| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
២. មហាវគ្គោ
2. Mahāvaggo
១. វេរញ្ជសុត្តវណ្ណនា
1. Verañjasuttavaṇṇanā
១១. ទុតិយស្ស បឋមេ វេរញ្ជាយំ វិហរតីតិ (បារា. អដ្ឋ. ១.១) ឯត្ថ វេរញ្ជាតិ តស្ស នគរស្សេតំ អធិវចនំ, តស្សំ វេរញ្ជាយំ។ សមីបត្ថេ ភុម្មវចនំ។ នឡេរុបុចិមន្ទមូលេតិ ឯត្ថ នឡេរុ នាម យក្ខោ។ បុចិមន្ទោតិ និម្ពរុក្ខោ។ មូលន្តិ សមីបំ។ អយញ្ហិ មូល-សទ្ទោ ‘‘មូលានិ ឧទ្ធរេយ្យ អន្តមសោ ឧសីរនាឡិមត្តានិបី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.១៩៥) មូលមូលេ ទិស្សតិ។ ‘‘លោភោ អកុសលមូល’’ន្តិអាទីសុ (ទី. និ. ៣.៣០៥; បរិ. ៣២៣) អសាធារណហេតុម្ហិ។ ‘‘យាវ មជ្ឈន្ហិកេ កាលេ ឆាយា ផរតិ, និវាតេ បណ្ណានិ បតន្តិ, ឯត្តាវតា រុក្ខមូល’’ន្តិអាទីសុ (បារា. ៤៩៤) សមីបេ។ ឥធ បន សមីបេ អធិប្បេតោ, តស្មា នឡេរុយក្ខេន អធិគ្គហិតស្ស បុចិមន្ទស្ស សមីបេតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ សោ កិរ បុចិមន្ទោ រមណីយោ បាសាទិកោ អនេកេសំ រុក្ខានំ អាធិបច្ចំ វិយ កុរុមានោ តស្ស នគរស្ស អវិទូរេ គមនាគមនសម្បន្នេ ឋានេ អហោសិ។ អថ ភគវា វេរញ្ជំ គន្ត្វា បតិរូបេ ឋានេ វិហរន្តោ តស្ស រុក្ខស្ស សមីបេ ហេដ្ឋាភាគេ វិហាសិ។ តេន វុត្តំ ‘‘វេរញ្ជាយំ វិហរតិ នឡេរុបុចិមន្ទមូលេ’’តិ។
11. Dutiyassa paṭhame verañjāyaṃ viharatīti (pārā. aṭṭha. 1.1) ettha verañjāti tassa nagarassetaṃ adhivacanaṃ, tassaṃ verañjāyaṃ. Samīpatthe bhummavacanaṃ. Naḷerupucimandamūleti ettha naḷeru nāma yakkho. Pucimandoti nimbarukkho. Mūlanti samīpaṃ. Ayañhi mūla-saddo ‘‘mūlāni uddhareyya antamaso usīranāḷimattānipī’’tiādīsu (a. ni. 4.195) mūlamūle dissati. ‘‘Lobho akusalamūla’’ntiādīsu (dī. ni. 3.305; pari. 323) asādhāraṇahetumhi. ‘‘Yāva majjhanhike kāle chāyā pharati, nivāte paṇṇāni patanti, ettāvatā rukkhamūla’’ntiādīsu (pārā. 494) samīpe. Idha pana samīpe adhippeto, tasmā naḷeruyakkhena adhiggahitassa pucimandassa samīpeti evamettha attho daṭṭhabbo. So kira pucimando ramaṇīyo pāsādiko anekesaṃ rukkhānaṃ ādhipaccaṃ viya kurumāno tassa nagarassa avidūre gamanāgamanasampanne ṭhāne ahosi. Atha bhagavā verañjaṃ gantvā patirūpe ṭhāne viharanto tassa rukkhassa samīpe heṭṭhābhāge vihāsi. Tena vuttaṃ ‘‘verañjāyaṃ viharati naḷerupucimandamūle’’ti.
បច្ចុដ្ឋានំ (សារត្ថ. ដី. ១.២) នាម អាសនា វុដ្ឋានន្តិ អាហ ‘‘នាសនា វុដ្ឋាតី’’តិ។ និសិន្នាសនតោ ន វុដ្ឋហតីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច ជិណ្ណេ…បេ.… វយោអនុប្បត្តេតិ ឧបយោគវចនំ អាសនា វុដ្ឋានកិរិយាបេក្ខំ ន ហោតិ។ តស្មា ‘‘ជិណ្ណេ…បេ.… វយោអនុប្បត្តេ ទិស្វា’’តិ អជ្ឈាហារំ កត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អថ វា បច្ចុគ្គមនកិរិយាបេក្ខំ ឧបយោគវចនំ, តស្មា ន បច្ចុដ្ឋាតីតិ ឧដ្ឋាយ បច្ចុគ្គមនំ ន ករោតីតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ បច្ចុគ្គមនម្បិ ហិ បច្ចុដ្ឋានន្តិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘អាចរិយំ បន ទូរតោវ ទិស្វា បច្ចុដ្ឋាយ បច្ចុគ្គមនករណំ បច្ចុដ្ឋានំ នាមា’’តិ។ នាសនា វុដ្ឋាតីតិ ឥមិនា បន បច្ចុគ្គមនាភាវស្ស ឧបលក្ខណមត្តំ ទស្សិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ វិភាវនេ នាម អត្ថេតិ បកតិវិភាវនសង្ខាតេ អត្ថេ។ ន អភិវាទេតិ វាតិ ន អភិវាទេតព្ពន្តិ វា សល្លក្ខេតីតិ វុត្តំ ហោតិ។
Paccuṭṭhānaṃ (sārattha. ṭī. 1.2) nāma āsanā vuṭṭhānanti āha ‘‘nāsanā vuṭṭhātī’’ti. Nisinnāsanato na vuṭṭhahatīti attho. Ettha ca jiṇṇe…pe… vayoanuppatteti upayogavacanaṃ āsanā vuṭṭhānakiriyāpekkhaṃ na hoti. Tasmā ‘‘jiṇṇe…pe… vayoanuppatte disvā’’ti ajjhāhāraṃ katvā attho veditabbo. Atha vā paccuggamanakiriyāpekkhaṃ upayogavacanaṃ, tasmā na paccuṭṭhātīti uṭṭhāya paccuggamanaṃ na karotīti attho veditabbo. Paccuggamanampi hi paccuṭṭhānanti vuccati. Vuttañhetaṃ ‘‘ācariyaṃ pana dūratova disvā paccuṭṭhāya paccuggamanakaraṇaṃ paccuṭṭhānaṃ nāmā’’ti. Nāsanā vuṭṭhātīti iminā pana paccuggamanābhāvassa upalakkhaṇamattaṃ dassitanti daṭṭhabbaṃ. Vibhāvane nāma attheti pakativibhāvanasaṅkhāte atthe. Na abhivādeti vāti na abhivādetabbanti vā sallakkhetīti vuttaṃ hoti.
តំ អញ្ញាណន្តិ ‘‘អយំ មម អភិវាទនាទីនិ កាតុំ អរហរូបោ ន ហោតី’’តិ អជាននវសេន បវត្តំ អញ្ញាណំ។ ឱលោកេន្តោតិ ‘‘ទុក្ខំ ខោ អគារវោ វិហរតិ អប្បតិស្សោ, កិំ នុ ខោ អហំ សមណំ វា ព្រាហ្មណំ វា សក្ករេយ្យំ គរុំ ករេយ្យ’’ន្តិអាទិសុត្តវសេនេវ (អ. និ. ៤.២១) ញាណចក្ខុនា ឱលោកេន្តោ។ និបច្ចការារហន្តិ បណិបាតារហំ។ សម្បតិជាតោតិ មុហុត្តជាតោ, ជាតសមនន្តរមេវាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧត្តរេន មុខោតិ ឧត្តរទិសាភិមុខោ។ ‘‘សត្តបទវីតិហារេន គន្ត្វា សកលំ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ឱលោកេសិ’’ន្តិ ឥទំ –
Taṃ aññāṇanti ‘‘ayaṃ mama abhivādanādīni kātuṃ araharūpo na hotī’’ti ajānanavasena pavattaṃ aññāṇaṃ. Olokentoti ‘‘dukkhaṃ kho agāravo viharati appatisso, kiṃ nu kho ahaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā sakkareyyaṃ garuṃ kareyya’’ntiādisuttavaseneva (a. ni. 4.21) ñāṇacakkhunā olokento. Nipaccakārārahanti paṇipātārahaṃ. Sampatijātoti muhuttajāto, jātasamanantaramevāti vuttaṃ hoti. Uttarena mukhoti uttaradisābhimukho. ‘‘Sattapadavītihārena gantvā sakalaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokesi’’nti idaṃ –
‘‘ធម្មតា ឯសា, ភិក្ខវេ, សម្បតិជាតោ ពោធិសត្តោ សមេហិ បាទេហិ បតិដ្ឋហិត្វា ឧត្តរាភិមុខោ សត្តបទវីតិហារេន គច្ឆតិ, សេតម្ហិ ឆត្តេ អនុធារិយមានេ សព្ពា ទិសា វិលោកេតិ, អាសភិញ្ច វាចំ ភាសតី’’តិ (ទី. និ. ២.៣១) –
‘‘Dhammatā esā, bhikkhave, sampatijāto bodhisatto samehi pādehi patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati, setamhi chatte anudhāriyamāne sabbā disā viloketi, āsabhiñca vācaṃ bhāsatī’’ti (dī. ni. 2.31) –
ឯវំ បាឡិយំ សត្តបទវីតិហារុបរិ ឋិតស្ស វិយ សព្ពាទិសានុលោកនស្ស កថិតត្តា វុត្តំ, ន បនេតំ ឯវំ ទដ្ឋព្ពំ សត្តបទវីតិហារតោ បគេវ ទិសាវិលោកនស្ស កតត្តា។ មហាសត្តោ ហិ មនុស្សានំ ហត្ថតោ មុច្ចិត្វា បុរត្ថិមំ ទិសំ ឱលោកេសិ, អនេកានិ ចក្កវាឡសហស្សានិ ឯកង្គណានិ អហេសុំ។ តត្ថ ទេវមនុស្សា គន្ធមាលាទីហិ បូជយមានា, ‘‘មហាបុរិស, ឥធ តុម្ហេហិ សទិសោបិ នត្ថិ, កុតោ ឧត្តរិតរោ’’តិ អាហំសុ។ ឯវំ ចតស្សោ ទិសា, ចតស្សោ អនុទិសា, ហេដ្ឋា, ឧបរីតិ ទសបិ ទិសា អនុវិលោកេត្វា អត្តនោ សទិសំ អទិស្វា ‘‘អយំ ឧត្តរទិសា’’តិ សត្តបទវីតិហារេន អគមាសីតិ វេទិតព្ពា។ ឱលោកេសិន្តិ មម បុញ្ញានុភាវេន លោកវិវរណបាដិហារិយេ ជាតេ បញ្ញាយមានំ ទសសហស្សិលោកធាតុំ មំសចក្ខុនាវ ឱលោកេសិន្តិ អត្ថោ។
Evaṃ pāḷiyaṃ sattapadavītihārupari ṭhitassa viya sabbādisānulokanassa kathitattā vuttaṃ, na panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ sattapadavītihārato pageva disāvilokanassa katattā. Mahāsatto hi manussānaṃ hatthato muccitvā puratthimaṃ disaṃ olokesi, anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Tattha devamanussā gandhamālādīhi pūjayamānā, ‘‘mahāpurisa, idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā, catasso anudisā, heṭṭhā, uparīti dasapi disā anuviloketvā attano sadisaṃ adisvā ‘‘ayaṃ uttaradisā’’ti sattapadavītihārena agamāsīti veditabbā. Olokesinti mama puññānubhāvena lokavivaraṇapāṭihāriye jāte paññāyamānaṃ dasasahassilokadhātuṃ maṃsacakkhunāva olokesinti attho.
