Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā

    [౫౪౭] ౧౦. వేస్సన్తరజాతకవణ్ణనా

    [547] 10. Vessantarajātakavaṇṇanā

    దసవరకథావణ్ణనా

    Dasavarakathāvaṇṇanā

    ఫుస్సతీ వరవణ్ణాభేతి ఇదం సత్థా కపిలవత్థుం ఉపనిస్సాయ నిగ్రోధారామే విహరన్తో పోక్ఖరవస్సం ఆరబ్భ కథేసి. యదా హి సత్థా పవత్తితవరధమ్మచక్కో అనుక్కమేన రాజగహం గన్త్వా తత్థ హేమన్తం వీతినామేత్వా ఉదాయిత్థేరేన మగ్గదేసకేన వీసతిసహస్సఖీణాసవపరివుతో పఠమగమనేన కపిలవత్థుం అగమాసి, తదా సక్యరాజానో ‘‘మయం అమ్హాకం ఞాతిసేట్ఠం పస్సిస్సామా’’తి సన్నిపతిత్వా భగవతో వసనట్ఠానం వీమంసమానా ‘‘నిగ్రోధసక్కస్సారామో రమణీయో’’తి సల్లక్ఖేత్వా తత్థ సబ్బం పటిజగ్గనవిధిం కత్వా గన్ధపుప్ఫాదిహత్థా పచ్చుగ్గమనం కరోన్తా సబ్బాలఙ్కారప్పటిమణ్డితే దహరదహరే నాగరదారకే చ నాగరదారికాయో చ పఠమం పహిణింసు, తతో రాజకుమారే చ రాజకుమారికాయో చ. తేసం అన్తరా సామం గన్ధపుప్ఫచుణ్ణాదీహి సత్థారం పూజేత్వా భగవన్తం గహేత్వా నిగ్రోధారామమేవ అగమింసు. తత్థ భగవా వీసతిసహస్సఖీణాసవపరివుతో పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీది. తదా హి సాకియా మానజాతికా మానత్థద్ధా. తే ‘‘అయం సిద్ధత్థకుమారో అమ్హేహి దహరతరో, అమ్హాకం కనిట్ఠో భాగినేయ్యో పుత్తో నత్తా’’తి చిన్తేత్వా దహరదహరే రాజకుమారే చ రాజకుమారికాయో చ ఆహంసు ‘‘తుమ్హే భగవన్తం వన్దథ, మయం తుమ్హాకం పిట్ఠితో నిసీదిస్సామా’’తి.

    Phussatīvaravaṇṇābheti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto pokkharavassaṃ ārabbha kathesi. Yadā hi satthā pavattitavaradhammacakko anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha hemantaṃ vītināmetvā udāyittherena maggadesakena vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paṭhamagamanena kapilavatthuṃ agamāsi, tadā sakyarājāno ‘‘mayaṃ amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā’’ti sannipatitvā bhagavato vasanaṭṭhānaṃ vīmaṃsamānā ‘‘nigrodhasakkassārāmo ramaṇīyo’’ti sallakkhetvā tattha sabbaṃ paṭijagganavidhiṃ katvā gandhapupphādihatthā paccuggamanaṃ karontā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍite daharadahare nāgaradārake ca nāgaradārikāyo ca paṭhamaṃ pahiṇiṃsu, tato rājakumāre ca rājakumārikāyo ca. Tesaṃ antarā sāmaṃ gandhapupphacuṇṇādīhi satthāraṃ pūjetvā bhagavantaṃ gahetvā nigrodhārāmameva agamiṃsu. Tattha bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Tadā hi sākiyā mānajātikā mānatthaddhā. Te ‘‘ayaṃ siddhatthakumāro amhehi daharataro, amhākaṃ kaniṭṭho bhāgineyyo putto nattā’’ti cintetvā daharadahare rājakumāre ca rājakumārikāyo ca āhaṃsu ‘‘tumhe bhagavantaṃ vandatha, mayaṃ tumhākaṃ piṭṭhito nisīdissāmā’’ti.

    తేసు ఏవం అవన్దిత్వా నిసిన్నేసు భగవా తేసం అజ్ఝాసయం ఓలోకేత్వా ‘‘న మం ఞాతయో వన్దన్తి, హన్ద ఇదానేవ వన్దాపేస్సామీ’’తి అభిఞ్ఞాపాదకం చతుత్థజ్ఝానం సమాపజ్జిత్వా తతో వుట్ఠాయ ఆకాసం అబ్భుగ్గన్త్వా తేసం సీసే పాదపంసుం ఓకిరమానో వియ కణ్డమ్బరుక్ఖమూలే యమకపాటిహారియసదిసం పాటిహారియం అకాసి. రాజా సుద్ధోదనో తం అచ్ఛరియం దిస్వా ఆహ ‘‘భన్తే, తుమ్హాకం జాతదివసే కాళదేవలస్స వన్దనత్థం ఉపనీతానం వో పాదే పరివత్తిత్వా బ్రాహ్మణస్స మత్థకే ఠితే దిస్వా అహం తుమ్హాకం పాదే వన్దిం, అయం మే పఠమవన్దనా. పునపి వప్పమఙ్గలదివసే జమ్బుచ్ఛాయాయ సిరిసయనే నిసిన్నానం వో జమ్బుచ్ఛాయాయ అపరివత్తనం దిస్వాపి అహం తుమ్హాకం పాదే వన్దిం, అయం మే దుతియవన్దనా. ఇదాని ఇమం అదిట్ఠపుబ్బం పాటిహారియం దిస్వాపి తుమ్హాకం పాదే వన్దామి, అయం మే తతియవన్దనా’’తి. రఞ్ఞా పన వన్దితే అవన్దిత్వా ఠాతుం సమత్థో నామ ఏకసాకియోపి నాహోసి, సబ్బే వన్దింసుయేవ.

    Tesu evaṃ avanditvā nisinnesu bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā ‘‘na maṃ ñātayo vandanti, handa idāneva vandāpessāmī’’ti abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya kaṇḍambarukkhamūle yamakapāṭihāriyasadisaṃ pāṭihāriyaṃ akāsi. Rājā suddhodano taṃ acchariyaṃ disvā āha ‘‘bhante, tumhākaṃ jātadivase kāḷadevalassa vandanatthaṃ upanītānaṃ vo pāde parivattitvā brāhmaṇassa matthake ṭhite disvā ahaṃ tumhākaṃ pāde vandiṃ, ayaṃ me paṭhamavandanā. Punapi vappamaṅgaladivase jambucchāyāya sirisayane nisinnānaṃ vo jambucchāyāya aparivattanaṃ disvāpi ahaṃ tumhākaṃ pāde vandiṃ, ayaṃ me dutiyavandanā. Idāni imaṃ adiṭṭhapubbaṃ pāṭihāriyaṃ disvāpi tumhākaṃ pāde vandāmi, ayaṃ me tatiyavandanā’’ti. Raññā pana vandite avanditvā ṭhātuṃ samattho nāma ekasākiyopi nāhosi, sabbe vandiṃsuyeva.

    ఇతి భగవా ఞాతయో వన్దాపేత్వా ఆకాసతో ఓతరిత్వా పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీది. నిసిన్నే చ భగవతి సిఖాపత్తో ఞాతిసమాగమో అహోసి, సబ్బే ఏకగ్గచిత్తా హుత్వా నిసీదింసు. తతో మహామేఘో ఉట్ఠహిత్వా పోక్ఖరవస్సం వస్సి, తమ్బవణ్ణం ఉదకం హేట్ఠా విరవన్తం గచ్ఛతి. యే తేమేతుకామా, తే తేమేన్తి. అతేమేతుకామస్స సరీరే ఏకబిన్దుమత్తమ్పి న పతతి. తం దిస్వా సబ్బే అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతా అహేసుం. ‘‘అహో అచ్ఛరియం అహో అబ్భుతం అహో బుద్ధానం మహానుభావతా, యేసం ఞాతిసమాగమే ఏవరూపం పోక్ఖరవస్సం వస్సీ’’తి భిక్ఖూ కథం సముట్ఠాపేసుం. తం సుత్వా సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి మమ ఞాతిసమాగమే మహామేఘో పోక్ఖరవస్సం వస్సియేవా’’తి వత్వా తేహి యాచితో అతీతం ఆహరి.

    Iti bhagavā ñātayo vandāpetvā ākāsato otaritvā paññattavarabuddhāsane nisīdi. Nisinne ca bhagavati sikhāpatto ñātisamāgamo ahosi, sabbe ekaggacittā hutvā nisīdiṃsu. Tato mahāmegho uṭṭhahitvā pokkharavassaṃ vassi, tambavaṇṇaṃ udakaṃ heṭṭhā viravantaṃ gacchati. Ye temetukāmā, te tementi. Atemetukāmassa sarīre ekabindumattampi na patati. Taṃ disvā sabbe acchariyabbhutacittajātā ahesuṃ. ‘‘Aho acchariyaṃ aho abbhutaṃ aho buddhānaṃ mahānubhāvatā, yesaṃ ñātisamāgame evarūpaṃ pokkharavassaṃ vassī’’ti bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Taṃ sutvā satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi mama ñātisamāgame mahāmegho pokkharavassaṃ vassiyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.

    అతీతే సివిరట్ఠే జేతుత్తరనగరే సివిమహారాజా నామ రజ్జం కారేన్తో సఞ్జయం నామ పుత్తం పటిలభి. సో తస్స వయప్పత్తస్స మద్దరాజధీతరం ఫుస్సతిం నామ రాజకఞ్ఞం ఆనేత్వా రజ్జం నియ్యాదేత్వా ఫుస్సతిం అగ్గమహేసిం అకాసి. తస్సా అయం పుబ్బయోగో – ఇతో ఏకనవుతికప్పే విపస్సీ నామ సత్థా లోకే ఉదపాది. తస్మిం బన్ధుమతినగరం నిస్సాయ ఖేమే మిగదాయే విహరన్తే ఏకో రాజా రఞ్ఞో బన్ధుమస్స అనగ్ఘేన చన్దనసారేన సద్ధిం సతసహస్సగ్ఘనికం సువణ్ణమాలం పేసేసి. రఞ్ఞో పన ద్వే ధీతరో అహేసుం. సో తం పణ్ణాకారం తాసం దాతుకామో హుత్వా చన్దనసారం జేట్ఠికాయ అదాసి, సువణ్ణమాలం కనిట్ఠాయ అదాసి. తా ఉభోపి ‘‘న మయం ఇమం అత్తనో సరీరే పిళన్ధిస్సామ, సత్థారమేవ పూజేస్సామా’’తి చిన్తేత్వా రాజానం ఆహంసు ‘‘తాత, చన్దనసారేన చ సువణ్ణమాలాయ చ దసబలం పూజేస్సామా’’తి. తం సుత్వా రాజా ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి. జేట్ఠికా సుఖుమచన్దనచుణ్ణం కారేత్వా సువణ్ణసముగ్గం పూరేత్వా గణ్హాపేసి. కనిట్ఠభగినీ పన సువణ్ణమాలం ఉరచ్ఛదమాలం కారాపేత్వా సువణ్ణసముగ్గేన గణ్హాపేసి. తా ఉభోపి మిగదాయవిహారం గన్త్వా జేట్ఠికా చన్దనచుణ్ణేన దసబలస్స సువణ్ణవణ్ణం సరీరం పూజేత్వా సేసచుణ్ణాని గన్ధకుటియం వికిరిత్వా ‘‘భన్తే, అనాగతే తుమ్హాదిసస్స బుద్ధస్స మాతా భవేయ్య’’న్తి పత్థనం అకాసి. కనిట్ఠభగినీపి తథాగతస్స సువణ్ణవణం సరీరం సువణ్ణమాలాయ కతేన ఉరచ్ఛదేన పూజేత్వా ‘‘భన్తే, యావ అరహత్తప్పత్తి, తావ ఇదం పసాధనం మమ సరీరా మా విగతం హోతూ’’తి పత్థనం అకాసి. సత్థాపి తాసం అనుమోదనం అకాసి.

    Atīte siviraṭṭhe jetuttaranagare sivimahārājā nāma rajjaṃ kārento sañjayaṃ nāma puttaṃ paṭilabhi. So tassa vayappattassa maddarājadhītaraṃ phussatiṃ nāma rājakaññaṃ ānetvā rajjaṃ niyyādetvā phussatiṃ aggamahesiṃ akāsi. Tassā ayaṃ pubbayogo – ito ekanavutikappe vipassī nāma satthā loke udapādi. Tasmiṃ bandhumatinagaraṃ nissāya kheme migadāye viharante eko rājā rañño bandhumassa anagghena candanasārena saddhiṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇamālaṃ pesesi. Rañño pana dve dhītaro ahesuṃ. So taṃ paṇṇākāraṃ tāsaṃ dātukāmo hutvā candanasāraṃ jeṭṭhikāya adāsi, suvaṇṇamālaṃ kaniṭṭhāya adāsi. Tā ubhopi ‘‘na mayaṃ imaṃ attano sarīre piḷandhissāma, satthārameva pūjessāmā’’ti cintetvā rājānaṃ āhaṃsu ‘‘tāta, candanasārena ca suvaṇṇamālāya ca dasabalaṃ pūjessāmā’’ti. Taṃ sutvā rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Jeṭṭhikā sukhumacandanacuṇṇaṃ kāretvā suvaṇṇasamuggaṃ pūretvā gaṇhāpesi. Kaniṭṭhabhaginī pana suvaṇṇamālaṃ uracchadamālaṃ kārāpetvā suvaṇṇasamuggena gaṇhāpesi. Tā ubhopi migadāyavihāraṃ gantvā jeṭṭhikā candanacuṇṇena dasabalassa suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ pūjetvā sesacuṇṇāni gandhakuṭiyaṃ vikiritvā ‘‘bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa mātā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi. Kaniṭṭhabhaginīpi tathāgatassa suvaṇṇavaṇaṃ sarīraṃ suvaṇṇamālāya katena uracchadena pūjetvā ‘‘bhante, yāva arahattappatti, tāva idaṃ pasādhanaṃ mama sarīrā mā vigataṃ hotū’’ti patthanaṃ akāsi. Satthāpi tāsaṃ anumodanaṃ akāsi.

    తా ఉభోపి యావతాయుకం ఠత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తింసు. తాసు జేట్ఠభగినీ దేవలోకతో మనుస్సలోకం , మనుస్సలోకతో దేవలోకం సంసరన్తీ ఏకనవుతికప్పావసానే అమ్హాకం బుద్ధుప్పాదకాలే బుద్ధమాతా మహామాయాదేవీ నామ అహోసి. కనిట్ఠభగినీపి తథేవ సంసరన్తీ కస్సపదసబలస్స కాలే కికిస్స రఞ్ఞో ధీతా హుత్వా నిబ్బత్తి. సా చిత్తకమ్మకతాయ వియ ఉరచ్ఛదమాలాయ అలఙ్కతేన ఉరేన జాతత్తా ఉరచ్ఛదా నామ కుమారికా హుత్వా సోళసవస్సికకాలే సత్థు భత్తానుమోదనం సుత్వా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాయ అపరభాగే భత్తానుమోదనం సుణన్తేనేవ పితరా సోతాపత్తిఫలం పత్తదివసేయేవ అరహత్తం పత్వా పబ్బజిత్వా పరినిబ్బాయి. కికిరాజాపి అఞ్ఞా సత్త ధీతరో లభి. తాసం నామాని –

    Tā ubhopi yāvatāyukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattiṃsu. Tāsu jeṭṭhabhaginī devalokato manussalokaṃ , manussalokato devalokaṃ saṃsarantī ekanavutikappāvasāne amhākaṃ buddhuppādakāle buddhamātā mahāmāyādevī nāma ahosi. Kaniṭṭhabhaginīpi tatheva saṃsarantī kassapadasabalassa kāle kikissa rañño dhītā hutvā nibbatti. Sā cittakammakatāya viya uracchadamālāya alaṅkatena urena jātattā uracchadā nāma kumārikā hutvā soḷasavassikakāle satthu bhattānumodanaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya aparabhāge bhattānumodanaṃ suṇanteneva pitarā sotāpattiphalaṃ pattadivaseyeva arahattaṃ patvā pabbajitvā parinibbāyi. Kikirājāpi aññā satta dhītaro labhi. Tāsaṃ nāmāni –

    ‘‘సమణీ సమణగుత్తా చ, భిక్ఖునీ భిక్ఖదాయికా;

    ‘‘Samaṇī samaṇaguttā ca, bhikkhunī bhikkhadāyikā;

    ధమ్మా చేవ సుధమ్మా చ, సఙ్ఘదాసీ చ సత్తమీ’’తి.

    Dhammā ceva sudhammā ca, saṅghadāsī ca sattamī’’ti.

    తా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే –

    Tā imasmiṃ buddhuppāde –

    ‘‘ఖేమా ఉప్పలవణ్ణా చ, పటాచారా చ గోతమీ;

    ‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, paṭācārā ca gotamī;

    ధమ్మదిన్నా మహామాయా, విసాఖా చాపి సత్తమీ’’తి.

    Dhammadinnā mahāmāyā, visākhā cāpi sattamī’’ti.

    తాసు ఫుస్సతీ సుధమ్మా నామ హుత్వా దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా విపస్సిసమ్మాసమ్బుద్ధస్స కతాయ చన్దనచుణ్ణపూజాయ ఫలేన రత్తచన్దనరసపరిప్ఫోసితేన వియ సరీరేన జాతత్తా ఫుస్సతీ నామ కుమారికా హుత్వా దేవేసు చ మనుస్సేసు చ సంసరన్తీ అపరభాగే సక్కస్స దేవరఞ్ఞో అగ్గమహేసీ హుత్వా నిబ్బత్తి. అథస్సా యావతాయుకం ఠత్వా పఞ్చసు పుబ్బనిమిత్తేసు ఉప్పన్నేసు సక్కో దేవరాజా తస్సా పరిక్ఖీణాయుకతం ఞత్వా మహన్తేన యసేన తం ఆదాయ నన్దనవనుయ్యానం గన్త్వా తత్థ తం అలఙ్కతసయనపిట్ఠే నిసిన్నం సయం సయనపస్సే నిసీదిత్వా ఏతదవోచ ‘‘భద్దే ఫుస్సతి, తే దస వరే దమ్మి, తే గణ్హస్సూ’’తి వదన్తో ఇమస్మిం గాథాసహస్సపటిమణ్డితే మహావేస్సన్తరజాతకే పఠమం గాథమాహ –

    Tāsu phussatī sudhammā nāma hutvā dānādīni puññāni katvā vipassisammāsambuddhassa katāya candanacuṇṇapūjāya phalena rattacandanarasaparipphositena viya sarīrena jātattā phussatī nāma kumārikā hutvā devesu ca manussesu ca saṃsarantī aparabhāge sakkassa devarañño aggamahesī hutvā nibbatti. Athassā yāvatāyukaṃ ṭhatvā pañcasu pubbanimittesu uppannesu sakko devarājā tassā parikkhīṇāyukataṃ ñatvā mahantena yasena taṃ ādāya nandanavanuyyānaṃ gantvā tattha taṃ alaṅkatasayanapiṭṭhe nisinnaṃ sayaṃ sayanapasse nisīditvā etadavoca ‘‘bhadde phussati, te dasa vare dammi, te gaṇhassū’’ti vadanto imasmiṃ gāthāsahassapaṭimaṇḍite mahāvessantarajātake paṭhamaṃ gāthamāha –

    ౧౬౫౫.

    1655.

    ‘‘ఫుస్సతీ వరవణ్ణాభే, వరస్సు దసధా వరే;

    ‘‘Phussatī varavaṇṇābhe, varassu dasadhā vare;

    పథబ్యా చారుపుబ్బఙ్గి, యం తుయ్హం మనసో పియ’’న్తి.

    Pathabyā cārupubbaṅgi, yaṃ tuyhaṃ manaso piya’’nti.

    ఏవమేసా మహావేస్సన్తరధమ్మదేసనా దేవలోకే పతిట్ఠాపితా నామ హోతి.

    Evamesā mahāvessantaradhammadesanā devaloke patiṭṭhāpitā nāma hoti.

    తత్థ ఫుస్సతీతి తం నామేనాలపతి. వరవణ్ణాభేతి వరాయ వణ్ణాభాయ సమన్నాగతే. దసధాతి దసవిధే. పథబ్యాతి పథవియం గహేతబ్బే కత్వా వరస్సు గణ్హస్సూతి వదతి. చారుపుబ్బఙ్గీతి చారునా పుబ్బఙ్గేన వరలక్ఖణేన సమన్నాగతే. యం తుయ్హం మనసో పియన్తి యం యం తవ మనసా పియం, తం తం దసహి కోట్ఠాసేహి గణ్హాహీతి వదతి.

    Tattha phussatīti taṃ nāmenālapati. Varavaṇṇābheti varāya vaṇṇābhāya samannāgate. Dasadhāti dasavidhe. Pathabyāti pathaviyaṃ gahetabbe katvā varassu gaṇhassūti vadati. Cārupubbaṅgīti cārunā pubbaṅgena varalakkhaṇena samannāgate. Yaṃ tuyhaṃ manaso piyanti yaṃ yaṃ tava manasā piyaṃ, taṃ taṃ dasahi koṭṭhāsehi gaṇhāhīti vadati.

    సా అత్తనో చవనధమ్మతం అజానన్తీ పమత్తా హుత్వా దుతియగాథమాహ –

    Sā attano cavanadhammataṃ ajānantī pamattā hutvā dutiyagāthamāha –

    ౧౬౫౬.

    1656.

    ‘‘దేవరాజ నమో త్యత్థు, కిం పాపం పకతం మయా;

    ‘‘Devarāja namo tyatthu, kiṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;

    రమ్మా చావేసి మం ఠానా, వాతోవ ధరణీరుహ’’న్తి.

    Rammā cāvesi maṃ ṭhānā, vātova dharaṇīruha’’nti.

    తత్థ నమో త్యత్థూతి నమో తే అత్థు. కిం పాపన్తి కిం మయా తవ సన్తికే పాపం పకతన్తి పుచ్ఛతి. ధరణీరుహన్తి రుక్ఖం.

    Tattha namo tyatthūti namo te atthu. Kiṃ pāpanti kiṃ mayā tava santike pāpaṃ pakatanti pucchati. Dharaṇīruhanti rukkhaṃ.

    అథస్సా పమత్తభావం ఞత్వా సక్కో ద్వే గాథా అభాసి –

    Athassā pamattabhāvaṃ ñatvā sakko dve gāthā abhāsi –

    ౧౬౫౭.

    1657.

    ‘‘న చేవ తే కతం పాపం, న చ మే త్వమసి అప్పియా;

    ‘‘Na ceva te kataṃ pāpaṃ, na ca me tvamasi appiyā;

    పుఞ్ఞఞ్చ తే పరిక్ఖీణం, యేన తేవం వదామహం.

    Puññañca te parikkhīṇaṃ, yena tevaṃ vadāmahaṃ.

    ౧౬౫౮.

    1658.

    ‘‘సన్తికే మరణం తుయ్హం, వినాభావో భవిస్సతి;

    ‘‘Santike maraṇaṃ tuyhaṃ, vinābhāvo bhavissati;

    పటిగ్గణ్హాహి మే ఏతే, వరే దస పవేచ్ఛతో’’తి.

    Paṭiggaṇhāhi me ete, vare dasa pavecchato’’ti.

    తత్థ యేన తేవన్తి యేన తే ఏవం వదామి. తుయ్హం వినాభావోతి తవ అమ్హేహి సద్ధిం వియోగో భవిస్సతి. పవేచ్ఛతోతి దదమానస్స.

    Tattha yena tevanti yena te evaṃ vadāmi. Tuyhaṃ vinābhāvoti tava amhehi saddhiṃ viyogo bhavissati. Pavecchatoti dadamānassa.

    సా సక్కస్స వచనం సుత్వా నిచ్ఛయేన అత్తనో మరణం ఞత్వా వరం గణ్హన్తీ ఆహ –

    Sā sakkassa vacanaṃ sutvā nicchayena attano maraṇaṃ ñatvā varaṃ gaṇhantī āha –

    ౧౬౫౯.

    1659.

    ‘‘వరం చే మే అదో సక్క, సబ్బభూతానమిస్సర;

    ‘‘Varaṃ ce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    సివిరాజస్స భద్దన్తే, తత్థ అస్సం నివేసనే.

    Sivirājassa bhaddante, tattha assaṃ nivesane.

    ౧౬౬౦.

    1660.

    ‘‘నీలనేత్తా నీలభము, నీలక్ఖీ చ యథా మిగీ;

    ‘‘Nīlanettā nīlabhamu, nīlakkhī ca yathā migī;

    ఫుస్సతీ నామ నామేన, తత్థపస్సం పురిన్దన.

    Phussatī nāma nāmena, tatthapassaṃ purindana.

    ౧౬౬౧.

    1661.

    ‘‘పుత్తం లభేథ వరదం, యాచయోగం అమచ్ఛరిం;

    ‘‘Puttaṃ labhetha varadaṃ, yācayogaṃ amacchariṃ;

    పూజితం పటిరాజూహి, కిత్తిమన్తం యసస్సినం.

    Pūjitaṃ paṭirājūhi, kittimantaṃ yasassinaṃ.

    ౧౬౬౨.

    1662.

    ‘‘గబ్భం మే ధారయన్తియా, మజ్ఝిమఙ్గం అనున్నతం;

    ‘‘Gabbhaṃ me dhārayantiyā, majjhimaṅgaṃ anunnataṃ;

    కుచ్ఛి అనున్నతో అస్స, చాపంవ లిఖితం సమం.

    Kucchi anunnato assa, cāpaṃva likhitaṃ samaṃ.

    ౧౬౬౩.

    1663.

    ‘‘థనా మే నప్పపతేయ్యుం, పలితా న సన్తు వాసవ;

    ‘‘Thanā me nappapateyyuṃ, palitā na santu vāsava;

    కాయే రజో న లిమ్పేథ, వజ్ఝఞ్చాపి పమోచయే.

    Kāye rajo na limpetha, vajjhañcāpi pamocaye.

    ౧౬౬౪.

    1664.

    ‘‘మయూరకోఞ్చాభిరుదే, నారివరగణాయుతే;

    ‘‘Mayūrakoñcābhirude, nārivaragaṇāyute;

    ఖుజ్జచేలాపకాకిణ్ణే, సూతమాగధవణ్ణితే.

    Khujjacelāpakākiṇṇe, sūtamāgadhavaṇṇite.

    ౧౬౬౫.

    1665.

