮਚ੍ਛਰਿਯ-ਮਾਯਾਸਾਠੇਯ੍ਯ-ਥਮ੍ਭ-ਸਾਰਮ੍ਭ-ਮਾਨਾਤਿਮਾਨ-ਮਦ-ਪਮਾਦ-ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾ ਤਿવਿਧਾਕੁਸਲਮੂਲ-ਦੁਚ੍ਚਰਿਤ-ਸਂਕਿਲੇਸ-ਮਲ-વਿਸਮਸਞ੍ਞਾ-વਿਤਕ੍ਕ-ਪਪਞ੍ਚ-ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਿਪਰਿਯੇਸਆਸવ-ਗਨ੍ਥ-ਓਘ-ਯੋਗਾਗਤਿ-ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਾਦੁਪਾਦਾਨ-ਪਞ੍ਚਚੇਤੋਖੀਲ-વਿਨਿਬਨ੍ਧ-ਨੀવਰਣਾਭਿਨਨ੍ਦਨਛવਿવਾਦਮੂਲ-ਤਣ੍ਹਾਕਾਯ-ਸਤ੍ਤਾਨੁਸਯ-ਅਟ੍ਠਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤ-ਨવਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕ-ਦਸਾਕੁਸਲਕਮ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤ-ਅਟ੍ਠਸਤਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਪ੍ਪਭੇਦ-ਸਬ੍ਬਦਰਥ-ਪਰਿਲ਼ਾਹ-ਕਿਲੇਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਾ ਪਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸ-ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਖਨ੍ਧਮਚ੍ਚੁ-ਦੇવਪੁਤ੍ਤ-ਮਾਰੇ ਅਭਞ੍ਜਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗ੍ਗਤ੍ਤਾ ਏਤੇਸਂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਨਂ ਭਗ੍ਗવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਆਹ ਚੇਤ੍ਥ –
Tattha vaṇṇāgamo vaṇṇavipariyayoti etaṃ niruttilakkhaṇaṃ gahetvā saddanayena vā pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā yasmā lokiyalokuttarasukhābhinibbattakaṃ dānasīlādipārappattaṃ bhāgyamassa atthi, tasmā ‘‘bhāgyavā’’ti vattabbe ‘‘bhagavā’’ti vuccatīti ñātabbaṃ. Yasmā pana lobha-dosa-moha-viparītamanasikāra-ahirikānottappa-kodhūpanāha-makkha-paḷāsaissā-macchariya-māyāsāṭheyya-thambha-sārambha-mānātimāna-mada-pamāda-taṇhāvijjā tividhākusalamūla-duccarita-saṃkilesa-mala-visamasaññā-vitakka-papañca-catubbidhavipariyesaāsava-gantha-ogha-yogāgati-taṇhuppādupādāna-pañcacetokhīla-vinibandha-nīvaraṇābhinandanachavivādamūla-taṇhākāya-sattānusaya-aṭṭhamicchatta-navataṇhāmūlaka-dasākusalakama diṭṭhigata-aṭṭhasatataṇhāvicaritappabheda-sabbadaratha-pariḷāha-kilesasatasahassāni, saṅkhepato vā pañca kilesa-abhisaṅkhārakhandhamaccu-devaputta-māre abhañji, tasmā bhaggattā etesaṃ parissayānaṃ bhaggavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Āha cettha –
‘‘ਭਗ੍ਗਰਾਗੋ ਭਗ੍ਗਦੋਸੋ, ਭਗ੍ਗਮੋਹੋ ਅਨਾਸવੋ।
‘‘Bhaggarāgo bhaggadoso, bhaggamoho anāsavo;
ਭਗ੍ਗਾਸ੍ਸ ਪਾਪਕਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Bhaggāssa pāpakā dhammā, bhagavā tena vuccatī’’ti.
ਭਾਗ੍ਯવਨ੍ਤਤਾਯ ਚਸ੍ਸ ਸਤਪੁਞ੍ਞਜਲਕ੍ਖਣਧਰਸ੍ਸ ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਭਗ੍ਗਦੋਸਤਾਯ ਧਮ੍ਮਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਲੋਕਿਯਪਰਿਕ੍ਖਕਾਨਂ ਬਹੁਮਤਭਾવੋ, ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤੇਹਿ ਅਭਿਗਮਨੀਯਤਾ, ਅਭਿਗਤਾਨਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨੇ ਪਟਿਬਲਭਾવੋ, ਆਮਿਸਦਾਨਧਮ੍ਮਦਾਨੇਹਿ ਉਪਕਾਰਿਤਾ, ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੁਖੇਹਿ ਚ ਸਮ੍ਪਯੋਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ।
Bhāgyavantatāya cassa satapuññajalakkhaṇadharassa rūpakāyasampattidīpitā hoti, bhaggadosatāya dhammakāyasampatti. Tathā lokiyaparikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, abhigatānañca nesaṃ kāyacittadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarasukhehi ca sampayojanasamatthatā dīpitā hoti.
ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਲੋਕੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯ-ਧਮ੍ਮ-ਯਸ-ਸਿਰੀ-ਕਾਮ-ਪਯਤ੍ਤੇਸੁ ਛਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਭਗਸਦ੍ਦੋ વਤ੍ਤਤਿ, ਪਰਮਞ੍ਚਸ੍ਸ ਸਕਚਿਤ੍ਤੇ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ, ਅਣਿਮਾ ਲਘਿਮਾਦਿਕਂ વਾ ਲੋਕਿਯਸਮ੍ਮਤਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਂ ਅਤ੍ਥਿ ਤਥਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਧਮ੍ਮੋ ਲੋਕਤ੍ਤਯਬ੍ਯਾਪਕੋ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਤੋ ਅਤਿવਿਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਯਸੋ, ਰੂਪਕਾਯਦਸ੍ਸਨਬ੍ਯਾવਟਜਨਨਯਨਪ੍ਪਸਾਦਜਨਨਸਮਤ੍ਥਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਾ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਸਿਰੀ, ਯਂ ਯਂ ਏਤੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਪਤ੍ਥਿਤਂ ਅਤ੍ਤਹਿਤਂ ਪਰਹਿਤਂ વਾ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਤਥੇવ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਸਞ੍ਞਿਤੋ ਕਾਮੋ, ਸਬ੍ਬਲੋਕਗਰੁਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਯਤ੍ਤੋ ਚ ਅਤ੍ਥਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇਹਿ ਭਗੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾਪਿ ਭਗਾ ਅਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਥੇਨ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Yasmā ca loke issariya-dhamma-yasa-sirī-kāma-payattesu chasu dhammesu bhagasaddo vattati, paramañcassa sakacitte issariyaṃ, aṇimā laghimādikaṃ vā lokiyasammataṃ sabbākāraparipūraṃ atthi tathā lokuttaro dhammo lokattayabyāpako yathābhuccaguṇādhigato ativiya parisuddho yaso, rūpakāyadassanabyāvaṭajananayanappasādajananasamatthā sabbākāraparipūrā sabbaṅgapaccaṅgasirī, yaṃ yaṃ etena icchitaṃ patthitaṃ attahitaṃ parahitaṃ vā, tassa tassa tatheva abhinipphannattā icchiticchi, tattha nipphattisaññito kāmo, sabbalokagarubhāvappattihetubhūto sammāvāyāmasaṅkhāto payatto ca atthi; tasmā imehi bhagehi yuttattāpi bhagā assa santīti iminā atthena bhagavāti vuccati.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਕੁਸਲਾਦੀਹਿ ਭੇਦੇਹਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ, ਖਨ੍ਧਾਯਤਨ-ਧਾਤੁਸਚ੍ਚ-ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾਦੀਹਿ વਾ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮੇ, ਪੀਲ਼ਨ-ਸਙ੍ਖਤ-ਸਨ੍ਤਾਪવਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੇਨ વਾ ਦੁਕ੍ਖਮਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਆਯੂਹਨ-ਨਿਦਾਨ-ਸਂਯੋਗ-ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੇਨ ਸਮੁਦਯਂ, ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾਸਙ੍ਖਤ-ਅਮਤਟ੍ਠੇਨ ਨਿਰੋਧਂ, ਨਿਯ੍ਯਾਨ-ਹੇਤੁ-ਦਸ੍ਸਨਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨ ਮਗ੍ਗਂ વਿਭਤ੍ਤવਾ, વਿਭਜਿਤ੍વਾ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ વਿਭਤ੍ਤવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ।
Yasmā pana kusalādīhi bhedehi sabbadhamme, khandhāyatana-dhātusacca-indriyapaṭiccasamuppādādīhi vā kusalādidhamme, pīḷana-saṅkhata-santāpavipariṇāmaṭṭhena vā dukkhamariyasaccaṃ, āyūhana-nidāna-saṃyoga-palibodhaṭṭhena samudayaṃ, nissaraṇavivekāsaṅkhata-amataṭṭhena nirodhaṃ, niyyāna-hetu-dassanādhipateyyaṭṭhena maggaṃ vibhattavā, vibhajitvā vivaritvā desitavāti vuttaṃ hoti. Tasmā vibhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati .
ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਏਸ ਦਿਬ੍ਬਬ੍ਰਹ੍ਮਅਰਿਯવਿਹਾਰੇ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਉਪਧਿવਿવੇਕੇ ਸੁਞ੍ਞਤਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖੇ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੇ ਭਜਿ ਸੇવਿ ਬਹੁਲਮਕਾਸਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਤ੍ਤવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Yasmā ca esa dibbabrahmaariyavihāre kāyacittaupadhiviveke suññatappaṇihitānimittavimokkhe aññe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakāsi, tasmā bhattavāti vattabbe bhagavāti vuccati.
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਗਮਨਮਨੇਨ વਨ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਭવੇਸੁ વਨ੍ਤਗਮਨੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਭવਸਦ੍ਦਤੋ ਭਕਾਰਂ, ਗਮਨਸਦ੍ਦਤੋ ਗਕਾਰਂ, વਨ੍ਤਸਦ੍ਦਤੋ વਕਾਰਞ੍ਚ ਦੀਘਂ ਕਤ੍વਾ ਆਦਾਯ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾ ਲੋਕੇ ‘‘ਮੇਹਨਸ੍ਸ ਖਸ੍ਸ ਮਾਲਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਮੇਖਲਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Yasmā pana tīsu bhavesu taṇhāsaṅkhātaṃ gamanamanena vantaṃ, tasmā bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakāraṃ, gamanasaddato gakāraṃ, vantasaddato vakārañca dīghaṃ katvā ādāya bhagavāti vuccati. Yathā loke ‘‘mehanassa khassa mālā’’ti vattabbe ‘‘mekhalā’’ti vuccati.
ਸੋ ਇਮਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਸੋ ਭਗવਾ ਇਮਂ ਲੋਕਂ। ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿ ਸਹ ਦੇવੇਹਿ ਸਦੇવਕਂ; ਏવਂ ਸਹ ਮਾਰੇਨ ਸਮਾਰਕਂ; ਸਹ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਂ; ਸਹ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਂ; ਪਜਾਤਤ੍ਤਾ ਪਜਾ, ਤਂ ਪਜਂ; ਸਹ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਦੇવਕવਚਨੇਨ ਪਞ੍ਚਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਸਮਾਰਕવਚਨੇਨ ਛਟ੍ਠਕਾਮਾવਚਰਦੇવਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕવਚਨੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੀવਚਨੇਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਮਿਤਪਾਪ-ਬਾਹਿਤਪਾਪ-ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚ, ਪਜਾવਚਨੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕਗ੍ਗਹਣਂ, ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸવਚਨੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸਗ੍ਗਹਣਂ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਓਕਾਸਲੋਕੋ, ਦ੍વੀਹਿ ਪਜਾવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
So imaṃ lokanti so bhagavā imaṃ lokaṃ. Idāni vattabbaṃ nidasseti. Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ; evaṃ saha mārena samārakaṃ; saha brahmunā sabrahmakaṃ; saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiṃ; pajātattā pajā, taṃ pajaṃ; saha devamanussehi sadevamanussaṃ. Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇīvacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ, samitapāpa-bāhitapāpa-samaṇabrāhmaṇaggahaṇañca, pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ. Evamettha tīhi padehi okāsaloko, dvīhi pajāvasena sattaloko gahitoti veditabbo.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਸਦੇવਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਰੂਪਾવਚਰਦੇવਲੋਕੋ ਗਹਿਤੋ, ਸਮਾਰਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਛਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕਾ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਰੂਪੀਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੋ, ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚਤੁਪਰਿਸવਸੇਨ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવੇਹਿ વਾ ਸਹ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ, ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਲੋਕੋ વਾ।
Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaradevaloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevalokā, sabrahmakaggahaṇena rūpībrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā.
ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਸਦੇવਕવਚਨੇਨ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਤਭਾવਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ। ਤਤੋ ਯੇਸਂ ਸਿਯਾ – ‘‘ਮਾਰੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਛਕਾਮਾવਚਰਿਸ੍ਸਰੋ વਸવਤ੍ਤੀ; ਕਿਂ ਸੋਪਿ ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ’’ਤਿ? ਤੇਸਂ વਿਮਤਿਂ વਿਧਮਨ੍ਤੋ ਸਮਾਰਕਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ। ਯੇਸਂ ਪਨ ਸਿਯਾ – ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਏਕਙ੍ਗੁਲਿਯਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇ ਆਲੋਕਂ ਫਰਤਿ, ਦ੍વੀਹਿ…ਪੇ॰… ਦਸਹਿ ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਆਲੋਕਂ ਫਰਤਿ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚ ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸੁਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਕਿਂ ਸੋਪਿ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ’’ਤਿ? ਤੇਸਂ વਿਮਤਿਂ વਿਧਮਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ। ਤਤੋ ਯੇਸਂ ਸਿਯਾ – ‘‘ਪੁਥੂਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਸਾਸਨਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾ, ਕਿਂ ਤੇਪਿ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ’’ਤਿ? ਤੇਸਂ વਿਮਤਿਂ વਿਧਮਨ੍ਤੋ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਂ ਪਜਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ। ਏવਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠੁਕ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਅਥ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવੇ ਅવਸੇਸਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਸੇਸਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਤਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ। ਅਯਮੇਤ੍ਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕ੍ਕਮੋ।
Apicettha sadevakavacanena ukkaṭṭhaparicchedato sabbassāpi lokassa sacchikatabhāvaṃ sādhento tassa bhagavato kittisaddo abbhuggato. Tato yesaṃ siyā – ‘‘māro mahānubhāvo chakāmāvacarissaro vasavattī; kiṃ sopi etena sacchikato’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto samārakanti abbhuggato. Yesaṃ pana siyā – ‘‘brahmā mahānubhāvo ekaṅguliyā ekasmiṃ cakkavāḷasahasse ālokaṃ pharati, dvīhi…pe… dasahi aṅgulīhi dasasu cakkavāḷasahassesu ālokaṃ pharati, anuttarañca jhānasamāpattisukhaṃ paṭisaṃvedeti, kiṃ sopi sacchikato’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sabrahmakanti abbhuggato. Tato yesaṃ siyā – ‘‘puthūsamaṇabrāhmaṇā sāsanapaccatthikā, kiṃ tepi sacchikatā’’ti? Tesaṃ vimatiṃ vidhamanto sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajanti abbhuggato. Evaṃ ukkaṭṭhukkaṭṭhānaṃ sacchikatabhāvaṃ pakāsetvā atha sammutideve avasesamanusse ca upādāya ukkaṭṭhaparicchedavasena sesasattalokassa sacchikatabhāvaṃ pakāsento sadevamanussanti abbhuggato. Ayametthānusandhikkamo.
ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਪવੇਦੇਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਸਯਨ੍ਤਿ ਸਾਮਂ, ਅਪਰਨੇਯ੍ਯੋ ਹੁਤ੍વਾ; ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਅਧਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ, ਏਤੇਨ ਅਨੁਮਾਨਾਦਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ। ਪવੇਦੇਤੀਤਿ ਬੋਧੇਤਿ ਞਾਪੇਤਿ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ…ਪੇ॰… ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਨ੍ਤਿ ਸੋ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਹਿਤ੍વਾਪਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ વਿવੇਕਸੁਖਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਪ੍ਪਂ વਾ ਬਹੁਂ વਾ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਦੇਸੇਤਿ।
Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti ettha pana sayanti sāmaṃ, aparaneyyo hutvā; abhiññāti abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvāti attho. Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā, etena anumānādipaṭikkhepo kato hoti. Pavedetīti bodheti ñāpeti pakāseti. So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti. Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti.
ਕਥਂ? ਏਕਗਾਥਾਪਿ ਹਿ ਸਮਨ੍ਤਭਦ੍ਰਕਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਠਮਪਾਦੇਨ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾ, ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਪਾਦੇਹਿ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਾ, ਪਚ੍ਛਿਮਪਾਦੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਾ। ਏਕਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਾਨੇਨ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਨਿਗਮਨੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਸੇਸੇਨ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਨਾਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪਠਮਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਸੇਸੇਹਿ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਸਕਲੋਪਿ ਸਾਸਨਧਮ੍ਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਭੂਤੇਨ ਸੀਲੇਨ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲੇਹਿ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣੋ। ਸੀਲਸਮਾਧੀਹਿ વਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗੇਹਿ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨੇਹਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣੋ । ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੋਧਿਤਾਯ વਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਾਯ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣੋ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਨ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਾਯ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ વਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਯਾ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਸਾવਕਬੋਧਿਯਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣੋ। ਸੁਯ੍ਯਮਾਨੋ ਚੇਸ ਨੀવਰਣવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤੋ ਸવਨੇਨਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮੇવ ਆવਹਤੀਤਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਯਮਾਨੋ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁਖਾવਹਨਤੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮੇવ ਆવਹਤੀਤਿ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਤਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਨਿਟ੍ਠਿਤੇ ਤਾਦਿਭਾવਾવਹਨਤੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਫਲੇਨਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮੇવ ਆવਹਤੀਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣੋ। ਨਾਥਪ੍ਪਭવਤ੍ਤਾ ਚ ਪਭવਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣੋ, ਅਤ੍ਥਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣੋ , ਕਿਚ੍ਚਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਸੋ ਭਗવਾ ਅਪ੍ਪਂ વਾ ਬਹੁਂ વਾ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਦੇਸੇਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Kathaṃ? Ekagāthāpi hi samantabhadrakattā dhammassa paṭhamapādena ādikalyāṇā, dutiyatatiyapādehi majjhekalyāṇā, pacchimapādena pariyosānakalyāṇā. Ekānusandhikaṃ suttaṃ nidānena ādikalyāṇaṃ, nigamanena pariyosānakalyāṇaṃ, sesena majjhekalyāṇaṃ. Nānānusandhikaṃ suttaṃ paṭhamānusandhinā ādikalyāṇaṃ, pacchimena pariyosānakalyāṇaṃ, sesehi majjhekalyāṇaṃ. Sakalopi sāsanadhammo attano atthabhūtena sīlena ādikalyāṇo, samathavipassanāmaggaphalehi majjhekalyāṇo, nibbānena pariyosānakalyāṇo. Sīlasamādhīhi vā ādikalyāṇo, vipassanāmaggehi majjhekalyāṇo, phalanibbānehi pariyosānakalyāṇo . Buddhasubodhitāya vā ādikalyāṇo, dhammasudhammatāya majjhekalyāṇo, saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇo. Taṃ sutvā tathattāya paṭipannena adhigantabbāya abhisambodhiyā vā ādikalyāṇo, paccekabodhiyā majjhekalyāṇo, sāvakabodhiyā pariyosānakalyāṇo. Suyyamāno cesa nīvaraṇavikkhambhanato savanenapi kalyāṇameva āvahatīti ādikalyāṇo, paṭipajjiyamāno samathavipassanāsukhāvahanato paṭipattiyāpi kalyāṇameva āvahatīti majjhekalyāṇo, tathā paṭipanno ca paṭipattiphale niṭṭhite tādibhāvāvahanato paṭipattiphalenapi kalyāṇameva āvahatīti pariyosānakalyāṇo. Nāthappabhavattā ca pabhavasuddhiyā ādikalyāṇo, atthasuddhiyā majjhekalyāṇo , kiccasuddhiyā pariyosānakalyāṇo. Tasmā eso bhagavā appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva desetīti veditabbo.
ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਮਗ੍ਗਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਞ੍ਚ ਪਕਾਸੇਤਿ, ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਦੀਪੇਤਿ; ਤਞ੍ਚ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਸਙ੍ਕਾਸਨਪਕਾਸਨ-વਿવਰਣ-વਿਭਜਨ-ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣ-ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ-ਅਤ੍ਥਪਦਸਮਾਯੋਗਤੋ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਅਕ੍ਖਰਪਦ-ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਕਾਰਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਅਤ੍ਥਗਮ੍ਭੀਰਤਾ-ਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਤਾਹਿ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਧਮ੍ਮਗਮ੍ਭੀਰਤਾਦੇਸਨਾਗਮ੍ਭੀਰਤਾਹਿ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਅਤ੍ਥਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਸਯਤੋ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਿਸਯਤੋ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖਕਜਨਪ੍ਪਸਾਦਕਨ੍ਤਿ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਤੋ ਲੋਕਿਯਜਨਪ੍ਪਸਾਦਕਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਗਮ੍ਭੀਰਾਧਿਪ੍ਪਾਯਤੋ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਉਤ੍ਤਾਨਪਦਤੋ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਉਪਨੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਸਕਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવੇਨ ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ; ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ; ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੇਹਿ ਸੇਟ੍ਠੇਹਿ ਚਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਤੇਸਞ੍ਚ ਚਰਿਯਭਾવਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ…ਪੇ॰… ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਪਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Sātthaṃ sabyañjananti evamādīsu pana yasmā imaṃ dhammaṃ desento sāsanabrahmacariyaṃ maggabrahmacariyañca pakāseti, nānānayehi dīpeti; tañca yathānurūpaṃ atthasampattiyā sātthaṃ, byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsanapakāsana-vivaraṇa-vibhajana-uttānīkaraṇa-paññatti-atthapadasamāyogato sātthaṃ, akkharapada-byañjanākāraniruttiniddesasampattiyā sabyañjanaṃ. Atthagambhīratā-paṭivedhagambhīratāhi sātthaṃ, dhammagambhīratādesanāgambhīratāhi sabyañjanaṃ. Atthapaṭibhānapaṭisambhidāvisayato sātthaṃ, dhammaniruttipaṭisambhidāvisayato sabyañjanaṃ. Paṇḍitavedanīyato parikkhakajanappasādakanti sātthaṃ, saddheyyato lokiyajanappasādakanti sabyañjanaṃ. Gambhīrādhippāyato sātthaṃ, uttānapadato sabyañjanaṃ. Upanetabbassa abhāvato sakalaparipuṇṇabhāvena kevalaparipuṇṇaṃ; apanetabbassa abhāvato niddosabhāvena parisuddhaṃ; sikkhattayapariggahitattā brahmabhūtehi seṭṭhehi caritabbato tesañca cariyabhāvato brahmacariyaṃ. Tasmā ‘‘sātthaṃ sabyañjanaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti vuccati.