មហាបុរិសោតិ ជាតិគោត្តកុលប្បទេសាទិវសេន មហន្តបុរិសោ។ អគ្គោតិ គុណេហិ សព្ពប្បធានោ។ ជេដ្ឋោតិ គុណវសេនេវ សព្ពេសំ វុទ្ធតមោ, គុណេហិ មហល្លកតមោតិ វុត្តំ ហោតិ។ សេដ្ឋោតិ គុណវសេនេវ សព្ពេសំ បសត្ថតមោ។ អត្ថតោ បន បច្ឆិមានិ ទ្វេ បុរិមស្សេវ វេវចនានីតិ វេទិតព្ពំ។ តយាតិ និស្សក្កេ ករណវចនំ។ ឧត្តរិតរោតិ អធិកតរោ។ បតិមានេសីតិ បូជេសិ។ អាសភិន្តិ ឧត្តមំ។ មយ្ហំ អភិវាទនាទិរហោ បុគ្គលោតិ មយ្ហំ អភិវាទនាទិកិរិយាយ អរហោ អនុច្ឆវិកោ បុគ្គលោ។ និច្ចសាបេក្ខតាយ បនេត្ថ សមាសោ ទដ្ឋព្ពោ។ តថាគតាតិ តថាគតតោ, តថាគតស្ស សន្តិកាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឯវរូបន្តិ អភិវាទនាទិសភាវំ។ បរិបាកសិថិលពន្ធនន្តិ បរិបាកេន សិថិលពន្ធនំ។
Mahāpurisoti jātigottakulappadesādivasena mahantapuriso. Aggoti guṇehi sabbappadhāno. Jeṭṭhoti guṇavaseneva sabbesaṃ vuddhatamo, guṇehi mahallakatamoti vuttaṃ hoti. Seṭṭhoti guṇavaseneva sabbesaṃ pasatthatamo. Atthato pana pacchimāni dve purimasseva vevacanānīti veditabbaṃ. Tayāti nissakke karaṇavacanaṃ. Uttaritaroti adhikataro. Patimānesīti pūjesi. Āsabhinti uttamaṃ. Mayhaṃ abhivādanādiraho puggaloti mayhaṃ abhivādanādikiriyāya araho anucchaviko puggalo. Niccasāpekkhatāya panettha samāso daṭṭhabbo. Tathāgatāti tathāgatato, tathāgatassa santikāti vuttaṃ hoti. Evarūpanti abhivādanādisabhāvaṃ. Paripākasithilabandhananti paripākena sithilabandhanaṃ.
តំ វចនន្តិ ‘‘នាហំ តំ ព្រាហ្មណា’’តិអាទិវចនំ។ ‘‘នាហំ អរសរូបោ, មាទិសា វា អរសរូបា’’តិ វុត្តេ ព្រាហ្មណោ ថទ្ធោ ភវេយ្យ។ តេន វុត្តំ ‘‘ចិត្តមុទុភាវជននត្ថ’’ន្តិ។
Taṃ vacananti ‘‘nāhaṃ taṃ brāhmaṇā’’tiādivacanaṃ. ‘‘Nāhaṃ arasarūpo, mādisā vā arasarūpā’’ti vutte brāhmaṇo thaddho bhaveyya. Tena vuttaṃ ‘‘cittamudubhāvajananattha’’nti.
កតមោ បន សោតិ បរិយាយាបេក្ខោ បុល្លិង្គនិទ្ទេសោ, កតមោ សោ បរិយាយោតិ អត្ថោ? ជាតិវសេនាតិ ខត្តិយាទិជាតិវសេន។ ឧបបត្តិវសេនាតិ ទេវេសុ ឧបបត្តិវសេន។ សេដ្ឋសម្មតានម្បីតិ អបិ-សទ្ទេន បគេវ អសេដ្ឋសម្មតានន្តិ ទស្សេតិ។ អភិនន្ទន្តានន្តិ សប្បីតិកតណ្ហាវសេន បមោទមានានំ។ រជ្ជន្តានន្តិ ពលវរាគវសេន រជ្ជន្តានំ។ រូបបរិភោគេន ឧប្បន្នតណ្ហាសម្បយុត្តសោមនស្សវេទនា រូបតោ និព្ពត្តិត្វា ហទយតប្បនតោ អម្ពរសាទយោ វិយ រូបរសាតិ វុច្ចន្តិ។ អាវិញ្ចន្តីតិ អាកឌ្ឍន្តិ។ វត្ថារម្មណាទិសាមគ្គិយន្តិ វត្ថុអារម្មណាទិការណសាមគ្គិយំ។ អនុក្ខិបន្តោតិ អត្តុក្កំសនវសេន កថិតេ ព្រាហ្មណស្ស អសប្បាយភាវតោ អត្តានំ អនុក្ខិបន្តោ អនុក្កំសេន្តោ។
Katamo pana soti pariyāyāpekkho pulliṅganiddeso, katamo so pariyāyoti attho? Jātivasenāti khattiyādijātivasena. Upapattivasenāti devesu upapattivasena. Seṭṭhasammatānampīti api-saddena pageva aseṭṭhasammatānanti dasseti. Abhinandantānanti sappītikataṇhāvasena pamodamānānaṃ. Rajjantānanti balavarāgavasena rajjantānaṃ. Rūpaparibhogena uppannataṇhāsampayuttasomanassavedanā rūpato nibbattitvā hadayatappanato ambarasādayo viya rūparasāti vuccanti. Āviñcantīti ākaḍḍhanti. Vatthārammaṇādisāmaggiyanti vatthuārammaṇādikāraṇasāmaggiyaṃ. Anukkhipantoti attukkaṃsanavasena kathite brāhmaṇassa asappāyabhāvato attānaṃ anukkhipanto anukkaṃsento.
ឯតស្មិំ បនត្ថេ ករណេ សាមិវចនន្តិ ‘‘ជហិតា’’តិ ឯតស្មិំ អត្ថេ តថាគតស្សាតិ ករណេ សាមិវចនំ, តថាគតេន ជហិតាតិ អត្ថោ។ មូលន្តិ ភវមូលំ។ ‘‘តាលវត្ថុកតា’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘ឱដ្ឋមុខោ’’តិអាទីសុ វិយ មជ្ឈេបទលោបំ កត្វា អ-ការញ្ច ទីឃំ កត្វា ‘‘តាលាវត្ថុកតា’’តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘តាលវត្ថុ វិយ នេសំ វត្ថុ កតន្តិ តាលាវត្ថុកតា’’តិ។ តត្ថ តាលស្ស វត្ថុ តាលវត្ថុ។ យថា អារាមស្ស វត្ថុភូតបុព្ពោ បទេសោ អារាមស្ស អភាវេ ‘‘អារាមវត្ថូ’’តិ វុច្ចតិ, ឯវំ តាលស្ស បតិដ្ឋិតោកាសោ សមូលំ ឧទ្ធរិតេ តាលេ បទេសមត្តេ ឋិតេ តាលស្ស វត្ថុភូតបុព្ពត្តា ‘‘តាលវត្ថូ’’តិ វុច្ចតិ។ នេសន្តិ រូបរសាទីនំ។ កថំ បន តាលវត្ថុ វិយ នេសំ វត្ថុ កតន្តិ អាហ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិ។ រូបាទិបរិភោគេន ឧប្បន្នតណ្ហាយុត្តសោមនស្សវេទនាសង្ខាតរូបរសាទីនំ ចិត្តសន្តានស្ស អធិដ្ឋានភាវតោ វុត្តំ ‘‘តេសំ បុព្ពេ ឧប្បន្នបុព្ពភាវេន វត្ថុមត្តេ ចិត្តសន្តានេ កតេ’’តិ។ តត្ថ បុព្ពេតិ បុរេ, សរាគកាលេតិ វុត្តំ ហោតិ។ តាលាវត្ថុកតាតិ វុច្ចន្តីតិ តាលវត្ថុ វិយ អត្តនោ វត្ថុស្ស កតត្តា រូបរសាទយោ ‘‘តាលាវត្ថុកតា’’តិ វុច្ចន្តិ។ ឯតេន បហីនកិលេសានំ បុន ឧប្បត្តិយា អភាវោ ទស្សិតោ។
Etasmiṃ panatthe karaṇe sāmivacananti ‘‘jahitā’’ti etasmiṃ atthe tathāgatassāti karaṇe sāmivacanaṃ, tathāgatena jahitāti attho. Mūlanti bhavamūlaṃ. ‘‘Tālavatthukatā’’ti vattabbe ‘‘oṭṭhamukho’’tiādīsu viya majjhepadalopaṃ katvā a-kārañca dīghaṃ katvā ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuttanti āha ‘‘tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti tālāvatthukatā’’ti. Tattha tālassa vatthu tālavatthu. Yathā ārāmassa vatthubhūtapubbo padeso ārāmassa abhāve ‘‘ārāmavatthū’’ti vuccati, evaṃ tālassa patiṭṭhitokāso samūlaṃ uddharite tāle padesamatte ṭhite tālassa vatthubhūtapubbattā ‘‘tālavatthū’’ti vuccati. Nesanti rūparasādīnaṃ. Kathaṃ pana tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti āha ‘‘yathā hī’’tiādi. Rūpādiparibhogena uppannataṇhāyuttasomanassavedanāsaṅkhātarūparasādīnaṃ cittasantānassa adhiṭṭhānabhāvato vuttaṃ ‘‘tesaṃ pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate’’ti. Tattha pubbeti pure, sarāgakāleti vuttaṃ hoti. Tālāvatthukatāti vuccantīti tālavatthu viya attano vatthussa katattā rūparasādayo ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuccanti. Etena pahīnakilesānaṃ puna uppattiyā abhāvo dassito.