    ‘‘చిత్రగ్గళేరుఘుసితే, సురామంసపబోధనే;

    ‘‘Citraggaḷerughusite, surāmaṃsapabodhane;

    సివిరాజస్స భద్దన్తే, తత్థస్సం మహేసీ పియా’’తి.

    Sivirājassa bhaddante, tatthassaṃ mahesī piyā’’ti.

    తత్థ సివిరాజస్సాతి సా సకలజమ్బుదీపతలం ఓలోకేన్తీ అత్తనో అనుచ్ఛవికం సివిరఞ్ఞో నివేసనం దిస్వా తత్థ అగ్గమహేసిభావం పత్థేన్తీ ఏవమాహ. యథా మిగీతి ఏకవస్సికా హి మిగపోతికా నీలనేత్తా హోతి, తేనేవమాహ. తత్థపస్సన్తి తత్థపి ఇమినావ నామేన అస్సం. లభేథాతి లభేయ్యం. వరదన్తి అలఙ్కతసీసఅక్ఖియుగలహదయమంసరుధిరసేతచ్ఛత్తపుత్తదారేసు యాచితయాచితస్స వరభణ్డస్స దాయకం. కుచ్ఛీతి ‘‘మజ్ఝిమఙ్గ’’న్తి వుత్తం సరూపతో దస్సేతి. లిఖితన్తి యథా ఛేకేన ధనుకారేన సమ్మా లిఖితం ధను అనున్నతమజ్ఝం తులావట్టం సమం హోతి, ఏవరూపో మే కుచ్ఛి భవేయ్య.

    Tattha sivirājassāti sā sakalajambudīpatalaṃ olokentī attano anucchavikaṃ sivirañño nivesanaṃ disvā tattha aggamahesibhāvaṃ patthentī evamāha. Yathā migīti ekavassikā hi migapotikā nīlanettā hoti, tenevamāha. Tatthapassanti tatthapi imināva nāmena assaṃ. Labhethāti labheyyaṃ. Varadanti alaṅkatasīsaakkhiyugalahadayamaṃsarudhirasetacchattaputtadāresu yācitayācitassa varabhaṇḍassa dāyakaṃ. Kucchīti ‘‘majjhimaṅga’’nti vuttaṃ sarūpato dasseti. Likhitanti yathā chekena dhanukārena sammā likhitaṃ dhanu anunnatamajjhaṃ tulāvaṭṭaṃ samaṃ hoti, evarūpo me kucchi bhaveyya.

    నప్పపతేయ్యున్తి పతిత్వా లమ్బా న భవేయ్యుం. పలితా న సన్తు వాసవాతి వాసవ దేవసేట్ఠ, పలితానిపి మే సిరస్మిం న సన్తు మా పఞ్ఞాయింసు. ‘‘పలితాని సిరోరుహా’’తిపి పాఠో. వజ్ఝఞ్చాపీతి కిబ్బిసకారకం రాజాపరాధికం వజ్ఝప్పత్తచోరం అత్తనో బలేన మోచేతుం సమత్థా భవేయ్యం. ఇమినా అత్తనో ఇస్సరియభావం దీపేతి. భూతమాగధవణ్ణితేతి భోజనకాలాదీసు థుతివసేన కాలం ఆరోచేన్తేహి సూతేహి చేవ మాగధకేహి చ వణ్ణితే. చిత్రగ్గళేరుఘుసితేతి పఞ్చఙ్గికతూరియసద్దసదిసం మనోరమం రవం రవన్తేహి సత్తరతనవిచిత్తేహి ద్వారకవాటేహి ఉగ్ఘోసితే. సురామంసపబోధనేతి ‘‘పివథ, ఖాదథా’’తి సురామంసేహి పబోధియమానజనే ఏవరూపే సివిరాజస్స నివేసనే తస్స అగ్గమహేసీ భవేయ్యన్తి ఇమే దస వరే గణ్హి.

    Nappapateyyunti patitvā lambā na bhaveyyuṃ. Palitā na santu vāsavāti vāsava devaseṭṭha, palitānipi me sirasmiṃ na santu mā paññāyiṃsu. ‘‘Palitāni siroruhā’’tipi pāṭho. Vajjhañcāpīti kibbisakārakaṃ rājāparādhikaṃ vajjhappattacoraṃ attano balena mocetuṃ samatthā bhaveyyaṃ. Iminā attano issariyabhāvaṃ dīpeti. Bhūtamāgadhavaṇṇiteti bhojanakālādīsu thutivasena kālaṃ ārocentehi sūtehi ceva māgadhakehi ca vaṇṇite. Citraggaḷerughusiteti pañcaṅgikatūriyasaddasadisaṃ manoramaṃ ravaṃ ravantehi sattaratanavicittehi dvārakavāṭehi ugghosite. Surāmaṃsapabodhaneti ‘‘pivatha, khādathā’’ti surāmaṃsehi pabodhiyamānajane evarūpe sivirājassa nivesane tassa aggamahesī bhaveyyanti ime dasa vare gaṇhi.

    తత్థ సివిరాజస్స అగ్గమహేసిభావో పఠమో వరో, నీలనేత్తతా దుతియో, నీలభముకతా తతియో, ఫుస్సతీతి నామం చతుత్థో, పుత్తపటిలాభో పఞ్చమో, అనున్నతకుచ్ఛితా ఛట్ఠో, అలమ్బత్థనతా సత్తమో, అపలితభావో అట్ఠమో, సుఖుమచ్ఛవిభావో నవమో, వజ్ఝప్పమోచనసమత్థతా దసమో వరోతి.

    Tattha sivirājassa aggamahesibhāvo paṭhamo varo, nīlanettatā dutiyo, nīlabhamukatā tatiyo, phussatīti nāmaṃ catuttho, puttapaṭilābho pañcamo, anunnatakucchitā chaṭṭho, alambatthanatā sattamo, apalitabhāvo aṭṭhamo, sukhumacchavibhāvo navamo, vajjhappamocanasamatthatā dasamo varoti.

    సక్కో ఆహ –

    Sakko āha –

    ౧౬౬౬.

    1666.

    ‘‘యే తే దస వరా దిన్నా, మయా సబ్బఙ్గసోభనే;

    ‘‘Ye te dasa varā dinnā, mayā sabbaṅgasobhane;

    సివిరాజస్స విజితే, సబ్బే తే లచ్ఛసీ వరే’’తి.

    Sivirājassa vijite, sabbe te lacchasī vare’’ti.

    అథస్సా సక్కో దేవరాజా ఫుస్సతియా దస వరే అదాసి, దత్వా చ పన ‘‘భద్దే ఫుస్సతి, తవ సబ్బే తే సమిజ్ఝన్తూ’’తి వత్వా అనుమోది. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Athassā sakko devarājā phussatiyā dasa vare adāsi, datvā ca pana ‘‘bhadde phussati, tava sabbe te samijjhantū’’ti vatvā anumodi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౬౬౭.

    1667.

    ‘‘ఇదం వత్వాన మఘవా, దేవరాజా సుజమ్పతి;

    ‘‘Idaṃ vatvāna maghavā, devarājā sujampati;

    ఫుస్సతియా వరం దత్వా, అనుమోదిత్థ వాసవో’’తి.

    Phussatiyā varaṃ datvā, anumodittha vāsavo’’ti.

    తత్థ అనుమోదిత్థాతి ‘‘సబ్బే తే లచ్ఛసి వరే’’తి ఏవం వరే దత్వా పముద్దితో తుట్ఠమానసో అహోసీతి అత్థో.

    Tattha anumoditthāti ‘‘sabbe te lacchasi vare’’ti evaṃ vare datvā pamuddito tuṭṭhamānaso ahosīti attho.

    దసవరకథా నిట్ఠితా.

    Dasavarakathā niṭṭhitā.

    హిమవన్తవణ్ణనా

    Himavantavaṇṇanā

    ఇతి సా వరే గహేత్వా తతో చుతా మద్దరఞ్ఞో అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తి. జాయమానా చ చన్దనచుణ్ణపరికిణ్ణేన వియ సరీరేన జాతా. తేనస్సా నామగ్గహణదివసే ‘‘ఫుస్సతీ’’త్వేవ నామం కరింసు. సా మహన్తేన పరివారేన వడ్ఢిత్వా సోళసవస్సకాలే ఉత్తమరూపధరా అహోసి. అథ నం సివిమహారాజా పుత్తస్స సఞ్జయకుమారస్స అత్థాయ ఆనేత్వా తస్స ఛత్తం ఉస్సాపేత్వా సోళసన్నం ఇత్థిసహస్సానం జేట్ఠికం కత్వా అగ్గమహేసిట్ఠానే ఠపేసి. తేన వుత్తం –

    Iti sā vare gahetvā tato cutā maddarañño aggamahesiyā kucchimhi nibbatti. Jāyamānā ca candanacuṇṇaparikiṇṇena viya sarīrena jātā. Tenassā nāmaggahaṇadivase ‘‘phussatī’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Sā mahantena parivārena vaḍḍhitvā soḷasavassakāle uttamarūpadharā ahosi. Atha naṃ sivimahārājā puttassa sañjayakumārassa atthāya ānetvā tassa chattaṃ ussāpetvā soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikaṃ katvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘తతో చుతా సా ఫుస్సతీ, ఛత్తియే ఉపపజ్జథ;

    ‘‘Tato cutā sā phussatī, chattiye upapajjatha;

    జేతుత్తరమ్హి నగరే, సఞ్జయేన సమాగమీ’’తి.

    Jetuttaramhi nagare, sañjayena samāgamī’’ti.

    సా సఞ్జయస్స పియా మనాపా అహోసి. అథ నం సక్కో ఆవజ్జమానో ‘‘మయా ఫుస్సతియా దిన్నవరేసు నవ వరా సమిద్ధా’’తి దిస్వా ‘‘ఏకో పన పుత్తవరో న తావ సమిజ్ఝతి, తమ్పిస్సా సమిజ్ఝాపేస్సామీ’’తి చిన్తేసి. తదా మహాసత్తో తావతింసదేవలోకే వసతి, ఆయు చస్స పరిక్ఖీణం అహోసి. తం ఞత్వా సక్కో తస్స సన్తికం గన్త్వా ‘‘మారిస, తయా మనుస్సలోకం గన్తుం వట్టతి, తత్థ సివిరఞ్ఞో అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిమ్హి పటిసన్ధిం గణ్హితుం వట్టతీ’’తి వత్వా తస్స చేవ అఞ్ఞేసఞ్చ చవనధమ్మానం సట్ఠిసహస్సానం దేవపుత్తానం పటిఞ్ఞం గహేత్వా సకట్ఠానమేవ గతో. మహాసత్తోపి తతో చవిత్వా తత్థుపపన్నో, సేసదేవపుత్తాపి సట్ఠిసహస్సానం అమచ్చానం గేహేసు నిబ్బత్తింసు. మహాసత్తే కుచ్ఛిగతే ఫుస్సతీ దోహళినీ హుత్వా చతూసు నగరద్వారేసు నగరమజ్ఝే రాజనివేసనద్వారే చాతి ఛసు ఠానేసు ఛ దానసాలాయో కారాపేత్వా దేవసికం ఛ సతసహస్సాని విస్సజ్జేత్వా మహాదానం దాతుకామా అహోసి.

    Sā sañjayassa piyā manāpā ahosi. Atha naṃ sakko āvajjamāno ‘‘mayā phussatiyā dinnavaresu nava varā samiddhā’’ti disvā ‘‘eko pana puttavaro na tāva samijjhati, tampissā samijjhāpessāmī’’ti cintesi. Tadā mahāsatto tāvatiṃsadevaloke vasati, āyu cassa parikkhīṇaṃ ahosi. Taṃ ñatvā sakko tassa santikaṃ gantvā ‘‘mārisa, tayā manussalokaṃ gantuṃ vaṭṭati, tattha sivirañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā tassa ceva aññesañca cavanadhammānaṃ saṭṭhisahassānaṃ devaputtānaṃ paṭiññaṃ gahetvā sakaṭṭhānameva gato. Mahāsattopi tato cavitvā tatthupapanno, sesadevaputtāpi saṭṭhisahassānaṃ amaccānaṃ gehesu nibbattiṃsu. Mahāsatte kucchigate phussatī dohaḷinī hutvā catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe rājanivesanadvāre cāti chasu ṭhānesu cha dānasālāyo kārāpetvā devasikaṃ cha satasahassāni vissajjetvā mahādānaṃ dātukāmā ahosi.

    రాజా తస్సా దోహళం సుత్వా నేమిత్తకే బ్రాహ్మణే పక్కోసాపేత్వా పుచ్ఛి. నేమిత్తకా – ‘‘మహారాజ, దేవియా కుచ్ఛిమ్హి దానాభిరతో సత్తో ఉప్పన్నో, దానేన తిత్తిం న గమిస్సతీ’’తి వదింసు. తం సుత్వా రాజా తుట్ఠమానసో హుత్వా ఛ దానసాలాయో కారాపేత్వా వుత్తప్పకారం దానం పట్ఠపేసి. బోధిసత్తస్స పటిసన్ధిగ్గహణకాలతో పట్ఠాయ రఞ్ఞో ఆయస్స పమాణం నామ నాహోసి. తస్స పుఞ్ఞానుభావేన సకలజమ్బుదీపరాజానో పణ్ణాకారం పహిణింసు. దేవీ మహన్తేన పరివారేన గబ్భం ధారేన్తీ దసమాసే పరిపుణ్ణే నగరం దట్ఠుకామా హుత్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసి. రాజా నగరం దేవనగరం వియ అలఙ్కారాపేత్వా దేవిం రథవరం ఆరోపేత్వా నగరం పదక్ఖిణం కారేసి. తస్సా వేస్సానం వీథియా వేమజ్ఝం సమ్పత్తకాలే కమ్మజవాతా చలింసు. అథ అమచ్చా రఞ్ఞో ఆరోచేసుం. తం సుత్వా వేస్సవీథియంయేవ తస్సా సూతిఘరం కారాపేత్వా వాసం గణ్హాపేసి. సా తత్థ పుత్తం విజాయి. తేన వుత్తం –

    Rājā tassā dohaḷaṃ sutvā nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchi. Nemittakā – ‘‘mahārāja, deviyā kucchimhi dānābhirato satto uppanno, dānena tittiṃ na gamissatī’’ti vadiṃsu. Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso hutvā cha dānasālāyo kārāpetvā vuttappakāraṃ dānaṃ paṭṭhapesi. Bodhisattassa paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya rañño āyassa pamāṇaṃ nāma nāhosi. Tassa puññānubhāvena sakalajambudīparājāno paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Devī mahantena parivārena gabbhaṃ dhārentī dasamāse paripuṇṇe nagaraṃ daṭṭhukāmā hutvā rañño ārocesi. Rājā nagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkārāpetvā deviṃ rathavaraṃ āropetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāresi. Tassā vessānaṃ vīthiyā vemajjhaṃ sampattakāle kammajavātā caliṃsu. Atha amaccā rañño ārocesuṃ. Taṃ sutvā vessavīthiyaṃyeva tassā sūtigharaṃ kārāpetvā vāsaṃ gaṇhāpesi. Sā tattha puttaṃ vijāyi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘దస మాసే ధారయిత్వాన, కరోన్తీ పురం పదక్ఖిణం;

    ‘‘Dasa māse dhārayitvāna, karontī puraṃ padakkhiṇaṃ;

    వేస్సానం వీథియా మజ్ఝే, జనేసి ఫుస్సతీ మమ’’న్తి. (చరియా॰ ౧.౭౬);

    Vessānaṃ vīthiyā majjhe, janesi phussatī mama’’nti. (cariyā. 1.76);

    మహాసత్తో మాతు కుచ్ఛితో నిక్ఖన్తోయేవ విసదో హుత్వా అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా నిక్ఖమి. నిక్ఖన్తోయేవ చ మాతు హత్థం పసారేత్వా ‘‘అమ్మ, దానం దస్సామి, అత్థి కిఞ్చి తే ధన’’న్తి ఆహ. అథస్స మాతా ‘‘తాత, యథాఅజ్ఝాసయేన దానం దేహీ’’తి పసారితహత్థే సహస్సత్థవికం ఠపేసి. మహాసత్తో హి ఉమఙ్గజాతకే ఇమస్మిం జాతకే పచ్ఛిమత్తభావేతి తీసు ఠానేసు జాతమత్తేయేవ మాతరా సద్ధిం కథేసి. అథస్స నామగ్గహణదివసే వేస్సవీథియం జాతత్తా ‘‘వేస్సన్తరో’’తి నామం కరింసు.

    Mahāsatto mātu kucchito nikkhantoyeva visado hutvā akkhīni ummīletvā nikkhami. Nikkhantoyeva ca mātu hatthaṃ pasāretvā ‘‘amma, dānaṃ dassāmi, atthi kiñci te dhana’’nti āha. Athassa mātā ‘‘tāta, yathāajjhāsayena dānaṃ dehī’’ti pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapesi. Mahāsatto hi umaṅgajātake imasmiṃ jātake pacchimattabhāveti tīsu ṭhānesu jātamatteyeva mātarā saddhiṃ kathesi. Athassa nāmaggahaṇadivase vessavīthiyaṃ jātattā ‘‘vessantaro’’ti nāmaṃ kariṃsu.

    తేన వుత్తం –

    Tena vuttaṃ –

    ‘‘న మయ్హం మత్తికం నామం, నపి పేత్తికసమ్భవం;

    ‘‘Na mayhaṃ mattikaṃ nāmaṃ, napi pettikasambhavaṃ;

    జాతోమ్హి వేస్సవీథియం, తస్మా వేస్సన్తరో అహు’’న్తి. (చరియా॰ ౧.౭౭);

    Jātomhi vessavīthiyaṃ, tasmā vessantaro ahu’’nti. (cariyā. 1.77);

    జాతదివసేయేవ పనస్స ఏకా ఆకాసచారినీ కరేణుకా అభిమఙ్గలసమ్మతం సబ్బసేతం హత్థిపోతకం ఆనేత్వా మఙ్గలహత్థిట్ఠానే ఠపేత్వా పక్కామి. తస్స మహాసత్తం పచ్చయం కత్వా ఉప్పన్నత్తా ‘‘పచ్చయో’’త్వేవ నామం కరింసు. తం దివసమేవ అమచ్చగేహేసు సట్ఠిసహస్సకుమారకా జాయింసు. రాజా మహాసత్తస్స అతిదీఘాదిదోసే వివజ్జేత్వా అలమ్బథనియో మధురఖీరాయో చతుసట్ఠి ధాతియో ఉపట్ఠాపేసి. తేన సద్ధిం జాతానఞ్చ సట్ఠిదారకసహస్సానం ఏకేకా ధాతియో ఉపట్ఠాపేసి. సో సట్ఠిసహస్సేహి దారకేహి సద్ధిం మహన్తేన పరివారేన వడ్ఢతి. అథస్స రాజా సతసహస్సగ్ఘనకం కుమారపిళన్ధనం కారాపేసి. సో చతుప్పఞ్చవస్సికకాలే తం ఓముఞ్చిత్వా ధాతీనం దత్వా పున తాహి దీయమానమ్పి న గణ్హి. తా రఞ్ఞో ఆరోచయింసు. రాజా తం సుత్వా ‘‘మమ పుత్తేన దిన్నం బ్రహ్మదేయ్యమేవ హోతూ’’తి అపరమ్పి కారేసి. కుమారో తమ్పి అదాసియేవ. ఇతి దారకకాలేయేవ ధాతీనం నవ వారే పిళన్ధనం అదాసి.

    Jātadivaseyeva panassa ekā ākāsacārinī kareṇukā abhimaṅgalasammataṃ sabbasetaṃ hatthipotakaṃ ānetvā maṅgalahatthiṭṭhāne ṭhapetvā pakkāmi. Tassa mahāsattaṃ paccayaṃ katvā uppannattā ‘‘paccayo’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Taṃ divasameva amaccagehesu saṭṭhisahassakumārakā jāyiṃsu. Rājā mahāsattassa atidīghādidose vivajjetvā alambathaniyo madhurakhīrāyo catusaṭṭhi dhātiyo upaṭṭhāpesi. Tena saddhiṃ jātānañca saṭṭhidārakasahassānaṃ ekekā dhātiyo upaṭṭhāpesi. So saṭṭhisahassehi dārakehi saddhiṃ mahantena parivārena vaḍḍhati. Athassa rājā satasahassagghanakaṃ kumārapiḷandhanaṃ kārāpesi. So catuppañcavassikakāle taṃ omuñcitvā dhātīnaṃ datvā puna tāhi dīyamānampi na gaṇhi. Tā rañño ārocayiṃsu. Rājā taṃ sutvā ‘‘mama puttena dinnaṃ brahmadeyyameva hotū’’ti aparampi kāresi. Kumāro tampi adāsiyeva. Iti dārakakāleyeva dhātīnaṃ nava vāre piḷandhanaṃ adāsi.

    అట్ఠవస్సికకాలే పన పాసాదవరగతో సిరిసయనపిట్ఠే నిసిన్నోవ చిన్తేసి ‘‘అహం బాహిరకదానమేవ దేమి, తం మం న పరితోసేతి, అజ్ఝత్తికదానం దాతుకామోమ్హి, సచే మం కోచి సీసం యాచేయ్య, సీసం ఛిన్దిత్వా తస్స దదేయ్యం. సచేపి మం కోచి హదయం యాచేయ్య, ఉరం భిన్దిత్వా హదయం నీహరిత్వా దదేయ్యం. సచే అక్ఖీని యాచేయ్య, అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా దదేయ్యం. సచే సరీరమంసం యాచేయ్య, సకలసరీరతో మంసం ఛిన్దిత్వా దదేయ్యం. సచేపి మం కోచి రుధిరం యాచేయ్య, రుధిరం గహేత్వా దదేయ్యం. అథ వాపి కోచి ‘దాసో మే హోహీ’తి వదేయ్య, అత్తానమస్స సావేత్వా దాసం కత్వా దదేయ్య’’న్తి. తస్సేవం సభావం చిన్తేన్తస్స చతునహుతాధికద్వియోజనసతసహస్సబహలా అయం మహాపథవీ మత్తవరవారణో వియ గజ్జమానా కమ్పి. సినేరుపబ్బతరాజా సుసేదితవేత్తఙ్కురో వియ ఓనమిత్వా జేతుత్తరనగరాభిముఖో అట్ఠాసి. పథవిసద్దేన దేవా గజ్జన్తో ఖణికవస్సం వస్సి, అకాలవిజ్జులతా నిచ్ఛరింసు, సాగరో సఙ్ఖుభి. సక్కో దేవరాజా అప్ఫోటేసి, మహాబ్రహ్మా సాధుకారమదాసి. పథవితలతో పట్ఠాయ యావ బ్రహ్మలోకా ఏకకోలాహలం అహోసి.

    Aṭṭhavassikakāle pana pāsādavaragato sirisayanapiṭṭhe nisinnova cintesi ‘‘ahaṃ bāhirakadānameva demi, taṃ maṃ na paritoseti, ajjhattikadānaṃ dātukāmomhi, sace maṃ koci sīsaṃ yāceyya, sīsaṃ chinditvā tassa dadeyyaṃ. Sacepi maṃ koci hadayaṃ yāceyya, uraṃ bhinditvā hadayaṃ nīharitvā dadeyyaṃ. Sace akkhīni yāceyya, akkhīni uppāṭetvā dadeyyaṃ. Sace sarīramaṃsaṃ yāceyya, sakalasarīrato maṃsaṃ chinditvā dadeyyaṃ. Sacepi maṃ koci rudhiraṃ yāceyya, rudhiraṃ gahetvā dadeyyaṃ. Atha vāpi koci ‘dāso me hohī’ti vadeyya, attānamassa sāvetvā dāsaṃ katvā dadeyya’’nti. Tassevaṃ sabhāvaṃ cintentassa catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī mattavaravāraṇo viya gajjamānā kampi. Sinerupabbatarājā suseditavettaṅkuro viya onamitvā jetuttaranagarābhimukho aṭṭhāsi. Pathavisaddena devā gajjanto khaṇikavassaṃ vassi, akālavijjulatā nicchariṃsu, sāgaro saṅkhubhi. Sakko devarājā apphoṭesi, mahābrahmā sādhukāramadāsi. Pathavitalato paṭṭhāya yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi.

    వుత్తమ్పి చేతం –

    Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘యదాహం దారకో హోమి, జాతియా అట్ఠవస్సికో;

    ‘‘Yadāhaṃ dārako homi, jātiyā aṭṭhavassiko;

    తదా నిసజ్జ పాసాదే, దానం దాతుం విచిన్తయిం.

    Tadā nisajja pāsāde, dānaṃ dātuṃ vicintayiṃ.

    ‘‘హదయం దదేయ్యం చక్ఖుం, మంసమ్పి రుధిరమ్పి చ;

    ‘‘Hadayaṃ dadeyyaṃ cakkhuṃ, maṃsampi rudhirampi ca;

    దదేయ్యం కాయం సావేత్వా, యది కోచి యాచయే మమం.

    Dadeyyaṃ kāyaṃ sāvetvā, yadi koci yācaye mamaṃ.

