| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
८. वेसारज्जसुत्तवण्णना
8. Vesārajjasuttavaṇṇanā
८. अट्ठमे ब्यामोहवसेन सरणपरियेसनं सारज्जनं सारदो, ब्यामोहभयं। विगतो सारदो एतस्साति विसारदो, तस्स भावो वेसारज्जं। तं पन ञाणसम्पदं, पहानसम्पदं, देसनाविसेससम्पदं खेमञ्च निस्साय पवत्तं चतुब्बिधपच्चवेक्खणञाणं। तेनाह ‘‘चतूसु ठानेसू’’तिआदि। उसभस्स इदन्ति आसभं, सेट्ठट्ठानं। सब्बञ्ञुतपटिजाननवसेन अभिमुखं गच्छन्ति, अट्ठ वा परिसा उपसङ्कमन्तीति आसभा, पुब्बबुद्धा। इदं पनाति बुद्धानं ठानं सब्बञ्ञुतमेव वदति। तिट्ठमानोवाति अवदन्तोपि तिट्ठमानोव पटिजानाति नामाति अत्थो। उपगच्छतीति अनुजानाति।
8. Aṭṭhame byāmohavasena saraṇapariyesanaṃ sārajjanaṃ sārado, byāmohabhayaṃ. Vigato sārado etassāti visārado, tassa bhāvo vesārajjaṃ. Taṃ pana ñāṇasampadaṃ, pahānasampadaṃ, desanāvisesasampadaṃ khemañca nissāya pavattaṃ catubbidhapaccavekkhaṇañāṇaṃ. Tenāha ‘‘catūsu ṭhānesū’’tiādi. Usabhassa idanti āsabhaṃ, seṭṭhaṭṭhānaṃ. Sabbaññutapaṭijānanavasena abhimukhaṃ gacchanti, aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti āsabhā, pubbabuddhā. Idaṃ panāti buddhānaṃ ṭhānaṃ sabbaññutameva vadati. Tiṭṭhamānovāti avadantopi tiṭṭhamānova paṭijānāti nāmāti attho. Upagacchatīti anujānāti.
अट्ठसु परिसासूति ‘‘अभिजानामि खो पनाहं, सारिपुत्त, अनेकसतं खत्तियपरिसं उपसङ्कमिता…पे॰… ब्राह्मणपरिसं गहपतिपरिसं, समणपरिसं, चातुमहाराजिकपरिसं, तावतिंसपरिसं, मारपरिसं, ब्रह्मपरिसं उपसङ्कमिता, तत्रपि मया सन्निसिन्नपुब्बञ्चेव सल्लपितपुब्बञ्च साकच्छा च समापज्जितपुब्बा। तत्र वत मं ‘भयं वा सारज्जं वा ओक्कमिस्सती’ति निमित्तमेतं, सारिपुत्त, न समनुपस्सामी’’ति (म॰ नि॰ १.१५१) एवं वुत्तपरिसासु। अभीतनादं नदतीति परतो दस्सितञाणयोगेन विसारदो अहन्ति अभीतनादं नदति। सीहनादसुत्तेनाति खन्धवग्गे आगतेन सीहनादसुत्तेन।
Aṭṭhasu parisāsūti ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, anekasataṃ khattiyaparisaṃ upasaṅkamitā…pe… brāhmaṇaparisaṃ gahapatiparisaṃ, samaṇaparisaṃ, cātumahārājikaparisaṃ, tāvatiṃsaparisaṃ, māraparisaṃ, brahmaparisaṃ upasaṅkamitā, tatrapi mayā sannisinnapubbañceva sallapitapubbañca sākacchā ca samāpajjitapubbā. Tatra vata maṃ ‘bhayaṃ vā sārajjaṃ vā okkamissatī’ti nimittametaṃ, sāriputta, na samanupassāmī’’ti (ma. ni. 1.151) evaṃ vuttaparisāsu. Abhītanādaṃ nadatīti parato dassitañāṇayogena visārado ahanti abhītanādaṃ nadati. Sīhanādasuttenāti khandhavagge āgatena sīhanādasuttena.