អវិរុឡ្ហិធម្មត្តាតិ អវិរុឡ្ហិសភាវតាយ។ មត្ថកច្ឆិន្នោ តាលោ បត្តផលាទីនំ អវត្ថុភូតោ តាលាវត្ថូតិ អាហ ‘‘មត្ថកច្ឆិន្នតាលោ វិយ កតា’’តិ។ ឯតេន ‘‘តាលាវត្ថុ វិយ កតាតិ តាលាវត្ថុកតា’’តិ អយំ វិគ្គហោ ទស្សិតោ។ ឯត្ថ បន ‘‘អវត្ថុភូតោ តាលោ វិយ កតាតិ អវត្ថុតាលកតា’’តិ វត្តព្ពេ វិសេសនស្ស បរនិបាតំ កត្វា ‘‘តាលាវត្ថុកតា’’តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឥមិនា បនត្ថេន ឥទំ ទស្សេតិ – រូបរសាទិវចនេន វិបាកធម្មធម្មា ហុត្វា បុព្ពេ ឧប្បន្នកុសលាកុសលា ធម្មា គហិតា, តេ ឧប្បន្នាបិ មត្ថកសទិសានំ តណ្ហាវិជ្ជានំ មគ្គសត្ថេន ឆិន្នត្តា អាយតិំ តាលបត្តសទិសេ វិបាកក្ខន្ធេ និព្ពត្តេតុំ អសមត្ថា ជាតា, តស្មា តាលាវត្ថុ វិយ កតាតិ តាលាវត្ថុកតា រូបរសាទយោតិ ។ ឥមស្មិំ អត្ថេ ‘‘អភិនន្ទន្តាន’’ន្តិ ឥមិនា បទេន កុសលសោមនស្សម្បិ សង្គហិតន្តិ វទន្តិ។ អនភាវំ កតាតិ ឯត្ថ អនុ-សទ្ទោ បច្ឆាសទ្ទេន សមានត្ថោតិ អាហ ‘‘យថា នេសំ បច្ឆាភាវោ ន ហោតី’’តិអាទិ។
Aviruḷhidhammattāti aviruḷhisabhāvatāya. Matthakacchinno tālo pattaphalādīnaṃ avatthubhūto tālāvatthūti āha ‘‘matthakacchinnatālo viya katā’’ti. Etena ‘‘tālāvatthu viya katāti tālāvatthukatā’’ti ayaṃ viggaho dassito. Ettha pana ‘‘avatthubhūto tālo viya katāti avatthutālakatā’’ti vattabbe visesanassa paranipātaṃ katvā ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Iminā panatthena idaṃ dasseti – rūparasādivacanena vipākadhammadhammā hutvā pubbe uppannakusalākusalā dhammā gahitā, te uppannāpi matthakasadisānaṃ taṇhāvijjānaṃ maggasatthena chinnattā āyatiṃ tālapattasadise vipākakkhandhe nibbattetuṃ asamatthā jātā, tasmā tālāvatthu viya katāti tālāvatthukatā rūparasādayoti . Imasmiṃ atthe ‘‘abhinandantāna’’nti iminā padena kusalasomanassampi saṅgahitanti vadanti. Anabhāvaṃ katāti ettha anu-saddo pacchāsaddena samānatthoti āha ‘‘yathā nesaṃ pacchābhāvo na hotī’’tiādi.
យញ្ច ខោ ត្វំ សន្ធាយ វទេសិ, សោ បរិយាយោ ន ហោតីតិ យំ វន្ទនាទិសាមគ្គិរសាភាវសង្ខាតំ ការណំ អរសរូបតាយ វទេសិ, តំ ការណំ ន ហោតិ, ន វិជ្ជតីតិ អត្ថោ។ ននុ ចាយំ ព្រាហ្មណោ យំ វន្ទនាទិសាមគ្គិរសាភាវសង្ខាតបរិយាយំ សន្ធាយ ‘‘អរសរូបោ ភវំ គោតមោ’’តិ អាហ, ‘‘សោ បរិយាយោ នត្ថី’’តិ វុត្តេ វន្ទនាទីនិ ភគវា ករោតីតិ អាបជ្ជតីតិ ឥមំ អនិដ្ឋប្បសង្គំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ននុ ចា’’តិអាទិ។
Yañca kho tvaṃ sandhāya vadesi, so pariyāyo na hotīti yaṃ vandanādisāmaggirasābhāvasaṅkhātaṃ kāraṇaṃ arasarūpatāya vadesi, taṃ kāraṇaṃ na hoti, na vijjatīti attho. Nanu cāyaṃ brāhmaṇo yaṃ vandanādisāmaggirasābhāvasaṅkhātapariyāyaṃ sandhāya ‘‘arasarūpo bhavaṃ gotamo’’ti āha, ‘‘so pariyāyo natthī’’ti vutte vandanādīni bhagavā karotīti āpajjatīti imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ dassento āha ‘‘nanu cā’’tiādi.
សព្ពបរិយាយេសូតិ សព្ពវារេសុ។ សន្ធាយភាសិតមត្តន្តិ យំ សន្ធាយ ព្រាហ្មណោ ‘‘និព្ភោគោ ភវំ គោតមោ’’តិអាទិមាហ។ ភគវា ច យំ សន្ធាយ និព្ភោគតាទិំ អត្តនិ អនុជានាតិ, តំ សន្ធាយភាសិតមត្តំ។ ឆន្ទរាគបរិភោគោតិ ឆន្ទរាគវសេន បរិភោគោ។ អបរំ បរិយាយន្តិ អញ្ញំ ការណំ។
Sabbapariyāyesūti sabbavāresu. Sandhāyabhāsitamattanti yaṃ sandhāya brāhmaṇo ‘‘nibbhogo bhavaṃ gotamo’’tiādimāha. Bhagavā ca yaṃ sandhāya nibbhogatādiṃ attani anujānāti, taṃ sandhāyabhāsitamattaṃ. Chandarāgaparibhogoti chandarāgavasena paribhogo. Aparaṃ pariyāyanti aññaṃ kāraṇaṃ.
កុលសមុទាចារកម្មន្តិ កុលាចារសង្ខាតំ កម្មំ, កុលចារិត្តន្តិ អត្ថោ។ អកិរិយន្តិ អករណភាវំ ។ ‘‘អនេកវិហិតានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មាន’’ន្តិ សាមញ្ញវចនេបិ បារិសេសញាយតោ វុត្តាវសេសា អកុសលធម្មា គហេតព្ពាតិ អាហ ‘‘ឋបេត្វា តេ ធម្មេ’’តិអាទិ, តេ យថាវុត្តកាយទុច្ចរិតាទិកេ អកុសលធម្មេ ឋបេត្វាតិ អត្ថោ។ អនេកវិហិតាតិ អនេកប្បការា។
Kulasamudācārakammanti kulācārasaṅkhātaṃ kammaṃ, kulacārittanti attho. Akiriyanti akaraṇabhāvaṃ . ‘‘Anekavihitānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammāna’’nti sāmaññavacanepi pārisesañāyato vuttāvasesā akusaladhammā gahetabbāti āha ‘‘ṭhapetvā te dhamme’’tiādi, te yathāvuttakāyaduccaritādike akusaladhamme ṭhapetvāti attho. Anekavihitāti anekappakārā.
អយំ លោកតន្តីតិ អយំ វុឌ្ឍានំ អភិវាទនាទិកិរិយលក្ខណា លោកប្បវេណី។ អនាគាមិព្រហ្មានំ អលង្ការាទីសុ អនាគាមិភិក្ខូនញ្ច ចីវរាទីសុ និកន្តិវសេន រាគុប្បត្តិ ហោតីតិ អនាគាមិមគ្គេន បញ្ចកាមគុណិករាគស្សេវ បហានំ វេទិតព្ពន្តិ អាហ ‘‘បញ្ចកាមគុណិករាគស្សា’’តិ។ រូបាទីសុ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ វត្ថុកាមកោដ្ឋាសេសុ ឧប្បជ្ជមានោ រាគោ ‘‘បញ្ចកាមគុណិករាគោ’’តិ វេទិតព្ពោ។ កោដ្ឋាសវចនោ ហេត្ថ គុណ-សទ្ទោ ‘‘វយោគុណា អនុបុព្ពំ ជហន្តី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ១.៤) វិយ។ អកុសលចិត្តទ្វយសម្បយុត្តស្សាតិ ទោមនស្សសហគតចិត្តទ្វយសម្បយុត្តស្ស។ មោហស្ស សព្ពាកុសលសាធារណត្តា អាហ ‘‘សព្ពាកុសលសម្ភវស្សា’’តិ។ អវសេសានន្តិ សក្កាយទិដ្ឋិអាទីនំ។
Ayaṃ lokatantīti ayaṃ vuḍḍhānaṃ abhivādanādikiriyalakkhaṇā lokappaveṇī. Anāgāmibrahmānaṃ alaṅkārādīsu anāgāmibhikkhūnañca cīvarādīsu nikantivasena rāguppatti hotīti anāgāmimaggena pañcakāmaguṇikarāgasseva pahānaṃ veditabbanti āha ‘‘pañcakāmaguṇikarāgassā’’ti. Rūpādīsu pañcasu kāmaguṇesu vatthukāmakoṭṭhāsesu uppajjamāno rāgo ‘‘pañcakāmaguṇikarāgo’’ti veditabbo. Koṭṭhāsavacano hettha guṇa-saddo ‘‘vayoguṇā anupubbaṃ jahantī’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.4) viya. Akusalacittadvayasampayuttassāti domanassasahagatacittadvayasampayuttassa. Mohassa sabbākusalasādhāraṇattā āha ‘‘sabbākusalasambhavassā’’ti. Avasesānanti sakkāyadiṭṭhiādīnaṃ.