    ‘‘సభావం చిన్తయన్తస్స, అకమ్పితమసణ్ఠితం;

    ‘‘Sabhāvaṃ cintayantassa, akampitamasaṇṭhitaṃ;

    అకమ్పి తత్థ పథవీ, సినేరువనవటంసకా’’తి. (చరియా॰ ౧.౭౮-౮౦);

    Akampi tattha pathavī, sineruvanavaṭaṃsakā’’ti. (cariyā. 1.78-80);

    బోధిసత్తో సోళసవస్సికకాలేయేవ సబ్బసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పాపుణి. అథస్స పితా రజ్జం దాతుకామో మాతరా సద్ధిం మన్తేత్వా మద్దరాజకులతో మాతులధీతరం మద్దిం నామ రాజకఞ్ఞం ఆనేత్వా సోళసన్నం ఇత్థిసహస్సానం జేట్ఠికం అగ్గమహేసిం కత్వా మహాసత్తం రజ్జే అభిసిఞ్చి. మహాసత్తో రజ్జే పతిట్ఠితకాలతో పట్ఠాయ దేవసికం ఛ సతసహస్సాని విస్సజ్జేన్తో మహాదానం పవత్తేసి. అపరభాగే మద్దిదేవీ పుత్తం విజాయి. తం కఞ్చనజాలేన సమ్పటిచ్ఛింసు, తేనస్స ‘‘జాలీకుమారో’’త్వేవ నామం కరింసు. తస్స పదసా గమనకాలే ధీతరం విజాయి. తం కణ్హాజినేన సమ్పటిచ్ఛింసు, తేనస్సా ‘‘కణ్హాజినా’’త్వేవ నామం కరింసు. మహాసత్తో మాసస్స ఛక్ఖత్తుం అలఙ్కతహత్థిక్ఖన్ధవరగతో ఛ దానసాలాయో ఓలోకేసి. తదా కాలిఙ్గరట్ఠే దుబ్బుట్ఠికా అహోసి, సస్సాని న సమ్పజ్జింసు, మనుస్సానం మహన్తం ఛాతభయం పవత్తి. మనుస్సా జీవితుం అసక్కోన్తాచోరకమ్మం కరోన్తి. దుబ్భిక్ఖపీళితా జానపదా రాజఙ్గణే సన్నిపతిత్వా రాజానం ఉపక్కోసింసు . తం సుత్వా రఞ్ఞా ‘‘కిం, తాతా’’తి వుత్తే తమత్థం ఆరోచయింసు. రాజా ‘‘సాధు, తాతా, దేవం వస్సాపేస్సామీ’’తి తే ఉయ్యోజేత్వా సమాదిన్నసీలో ఉపోసథవాసం వసన్తోపి దేవం వస్సాపేతుం నాసక్ఖి. సో నాగరే సన్నిపాతేత్వా ‘‘అహం సమాదిన్నసీలో సత్తాహం ఉపోసథవాసం వసన్తోపి దేవం వస్సాపేతుం నాసక్ఖిం, కిం ను ఖో కాతబ్బ’’న్తి పుచ్ఛి. సచే, దేవ, దేవం వస్సాపేతుం న సక్కోసి, ఏస జేతుత్తరనగరే సఞ్జయస్స రఞ్ఞో పుత్తో వేస్సన్తరో నామ దానాభిరతో. తస్సం కిర సబ్బసేతో మఙ్గలహత్థీ అత్థి, తస్స గతగతట్ఠానే దేవో వస్సి. బ్రాహ్మణే పేసేత్వా తం హత్థిం యాచాపేతుం వట్టతి, ఆణాపేథాతి.

    Bodhisatto soḷasavassikakāleyeva sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi. Athassa pitā rajjaṃ dātukāmo mātarā saddhiṃ mantetvā maddarājakulato mātuladhītaraṃ maddiṃ nāma rājakaññaṃ ānetvā soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikaṃ aggamahesiṃ katvā mahāsattaṃ rajje abhisiñci. Mahāsatto rajje patiṭṭhitakālato paṭṭhāya devasikaṃ cha satasahassāni vissajjento mahādānaṃ pavattesi. Aparabhāge maddidevī puttaṃ vijāyi. Taṃ kañcanajālena sampaṭicchiṃsu, tenassa ‘‘jālīkumāro’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle dhītaraṃ vijāyi. Taṃ kaṇhājinena sampaṭicchiṃsu, tenassā ‘‘kaṇhājinā’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Mahāsatto māsassa chakkhattuṃ alaṅkatahatthikkhandhavaragato cha dānasālāyo olokesi. Tadā kāliṅgaraṭṭhe dubbuṭṭhikā ahosi, sassāni na sampajjiṃsu, manussānaṃ mahantaṃ chātabhayaṃ pavatti. Manussā jīvituṃ asakkontācorakammaṃ karonti. Dubbhikkhapīḷitā jānapadā rājaṅgaṇe sannipatitvā rājānaṃ upakkosiṃsu . Taṃ sutvā raññā ‘‘kiṃ, tātā’’ti vutte tamatthaṃ ārocayiṃsu. Rājā ‘‘sādhu, tātā, devaṃ vassāpessāmī’’ti te uyyojetvā samādinnasīlo uposathavāsaṃ vasantopi devaṃ vassāpetuṃ nāsakkhi. So nāgare sannipātetvā ‘‘ahaṃ samādinnasīlo sattāhaṃ uposathavāsaṃ vasantopi devaṃ vassāpetuṃ nāsakkhiṃ, kiṃ nu kho kātabba’’nti pucchi. Sace, deva, devaṃ vassāpetuṃ na sakkosi, esa jetuttaranagare sañjayassa rañño putto vessantaro nāma dānābhirato. Tassaṃ kira sabbaseto maṅgalahatthī atthi, tassa gatagataṭṭhāne devo vassi. Brāhmaṇe pesetvā taṃ hatthiṃ yācāpetuṃ vaṭṭati, āṇāpethāti.

    సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా బ్రాహ్మణే సన్నిపాతేత్వా తేసు గుణవణ్ణసమ్పన్నే అట్ఠ జనే విచినిత్వా తేసం పరిబ్బయం దత్వా ‘‘గచ్ఛథ, తుమ్హే వేస్సన్తరం హత్థిం యాచిత్వా ఆనేథా’’తి పేసేసి. బ్రాహ్మణా అనుపుబ్బేన జేతుత్తరనగరం గన్త్వా దానగ్గే భత్తం పరిభుఞ్జిత్వా అత్తనో సరీరం రజోపరికిణ్ణం పంసుమక్ఖితం కత్వా పుణ్ణమదివసే రాజానం హత్థిం యాచితుకామా హుత్వా రఞ్ఞో దానగ్గం ఆగమనకాలే పాచీనద్వారం అగమంసు. రాజాపి ‘‘దానగ్గం ఓలోకేస్సామీ’’తి పాతోవ న్హత్వా నానగ్గరసభోజనం భుఞ్జిత్వా అలఙ్కరిత్వా అలఙ్కతహత్థిక్ఖన్ధవరగతో పాచీనద్వారం అగమాసి. బ్రాహ్మణా తత్థోకాసం అలభిత్వా దక్ఖిణద్వారం గన్త్వా ఉన్నతపదేసే ఠత్వా రఞ్ఞో పాచీనద్వారే దానగ్గం ఓలోకేత్వా దక్ఖిణద్వారాగమనకాలే హత్థే పసారేత్వా ‘‘జయతు భవం వేస్సన్తరో’’తి తిక్ఖత్తుం ఆహంసు. మహాసత్తో తే బ్రాహ్మణే దిస్వా హత్థిం తేసం ఠితట్ఠానం పేసేత్వా హత్థిక్ఖన్ధే నిసిన్నో పఠమం గాథమాహ –

    So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā brāhmaṇe sannipātetvā tesu guṇavaṇṇasampanne aṭṭha jane vicinitvā tesaṃ paribbayaṃ datvā ‘‘gacchatha, tumhe vessantaraṃ hatthiṃ yācitvā ānethā’’ti pesesi. Brāhmaṇā anupubbena jetuttaranagaraṃ gantvā dānagge bhattaṃ paribhuñjitvā attano sarīraṃ rajoparikiṇṇaṃ paṃsumakkhitaṃ katvā puṇṇamadivase rājānaṃ hatthiṃ yācitukāmā hutvā rañño dānaggaṃ āgamanakāle pācīnadvāraṃ agamaṃsu. Rājāpi ‘‘dānaggaṃ olokessāmī’’ti pātova nhatvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkaritvā alaṅkatahatthikkhandhavaragato pācīnadvāraṃ agamāsi. Brāhmaṇā tatthokāsaṃ alabhitvā dakkhiṇadvāraṃ gantvā unnatapadese ṭhatvā rañño pācīnadvāre dānaggaṃ oloketvā dakkhiṇadvārāgamanakāle hatthe pasāretvā ‘‘jayatu bhavaṃ vessantaro’’ti tikkhattuṃ āhaṃsu. Mahāsatto te brāhmaṇe disvā hatthiṃ tesaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ pesetvā hatthikkhandhe nisinno paṭhamaṃ gāthamāha –

    ౧౬౬౮.

    1668.

    ‘‘పరూళ్హకచ్ఛనఖలోమా , పఙ్కదన్తా రజస్సిరా;

    ‘‘Parūḷhakacchanakhalomā , paṅkadantā rajassirā;

    పగ్గయ్హ దక్ఖిణం బాహుం, కిం మం యాచన్తి బ్రాహ్మణా’’తి.

    Paggayha dakkhiṇaṃ bāhuṃ, kiṃ maṃ yācanti brāhmaṇā’’ti.

    బ్రాహ్మణా ఆహంసు –

    Brāhmaṇā āhaṃsu –

    ౧౬౬౯.

    1669.

    ‘‘రతనం దేవ యాచామ, సివీనం రట్ఠవడ్ఢన;

    ‘‘Ratanaṃ deva yācāma, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhana;

    దదాహి పవరం నాగం, ఈసాదన్తం ఉరూళ్హవ’’న్తి.

    Dadāhi pavaraṃ nāgaṃ, īsādantaṃ urūḷhava’’nti.

    తత్థ ఉరూళ్హవన్తి ఉబ్బాహనసమత్థం.

    Tattha urūḷhavanti ubbāhanasamatthaṃ.

    తం సుత్వా మహాసత్తో ‘‘అహం సీసం ఆదిం కత్వా అజ్ఝత్తికదానం దాతుకామోమ్హి, ఇమే పన మం బాహిరకదానమేవ యాచన్తి, పూరేస్సామి తేసం మనోరథ’’న్తి చిన్తేత్వా హత్థిక్ఖన్ధవరగతో తతియం గాథమాహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ahaṃ sīsaṃ ādiṃ katvā ajjhattikadānaṃ dātukāmomhi, ime pana maṃ bāhirakadānameva yācanti, pūressāmi tesaṃ manoratha’’nti cintetvā hatthikkhandhavaragato tatiyaṃ gāthamāha –

    ౧౬౭౦.

    1670.

    ‘‘దదామి న వికమ్పామి, యం మం యాచన్తి బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Dadāmi na vikampāmi, yaṃ maṃ yācanti brāhmaṇā;

    పభిన్నం కుఞ్జరం దన్తిం, ఓపవయ్హం గజుత్తమ’’న్తి.

    Pabhinnaṃ kuñjaraṃ dantiṃ, opavayhaṃ gajuttama’’nti.

    పటిజానిత్వా చ పన –

    Paṭijānitvā ca pana –

    ౧౬౭౧.

    1671.

    ‘‘హత్థిక్ఖన్ధతో ఓరుయ్హ, రాజా చాగాధిమానసో;

    ‘‘Hatthikkhandhato oruyha, rājā cāgādhimānaso;

    బ్రాహ్మణానం అదా దానం, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో’’తి.

    Brāhmaṇānaṃ adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano’’ti.

    తత్థ ఓపవయ్హన్తి రాజవాహనం. చాగాధిమానసోతి చాగేన అధికమానసో రాజా. బ్రాహ్మణానం అదా దానన్తి సో వారణస్స అనలఙ్కతట్ఠానం ఓలోకనత్థం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా అనలఙ్కతట్ఠానం అదిస్వా కుసుమమిస్సకసుగన్ధోదకపూరితం సువణ్ణభిఙ్గారం గహేత్వా ‘‘ఇతో ఏథా’’తి వత్వా అలఙ్కతరజతదామసదిసం హత్థిసోణ్డం గహేత్వా తేసం హత్థే ఠపేత్వా ఉదకం పాతేత్వా అలఙ్కతవారణం బ్రాహ్మణానం అదాసి.

    Tattha opavayhanti rājavāhanaṃ. Cāgādhimānasoti cāgena adhikamānaso rājā. Brāhmaṇānaṃ adā dānanti so vāraṇassa analaṅkataṭṭhānaṃ olokanatthaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā analaṅkataṭṭhānaṃ adisvā kusumamissakasugandhodakapūritaṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā ‘‘ito ethā’’ti vatvā alaṅkatarajatadāmasadisaṃ hatthisoṇḍaṃ gahetvā tesaṃ hatthe ṭhapetvā udakaṃ pātetvā alaṅkatavāraṇaṃ brāhmaṇānaṃ adāsi.

    తస్స చతూసు పాదేసు అలఙ్కారో చత్తారి సతసహస్సాని అగ్ఘతి, ఉభోసు పస్సేసు అలఙ్కారో ద్వే సతసహస్సాని, హేట్ఠా ఉదరే కమ్బలం సతసహస్సం, పిట్ఠియం ముత్తజాలం మణిజాలం కఞ్చనజాలన్తి తీణి జాలాని తీణి సతసహస్సాని, ఉభోసు కణ్ణేసు అలఙ్కారో ద్వే సతసహస్సాని, పిట్ఠియం అత్థరణకమ్బలం సతసహస్సం, కుమ్భాలఙ్కారో సతసహస్సం, తయో వటంసకా తీణి సతసహస్సాని, కణ్ణచూళాలఙ్కారో ద్వే సతసహస్సాని, ద్విన్నం దన్తానం అలఙ్కారో ద్వే సతసహస్సాని, సోణ్డాయ సోవత్థికాలఙ్కారో సతసహస్సం, నఙ్గుట్ఠాలఙ్కారో సతసహస్సం, ఆరోహణనిస్సేణి సతసహస్సం, భుఞ్జనకటాహం సతసహస్సం, ఠపేత్వా అనగ్ఘం భణ్డం కాయారుళ్హపసాధనం ద్వావీసతి సతసహస్సాని . ఏవం తావ ఏత్తకం ధనం చతువీసతిసతసహస్సాని అగ్ఘతి. ఛత్తపిణ్డియం పన మణి, చూళామణి, ముత్తాహారే మణి, అఙ్కుసే మణి, హత్థికణ్ఠే వేఠనముత్తాహారే మణి, హత్థికుమ్భే మణీతి ఇమాని ఛ అనగ్ఘాని, హత్థీపి అనగ్ఘోయేవాతి హత్థినా సద్ధిం సత్త అనగ్ఘానీతి సబ్బాని తాని బ్రాహ్మణానం అదాసి. తథా హత్థినో పరిచారకాని పఞ్చ కులసతాని హత్థిమేణ్డహత్థిగోపకేహి సద్ధిం అదాసి. సహ దానేనేవస్స హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ భూమికమ్పాదయో అహేసుం. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tassa catūsu pādesu alaṅkāro cattāri satasahassāni agghati, ubhosu passesu alaṅkāro dve satasahassāni, heṭṭhā udare kambalaṃ satasahassaṃ, piṭṭhiyaṃ muttajālaṃ maṇijālaṃ kañcanajālanti tīṇi jālāni tīṇi satasahassāni, ubhosu kaṇṇesu alaṅkāro dve satasahassāni, piṭṭhiyaṃ attharaṇakambalaṃ satasahassaṃ, kumbhālaṅkāro satasahassaṃ, tayo vaṭaṃsakā tīṇi satasahassāni, kaṇṇacūḷālaṅkāro dve satasahassāni, dvinnaṃ dantānaṃ alaṅkāro dve satasahassāni, soṇḍāya sovatthikālaṅkāro satasahassaṃ, naṅguṭṭhālaṅkāro satasahassaṃ, ārohaṇanisseṇi satasahassaṃ, bhuñjanakaṭāhaṃ satasahassaṃ, ṭhapetvā anagghaṃ bhaṇḍaṃ kāyāruḷhapasādhanaṃ dvāvīsati satasahassāni . Evaṃ tāva ettakaṃ dhanaṃ catuvīsatisatasahassāni agghati. Chattapiṇḍiyaṃ pana maṇi, cūḷāmaṇi, muttāhāre maṇi, aṅkuse maṇi, hatthikaṇṭhe veṭhanamuttāhāre maṇi, hatthikumbhe maṇīti imāni cha anagghāni, hatthīpi anagghoyevāti hatthinā saddhiṃ satta anagghānīti sabbāni tāni brāhmaṇānaṃ adāsi. Tathā hatthino paricārakāni pañca kulasatāni hatthimeṇḍahatthigopakehi saddhiṃ adāsi. Saha dānenevassa heṭṭhā vuttanayeneva bhūmikampādayo ahesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౬౭౨.

    1672.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    హత్థినాగే పదిన్నమ్హి, మేదనీ సమ్పకమ్పథ.

    Hatthināge padinnamhi, medanī sampakampatha.

    ౧౬౭౩.

    1673.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    హత్థినాగే పదిన్నమ్హి, ఖుభిత్థ నగరం తదా.

    Hatthināge padinnamhi, khubhittha nagaraṃ tadā.

    ౧౬౭౪.

    1674.

    ‘‘సమాకులం పురం ఆసి, ఘోసో చ విపులో మహా;

    ‘‘Samākulaṃ puraṃ āsi, ghoso ca vipulo mahā;

    హత్థినాగే పదిన్నమ్హి, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే’’తి.

    Hatthināge padinnamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    తత్థ తదాసీతి తదా ఆసి. హత్థినాగేతి హత్థిసఙ్ఖాతే నాగే. ఖుభిత్థ నగరం తదాతి తదా జేతుత్తరనగరం సఙ్ఖుభితం అహోసి.

    Tattha tadāsīti tadā āsi. Hatthināgeti hatthisaṅkhāte nāge. Khubhittha nagaraṃ tadāti tadā jetuttaranagaraṃ saṅkhubhitaṃ ahosi.

    బ్రాహ్మణా కిర దక్ఖిణద్వారే హత్థిం లభిత్వా హత్థిపిట్ఠే నిసీదిత్వా మహాజనపరివారా నగరమజ్ఝేన పాయింసు. మహాజనో తే దిస్వా ‘‘అమ్భో బ్రాహ్మణా, అమ్హాకం హత్థిం ఆరుళ్హా కుతో వో హత్థీ లద్ధా’’తి ఆహ. బ్రాహ్మణా ‘‘వేస్సన్తరమహారాజేన నో హత్థీ దిన్నో, కే తుమ్హే’’తి మహాజనం హత్థవికారాదీహి ఘట్టేన్తా నగరమజ్ఝేన గన్త్వా ఉత్తరద్వారేన నిక్ఖమింసు. నాగరా దేవతావట్టనేన బోధిసత్తస్స కుద్ధా రాజద్వారే సన్నిపతిత్వా మహన్తం ఉపక్కోసమకంసు. తేన వుత్తం –

    Brāhmaṇā kira dakkhiṇadvāre hatthiṃ labhitvā hatthipiṭṭhe nisīditvā mahājanaparivārā nagaramajjhena pāyiṃsu. Mahājano te disvā ‘‘ambho brāhmaṇā, amhākaṃ hatthiṃ āruḷhā kuto vo hatthī laddhā’’ti āha. Brāhmaṇā ‘‘vessantaramahārājena no hatthī dinno, ke tumhe’’ti mahājanaṃ hatthavikārādīhi ghaṭṭentā nagaramajjhena gantvā uttaradvārena nikkhamiṃsu. Nāgarā devatāvaṭṭanena bodhisattassa kuddhā rājadvāre sannipatitvā mahantaṃ upakkosamakaṃsu. Tena vuttaṃ –

    ‘‘సమాకులం పురం ఆసి, ఘోసో చ విపులో మహా;

    ‘‘Samākulaṃ puraṃ āsi, ghoso ca vipulo mahā;

    హత్థినాగే పదిన్నమ్హి, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Hatthināge padinnamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ‘‘అథేత్థ వత్తతి సద్దో, తుములో భేరవో మహా;

    ‘‘Athettha vattati saddo, tumulo bheravo mahā;

    హత్థినాగే పదిన్నమ్హి, ఖుభిత్థ నగరం తదా.

    Hatthināge padinnamhi, khubhittha nagaraṃ tadā.

    ‘‘అథేత్థ వత్తతి సద్దో, తుములో భేరవో మహా;

    ‘‘Athettha vattati saddo, tumulo bheravo mahā;

    హత్థినాగే పదిన్నమ్హి, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే’’తి.

    Hatthināge padinnamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    తత్థ ఘోసోతి ఉపక్కోసనసద్దో పత్థటత్తా విపులో, ఉద్ధం గతత్తా మహా. సివీనం రట్ఠవడ్ఢనేతి సివిరట్ఠస్స వుద్ధికరే.

    Tattha ghosoti upakkosanasaddo patthaṭattā vipulo, uddhaṃ gatattā mahā. Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhaneti siviraṭṭhassa vuddhikare.

    అథస్స దానేన సఙ్ఖుభితచిత్తా హుత్వా నగరవాసినో రఞ్ఞో ఆరోచేసుం. తేన వుత్తం –

    Athassa dānena saṅkhubhitacittā hutvā nagaravāsino rañño ārocesuṃ. Tena vuttaṃ –

    ౧౬౭౫.

    1675.

    ‘‘ఉగ్గా చ రాజపుత్తా చ, వేసియానా చ బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా.

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā.

    ౧౬౭౬.

    1676.

    ‘‘కేవలో చాపి నిగమో, సివయో చ సమాగతా;

    ‘‘Kevalo cāpi nigamo, sivayo ca samāgatā;

    దిస్వా నాగం నీయమానం, తే రఞ్ఞో పటివేదయుం.

    Disvā nāgaṃ nīyamānaṃ, te rañño paṭivedayuṃ.

    ౧౬౭౭.

    1677.

    ‘‘విధమం దేవ తే రట్ఠం, పుత్తో వేస్సన్తరో తవ;

    ‘‘Vidhamaṃ deva te raṭṭhaṃ, putto vessantaro tava;

    కథం నో హత్థినం దజ్జా, నాగం రట్ఠస్స పూజితం.

    Kathaṃ no hatthinaṃ dajjā, nāgaṃ raṭṭhassa pūjitaṃ.

    ౧౬౭౮.

    1678.

    ‘‘కథం నో కుఞ్జరం దజ్జా, ఈసాదన్తం ఉరూళ్హవం;

    ‘‘Kathaṃ no kuñjaraṃ dajjā, īsādantaṃ urūḷhavaṃ;

    ఖేత్తఞ్ఞుం సబ్బయుద్ధానం, సబ్బసేతం గజుత్తమం.

    Khettaññuṃ sabbayuddhānaṃ, sabbasetaṃ gajuttamaṃ.

    ౧౬౭౯.

    1679.

    ‘‘పణ్డుకమ్బలసఞ్ఛన్నం, పభిన్నం సత్తుమద్దనం;

    ‘‘Paṇḍukambalasañchannaṃ, pabhinnaṃ sattumaddanaṃ;

    దన్తిం సవాలబీజనిం, సేతం కేలాససాదిసం.

    Dantiṃ savālabījaniṃ, setaṃ kelāsasādisaṃ.

    ౧౬౮౦.

    1680.

    ‘‘ససేతచ్ఛత్తం సఉపాధేయ్యం, సాథబ్బనం సహత్థిపం;

    ‘‘Sasetacchattaṃ saupādheyyaṃ, sāthabbanaṃ sahatthipaṃ;

    అగ్గయానం రాజవాహిం, బ్రాహ్మణానం అదా గజ’’న్తి.

    Aggayānaṃ rājavāhiṃ, brāhmaṇānaṃ adā gaja’’nti.

    తత్థ ఉగ్గాతి ఉగ్గతా పఞ్ఞాతా. నిగమోతి నేగమకుటుమ్బికజనో. విధమం దేవ తే రట్ఠన్తి దేవ, తవ రట్ఠం విధమం. కథం నో హత్థినం దజ్జాతి కేన కారణేన అమ్హాకం హత్థినం అభిమఙ్గలసమ్మతం కాలిఙ్గరట్ఠవాసీనం బ్రాహ్మణానం దదేయ్య. ఖేత్తఞ్ఞుం సబ్బయుద్ధానన్తి సబ్బయుద్ధానం ఖేత్తభూమిసీసజాననసమత్థం. దన్తిన్తి మనోరమదన్తయుత్తం. సవాలబీజనిన్తి సహవాలబీజనిం. సఉపాధేయ్యన్తి సఅత్థరణం. సాథబ్బనన్తి సహత్థివేజ్జం. సహత్థిపన్తి హత్థిపరిచారకానం పఞ్చన్నం కులసతానం హత్థిమేణ్డహత్థిగోపకానఞ్చ వసేన సహత్థిపం.

    Tattha uggāti uggatā paññātā. Nigamoti negamakuṭumbikajano. Vidhamaṃ deva te raṭṭhanti deva, tava raṭṭhaṃ vidhamaṃ. Kathaṃ no hatthinaṃ dajjāti kena kāraṇena amhākaṃ hatthinaṃ abhimaṅgalasammataṃ kāliṅgaraṭṭhavāsīnaṃ brāhmaṇānaṃ dadeyya. Khettaññuṃ sabbayuddhānanti sabbayuddhānaṃ khettabhūmisīsajānanasamatthaṃ. Dantinti manoramadantayuttaṃ. Savālabījaninti sahavālabījaniṃ. Saupādheyyanti saattharaṇaṃ. Sāthabbananti sahatthivejjaṃ. Sahatthipanti hatthiparicārakānaṃ pañcannaṃ kulasatānaṃ hatthimeṇḍahatthigopakānañca vasena sahatthipaṃ.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా పునపి ఆహంసు –

    Evañca pana vatvā punapi āhaṃsu –

    ౧౬౮౧.

    1681.

    ‘‘అన్నం పానఞ్చ యో దజ్జా, వత్థసేనాసనాని చ;

    ‘‘Annaṃ pānañca yo dajjā, vatthasenāsanāni ca;

    ఏతం ఖో దానం పతిరూపం, ఏతం ఖో బ్రాహ్మణారహం.

    Etaṃ kho dānaṃ patirūpaṃ, etaṃ kho brāhmaṇārahaṃ.

    ౧౬౮౨.

    1682.

    ‘‘అయం తే వంసరాజా నో, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో;

    ‘‘Ayaṃ te vaṃsarājā no, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    కథం వేస్సన్తరో పుత్తో, గజం భాజేతి సఞ్జయ.

    Kathaṃ vessantaro putto, gajaṃ bhājeti sañjaya.

    ౧౬౮౩.

    1683.

    ‘‘సచే త్వం న కరిస్ససి, సివీనం వచనం ఇదం;

    ‘‘Sace tvaṃ na karissasi, sivīnaṃ vacanaṃ idaṃ;

    మఞ్ఞే తం సహ పుత్తేన, సివీ హత్థే కరిస్సరే’’తి.

    Maññe taṃ saha puttena, sivī hatthe karissare’’ti.

    తత్థ వంసరాజాతి పవేణియా ఆగతో మహారాజా. భాజేతీతి దేతి. సివీ హత్థే కరిస్సరేతి సివిరట్ఠవాసినో సహ పుత్తేన తం అత్తనో హత్థే కరిస్సన్తీతి.

    Tattha vaṃsarājāti paveṇiyā āgato mahārājā. Bhājetīti deti. Sivī hatthe karissareti siviraṭṭhavāsino saha puttena taṃ attano hatthe karissantīti.

    తం సుత్వా రాజా ‘‘ఏతే వేస్సన్తరం మారాపేతుం ఇచ్ఛన్తీ’’తి సఞ్ఞాయ ఆహ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘ete vessantaraṃ mārāpetuṃ icchantī’’ti saññāya āha –

    ౧౬౮౪.

    1684.