ਅਪਿਚ ਯਸ੍ਮਾ ਸਨਿਦਾਨਂ ਸਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਞ੍ਚ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ ਦੇਸੇਤਿ, વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਅਨੁਰੂਪਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਿਪਰੀਤਤਾਯ ਚ ਹੇਤੁਦਾਹਰਣਯੁਤ੍ਤਤੋ ਚ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਸੋਤੂਨਂ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੇਨ ਨਿਗਮਨੇਨ ਚ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਏવਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਧਿਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਤੋ ਸਾਤ੍ਥਂ, ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾ ਆਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਤੋ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ, ਸੀਲਾਦਿਪਞ੍ਚਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਯੁਤ੍ਤਤੋ ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ, ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤੋ ਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਲੋਕਾਮਿਸਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤੋ ਚ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧ-ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧ-ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਚਰਿਯਤੋ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਪਿ ‘‘ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ…ਪੇ॰… ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਪਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Apica yasmā sanidānaṃ sauppattikañca desento ādikalyāṇaṃ deseti, veneyyānaṃ anurūpato atthassa aviparītatāya ca hetudāharaṇayuttato ca majjhekalyāṇaṃ, sotūnaṃ saddhāpaṭilābhena nigamanena ca pariyosānakalyāṇaṃ deseti. Evaṃ desento ca brahmacariyaṃ pakāseti. Tañca paṭipattiyā adhigamabyattito sātthaṃ, pariyattiyā āgamabyattito sabyañjanaṃ, sīlādipañcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuṇṇaṃ, nirupakkilesato nittharaṇatthāya pavattito lokāmisanirapekkhato ca parisuddhaṃ, seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtānaṃ buddha-paccekabuddha-buddhasāvakānaṃ cariyato ‘‘brahmacariya’’nti vuccati. Tasmāpi ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… brahmacariyaṃ pakāsetī’’ti vuccati.
ਸਾਧੁ ਖੋ ਪਨਾਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਖੋ ਪਨ ਅਤ੍ਥਾવਹਂ ਸੁਖਾવਹਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾਰੂਪਾਨਂ ਅਰਹਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਰੂਪੋ ਸੋ ਭવ ਗੋਤਮੋ, ਏવਰੂਪਾਨਂ ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਮੇਨ ਲੋਕੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋਤਿ ਲਦ੍ਧਸਦ੍ਦਾਨਂ ਅਰਹਤਂ। ਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਪਸਾਦਸੋਮ੍ਮਾਨਿ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਉਮ੍ਮੀਲਿਤ੍વਾ ‘‘ਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਾਧੁ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਤ੍વਾ ਅਥ ਖੋ વੇਰਞ੍ਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ।
Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti. Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhava gotamo, evarūpānaṃ yathābhuccaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ arahataṃ. Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīlitvā ‘‘dassanamattampi sādhu hotī’’ti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā atha kho verañjo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkamīti.
੨. ਯੇਨਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ । ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਕੇਨ ਚ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ? ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਗੁਣવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ, ਸਾਦੁਫਲੂਪਭੋਗਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਦਿਜਗਣੇਹਿ ਨਿਚ੍ਚਫਲਿਤਮਹਾਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ। ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਚ ਗਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਪਰਿਯੋਸਾਨਦੀਪਨਂ। ਅਥ વਾ ਏવਂ ਗਤੋ ਤਤੋ ਆਸਨ੍ਨਤਰਂ ਠਾਨਂ ਭਗવਤੋ ਸਮੀਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
2.Yenāti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo . Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evaṃ gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦੀਤਿ ਯਥਾ ਖਮਨੀਯਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਤੇਨ, ਏવਂ ਸੋਪਿ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦੋ ਅਹੋਸਿ, ਸੀਤੋਦਕਂ વਿਯ ਉਣ੍ਹੋਦਕੇਨ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਂ ਏਕੀਭਾવਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਯਾਯ ਚ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ, ਭੋ, ਗੋਤਮ, ਖਮਨੀਯਂ; ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ, ਚ ਸਾવਕਾਨਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ ਬਲਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ ਕਥਾਯ ਸਮ੍ਮੋਦਿ, ਤਂ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮ੍ਮੋਦਂ ਜਨਨਤੋ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ। ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮਧੁਰਤਾਯ ਸੁਚਿਰਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ ਸਾਰੇਤੁਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਰਹਰੂਪਤੋ ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਚ ਸਾਰਣੀਯਂ, ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸੁਖਤੋ વਾ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ, ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਯਮਾਨਸੁਖਤੋ ਸਾਰਣੀਯਂ। ਤਥਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ, ਅਤ੍ਥਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ ਸਾਰਣੀਯਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਸਾਰਣੀਯਂ ਕਥਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਪਰਿਯੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਯੇਨਤ੍ਥੇਨ ਆਗਤੋ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮੋ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ।
Bhagavatā saddhiṃ sammodīti yathā khamanīyādīni pucchanto bhagavā tena, evaṃ sopi bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosi, sītodakaṃ viya uṇhodakena sammoditaṃ ekībhāvaṃ agamāsi. Yāya ca ‘‘kacci, bho, gotama, khamanīyaṃ; kacci yāpanīyaṃ, kacci bhoto gotamassa, ca sāvakānañca appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāro’’tiādikāya kathāya sammodi, taṃ pītipāmojjasaṅkhātaṃ sammodaṃ jananato sammodituṃ yuttabhāvato ca sammodanīyaṃ. Atthabyañjanamadhuratāya sucirampi kālaṃ sāretuṃ nirantaraṃ pavattetuṃ araharūpato saritabbabhāvato ca sāraṇīyaṃ, suyyamānasukhato vā sammodanīyaṃ, anussariyamānasukhato sāraṇīyaṃ. Tathā byañjanaparisuddhatāya sammodanīyaṃ, atthaparisuddhatāya sāraṇīyanti. Evaṃ anekehi pariyāyehi sammodanīyaṃ sāraṇīyaṃ kathaṃ vītisāretvā pariyosāpetvā niṭṭhāpetvā yenatthena āgato taṃ pucchitukāmo ekamantaṃ nisīdi.
ਏਕਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ‘‘વਿਸਮਂ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੭੦) વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ ਤਥਾ ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ વਾ ਏਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਉਪਾવਿਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਸਨਕੁਸਲਤਾਯ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ।
Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi purisā garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
ਕਥਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪਨ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਛ ਨਿਸਜ੍ਜਦੋਸੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਤਿਦੂਰਂ, ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ, ਉਪਰਿવਾਤਂ, ਉਨ੍ਨਤਪ੍ਪਦੇਸਂ, ਅਤਿਸਮ੍ਮੁਖਂ, ਅਤਿਪਚ੍ਛਾਤਿ। ਅਤਿਦੂਰੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹਿ ਸਚੇ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ ਉਚ੍ਚਾਸਦ੍ਦੇਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਕਰੋਤਿ। ਉਪਰਿવਾਤੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਰੀਰਗਨ੍ਧੇਨ ਬਾਧਤਿ। ਉਨ੍ਨਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਅਗਾਰવਂ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਅਤਿਸਮ੍ਮੁਖਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਚੇ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਚਕ੍ਖੁਂ ਆਹਚ੍ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਅਤਿਪਚ੍ਛਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਚੇ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਏਤੇ ਛ ਨਿਸਜ੍ਜਦੋਸੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦੀ’’ਤਿ।
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.
ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ વੇਰਞ੍ਜੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚਾਤਿ ਏਤਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ। ਅવੋਚਾਤਿ ਅਭਾਸਿ। ਸੁਤਂ ਮੇਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤਂ ਮੇ ਏਤਂ, ਏਤਂ ਮਯਾ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਭੋ ਗੋਤਮਾਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗੋਤ੍ਤੇਨ ਆਲਪਤਿ।
Ekamantaṃ nisinno kho verañjo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavocāti etanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Dakāro padasandhikaro. Avocāti abhāsi. Sutaṃ metanti sutaṃ me etaṃ, etaṃ mayā sutanti idāni vattabbamatthaṃ dasseti. Bho gotamāti bhagavantaṃ gottena ālapati.
ਇਦਾਨਿ ਯਂ ਤੇਨ ਸੁਤਂ – ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਨ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਪਦવਣ੍ਣਨਾ – ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਤਿ ਜਾਤਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ। ਜਿਣ੍ਣੇਤਿ ਜਜ੍ਜਰੀਭੂਤੇ ਜਰਾਯ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਭਾવਂ ਆਪਾਦਿਤੇ। વੁਡ੍ਢੇਤਿ ਅਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਨਂ વੁਡ੍ਢਿਮਰਿਯਾਦਪ੍ਪਤ੍ਤੇ। ਮਹਲ੍ਲਕੇਤਿ ਜਾਤਿਮਹਲ੍ਲਕਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ, ਚਿਰਕਾਲਪ੍ਪਸੁਤੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਦ੍ਧਗਤੇਤਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਗਤੇ , ਦ੍વੇ ਤਯੋ ਰਾਜਪਰਿવਟ੍ਟੇ ਅਤੀਤੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વਯੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮવਯਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੇ, ਪਚ੍ਛਿਮવਯੋ ਨਾਮ વਸ੍ਸਸਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮੋ ਤਤਿਯਭਾਗੋ।
Idāni yaṃ tena sutaṃ – taṃ dassento na samaṇo gotamoti evamādimāha. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā – brāhmaṇeti jātibrāhmaṇe. Jiṇṇeti jajjarībhūte jarāya khaṇḍiccādibhāvaṃ āpādite. Vuḍḍheti aṅgapaccaṅgānaṃ vuḍḍhimariyādappatte. Mahallaketi jātimahallakatāya samannāgate, cirakālappasuteti vuttaṃ hoti. Addhagateti addhānaṃ gate , dve tayo rājaparivaṭṭe atīteti adhippāyo. Vayo anuppatteti pacchimavayaṃ sampatte, pacchimavayo nāma vassasatassa pacchimo tatiyabhāgo.
ਅਪਿਚ – ਜਿਣ੍ਣੇਤਿ ਪੋਰਾਣੇ, ਚਿਰਕਾਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਕੁਲਨ੍વਯੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વੁਡ੍ਢੇਤਿ ਸੀਲਾਚਾਰਾਦਿਗੁਣવੁਡ੍ਢਿਯੁਤ੍ਤੇ। ਮਹਲ੍ਲਕੇਤਿ વਿਭવਮਹਤ੍ਤਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਮਹਦ੍ਧਨੇ ਮਹਾਭੋਗੇ। ਅਦ੍ਧਗਤੇਤਿ ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੇ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ વਤਚਰਿਯਾਦਿਮਰਿਯਾਦਂ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਚਰਮਾਨੇ। વਯੋਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਜਾਤਿવੁਡ੍ਢਭਾવਂ ਅਨ੍ਤਿਮવਯਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Apica – jiṇṇeti porāṇe, cirakālappavattakulanvayeti vuttaṃ hoti. Vuḍḍheti sīlācārādiguṇavuḍḍhiyutte. Mahallaketi vibhavamahattatāya samannāgate mahaddhane mahābhoge. Addhagateti maggappaṭipanne, brāhmaṇānaṃ vatacariyādimariyādaṃ avītikkamma caramāne. Vayoanuppatteti jātivuḍḍhabhāvaṃ antimavayaṃ anuppatteti evamettha yojanā veditabbā.
ਇਦਾਨਿ ਅਭਿવਾਦੇਤੀਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ ‘‘ਨ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਕਾਰੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਏવਮਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ – ‘‘ਨ વਨ੍ਦਤਿ વਾ, ਨਾਸਨਾ વੁਟ੍ਠਹਤਿ વਾ, ਨਾਪਿ ‘ਇਧ ਭੋਨ੍ਤੋ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤੂ’ਤਿ ਏવਂ ਆਸਨੇਨ વਾ ਉਪਨਿਮਨ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ વਾ ਸਦ੍ਦੋ વਿਭਾવਨੇ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੇ, ‘‘ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਏવਂ વਤ੍વਾ ਅਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਿવਾਦਨਾਦੀਨਿ ਅਕਰੋਨ੍ਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਤਯਿਦਂ ਭੋ ਗੋਤਮ ਤਥੇવਾ’’ਤਿ। ਯਂ ਤਂ ਮਯਾ ਸੁਤਂ – ਤਂ ਤਥੇવ, ਤਂ ਸવਨਞ੍ਚ ਮੇ ਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ ਸਮੇਤਿ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕੀਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਨ ਹਿ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ…ਪੇ॰… ਆਸਨੇਨ વਾ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸੁਤਂ ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਨਿਗਮੇਤ੍વਾ ਨਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਤਯਿਦਂ ਭੋ ਗੋਤਮ ਨ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮੇવਾ’’ਤਿ ਤਂ ਅਭਿવਾਦਨਾਦੀਨਂ ਅਕਰਣਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ।
Idāni abhivādetīti evamādīni ‘‘na samaṇo gotamo’’ti ettha vuttanakārena yojetvā evamatthato veditabbāni – ‘‘na vandati vā, nāsanā vuṭṭhahati vā, nāpi ‘idha bhonto nisīdantū’ti evaṃ āsanena vā upanimantetī’’ti. Ettha hi vā saddo vibhāvane nāma atthe, ‘‘rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’tiādīsu viya. Evaṃ vatvā atha attano abhivādanādīni akarontaṃ bhagavantaṃ disvā āha – ‘‘tayidaṃ bho gotama tathevā’’ti. Yaṃ taṃ mayā sutaṃ – taṃ tatheva, taṃ savanañca me dassanañca saṃsandati sameti, atthato ekībhāvaṃ gacchati. ‘‘Na hi bhavaṃ gotamo…pe… āsanena vā nimantetī’’ti evaṃ attanā sutaṃ diṭṭhena nigametvā nindanto āha – ‘‘tayidaṃ bho gotama na sampannamevā’’ti taṃ abhivādanādīnaṃ akaraṇaṃ na yuttameva.
ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਪਰવਮ੍ਭਨਦੋਸਂ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਕਰੁਣਾਸੀਤਲਹਦਯੇਨ ਤਂ ਅਞ੍ਞਾਣਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਯੁਤ੍ਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਆਹ – ‘‘ਨਾਹਂ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ …ਪੇ॰… ਮੁਦ੍ਧਾਪਿ ਤਸ੍ਸ વਿਪਤੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ‘‘ਅਹਂ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਅਪ੍ਪਟਿਹਤੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋਪਿ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਦੇવਕਾਦਿਭੇਦੇ ਲੋਕੇ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਮਹਂ ਅਭਿવਾਦੇਯ੍ਯਂ વਾ ਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠੇਯ੍ਯਂ વਾ ਆਸਨੇਨ વਾ ਨਿਮਨ੍ਤੇਯ੍ਯਂ। ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਂ વਾ ਏਤਂ, ਯ੍વਾਹਂ ਅਜ੍ਜ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਏવਰੂਪਂ ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰਾਰਹਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ। ਅਪਿਚ ਖੋ ਯਦਾਪਾਹਂ ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤੋવ ਉਤ੍ਤਰਾਭਿਮੁਖੋ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕਲਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਓਲੋਕੇਸਿਂ; ਤਦਾਪਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਸਦੇવਕਾਦਿਭੇਦੇ ਲੋਕੇ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਨ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਮਹਂ ਅਭਿવਾਦੇਯ੍ਯਂ વਾ ਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠੇਯ੍ਯਂ વਾ ਆਸਨੇਨ વਾ ਨਿਮਨ੍ਤੇਯ੍ਯਂ। ਅਥ ਖੋ ਮਂ ਸੋਲ਼ਸਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਾਯੁਕੋ ਖੀਣਾਸવਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਪਿ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਤ੍વਂ ਲੋਕੇ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ, ਤ੍વਂ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗੋ ਚ ਜੇਟ੍ਠੋ ਚ ਸੇਟ੍ਠੋ ਚ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਯਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰੋ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਸੋਮਨਸ੍ਸੋ ਪਤਿਨਾਮੇਸਿ; ਤਦਾਪਿ ਚਾਹਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਆਸਭਿਂ વਾਚਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਸਿਂ – ‘‘ਅਗ੍ਗੋਹਮਸ੍ਮਿ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਜੇਟ੍ਠੋਹਮਸ੍ਮਿ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਸੇਟ੍ਠੋਹਮਸ੍ਮਿ ਲੋਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤਸ੍ਸਪਿ ਮਯ੍ਹਂ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਰਹੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸ੍વਾਹਂ ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍ਤੋ ਕਂ ਅਭਿવਾਦੇਯ੍ਯਂ વਾ…ਪੇ॰… ਆਸਨੇਨ વਾ ਨਿਮਨ੍ਤੇਯ੍ਯਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤ੍વਂ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮਾ ਤਥਾਗਤੇ ਏવਰੂਪਂ ਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰਂ ਪਤ੍ਥਯਿਤ੍ਥ। ਯਞ੍ਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿવਾਦੇਯ੍ਯ વਾ…ਪੇ॰… ਆਸਨੇਨ વਾ ਨਿਮਨ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਮੁਦ੍ਧਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਰਤ੍ਤਿਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਰਿਪਾਕਸਿਥਿਲਬਨ੍ਧਨਂ વਣ੍ਟਾ ਪવੁਤ੍ਤਤਾਲਫਲਮਿવ ਗੀવਤੋ ਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਹਸਾવ ਭੂਮਿਯਂ વਿਪਤੇਯ੍ਯਾਤਿ।
Athassa bhagavā attukkaṃsanaparavambhanadosaṃ anupagamma karuṇāsītalahadayena taṃ aññāṇaṃ vidhamitvā yuttabhāvaṃ dassetukāmo āha – ‘‘nāhaṃ taṃ brāhmaṇa…pe… muddhāpi tassa vipateyyā’’ti. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, appaṭihatena sabbaññutaññāṇacakkhunā olokentopi taṃ puggalaṃ etasmiṃ sadevakādibhede loke na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ. Anacchariyaṃ vā etaṃ, yvāhaṃ ajja sabbaññutaṃ patto evarūpaṃ nipaccakārārahaṃ puggalaṃ na passāmi. Apica kho yadāpāhaṃ sampatijātova uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokesiṃ; tadāpi etasmiṃ sadevakādibhede loke taṃ puggalaṃ na passāmi, yamahaṃ abhivādeyyaṃ vā paccuṭṭheyyaṃ vā āsanena vā nimanteyyaṃ. Atha kho maṃ soḷasakappasahassāyuko khīṇāsavamahābrahmāpi añjaliṃ paggahetvā ‘‘tvaṃ loke mahāpuriso, tvaṃ sadevakassa lokassa aggo ca jeṭṭho ca seṭṭho ca, natthi tayā uttaritaro’’ti sañjātasomanasso patināmesi; tadāpi cāhaṃ attanā uttaritaraṃ apassanto āsabhiṃ vācaṃ nicchāresiṃ – ‘‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassā’’ti. Evaṃ sampatijātassapi mayhaṃ abhivādanādiraho puggalo natthi, svāhaṃ idāni sabbaññutaṃ patto kaṃ abhivādeyyaṃ vā…pe… āsanena vā nimanteyyaṃ. Tasmā tvaṃ, brāhmaṇa, mā tathāgate evarūpaṃ nipaccakāraṃ patthayittha. Yañhi, brāhmaṇa, tathāgato abhivādeyya vā…pe… āsanena vā nimanteyya, muddhāpi tassa puggalassa rattipariyosāne paripākasithilabandhanaṃ vaṇṭā pavuttatālaphalamiva gīvato pacchijjitvā sahasāva bhūmiyaṃ vipateyyāti.
੩. ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞਤਾਯ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਲੋਕੇ ਜੇਟ੍ਠਭਾવਂ ਅਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੋ ਕੇવਲਂ ਤਂ વਚਨਂ ਅਸਹਮਾਨੋ ਆਹ – ‘‘ਅਰਸਰੂਪੋ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ। ਅਯਂ ਕਿਰਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਂ ਲੋਕੇ ਅਭਿવਾਦਨਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠਾਨਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਂ ‘‘ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ , ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਸਰੂਪੋ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ, ਅਰਸਜਾਤਿਕੋ ਅਰਸਸਭਾવੋਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਚਿਤ੍ਤਮੁਦੁਭਾવਜਨਨਤ੍ਥਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭਾવਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਸ੍ਸਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਖ੍વੇਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਪਰਿਯਾਯੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
3. Evaṃ vuttepi brāhmaṇo duppaññatāya tathāgatassa loke jeṭṭhabhāvaṃ asallakkhento kevalaṃ taṃ vacanaṃ asahamāno āha – ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti. Ayaṃ kirassa adhippāyo – yaṃ loke abhivādanapaccuṭṭhānaañjalikammasāmīcikammaṃ ‘‘sāmaggiraso’’ti vuccati, taṃ bhoto gotamassa natthi , tasmā arasarūpo bhavaṃ gotamo, arasajātiko arasasabhāvoti. Athassa bhagavā cittamudubhāvajananatthaṃ ujuvipaccanīkabhāvaṃ pariharanto aññathā tassa vacanassatthaṃ attani sandassento ‘‘atthi khvesa brāhmaṇa pariyāyo’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਕਾਰਣਂ; ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਰਿਯਾਯਸਦ੍ਦੋ ਦੇਸਨਾ-વਾਰ-ਕਾਰਣੇਸੁ વਤ੍ਤਤਿ। ‘‘ਮਧੁਪਿਣ੍ਡਿਕਪਰਿਯਾਯੋਤ੍વੇવ ਨਂ ਧਾਰੇਹੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੫) ਹਿ ਏਸ ਦੇਸਨਾਯਂ વਤ੍ਤਤਿ। ‘‘ਕਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਅਜ੍ਜ ਪਰਿਯਾਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਓવਦਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੯੮) વਾਰੇ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਅਞ੍ਞਂ ਪਰਿਯਾਯਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤੁ, ਯਥਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਅਞ੍ਞਾਯ ਸਣ੍ਠਹੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧੬੪) ਕਾਰਣੇ। ਸ੍વਾਯਮਿਧ ਕਾਰਣੇ વਤ੍ਤਤਿ । ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ – ਅਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਏਤਂ ਕਾਰਣਂ; ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਮਂ ‘‘ਅਰਸਰੂਪੋ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ વਦਮਾਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਮ੍ਮਾ વਦੇਯ੍ਯ, ਅવਿਤਥવਾਦੀਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਕਤਮੋ ਪਨ ਸੋਤਿ? ਯੇ ਤੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਰੂਪਰਸਾ…ਪੇ॰… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਰਸਾ ਤੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾਤਿ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯੇ ਤੇ ਜਾਤਿવਸੇਨ વਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਾ ਸੇਟ੍ਠਸਮ੍ਮਤਾਨਮ੍ਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਨਿ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਾਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤਾਨਂ ਰਜ੍ਜਨ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਕਾਮਸੁਖਸ੍ਸਾਦਸਙ੍ਖਾਤਾ ਰੂਪਰਸਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਰਸਾ, ਯੇ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਗੀવਾਯ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਯ ਆવਿਞ੍ਛਨ੍ਤਿ, વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਸਾਮਗ੍ਗਿਯਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾਤਿ। ਮਯ੍ਹਂ ਪਹੀਨਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਪਿ ਮਮਾਕਾਰੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ વਾ ਏਸ ਭਗવਤੋ।
Tattha pariyāyoti kāraṇaṃ; ayañhi pariyāyasaddo desanā-vāra-kāraṇesu vattati. ‘‘Madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehī’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) hi esa desanāyaṃ vattati. ‘‘Kassa nu kho, ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398) vāre. ‘‘Sādhu, bhante, bhagavā aññaṃ pariyāyaṃ ācikkhatu, yathāyaṃ bhikkhusaṅgho aññāya saṇṭhaheyyā’’tiādīsu (pārā. 164) kāraṇe. Svāyamidha kāraṇe vattati . Tasmā ettha evamattho daṭṭhabbo – atthi kho, brāhmaṇa, etaṃ kāraṇaṃ; yena kāraṇena maṃ ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti vadamāno puggalo sammā vadeyya, avitathavādīti saṅkhyaṃ gaccheyya. Katamo pana soti? Ye te brāhmaṇa rūparasā…pe… phoṭṭhabbarasā te tathāgatassa pahīnāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Ye te jātivasena vā upapattivasena vā seṭṭhasammatānampi puthujjanānaṃ rūpārammaṇādīni assādentānaṃ abhinandantānaṃ rajjantānaṃ uppajjanti kāmasukhassādasaṅkhātā rūparasasaddagandharasaphoṭṭhabbarasā, ye imaṃ lokaṃ gīvāya bandhitvā viya āviñchanti, vatthārammaṇādisāmaggiyañca uppannattā sāmaggirasāti vuccanti, te sabbepi tathāgatassa pahīnāti. Mayhaṃ pahīnāti vattabbepi mamākārena attānaṃ anukkhipanto dhammaṃ deseti. Desanāvilāso vā esa bhagavato.