ជិគុច្ឆតិ មញ្ញេតិ អហមភិជាតោ រូបវា បញ្ញវា កថំ នាម អញ្ញេសំ អភិវាទនាទិំ ករេយ្យន្តិ ជិគុច្ឆតិ វិយ, ជិគុច្ឆតីតិ វា សល្លក្ខេមិ។ អកុសលធម្មេ ជិគុច្ឆមានោ តេសំ សមង្គិភាវម្បិ ជិគុច្ឆតីតិ វុត្តំ ‘‘អកុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយា ជិគុច្ឆតី’’តិ។ សមាបត្តីតិ ឯតស្សេវ វេវចនំ សមាបជ្ជនា សមង្គិភាវោតិ។ មណ្ឌនជាតិកោតិ មណ្ឌនកសភាវោ, មណ្ឌនកសីលោតិ អត្ថោ។ ជេគុច្ឆិតន្តិ ជិគុច្ឆនសីលតំ។
Jigucchati maññeti ahamabhijāto rūpavā paññavā kathaṃ nāma aññesaṃ abhivādanādiṃ kareyyanti jigucchati viya, jigucchatīti vā sallakkhemi. Akusaladhamme jigucchamāno tesaṃ samaṅgibhāvampi jigucchatīti vuttaṃ ‘‘akusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā jigucchatī’’ti. Samāpattīti etasseva vevacanaṃ samāpajjanā samaṅgibhāvoti. Maṇḍanajātikoti maṇḍanakasabhāvo, maṇḍanakasīloti attho. Jegucchitanti jigucchanasīlataṃ.
លោកជេដ្ឋកកម្មន្តិ លោកជេដ្ឋកានំ កត្តព្ពកម្មំ, លោកេ វា សេដ្ឋសម្មតំ កម្មំ។ តត្រាតិ តេសុ ទ្វីសុបិ អត្ថវិកប្បេសុ។ បទាភិហិតោ អត្ថោ បទត្ថោ, ព្យញ្ជនត្ថោតិ វុត្តំ ហោតិ។ វិនយំ វា អរហតីតិ ឯត្ថ វិនយនំ វិនយោ, និគ្គណ្ហនន្តិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘និគ្គហំ អរហតីតិ វុត្តំ ហោតី’’តិ។ ននុ ច បឋមំ វុត្តេសុ ទ្វីសុបិ អត្ថវិកប្បេសុ សកត្ថេ អរហត្ថេ ច តទ្ធិតបច្ចយោ សទ្ទលក្ខណតោ ទិស្សតិ, ន បន ‘‘វិនយាយ ធម្មំ ទេសេតី’’តិ ឥមស្មិំ អត្ថេ។ តស្មា កថមេត្ថ តទ្ធិតបច្ចយោតិ អាហ ‘‘វិចិត្រា ហិ តទ្ធិតវុត្តី’’តិ។ វិចិត្រតា ចេត្ថ លោកប្បមាណតោ វេទិតព្ពា។ តថា ហិ យស្មិំ យស្មិំ អត្ថេ តទ្ធិតប្បយោគោ លោកស្ស, តត្ថ តត្ថ តទ្ធិតវុត្តិ លោកតោ សិទ្ធាតិ វិចិត្រា តទ្ធិតវុត្តិ, តស្មា យថា ‘‘មា សទ្ទមកាសី’’តិ វទន្តោ ‘‘មាសទ្ទិកោ’’តិ វុច្ចតិ, ឯវំ វិនយាយ ធម្មំ ទេសេតីតិ វេនយិកោតិ វុច្ចតីតិ អធិប្បាយោ។
Lokajeṭṭhakakammanti lokajeṭṭhakānaṃ kattabbakammaṃ, loke vā seṭṭhasammataṃ kammaṃ. Tatrāti tesu dvīsupi atthavikappesu. Padābhihito attho padattho, byañjanatthoti vuttaṃ hoti. Vinayaṃ vā arahatīti ettha vinayanaṃ vinayo, niggaṇhananti attho. Tenāha ‘‘niggahaṃ arahatīti vuttaṃ hotī’’ti. Nanu ca paṭhamaṃ vuttesu dvīsupi atthavikappesu sakatthe arahatthe ca taddhitapaccayo saddalakkhaṇato dissati, na pana ‘‘vinayāya dhammaṃ desetī’’ti imasmiṃ atthe. Tasmā kathamettha taddhitapaccayoti āha ‘‘vicitrā hi taddhitavuttī’’ti. Vicitratā cettha lokappamāṇato veditabbā. Tathā hi yasmiṃ yasmiṃ atthe taddhitappayogo lokassa, tattha tattha taddhitavutti lokato siddhāti vicitrā taddhitavutti, tasmā yathā ‘‘mā saddamakāsī’’ti vadanto ‘‘māsaddiko’’ti vuccati, evaṃ vinayāya dhammaṃ desetīti venayikoti vuccatīti adhippāyo.
កបណបុរិសោតិ គុណវិរហិតតាយ ទីនមនុស្សោ។ ព្យញ្ជនានិ អវិចារេត្វាតិ តិស្សទត្តាទិសទ្ទេសុ វិយ ‘‘ឥមស្មិំ អត្ថេ អយំ នាម បច្ចយោ’’តិ ឯវំ ព្យញ្ជនវិចារំ អកត្វា, អនិប្ផន្នបាដិបទិកវសេនាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Kapaṇapurisoti guṇavirahitatāya dīnamanusso. Byañjanāni avicāretvāti tissadattādisaddesu viya ‘‘imasmiṃ atthe ayaṃ nāma paccayo’’ti evaṃ byañjanavicāraṃ akatvā, anipphannapāṭipadikavasenāti vuttaṃ hoti.
‘‘ទេវលោកគព្ភសម្បត្តិយា’’តិ វត្វាបិ ឋបេត្វា ភុម្មទេវេ សេសទេវេសុ គព្ភគ្គហណស្ស អភាវតោ បដិសន្ធិយេវេត្ថ គព្ភសម្បត្តីតិ វេទិតព្ពាតិ វុត្តមេវត្ថំ វិវរិត្វា ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ទេវលោកបដិសន្ធិបដិលាភាយ សំវត្តតី’’តិ។ អស្សាតិ អភិវាទនាទិសាមីចិកម្មស្ស។ មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិគ្គហណេ ទោសំ ទស្សេន្តោតិ មាតិតោ អបរិសុទ្ធភាវំ ទស្សេន្តោ, អក្កោសិតុកាមស្ស ទាសិយា បុត្តោតិ ទាសិកុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តភាវេ ទោសំ ទស្សេត្វា អក្កោសនំ វិយ ភគវតោ មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិគ្គហណេ ទោសំ ទស្សេត្វា អក្កោសន្តោបិ ឯវមាហាតិ អធិប្បាយោ។ គព្ភតោតិ ទេវលោកប្បដិសន្ធិតោ។ តេនេវាហ ‘‘អភព្ពោ ទេវលោកូបបត្តិំ បាបុណិតុន្តិ អធិប្បាយោ’’តិ។ ‘‘ហីនោ វា គព្ភោ អស្សាតិ អបគព្ភោ’’តិ ឥមស្ស វិគ្គហស្ស ឯកេន បរិយាយេន អធិប្បាយំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ទេវលោកគព្ភបរិពាហិរត្តា អាយតិំ ហីនគព្ភបដិលាភភាគី’’តិ។ ឥតិ-សទ្ទោ ហេតុអត្ថោ។ យស្មា អាយតិម្បិ ហីនគព្ភបដិលាភភាគី, តស្មា ហីនោ វា គព្ភោ អស្សាតិ អបគព្ភោតិ អធិប្បាយោ។ បុន តស្សេវ វិគ្គហស្ស ‘‘កោធវសេន…បេ.… ទស្សេន្តោ’’តិ ហេដ្ឋា វុត្តនយស្ស អនុរូបំ កត្វា អធិប្បាយំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ហីនោ វាស្ស មាតុកុច្ឆិស្មិំ គព្ភវាសោ អហោសីតិ អធិប្បាយោ’’តិ។ គព្ភ-សទ្ទោ អត្ថិ មាតុកុច្ឆិបរិយាយោ ‘‘គព្ភេ វសតិ មាណវោ’’តិអាទីសុ (ជា. ១.១៥.៣៦៣) វិយ។ អត្ថិ មាតុកុច្ឆិស្មិំ និព្ពត្តសត្តបរិយាយោ ‘‘អន្តមសោ គព្ភបាតនំ ឧបាទាយា’’តិអាទីសុ (មហាវ. ១២៩) វិយ។ តត្ថ មាតុកុច្ឆិបរិយាយំ គហេត្វា អត្ថំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អនាគតេ គព្ភសេយ្យា’’តិ។ គព្ភេ សេយ្យា គព្ភសេយ្យា។ អនុត្តរេន មគ្គេនាតិ អគ្គមគ្គេន។ កម្មកិលេសានំ មគ្គេន វិហតត្តា អាហ ‘‘វិហតការណត្តា’’តិ។ ឥតរា តិស្សោបីតិ អណ្ឌជសំសេទជឱបបាតិកា។ ឯត្ថ ច យទិបិ ‘‘អបគព្ភោ’’តិ ឥមស្ស អនុរូបតោ គព្ភសេយ្យា ឯវ វត្តព្ពា, បសង្គតោ បន លព្ភមានំ សព្ពម្បិ វត្តុំ វដ្ដតីតិ បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តិបិ វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។
‘‘Devalokagabbhasampattiyā’’ti vatvāpi ṭhapetvā bhummadeve sesadevesu gabbhaggahaṇassa abhāvato paṭisandhiyevettha gabbhasampattīti veditabbāti vuttamevatthaṃ vivaritvā dassento āha ‘‘devalokapaṭisandhipaṭilābhāya saṃvattatī’’ti. Assāti abhivādanādisāmīcikammassa. Mātukucchismiṃpaṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassentoti mātito aparisuddhabhāvaṃ dassento, akkositukāmassa dāsiyā puttoti dāsikucchimhi nibbattabhāve dosaṃ dassetvā akkosanaṃ viya bhagavato mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇe dosaṃ dassetvā akkosantopi evamāhāti adhippāyo. Gabbhatoti devalokappaṭisandhito. Tenevāha ‘‘abhabbo devalokūpapattiṃ pāpuṇitunti adhippāyo’’ti. ‘‘Hīno vā gabbho assāti apagabbho’’ti imassa viggahassa ekena pariyāyena adhippāyaṃ dassento āha ‘‘devalokagabbhaparibāhirattā āyatiṃ hīnagabbhapaṭilābhabhāgī’’ti. Iti-saddo hetuattho. Yasmā āyatimpi hīnagabbhapaṭilābhabhāgī, tasmā hīno vā gabbho assāti apagabbhoti adhippāyo. Puna tasseva viggahassa ‘‘kodhavasena…pe… dassento’’ti heṭṭhā vuttanayassa anurūpaṃ katvā adhippāyaṃ dassento āha ‘‘hīno vāssa mātukucchismiṃ gabbhavāso ahosīti adhippāyo’’ti. Gabbha-saddo atthi mātukucchipariyāyo ‘‘gabbhe vasati māṇavo’’tiādīsu (jā. 1.15.363) viya. Atthi mātukucchismiṃ nibbattasattapariyāyo ‘‘antamaso gabbhapātanaṃ upādāyā’’tiādīsu (mahāva. 129) viya. Tattha mātukucchipariyāyaṃ gahetvā atthaṃ dassento āha ‘‘anāgate gabbhaseyyā’’ti. Gabbhe seyyā gabbhaseyyā. Anuttarena maggenāti aggamaggena. Kammakilesānaṃ maggena vihatattā āha ‘‘vihatakāraṇattā’’ti. Itarā tissopīti aṇḍajasaṃsedajaopapātikā. Ettha ca yadipi ‘‘apagabbho’’ti imassa anurūpato gabbhaseyyā eva vattabbā, pasaṅgato pana labbhamānaṃ sabbampi vattuṃ vaṭṭatīti punabbhavābhinibbattipi vuttāti veditabbā.