    ‘‘కామం జనపదో మాసి, రట్ఠఞ్చాపి వినస్సతు;

    ‘‘Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañcāpi vinassatu;

    నాహం సివీనం వచనా, రాజపుత్తం అదూసకం;

    Nāhaṃ sivīnaṃ vacanā, rājaputtaṃ adūsakaṃ;

    పబ్బాజేయ్యం సకా రట్ఠా, పుత్తో హి మమ ఓరసో.

    Pabbājeyyaṃ sakā raṭṭhā, putto hi mama oraso.

    ౧౬౮౫.

    1685.

    ‘‘కామం జనపదో మాసి, రట్ఠఞ్చాపి వినస్సతు;

    ‘‘Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañcāpi vinassatu;

    నాహం సివీనం వచనా, రాజపుత్తం అదూసకం;

    Nāhaṃ sivīnaṃ vacanā, rājaputtaṃ adūsakaṃ;

    పబ్బాజేయ్యం సకా రట్ఠా, పుత్తో హి మమ అత్రజో.

    Pabbājeyyaṃ sakā raṭṭhā, putto hi mama atrajo.

    ౧౬౮౬.

    1686.

    ‘‘న చాహం తస్మిం దుబ్భేయ్యం, అరియసీలవతో హి సో;

    ‘‘Na cāhaṃ tasmiṃ dubbheyyaṃ, ariyasīlavato hi so;

    అసిలోకోపి మే అస్స, పాపఞ్చ పసవే బహుం;

    Asilokopi me assa, pāpañca pasave bahuṃ;

    కథం వేస్సన్తరం పుత్తం, సత్థేన ఘాతయామసే’’తి.

    Kathaṃ vessantaraṃ puttaṃ, satthena ghātayāmase’’ti.

    తత్థ మాసీతి మా ఆసి, మా హోతూతి అత్థో. అరియసీలవతోతి అరియేన సీలవతేన అరియాయ చ ఆచారసమ్పత్తియా సమన్నాగతో. ఘాతయామసేతి ఘాతయిస్సామ.

    Tattha māsīti mā āsi, mā hotūti attho. Ariyasīlavatoti ariyena sīlavatena ariyāya ca ācārasampattiyā samannāgato. Ghātayāmaseti ghātayissāma.

    తం సుత్వా సివయో అవోచుం –

    Taṃ sutvā sivayo avocuṃ –

    ౧౬౮౭.

    1687.

    ‘‘మా నం దణ్డేన సత్థేన, న హి సో బన్ధనారహో;

    ‘‘Mā naṃ daṇḍena satthena, na hi so bandhanāraho;

    పబ్బాజేహి చ నం రట్ఠా, వఙ్కే వసతు పబ్బతే’’తి.

    Pabbājehi ca naṃ raṭṭhā, vaṅke vasatu pabbate’’ti.

    తత్థ మా నం దణ్డేన సత్థేనాతి దేవ, తుమ్హే తం దణ్డేన వా సత్థేన వా మా ఘాతయిత్థ. న హి సో బన్ధనారహోతి సో బన్ధనారహోపి న హోతియేవ.

    Tattha mā naṃ daṇḍena satthenāti deva, tumhe taṃ daṇḍena vā satthena vā mā ghātayittha. Na hi so bandhanārahoti so bandhanārahopi na hotiyeva.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౧౬౮౮.

    1688.

    ‘‘ఏసో చే సివీనం ఛన్దో, ఛన్దం న పనుదామసే;

    ‘‘Eso ce sivīnaṃ chando, chandaṃ na panudāmase;

    ఇమం సో వసతు రత్తిం, కామే చ పరిభుఞ్జతు.

    Imaṃ so vasatu rattiṃ, kāme ca paribhuñjatu.

    ౧౬౮౯.

    1689.

    ‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    సమగ్గా సివయో హుత్వా, రట్ఠా పబ్బాజయన్తు న’’న్తి.

    Samaggā sivayo hutvā, raṭṭhā pabbājayantu na’’nti.

    తత్థ వసతూతి పుత్తదారస్స ఓవాదం దదమానో వసతు, ఏకరత్తిఞ్చస్స ఓకాసం దేథాతి వదతి.

    Tattha vasatūti puttadārassa ovādaṃ dadamāno vasatu, ekarattiñcassa okāsaṃ dethāti vadati.

    తే ‘‘ఏకరత్తిమత్తం వసతూ’’తి రఞ్ఞో వచనం సమ్పటిచ్ఛింసు. అథ రాజా నే ఉయ్యోజేత్వా పుత్తస్స సాసనం పేసేన్తో కత్తారం ఆమన్తేత్వా తస్స సన్తికం పేసేసి. సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా వేస్సన్తరస్స నివేసనం గన్త్వా తం పవత్తిం ఆరోచేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Te ‘‘ekarattimattaṃ vasatū’’ti rañño vacanaṃ sampaṭicchiṃsu. Atha rājā ne uyyojetvā puttassa sāsanaṃ pesento kattāraṃ āmantetvā tassa santikaṃ pesesi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā vessantarassa nivesanaṃ gantvā taṃ pavattiṃ ārocesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౬౯౦.

    1690.

    ‘‘ఉట్ఠేహి కత్తే తరమానో, గన్త్వా వేస్సన్తరం వద;

    ‘‘Uṭṭhehi katte taramāno, gantvā vessantaraṃ vada;

    ‘సివయో దేవ తే కుద్ధా, నేగమా చ సమాగతా.

    ‘Sivayo deva te kuddhā, negamā ca samāgatā.

    ౧౬౯౧.

    1691.

    ‘‘ఉగ్గా చ రాజపుత్తా చ, వేసియానా చ బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా;

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    కేవలో చాపి నిగమో, సివయో చ సమాగతా.

    Kevalo cāpi nigamo, sivayo ca samāgatā.

    ౧౬౯౨.

    1692.

    ‘‘అస్మా రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Asmā ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    సమగ్గా సివయో హుత్వా, రట్ఠా పబ్బాజయన్తి తం’.

    Samaggā sivayo hutvā, raṭṭhā pabbājayanti taṃ’.

    ౧౬౯౩.

    1693.

    ‘‘స కత్తా తరమానోవ, సివిరాజేన పేసితో;

    ‘‘Sa kattā taramānova, sivirājena pesito;

    ఆముత్తహత్థాభరణో, సువత్థో చన్దనభూసితో.

    Āmuttahatthābharaṇo, suvattho candanabhūsito.

    ౧౬౯౪.

    1694.

    ‘‘సీసం న్హాతో ఉదకే సో, ఆముత్తమణికుణ్డలో;

    ‘‘Sīsaṃ nhāto udake so, āmuttamaṇikuṇḍalo;

    ఉపాగమి పురం రమ్మం, వేస్సన్తరనివేసనం.

    Upāgami puraṃ rammaṃ, vessantaranivesanaṃ.

    ౧౬౯౫.

    1695.

    ‘‘తత్థద్దస కుమారం సో, రమమానం సకే పురే;

    ‘‘Tatthaddasa kumāraṃ so, ramamānaṃ sake pure;

    పరికిణ్ణం అమచ్చేహి, తిదసానంవ వాసవం.

    Parikiṇṇaṃ amaccehi, tidasānaṃva vāsavaṃ.

    ౧౬౯౬.

    1696.

    ‘‘సో తత్థ గన్త్వా తరమానో, కత్తా వేస్సన్తరంబ్రవి;

    ‘‘So tattha gantvā taramāno, kattā vessantaraṃbravi;

    ‘దుక్ఖం తే వేదయిస్సామి, మా మే కుజ్ఝి రథేసభ’.

    ‘Dukkhaṃ te vedayissāmi, mā me kujjhi rathesabha’.

    ౧౬౯౭.

    1697.

    ‘‘వన్దిత్వా రోదమానో సో, కత్తా రాజానమబ్రవి;

    ‘‘Vanditvā rodamāno so, kattā rājānamabravi;

    భత్తా మేసి మహారాజ, సబ్బకామరసాహరో.

    Bhattā mesi mahārāja, sabbakāmarasāharo.

    ౧౬౯౮.

    1698.

    ‘‘దుక్ఖం తే వేదయిస్సామి, తత్థ అస్సాసయన్తు మం;

    ‘‘Dukkhaṃ te vedayissāmi, tattha assāsayantu maṃ;

    సివయో దేవ తే కుద్ధా, నేగమా చ సమాగతా.

    Sivayo deva te kuddhā, negamā ca samāgatā.

    ౧౬౯౯.

    1699.

    ‘‘ఉగ్గా చ రాజపుత్తా చ, వేసియానా చ బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా;

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    కేవలో చాపి నిగమో, సివయో చ సమాగతా.

    Kevalo cāpi nigamo, sivayo ca samāgatā.

    ౧౭౦౦.

    1700.

    ‘‘అస్మా రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Asmā ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    సమగ్గా సివయో హుత్వా, రట్ఠా పబ్బాజయన్తి త’’న్తి.

    Samaggā sivayo hutvā, raṭṭhā pabbājayanti ta’’nti.

    తత్థ కుమారన్తి మాతాపితూనం అత్థితాయ ‘‘కుమారో’’త్వేవ సఙ్ఖం గతం రాజానం. రమమానన్తి అత్తనా దిన్నదానస్స వణ్ణం కథయమానం సోమనస్సప్పత్తం హుత్వా నిసిన్నం. పరికిణ్ణం అమచ్చేహీతి అత్తనా సహజాతేహి సట్ఠిసహస్సేహి అమచ్చేహి పరివుతం సముస్సితసేతచ్ఛత్తే రాజాసనే నిసిన్నం. వేదయిస్సామీతి కథయిస్సామి. తత్థ అస్సాసయన్తు మన్తి తస్మిం దుక్ఖస్సాసనారోచనే కథేతుం అవిసహవసేన కిలన్తం మం, దేవ, తే పాదా అస్సాసయన్తు, విస్సత్థో కథేహీతి మం వదథాతి అధిప్పాయేనేవమాహ.

    Tattha kumāranti mātāpitūnaṃ atthitāya ‘‘kumāro’’tveva saṅkhaṃ gataṃ rājānaṃ. Ramamānanti attanā dinnadānassa vaṇṇaṃ kathayamānaṃ somanassappattaṃ hutvā nisinnaṃ. Parikiṇṇaṃ amaccehīti attanā sahajātehi saṭṭhisahassehi amaccehi parivutaṃ samussitasetacchatte rājāsane nisinnaṃ. Vedayissāmīti kathayissāmi. Tattha assāsayantu manti tasmiṃ dukkhassāsanārocane kathetuṃ avisahavasena kilantaṃ maṃ, deva, te pādā assāsayantu, vissattho kathehīti maṃ vadathāti adhippāyenevamāha.

    మహాసత్తో ఆహ –

    Mahāsatto āha –

    ౧౭౦౧.

    1701.

    ‘‘కిస్మిం మే సివయో కుద్ధా, నాహం పస్సామి దుక్కటం;

    ‘‘Kismiṃ me sivayo kuddhā, nāhaṃ passāmi dukkaṭaṃ;

    తం మే కత్తే వియాచిక్ఖ, కస్మా పబ్బాజయన్తి మ’’న్తి.

    Taṃ me katte viyācikkha, kasmā pabbājayanti ma’’nti.

    తత్థ కిస్మిన్తి కతరస్మిం కారణే. వియాచిక్ఖాతి విత్థారతో కథేహి.

    Tattha kisminti katarasmiṃ kāraṇe. Viyācikkhāti vitthārato kathehi.

    కత్తా ఆహ –

    Kattā āha –

    ౧౭౦౨.

    1702.

    ‘‘ఉగ్గా చ రాజపుత్తా చ, వేసియానా చ బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా;

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    నాగదానేన ఖియ్యన్తి, తస్మా పబ్బాజయన్తి త’’న్తి.

    Nāgadānena khiyyanti, tasmā pabbājayanti ta’’nti.

    తత్థ ఖియ్యన్తీతి కుజ్ఝన్తి.

    Tattha khiyyantīti kujjhanti.

    తం సుత్వా మహాసత్తో సోమనస్సప్పత్తో హుత్వా ఆహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto somanassappatto hutvā āha –

    ౧౭౦౩.

    1703.

    ‘‘హదయం చక్ఖుమ్పహం దజ్జం, కిం మే బాహిరకం ధనం;

    ‘‘Hadayaṃ cakkhumpahaṃ dajjaṃ, kiṃ me bāhirakaṃ dhanaṃ;

    హిరఞ్ఞం వా సువణ్ణం వా, ముత్తా వేళురియా మణి.

    Hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā, muttā veḷuriyā maṇi.

    ౧౭౦౪.

    1704.

    ‘‘దక్ఖిణం వాపహం బాహుం, దిస్వా యాచకమాగతే;

    ‘‘Dakkhiṇaṃ vāpahaṃ bāhuṃ, disvā yācakamāgate;

    దదేయ్యం న వికమ్పేయ్యం, దానే మే రమతే మనో.

    Dadeyyaṃ na vikampeyyaṃ, dāne me ramate mano.

    ౧౭౦౫.

    1705.

    ‘‘కామం మం సివయో సబ్బే, పబ్బాజేన్తు హనన్తు వా;

    ‘‘Kāmaṃ maṃ sivayo sabbe, pabbājentu hanantu vā;

    నేవ దానా విరమిస్సం, కామం ఛిన్దన్తు సత్తధా’’తి.

    Neva dānā viramissaṃ, kāmaṃ chindantu sattadhā’’ti.

    తత్థ యాచకమాగతేతి యాచకే ఆగతే తం యాచకం దిస్వా. నేవ దానా విరమిస్సన్తి నేవ దానా విరమిస్సామి.

    Tattha yācakamāgateti yācake āgate taṃ yācakaṃ disvā. Neva dānā viramissanti neva dānā viramissāmi.

    తం సుత్వా కత్తా నేవ రఞ్ఞా దిన్నం న నాగరేహి దిన్నం అత్తనో మతియా ఏవ అపరం సాసనం కథేన్తో ఆహ –

    Taṃ sutvā kattā neva raññā dinnaṃ na nāgarehi dinnaṃ attano matiyā eva aparaṃ sāsanaṃ kathento āha –

    ౧౭౦౬.

    1706.

    ‘‘ఏవం తం సివయో ఆహు, నేగమా చ సమాగతా;

    ‘‘Evaṃ taṃ sivayo āhu, negamā ca samāgatā;

    కోన్తిమారాయ తీరేన, గిరిమారఞ్జరం పతి;

    Kontimārāya tīrena, girimārañjaraṃ pati;

    యేన పబ్బాజితా యన్తి, తేన గచ్ఛతు సుబ్బతో’’తి.

    Yena pabbājitā yanti, tena gacchatu subbato’’ti.

    తత్థ కోన్తిమారాయాతి కోన్తిమారాయ నామ నదియా తీరేన. గిరిమారఞ్జరం పతీతి ఆరఞ్జరం నామ గిరిం అభిముఖో హుత్వా. యేనాతి యేన మగ్గేన రట్ఠా పబ్బాజితా రాజానో గచ్ఛన్తి, తేన సుబ్బతో వేస్సన్తరోపి గచ్ఛతూతి ఏవం సివయో కథేన్తీతి ఆహ. ఇదం కిర సో దేవతాధిగ్గహితో హుత్వా కథేసి.

    Tattha kontimārāyāti kontimārāya nāma nadiyā tīrena. Girimārañjaraṃ patīti ārañjaraṃ nāma giriṃ abhimukho hutvā. Yenāti yena maggena raṭṭhā pabbājitā rājāno gacchanti, tena subbato vessantaropi gacchatūti evaṃ sivayo kathentīti āha. Idaṃ kira so devatādhiggahito hutvā kathesi.

    తం సుత్వా బోధిసత్తో ‘‘సాధు దోసకారకానం గతమగ్గేన గమిస్సామి, మం ఖో పన నాగరా న అఞ్ఞేన దోసేన పబ్బాజేన్తి, మయా హత్థిస్స దిన్నత్తా పబ్బాజేన్తి. ఏవం సన్తేపి అహం సత్తసతకం మహాదానం దస్సామి, నాగరా మే ఏకదివసం దానం దాతుం ఓకాసం దేన్తు, స్వే దానం దత్వా తతియదివసే గమిస్సామీ’’తి వత్వా ఆహ –

    Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘sādhu dosakārakānaṃ gatamaggena gamissāmi, maṃ kho pana nāgarā na aññena dosena pabbājenti, mayā hatthissa dinnattā pabbājenti. Evaṃ santepi ahaṃ sattasatakaṃ mahādānaṃ dassāmi, nāgarā me ekadivasaṃ dānaṃ dātuṃ okāsaṃ dentu, sve dānaṃ datvā tatiyadivase gamissāmī’’ti vatvā āha –

    ౧౭౦౭.

    1707.

    ‘‘సోహం తేన గమిస్సామి, యేన గచ్ఛన్తి దూసకా;

    ‘‘Sohaṃ tena gamissāmi, yena gacchanti dūsakā;

    రత్తిన్దివం మే ఖమథ, యావ దానం దదామహ’’న్తి.

    Rattindivaṃ me khamatha, yāva dānaṃ dadāmaha’’nti.

    తం సుత్వా కత్తా ‘‘సాధు, దేవ, నాగరానం వక్ఖామీ’’తి వత్వా పక్కామి. మహాసత్తో తం ఉయ్యోజేత్వా మహాసేనగుత్తం పక్కోసాపేత్వా ‘తాత, అహం స్వే సత్తసతకం నామ మహాదానం దస్సామి, సత్త హత్థిసతాని, సత్త అస్ససతాని, సత్త రథసతాని, సత్త ఇత్థిసతాని, సత్త ధేనుసతాని, సత్త దాససతాని, సత్త దాసిసతాని చ పటియాదేహి, నానప్పకారాని చ అన్నపానాదీని అన్తమసో సురమ్పి సబ్బం దాతబ్బయుత్తకం ఉపట్ఠపేహీ’’తి సత్తసతకం మహాదానం విచారేత్వా అమచ్చే ఉయ్యోజేత్వా ఏకకోవ మద్దియా వసనట్ఠానం గన్త్వా సిరిసయనపిట్ఠే నిసీదిత్వా తాయ సద్ధిం కథం పవత్తేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Taṃ sutvā kattā ‘‘sādhu, deva, nāgarānaṃ vakkhāmī’’ti vatvā pakkāmi. Mahāsatto taṃ uyyojetvā mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā ‘tāta, ahaṃ sve sattasatakaṃ nāma mahādānaṃ dassāmi, satta hatthisatāni, satta assasatāni, satta rathasatāni, satta itthisatāni, satta dhenusatāni, satta dāsasatāni, satta dāsisatāni ca paṭiyādehi, nānappakārāni ca annapānādīni antamaso surampi sabbaṃ dātabbayuttakaṃ upaṭṭhapehī’’ti sattasatakaṃ mahādānaṃ vicāretvā amacce uyyojetvā ekakova maddiyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā sirisayanapiṭṭhe nisīditvā tāya saddhiṃ kathaṃ pavattesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౭౦౮.

    1708.

    ‘‘ఆమన్తయిత్థ రాజానం, మద్దిం సబ్బఙ్గసోభనం;

    ‘‘Āmantayittha rājānaṃ, maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ;

    యం తే కిఞ్చి మయా దిన్నం, ధనం ధఞ్ఞఞ్చ విజ్జతి.

    Yaṃ te kiñci mayā dinnaṃ, dhanaṃ dhaññañca vijjati.

    ౧౭౦౯.

    1709.

    ‘‘హిరఞ్ఞం వా సువణ్ణం వా, ముత్తా వేళురియా బహూ;

    ‘‘Hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā, muttā veḷuriyā bahū;

    సబ్బం తం నిదహేయ్యాసి, యఞ్చ తే పేత్తికం ధన’’న్తి.

    Sabbaṃ taṃ nidaheyyāsi, yañca te pettikaṃ dhana’’nti.

    తత్థ నిదహేయ్యాసీతి నిధిం కత్వా ఠపేయ్యాసి. పేత్తికన్తి పితితో ఆగతం.

    Tattha nidaheyyāsīti nidhiṃ katvā ṭhapeyyāsi. Pettikanti pitito āgataṃ.

    ౧౭౧౦.

    1710.

    ‘‘తమబ్రవి రాజపుత్తీ, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    కుహిం దేవ నిదహామి, తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో’’తి.

    Kuhiṃ deva nidahāmi, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    తత్థ తమబ్రవీతి ‘‘మయ్హం సామికేన వేస్సన్తరేన ఏత్తకం కాలం ‘ధనం నిధేహీ’తి న వుత్తపుబ్బం, ఇదానేవ వదతి, కుహిం ను ఖో నిధేతబ్బం, పుచ్ఛిస్సామి న’’న్తి చిన్తేత్వా తం అబ్రవి.

    Tattha tamabravīti ‘‘mayhaṃ sāmikena vessantarena ettakaṃ kālaṃ ‘dhanaṃ nidhehī’ti na vuttapubbaṃ, idāneva vadati, kuhiṃ nu kho nidhetabbaṃ, pucchissāmi na’’nti cintetvā taṃ abravi.

    వేస్సన్తరో ఆహ –

    Vessantaro āha –

    ౧౭౧౧.

    1711.

    ‘‘సీలవన్తేసు దజ్జాసి, దానం మద్ది యథారహం;

    ‘‘Sīlavantesu dajjāsi, dānaṃ maddi yathārahaṃ;

    న హి దానా పరం అత్థి, పతిట్ఠా సబ్బపాణిన’’న్తి.

    Na hi dānā paraṃ atthi, patiṭṭhā sabbapāṇina’’nti.

    తత్థ దజ్జాసీతి భద్దే, మద్ది కోట్ఠాదీసు అనిదహిత్వా అనుగామికనిధిం నిదహమానా సీలవన్తేసు దదేయ్యాసి. న హి దానా పరన్తి దానతో ఉత్తరితరం పతిట్ఠా నామ న హి అత్థి.

    Tattha dajjāsīti bhadde, maddi koṭṭhādīsu anidahitvā anugāmikanidhiṃ nidahamānā sīlavantesu dadeyyāsi. Na hi dānā paranti dānato uttaritaraṃ patiṭṭhā nāma na hi atthi.

    సా ‘‘సాధూ’’తి తస్స వచనం సమ్పటిచ్ఛి. అథ నం ఉత్తరిపి ఓవదన్తో ఆహ –

    Sā ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchi. Atha naṃ uttaripi ovadanto āha –

    ౧౭౧౨.

    1712.

    ‘‘పుత్తేసు మద్ది దయేసి, సస్సుయా ససురమ్హి చ;

    ‘‘Puttesu maddi dayesi, sassuyā sasuramhi ca;

    యో చ తం భత్తా మఞ్ఞేయ్య, సక్కచ్చం తం ఉపట్ఠహే.

    Yo ca taṃ bhattā maññeyya, sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhahe.

    ౧౭౧౩.

    1713.

    ‘‘నో చే తం భత్తా మఞ్ఞేయ్య, మయా విప్పవసేన తే;

    ‘‘No ce taṃ bhattā maññeyya, mayā vippavasena te;

    అఞ్ఞం భత్తారం పరియేస, మా కిసిత్థో మయా వినా’’తి.

    Aññaṃ bhattāraṃ pariyesa, mā kisittho mayā vinā’’ti.

    తత్థ దయేసీతి దయం మేత్తం కరేయ్యాసి. యో చ తం భత్తా మఞ్ఞేయ్యాతి భద్దే, యో చ మయి గతే ‘‘అహం తే భత్తా భవిస్సామీ’’తి తం మఞ్ఞిస్సతి, తమ్పి సక్కచ్చం ఉపట్ఠహేయ్యాసి. మయా విప్పవసేన తేతి మయా సద్ధిం తవ విప్పవాసేన సచే కోచి ‘‘అహం తే భత్తా భవిస్సామీ’’తి తం న మఞ్ఞేయ్య, అథ సయమేవ అఞ్ఞం భత్తారం పరియేస. మా కిసిత్థో మయా వినాతి మయా వినా హుత్వా మా కిసా భవి, మా కిలమీతి అత్థో.

    Tattha dayesīti dayaṃ mettaṃ kareyyāsi. Yo ca taṃ bhattā maññeyyāti bhadde, yo ca mayi gate ‘‘ahaṃ te bhattā bhavissāmī’’ti taṃ maññissati, tampi sakkaccaṃ upaṭṭhaheyyāsi. Mayā vippavasena teti mayā saddhiṃ tava vippavāsena sace koci ‘‘ahaṃ te bhattā bhavissāmī’’ti taṃ na maññeyya, atha sayameva aññaṃ bhattāraṃ pariyesa. Mā kisittho mayā vināti mayā vinā hutvā mā kisā bhavi, mā kilamīti attho.

    అథ నం మద్దీ ‘‘కిం ను ఖో ఏస ఏవరూపం వచనం మం భణతీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘కస్మా, దేవ, ఇమం అయుత్తం కథం కథేసీ’’తి పుచ్ఛి. మహాసత్తో ‘‘భద్దే, మయా హత్థిస్స దిన్నత్తా సివయో కుద్ధా మం రట్ఠా పబ్బాజేన్తి, స్వే అహం సత్తసతకం మహాదానం దత్వా తతియదివసే నగరా నిక్ఖమిస్సామీ’’తి వత్వా ఆహ –

    Atha naṃ maddī ‘‘kiṃ nu kho esa evarūpaṃ vacanaṃ maṃ bhaṇatī’’ti cintetvā ‘‘kasmā, deva, imaṃ ayuttaṃ kathaṃ kathesī’’ti pucchi. Mahāsatto ‘‘bhadde, mayā hatthissa dinnattā sivayo kuddhā maṃ raṭṭhā pabbājenti, sve ahaṃ sattasatakaṃ mahādānaṃ datvā tatiyadivase nagarā nikkhamissāmī’’ti vatvā āha –

    ౧౭౧౪.

    1714.

    ‘‘అహఞ్హి వనం గచ్ఛామి, ఘోరం వాళమిగాయుతం;

    ‘‘Ahañhi vanaṃ gacchāmi, ghoraṃ vāḷamigāyutaṃ;

    సంసయో జీవితం మయ్హం, ఏకకస్స బ్రహావనే’’తి.

    Saṃsayo jīvitaṃ mayhaṃ, ekakassa brahāvane’’ti.

    తత్థ సంసయోతి అనేకపచ్చత్థికే ఏకకస్స సుఖుమాలస్స మమ వనే వసతో కుతో జీవితం, నిచ్ఛయేన మరిస్సామీతి అధిప్పాయేనేవం ఆహ.