‘‘देवमनुस्सानं चतुचक्कं वत्तती’’ति (अ॰ नि॰ ४.३१) सुत्तसेसेन सप्पुरिसूपनिस्सयादिफलसम्पत्तिपवत्ति वुत्ता, पुरिमसप्पुरिसूपनिस्सयादिउपनिस्सया पच्छिमसप्पुरिसूपनिस्सयादिसम्पत्तिपवत्ति वा वुत्ता। आदि-सद्देन तत्थ च चक्कसद्दस्स गहणं वेदितब्बं। विचक्कसण्ठाना असनि एव असनिविचक्कं। उरचक्कादीसूति आदि-सद्देन आणासमूहादीसुपि चक्कसद्दस्स पवत्ति वेदितब्बा। ‘‘सङ्घभेदं करिस्साम चक्कभेद’’न्तिआदीसु (पारा॰ ४०९; चूळव॰ ३४३) हि आणा ‘‘चक्क’’न्ति वुत्ता। ‘‘देवचक्कं असुरचक्क’’न्तिआदीसु समूहोति।
‘‘Devamanussānaṃ catucakkaṃ vattatī’’ti (a. ni. 4.31) suttasesena sappurisūpanissayādiphalasampattipavatti vuttā, purimasappurisūpanissayādiupanissayā pacchimasappurisūpanissayādisampattipavatti vā vuttā. Ādi-saddena tattha ca cakkasaddassa gahaṇaṃ veditabbaṃ. Vicakkasaṇṭhānā asani eva asanivicakkaṃ. Uracakkādīsūti ādi-saddena āṇāsamūhādīsupi cakkasaddassa pavatti veditabbā. ‘‘Saṅghabhedaṃ karissāma cakkabheda’’ntiādīsu (pārā. 409; cūḷava. 343) hi āṇā ‘‘cakka’’nti vuttā. ‘‘Devacakkaṃ asuracakka’’ntiādīsu samūhoti.
पटिवेधनिट्ठत्ता अरहत्तमग्गञाणं पटिवेधोति ‘‘फलक्खणे उप्पन्नं नामा’’ति वुत्तं। तेन पटिलद्धस्सपि देसनाञाणस्स किच्चनिप्फत्ति परस्स बुज्झनमत्तेन होतीति ‘‘अञ्ञासिकोण्डञ्ञस्स सोतापत्ति…पे॰… फलक्खणे पवत्तं नामा’’ति वुत्तं। ततो परं पन याव परिनिब्बाना देसनाञाणप्पवत्ति तस्सेव पवत्तितस्स धम्मचक्कस्स ठानन्ति वेदितब्बं।
Paṭivedhaniṭṭhattā arahattamaggañāṇaṃ paṭivedhoti ‘‘phalakkhaṇe uppannaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tena paṭiladdhassapi desanāñāṇassa kiccanipphatti parassa bujjhanamattena hotīti ‘‘aññāsikoṇḍaññassa sotāpatti…pe… phalakkhaṇe pavattaṃ nāmā’’ti vuttaṃ. Tato paraṃ pana yāva parinibbānā desanāñāṇappavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ṭhānanti veditabbaṃ.
दस्सितधम्मेसूति वुत्तधम्मेसु। वचनमत्तमेव हि तेसं, न पन दस्सनं तादिसस्सेव धम्मस्स अभावतो। भगवतो एव वा ‘‘इमे धम्मा अनभिसम्बुद्धो’’ति परस्स वचनवसेन दस्सितधम्मेसु। ‘‘धम्मपटिसम्भिदा’’तिआदीसु (विभ॰ ७१८-७२१) विय धम्म-सद्दो हेतुपरियायोति आह ‘‘सहधम्मेनाति सहेतुना’’ति। हेतूति च उपपत्तिसाधनहेतु वेदितब्बो, न कारको, सम्पापको वा। निमित्तन्ति चोदनाय कारणं। तत्थ चोदको चोदनं करोतीति कारणं, धम्मो चोदनं करोति एतेनाति कारणं। तेनाह ‘‘पुग्गलोपी’’तिआदि। खेमन्ति केनचि अप्पटिबाहियभावेन अनुपद्दुतं।
Dassitadhammesūti vuttadhammesu. Vacanamattameva hi tesaṃ, na pana dassanaṃ tādisasseva dhammassa abhāvato. Bhagavato eva vā ‘‘ime dhammā anabhisambuddho’’ti parassa vacanavasena dassitadhammesu. ‘‘Dhammapaṭisambhidā’’tiādīsu (vibha. 718-721) viya dhamma-saddo hetupariyāyoti āha ‘‘sahadhammenāti sahetunā’’ti. Hetūti ca upapattisādhanahetu veditabbo, na kārako, sampāpako vā. Nimittanti codanāya kāraṇaṃ. Tattha codako codanaṃ karotīti kāraṇaṃ, dhammo codanaṃ karoti etenāti kāraṇaṃ. Tenāha ‘‘puggalopī’’tiādi. Khemanti kenaci appaṭibāhiyabhāvena anupaddutaṃ.