ឥទានិ សត្តបរិយាយស្ស គព្ភ-សទ្ទស្ស វសេន វិគ្គហនានត្តំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ។ ឥមស្មិំ បន វិកប្បេ គព្ភសេយ្យា បុនព្ភវាភិនិព្ពត្តីតិ ឧភយម្បិ គព្ភសេយ្យវសេនេវ វុត្តន្តិបិ វទន្តិ។ ននុ ច ‘‘អាយតិំ គព្ភសេយ្យា បហីនា’’តិ វុត្តត្តា គព្ភស្ស សេយ្យា ឯវ បហីនា, ន បន គព្ភោតិ អាបជ្ជតីតិ អាហ ‘‘យថា ចា’’តិអាទិ។ អថ ‘‘អភិនិព្ពត្តី’’តិ ឯត្តកមេវ អវត្វា បុនព្ភវគ្គហណំ កិមត្ថន្តិ អាហ ‘‘អភិនិព្ពត្តិ ច នាមា’’តិអាទិ។ អបុនព្ភវភូតាតិ ខណេ ខណេ ឧប្បជ្ជមានានំ ធម្មានំ អភិនិព្ពត្តិ។
Idāni sattapariyāyassa gabbha-saddassa vasena viggahanānattaṃ dassento āha ‘‘apicā’’tiādi. Imasmiṃ pana vikappe gabbhaseyyā punabbhavābhinibbattīti ubhayampi gabbhaseyyavaseneva vuttantipi vadanti. Nanu ca ‘‘āyatiṃ gabbhaseyyā pahīnā’’ti vuttattā gabbhassa seyyā eva pahīnā, na pana gabbhoti āpajjatīti āha ‘‘yathā cā’’tiādi. Atha ‘‘abhinibbattī’’ti ettakameva avatvā punabbhavaggahaṇaṃ kimatthanti āha ‘‘abhinibbatti ca nāmā’’tiādi. Apunabbhavabhūtāti khaṇe khaṇe uppajjamānānaṃ dhammānaṃ abhinibbatti.
ធម្មធាតុន្តិ ឯត្ថ ធម្មេ អនវសេសេ ធារេតិ យាថាវតោ ឧបធារេតីតិ ធម្មធាតុ, ធម្មានំ យថាសភាវតោ អវពុជ្ឈនសភាវោ, សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្សេតំ អធិវចនំ។ បដិវិជ្ឈិត្វាតិ សច្ឆិកត្វា, បដិលភិត្វាតិ អត្ថោ, បដិលាភហេតូតិ វុត្តំ ហោតិ។ ទេសនាវិលាសប្បត្តោ ហោតីតិ រុចិវសេន បរិវត្តេត្វា ទស្សេតុំ សមត្ថតា ទេសនាវិលាសោ, តំ បត្តោ អធិគតោតិ អត្ថោ។ ករុណាវិប្ផារន្តិ សព្ពសត្តេសុ មហាករុណាយ ផរណំ។ តាទិលក្ខណមេវ បុន ឧបមាយ វិភាវេត្វា ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘បថវីសមចិត្តត’’ន្តិ។ យថា បថវី សុចិអសុចិនិក្ខេបច្ឆេទនភេទនាទីសុ ន វិកម្បតិ, អនុរោធវិរោធំ ន បាបុណាតិ, ឯវំ ឥដ្ឋានិដ្ឋេសុ លាភាលាភាទីសុ អនុរោធវិរោធប្បហានតោ អវិកម្បិតចិត្តតាយ បថវីសមចិត្តតន្តិ អត្ថោ។ អកុប្បធម្មតន្តិ ឯត្ថ អកុប្បធម្មោ នាម ផលសមាបត្តីតិ កេចិ វទន្តិ។ ‘‘បរេសុ បន អក្កោសន្តេសុបិ អត្តនោ បថវីសមចិត្តតាយ អកុប្បនសភាវតន្តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ គហេតព្ពោ’’តិ អម្ហាកំ ខន្តិ។ ជរាយ អនុសដន្តិ ជរាយ បលិវេឋិតំ។ ព្រាហ្មណស្ស វុទ្ធតាយ អាសន្នវុត្តិមរណន្តិ សម្ភាវនវសេន ‘‘អជ្ជ មរិត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘មហន្តេន ខោ បន ឧស្សាហេនា’’តិ សាធុ ខោ បន តថារូបានំ អរហតំ ទស្សនំ ហោតី’’តិ ឯវំ សញ្ជាតមហុស្សាហេន។ អប្បដិសមំ បុរេជាតភាវន្តិ អនញ្ញសាធារណំ បុរេជាតភាវំ។ នត្ថិ ឯតស្ស បដិសមោតិ អប្បដិសមោ, បុរេជាតភាវោ។
Dhammadhātunti ettha dhamme anavasese dhāreti yāthāvato upadhāretīti dhammadhātu, dhammānaṃ yathāsabhāvato avabujjhanasabhāvo, sabbaññutaññāṇassetaṃ adhivacanaṃ. Paṭivijjhitvāti sacchikatvā, paṭilabhitvāti attho, paṭilābhahetūti vuttaṃ hoti. Desanāvilāsappatto hotīti rucivasena parivattetvā dassetuṃ samatthatā desanāvilāso, taṃ patto adhigatoti attho. Karuṇāvipphāranti sabbasattesu mahākaruṇāya pharaṇaṃ. Tādilakkhaṇameva puna upamāya vibhāvetvā dassento āha ‘‘pathavīsamacittata’’nti. Yathā pathavī suciasucinikkhepacchedanabhedanādīsu na vikampati, anurodhavirodhaṃ na pāpuṇāti, evaṃ iṭṭhāniṭṭhesu lābhālābhādīsu anurodhavirodhappahānato avikampitacittatāya pathavīsamacittatanti attho. Akuppadhammatanti ettha akuppadhammo nāma phalasamāpattīti keci vadanti. ‘‘Paresu pana akkosantesupi attano pathavīsamacittatāya akuppanasabhāvatanti evamettha attho gahetabbo’’ti amhākaṃ khanti. Jarāya anusaṭanti jarāya paliveṭhitaṃ. Brāhmaṇassa vuddhatāya āsannavuttimaraṇanti sambhāvanavasena ‘‘ajja maritvā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Mahantena kho pana ussāhenā’’ti sādhu kho pana tathārūpānaṃ arahataṃ dassanaṃ hotī’’ti evaṃ sañjātamahussāhena. Appaṭisamaṃ purejātabhāvanti anaññasādhāraṇaṃ purejātabhāvaṃ. Natthi etassa paṭisamoti appaṭisamo, purejātabhāvo.
បក្ខេ វិធុនន្តាតិ បត្តេ ចាលេន្តា។ និក្ខមន្តានន្តិ និទ្ធារណេ សាមិវចនំ, និក្ខន្តេសូតិ អត្ថោ។
Pakkhe vidhunantāti patte cālentā. Nikkhamantānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ, nikkhantesūti attho.
សោ ជេដ្ឋោ ឥតិ អស្ស វចនីយោតិ យោ បឋមតរំ អណ្ឌកោសតោ និក្ខន្តោ កុក្កុដបោតកោ, សោ ជេដ្ឋោតិ វចនីយោ អស្ស, ភវេយ្យាតិ អត្ថោ។ សម្បដិបាទេន្តោតិ សំសន្ទេន្តោ។ តិភូមបរិយាបន្នាបិ សត្តា អវិជ្ជាកោសស្ស អន្តោ បវិដ្ឋា តត្ថ តត្ថ អប្បហីនាយ អវិជ្ជាយ វេឋិតត្តាតិ អាហ ‘‘អវិជ្ជាកោសស្ស អន្តោ បវិដ្ឋេសុ សត្តេសូ’’តិ អណ្ឌកោសន្តិ ពីជកបាលំ។ លោកសន្និវាសេតិ លោកោយេវ សង្គម្ម សមាគម្ម និវាសនដ្ឋេន លោកសន្និវាសោ, សត្តនិកាយោ។ សម្មាសម្ពោធិន្តិ ឯត្ថ សម្មាតិ អវិបរីតត្ថោ, សំ-សទ្ទោ សាមន្តិ ឥមមត្ថំ ទីបេតិ។ តស្មា សម្មា អវិបរីតេនាការេន សយមេវ ចត្តារិ សច្ចានិ ពុជ្ឈតិ បដិវិជ្ឈតីតិ សម្មាសម្ពោធីតិ មគ្គោ វុច្ចតិ។ តេនាហ ‘‘សម្មា សាមញ្ច ពោធិ’’ន្តិ, សម្មា សយមេវ ច ពុជ្ឈនកន្តិ អត្ថោ។ សម្មាតិ វា បសត្ថវចនោ, សំ-សទ្ទោ សុន្ទរវចនោតិ អាហ ‘‘អថ វា បសត្ថំ សុន្ទរញ្ច ពោធិ’’ន្តិ។
So jeṭṭho iti assa vacanīyoti yo paṭhamataraṃ aṇḍakosato nikkhanto kukkuṭapotako, so jeṭṭhoti vacanīyo assa, bhaveyyāti attho. Sampaṭipādentoti saṃsandento. Tibhūmapariyāpannāpi sattā avijjākosassa anto paviṭṭhā tattha tattha appahīnāya avijjāya veṭhitattāti āha ‘‘avijjākosassa anto paviṭṭhesu sattesū’’ti aṇḍakosanti bījakapālaṃ. Lokasannivāseti lokoyeva saṅgamma samāgamma nivāsanaṭṭhena lokasannivāso, sattanikāyo. Sammāsambodhinti ettha sammāti aviparītattho, saṃ-saddo sāmanti imamatthaṃ dīpeti. Tasmā sammā aviparītenākārena sayameva cattāri saccāni bujjhati paṭivijjhatīti sammāsambodhīti maggo vuccati. Tenāha ‘‘sammā sāmañca bodhi’’nti, sammā sayameva ca bujjhanakanti attho. Sammāti vā pasatthavacano, saṃ-saddo sundaravacanoti āha ‘‘atha vā pasatthaṃ sundarañca bodhi’’nti.