    Tattha saṃsayoti anekapaccatthike ekakassa sukhumālassa mama vane vasato kuto jīvitaṃ, nicchayena marissāmīti adhippāyenevaṃ āha.

    ౧౭౧౫.

    1715.

    ‘‘తమబ్రవి రాజపుత్తీ, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    అభుమ్మే కథం ను భణసి, పాపకం వత భాససి.

    Abhumme kathaṃ nu bhaṇasi, pāpakaṃ vata bhāsasi.

    ౧౭౧౬.

    1716.

    ‘‘నేస ధమ్మో మహారాజ, యం త్వం గచ్ఛేయ్య ఏకకో;

    ‘‘Nesa dhammo mahārāja, yaṃ tvaṃ gaccheyya ekako;

    అహమ్పి తేన గచ్ఛామి, యేన గచ్ఛసి ఖత్తియ.

    Ahampi tena gacchāmi, yena gacchasi khattiya.

    ౧౭౧౭.

    1717.

    ‘‘మరణం వా తయా సద్ధిం, జీవితం వా తయా వినా;

    ‘‘Maraṇaṃ vā tayā saddhiṃ, jīvitaṃ vā tayā vinā;

    తదేవ మరణం సేయ్యో, యం చే జీవే తయా వినా.

    Tadeva maraṇaṃ seyyo, yaṃ ce jīve tayā vinā.

    ౧౭౧౮.

    1718.

    ‘‘అగ్గిం ఉజ్జాలయిత్వాన, ఏకజాలసమాహితం;

    ‘‘Aggiṃ ujjālayitvāna, ekajālasamāhitaṃ;

    తత్థ మే మరణం సేయ్యో, యం చే జీవే తయా వినా.

    Tattha me maraṇaṃ seyyo, yaṃ ce jīve tayā vinā.

    ౧౭౧౯.

    1719.

    ‘‘యథా ఆరఞ్ఞకం నాగం, దన్తిం అన్వేతి హత్థినీ;

    ‘‘Yathā āraññakaṃ nāgaṃ, dantiṃ anveti hatthinī;

    జేస్సన్తం గిరిదుగ్గేసు, సమేసు విసమేసు చ.

    Jessantaṃ giriduggesu, samesu visamesu ca.

    ౧౭౨౦.

    1720.

    ‘‘ఏవం తం అనుగచ్ఛామి, పుత్తే ఆదాయ పచ్ఛతో;

    ‘‘Evaṃ taṃ anugacchāmi, putte ādāya pacchato;

    సుభరా తే భవిస్సామి, న తే హేస్సామి దుబ్భరా’’తి.

    Subharā te bhavissāmi, na te hessāmi dubbharā’’ti.

    తత్థ అభుమ్మేతి అభూతం వత మే కథేయ్యాసి. నేస ధమ్మోతి న ఏసో సభావో, నేతం కారణం. తదేవాతి తయా సద్ధిం యం మరణం అత్థి, తదేవ మరణం సేయ్యో. తత్థాతి తస్మిం ఏకజాలభూతే దారుచితకే. జేస్సన్తన్తి విచరన్తం.

    Tattha abhummeti abhūtaṃ vata me katheyyāsi. Nesa dhammoti na eso sabhāvo, netaṃ kāraṇaṃ. Tadevāti tayā saddhiṃ yaṃ maraṇaṃ atthi, tadeva maraṇaṃ seyyo. Tatthāti tasmiṃ ekajālabhūte dārucitake. Jessantanti vicarantaṃ.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా సా పున దిట్ఠపుబ్బం వియ హిమవన్తప్పదేసం వణ్ణేన్తీ ఆహ –

    Evañca pana vatvā sā puna diṭṭhapubbaṃ viya himavantappadesaṃ vaṇṇentī āha –

    ౧౭౨౧.

    1721.

    ‘‘ఇమే కుమారే పస్సన్తో, మఞ్జుకే పియభాణినే;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    ఆసీనే వనగుమ్బస్మిం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Āsīne vanagumbasmiṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౨.

    1722.

    ‘‘ఇమే కుమారే పస్సన్తో, మఞ్జుకే పియభాణినే;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    కీళన్తే వనగుమ్బస్మిం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Kīḷante vanagumbasmiṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౩.

    1723.

    ‘‘ఇమే కుమారే పస్సన్తో, మఞ్జుకే పియభాణినే;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    అస్సమే రమణీయమ్హి, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Assame ramaṇīyamhi, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౪.

    1724.

    ‘‘ఇమే కుమారే పస్సన్తో, మఞ్జుకే పియభాణినే;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    కీళన్తే అస్సమే రమ్మే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Kīḷante assame ramme, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౫.

    1725.

    ‘‘ఇమే కుమారే పస్సన్తో, మాలధారీ అలఙ్కతే;

    ‘‘Ime kumāre passanto, māladhārī alaṅkate;

    అస్సమే రమణీయమ్హి, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Assame ramaṇīyamhi, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౬.

    1726.

    ‘‘ఇమే కుమారే పస్సన్తో, మాలధారీ అలఙ్కతే;

    ‘‘Ime kumāre passanto, māladhārī alaṅkate;

    కీళన్తే అస్సమే రమ్మే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Kīḷante assame ramme, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౭.

    1727.

    ‘‘యదా దక్ఖిసి నచ్చన్తే, కుమారే మాలధారినే;

    ‘‘Yadā dakkhisi naccante, kumāre māladhārine;

    అస్సమే రమణీయమ్హి, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Assame ramaṇīyamhi, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౮.

    1728.

    ‘‘యదా దక్ఖిసి నచ్చన్తే, కుమారే మాలధారినే;

    ‘‘Yadā dakkhisi naccante, kumāre māladhārine;

    కీళన్తే అస్సమే రమ్మే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Kīḷante assame ramme, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౨౯.

    1729.

    ‘‘యదా దక్ఖిసి మాతఙ్గం, కుఞ్జరం సట్ఠిహాయనం;

    ‘‘Yadā dakkhisi mātaṅgaṃ, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    ఏకం అరఞ్ఞే చరన్తం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Ekaṃ araññe carantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౦.

    1730.

    ‘‘యదా దక్ఖిసి మాతఙ్గం, కుఞ్జరం సట్ఠిహాయనం;

    ‘‘Yadā dakkhisi mātaṅgaṃ, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    సాయం పాతో విచరన్తం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Sāyaṃ pāto vicarantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౧.

    1731.

    ‘‘యదా కరేణుసఙ్ఘస్స, యూథస్స పురతో వజం;

    ‘‘Yadā kareṇusaṅghassa, yūthassa purato vajaṃ;

    కోఞ్చం కాహతి మాతఙ్గో, కుఞ్జరో సట్ఠిహాయనో;

    Koñcaṃ kāhati mātaṅgo, kuñjaro saṭṭhihāyano;

    తస్స తం నదతో సుత్వా, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Tassa taṃ nadato sutvā, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౨.

    1732.

    ‘‘దుభతో వనవికాసే, యదా దక్ఖిసి కామదో;

    ‘‘Dubhato vanavikāse, yadā dakkhisi kāmado;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౩.

    1733.

    ‘‘మిగం దిస్వాన సాయన్హం, పఞ్చమాలినమాగతం;

    ‘‘Migaṃ disvāna sāyanhaṃ, pañcamālinamāgataṃ;

    కిమ్పురిసే చ నచ్చన్తే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Kimpurise ca naccante, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౪.

    1734.

    ‘‘యదా సోస్ససి నిగ్ఘోసం, సన్దమానాయ సిన్ధుయా;

    ‘‘Yadā sossasi nigghosaṃ, sandamānāya sindhuyā;

    గీతం కిమ్పురిసానఞ్చ, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Gītaṃ kimpurisānañca, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౫.

    1735.

    ‘‘యదా సోస్ససి నిగ్ఘోసం, గిరిగబ్భరచారినో;

    ‘‘Yadā sossasi nigghosaṃ, girigabbharacārino;

    వస్సమానస్సులూకస్స, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Vassamānassulūkassa, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౬.

    1736.

    ‘‘యదా సీహస్స బ్యగ్ఘస్స, ఖగ్గస్స గవయస్స చ;

    ‘‘Yadā sīhassa byagghassa, khaggassa gavayassa ca;

    వనే సోస్ససి వాళానం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Vane sossasi vāḷānaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౭.

    1737.

    ‘‘యదా మోరీహి పరికిణ్ణం, బరిహీనం మత్థకాసినం;

    ‘‘Yadā morīhi parikiṇṇaṃ, barihīnaṃ matthakāsinaṃ;

    మోరం దక్ఖిసి నచ్చన్తం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Moraṃ dakkhisi naccantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౮.

    1738.

    ‘‘యదా మోరీహి పరికిణ్ణం, అణ్డజం చిత్రపక్ఖినం;

    ‘‘Yadā morīhi parikiṇṇaṃ, aṇḍajaṃ citrapakkhinaṃ;

    మోరం దక్ఖిసి నచ్చన్తం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Moraṃ dakkhisi naccantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౩౯.

    1739.

    ‘‘యదా మోరీహి పరికిణ్ణం, నీలగీవం సిఖణ్డినం;

    ‘‘Yadā morīhi parikiṇṇaṃ, nīlagīvaṃ sikhaṇḍinaṃ;

    మోరం దక్ఖిసి నచ్చన్తం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Moraṃ dakkhisi naccantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౪౦.

    1740.

    ‘‘యదా దక్ఖిసి హేమన్తే, పుప్ఫితే ధరణీరుహే;

    ‘‘Yadā dakkhisi hemante, pupphite dharaṇīruhe;

    సురభిం సమ్పవాయన్తే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Surabhiṃ sampavāyante, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౪౧.

    1741.

    ‘‘యదా హేమన్తికే మాసే, హరితం దక్ఖిసి మేదనిం;

    ‘‘Yadā hemantike māse, haritaṃ dakkhisi medaniṃ;

    ఇన్దగోపకసఞ్ఛన్నం, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Indagopakasañchannaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౪౨.

    1742.

    ‘‘యదా దక్ఖిసి హేమన్తే, పుప్ఫితే ధరణీరుహే;

    ‘‘Yadā dakkhisi hemante, pupphite dharaṇīruhe;

    కుటజం బిమ్బజాలఞ్చ, పుప్ఫితం లోద్దపద్ధకం;

    Kuṭajaṃ bimbajālañca, pupphitaṃ loddapaddhakaṃ;

    సురతిం సమ్పవాయన్తే, న రజ్జస్స సరిస్ససి.

    Suratiṃ sampavāyante, na rajjassa sarissasi.

    ౧౭౪౩.

    1743.

    ‘‘యదా హేమన్తికే మాసే, వనం దక్ఖిసి పుప్ఫితం;

    ‘‘Yadā hemantike māse, vanaṃ dakkhisi pupphitaṃ;

    ఓపుప్ఫాని చ పద్ధాని, న రజ్జస్స సరిస్ససీ’’తి.

    Opupphāni ca paddhāni, na rajjassa sarissasī’’ti.

    తత్థ మఞ్జుకేతి మధురకథే. కరేణుసఙ్ఘస్సాతి హత్థినిఘటాయ. యూథస్సాతి హత్థియూథస్స పురతో వజన్తో గచ్ఛన్తో. దుభతోతి ఉభయపస్సేసు. వనవికాసేతి వనఘటాయో. కామదోతి మయ్హం సబ్బకామదో. సిన్ధుయాతి నదియా. వస్సమానస్సులూకస్సాతి ఉలూకసకుణస్స వస్సమానస్స. వాళానన్తి వాళమిగానం. తేసఞ్హి సాయన్హసమయే సో సద్దో పఞ్చఙ్గికతూరియసద్దో వియ భవిస్సతి, తస్మా తేసం సద్దం సుత్వా రజ్జస్స న సరిస్ససీతి వదతి, బరిహీనన్తి కలాపసఞ్ఛన్నం . మత్థకాసినన్తి నిచ్చం పబ్బతమత్థకే నిసిన్నం. ‘‘మత్తకాసిన’’న్తిపి పాఠో, కామమదమత్తం హుత్వా ఆసీనన్తి అత్థో. బిమ్బజాలన్తి రత్తఙ్కురరుక్ఖం. ఓపుప్ఫానీతి ఓలమ్బకపుప్ఫాని పతితపుప్ఫాని.

    Tattha mañjuketi madhurakathe. Kareṇusaṅghassāti hatthinighaṭāya. Yūthassāti hatthiyūthassa purato vajanto gacchanto. Dubhatoti ubhayapassesu. Vanavikāseti vanaghaṭāyo. Kāmadoti mayhaṃ sabbakāmado. Sindhuyāti nadiyā. Vassamānassulūkassāti ulūkasakuṇassa vassamānassa. Vāḷānanti vāḷamigānaṃ. Tesañhi sāyanhasamaye so saddo pañcaṅgikatūriyasaddo viya bhavissati, tasmā tesaṃ saddaṃ sutvā rajjassa na sarissasīti vadati, barihīnanti kalāpasañchannaṃ . Matthakāsinanti niccaṃ pabbatamatthake nisinnaṃ. ‘‘Mattakāsina’’ntipi pāṭho, kāmamadamattaṃ hutvā āsīnanti attho. Bimbajālanti rattaṅkurarukkhaṃ. Opupphānīti olambakapupphāni patitapupphāni.

    ఏవం మద్దీ హిమవన్తవాసినీ వియ ఏత్తకాహి గాథాహి హిమవన్తం వణ్ణేసీతి.

    Evaṃ maddī himavantavāsinī viya ettakāhi gāthāhi himavantaṃ vaṇṇesīti.

    హీమవన్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Hīmavantavaṇṇanā niṭṭhitā.

    దానకణ్డవణ్ణనా

    Dānakaṇḍavaṇṇanā

    ఫుస్సతీపి ఖో దేవీ ‘‘పుత్తస్స మే కటుకసాసనం గతం, కిం ను ఖో కరోతి, గన్త్వా జానిస్సామీ’’తి పటిచ్ఛన్నయోగ్గేన గన్త్వా సిరిగబ్భద్వారే ఠితా తేసం తం సల్లాపం సుత్వా కలునం పరిదేవి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Phussatīpi kho devī ‘‘puttassa me kaṭukasāsanaṃ gataṃ, kiṃ nu kho karoti, gantvā jānissāmī’’ti paṭicchannayoggena gantvā sirigabbhadvāre ṭhitā tesaṃ taṃ sallāpaṃ sutvā kalunaṃ paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౭౪౪.

    1744.

    ‘‘తేసం లాలప్పితం సుత్వా, పుత్తస్స సుణిసాయ చ;

    ‘‘Tesaṃ lālappitaṃ sutvā, puttassa suṇisāya ca;

    కలునం పరిదేవేసి, రాజపుత్తీ యసస్సినీ.

    Kalunaṃ paridevesi, rājaputtī yasassinī.

    ౧౭౪౫.

    1745.

    ‘‘సేయ్యో విసం మే ఖాయితం, పపాతా పపతేయ్యహం;

    ‘‘Seyyo visaṃ me khāyitaṃ, papātā papateyyahaṃ;

    రజ్జుయా బజ్ఝ మియ్యాహం, కస్మా వేస్సన్తరం పుత్తం;

    Rajjuyā bajjha miyyāhaṃ, kasmā vessantaraṃ puttaṃ;

    పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౪౬.

    1746.

    ‘‘అజ్ఝాయకం దానపతిం, యాచయోగం అమచ్ఛరిం;

    ‘‘Ajjhāyakaṃ dānapatiṃ, yācayogaṃ amacchariṃ;

    పూజితం పటిరాజూహి, కిత్తిమన్తం యసస్సినం;

    Pūjitaṃ paṭirājūhi, kittimantaṃ yasassinaṃ;

    కస్మా వేస్సన్తరం పుత్తం, పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Kasmā vessantaraṃ puttaṃ, pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౪౭.

    1747.

    ‘‘మాతాపేత్తిభరం జన్తుం, కులే జేట్ఠాపచాయికం;

    ‘‘Mātāpettibharaṃ jantuṃ, kule jeṭṭhāpacāyikaṃ;

    కస్మా వేస్సన్తరం పుత్తం, పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Kasmā vessantaraṃ puttaṃ, pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౪౮.

    1748.

    ‘‘రఞ్ఞో హితం దేవిహితం, ఞాతీనం సఖినం హితం;

    ‘‘Rañño hitaṃ devihitaṃ, ñātīnaṃ sakhinaṃ hitaṃ;

    హితం సబ్బస్స రట్ఠస్స, కస్మా వేస్సన్తరం పుత్తం;

    Hitaṃ sabbassa raṭṭhassa, kasmā vessantaraṃ puttaṃ;

    పబ్బాజేన్తి అదూసక’’న్తి.

    Pabbājenti adūsaka’’nti.

    తత్థ రాజపుత్తీతి ఫుస్సతీ మద్దరాజధీతా. పపతేయ్యహన్తి పపతేయ్యం అహం. రజ్జుయా బజ్ఝ మియ్యాహన్తి రజ్జుయా గీవం బన్ధిత్వా మరేయ్యం అహం. కస్మాతి ఏవం అమతాయమేవ మయి కేన కారణేన మమ పుత్తం అదూసకం రట్ఠా పబ్బాజేన్తి. అజ్ఝాయకన్తి తిణ్ణం వేదానం పారఙ్గతం, నానాసిప్పేసు చ నిప్ఫత్తిం పత్తం.

    Tattha rājaputtīti phussatī maddarājadhītā. Papateyyahanti papateyyaṃ ahaṃ. Rajjuyā bajjha miyyāhanti rajjuyā gīvaṃ bandhitvā mareyyaṃ ahaṃ. Kasmāti evaṃ amatāyameva mayi kena kāraṇena mama puttaṃ adūsakaṃ raṭṭhā pabbājenti. Ajjhāyakanti tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṅgataṃ, nānāsippesu ca nipphattiṃ pattaṃ.

    ఇతి సా కలునం పరిదేవిత్వా పుత్తఞ్చ సుణిసఞ్చ అస్సాసేత్వా రఞ్ఞో సన్తికం గన్త్వా ఆహ –

    Iti sā kalunaṃ paridevitvā puttañca suṇisañca assāsetvā rañño santikaṃ gantvā āha –

    ౧౭౪౯.

    1749.

    ‘‘మధూనివ పలాతాని, అమ్బావ పతితా ఛమా;

    ‘‘Madhūniva palātāni, ambāva patitā chamā;

    ఏవం హేస్సతి తే రట్ఠం, పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Evaṃ hessati te raṭṭhaṃ, pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౫౦.

    1750.

    ‘‘హంసో నిఖీణపత్తోవ, పల్లలస్మిం అనూదకే;

    ‘‘Haṃso nikhīṇapattova, pallalasmiṃ anūdake;

    అపవిద్ధో అమచ్చేహి, ఏకో రాజా విహియ్యసి.

    Apaviddho amaccehi, eko rājā vihiyyasi.

    ౧౭౫౧.

    1751.

    ‘‘తం తం బ్రూమి మహారాజ, అత్థో తే మా ఉపచ్చగా;

    ‘‘Taṃ taṃ brūmi mahārāja, attho te mā upaccagā;

    మా నం సివీనం వచనా, పబ్బాజేసి అదూసక’’న్తి.

    Mā naṃ sivīnaṃ vacanā, pabbājesi adūsaka’’nti.

    తత్థ పలాతానీతి పలాతమక్ఖికాని మధూని వియ. అమ్బావ పతితా ఛమాతి భూమియం పతితఅమ్బపక్కాని వియ. ఏవం మమ పుత్తే పబ్బాజితే తవ రట్ఠం సబ్బసాధారణం భవిస్సతీతి దీపేతి. నిఖీణపత్తోవాతి పగ్ఘరితపత్తో వియ. అపవిద్ధో అమచ్చేహీతి మమ పుత్తేన సహజాతేహి సట్ఠిసహస్సేహి అమచ్చేహి ఛడ్డితో హుత్వా. విహియ్యసీతి కిలమిస్ససి. సివీనం వచనాతి సివీనం వచనేన మా నం అదూసకం మమ పుత్తం పబ్బాజేసీతి.

    Tattha palātānīti palātamakkhikāni madhūni viya. Ambāva patitā chamāti bhūmiyaṃ patitaambapakkāni viya. Evaṃ mama putte pabbājite tava raṭṭhaṃ sabbasādhāraṇaṃ bhavissatīti dīpeti. Nikhīṇapattovāti paggharitapatto viya. Apaviddho amaccehīti mama puttena sahajātehi saṭṭhisahassehi amaccehi chaḍḍito hutvā. Vihiyyasīti kilamissasi. Sivīnaṃ vacanāti sivīnaṃ vacanena mā naṃ adūsakaṃ mama puttaṃ pabbājesīti.

    తం సుత్వా రాజా ఆహ –

    Taṃ sutvā rājā āha –

    ౧౭౫౨.

    1752.

    ‘‘ధమ్మస్సాపచితిం కుమ్మి, సివీనం వినయం ధజం;

    ‘‘Dhammassāpacitiṃ kummi, sivīnaṃ vinayaṃ dhajaṃ;

    పబ్బాజేమి సకం పుత్తం, పాణా పియతరో హి మే’’తి.

    Pabbājemi sakaṃ puttaṃ, pāṇā piyataro hi me’’ti.

    తస్సత్థో – భద్దే, అహం సివీనం ధజం వేస్సన్తరం కుమారం వినయన్తో పబ్బాజేన్తో సివిరట్ఠే పోరాణకరాజూనం పవేణిధమ్మస్స అపచితిం కుమ్మి కరోమి, తస్మా సచేపి మే పాణా పియతరో సో, తథాపి నం పబ్బాజేమీతి.

    Tassattho – bhadde, ahaṃ sivīnaṃ dhajaṃ vessantaraṃ kumāraṃ vinayanto pabbājento siviraṭṭhe porāṇakarājūnaṃ paveṇidhammassa apacitiṃ kummi karomi, tasmā sacepi me pāṇā piyataro so, tathāpi naṃ pabbājemīti.

    తం సుత్వా సా పరిదేవమానా ఆహ –

    Taṃ sutvā sā paridevamānā āha –

    ౧౭౫౩.

    1753.

    ‘‘యస్స పుబ్బే ధజగ్గాని, కణికారావ పుప్ఫితా;

    ‘‘Yassa pubbe dhajaggāni, kaṇikārāva pupphitā;

    యాయన్తమనుయాయన్తి, స్వజ్జేకోవ గమిస్సతి.

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ౧౭౫౪.

    1754.

    ‘‘యస్స పుబ్బే ధజగ్గాని, కణికారవనానివ;

    ‘‘Yassa pubbe dhajaggāni, kaṇikāravanāniva;

    యాయన్తమనుయాయన్తి, స్వజ్జేకోవ గమిస్సతి.

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ౧౭౫౫.

    1755.

    ‘‘యస్స పుబ్బే అనీకాని, కణికారావ పుప్ఫితా;

    ‘‘Yassa pubbe anīkāni, kaṇikārāva pupphitā;

    యాయన్తమనుయాయన్తి, స్వజ్జేకోవ గమిస్సతి.

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ౧౭౫౬.

    1756.

    ‘‘యస్స పుబ్బే అనీకాని, కణికారవనానివ;

    ‘‘Yassa pubbe anīkāni, kaṇikāravanāniva;

    యాయన్తమనుయాయన్తి, స్వజ్జేకోవ గమిస్సతి.

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ౧౭౫౭.

    1757.

    ‘‘ఇన్దగోపకవణ్ణాభా , గన్ధారా పణ్డుకమ్బలా;

    ‘‘Indagopakavaṇṇābhā , gandhārā paṇḍukambalā;

    యాయన్తమనుయాయన్తి, స్వజ్జేకోవ గమిస్సతి.

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ౧౭౫౮.

    1758.

    ‘‘యో పుబ్బే హత్థినా యాతి, సివికాయ రథేన చ;

    ‘‘Yo pubbe hatthinā yāti, sivikāya rathena ca;

    స్వజ్జ వేస్సన్తరో రాజా, కథం గచ్ఛతి పత్తికో.

    Svajja vessantaro rājā, kathaṃ gacchati pattiko.

    ౧౭౫౯.

    1759.

    ‘‘కథం చన్దనలిత్తఙ్గో, నచ్చగీతప్పబోధనో;

    ‘‘Kathaṃ candanalittaṅgo, naccagītappabodhano;

    ఖురాజినం ఫరసుఞ్చ, ఖారికాజఞ్చ హాహితి.

    Khurājinaṃ pharasuñca, khārikājañca hāhiti.

    ౧౭౬౦.

    1760.

    ‘‘కస్మా నాభిహరిస్సన్తి, కాసావా అజినాని చ;

    ‘‘Kasmā nābhiharissanti, kāsāvā ajināni ca;

    పవిసన్తం బ్రహారఞ్ఞం, కస్మా చీరం న బజ్ఝరే.

    Pavisantaṃ brahāraññaṃ, kasmā cīraṃ na bajjhare.

    ౧౭౬౧.

    1761.

    ‘‘కథం ను చీరం ధారేన్తి, రాజపబ్బజితా జనా;

    ‘‘Kathaṃ nu cīraṃ dhārenti, rājapabbajitā janā;

    కథం కుసమయం చీరం, మద్దీ పరిదహిస్సతి.

    Kathaṃ kusamayaṃ cīraṃ, maddī paridahissati.

    ౧౭౬౨.

    1762.

    ‘‘కాసియాని చ ధారేత్వా, ఖోమకోటుమ్బరాని చ;

    ‘‘Kāsiyāni ca dhāretvā, khomakoṭumbarāni ca;

    కుసచీరాని ధారేన్తీ, కథం మద్దీ కరిస్సతి.

    Kusacīrāni dhārentī, kathaṃ maddī karissati.

    ౧౭౬౩.

    1763.

    ‘‘వయ్హాహి పరియాయిత్వా, సివికాయ రథేన చ;

    ‘‘Vayhāhi pariyāyitvā, sivikāya rathena ca;

    సా కథజ్జ అనుజ్ఝఙ్గీ, పథం గచ్ఛతి పత్తికా.

    Sā kathajja anujjhaṅgī, pathaṃ gacchati pattikā.

    ౧౭౬౪.

    1764.

    ‘‘యస్సా ముదుతలా హత్థా, చరణా చ సుఖేధితా;

    ‘‘Yassā mudutalā hatthā, caraṇā ca sukhedhitā;

    సా కథజ్జ అనుజ్ఝఙ్గీ, పథం గచ్ఛతి పత్తికా.

    Sā kathajja anujjhaṅgī, pathaṃ gacchati pattikā.

    ౧౭౬౫.

    1765.