अन्तरायो एतेसं अत्थि, अन्तराये वा नियुत्ताति अन्तरायिका। एवंभूता पन ते यस्मा अन्तरायकरा नाम होन्ति, तस्मा आह ‘‘अन्तरायं करोन्तीति अन्तरायिका’’ति। असञ्चिच्च वीतिक्कमे नातिसावज्जाति कत्वा वुत्तं ‘‘सञ्चिच्च वीतिक्कन्ता’’ति। सत्त आपत्तिक्खन्धातिआदि निदस्सनमत्तं इतरेसम्पि चतुन्नं ‘‘अन्तरायिका’’ति वुत्तधम्मानं तब्भावे ब्यभिचाराभावतो। इध पन मेथुनधम्मो अधिप्पेतोति इदं अट्ठुप्पत्तिवसेन वुत्तं अरिट्ठसिक्खापदं (पाचि॰ ४१७) विय। यस्मा तंखणम्पि कामानं आदीनवं दिस्वा विरतो होति चे, विसेसं अधिगच्छति, न कामेसु आसत्तो, तस्मा वुत्तं ‘‘मेथुन…पे॰…अन्तरायो होती’’ति। तत्थ यस्स कस्सचीति न केवलं पब्बजितस्सेव, अथ खो यस्स कस्सचि। तथा हि वुत्तं ‘‘मेथुनमनुयुत्तस्स, मुस्सतेवापि सासन’’न्ति (सु॰ नि॰ ८२०)।
Antarāyo etesaṃ atthi, antarāye vā niyuttāti antarāyikā. Evaṃbhūtā pana te yasmā antarāyakarā nāma honti, tasmā āha ‘‘antarāyaṃ karontīti antarāyikā’’ti. Asañcicca vītikkame nātisāvajjāti katvā vuttaṃ ‘‘sañcicca vītikkantā’’ti. Satta āpattikkhandhātiādi nidassanamattaṃ itaresampi catunnaṃ ‘‘antarāyikā’’ti vuttadhammānaṃ tabbhāve byabhicārābhāvato. Idha pana methunadhammo adhippetoti idaṃ aṭṭhuppattivasena vuttaṃ ariṭṭhasikkhāpadaṃ (pāci. 417) viya. Yasmā taṃkhaṇampi kāmānaṃ ādīnavaṃ disvā virato hoti ce, visesaṃ adhigacchati, na kāmesu āsatto, tasmā vuttaṃ ‘‘methuna…pe…antarāyo hotī’’ti. Tattha yassa kassacīti na kevalaṃ pabbajitasseva, atha kho yassa kassaci. Tathā hi vuttaṃ ‘‘methunamanuyuttassa, mussatevāpi sāsana’’nti (su. ni. 820).
तस्मिं अनिय्यानिकधम्मेति तस्मिं परेहि परिकप्पितअनिय्यानिकधम्मनिमित्तं। निमित्तत्थे हि इदं कम्मसंयोगे भुम्मं।
Tasmiṃ aniyyānikadhammeti tasmiṃ parehi parikappitaaniyyānikadhammanimittaṃ. Nimittatthe hi idaṃ kammasaṃyoge bhummaṃ.
उपनिबद्धाति विरचिता। तेनाह ‘‘अभिसङ्खता’’ति। पुथुभावन्ति बहुभावं। पुथूहि वा सिताति बहूहि समणब्राह्मणेहि सिता उपनिबद्धा।
Upanibaddhāti viracitā. Tenāha ‘‘abhisaṅkhatā’’ti. Puthubhāvanti bahubhāvaṃ. Puthūhi vā sitāti bahūhi samaṇabrāhmaṇehi sitā upanibaddhā.
वेसारज्जसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Vesārajjasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ८. वेसारज्जसुत्तं • 8. Vesārajjasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ८. वेसारज्जसुत्तवण्णना • 8. Vesārajjasuttavaṇṇanā