អសព្ពគុណទាយកត្តាតិ សព្ពគុណានំ អទាយកត្តា។ សព្ពគុណេ ន ទទាតីតិ ហិ អសព្ពគុណទាយកោ , អសមត្ថសមាសោយំ គមកត្តា យថា ‘‘អសូរិយបស្សានិ មុខានី’’តិ។ តិស្សោ វិជ្ជាតិ ឧបនិស្សយវតោ សហេវ អរហត្តផលេន តិស្សោ វិជ្ជា ទេតិ។ ននុ ចេត្ថ តីសុ វិជ្ជាសុ អាសវក្ខយញាណស្ស មគ្គបរិយាបន្នត្តា កថមេតំ យុជ្ជតិ ‘‘មគ្គោ តិស្សោ វិជ្ជា ទេតី’’តិ? នាយំ ទោសោ។ សតិបិ អាសវក្ខយញាណស្ស មគ្គបរិយាបន្នភាវេ អដ្ឋង្គិកេ មគ្គេ សតិ មគ្គញាណេន សទ្ធិំ តិស្សោ វិជ្ជា បរិបុណ្ណា ហោន្តីតិ ‘‘មគ្គោ តិស្សោ វិជ្ជា ទេតី’’តិ វុច្ចតិ។ ឆ អភិញ្ញាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ សាវកបារមិញាណន្តិ អគ្គសាវកេហិ បដិលភិតព្ពមេវ លោកិយលោកុត្តរញាណំ។ បច្ចេកពោធិញាណន្តិ ឯត្ថាបិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អព្ភញ្ញាសិន្តិ ជានិំ។ ជាននញ្ច ន អនុស្សវាទិវសេនាតិ អាហ ‘‘បដិវិជ្ឈិ’’ន្តិ, បច្ចក្ខមកាសិន្តិ អត្ថោ។ បដិវេធោបិ ន ទូរេ ឋិតស្ស លក្ខណប្បដិវេធោ វិយាតិ អាហ ‘‘បត្តោម្ហី’’តិ, បាបុណិន្តិ អត្ថោ។ បាបុណនញ្ច ន សយំ គន្ត្វាតិ អាហ ‘‘អធិគតោម្ហី’’តិ, សន្តានេ ឧប្បាទនវសេន បដិលភិន្តិ អត្ថោ។
Asabbaguṇadāyakattāti sabbaguṇānaṃ adāyakattā. Sabbaguṇe na dadātīti hi asabbaguṇadāyako, asamatthasamāsoyaṃ gamakattā yathā ‘‘asūriyapassāni mukhānī’’ti. Tisso vijjāti upanissayavato saheva arahattaphalena tisso vijjā deti. Nanu cettha tīsu vijjāsu āsavakkhayañāṇassa maggapariyāpannattā kathametaṃ yujjati ‘‘maggo tisso vijjā detī’’ti? Nāyaṃ doso. Satipi āsavakkhayañāṇassa maggapariyāpannabhāve aṭṭhaṅgike magge sati maggañāṇena saddhiṃ tisso vijjā paripuṇṇā hontīti ‘‘maggo tisso vijjā detī’’ti vuccati. Cha abhiññāti etthāpi eseva nayo. Sāvakapāramiñāṇanti aggasāvakehi paṭilabhitabbameva lokiyalokuttarañāṇaṃ. Paccekabodhiñāṇanti etthāpi imināva nayena attho veditabbo. Abbhaññāsinti jāniṃ. Jānanañca na anussavādivasenāti āha ‘‘paṭivijjhi’’nti, paccakkhamakāsinti attho. Paṭivedhopi na dūre ṭhitassa lakkhaṇappaṭivedho viyāti āha ‘‘pattomhī’’ti, pāpuṇinti attho. Pāpuṇanañca na sayaṃ gantvāti āha ‘‘adhigatomhī’’ti, santāne uppādanavasena paṭilabhinti attho.
ឱបម្មសម្បដិបាទនន្តិ ឱបម្មត្ថស្ស ឧបមេយ្យេន សម្មទេវ បដិបាទនំ។ អត្ថេនាតិ ឧបមេយ្យត្ថេន។ យថា កុក្កុដិយា អណ្ឌេសុ តិវិធកិរិយាករណំ កុក្កុដច្ឆាបកានំ អណ្ឌកោសតោ និក្ខមនស្ស មូលការណំ, ឯវំ ពោធិសត្តភូតស្ស ភគវតោ តិវិធានុបស្សនាករណំ អវិជ្ជណ្ឌកោសតោ និក្ខមនស្ស មូលការណន្តិ អាហ ‘‘យថា ហិ តស្សា កុក្កុដិយា…បេ.… តិវិធានុបស្សនាករណ’’ន្តិ។ ‘‘សន្តានេ’’តិ វុត្តត្តា អណ្ឌសទិសតា សន្តានស្ស, ពហិ និក្ខន្តកុក្កុដច្ឆាបកសទិសតា ពុទ្ធគុណានំ, ពុទ្ធគុណាតិ ច អត្ថតោ ពុទ្ធោយេវ ‘‘តថាគតស្ស ខោ ឯតំ, វាសេដ្ឋ, អធិវចនំ ធម្មកាយោ ឥតិបី’’តិ វចនតោ។ អវិជ្ជណ្ឌកោសស្ស តនុភាវោតិ ពលវវិបស្សនាវសេន អវិជ្ជណ្ឌកោសស្ស តនុភាវោ, បដិច្ឆាទនសាមញ្ញេន ច អវិជ្ជាយ អណ្ឌកោសសទិសតា។ មុទុភូតស្សបិ ខរភាវាបត្តិ ហោតីតិ តន្និវត្តនត្ថំ ‘‘ថទ្ធខរភាវោ’’តិ វុត្តំ។ តិក្ខខរវិប្បសន្នសូរភាវោតិ ឯត្ថ បរិគ្គយ្ហមានេសុ សង្ខារេសុ វិបស្សនាញាណស្ស សមាធិន្ទ្រិយវសេន សុខានុប្បវេសោ តិក្ខតា, អនុបវិសិត្វាបិ សតិន្ទ្រិយវសេន អនតិក្កមនតោ អកុណ្ឋតា ខរភាវោ។ តិក្ខោបិ ហិ ឯកច្ចោ សរោ លក្ខំ បត្វា កុណ្ឋោ ហោតិ, ន តថា ឥទំ។ សតិបិ ខរភាវេ សុខុមប្បវត្តិវសេន កិលេសសមុទាចារសង្ខោភរហិតតាយ សទ្ធិន្ទ្រិយវសេន បសន្នភាវោ, សតិបិ បសន្នភាវេ អន្តរា អនោសក្កិត្វា កិលេសបច្ចត្ថិកានំ សុដ្ឋុ អភិភវនតោ វីរិយិន្ទ្រិយវសេន សូរភាវោ វេទិតព្ពោ។ ឯវមិមេហិ បការេហិ សង្ខារុបេក្ខាញាណមេវ គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ វិបស្សនាញាណស្ស បរិណាមកាលោតិ វិបស្សនាយ វុដ្ឋានគាមិនិភាវាបត្តិ។ តទា ច សា មគ្គញាណគព្ភំ ធារេន្តី វិយ ហោតីតិ អាហ ‘‘គព្ភគ្គហណកាលោ’’តិ។ គព្ភំ គណ្ហាបេត្វាតិ សង្ខារុបេក្ខាយ អនន្តរំ សិខាប្បត្តអនុលោមវិបស្សនាវសេន មគ្គវិជាយនត្ថំ គព្ភំ គណ្ហាបេត្វា។ អភិញ្ញាបក្ខេតិ លោកិយាភិញ្ញាបក្ខេ។ លោកុត្តរាភិញ្ញា ហិ អវិជ្ជណ្ឌកោសំ បទាលិតា។ បោត្ថកេសុ បន កត្ថចិ ‘‘ឆាភិញ្ញាបក្ខេ’’តិ លិខន្តិ, សោ អបាឋោតិ វេទិតព្ពោ។
Opammasampaṭipādananti opammatthassa upameyyena sammadeva paṭipādanaṃ. Atthenāti upameyyatthena. Yathā kukkuṭiyā aṇḍesu tividhakiriyākaraṇaṃ kukkuṭacchāpakānaṃ aṇḍakosato nikkhamanassa mūlakāraṇaṃ, evaṃ bodhisattabhūtassa bhagavato tividhānupassanākaraṇaṃ avijjaṇḍakosato nikkhamanassa mūlakāraṇanti āha ‘‘yathā hi tassā kukkuṭiyā…pe… tividhānupassanākaraṇa’’nti. ‘‘Santāne’’ti vuttattā aṇḍasadisatā santānassa, bahi nikkhantakukkuṭacchāpakasadisatā buddhaguṇānaṃ, buddhaguṇāti ca atthato buddhoyeva ‘‘tathāgatassa kho etaṃ, vāseṭṭha, adhivacanaṃ dhammakāyo itipī’’ti vacanato. Avijjaṇḍakosassa tanubhāvoti balavavipassanāvasena avijjaṇḍakosassa tanubhāvo, paṭicchādanasāmaññena ca avijjāya aṇḍakosasadisatā. Mudubhūtassapi kharabhāvāpatti hotīti tannivattanatthaṃ ‘‘thaddhakharabhāvo’’ti vuttaṃ. Tikkhakharavippasannasūrabhāvoti ettha pariggayhamānesu saṅkhāresu vipassanāñāṇassa samādhindriyavasena sukhānuppaveso tikkhatā, anupavisitvāpi satindriyavasena anatikkamanato akuṇṭhatā kharabhāvo. Tikkhopi hi ekacco saro lakkhaṃ patvā kuṇṭho hoti, na tathā idaṃ. Satipi kharabhāve sukhumappavattivasena kilesasamudācārasaṅkhobharahitatāya saddhindriyavasena pasannabhāvo, satipi pasannabhāve antarā anosakkitvā kilesapaccatthikānaṃ suṭṭhu abhibhavanato vīriyindriyavasena sūrabhāvo veditabbo. Evamimehi pakārehi saṅkhārupekkhāñāṇameva gahitanti daṭṭhabbaṃ. Vipassanāñāṇassa pariṇāmakāloti vipassanāya vuṭṭhānagāminibhāvāpatti. Tadā ca sā maggañāṇagabbhaṃ dhārentī viya hotīti āha ‘‘gabbhaggahaṇakālo’’ti. Gabbhaṃ gaṇhāpetvāti saṅkhārupekkhāya anantaraṃ sikhāppattaanulomavipassanāvasena maggavijāyanatthaṃ gabbhaṃ gaṇhāpetvā. Abhiññāpakkheti lokiyābhiññāpakkhe. Lokuttarābhiññā hi avijjaṇḍakosaṃ padālitā. Potthakesu pana katthaci ‘‘chābhiññāpakkhe’’ti likhanti, so apāṭhoti veditabbo.