ਤਤ੍ਥ ਪਹੀਨਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਤੋ વਿਗਤਾ ਜਹਿਤਾ વਾ। ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ਕਰਣੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਤ੍ਥੇਨ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਤਣ੍ਹਾવਿਜ੍ਜਾਮਯਂ ਮੂਲਮੇਤੇਸਨ੍ਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ। ਤਾਲવਤ੍ਥੁ વਿਯ ਨੇਸਂ વਤ੍ਥੁ ਕਤਨ੍ਤਿ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਤਾਲਰੁਕ੍ਖਂ ਸਮੂਲਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਮਤ੍ਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਕਤੇ ਨ ਪੁਨ ਤਸ੍ਸ ਤਾਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ; ਏવਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਤ੍ਥੇਨ ਸਮੂਲੇ ਰੂਪਾਦਿਰਸੇ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਭਾવੇਨ વਤ੍ਥੁਮਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਕਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ‘‘ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅવਿਰੂਲ਼੍ਹਿਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ વਾ ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਲੋ વਿਯ ਕਤਾਤਿ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਏવਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯਥਾ ਨੇਸਂ ਪਚ੍ਛਾਭਾવੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਕਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਆਹ – ‘‘ਅਨਭਾવਂਕਤਾ’’ਤਿ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਪਦਚ੍ਛੇਦੋ – ਅਨੁਅਭਾવਂ ਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾਤਿ। ‘‘ਅਨਭਾવਂ ਗਤਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਅਭਾવਂ ਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਦਚ੍ਛੇਦੋ ਅਨੁਅਭਾવਂ ਗਤਾ ਅਨਭਾવਂ ਗਤਾਤਿ, ਯਥਾ ਅਨੁਅਚ੍ਛਰਿਯਾ ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਾਤਿ। ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾਤਿ ਅਨਾਗਤੇ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸਭਾવਾ। ਯੇ ਹਿ ਅਭਾવਂ ਗਤਾ, ਤੇ ਪੁਨ ਕਥਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ? ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਨਭਾવਂ ਗਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ।
Tattha pahīnāti cittasantānato vigatā jahitā vā. Etasmiṃ panatthe karaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ taṇhāvijjāmayaṃ mūlametesanti ucchinnamūlā. Tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti tālāvatthukatā. Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti paññāyati; evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi te ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuccanti. Avirūḷhidhammattā vā matthakacchinnatālo viya katāti tālāvatthukatā. Yasmā pana evaṃ tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā honti, yathā nesaṃ pacchābhāvo na hoti, tathā katā honti; tasmā āha – ‘‘anabhāvaṃkatā’’ti. Ayañhettha padacchedo – anuabhāvaṃ katā anabhāvaṃkatāti. ‘‘Anabhāvaṃ gatā’’tipi pāṭho, tassa anuabhāvaṃ gatāti attho. Tattha padacchedo anuabhāvaṃ gatā anabhāvaṃ gatāti, yathā anuacchariyā anacchariyāti. Āyatiṃ anuppādadhammāti anāgate anuppajjanakasabhāvā. Ye hi abhāvaṃ gatā, te puna kathaṃ uppajjissanti? Tenāha – ‘‘anabhāvaṃ gatā āyatiṃ anuppādadhammā’’ti.
ਅਯਂ ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਇਦਂ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਕਾਰਣਂ ਯੇਨ ਮਂ ਸਮ੍ਮਾ વਦਮਾਨੋ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਅਰਸਰੂਪੋ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ’’ਤਿ। ਨੋ ਚ ਖੋ ਯਂ ਤ੍વਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦੇਸੀਤਿ ਯਞ੍ਚ ਖੋ ਤ੍વਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦੇਸਿ, ਸੋ ਪਰਿਯਾਯੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਏવਮਾਹ? ਨਨੁ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਯੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸੋ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ ਹੋਤੀਤਿ। વੁਚ੍ਚਤੇ, ਨ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਹਿ ਤਂ ਸਾਮਗ੍ਗਿਰਸਂ ਕਾਤੁਂ ਭਬ੍ਬੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਸੋ ਤਦਭਾવੇਨ ਅਰਸਰੂਪੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਭવੇਯ੍ਯ। ਭਗવਾ ਪਨ ਅਭਬ੍ਬੋવ ਏਤਂ ਕਾਤੁਂ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਕਰਣੇ ਅਭਬ੍ਬਤਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਨੋ ਚ ਖੋ ਯਂ ਤ੍વਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦੇਸੀ’’ਤਿ। ਯਂ ਪਰਿਯਾਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਤ੍વਂ ਮਂ ‘‘ਅਰਸਰੂਪੋ’’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਸੋ ਅਮ੍ਹੇਸੁ ਨੇવ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Ayaṃ kho brāhmaṇa pariyāyoti idaṃ kho, brāhmaṇa, kāraṇaṃ yena maṃ sammā vadamāno vadeyya ‘‘arasarūpo samaṇo gotamo’’ti. No ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesīti yañca kho tvaṃ sandhāya vadesi, so pariyāyo na hoti. Kasmā pana bhagavā evamāha? Nanu evaṃ vutte yo brāhmaṇena vutto sāmaggiraso tassa attani vijjamānatā anuññātā hotīti. Vuccate, na hoti. Yo hi taṃ sāmaggirasaṃ kātuṃ bhabbo hutvā na karoti, so tadabhāvena arasarūpoti vattabbo bhaveyya. Bhagavā pana abhabbova etaṃ kātuṃ, tenassa karaṇe abhabbataṃ pakāsento āha – ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’ti. Yaṃ pariyāyaṃ sandhāya tvaṃ maṃ ‘‘arasarūpo’’ti vadesi, so amhesu neva vattabboti.
੪. ਏવਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਅਰਸਰੂਪਤਂ ਆਰੋਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਅਥਾਪਰਂ ਨਿਬ੍ਭੋਗੋ ਭવਂ ਗੋਤਮੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਬ੍ਬਪਰਿਯਾਯੇਸੁ ਚੇਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯੋਜਨਕ੍ਕਮਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਾਸਿਤਮਤ੍ਤਂ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਮੇવ વਯੋવੁਡ੍ਢਾਨਂ ਅਭਿવਾਦਨਕਮ੍ਮਾਦਿਂ ਲੋਕੇ ਸਾਮਗ੍ਗਿਪਰਿਭੋਗੋਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਤਦਭਾવੇਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਭੋਗੋਤਿ ਆਹ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯ੍વਾਯਂ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪਰਿਭੋਗੋ ਤਦਭਾવਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ।
4. Evaṃ brāhmaṇo attanā adhippetaṃ arasarūpataṃ āropetuṃ asakkonto athāparaṃ nibbhogo bhavaṃ gotamotiādimāha. Sabbapariyāyesu cettha vuttanayeneva yojanakkamaṃ viditvā sandhāya bhāsitamattaṃ evaṃ veditabbaṃ. Brāhmaṇo tameva vayovuḍḍhānaṃ abhivādanakammādiṃ loke sāmaggiparibhogoti maññamāno tadabhāvena bhagavantaṃ nibbhogoti āha. Bhagavā pana yvāyaṃ rūpādīsu sattānaṃ chandarāgaparibhogo tadabhāvaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.
੫. ਪੁਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯਂ ਲੋਕੇ વਯੋવੁਡ੍ਢਾਨਂ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਕੁਲਸਮੁਦਾਚਾਰਕਮ੍ਮਂ ਲੋਕਿਯਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਕਿਰਿਯਂ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਕਿਰਿਯવਾਦੋਤਿ ਆਹ। ਭਗવਾ ਪਨ, ਯਸ੍ਮਾ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਅਕਿਰਿਯਂ વਦਤਿ ਤਸ੍ਮਾ, ਤਂ ਅਕਿਰਿਯવਾਦਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤ-ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨ-ਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਚੇਤਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਮੁਸਾવਾਦ-ਪਿਸੁਣવਾਚਾ-ਫਰੁਸવਾਚਾ-ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਚੇਤਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ, ਅવਸੇਸਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਅਨੇਕવਿਹਿਤਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
5. Puna brāhmaṇo yaṃ loke vayovuḍḍhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ lokiyā karonti tassa akiriyaṃ sampassamāno bhagavantaṃ akiriyavādoti āha. Bhagavā pana, yasmā kāyaduccaritādīnaṃ akiriyaṃ vadati tasmā, taṃ akiriyavādaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ca kāyaduccaritanti pāṇātipāta-adinnādāna-micchācāracetanā veditabbā. Vacīduccaritanti musāvāda-pisuṇavācā-pharusavācā-samphappalāpacetanā veditabbā. Manoduccaritanti abhijjhābyāpādamicchādiṭṭhiyo veditabbā. Ṭhapetvā te dhamme, avasesā akusalā dhammā ‘‘anekavihitā pāpakā akusalā dhammā’’ti veditabbā.
੬. ਪੁਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਮੇવ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਕਮ੍ਮਂ ਭਗવਤਿ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਇਮਂ ‘‘ਆਗਮ੍ਮ ਅਯਂ ਲੋਕਤਨ੍ਤਿ ਲੋਕਪવੇਣੀ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦੋਤਿ ਆਹ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਸੁ ਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਰਾਗਸ੍ਸ ਦ੍વੀਸੁ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਕਦੋਸਸ੍ਸ ਚ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਉਚ੍ਛੇਦਂ વਦਤਿ। ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਰવਸੇਸਸ੍ਸ ਮੋਹਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਉਚ੍ਛੇਦਂ વਦਤਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਤੇ ਤਯੋ, ਅવਸੇਸਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਉਚ੍ਛੇਦਂ વਦਤਿ; ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਉਚ੍ਛੇਦવਾਦਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ।
6. Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto imaṃ ‘‘āgamma ayaṃ lokatanti lokapaveṇī ucchijjatī’’ti maññamāno bhagavantaṃ ucchedavādoti āha. Bhagavā pana yasmā aṭṭhasu lobhasahagatacittesu pañcakāmaguṇikarāgassa dvīsu akusalacittesu uppajjamānakadosassa ca anāgāmimaggena ucchedaṃ vadati. Sabbākusalasambhavassa pana niravasesassa mohassa arahattamaggena ucchedaṃ vadati. Ṭhapetvā te tayo, avasesānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ yathānurūpaṃ catūhi maggehi ucchedaṃ vadati; tasmā taṃ ucchedavādaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.
੭. ਪੁਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ‘‘ਜਿਗੁਚ੍ਛਤਿ ਮਞ੍ਞੇ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਇਦਂ વਯੋવੁਡ੍ਢਾਨਂ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਕੁਲਸਮੁਦਾਚਾਰਕਮ੍ਮਂ, ਤੇਨ ਤਂ ਨ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਜੇਗੁਚ੍ਛੀਤਿ ਆਹ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਜਿਗੁਚ੍ਛਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਹਿ; ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ? ਯਞ੍ਚ ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਯਞ੍ਚ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਯਞ੍ਚ ਤਿવਿਧਂ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਯਾ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਾਨਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਿ ਅવਸੇਸਾਨਂ ਲਾਮਕਟ੍ਠੇਨ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਾ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવੋ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਗੂਥਂ વਿਯ ਮਣ੍ਡਨਕਜਾਤਿਯੋ ਪੁਰਿਸੋ ਜਿਗੁਚ੍ਛਤਿ ਹਿਰੀਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਜੇਗੁਚ੍ਛਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨਾ’’ਤਿ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
7. Puna brāhmaṇo ‘‘jigucchati maññe samaṇo gotamo idaṃ vayovuḍḍhānaṃ abhivādanādikulasamudācārakammaṃ, tena taṃ na karotī’’ti maññamāno bhagavantaṃ jegucchīti āha. Bhagavā pana yasmā jigucchati kāyaduccaritādīhi; kiṃ vuttaṃ hoti ? Yañca tividhaṃ kāyaduccaritaṃ, yañca catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ, yañca tividhaṃ manoduccaritaṃ, yā ca ṭhapetvā tāni duccaritāni avasesānaṃ lāmakaṭṭhena pāpakānaṃ akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ dhammānaṃ samāpatti samāpajjanā samaṅgibhāvo, taṃ sabbampi gūthaṃ viya maṇḍanakajātiyo puriso jigucchati hirīyati, tasmā taṃ jegucchitaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tattha ‘‘kāyaduccaritenā’’ti upayogatthe karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ.