    ‘‘యస్సా ముదుతలా పాదా, చరణా చ సుఖేధితా;

    ‘‘Yassā mudutalā pādā, caraṇā ca sukhedhitā;

    పాదుకాహి సువణ్ణాహి, పీళమానావ గచ్ఛతి;

    Pādukāhi suvaṇṇāhi, pīḷamānāva gacchati;

    సా కథజ్జ అనుజ్ఝఙ్గీ, పథం గచ్ఛతి పత్తికా.

    Sā kathajja anujjhaṅgī, pathaṃ gacchati pattikā.

    ౧౭౬౬.

    1766.

    ‘‘యాస్సు ఇత్థిసహస్సానం, పురతో గచ్ఛతి మాలినీ;

    ‘‘Yāssu itthisahassānaṃ, purato gacchati mālinī;

    సా కథజ్జ అనుజ్ఝఙ్గీ, వనం గచ్ఛతి ఏకికా.

    Sā kathajja anujjhaṅgī, vanaṃ gacchati ekikā.

    ౧౭౬౭.

    1767.

    ‘‘యాస్సు సివాయ సుత్వాన, ముహుం ఉత్తసతే పురే;

    ‘‘Yāssu sivāya sutvāna, muhuṃ uttasate pure;

    సా కథజ్జ అనుజ్ఝఙ్గీ, వనం గచ్ఛతి భీరుకా.

    Sā kathajja anujjhaṅgī, vanaṃ gacchati bhīrukā.

    ౧౭౬౮.

    1768.

    ‘‘యాస్సు ఇన్దసగోత్తస్స, ఉలూకస్స పవస్సతో;

    ‘‘Yāssu indasagottassa, ulūkassa pavassato;

    సుత్వాన నదతో భీతా, వారుణీవ పవేధతి;

    Sutvāna nadato bhītā, vāruṇīva pavedhati;

    సా కథజ్జ అనుజ్ఝఙ్గీ, వనం గచ్ఛతి భీరుకా.

    Sā kathajja anujjhaṅgī, vanaṃ gacchati bhīrukā.

    ౧౭౬౯.

    1769.

    ‘‘సకుణీ హతపుత్తావ, సుఞ్ఞం దిస్వా కులావకం;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    చిరం దుక్ఖేన ఝాయిస్సం, సుఞ్ఞం ఆగమ్మిమం పురం.

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, suññaṃ āgammimaṃ puraṃ.

    ౧౭౭౦.

    1770.

    ‘‘సకుణీ హతపుత్తావ, సుఞ్ఞం దిస్వా కులావకం;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    కిసా పణ్డు భవిస్సామి, పియే పుత్తే అపస్సతీ.

    Kisā paṇḍu bhavissāmi, piye putte apassatī.

    ౧౭౭౧.

    1771.

    ‘‘సకుణీ హతపుత్తావ, సుఞ్ఞం దిస్వా కులావకం;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    తేన తేన పధావిస్సం, పియే పుత్తే అపస్సతీ.

    Tena tena padhāvissaṃ, piye putte apassatī.

    ౧౭౭౨.

    1772.

    ‘‘కురరీ హతఛాపావ, సుఞ్ఞం దిస్వా కులావకం;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    చిరం దుక్ఖేన ఝాయిస్సం, సుఞ్ఞం ఆగమ్మిమం పురం.

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, suññaṃ āgammimaṃ puraṃ.

    ౧౭౭౩.

    1773.

    ‘‘కురరీ హతఛాపావ, సుఞ్ఞం దిస్వా కులావకం;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    కిసా పణ్డు భవిస్సామి, పియే పుత్తే అపస్సతీ.

    Kisā paṇḍu bhavissāmi, piye putte apassatī.

    ౧౭౭౪.

    1774.

    ‘‘కురరీ హతఛాపావ, సుఞ్ఞం దిస్వా కులావకం;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    తేన తేన పధావిస్సం, పియే పుత్తే అపస్సతీ.

    Tena tena padhāvissaṃ, piye putte apassatī.

    ౧౭౭౫.

    1775.

    ‘‘సా నూన చక్కవాకీవ, పల్లలస్మిం అనూదకే;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anūdake;

    చిరం దుక్ఖేన ఝాయిస్సం, సుఞ్ఞం ఆగమ్మిమం పురం.

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, suññaṃ āgammimaṃ puraṃ.

    ౧౭౭౬.

    1776.

    ‘‘సా నూన చక్కవాకీవ, పల్లలస్మిం అనూదకే;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anūdake;

    కిసా పణ్డు భవిస్సామి, పియే పుత్తే అపస్సతీ.

    Kisā paṇḍu bhavissāmi, piye putte apassatī.

    ౧౭౭౭.

    1777.

    ‘‘సా నూన చక్కవాకీవ, పల్లలస్మిం అనూదకే;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anūdake;

    తేన తేన పధావిస్సం, పియే పుత్తే అపస్సతీ.

    Tena tena padhāvissaṃ, piye putte apassatī.

    ౧౭౭౮.

    1778.

    ‘‘ఏవం మే విలపన్తియా, రాజా పుత్తం అదూసకం;

    ‘‘Evaṃ me vilapantiyā, rājā puttaṃ adūsakaṃ;

    పబ్బాజేసి వనం రట్ఠా, మఞ్ఞే హిస్సామి జీవిత’’న్తి.

    Pabbājesi vanaṃ raṭṭhā, maññe hissāmi jīvita’’nti.

    తత్థ కణికారావాతి సువణ్ణాభరణసువణ్ణవత్థపటిమణ్డితత్తా సుపుప్ఫితా కణికారా వియ. యాయన్తమనుయాయన్తీతి ఉయ్యానవనకీళాదీనం అత్థాయ గచ్ఛన్తం వేస్సన్తరం అనుగచ్ఛన్తి. స్వజ్జేకోవాతి సో అజ్జ ఏకోవ హుత్వా గమిస్సతి. అనీకానీతి హత్థానీకాదీని. గన్ధారా పణ్డుకమ్బలాతి గన్ధారరట్ఠే ఉప్పన్నా సతసహస్సగ్ఘనకా సేనాయ పారుతా రత్తకమ్బలా. హాహితీతి ఖన్ధే కత్వా హరిస్సతి. పవిసన్తన్తి పవిసన్తస్స. కస్మా చీరం న బజ్ఝరేతి కస్మా బన్ధితుం జానన్తా వాకచీరం న బన్ధన్తి. రాజపబ్బజితాతి రాజానో హుత్వా పబ్బజితా. ఖోమకోటుమ్బరానీతి ఖోమరట్ఠే కోటుమ్బరరట్ఠే ఉప్పన్నాని సాటకాని.

    Tattha kaṇikārāvāti suvaṇṇābharaṇasuvaṇṇavatthapaṭimaṇḍitattā supupphitā kaṇikārā viya. Yāyantamanuyāyantīti uyyānavanakīḷādīnaṃ atthāya gacchantaṃ vessantaraṃ anugacchanti. Svajjekovāti so ajja ekova hutvā gamissati. Anīkānīti hatthānīkādīni. Gandhārā paṇḍukambalāti gandhāraraṭṭhe uppannā satasahassagghanakā senāya pārutā rattakambalā. Hāhitīti khandhe katvā harissati. Pavisantanti pavisantassa. Kasmā cīraṃ na bajjhareti kasmā bandhituṃ jānantā vākacīraṃ na bandhanti. Rājapabbajitāti rājāno hutvā pabbajitā. Khomakoṭumbarānīti khomaraṭṭhe koṭumbararaṭṭhe uppannāni sāṭakāni.

    సా కథజ్జాతి సా కథం అజ్జ. అనుజ్ఝఙ్గీతి అగరహితఅఙ్గీ. పీళమానావ గచ్ఛతీతి కమ్పిత్వా కమ్పిత్వా తిట్ఠన్తీ వియ గచ్ఛతి. యాస్సు ఇత్థిసహస్సానన్తిఆదీసు అస్సూతి నిపాతో, యాతి అత్థో. ‘‘యా సా’’తిపి పాఠో. సివాయాతి సిఙ్గాలియా. పురేతి పుబ్బే నగరే వసన్తీ. ఇన్దసగోత్తస్సాతి కోసియగోత్తస్స. వారుణీవాతి దేవతాపవిట్ఠా యక్ఖదాసీ వియ. దుక్ఖేనాతి పుత్తవియోగసోకదుక్ఖేన. ఆగమ్మి మం పురన్తి ఇమం మమ పుత్తే గతే పుత్తనివేసనం ఆగన్త్వా. పియే పుత్తేతి వేస్సన్తరఞ్చేవ మద్దిఞ్చ సన్ధాయాహ. హతఛాపాతి హతపోతకా. పబ్బాజేసి వనం రట్ఠాతి యది నం రట్ఠా పబ్బాజేసీతి.

    Sā kathajjāti sā kathaṃ ajja. Anujjhaṅgīti agarahitaaṅgī. Pīḷamānāva gacchatīti kampitvā kampitvā tiṭṭhantī viya gacchati. Yāssu itthisahassānantiādīsu assūti nipāto, yāti attho. ‘‘Yā sā’’tipi pāṭho. Sivāyāti siṅgāliyā. Pureti pubbe nagare vasantī. Indasagottassāti kosiyagottassa. Vāruṇīvāti devatāpaviṭṭhā yakkhadāsī viya. Dukkhenāti puttaviyogasokadukkhena. Āgammi maṃ puranti imaṃ mama putte gate puttanivesanaṃ āgantvā. Piye putteti vessantarañceva maddiñca sandhāyāha. Hatachāpāti hatapotakā. Pabbājesi vanaṃ raṭṭhāti yadi naṃ raṭṭhā pabbājesīti.

    దేవియా పరిదేవితసద్దం సుత్వా సబ్బా సఞ్జయస్స సివికఞ్ఞా సమాగతా పక్కన్దింసు. తాసం పక్కన్దితసద్దం సుత్వా మహాసత్తస్సపి నివేసనే తథేవ పక్కన్దింసు. ఇతి ద్వీసు రాజకులేసు కేచి సకభావేన సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తా వాతవేగేన పమద్దితా సాలా వియ పతిత్వా పరివత్తమానా పరిదేవింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Deviyā paridevitasaddaṃ sutvā sabbā sañjayassa sivikaññā samāgatā pakkandiṃsu. Tāsaṃ pakkanditasaddaṃ sutvā mahāsattassapi nivesane tatheva pakkandiṃsu. Iti dvīsu rājakulesu keci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā vātavegena pamadditā sālā viya patitvā parivattamānā parideviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౭౭౯.

    1779.

    ‘‘తస్సా లాలప్పితం సుత్వా, సబ్బా అన్తేపురే బహూ;

    ‘‘Tassā lālappitaṃ sutvā, sabbā antepure bahū;

    బాహా పగ్గయ్హ పక్కన్దుం, సివికఞ్ఞా సమాగతా.

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, sivikaññā samāgatā.

    ౧౭౮౦.

    1780.

    ‘‘సాలావ సమ్పమథితా, మాలుతేన పమద్దితా;

    ‘‘Sālāva sampamathitā, mālutena pamadditā;

    సేన్తి పుత్తా చ దారా చ, వేస్సన్తరనివేసనే.

    Senti puttā ca dārā ca, vessantaranivesane.

    ౧౭౮౧.

    1781.

    ‘‘ఓరోధా చ కుమారా చ, వేసియానా చ బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    బాహా పగ్గయ్హ పక్కన్దుం, వేస్సన్తరనివేసనే.

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, vessantaranivesane.

    ౧౭౮౨.

    1782.

    ‘‘హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా;

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    బాహా పగ్గయ్హ పక్కన్దుం, వేస్సన్తరనివేసనే.

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, vessantaranivesane.

    ౧౭౮౩.

    1783.

    ‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    అథ వేస్సన్తరో రాజా, దానం దాతుం ఉపాగమి.

    Atha vessantaro rājā, dānaṃ dātuṃ upāgami.

    ౧౭౮౪.

    1784.

    ‘‘వత్థాని వత్థకామానం, సోణ్డానం దేథ వారుణిం;

    ‘‘Vatthāni vatthakāmānaṃ, soṇḍānaṃ detha vāruṇiṃ;

    భోజనం భోజనత్థీనం, సమ్మదేవ పవేచ్ఛథ.

    Bhojanaṃ bhojanatthīnaṃ, sammadeva pavecchatha.

    ౧౭౮౫.

    1785.

    ‘‘మా చ కఞ్చి వనిబ్బకే, హేట్ఠయిత్థ ఇధాగతే;

    ‘‘Mā ca kañci vanibbake, heṭṭhayittha idhāgate;

    తప్పేథ అన్నపానేన, గచ్ఛన్తు పటిపూజితా.

    Tappetha annapānena, gacchantu paṭipūjitā.

    ౧౭౮౬.

    1786.

    ‘‘అథేత్థ వత్తతీ సద్దో, తుములో భేరవో మహా;

    ‘‘Athettha vattatī saddo, tumulo bheravo mahā;

    దానేన తం నీహరన్తి, పున దానం అదా తువం.

    Dānena taṃ nīharanti, puna dānaṃ adā tuvaṃ.

    ౧౭౮౭.

    1787.

    ‘‘తే సు మత్తా కిలన్తావ, సమ్పతన్తి వనిబ్బకా;

    ‘‘Te su mattā kilantāva, sampatanti vanibbakā;

    నిక్ఖమన్తే మహారాజే, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౧౭౮౮.

    1788.

    ‘‘అచ్ఛేచ్ఛుం వత భో రుక్ఖం, నానాఫలధరం దుమం;

    ‘‘Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ, nānāphaladharaṃ dumaṃ;

    యథా వేస్సన్తరం రట్ఠా, పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Yathā vessantaraṃ raṭṭhā, pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౮౯.

    1789.

    ‘‘అచ్ఛేచ్ఛుం వత భో రుక్ఖం, సబ్బకామదదం దుమం;

    ‘‘Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ, sabbakāmadadaṃ dumaṃ;

    యథా వేస్సన్తరం రట్ఠా, పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Yathā vessantaraṃ raṭṭhā, pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౯౦.

    1790.

    ‘‘అచ్ఛేచ్ఛుం వత భో రుక్ఖం, సబ్బకామరసాహరం;

    ‘‘Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ, sabbakāmarasāharaṃ;

    యథా వేస్సన్తరం రట్ఠా, పబ్బాజేన్తి అదూసకం.

    Yathā vessantaraṃ raṭṭhā, pabbājenti adūsakaṃ.

    ౧౭౯౧.

    1791.

    ‘‘యే వుడ్ఢా యే చ దహరా, యే చ మజ్ఝిమపోరిసా;

    ‘‘Ye vuḍḍhā ye ca daharā, ye ca majjhimaporisā;

    బాహా పగ్గయ్హ పక్కన్దుం, నిక్ఖమన్తే మహారాజే;

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, nikkhamante mahārāje;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౧౭౯౨.

    1792.

    ‘‘అతియక్ఖా వస్సవరా, ఇత్థాగారా చ రాజినో;

    ‘‘Atiyakkhā vassavarā, itthāgārā ca rājino;

    బాహా పగ్గయ్హ పక్కన్దుం, నిక్ఖమన్తే మహారాజే;

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, nikkhamante mahārāje;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౧౭౯౩.

    1793.

    ‘‘థియోపి తత్థ పక్కన్దుం, యా తమ్హి నగరే అహు;

    ‘‘Thiyopi tattha pakkanduṃ, yā tamhi nagare ahu;

    నిక్ఖమన్తే మహారాజే, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౧౭౯౪.

    1794.

    ‘‘యే బ్రాహ్మణా యే చ సమణా, అఞ్ఞే వాపి వనిబ్బకా;

    ‘‘Ye brāhmaṇā ye ca samaṇā, aññe vāpi vanibbakā;

    బాహా పగ్గయ్హ పక్కన్దుం, ‘అధమ్మో కిర భో’ ఇతి.

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, ‘adhammo kira bho’ iti.

    ౧౭౯౫.

    1795.

    ‘‘యథా వేస్సన్తరో రాజా, యజమానో సకే పురే;

    ‘‘Yathā vessantaro rājā, yajamāno sake pure;

    సివీనం వచనత్థేన, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Sivīnaṃ vacanatthena, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౭౯౬.

    1796.

    ‘‘సత్త హత్థిసతే దత్వా, సబ్బాలఙ్కారభూసితే;

    ‘‘Satta hatthisate datvā, sabbālaṅkārabhūsite;

    సువణ్ణకచ్ఛే మాతఙ్గే, హేమకప్పనవాససే;

    Suvaṇṇakacche mātaṅge, hemakappanavāsase;

    ౧౭౯౭.

    1797.

    ‘‘ఆరూళ్హే గామణీయేహి, తోమరఙ్కుసపాణిభి;

    ‘‘Ārūḷhe gāmaṇīyehi, tomaraṅkusapāṇibhi;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౭౯౮.

    1798.

    ‘‘సత్త అస్ససతే దత్వా, సబ్బాలఙ్కారభూసితే;

    ‘‘Satta assasate datvā, sabbālaṅkārabhūsite;

    ఆజానీయేవ జాతియా, సిన్ధవే సీఘవాహనే.

    Ājānīyeva jātiyā, sindhave sīghavāhane.

    ౧౭౯౯.

    1799.

    ‘‘ఆరూళ్హే గామణీయేహి, ఇల్లియాచాపధారిభి;

    ‘‘Ārūḷhe gāmaṇīyehi, illiyācāpadhāribhi;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౮౦౦.

    1800.

    ‘‘సత్త రథసతే దత్వా, సన్నద్ధే ఉస్సితద్ధజే;

    ‘‘Satta rathasate datvā, sannaddhe ussitaddhaje;

    దీపే అథోపి వేయగ్ఘే, సబ్బాలఙ్కారభూసితే.

    Dīpe athopi veyagghe, sabbālaṅkārabhūsite.

    ౧౮౦౧.

    1801.

    ‘‘ఆరూళ్హే గామణీయేహి, చాపహత్థేహి వమ్మిభి;

    ‘‘Ārūḷhe gāmaṇīyehi, cāpahatthehi vammibhi;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౮౦౨.

    1802.

    ‘‘సత్త ఇత్థిసతే దత్వా, ఏకమేకా రథే ఠితా;

    ‘‘Satta itthisate datvā, ekamekā rathe ṭhitā;

    సన్నద్ధా నిక్ఖరజ్జూహి, సువణ్ణేహి అలఙ్కతా.

    Sannaddhā nikkharajjūhi, suvaṇṇehi alaṅkatā.

    ౧౮౦౩.

    1803.

    ‘‘పీతాలఙ్కారా పీతవసనా, పీతాభరణభూసితా;

    ‘‘Pītālaṅkārā pītavasanā, pītābharaṇabhūsitā;

    ఆళారపమ్హా హసులా, సుసఞ్ఞా తనుమజ్ఝిమా;

    Āḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;

    ఏస వేస్సన్తరా రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantarā rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౮౦౪.

    1804.

    ‘‘సత్త ధేనుసతే దత్వా, సబ్బా కంసుపధారణా;

    ‘‘Satta dhenusate datvā, sabbā kaṃsupadhāraṇā;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౮౦౫.

    1805.

    ‘‘సత్త దాసిసతే దత్వా, సత్త దాససతాని చ;

    ‘‘Satta dāsisate datvā, satta dāsasatāni ca;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౮౦౬.

    1806.

    ‘‘హత్థీ అస్సరథే దత్వా, నారియో చ అలఙ్కతా;

    ‘‘Hatthī assarathe datvā, nāriyo ca alaṅkatā;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతి.

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ౧౮౦౭.

    1807.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    మహాదానే పదిన్నమ్హి, మేదనీ సమ్పకమ్పథ.

    Mahādāne padinnamhi, medanī sampakampatha.

    ౧౮౦౮.

    1808.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    యం పఞ్జలికతో రాజా, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతీ’’తి.

    Yaṃ pañjalikato rājā, samhā raṭṭhā nirajjatī’’ti.

    తత్థ సివికఞ్ఞాతి భిక్ఖవే, ఫుస్సతియా పరిదేవితసద్దం సుత్వా సబ్బాపి సఞ్జయస్స సివిరఞ్ఞో ఇత్థియో సమాగతా హుత్వా పక్కన్దుం పరిదేవింసు. వేస్సన్తరనివేసనేతి తత్థ ఇత్థీనం పక్కన్దితసద్దం సుత్వా వేస్సన్తరస్సపి నివేసనే తథేవ పక్కన్దిత్వా ద్వీసు రాజకులేసు కేచి సకభావేన సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తా వాతవేగేన సమ్పమథితా సాలా వియ పతిత్వా పరివత్తన్తా పరిదేవింసు. తతో రత్యా వివసానేతి భిక్ఖవే, తతో తస్సా రత్తియా అచ్చయేన సూరియే ఉగ్గతే దానవేయ్యావతికా ‘‘దానం పటియాదిత’’న్తి రఞ్ఞో ఆరోచయింసు. అథ వేస్సన్తరో రాజా పాతోవ న్హత్వా సబ్బాలఙ్కారప్పటిమణ్డితో సాదురసభోజనం భుఞ్జిత్వా మహాజనపరివుతో సత్తసతకం మహాదానం దాతుం దానగ్గం ఉపాగమి.

    Tattha sivikaññāti bhikkhave, phussatiyā paridevitasaddaṃ sutvā sabbāpi sañjayassa sivirañño itthiyo samāgatā hutvā pakkanduṃ parideviṃsu. Vessantaranivesaneti tattha itthīnaṃ pakkanditasaddaṃ sutvā vessantarassapi nivesane tatheva pakkanditvā dvīsu rājakulesu keci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā vātavegena sampamathitā sālā viya patitvā parivattantā parideviṃsu. Tato ratyā vivasāneti bhikkhave, tato tassā rattiyā accayena sūriye uggate dānaveyyāvatikā ‘‘dānaṃ paṭiyādita’’nti rañño ārocayiṃsu. Atha vessantaro rājā pātova nhatvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito sādurasabhojanaṃ bhuñjitvā mahājanaparivuto sattasatakaṃ mahādānaṃ dātuṃ dānaggaṃ upāgami.

    దేథాతి తత్థ గన్త్వా సట్ఠిసహస్సఅమచ్చే ఆణాపేన్తో ఏవమాహ. వారుణిన్తి ‘‘మజ్జదానం నామ నిప్ఫల’’న్తి జానాతి, ఏవం సన్తేపి ‘‘సురాసోణ్డా దానగ్గం పత్వా ‘వేస్సన్తరస్స దానగ్గే సురం న లభిమ్హా’తి వత్తుం మా లభన్తూ’’తి దాపేసి. వనిబ్బకేతి వనిబ్బకజనేసు కఞ్చి ఏకమ్పి మా విహేఠయిత్థ. పటిపూజితాతి మయా పూజితా హుత్వా యథా మం థోమయమానా గచ్ఛన్తి , తథా తుమ్హే కరోథాతి వదతి.

    Dethāti tattha gantvā saṭṭhisahassaamacce āṇāpento evamāha. Vāruṇinti ‘‘majjadānaṃ nāma nipphala’’nti jānāti, evaṃ santepi ‘‘surāsoṇḍā dānaggaṃ patvā ‘vessantarassa dānagge suraṃ na labhimhā’ti vattuṃ mā labhantū’’ti dāpesi. Vanibbaketi vanibbakajanesu kañci ekampi mā viheṭhayittha. Paṭipūjitāti mayā pūjitā hutvā yathā maṃ thomayamānā gacchanti , tathā tumhe karothāti vadati.

    ఇతి సో సువణ్ణాలఙ్కారానం సువణ్ణధజానం హేమజాలప్పటిచ్ఛన్నానం హత్థీనం సత్తసతాని చ, తథారూపానఞ్ఞేవ అస్సానం సత్తసతాని చ, సీహచమ్మాదీహి పరిక్ఖిత్తానం నానారతనవిచిత్రానం సువణ్ణధజానం రథానం సత్తసతాని, సబ్బాలఙ్కారప్పటిమణ్డితానం ఉత్తమరూపధరానం ఖత్తియకఞ్ఞాదీనం ఇత్థీనం సత్తసతాని, సువినీతానం సుసిక్ఖితానం దాసానం సత్తసతాని, తథా దాసీనం సత్తసతాని, వరఉసభజేట్ఠకానం కుణ్డోపదోహినీనం ధేనూనం సత్తసతాని, అపరిమాణాని పానభోజనానీతి సత్తసతకం మహాదానం అదాసి. తస్మిం ఏవం దానం దదమానే జేతుత్తరనగరవాసినో ఖత్తియబ్రాహ్మణవేస్ససుద్దాదయో ‘‘సామి, వేస్సన్తర సివిరట్ఠవాసినో తం ‘దానం దేతీ’తి పబ్బాజేన్తి, త్వం పున దానమేవ దేసీ’’తి పరిదేవింసు. తేన వుత్తం –

    Iti so suvaṇṇālaṅkārānaṃ suvaṇṇadhajānaṃ hemajālappaṭicchannānaṃ hatthīnaṃ sattasatāni ca, tathārūpānaññeva assānaṃ sattasatāni ca, sīhacammādīhi parikkhittānaṃ nānāratanavicitrānaṃ suvaṇṇadhajānaṃ rathānaṃ sattasatāni, sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitānaṃ uttamarūpadharānaṃ khattiyakaññādīnaṃ itthīnaṃ sattasatāni, suvinītānaṃ susikkhitānaṃ dāsānaṃ sattasatāni, tathā dāsīnaṃ sattasatāni, varausabhajeṭṭhakānaṃ kuṇḍopadohinīnaṃ dhenūnaṃ sattasatāni, aparimāṇāni pānabhojanānīti sattasatakaṃ mahādānaṃ adāsi. Tasmiṃ evaṃ dānaṃ dadamāne jetuttaranagaravāsino khattiyabrāhmaṇavessasuddādayo ‘‘sāmi, vessantara siviraṭṭhavāsino taṃ ‘dānaṃ detī’ti pabbājenti, tvaṃ puna dānameva desī’’ti parideviṃsu. Tena vuttaṃ –

    ౧౮౦౯.

    1809.

    ‘‘అథేత్థ వత్తతీ సద్దో, తుములో భేరవో మహా;

    ‘‘Athettha vattatī saddo, tumulo bheravo mahā;

    దానేన తం నీహరన్తి, పున దానం అదా తువ’’న్తి.

    Dānena taṃ nīharanti, puna dānaṃ adā tuva’’nti.