ជេដ្ឋោ សេដ្ឋោតិ វុទ្ធតមត្តា ជេដ្ឋោ, សព្ពគុណេហិ ឧត្តមត្តា បសត្ថតមោតិ សេដ្ឋោ។
Jeṭṭho seṭṭhoti vuddhatamattā jeṭṭho, sabbaguṇehi uttamattā pasatthatamoti seṭṭho.
ឥទានិ ‘‘អារទ្ធំ ខោ បន មេ, ព្រាហ្មណ, វីរិយ’’ន្តិអាទិកាយ ទេសនាយ អនុសន្ធិំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ឯវំ ភគវា’’តិអាទិ។ តត្ថ បុព្ពភាគតោ បភុតីតិ ភាវនាយ បុព្ពភាគីយវីរិយារម្ភាទិតោ បដ្ឋាយ។ មុដ្ឋស្សតិនាតិ វិនដ្ឋស្សតិនា, សតិវិរហិតេនាតិ អត្ថោ។ សារទ្ធកាយេនាតិ សទរថកាយេន។ ពោធិមណ្ឌេតិ ពោធិសង្ខាតស្ស ញាណស្ស មណ្ឌភាវប្បត្តេ ឋានេ។ ពោធីតិ ហិ បញ្ញា វុច្ចតិ។ សា ឯត្ថ មណ្ឌា បសន្នា ជាតាតិ សោ បទេសោ ‘‘ពោធិមណ្ឌោ’’តិ បញ្ញាតោ។ បគ្គហិតន្តិ អារម្ភំ សិថិលំ អកត្វា ទឡ្ហបរក្កមសង្ខាតុស្សហនភាវេន គហិតំ។ តេនាហ ‘‘អសិថិលប្បវត្តិត’’ន្តិ។ អសល្លីនន្តិ អសង្កុចិតំ កោសជ្ជវសេន សង្កោចំ អនាបន្នំ។ ឧបដ្ឋិតាតិ ឱគាហនសង្ខាតេន អបិលាបនភាវេន អារម្មណំ ឧបគន្ត្វា ឋិតា។ តេនាហ ‘‘អារម្មណាភិមុខីភាវេនា’’តិ។ សម្មោសស្ស វិទ្ធំសនវសេន បវត្តិយា ន សម្មុដ្ឋាតិ អសម្មុដ្ឋា។ កិញ្ចាបិ ចិត្តប្បស្សទ្ធិវសេន ចិត្តមេវ បស្សទ្ធំ, កាយប្បស្សទ្ធិវសេនេវ ច កាយោ បស្សទ្ធោ ហោតិ , តថាបិ យស្មា កាយប្បស្សទ្ធិ ឧប្បជ្ជមានា ចិត្តប្បស្សទ្ធិយា សហេវ ឧប្បជ្ជតិ, ន វិនា, តស្មា វុត្តំ ‘‘កាយចិត្តប្បស្សទ្ធិវសេនា’’តិ។ កាយប្បស្សទ្ធិយា ឧភយេសម្បិ កាយានំ បស្សម្ភនាវហត្តា វុត្តំ ‘‘រូបកាយោបិ បស្សទ្ធោយេវ ហោតី’’តិ។
Idāni ‘‘āraddhaṃ kho pana me, brāhmaṇa, vīriya’’ntiādikāya desanāya anusandhiṃ dassento āha ‘‘evaṃ bhagavā’’tiādi. Tattha pubbabhāgato pabhutīti bhāvanāya pubbabhāgīyavīriyārambhādito paṭṭhāya. Muṭṭhassatināti vinaṭṭhassatinā, sativirahitenāti attho. Sāraddhakāyenāti sadarathakāyena. Bodhimaṇḍeti bodhisaṅkhātassa ñāṇassa maṇḍabhāvappatte ṭhāne. Bodhīti hi paññā vuccati. Sā ettha maṇḍā pasannā jātāti so padeso ‘‘bodhimaṇḍo’’ti paññāto. Paggahitanti ārambhaṃ sithilaṃ akatvā daḷhaparakkamasaṅkhātussahanabhāvena gahitaṃ. Tenāha ‘‘asithilappavattita’’nti. Asallīnanti asaṅkucitaṃ kosajjavasena saṅkocaṃ anāpannaṃ. Upaṭṭhitāti ogāhanasaṅkhātena apilāpanabhāvena ārammaṇaṃ upagantvā ṭhitā. Tenāha ‘‘ārammaṇābhimukhībhāvenā’’ti. Sammosassa viddhaṃsanavasena pavattiyā na sammuṭṭhāti asammuṭṭhā. Kiñcāpi cittappassaddhivasena cittameva passaddhaṃ, kāyappassaddhivaseneva ca kāyo passaddho hoti , tathāpi yasmā kāyappassaddhi uppajjamānā cittappassaddhiyā saheva uppajjati, na vinā, tasmā vuttaṃ ‘‘kāyacittappassaddhivasenā’’ti. Kāyappassaddhiyā ubhayesampi kāyānaṃ passambhanāvahattā vuttaṃ ‘‘rūpakāyopi passaddhoyeva hotī’’ti.
សោ ច ខោតិ សោ ច ខោ កាយោ។ វិគតទរថោតិ វិគតកិលេសទរថោ។ នាមកាយេ ហិ វិគតទរថេ រូបកាយោបិ វូបសន្តទរថបរិឡាហោ ហោតិ។ សម្មា អាហិតន្តិ នានារម្មណេសុ វិធាវនសង្ខាតំ វិក្ខេបំ វិច្ឆិន្ទិត្វា ឯកស្មិំយេវ អារម្មណេ អវិក្ខិត្តភាវាបាទនេន សម្មទេវ អាហិតំ ឋបិតំ។ តេនាហ ‘‘សុដ្ឋុ ឋបិត’’ន្តិអាទិ។ ចិត្តស្ស អនេកគ្គភាវោ វិក្ខេបវសេន ចញ្ចលតា, សា សតិ ឯកគ្គតាយ ន ហោតីតិ អាហ ‘‘ឯកគ្គំ អចលំ និប្ផន្ទន’’ន្តិ។ ឯត្តាវតាតិ ‘‘អារទ្ធំ ខោ បនា’’តិអាទិនា វីរិយសតិបស្សទ្ធិសមាធីនំ កិច្ចសិទ្ធិទស្សនេន។ ននុ ច សទ្ធាបញ្ញានម្បិ កិច្ចសិទ្ធិ ឈានស្ស បុព្ពភាគប្បដិបទាយ ឥច្ឆិតព្ពាតិ? សច្ចំ, សា បន នានន្តរិកភាវេន អវុត្តសិទ្ធាតិ ន គហិតា។ អសតិ ហិ សទ្ធាយ វីរិយារម្ភាទីនំ អសម្ភវោយេវ, បញ្ញាបរិគ្គហេ ច នេសំ អសតិ ញាយារម្ភាទិភាវោ ន សិយា, តថា អសល្លីនាសម្មោសតាទយោ វីរិយាទីនន្តិ អសល្លីនតាទិគ្គហណេនេវេត្ថ បញ្ញាកិច្ចសិទ្ធិ គហិតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឈានភាវនាយំ វា សមាធិកិច្ចំ អធិកំ ឥច្ឆិតព្ពន្តិ ទស្សេតុំ សមាធិបរិយោសានាវ ឈានស្ស បុព្ពភាគប្បដិបទា កថិតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។
So ca khoti so ca kho kāyo. Vigatadarathoti vigatakilesadaratho. Nāmakāye hi vigatadarathe rūpakāyopi vūpasantadarathapariḷāho hoti. Sammā āhitanti nānārammaṇesu vidhāvanasaṅkhātaṃ vikkhepaṃ vicchinditvā ekasmiṃyeva ārammaṇe avikkhittabhāvāpādanena sammadeva āhitaṃ ṭhapitaṃ. Tenāha ‘‘suṭṭhu ṭhapita’’ntiādi. Cittassa anekaggabhāvo vikkhepavasena cañcalatā, sā sati ekaggatāya na hotīti āha ‘‘ekaggaṃ acalaṃ nipphandana’’nti. Ettāvatāti ‘‘āraddhaṃ kho panā’’tiādinā vīriyasatipassaddhisamādhīnaṃ kiccasiddhidassanena. Nanu ca saddhāpaññānampi kiccasiddhi jhānassa pubbabhāgappaṭipadāya icchitabbāti? Saccaṃ, sā pana nānantarikabhāvena avuttasiddhāti na gahitā. Asati hi saddhāya vīriyārambhādīnaṃ asambhavoyeva, paññāpariggahe ca nesaṃ asati ñāyārambhādibhāvo na siyā, tathā asallīnāsammosatādayo vīriyādīnanti asallīnatādiggahaṇenevettha paññākiccasiddhi gahitāti daṭṭhabbaṃ. Jhānabhāvanāyaṃ vā samādhikiccaṃ adhikaṃ icchitabbanti dassetuṃ samādhipariyosānāva jhānassa pubbabhāgappaṭipadā kathitāti daṭṭhabbaṃ.