੮. ਪੁਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਮੇવ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਕਮ੍ਮਂ ਭਗવਤਿ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਇਮਂ ਲੋਕਜੇਟ੍ਠਕਕਮ੍ਮਂ વਿਨੇਤਿ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਅਥ વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਂ ਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਂ વਿਨੇਤਬ੍ਬੋ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ વੇਨਯਿਕੋਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਦਤ੍ਥੋ – વਿਨਯਤੀਤਿ વਿਨਯੋ, વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਨਯੋ ਏવ વੇਨਯਿਕੋ, વਿਨਯਂ વਾ ਅਰਹਤੀਤਿ વੇਨਯਿਕੋ, ਨਿਗ੍ਗਹਂ ਅਰਹਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਭਗવਾ ਪਨ, ਯਸ੍ਮਾ ਰਾਗਾਦੀਨਂ વਿਨਯਾਯ વੂਪਸਮਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੇਨਯਿਕੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਮੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਪਦਤ੍ਥੋ – વਿਨਯਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੀਤਿ વੇਨਯਿਕੋ। વਿਚਿਤ੍ਰਾ ਹਿ ਤਦ੍ਧਿਤવੁਤ੍ਤਿ! ਸ੍વਾਯਂ ਤਂ વੇਨਯਿਕਭਾવਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ।
8. Puna brāhmaṇo tameva abhivādanādikammaṃ bhagavati apassanto ‘‘ayaṃ imaṃ lokajeṭṭhakakammaṃ vineti vināseti, atha vā yasmā etaṃ sāmīcikammaṃ na karoti tasmā ayaṃ vinetabbo niggaṇhitabbo’’ti maññamāno bhagavantaṃ venayikoti āha. Tatrāyaṃ padattho – vinayatīti vinayo, vināsetīti vuttaṃ hoti. Vinayo eva venayiko, vinayaṃ vā arahatīti venayiko, niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hoti. Bhagavā pana, yasmā rāgādīnaṃ vinayāya vūpasamāya dhammaṃ deseti, tasmā venayiko hoti. Ayameva cettha padattho – vinayāya dhammaṃ desetīti venayiko. Vicitrā hi taddhitavutti! Svāyaṃ taṃ venayikabhāvaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti.
੯. ਪੁਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯਸ੍ਮਾ ਅਭਿવਾਦਨਾਦੀਨਿ ਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾ વਯੋવੁਡ੍ਢੇ ਤੋਸੇਨ੍ਤਿ ਹਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਅਕਰੋਨ੍ਤਾ ਪਨ ਤਾਪੇਨ੍ਤਿ વਿਹੇਸੇਨ੍ਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਨੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਭਗવਾ ਚ ਤਾਨਿ ਨ ਕਰੋਤਿ; ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਯਂ વਯੋવੁਡ੍ਢੇ ਤਪਤੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਚਾਰવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ વਾ ‘‘ਕਪਣਪੁਰਿਸੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਤਪਸ੍ਸੀਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਦਤ੍ਥੋ – ਤਪਤੀਤਿ ਤਪੋ, ਰੋਸੇਤਿ વਿਹੇਸੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਾਕਰਣਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਤਪੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਪਸ੍ਸੀ। ਦੁਤਿਯੇ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਅવਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਲੋਕੇ ਕਪਣਪੁਰਿਸੋ ‘‘ਤਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯੇ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਲੋਕਂ ਤਪਨਤੋ ਤਪਨੀਯਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਯਸ੍ਮਾ ਤਪਸ੍ਸੀਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤਪਸ੍ਸਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਦਤ੍ਥੋ – ਤਪਨ੍ਤੀਤਿ ਤਪਾ, ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ – ‘‘ਇਧ ਤਪ੍ਪਤਿ ਪੇਚ੍ਚ ਤਪ੍ਪਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਤੇ ਤਪੇ ਅਸ੍ਸਿ ਨਿਰਸ੍ਸਿ ਪਹਾਸਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਸੀਤਿ ਤਪਸ੍ਸੀ।
9. Puna brāhmaṇo yasmā abhivādanādīni sāmīcikammāni karontā vayovuḍḍhe tosenti hāsenti, akarontā pana tāpenti vihesenti domanassaṃ nesaṃ uppādenti, bhagavā ca tāni na karoti; tasmā ‘‘ayaṃ vayovuḍḍhe tapatī’’ti maññamāno sappurisācāravirahitattā vā ‘‘kapaṇapuriso aya’’nti maññamāno bhagavantaṃ tapassīti āha. Tatrāyaṃ padattho – tapatīti tapo, roseti vihesetīti vuttaṃ hoti, sāmīcikammākaraṇassetaṃ nāmaṃ. Tapo assa atthīti tapassī. Dutiye atthavikappe byañjanāni avicāretvā loke kapaṇapuriso ‘‘tapassī’’ti vuccati. Bhagavā pana ye akusalā dhammā lokaṃ tapanato tapanīyāti vuccanti, tesaṃ pahīnattā yasmā tapassīti saṅkhyaṃ gato, tasmā taṃ tapassitaṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tatrāyaṃ padattho – tapantīti tapā, akusaladhammānametaṃ adhivacanaṃ. Vuttampi hetaṃ – ‘‘idha tappati pecca tappatī’’ti. Tathā te tape assi nirassi pahāsi viddhaṃsesīti tapassī.
੧੦. ਪੁਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਂ ਅਭਿવਾਦਨਾਦਿਕਮ੍ਮਂ ਦੇવਲੋਕਗਬ੍ਭਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦੇવਲੋਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਭਗવਤਿ ਚਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਪਗਬ੍ਭੋਤਿ ਆਹ। ਕੋਧવਸੇਨ વਾ ਭਗવਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣੇ ਦੋਸਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋਪਿ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਦਤ੍ਥੋ – ਗਬ੍ਭਤੋ ਅਪਗਤੋਤਿ ਅਪਗਬ੍ਭੋ, ਅਭਬ੍ਬੋ ਦੇવਲੋਕੂਪਪਤ੍ਤਿਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਹੀਨੋ વਾ ਗਬ੍ਭੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪਗਬ੍ਭੋ, ਦੇવਲੋਕਗਬ੍ਭਪਰਿਬਾਹਿਰਤ੍ਤਾ ਆਯਤਿਂ ਹੀਨਗਬ੍ਭਪਟਿਲਾਭਭਾਗੀਤਿ, ਹੀਨੋ વਾਸ੍ਸ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਗਬ੍ਭવਾਸੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਭਗવਤੋ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਆਯਤਿਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਾ ਅਪਗਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਤਂ ਅਪਗਬ੍ਭਤਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਰ ਚ ਯਸ੍ਸ ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਆਯਤਿਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਪਹੀਨਾਤਿ ਏਤੇਸਂ ਪਦਾਨਂ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ – ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤੇ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਾ, ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਚ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ વਿਹਤਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਾਤਿ। ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਜਲਾਬੁਜਯੋਨਿ ਗਹਿਤਾ। ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਇਤਰਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ।
10. Puna brāhmaṇo taṃ abhivādanādikammaṃ devalokagabbhasampattiyā devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatīti maññamāno bhagavati cassa abhāvaṃ disvā bhagavantaṃ apagabbhoti āha. Kodhavasena vā bhagavato mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentopi evamāha. Tatrāyaṃ padattho – gabbhato apagatoti apagabbho, abhabbo devalokūpapattiṃ pāpuṇitunti adhippāyo. Hīno vā gabbho assāti apagabbho, devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgīti, hīno vāssa mātukucchimhi gabbhavāso ahosīti adhippāyo. Bhagavato pana yasmā āyatiṃ gabbhaseyyā apagatā, tasmā so taṃ apagabbhataṃ attani sampassamāno aparampi pariyāyaṃ anujānāti. Tatra ca yassa kho brāhmaṇa āyatiṃ gabbhaseyyā punabbhavābhinibbatti pahīnāti etesaṃ padānaṃ evamattho daṭṭhabbo – brāhmaṇa, yassa puggalassa anāgate gabbhaseyyā, punabbhave ca abhinibbatti anuttarena maggena vihatakāraṇattā pahīnāti. Gabbhaseyyaggahaṇena cettha jalābujayoni gahitā. Punabbhavābhinibbattiggahaṇena itarā tissopi.
ਅਪਿਚ ਗਬ੍ਭਸ੍ਸ ਸੇਯ੍ਯਾ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਾ, ਪੁਨਬ੍ਭવੋ ਏવ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਤੋ ਅਞ੍ਞਾ ਠਿਤਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਨ ਗਬ੍ਭਤੋ ਅਞ੍ਞਾ ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਚ ਨਾਮ ਯਸ੍ਮਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਭੂਤਾਪਿ ਅਪੁਨਬ੍ਭવਭੂਤਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਇਧ ਚ ਪੁਨਬ੍ਭવਭੂਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਪੁਨਬ੍ਭવੋ ਏવ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Apica gabbhassa seyyā gabbhaseyyā, punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yathā ca viññāṇaṭṭhitīti vuttepi na viññāṇato aññā ṭhiti atthi, evamidhāpi na gabbhato aññā seyyāti veditabbā. Abhinibbatti ca nāma yasmā punabbhavabhūtāpi apunabbhavabhūtāpi atthi, idha ca punabbhavabhūtā adhippetā. Tasmā vuttaṃ – ‘‘punabbhavo eva abhinibbatti punabbhavābhinibbattī’’ti.
੧੧. ਏવਂ ਆਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਰਸਰੂਪਤਾਦੀਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸવਤ੍ਥੂਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰੋ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ ਤਥਾਗਤੋ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਸੀਤਲੇਨੇવ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਯਂ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ વਿਗਤવਲਾਹਕੇ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ ਸਮਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦੋ વਿਯ ਸਰਦਕਾਲੇ ਸੂਰਿਯੋ વਿਯ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਹਦਯਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਨ੍ਤੋ ਤਾਨਿਯੇવ ਅਕ੍ਕੋਸવਤ੍ਥੂਨਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਞ੍ਞਥਾ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਪੁਨਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਰੁਣਾવਿਪ੍ਫਾਰਂ ਅਟ੍ਠਹਿ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਕਮ੍ਪਿਯਭਾવੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਂ, ਤਾਦਿਗੁਣਲਕ੍ਖਣਂ ਪਥવੀਸਮਚਿਤ੍ਤਤਂ ਅਕੁਪ੍ਪਧਮ੍ਮਤਞ੍ਚ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਕੇવਲਂ ਪਲਿਤਸਿਰਖਣ੍ਡਦਨ੍ਤવਲਿਤ੍ਤਚਤਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વੁਡ੍ਢਭਾવਂ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਨੋ ਚ ਖੋ ਜਾਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਗਤਂ ਜਰਾਯ ਅਨੁਸਟਂ ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਅਭਿਭੂਤਂ ਮਰਣੇਨ ਅਬ੍ਭਾਹਤਂ વਟ੍ਟਖਾਣੁਭੂਤਂ ਅਜ੍ਜ ਮਰਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਸ੍વੇવ ਉਤ੍ਤਾਨਸਯਨਦਾਰਕਭਾવਗਮਨੀਯਂ। ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਉਸ੍ਸਾਹੇਨ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਆਗਤੋ, ਤਦਸ੍ਸ ਆਗਮਨਂ ਸਾਤ੍ਥਕਂ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਂ ਪੁਰੇਜਾਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ વਡ੍ਢੇਸਿ।
11. Evaṃ āgatakālato paṭṭhāya arasarūpatādīhi aṭṭhahi akkosavatthūhi akkosantampi brāhmaṇaṃ bhagavā dhammissaro dhammarājā dhammassāmī tathāgato anukampāya sītaleneva cakkhunā olokento yaṃ dhammadhātuṃ paṭivijjhitvā desanāvilāsappatto hoti, tassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā vigatavalāhake antalikkhe samabbhuggato puṇṇacando viya saradakāle sūriyo viya ca brāhmaṇassa hadayandhakāraṃ vidhamanto tāniyeva akkosavatthūni tena tena pariyāyena aññathā dassetvā, punapi attano karuṇāvipphāraṃ aṭṭhahi lokadhammehi akampiyabhāvena paṭiladdhaṃ, tādiguṇalakkhaṇaṃ pathavīsamacittataṃ akuppadhammatañca pakāsento ‘‘ayaṃ brāhmaṇo kevalaṃ palitasirakhaṇḍadantavalittacatādīhi attano vuḍḍhabhāvaṃ sañjānāti, no ca kho jānāti attānaṃ jātiyā anugataṃ jarāya anusaṭaṃ byādhinā abhibhūtaṃ maraṇena abbhāhataṃ vaṭṭakhāṇubhūtaṃ ajja maritvā puna sveva uttānasayanadārakabhāvagamanīyaṃ. Mahantena kho pana ussāhena mama santikaṃ āgato, tadassa āgamanaṃ sātthakaṃ hotū’’ti cintetvā imasmiṃ loke attano appaṭisamaṃ purejātabhāvaṃ dassento seyyathāpi brāhmaṇātiādinā nayena brāhmaṇassa dhammadesanaṃ vaḍḍhesi.
ਤਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯਥਾਤਿ ਓਪਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ; ਪੀਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਨਤ੍ਥੇ; ਉਭਯੇਨਾਪਿ ਯਥਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਦ੍વਾਦਸ વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਊਨਾਧਿਕਾਨਿਪਿ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖੋ વਚਨਸਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇ ਸਿਲਿਟ੍ਠવਚਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਾਨਸ੍ਸੂਤਿ ਤਾਨਿ ਅਸ੍ਸੁ, ਭવੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨੀਤਿ ਤਾਯ ਜਨੇਤ੍ਤਿਯਾ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਪਕ੍ਖੇ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਉਪਰਿ ਸਯਨ੍ਤਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਸੇਦਿਤਾਨੀਤਿ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਤੁਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਨ੍ਤਿਯਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਸੇਦਿਤਾਨਿ, ਉਸ੍ਮੀਕਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਨੀਤਿ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਭਾવਿਤਾਨਿ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਗਨ੍ਧਂ ਗਾਹਾਪਿਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Tattha seyyathāti opammatthe nipāto; pīti sambhāvanatthe; ubhayenāpi yathā nāma brāhmaṇāti dasseti. Kukkuṭiyā aṇḍāni aṭṭha vā dasa vā dvādasa vāti ettha pana kiñcāpi kukkuṭiyā vuttappakārato ūnādhikānipi aṇḍāni honti, atha kho vacanasiliṭṭhatāya evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Evañhi loke siliṭṭhavacanaṃ hoti. Tānassūti tāni assu, bhaveyyunti vuttaṃ hoti. Kukkuṭiyā sammā adhisayitānīti tāya janettiyā kukkuṭiyā pakkhe pasāretvā tesaṃ upari sayantiyā sammā adhisayitāni. Sammā pariseditānīti kālena kālaṃ utuṃ gaṇhāpentiyā suṭṭhu samantato seditāni, usmīkatānīti vuttaṃ hoti. Sammā paribhāvitānīti kālena kālaṃ suṭṭhu samantato bhāvitāni, kukkuṭagandhaṃ gāhāpitānīti vuttaṃ hoti.
ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਾਯ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਏવਂ ਤੀਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਤਾਨਿ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਪਰਿਪਾਲਿਯਮਾਨਾਨਿ ਨ ਪੂਤੀਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯੋਪਿ ਨੇਸਂ ਅਲ੍ਲਸਿਨੇਹੋ ਸੋ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਕਪਾਲਂ ਤਨੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਪਾਦਨਖਸਿਖਾ ਚ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕਞ੍ਚ ਖਰਂ ਹੋਤਿ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਕਪਾਲਸ੍ਸ ਤਨੁਕਤ੍ਤਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਆਲੋਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਅਥ ਤੇ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ‘‘ਚਿਰਂ વਤ ਮਯਂ ਸਙ੍ਕੁਟਿਤਹਤ੍ਥਪਾਦਾ ਸਮ੍ਬਾਧੇ ਸਯਿਮ੍ਹ, ਅਯਞ੍ਚ ਬਹਿ ਆਲੋਕੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਦਾਨਿ ਨੋ ਸੁਖવਿਹਾਰੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਕਾਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਕਪਾਲਂ ਪਾਦੇਨ ਪਹਰਨ੍ਤਿ, ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਤਂ ਕਪਾਲਂ ਦ੍વੇਧਾ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ਪਕ੍ਖੇ વਿਧੁਨਨ੍ਤਾ ਤਙ੍ਖਣਾਨੁਰੂਪਂ વਿਰવਨ੍ਤਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਯੋ ਪਠਮਤਰਂ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ ਸੋ ‘ਜੇਟ੍ਠੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਤਾਯ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવਂ ਸਾਧੇਤੁਕਾਮੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਯੋ ਨੁ ਖੋ ਤੇਸਂ ਕੁਕ੍ਕੁਟਚ੍ਛਾਪਕਾਨਂ…ਪੇ॰… ਕਿਨ੍ਤਿ ਸ੍વਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕੁਕ੍ਕੁਟਚ੍ਛਾਪਕਾਨਨ੍ਤਿ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾਨਂ। ਕਿਨ੍ਤਿ ਸ੍વਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋਤਿ ਸੋ ਕਿਨ੍ਤਿ વਚਨੀਯੋ ਅਸ੍ਸ, ਕਿਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਭવੇਯ੍ਯ ਜੇਟ੍ਠੋ વਾ ਕਨਿਟ੍ਠੋ વਾਤਿ। ਸੇਸਂ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।
Idāni yasmā tāya kukkuṭiyā evaṃ tīhi pakārehi tāni aṇḍāni paripāliyamānāni na pūtīni honti. Yopi nesaṃ allasineho so pariyādānaṃ gacchati. Kapālaṃ tanukaṃ hoti, pādanakhasikhā ca mukhatuṇḍakañca kharaṃ hoti, kukkuṭapotakā paripākaṃ gacchanti, kapālassa tanukattā bahiddhā āloko anto paññāyati. Atha te kukkuṭapotakā ‘‘ciraṃ vata mayaṃ saṅkuṭitahatthapādā sambādhe sayimha, ayañca bahi āloko dissati, ettha dāni no sukhavihāro bhavissatī’’ti nikkhamitukāmā hutvā kapālaṃ pādena paharanti, gīvaṃ pasārenti. Tato taṃ kapālaṃ dvedhā bhijjati, kukkuṭapotakā pakkhe vidhunantā taṅkhaṇānurūpaṃ viravantā nikkhamanti. Evaṃ nikkhamantānañca nesaṃ yo paṭhamataraṃ nikkhamati so ‘jeṭṭho’ti vuccati. Tasmā bhagavā tāya upamāya attano jeṭṭhakabhāvaṃ sādhetukāmo brāhmaṇaṃ pucchi – ‘‘yo nu kho tesaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ…pe… kinti svassa vacanīyo’’ti. Tattha kukkuṭacchāpakānanti kukkuṭapotakānaṃ. Kinti svassa vacanīyoti so kinti vacanīyo assa, kinti vattabbo bhaveyya jeṭṭho vā kaniṭṭho vāti. Sesaṃ uttānatthameva.
ਤਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਆਹ – ‘‘ਜੇਟ੍ਠੋਤਿਸ੍ਸ ਭੋ ਗੋਤਮ વਚਨੀਯੋ’’ਤਿ। ਭੋ, ਗੋਤਮ, ਸੋ ਜੇਟ੍ਠੋ ਇਤਿ ਅਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋ। ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਚੇ? ਸੋ ਹਿ ਨੇਸਂ ਜੇਟ੍ਠੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਨੇਸਂ વੁਡ੍ਢਤਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਓਪਮ੍ਮਂ ਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ ਅਹਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਸੋ ਕੁਕ੍ਕੁਟਚ੍ਛਾਪਕੋ ਜੇਟ੍ਠੋਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤਿ; ਏવਂ ਅਹਮ੍ਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤਾਯ ਪਜਾਯ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤਾਯਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਗਤਾਯ। ਪਜਾਯਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੂਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਣ੍ਡਭੂਤਾਯਾਤਿ ਅਣ੍ਡੇ ਭੂਤਾਯ ਜਾਤਾਯ ਸਞ੍ਜਾਤਾਯ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਣ੍ਡੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਏਕਚ੍ਚੇ ਸਤ੍ਤਾ ਅਣ੍ਡਭੂਤਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ; ਏવਮਯਂ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਪਜਾ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਣ੍ਡਭੂਤਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧਾਯਾਤਿ ਤੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਓਨਦ੍ਧਾਯ ਬਦ੍ਧਾਯ વੇਠਿਤਾਯ । ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਮਯਂ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ । ਏਕੋવ ਲੋਕੇਤਿ ਸਕਲੇਪਿ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੇ ਅਹਮੇવ ਏਕੋ ਅਦੁਤਿਯੋ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰવਿਰਹਿਤਂ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠਂ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਚ ਬੋਧਿਂ; ਅਥ વਾ ਪਸਤ੍ਥਂ ਸੁਨ੍ਦਰਞ੍ਚ ਬੋਧਿਂ; ਬੋਧੀਤਿ ਰੁਕ੍ਖੋਪਿ ਮਗ੍ਗੋਪਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਪਠਮਾਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧; ਉਦਾ॰ ੧) ਚ ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਗਯਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਬੋਧਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫) ਚ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਬੋਧਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੧) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਮਗ੍ਗੋ। ‘‘ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਬੋਧਿਂ વਰਭੂਰਿਮੇਧਸੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੧੭) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ। ‘‘ਪਤ੍વਾਨ ਬੋਧਿਂ ਅਮਤਂ ਅਸਙ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਇਧ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ ਬੋਧਿ ਹੋਤਿ, ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਨ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਅਸਬ੍ਬਗੁਣਦਾਯਕਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਮੇવ ਦੇਤਿ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਞਾਣਂ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਞਾਣਮੇવ ਦੇਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦੇਤਿ, ਅਭਿਸੇਕੋ વਿਯ ਰਞ੍ਞੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕਿਸ੍ਸਰਿਯਭਾવਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ ਬੋਧਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਂ; ਪਤ੍ਤੋਮ੍ਹਿ ਅਧਿਗਤੋਮ੍ਹੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Tato brāhmaṇo āha – ‘‘jeṭṭhotissa bho gotama vacanīyo’’ti. Bho, gotama, so jeṭṭho iti assa vacanīyo. Kasmāti ce? So hi nesaṃ jeṭṭho, tasmā so nesaṃ vuḍḍhataroti attho. Athassa bhagavā opammaṃ sampaṭipādento āha – ‘‘evameva kho ahaṃ brāhmaṇā’’tiādi. Yathā so kukkuṭacchāpako jeṭṭhoti saṅkhyaṃ gacchati; evaṃ ahampi avijjāgatāya pajāya. Avijjāgatāyāti avijjā vuccati aññāṇaṃ, tattha gatāya. Pajāyāti sattādhivacanametaṃ. Tasmā ettha avijjaṇḍakosassa anto paviṭṭhesu sattesūti evaṃ attho daṭṭhabbo. Aṇḍabhūtāyāti aṇḍe bhūtāya jātāya sañjātāya. Yathā hi aṇḍe nibbattā ekacce sattā aṇḍabhūtāti vuccanti; evamayaṃ sabbāpi pajā avijjaṇḍakose nibbattattā aṇḍabhūtāti vuccati. Pariyonaddhāyāti tena avijjaṇḍakosena samantato onaddhāya baddhāya veṭhitāya . Avijjaṇḍakosaṃ padāletvāti taṃ avijjāmayaṃ aṇḍakosaṃ bhinditvā . Ekova loketi sakalepi lokasannivāse ahameva eko adutiyo. Anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti anuttaranti uttaravirahitaṃ sabbaseṭṭhaṃ. Sammāsambodhinti sammā sāmañca bodhiṃ; atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhiṃ; bodhīti rukkhopi maggopi sabbaññutaññāṇampi nibbānampi vuccati. ‘‘Bodhirukkhamūle paṭhamābhisambuddho’’ti (mahāva. 1; udā. 1) ca ‘‘antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (mahāva. 11; ma. ni. 1.285) ca āgataṭṭhānesu hi rukkho bodhīti vuccati. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) āgataṭṭhāne maggo. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) āgataṭṭhāne sabbaññutaññāṇaṃ. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti āgataṭṭhāne nibbānaṃ. Idha pana bhagavato arahattamaggañāṇaṃ adhippetaṃ. Sabbaññutaññāṇantipi vadanti. Aññesaṃ arahattamaggo anuttarā bodhi hoti, na hotīti? Na hoti. Kasmā? Asabbaguṇadāyakattā. Tesañhi kassaci arahattamaggo arahattaphalameva deti, kassaci tisso vijjā, kassaci cha abhiññā, kassaci catasso paṭisambhidā, kassaci sāvakapāramiñāṇaṃ. Paccekabuddhānampi paccekabodhiñāṇameva deti. Buddhānaṃ pana sabbaguṇasampattiṃ deti, abhiseko viya rañño sabbalokissariyabhāvaṃ. Tasmā aññassa kassacipi anuttarā bodhi na hotīti. Abhisambuddhoti abbhaññāsiṃ paṭivijjhiṃ; pattomhi adhigatomhīti vuttaṃ hoti.