    దానపటిగ్గాహకా పన దానం గహేత్వా ‘‘ఇదాని కిర వేస్సన్తరో రాజా అమ్హే అనాథే కత్వా అరఞ్ఞం పవిసిస్సతి, ఇతో పట్ఠాయ కస్స సన్తికం గమిస్సామా’’తి ఛిన్నపాదా వియ పతన్తా ఆవత్తన్తా పరివత్తన్తా మహాసద్దేన పరిదేవింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Dānapaṭiggāhakā pana dānaṃ gahetvā ‘‘idāni kira vessantaro rājā amhe anāthe katvā araññaṃ pavisissati, ito paṭṭhāya kassa santikaṃ gamissāmā’’ti chinnapādā viya patantā āvattantā parivattantā mahāsaddena parideviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౧౦.

    1810.

    ‘‘తే సు మత్తా కిలన్తావ, సమ్పతన్తి వనిబ్బకా;

    ‘‘Te su mattā kilantāva, sampatanti vanibbakā;

    నిక్ఖమన్తే మహారాజే, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే’’తి.

    Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    తత్థ తే సు మత్తాతి సు-కారో నిపాతమత్తో, తే వనిబ్బకాతి అత్థో. మత్తా కిలన్తావాతి మత్తా వియ కిలన్తా వియ చ హుత్వా. సమ్పతన్తీతి పరివత్తిత్వా భూమియం పతన్తి. అచ్ఛేచ్ఛుం వతాతి ఛిన్దింసు, వతాతి నిపాతమత్తం. యథాతి యేన కారణేన. అతియక్ఖాతి భూతవిజ్జా ఇక్ఖణికాపి. వస్సవరాతి ఉద్ధటబీజా ఓరోధపాలకా. వచనత్థేనాతి వచనకారణేన. సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జతీతి అత్తనో రట్ఠా నిగ్గచ్ఛతి. గామణీయేహీతి హత్థాచరియేహి. ఆజానీయేవాతి జాతిసమ్పన్నే . గామణీయేహీతి అస్సాచరియేహి. ఇల్లియాచాపధారిభీతి ఇల్లియఞ్చ చాపఞ్చ ధారేన్తేహి. దీపే అథోపి వేయ్యగ్ఘేతి దీపిచమ్మబ్యగ్ఘచమ్మపరిక్ఖిత్తే. ఏకమేకా రథే ఠితాతి సో కిర ఏకమేకం ఇత్థిరతనం రథే ఠపేత్వా అట్ఠఅట్ఠవణ్ణదాసీహి పరివుతం కత్వా అదాసి.

    Tattha te su mattāti su-kāro nipātamatto, te vanibbakāti attho. Mattā kilantāvāti mattā viya kilantā viya ca hutvā. Sampatantīti parivattitvā bhūmiyaṃ patanti. Acchecchuṃ vatāti chindiṃsu, vatāti nipātamattaṃ. Yathāti yena kāraṇena. Atiyakkhāti bhūtavijjā ikkhaṇikāpi. Vassavarāti uddhaṭabījā orodhapālakā. Vacanatthenāti vacanakāraṇena. Samhā raṭṭhā nirajjatīti attano raṭṭhā niggacchati. Gāmaṇīyehīti hatthācariyehi. Ājānīyevāti jātisampanne . Gāmaṇīyehīti assācariyehi. Illiyācāpadhāribhīti illiyañca cāpañca dhārentehi. Dīpe athopi veyyaggheti dīpicammabyagghacammaparikkhitte. Ekamekā rathe ṭhitāti so kira ekamekaṃ itthiratanaṃ rathe ṭhapetvā aṭṭhaaṭṭhavaṇṇadāsīhi parivutaṃ katvā adāsi.

    నిక్ఖరజ్జూహీతి సువణ్ణసుత్తమయేహి పామఙ్గేహి. ఆళారపమ్హాతి విసాలక్ఖిగణ్డా. హసులాతి మ్హితపుబ్బఙ్గమకథా. సుసఞ్ఞాతి సుస్సోణియో. తనుమజ్ఝిమాతి కరతలమివ తనుమజ్ఝిమభాగా. తదా పన దేవతాయో జమ్బుదీపతలే రాజూనం ‘‘వేస్సన్తరో రాజా మహాదానం దేతీ’’తి ఆరోచయింసు, తస్మా తే ఖత్తియా దేవతానుభావేనాగన్త్వా తా గణ్హిత్వా పక్కమింసు. కంసుపధారణాతి ఇధ కంసన్తి రజతస్స నామం, రజతమయేన ఖీరపటిచ్ఛనభాజనేన సద్ధిఞ్ఞేవ అదాసీతి అత్థో. పదిన్నమ్హీతి దీయమానే. సమ్పకమ్పథాతి దానతేజేన కమ్పిత్థ. యం పఞ్జలికతోతి యం సో వేస్సన్తరో రాజా మహాదానం దత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ అత్తనో దానం నమస్సమానో ‘‘సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స మే ఇదం పచ్చయో హోతూ’’తి పఞ్జలికతో అహోసి, తదాపి భీసనకమేవ అహోసి, తస్మిం ఖణే పథవీ కమ్పిత్థాతి అత్థో. నిరజ్జతీతి ఏవం కత్వా నిగ్గచ్ఛతియేవ, న కోచి నం నివారేతీతి అత్థో.

    Nikkharajjūhīti suvaṇṇasuttamayehi pāmaṅgehi. Āḷārapamhāti visālakkhigaṇḍā. Hasulāti mhitapubbaṅgamakathā. Susaññāti sussoṇiyo. Tanumajjhimāti karatalamiva tanumajjhimabhāgā. Tadā pana devatāyo jambudīpatale rājūnaṃ ‘‘vessantaro rājā mahādānaṃ detī’’ti ārocayiṃsu, tasmā te khattiyā devatānubhāvenāgantvā tā gaṇhitvā pakkamiṃsu. Kaṃsupadhāraṇāti idha kaṃsanti rajatassa nāmaṃ, rajatamayena khīrapaṭicchanabhājanena saddhiññeva adāsīti attho. Padinnamhīti dīyamāne. Sampakampathāti dānatejena kampittha. Yaṃ pañjalikatoti yaṃ so vessantaro rājā mahādānaṃ datvā añjaliṃ paggayha attano dānaṃ namassamāno ‘‘sabbaññutaññāṇassa me idaṃ paccayo hotū’’ti pañjalikato ahosi, tadāpi bhīsanakameva ahosi, tasmiṃ khaṇe pathavī kampitthāti attho. Nirajjatīti evaṃ katvā niggacchatiyeva, na koci naṃ nivāretīti attho.

    అపిచ ఖో తస్స దానం దదన్తస్సేవ సాయం అహోసి. సో అత్తనో నివేసనమేవ గన్త్వా ‘‘మాతాపితరో వన్దిత్వా స్వే గమిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా అలఙ్కతరథేన మాతాపితూనం వసనట్ఠానం గతో. మద్దీదేవీపి ‘‘అహం సామినా సద్ధిం గన్త్వా మాతాపితరో అనుజానాపేస్సామీ’’తి తేనేవ సద్ధిం గతా. మహాసత్తో పితరం వన్దిత్వా అత్తనో గమనభావం కథేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Apica kho tassa dānaṃ dadantasseva sāyaṃ ahosi. So attano nivesanameva gantvā ‘‘mātāpitaro vanditvā sve gamissāmī’’ti cintetvā alaṅkatarathena mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ gato. Maddīdevīpi ‘‘ahaṃ sāminā saddhiṃ gantvā mātāpitaro anujānāpessāmī’’ti teneva saddhiṃ gatā. Mahāsatto pitaraṃ vanditvā attano gamanabhāvaṃ kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౧౧.

    1811.

    ‘‘ఆమన్తయిత్థ రాజానం, సఞ్జయం ధమ్మినం వరం;

    ‘‘Āmantayittha rājānaṃ, sañjayaṃ dhamminaṃ varaṃ;

    అవరుద్ధసి మం దేవ, వఙ్కం గచ్ఛామి పబ్బతం.

    Avaruddhasi maṃ deva, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ.

    ౧౮౧౨.

    1812.

    ‘‘యే హి కేచి మహారాజ, భూతా యే చ భవిస్సరే;

    ‘‘Ye hi keci mahārāja, bhūtā ye ca bhavissare;

    అతిత్తాయేవ కామేహి, గచ్ఛన్తి యమసాధనం.

    Atittāyeva kāmehi, gacchanti yamasādhanaṃ.

    ౧౮౧౩.

    1813.

    ‘‘స్వాహం సకే అభిస్ససిం, యజమానో సకే పురే;

    ‘‘Svāhaṃ sake abhissasiṃ, yajamāno sake pure;

    సివీనం వచనత్థేన, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జహం.

    Sivīnaṃ vacanatthena, samhā raṭṭhā nirajjahaṃ.

    ౧౮౧౪.

    1814.

    ‘‘అఘం తం పటిసేవిస్సం, వనే వాళమిగాకిణ్ణే;

    ‘‘Aghaṃ taṃ paṭisevissaṃ, vane vāḷamigākiṇṇe;

    ఖగ్గదీపినిసేవితే, అహం పుఞ్ఞాని కరోమి;

    Khaggadīpinisevite, ahaṃ puññāni karomi;

    తుమ్హే పఙ్కమ్హి సీదథా’’తి.

    Tumhe paṅkamhi sīdathā’’ti.

    తత్థ ధమ్మినం వరన్తి ధమ్మికరాజూనం అన్తరే ఉత్తమం. అవరుద్ధసీతి రట్ఠా నీహరసి. భూతాతి అతీతా. భవిస్సరేతి యే చ అనాగతే భవిస్సన్తి , పచ్చుప్పన్నే చ నిబ్బత్తా. యమసాధనన్తి యమరఞ్ఞో ఆణాపవత్తిట్ఠానం. స్వాహం సకే అభిస్ససిన్తి సో అహం అత్తనో నగరవాసినోయేవ పీళేసిం. కిం కరోన్తో? యజమానో సకే పురేతి. పాళియం పన ‘‘సో అహ’’న్తి లిఖితం. నిరజ్జహన్తి నిక్ఖన్తో అహం. అఘం తన్తి యం అరఞ్ఞే వసన్తేన పటిసేవితబ్బం దుక్ఖం, తం పటిసేవిస్సామి. పఙ్కమ్హీతి తుమ్హే పన కామపఙ్కమ్హి సీదథాతి వదతి.

    Tattha dhamminaṃ varanti dhammikarājūnaṃ antare uttamaṃ. Avaruddhasīti raṭṭhā nīharasi. Bhūtāti atītā. Bhavissareti ye ca anāgate bhavissanti , paccuppanne ca nibbattā. Yamasādhananti yamarañño āṇāpavattiṭṭhānaṃ. Svāhaṃ sake abhissasinti so ahaṃ attano nagaravāsinoyeva pīḷesiṃ. Kiṃ karonto? Yajamāno sake pureti. Pāḷiyaṃ pana ‘‘so aha’’nti likhitaṃ. Nirajjahanti nikkhanto ahaṃ. Aghaṃ tanti yaṃ araññe vasantena paṭisevitabbaṃ dukkhaṃ, taṃ paṭisevissāmi. Paṅkamhīti tumhe pana kāmapaṅkamhi sīdathāti vadati.

    ఇతి మహాసత్తో ఇమాహి చతూహి గాథాహి పితరా సద్ధిం కథేత్వా మాతు సన్తికం గన్త్వా వన్దిత్వా పబ్బజ్జం అనుజానాపేన్తో ఏవమాహ –

    Iti mahāsatto imāhi catūhi gāthāhi pitarā saddhiṃ kathetvā mātu santikaṃ gantvā vanditvā pabbajjaṃ anujānāpento evamāha –

    ౧౮౧౫.

    1815.

    ‘‘అనుజానాహి మం అమ్మ, పబ్బజ్జా మమ రుచ్చతి;

    ‘‘Anujānāhi maṃ amma, pabbajjā mama ruccati;

    స్వాహం సకే అభిస్ససిం, యజమానో సకే పురే;

    Svāhaṃ sake abhissasiṃ, yajamāno sake pure;

    సివీనం వచనత్థేన, సమ్హా రట్ఠా నిరజ్జహం.

    Sivīnaṃ vacanatthena, samhā raṭṭhā nirajjahaṃ.

    ౧౮౧౬.

    1816.

    ‘‘అఘం తం పటిసేవిస్సం, వనే వాళమిగాకిణ్ణే;

    ‘‘Aghaṃ taṃ paṭisevissaṃ, vane vāḷamigākiṇṇe;

    ఖగ్గదీపినిసేవితే, అహం పుఞ్ఞాని కరోమి;

    Khaggadīpinisevite, ahaṃ puññāni karomi;

    తుమ్హే పఙ్కమ్హి సీదథా’’తి.

    Tumhe paṅkamhi sīdathā’’ti.

    తం సుత్వా ఫుస్సతీ ఆహ –

    Taṃ sutvā phussatī āha –

    ౧౮౧౭.

    1817.

    ‘‘అనుజానామి తం పుత్త, పబ్బజ్జా తే సమిజ్ఝతు;

    ‘‘Anujānāmi taṃ putta, pabbajjā te samijjhatu;

    అయఞ్చ మద్దీ కల్యాణీ, సుసఞ్ఞా తనుమజ్ఝిమా;

    Ayañca maddī kalyāṇī, susaññā tanumajjhimā;

    అచ్ఛతం సహ పుత్తేహి, కిం అరఞ్ఞే కరిస్సతీ’’తి.

    Acchataṃ saha puttehi, kiṃ araññe karissatī’’ti.

    తత్థ సమిజ్ఝతూతి ఝానేన సమిద్ధా హోతు. అచ్ఛతన్తి అచ్ఛతు, ఇధేవ హోతూతి వదతి.

    Tattha samijjhatūti jhānena samiddhā hotu. Acchatanti acchatu, idheva hotūti vadati.

    వేస్సన్తరో ఆహ –

    Vessantaro āha –

    ౧౮౧౮.

    1818.

    ‘‘నాహం అకామా దాసిమ్పి, అరఞ్ఞం నేతుముస్సహే;

    ‘‘Nāhaṃ akāmā dāsimpi, araññaṃ netumussahe;

    సచే ఇచ్ఛతి అన్వేతు, సచే నిచ్ఛతి అచ్ఛతూ’’తి.

    Sace icchati anvetu, sace nicchati acchatū’’ti.

    తత్థ అకామాతి అమ్మ, కిం నామేతం కథేథ, అహం అనిచ్ఛాయ దాసిమ్పి నేతుం న ఉస్సహామీతి.

    Tattha akāmāti amma, kiṃ nāmetaṃ kathetha, ahaṃ anicchāya dāsimpi netuṃ na ussahāmīti.

    తతో పుత్తస్స కథం సుత్వా రాజా సుణ్హం యాచితుం పటిపజ్జి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tato puttassa kathaṃ sutvā rājā suṇhaṃ yācituṃ paṭipajji. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౧౯.

    1819.

    ‘‘తతో సుణ్హం మహారాజా, యాచితుం పటిపజ్జథ;

    ‘‘Tato suṇhaṃ mahārājā, yācituṃ paṭipajjatha;

    మా చన్దనసమాచారే, రజోజల్లం అధారయి.

    Mā candanasamācāre, rajojallaṃ adhārayi.

    ౧౮౨౦.

    1820.

    ‘‘మా కాసియాని ధారేత్వా, కుసచీరం అధారయి;

    ‘‘Mā kāsiyāni dhāretvā, kusacīraṃ adhārayi;

    దుక్ఖో వాసో అరఞ్ఞస్మిం, మా హి త్వం లక్ఖణే గమీ’’తి.

    Dukkho vāso araññasmiṃ, mā hi tvaṃ lakkhaṇe gamī’’ti.

    తత్థ పటిపజ్జథాతి భిక్ఖవే, పుత్తస్స కథం సుత్వా రాజా సుణ్హం యాచితుం పటిపజ్జి. చన్దనసమాచారేతి లోహితచన్దనేన పరికిణ్ణసరీరే. మా హి త్వం లక్ఖణే గమీతి సుభలక్ఖణేన సమన్నాగతే మా త్వం అరఞ్ఞం గమీతి.

    Tattha paṭipajjathāti bhikkhave, puttassa kathaṃ sutvā rājā suṇhaṃ yācituṃ paṭipajji. Candanasamācāreti lohitacandanena parikiṇṇasarīre. Mā hi tvaṃ lakkhaṇe gamīti subhalakkhaṇena samannāgate mā tvaṃ araññaṃ gamīti.

    ౧౮౨౧.

    1821.

    ‘‘తమబ్రవి రాజపుత్తీ, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    నాహం తం సుఖమిచ్ఛేయ్యం, యం మే వేస్సన్తరం వినా’’తి.

    Nāhaṃ taṃ sukhamiccheyyaṃ, yaṃ me vessantaraṃ vinā’’ti.

    తత్థ తమబ్రవీతి తం ససురం అబ్రవి.

    Tattha tamabravīti taṃ sasuraṃ abravi.

    ౧౮౨౨.

    1822.

    ‘‘తమబ్రవి మహారాజా, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో;

    ‘‘Tamabravi mahārājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    ఇఙ్ఘ మద్ది నిసామేహి, వనే యే హోన్తి దుస్సహా.

    Iṅgha maddi nisāmehi, vane ye honti dussahā.

    ౧౮౨౩.

    1823.

    ‘‘బహూ కీటా పటఙ్గా చ, మకసా మధుమక్ఖికా;

    ‘‘Bahū kīṭā paṭaṅgā ca, makasā madhumakkhikā;

    తేపి తం తత్థ హిం సేయ్యుం, తం తే దుక్ఖతరం సియా.

    Tepi taṃ tattha hiṃ seyyuṃ, taṃ te dukkhataraṃ siyā.

    ౧౮౨౪.

    1824.

    ‘‘అపరే పస్స సన్తాపే, నదీనుపనిసేవితే;

    ‘‘Apare passa santāpe, nadīnupanisevite;

    సప్పా అజగరా నామ, అవిసా తే మహబ్బలా.

    Sappā ajagarā nāma, avisā te mahabbalā.

    ౧౮౨౫.

    1825.

    ‘‘తే మనుస్సం మిగం వాపి, అపి మాసన్నమాగతం;

    ‘‘Te manussaṃ migaṃ vāpi, api māsannamāgataṃ;

    పరిక్ఖిపిత్వా భోగేహి, వసమానేన్తి అత్తనో.

    Parikkhipitvā bhogehi, vasamānenti attano.

    ౧౮౨౬.

    1826.

    ‘‘అఞ్ఞేపి కణ్హజటినో, అచ్ఛా నామ అఘమ్మిగా;

    ‘‘Aññepi kaṇhajaṭino, acchā nāma aghammigā;

    న తేహి పురిసో దిట్ఠో, రుక్ఖమారుయ్హ ముచ్చతి.

    Na tehi puriso diṭṭho, rukkhamāruyha muccati.

    ౧౮౨౭.

    1827.

    ‘‘సఙ్ఘట్టయన్తా సిఙ్గాని, తిక్ఖగ్గాతిప్పహారినో;

    ‘‘Saṅghaṭṭayantā siṅgāni, tikkhaggātippahārino;

    మహింసా విచరన్తేత్థ, నదిం సోతుమ్బరం పతి.

    Mahiṃsā vicarantettha, nadiṃ sotumbaraṃ pati.

    ౧౮౨౮.

    1828.

    ‘‘దిస్వా మిగానం యూథానం, గవం సఞ్చరతం వనే;

    ‘‘Disvā migānaṃ yūthānaṃ, gavaṃ sañcarataṃ vane;

    ధేనువ వచ్ఛగిద్ధావ, కథం మద్ది కరిస్ససి.

    Dhenuva vacchagiddhāva, kathaṃ maddi karissasi.

    ౧౮౨౯.

    1829.

    ‘‘దిస్వా సమ్పతితే ఘోరే, దుమగ్గేసు ప్లవఙ్గమే;

    ‘‘Disvā sampatite ghore, dumaggesu plavaṅgame;

    అఖేత్తఞ్ఞాయ తే మద్ది, భవిస్సతే మహబ్భయం.

    Akhettaññāya te maddi, bhavissate mahabbhayaṃ.

    ౧౮౩౦.

    1830.

    ‘‘యా త్వం సివాయ సుత్వాన, ముహుం ఉత్తసయీ పురే;

    ‘‘Yā tvaṃ sivāya sutvāna, muhuṃ uttasayī pure;

    సా త్వం వఙ్కమనుప్పత్తా, కథం మద్ది కరిస్ససి.

    Sā tvaṃ vaṅkamanuppattā, kathaṃ maddi karissasi.

    ౧౮౩౧.

    1831.

    ‘‘ఠితే మజ్ఝన్హికే కాలే, సన్నిసిన్నేసు పక్ఖిసు;

    ‘‘Ṭhite majjhanhike kāle, sannisinnesu pakkhisu;

    సణతేవ బ్రహారఞ్ఞం, తత్థ కిం గన్తుమిచ్ఛసీ’’తి.

    Saṇateva brahāraññaṃ, tattha kiṃ gantumicchasī’’ti.

    తత్థ తమబ్రవీతి తం సుణ్హం అబ్రవి. అపరే పస్స సన్తాపేతి అఞ్ఞేపి సన్తాపే భయజనకే పేక్ఖ. నదీనుపనిసేవితేతి నదీనం ఉపనిసేవితే ఆసన్నట్ఠానే, నదీకూలే వసన్తేతి అత్థో. అవిసాతి నిబ్బిసా. అపి మాసన్నన్తి ఆసన్నం అత్తనో సరీరసమ్ఫస్సం ఆగతన్తి అత్థో. అఘమ్మిగాతి అఘకరా మిగా, దుక్ఖావహా మిగాతి అత్థో. నదిం సోతుమ్బరం పతీతి సోతుమ్బరాయ నామ నదియా తీరే. యూథానన్తి యూథాని, అయమేవ వా పాఠో. ధేనువ వచ్ఛగిద్ధావాతి తవ దారకే అపస్సన్తీ వచ్ఛగిద్ధా ధేను వియ కథం కరిస్ససి. -కారో పనేత్థ నిపాతమత్తోవ. సమ్పతితేతి సమ్పతన్తే. ఘోరేతి భీసనకే విరూపే. ప్లవఙ్గమేతి మక్కటే. అఖేత్తఞ్ఞాయాతి అరఞ్ఞభూమిఅకుసలతాయ. భవిస్సతేతి భవిస్సతి. సివాయ సుత్వానాతి సిఙ్గాలియా సద్దం సుత్వా. ముహున్తి పునప్పునం. ఉత్తసయీతి ఉత్తససి. సణతేవాతి నదతి వియ సణన్తం వియ భవిస్సతి.

    Tattha tamabravīti taṃ suṇhaṃ abravi. Apare passa santāpeti aññepi santāpe bhayajanake pekkha. Nadīnupaniseviteti nadīnaṃ upanisevite āsannaṭṭhāne, nadīkūle vasanteti attho. Avisāti nibbisā. Api māsannanti āsannaṃ attano sarīrasamphassaṃ āgatanti attho. Aghammigāti aghakarā migā, dukkhāvahā migāti attho. Nadiṃ sotumbaraṃ patīti sotumbarāya nāma nadiyā tīre. Yūthānanti yūthāni, ayameva vā pāṭho. Dhenuva vacchagiddhāvāti tava dārake apassantī vacchagiddhā dhenu viya kathaṃ karissasi. Va-kāro panettha nipātamattova. Sampatiteti sampatante. Ghoreti bhīsanake virūpe. Plavaṅgameti makkaṭe. Akhettaññāyāti araññabhūmiakusalatāya. Bhavissateti bhavissati. Sivāya sutvānāti siṅgāliyā saddaṃ sutvā. Muhunti punappunaṃ. Uttasayīti uttasasi. Saṇatevāti nadati viya saṇantaṃ viya bhavissati.

    ౧౮౩౨.

    1832.

    ‘‘తమబ్రవి రాజపుత్తీ, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    యాని ఏతాని అక్ఖాసి, వనే పటిభయాని మే;

    Yāni etāni akkhāsi, vane paṭibhayāni me;

    సబ్బాని అభిసమ్భోస్సం, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Sabbāni abhisambhossaṃ, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౩౩.

    1833.

    ‘‘కాసం కుసం పోటకిలం, ఉసిరం ముఞ్చపబ్బజం;

    ‘‘Kāsaṃ kusaṃ poṭakilaṃ, usiraṃ muñcapabbajaṃ;

    ఉరసా పనుదహిస్సామి, నస్స హేస్సామి దున్నయా.

    Urasā panudahissāmi, nassa hessāmi dunnayā.

    ౧౮౩౪.

    1834.

    ‘‘బహూహి వత చరియాహి, కుమారీ విన్దతే పతిం;

    ‘‘Bahūhi vata cariyāhi, kumārī vindate patiṃ;

    ఉదరస్సుపరోధేన, గోహనువేఠనేన చ.

    Udarassuparodhena, gohanuveṭhanena ca.

    ౧౮౩౫.

    1835.

    ‘‘అగ్గిస్స పారిచరియాయ, ఉదకుమ్ముజ్జనేన చ;

    ‘‘Aggissa pāricariyāya, udakummujjanena ca;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౩౬.

    1836.

    ‘‘అపిస్సా హోతి అప్పత్తో, ఉచ్ఛిట్ఠమపి భుఞ్జితుం;

    ‘‘Apissā hoti appatto, ucchiṭṭhamapi bhuñjituṃ;

    యో నం హత్థే గహేత్వాన, అకామం పరికడ్ఢతి;

    Yo naṃ hatthe gahetvāna, akāmaṃ parikaḍḍhati;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౩౭.

    1837.

    ‘‘కేసగ్గహణముక్ఖేపా, భూమ్యా చ పరిసుమ్భనా;

    ‘‘Kesaggahaṇamukkhepā, bhūmyā ca parisumbhanā;

    దత్వా చ నో పక్కమతి, బహుం దుక్ఖం అనప్పకం;

    Datvā ca no pakkamati, bahuṃ dukkhaṃ anappakaṃ;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౩౮.

    1838.

    ‘‘సుక్కచ్ఛవీ వేధవేరా, దత్వా సుభగమానినో;

    ‘‘Sukkacchavī vedhaverā, datvā subhagamānino;

    అకామం పరికడ్ఢన్తి, ఉలూకఞ్ఞేవ వాయసా;

    Akāmaṃ parikaḍḍhanti, ulūkaññeva vāyasā;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౩౯.

    1839.

    ‘‘అపి ఞాతికులే ఫీతే, కంసపజ్జోతనే వసం;

    ‘‘Api ñātikule phīte, kaṃsapajjotane vasaṃ;

    నేవాతివాక్యం న లభే, భాతూహి సఖినీహిపి;

    Nevātivākyaṃ na labhe, bhātūhi sakhinīhipi;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౪౦.

    1840.