អតីតភវេ ខន្ធា តប្បដិពទ្ធានិ នាមគោត្តានិ ច សព្ពំ បុព្ពេនិវាសំត្វេវ គហិតន្តិ អាហ ‘‘កិំ វិទិតំ ករោតិ? បុព្ពេនិវាស’’ន្តិ។ មោហោ បដិច្ឆាទកដ្ឋេន តមោ វិយ តមោតិ អាហ ‘‘ស្វេវ មោហោ’’តិ។ ឱភាសករណដ្ឋេនាតិ កាតព្ពតោ ករណំ។ ឱភាសោវ ករណំ ឱភាសករណំ។ អត្តនោ បច្ចយេហិ ឱភាសភាវេន និព្ពត្តេតព្ពដ្ឋេនាតិ អត្ថោ។ សេសំ បសំសាវចនន្តិ បដិបក្ខវិធមនបវត្តិវិសេសានំ ពោធនតោ វុត្តំ។ អវិជ្ជា វិហតាតិ ឯតេន វិជាននដ្ឋេន វិជ្ជាតិ អយម្បិ អត្ថោ ទីបិតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘កស្មា? យស្មា វិជ្ជា ឧប្បន្នា’’តិ ឯតេន វិជ្ជាបដិបក្ខា អវិជ្ជា។ បដិបក្ខតា ចស្សា បហាតព្ពភាវេន វិជ្ជាយ ច បហាយកភាវេនាតិ ទស្សេតិ។ ឯស នយោ ឥតរស្មិម្បិ បទទ្វយេតិ ឥមិនា ‘‘តមោ វិហតោ វិនដ្ឋោ។ កស្មា? យស្មា អាលោកោ ឧប្បន្នោ’’តិ ឥមមត្ថំ អតិទិសតិ។ កិលេសានំ អាតាបនបរិតាបនដ្ឋេន វីរិយំ អាតាបោតិ អាហ ‘‘វីរិយាតាបេន អាតាបិនោ’’តិ, វីរិយវតោតិ អត្ថោ។ បេសិតត្តស្សាតិ យថាធិប្បេតត្ថសិទ្ធិំ បតិ វិស្សដ្ឋចិត្តស្ស។ យថា អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ បហិតត្តស្ស វិហរតោតិ អញ្ញស្សបិ កស្សចិ មាទិសស្សាតិ អធិប្បាយោ។ បធានានុយោគស្សាតិ សម្មប្បធានមនុយុត្តស្ស។
Atītabhave khandhā tappaṭibaddhāni nāmagottāni ca sabbaṃ pubbenivāsaṃtveva gahitanti āha ‘‘kiṃ viditaṃ karoti? Pubbenivāsa’’nti. Moho paṭicchādakaṭṭhena tamo viya tamoti āha ‘‘sveva moho’’ti. Obhāsakaraṇaṭṭhenāti kātabbato karaṇaṃ. Obhāsova karaṇaṃ obhāsakaraṇaṃ. Attano paccayehi obhāsabhāvena nibbattetabbaṭṭhenāti attho. Sesaṃ pasaṃsāvacananti paṭipakkhavidhamanapavattivisesānaṃ bodhanato vuttaṃ. Avijjā vihatāti etena vijānanaṭṭhena vijjāti ayampi attho dīpitoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kasmā? Yasmā vijjā uppannā’’ti etena vijjāpaṭipakkhā avijjā. Paṭipakkhatā cassā pahātabbabhāvena vijjāya ca pahāyakabhāvenāti dasseti. Esa nayo itarasmimpi padadvayeti iminā ‘‘tamo vihato vinaṭṭho. Kasmā? Yasmā āloko uppanno’’ti imamatthaṃ atidisati. Kilesānaṃ ātāpanaparitāpanaṭṭhena vīriyaṃ ātāpoti āha ‘‘vīriyātāpena ātāpino’’ti, vīriyavatoti attho. Pesitattassāti yathādhippetatthasiddhiṃ pati vissaṭṭhacittassa. Yathā appamattassa ātāpino pahitattassa viharatoti aññassapi kassaci mādisassāti adhippāyo. Padhānānuyogassāti sammappadhānamanuyuttassa.
បច្ចវេក្ខណញាណបរិគ្គហិតន្តិ ន បឋមទុតិយញាណទ្វយាធិគមំ វិយ កេវលន្តិ អធិប្បាយោ។ ទស្សេន្តោតិ និគមនវសេន ទស្សេន្តោ។ សរូបតោ ហិ បុព្ពេ ទស្សិតមេវាតិ។
Paccavekkhaṇañāṇapariggahitanti na paṭhamadutiyañāṇadvayādhigamaṃ viya kevalanti adhippāyo. Dassentoti nigamanavasena dassento. Sarūpato hi pubbe dassitamevāti.
តិក្ខត្តុំ ជាតោតិ ឥមិនា បន ឥទំ ទស្សេតិ – ‘‘អហំ, ព្រាហ្មណ, បឋមវិជ្ជាយ ជាតោយេវ បុរេជាតស្ស សហជាតស្ស វា អភាវតោ សព្ពេសំ វុទ្ធោ មហល្លកោ, កិមង្គំ បន តីហិ វិជ្ជាហិ តិក្ខត្តុំ ជាតោ’’តិ។ បុព្ពេនិវាសញាណេន អតីតំសញាណន្តិ អតីតារម្មណសភាគតាយ តព្ភាវិភាវតោ ច បុព្ពេនិវាសញាណេន អតីតំសញាណំ បកាសេត្វាតិ យោជេតព្ពំ។ តត្ថ អតីតំសញាណន្តិ អតីតក្ខន្ធាយតនធាតុសង្ខាតេ អតីតេ កោដ្ឋាសេ អប្បដិហតញាណំ។ ទិព្ពចក្ខុញាណស្ស បច្ចុប្បន្នារម្មណត្តា យថាកម្មូបគញាណស្ស អនាគតំសញាណស្ស ច ទិព្ពចក្ខុវសេនេវ ឥជ្ឈនតោ ទិព្ពចក្ខុនោ បរិភណ្ឌញាណត្តា ទិព្ពចក្ខុម្ហិយេវ ច ឋិតស្ស ចេតោបរិយញាណសិទ្ធិតោ វុត្តំ ‘‘ទិព្ពចក្ខុនា បច្ចុប្បន្នានាគតំសញាណ’’ន្តិ។ តត្ថ ទិព្ពចក្ខុនាតិ សបរិភណ្ឌេន ទិព្ពចក្ខុញាណេន។ បច្ចុប្បន្នំសោ ច អនាគតំសោ ច បច្ចុប្បន្នានាគតំសំ, តត្ថ ញាណំ បច្ចុប្បន្នានាគតំសញាណំ។ អាសវក្ខយញាណាធិគមេនេវ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្ស វិយ សេសាសាធារណឆញាណទសពលញាណអាវេណិកពុទ្ធធម្មាទីនម្បិ អនញ្ញសាធារណានំ ពុទ្ធគុណានំ ឥជ្ឈនតោ វុត្តំ ‘‘អាសវក្ខយេន សកលលោកិយលោកុត្តរគុណ’’ន្តិ។ តេនាហ ‘‘សព្ពេបិ សព្ពញ្ញុគុណេ បកាសេត្វា’’តិ។
Tikkhattuṃ jātoti iminā pana idaṃ dasseti – ‘‘ahaṃ, brāhmaṇa, paṭhamavijjāya jātoyeva purejātassa sahajātassa vā abhāvato sabbesaṃ vuddho mahallako, kimaṅgaṃ pana tīhi vijjāhi tikkhattuṃ jāto’’ti. Pubbenivāsañāṇena atītaṃsañāṇanti atītārammaṇasabhāgatāya tabbhāvibhāvato ca pubbenivāsañāṇena atītaṃsañāṇaṃ pakāsetvāti yojetabbaṃ. Tattha atītaṃsañāṇanti atītakkhandhāyatanadhātusaṅkhāte atīte koṭṭhāse appaṭihatañāṇaṃ. Dibbacakkhuñāṇassa paccuppannārammaṇattā yathākammūpagañāṇassa anāgataṃsañāṇassa ca dibbacakkhuvaseneva ijjhanato dibbacakkhuno paribhaṇḍañāṇattā dibbacakkhumhiyeva ca ṭhitassa cetopariyañāṇasiddhito vuttaṃ ‘‘dibbacakkhunā paccuppannānāgataṃsañāṇa’’nti. Tattha dibbacakkhunāti saparibhaṇḍena dibbacakkhuñāṇena. Paccuppannaṃso ca anāgataṃso ca paccuppannānāgataṃsaṃ, tattha ñāṇaṃ paccuppannānāgataṃsañāṇaṃ. Āsavakkhayañāṇādhigameneva sabbaññutaññāṇassa viya sesāsādhāraṇachañāṇadasabalañāṇaāveṇikabuddhadhammādīnampi anaññasādhāraṇānaṃ buddhaguṇānaṃ ijjhanato vuttaṃ ‘‘āsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguṇa’’nti. Tenāha ‘‘sabbepi sabbaññuguṇe pakāsetvā’’ti.
បីតិវិប្ផារបរិបុណ្ណគត្តចិត្តោតិ បីតិផរណេន បរិបុណ្ណកាយចិត្តោ។ អញ្ញាណន្តិ អញ្ញាណស្សាតិ អត្ថោ។ ធិ-សទ្ទយោគតោ ហិ សាមិអត្ថេ ឯតំ ឧបយោគវចនំ។ សេសមេត្ថ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។
Pītivipphāraparipuṇṇagattacittoti pītipharaṇena paripuṇṇakāyacitto. Aññāṇanti aññāṇassāti attho. Dhi-saddayogato hi sāmiatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
វេរញ្ជសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Verañjasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ១. វេរញ្ជសុត្តំ • 1. Verañjasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ១. វេរញ្ជសុត្តវណ្ណនា • 1. Verañjasuttavaṇṇanā