ਇਦਾਨਿ ਯਦੇਤਂ ਭਗવਤਾ ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ ਅਹਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ ਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਓਪਮ੍ਮਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਨਂ, ਤਂ ਏવਮਤ੍ਥੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਣ੍ਡੇਸੁ ਅਧਿਸਯਨਾਦਿਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਕਰਣਂ; ਏવਂ ਬੋਧਿਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਕਰਣਂ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ ਅਣ੍ਡਾਨਂ ਅਪੂਤਿਭਾવੋ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸ੍ਸ ਅਪਰਿਹਾਨਿ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਕਰਣੇਨ ਅਣ੍ਡਾਨਂ ਅਲ੍ਲਸਿਨੇਹਪਰਿਯਾਦਾਨਂ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ ਭવਤ੍ਤਯਾਨੁਗਤਨਿਕਨ੍ਤਿਸਿਨੇਹਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਕਰਣੇਨ ਅਣ੍ਡਕਪਾਲਾਨਂ ਤਨੁਭਾવੋ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਸ੍ਸ ਤਨੁਭਾવੋ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਕਰਣੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਟਚ੍ਛਾਪਕਸ੍ਸ ਪਾਦਨਖਸਿਖਾਤੁਣ੍ਡਕਾਨਂ ਥਦ੍ਧਖਰਭਾવੋ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸ੍ਸ ਤਿਕ੍ਖਖਰવਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਸੂਰਭਾવੋ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਕਰਣੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਟਚ੍ਛਾਪਕਸ੍ਸ ਪਰਿਪਾਕਕਾਲੋ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸ੍ਸ ਪਰਿਪਾਕਕਾਲੋ વਡ੍ਢਿਤਕਾਲੋ ਗਬ੍ਭਗ੍ਗਹਣਕਾਲੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Idāni yadetaṃ bhagavatā ‘‘evameva kho ahaṃ brāhmaṇā’’ti ādinā nayena vuttaṃ opammasampaṭipādanaṃ, taṃ evamatthena saddhiṃ saṃsanditvā veditabbaṃ. Yathā hi tassā kukkuṭiyā attano aṇḍesu adhisayanāditividhakiriyākaraṇaṃ; evaṃ bodhipallaṅke nisinnassa bodhisattabhūtassa bhagavato attano cittasantāne aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tividhānupassanākaraṇaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyāsampādanena aṇḍānaṃ apūtibhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa aparihāni. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍānaṃ allasinehapariyādānaṃ viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena bhavattayānugatanikantisinehapariyādānaṃ. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena aṇḍakapālānaṃ tanubhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa pādanakhasikhātuṇḍakānaṃ thaddhakharabhāvo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa tikkhakharavippasannasūrabhāvo. Kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa paripākakālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇassa paripākakālo vaḍḍhitakālo gabbhaggahaṇakālo veditabbo.
ਤਤੋ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਿਰਿਯਾਕਰਣੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਟਚ੍ਛਾਪਕਸ੍ਸ ਪਾਦਨਖਸਿਖਾਯ વਾ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕੇਨ વਾ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖੇ ਪਪ੍ਫੋਟੇਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਦਾਕਾਲੋ વਿਯ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਿવਿਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਾਧਿਗਤੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਕ੍ਖੇ ਪਪ੍ਫੋਟੇਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਸਕਲਬੁਦ੍ਧਗੁਣਸਚ੍ਛਿਕਤਕਾਲੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
Tato kukkuṭiyā tividhakiriyākaraṇena kukkuṭacchāpakassa pādanakhasikhāya vā mukhatuṇḍakena vā aṇḍakosaṃ padāletvā pakkhe papphoṭetvā sotthinā abhinibbhidākālo viya bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanāsampādanena vipassanāñāṇaṃ gabbhaṃ gaṇhāpetvā anupubbādhigatena arahattamaggena avijjaṇḍakosaṃ padāletvā abhiññāpakkhe papphoṭetvā sotthinā sakalabuddhaguṇasacchikatakālo veditabboti.
ਸ੍વਾਹਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਜੇਟ੍ਠੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋ ਅਹਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਯਥਾ ਤੇਸਂ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾਨਂ ਪਠਮਤਰਂ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਦੋ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕੋ ਜੇਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ; ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤਾਯ ਪਜਾਯ ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਪਠਮਤਰਂ ਅਰਿਯਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਜੇਟ੍ਠੋ વੁਡ੍ਢਤਰੋਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤੋ। ਸਬ੍ਬਗੁਣੇਹਿ ਪਨ ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਤ੍ਤਾ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ।
Svāhaṃ brāhmaṇa jeṭṭho seṭṭho lokassāti so ahaṃ brāhmaṇa yathā tesaṃ kukkuṭapotakānaṃ paṭhamataraṃ aṇḍakosaṃ padāletvā abhinibbhido kukkuṭapotako jeṭṭho hoti; evaṃ avijjāgatāya pajāya taṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamataraṃ ariyāya jātiyā jātattā jeṭṭho vuḍḍhataroti saṅkhyaṃ gato. Sabbaguṇehi pana appaṭisamattā seṭṭhoti.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਭਾવਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਤਂ ਅਧਿਗਤੋ ਤਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਤੋ ਪਭੁਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਆਰਦ੍ਧਂ ਖੋ ਪਨ ਮੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਇਮਂ વਾ ਭਗવਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਮੇવਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ – ‘‘ਕਾਯ ਨੁ ਖੋ ਪਟਿਪਦਾਯ ਇਮਂ ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਮਞ੍ਞਾਯ ‘‘ਇਮਾਯਾਹਂ ਪਟਿਪਦਾਯ ਇਮਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਆਰਦ੍ਧਂ ਖੋ ਪਨ ਮੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ વੀਰਿਯਂ ਅਹੋਸੀਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਨ ਮਯਾ ਅਯਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਭਾવੋ ਕੁਸੀਤੇਨ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਨਾ ਸਾਰਦ੍ਧਕਾਯੇਨ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਧਿਗਤੋ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਤਦਧਿਗਮਾਯ ਆਰਦ੍ਧਂ ਖੋ ਪਨ ਮੇ વੀਰਿਯਂ ਅਹੋਸਿ, ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਨ ਮਯਾ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ વੀਰਿਯਂ ਆਰਦ੍ਧਂ ਅਹੋਸਿ, ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਅਸਿਥਿਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾਯੇવ ਚ ਮੇ ਤਂ ਅਸਲ੍ਲੀਨਂ ਅਹੋਸਿ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ વੀਰਿਯਮੇવ, ਸਤਿਪਿ ਮੇ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖੀਭਾવੇਨ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾ ਅਹੋਸਿ। ਉਪਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾਯੇવ ਚ ਅਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠਾ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਕਾਯੋ ਅਸਾਰਦ੍ਧੋਤਿ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਕਾਯੋਪਿ ਮੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸਿ । ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਨਾਮਕਾਯੇ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੇ ਰੂਪਕਾਯੋਪਿ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋਯੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਾਮਕਾਯੋ ਰੂਪਕਾਯੋਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾવ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਕਾਯੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸਾਰਦ੍ਧੋਤਿ ਸੋ ਚ ਖੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਾਯੇવ ਅਸਾਰਦ੍ਧੋ, વਿਗਤਦਰਥੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਮੇ ਸਮ੍ਮਾ ਆਹਿਤਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਠਪਿਤਂ ਅਪ੍ਪਿਤਂ વਿਯ ਅਹੋਸਿ; ਸਮਾਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏવ ਚ ਏਕਗ੍ਗਂ ਅਚਲਂ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾ ਕਥਿਤਾ ਹੋਤਿ।
Evaṃ bhagavā attano anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ brāhmaṇassa pakāsetvā idāni yāya paṭipadāya taṃ adhigato taṃ paṭipadaṃ pubbabhāgato pabhuti dassetuṃ ‘‘āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇā’’tiādimāha. Imaṃ vā bhagavato anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ sutvā brāhmaṇassa cittamevamuppannaṃ – ‘‘kāya nu kho paṭipadāya imaṃ patto’’ti. Tassa cittamaññāya ‘‘imāyāhaṃ paṭipadāya imaṃ anuttaraṃ jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ patto’’ti dassento evamāha. Tattha āraddhaṃ kho pana me brāhmaṇa vīriyaṃ ahosīti brāhmaṇa, na mayā ayaṃ anuttaro jeṭṭhaseṭṭhabhāvo kusītena muṭṭhassatinā sāraddhakāyena vikkhittacittena adhigato, apica kho tadadhigamāya āraddhaṃ kho pana me vīriyaṃ ahosi, bodhimaṇḍe nisinnena mayā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ āraddhaṃ ahosi, paggahitaṃ asithilappavattitanti vuttaṃ hoti. Āraddhattāyeva ca me taṃ asallīnaṃ ahosi. Na kevalañca vīriyameva, satipi me ārammaṇābhimukhībhāvena upaṭṭhitā ahosi. Upaṭṭhitattāyeva ca asammuṭṭhā. Passaddho kāyo asāraddhoti kāyacittapassaddhivasena kāyopi me passaddho ahosi . Tattha yasmā nāmakāye passaddhe rūpakāyopi passaddhoyeva hoti, tasmā nāmakāyo rūpakāyoti avisesetvāva passaddho kāyoti vuttaṃ. Asāraddhoti so ca kho passaddhattāyeva asāraddho, vigatadarathoti vuttaṃ hoti. Samāhitaṃ cittaṃ ekagganti cittampi me sammā āhitaṃ suṭṭhu ṭhapitaṃ appitaṃ viya ahosi; samāhitattā eva ca ekaggaṃ acalaṃ nipphandananti. Ettāvatā jhānassa pubbabhāgapaṭipadā kathitā hoti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡਂ • Verañjakaṇḍaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ • Verañjakaṇḍavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Paṭhamajjhānakathāvaṇṇanā