    ‘‘నగ్గా నదీ అనుదకా, నగ్గం రట్ఠం అరాజకం;

    ‘‘Naggā nadī anudakā, naggaṃ raṭṭhaṃ arājakaṃ;

    ఇత్థీపి విధవా నగ్గా, యస్సాపి దస భాతరో;

    Itthīpi vidhavā naggā, yassāpi dasa bhātaro;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౪౧.

    1841.

    ‘‘ధజో రథస్స పఞ్ఞాణం, ధూమో పఞ్ఞాణమగ్గినో;

    ‘‘Dhajo rathassa paññāṇaṃ, dhūmo paññāṇamaggino;

    రాజా రట్ఠస్స పఞ్ఞాణం, భత్తా పఞ్ఞాణమిత్థియా;

    Rājā raṭṭhassa paññāṇaṃ, bhattā paññāṇamitthiyā;

    వేధబ్యం కటుకం లోకే, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ౧౮౪౨.

    1842.

    ‘‘యా దలిద్దీ దలిద్దస్స, అడ్ఢా అడ్ఢస్స కిత్తిమా;

    ‘‘Yā daliddī daliddassa, aḍḍhā aḍḍhassa kittimā;

    తం వే దేవా పసంసన్తి, దుక్కరఞ్హి కరోతి సా.

    Taṃ ve devā pasaṃsanti, dukkarañhi karoti sā.

    ౧౮౪౩.

    1843.

    ‘‘సామికం అనుబన్ధిస్సం, సదా కాసాయవాసినీ;

    ‘‘Sāmikaṃ anubandhissaṃ, sadā kāsāyavāsinī;

    పథబ్యాపి అభిజ్జన్త్యా, వేధబ్యం కటుకిత్థియా.

    Pathabyāpi abhijjantyā, vedhabyaṃ kaṭukitthiyā.

    ౧౮౪౪.

    1844.

    ‘‘అపి సాగరపరియన్తం, బహువిత్తధరం మహిం;

    ‘‘Api sāgarapariyantaṃ, bahuvittadharaṃ mahiṃ;

    నానారతనపరిపూరం, నిచ్ఛే వేస్సన్తరం వినా.

    Nānāratanaparipūraṃ, nicche vessantaraṃ vinā.

    ౧౮౪౫.

    1845.

    ‘‘కథం ను తాసం హదయం, సుఖరా వత ఇత్థియో;

    ‘‘Kathaṃ nu tāsaṃ hadayaṃ, sukharā vata itthiyo;

    యా సామికే దుక్ఖితమ్హి, సుఖమిచ్ఛన్తి అత్తనో.

    Yā sāmike dukkhitamhi, sukhamicchanti attano.

    ౧౮౪౬.

    1846.

    ‘‘నిక్ఖమన్తే మహారాజే, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే;

    ‘‘Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane;

    తమహం అనుబన్ధిస్సం, సబ్బకామదదో హి మే’’తి.

    Tamahaṃ anubandhissaṃ, sabbakāmadado hi me’’ti.

    తత్థ తమబ్రవీతి భిక్ఖవే, మద్దీ రఞ్ఞో వచనం సుత్వా తం రాజానం అబ్రవి. అభిసమ్భోస్సన్తి సహిస్సామి అధివాసేస్సామి. పోటకిలన్తి పోటకిలతిణం. పనుదహిస్సామీతి ద్వేధా కత్వా వేస్సన్తరస్స పురతో గమిస్సామి. ఉదరస్సుపరోధేనాతి ఉపవాసేన ఖుదాధివాసేన. గోహనువేఠనేన చాతి విసాలకటియో ఓనతపస్సా చ ఇత్థియో సామికం లభన్తీతి కత్వా గోహనునా కటిఫలకం కోట్టాపేత్వా వేఠనేన చ పస్సాని ఓనామేత్వా కుమారికా పతిం లభతి. కటుకన్తి అసాతం. గచ్ఛఞ్ఞేవాతి గమిస్సామియేవ.

    Tattha tamabravīti bhikkhave, maddī rañño vacanaṃ sutvā taṃ rājānaṃ abravi. Abhisambhossanti sahissāmi adhivāsessāmi. Poṭakilanti poṭakilatiṇaṃ. Panudahissāmīti dvedhā katvā vessantarassa purato gamissāmi. Udarassuparodhenāti upavāsena khudādhivāsena. Gohanuveṭhanena cāti visālakaṭiyo onatapassā ca itthiyo sāmikaṃ labhantīti katvā gohanunā kaṭiphalakaṃ koṭṭāpetvā veṭhanena ca passāni onāmetvā kumārikā patiṃ labhati. Kaṭukanti asātaṃ. Gacchaññevāti gamissāmiyeva.

    అపిస్సా హోతి అప్పత్తోతి తస్సా విధవాయ ఉచ్ఛిట్ఠకమ్పి భుఞ్జితుం అననుచ్ఛవికోవ. యో నన్తి యో నీచజచ్చో తం విధవం అనిచ్ఛమానఞ్ఞేవ హత్థే గహేత్వా కడ్ఢతి. కేసగ్గహణముక్ఖేపా, భూమ్యా చ పరిసుమ్భనాతి అసామికం ఇత్థిం హత్థపాదేహి కేసగ్గహణం, ఉక్ఖేపా, భూమియం పాతనన్తి ఏతాని అవమఞ్ఞనాని కత్వా అతిక్కమన్తి. దత్వా చాతి అసామికాయ ఇత్థియా ఏవరూపం బహుం అనప్పకం దుక్ఖం పరపురిసో దత్వా చ నో పక్కమతి నిరాసఙ్కో ఓలోకేన్తోవ తిట్ఠతి.

    Apissā hoti appattoti tassā vidhavāya ucchiṭṭhakampi bhuñjituṃ ananucchavikova. Yo nanti yo nīcajacco taṃ vidhavaṃ anicchamānaññeva hatthe gahetvā kaḍḍhati. Kesaggahaṇamukkhepā, bhūmyā ca parisumbhanāti asāmikaṃ itthiṃ hatthapādehi kesaggahaṇaṃ, ukkhepā, bhūmiyaṃ pātananti etāni avamaññanāni katvā atikkamanti. Datvā cāti asāmikāya itthiyā evarūpaṃ bahuṃ anappakaṃ dukkhaṃ parapuriso datvā ca no pakkamati nirāsaṅko olokentova tiṭṭhati.

    సుక్కచ్ఛవీతి న్హానీయచుణ్ణేన ఉట్ఠాపితచ్ఛవివణ్ణా. వేధవేరాతి విధవిత్థికామా పురిసా. దత్వాతి కిఞ్చిదేవ అప్పమత్తకం ధనం దత్వా. సుభగమానినోతి మయం సుభగాతి మఞ్ఞమానా. అకామన్తి తం విధవం అసామికం అకామం. ఉలూకఞ్ఞేవ వాయసాతి కాకా వియఉలూకం పరికడ్ఢన్తి. కంసపజ్జోతనేతి సువణ్ణభాజనాభాయ పజ్జోతన్తే. వసన్తి ఏవరూపేపి ఞాతికులే వసమానా. నేవాతివాక్యం న లభేతి ‘‘అయం ఇత్థీ నిస్సామికా, యావజీవం అమ్హాకఞ్ఞేవ భారో జాతో’’తిఆదీని వచనాని వదన్తేహి భాతూహిపి సఖినీహిపి అతివాక్యం గరహవచనం నేవ న లభతి. పఞ్ఞాణన్తి పాకటభావకారణం.

    Sukkacchavīti nhānīyacuṇṇena uṭṭhāpitacchavivaṇṇā. Vedhaverāti vidhavitthikāmā purisā. Datvāti kiñcideva appamattakaṃ dhanaṃ datvā. Subhagamāninoti mayaṃ subhagāti maññamānā. Akāmanti taṃ vidhavaṃ asāmikaṃ akāmaṃ. Ulūkaññeva vāyasāti kākā viyaulūkaṃ parikaḍḍhanti. Kaṃsapajjotaneti suvaṇṇabhājanābhāya pajjotante. Vasanti evarūpepi ñātikule vasamānā. Nevātivākyaṃ na labheti ‘‘ayaṃ itthī nissāmikā, yāvajīvaṃ amhākaññeva bhāro jāto’’tiādīni vacanāni vadantehi bhātūhipi sakhinīhipi ativākyaṃ garahavacanaṃ neva na labhati. Paññāṇanti pākaṭabhāvakāraṇaṃ.

    యా దలిద్దీ దలిద్దస్సాతి దేవ, కిత్తిసమ్పన్నా యా ఇత్థీ అత్తనో సామికస్స దలిద్దస్స దుక్ఖప్పత్తకాలే సయమ్పి దలిద్దీ సమానా దుక్ఖావ హోతి, తస్స అడ్ఢకాలే తేనేవ సద్ధిం అడ్ఢా సుఖప్పత్తా హోతి, తం వే దేవా పసంసన్తి. అభిజ్జన్త్యాతి అభిజ్జన్తియా. సచేపి హి ఇత్థియా సకలపథవీ న భిజ్జతి, తాయ సకలాయ పథవియా సావ ఇస్సరా హోతి, తథాపి వేధబ్యం కటుకమేవాతి అత్థో. సుఖరా వత ఇత్థియోతి సుట్ఠు ఖరా వత ఇత్థియో.

    daliddī daliddassāti deva, kittisampannā yā itthī attano sāmikassa daliddassa dukkhappattakāle sayampi daliddī samānā dukkhāva hoti, tassa aḍḍhakāle teneva saddhiṃ aḍḍhā sukhappattā hoti, taṃ ve devā pasaṃsanti. Abhijjantyāti abhijjantiyā. Sacepi hi itthiyā sakalapathavī na bhijjati, tāya sakalāya pathaviyā sāva issarā hoti, tathāpi vedhabyaṃ kaṭukamevāti attho. Sukharā vata itthiyoti suṭṭhu kharā vata itthiyo.

    ౧౮౪౭.

    1847.

    ‘‘తమబ్రవి మహారాజా, మద్దిం సబ్బఙ్గసోభనం;

    ‘‘Tamabravi mahārājā, maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ;

    ఇమే తే దహరా పుత్తా, జాలీ కణ్హాజినా చుభో;

    Ime te daharā puttā, jālī kaṇhājinā cubho;

    నిక్ఖిప్ప లక్ఖణే గచ్ఛ, మయం తే పోసయామసే’’తి.

    Nikkhippa lakkhaṇe gaccha, mayaṃ te posayāmase’’ti.

    తత్థ జాలీ కణ్హాజినా చుభోతి జాలీ చ కణ్హాజినా చాతి ఉభో. నిక్ఖిప్పాతి ఇమే నిక్ఖిపిత్వా గచ్ఛాహీతి.

    Tattha jālī kaṇhājinā cubhoti jālī ca kaṇhājinā cāti ubho. Nikkhippāti ime nikkhipitvā gacchāhīti.

    ౧౮౪౮.

    1848.

    ‘‘తమబ్రవి రాజపుత్తీ, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    పియా మే పుత్తకా దేవ, జాలీ కణ్హాజినా చుభో;

    Piyā me puttakā deva, jālī kaṇhājinā cubho;

    త్యమ్హం తత్థ రమేస్సన్తి, అరఞ్ఞే జీవసోకిన’’న్తి.

    Tyamhaṃ tattha ramessanti, araññe jīvasokina’’nti.

    తత్థ త్యమ్హన్తి తే దారకా అమ్హాకం తత్థ అరఞ్ఞే. జీవసోకినన్తి అవిగతసోకానం హదయం రమయిస్సన్తీతి అత్థో.

    Tattha tyamhanti te dārakā amhākaṃ tattha araññe. Jīvasokinanti avigatasokānaṃ hadayaṃ ramayissantīti attho.

    ౧౮౪౯.

    1849.

    ‘‘తమబ్రవి మహారాజా, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో;

    ‘‘Tamabravi mahārājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    సాలీనం ఓదనం భుత్వా, సుచిం మంసూపసేచనం;

    Sālīnaṃ odanaṃ bhutvā, suciṃ maṃsūpasecanaṃ;

    రుక్ఖఫలాని భుఞ్జన్తా, కథం కాహన్తి దారకా.

    Rukkhaphalāni bhuñjantā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౦.

    1850.

    ‘‘భుత్వా సతపలే కంసే, సోవణ్ణే సతరాజికే;

    ‘‘Bhutvā satapale kaṃse, sovaṇṇe satarājike;

    రుక్ఖపత్తేసు భుఞ్జన్తా, కథం కాహన్తి దారకా.

    Rukkhapattesu bhuñjantā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౧.

    1851.

    ‘‘కాసియాని చ ధారేత్వా, ఖోమకోటుమ్బరాని చ;

    ‘‘Kāsiyāni ca dhāretvā, khomakoṭumbarāni ca;

    కుసచీరాని ధారేన్తా, కథం కాహన్తి దారకా.

    Kusacīrāni dhārentā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౨.

    1852.

    ‘‘వయ్హాహి పరియాయిత్వా, సివికాయ రథేన చ;

    ‘‘Vayhāhi pariyāyitvā, sivikāya rathena ca;

    పత్తికా పరిధావన్తా, కథం కాహన్తి దారకా.

    Pattikā paridhāvantā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౩.

    1853.

    ‘‘కూటాగారే సయిత్వాన, నివాతే ఫుసితగ్గళే;

    ‘‘Kūṭāgāre sayitvāna, nivāte phusitaggaḷe;

    సయన్తా రుక్ఖమూలస్మిం, కథం కాహన్తి దారకా.

    Sayantā rukkhamūlasmiṃ, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౪.

    1854.

    ‘‘పల్లఙ్కేసు సయిత్వాన, గోనకే చిత్తసన్థతే;

    ‘‘Pallaṅkesu sayitvāna, gonake cittasanthate;

    సయన్తా తిణసన్థారే, కథం కాహన్తి దారకా.

    Sayantā tiṇasanthāre, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౫.

    1855.

    ‘‘గన్ధకేన విలిమ్పిత్వా, అగరుచన్దనేన చ;

    ‘‘Gandhakena vilimpitvā, agarucandanena ca;

    రజోజల్లాని ధారేన్తా, కథం కాహన్తి దారకా.

    Rajojallāni dhārentā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ౧౮౫౬.

    1856.

    ‘‘చామరమోరహత్థేహి, బీజితఙ్గా సుఖేధితా;

    ‘‘Cāmaramorahatthehi, bījitaṅgā sukhedhitā;

    ఫుట్ఠా డంసేహి మకసేహి, కథం కాహన్తి దారకా’’తి.

    Phuṭṭhā ḍaṃsehi makasehi, kathaṃ kāhanti dārakā’’ti.

    తత్థ పలసతే కంసేతి పలసతేన కతాయ కఞ్చనపాతియా. గోనకే చిత్తసన్థతేతి మహాపిట్ఠియం కాళకోజవే చేవ విచిత్తకే సన్థరే చ. చామరమోరహత్థేహీతి చామరేహి చేవ మోరహత్థేహి చ బీజితఙ్గా.

    Tattha palasate kaṃseti palasatena katāya kañcanapātiyā. Gonake cittasanthateti mahāpiṭṭhiyaṃ kāḷakojave ceva vicittake santhare ca. Cāmaramorahatthehīti cāmarehi ceva morahatthehi ca bījitaṅgā.

    ఏవం తేసం సల్లపన్తానఞ్ఞేవ రత్తి విభాయి, సూరియో ఉగ్గఞ్ఛి. మహాసత్తస్స చతుసిన్ధవయుత్తం అలఙ్కతరథం ఆనేత్వా రాజద్వారే ఠపయింసు. మద్దీపి సస్సుససురే వన్దిత్వా సేసిత్థియో అపలోకేత్వా ద్వే పుత్తే ఆదాయ వేస్సన్తరతో పఠమతరం గన్త్వా రథే అట్ఠాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ tesaṃ sallapantānaññeva ratti vibhāyi, sūriyo uggañchi. Mahāsattassa catusindhavayuttaṃ alaṅkatarathaṃ ānetvā rājadvāre ṭhapayiṃsu. Maddīpi sassusasure vanditvā sesitthiyo apaloketvā dve putte ādāya vessantarato paṭhamataraṃ gantvā rathe aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౫౭.

    1857.

    ‘‘తమబ్రవి రాజపుత్తీ, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    మా దేవ పరిదేవేసి, మా చ త్వం విమనో అహు;

    Mā deva paridevesi, mā ca tvaṃ vimano ahu;

    యథా మయం భవిస్సామ, తథా హేస్సన్తి దారకా.

    Yathā mayaṃ bhavissāma, tathā hessanti dārakā.

    ౧౮౫౮.

    1858.

    ‘‘ఇదం వత్వాన పక్కామి, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా;

    ‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, maddī sabbaṅgasobhanā;

    సివిమగ్గేన అన్వేసి, పుత్తే ఆదాయ లక్ఖణా’’తి.

    Sivimaggena anvesi, putte ādāya lakkhaṇā’’ti.

    తత్థ సివిమగ్గేనాతి సివిరఞ్ఞో గన్తబ్బమగ్గేన. అన్వేసీతి తం అగమాసి, పాసాదా ఓతరిత్వా రథం అభిరుహీతి అత్థో.

    Tattha sivimaggenāti sivirañño gantabbamaggena. Anvesīti taṃ agamāsi, pāsādā otaritvā rathaṃ abhiruhīti attho.

    ౧౮౫౯.

    1859.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, దానం దత్వాన ఖత్తియో;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, dānaṃ datvāna khattiyo;

    పితు మాతు చ వన్దిత్వా, కత్వా చ నం పదక్ఖిణం.

    Pitu mātu ca vanditvā, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ.

    ౧౮౬౦.

    1860.

    ‘‘చతువాహిం రథం యుత్తం, సీఘమారుయ్హ సన్దనం;

    ‘‘Catuvāhiṃ rathaṃ yuttaṃ, sīghamāruyha sandanaṃ;

    ఆదాయ పుత్తదారఞ్చ, వఙ్కం పాయాసి పబ్బత’’న్తి.

    Ādāya puttadārañca, vaṅkaṃ pāyāsi pabbata’’nti.

    తత్థ తతోతి భిక్ఖవే, తస్సా మద్దియా రథం అభిరుహిత్వా ఠితకాలే. దత్వాతి హియ్యో దానం దత్వా. కత్వా చ నం పదక్ఖిణన్తి పదక్ఖిణఞ్చ కత్వా. న్తి నిపాతమత్తం.

    Tattha tatoti bhikkhave, tassā maddiyā rathaṃ abhiruhitvā ṭhitakāle. Datvāti hiyyo dānaṃ datvā. Katvā ca naṃ padakkhiṇanti padakkhiṇañca katvā. Nanti nipātamattaṃ.

    ౧౮౬౧.

    1861.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, యేనాసి బహుకో జనో;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, yenāsi bahuko jano;

    ఆమన్త ఖో తం గచ్ఛామ, అరోగా హోన్తు ఞాతయో’’తి.

    Āmanta kho taṃ gacchāma, arogā hontu ñātayo’’ti.

    తస్సత్థో – భిక్ఖవే, తతో వేస్సన్తరో రాజా యత్థ ‘‘వేస్సన్తరం రాజానం పస్సిస్సామా’’తి బహుకో జనో ఠితో ఆసి, తత్థ రథం పేసేత్వా మహాజనం ఆపుచ్ఛన్తో ‘‘ఆమన్త ఖో తం గచ్ఛామ, అరోగా హోన్తు ఞాతయో’’తి ఆహ. తత్థ న్తి నిపాతమత్తం. భిక్ఖవే, తతో వేస్సన్తరో రాజా ఞాతకే ఆహ – ‘‘తుమ్హే ఆమన్తేత్వా మయం గచ్ఛామ, తుమ్హే సుఖితా హోథ నిదుక్ఖా’’తి.

    Tassattho – bhikkhave, tato vessantaro rājā yattha ‘‘vessantaraṃ rājānaṃ passissāmā’’ti bahuko jano ṭhito āsi, tattha rathaṃ pesetvā mahājanaṃ āpucchanto ‘‘āmanta kho taṃ gacchāma, arogā hontu ñātayo’’ti āha. Tattha tanti nipātamattaṃ. Bhikkhave, tato vessantaro rājā ñātake āha – ‘‘tumhe āmantetvā mayaṃ gacchāma, tumhe sukhitā hotha nidukkhā’’ti.

    ఏవం మహాసత్తో మహాజనం ఆమన్తేత్వా ‘‘అప్పమత్తా హోథ, దానాదీని పుఞ్ఞాని కరోథా’’తి తేసం ఓవదిత్వా పక్కామి. గచ్ఛన్తే పన బోధిసత్తే మాతా ‘‘పుత్తో మే దానవిత్తకో దానం దేతూ’’తి ఆభరణేహి సద్ధిం సత్తరతనపూరాని సకటాని ఉభోసు పస్సేసు పేసేసి. సోపి అత్తనో కాయారుళ్హమేవ ఆభరణభణ్డం ఓముఞ్చిత్వా సమ్పత్తయాచకానం అట్ఠారస వారే దత్వా అవసేసం సబ్బం అదాసి. సో నగరా నిక్ఖమిత్వా చ నివత్తిత్వా ఓలోకేతుకామో అహోసి. అథస్స మనం పటిచ్చ రథప్పమాణట్ఠానే మహాపథవీ భిజ్జిత్వా కులాలచక్కం వియ పరివత్తిత్వా రథం నగరాభిముఖం అకాసి. సో మాతాపితూనం వసనట్ఠానం ఓలోకేసి. తేన కారణేన పథవీకమ్పో అహోసి. తేన వుత్తం –

    Evaṃ mahāsatto mahājanaṃ āmantetvā ‘‘appamattā hotha, dānādīni puññāni karothā’’ti tesaṃ ovaditvā pakkāmi. Gacchante pana bodhisatte mātā ‘‘putto me dānavittako dānaṃ detū’’ti ābharaṇehi saddhiṃ sattaratanapūrāni sakaṭāni ubhosu passesu pesesi. Sopi attano kāyāruḷhameva ābharaṇabhaṇḍaṃ omuñcitvā sampattayācakānaṃ aṭṭhārasa vāre datvā avasesaṃ sabbaṃ adāsi. So nagarā nikkhamitvā ca nivattitvā oloketukāmo ahosi. Athassa manaṃ paṭicca rathappamāṇaṭṭhāne mahāpathavī bhijjitvā kulālacakkaṃ viya parivattitvā rathaṃ nagarābhimukhaṃ akāsi. So mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ olokesi. Tena kāraṇena pathavīkampo ahosi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘నిక్ఖమిత్వాన నగరా, నివత్తిత్వా విలోకితే;

    ‘‘Nikkhamitvāna nagarā, nivattitvā vilokite;

    తదాపి పథవీ కమ్పి, సినేరువనవటంసకా’’తి. (చరియా॰ ౧.౯౩);

    Tadāpi pathavī kampi, sineruvanavaṭaṃsakā’’ti. (cariyā. 1.93);

    సయం పన ఓలోకేత్వా మద్దిమ్పి ఓలోకాపేతుం గాథమాహ –

    Sayaṃ pana oloketvā maddimpi olokāpetuṃ gāthamāha –

    ౧౮౬౨.

    1862.

    ‘‘ఇఙ్ఘ మద్ది నిసామేహి, రమ్మరూపంవ దిస్సతి;

    ‘‘Iṅgha maddi nisāmehi, rammarūpaṃva dissati;

    ఆవాసం సివిసేట్ఠస్స, పేత్తికం భవనం మమా’’తి.

    Āvāsaṃ siviseṭṭhassa, pettikaṃ bhavanaṃ mamā’’ti.

    తత్థ నిసామేహీతి ఓలోకేహి.

    Tattha nisāmehīti olokehi.

    అథ మహాసత్తో సహజాతే సట్ఠిసహస్సఅమచ్చే చ సేసజనఞ్చ నివత్తాపేత్వా రథం పాజేన్తో మద్దిం ఆహ – ‘‘భద్దే, సచే పచ్ఛతో యాచకా ఆగచ్ఛన్తి, ఉపధారేయ్యాసీ’’తి. సాపి ఓలోకేన్తీ నిసీది. అథస్స సత్తసతకం మహాదానం సమ్పాపుణితుం అసక్కోన్తా చత్తారో బ్రాహ్మణా నగరం ఆగన్త్వా ‘‘కుహిం వేస్సన్తరో రాజా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘దానం దత్వా గతో’’తి వుత్తే ‘‘కిఞ్చి గహేత్వా గతో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘రథేన గతో’’తి సుత్వా ‘‘అస్సే నం యాచిస్సామా’’తి అనుబన్ధింసు. అథ మద్దీ తే ఆగచ్ఛన్తే దిస్వా ‘‘యాచకా ఆగచ్ఛన్తి, దేవా’’తి ఆరోచేసి. మహాసత్తో రథం ఠపేసి. తే ఆగన్త్వా అస్సే యాచింసు. మహాసత్తో అస్సే అదాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Atha mahāsatto sahajāte saṭṭhisahassaamacce ca sesajanañca nivattāpetvā rathaṃ pājento maddiṃ āha – ‘‘bhadde, sace pacchato yācakā āgacchanti, upadhāreyyāsī’’ti. Sāpi olokentī nisīdi. Athassa sattasatakaṃ mahādānaṃ sampāpuṇituṃ asakkontā cattāro brāhmaṇā nagaraṃ āgantvā ‘‘kuhiṃ vessantaro rājā’’ti pucchitvā ‘‘dānaṃ datvā gato’’ti vutte ‘‘kiñci gahetvā gato’’ti pucchitvā ‘‘rathena gato’’ti sutvā ‘‘asse naṃ yācissāmā’’ti anubandhiṃsu. Atha maddī te āgacchante disvā ‘‘yācakā āgacchanti, devā’’ti ārocesi. Mahāsatto rathaṃ ṭhapesi. Te āgantvā asse yāciṃsu. Mahāsatto asse adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౬౩.

    1863.

    ‘‘తం బ్రాహ్మణా అన్వగముం, తే నం అస్సే అయాచిసుం;

    ‘‘Taṃ brāhmaṇā anvagamuṃ, te naṃ asse ayācisuṃ;

    యాచితో పటిపాదేసి, చతున్నం చతురో హయే’’తి.

    Yācito paṭipādesi, catunnaṃ caturo haye’’ti.

    అస్సేసు పన దిన్నేసు రథధురం ఆకాసేయేవ అట్ఠాసి. అథ బ్రాహ్మణేసు గతమత్తేసుయేవ చత్తారో దేవపుత్తా రోహిచ్చమిగవణ్ణేన ఆగన్త్వా రథధురం సమ్పటిచ్ఛిత్వా అగమంసు. మహాసత్తో తేసం దేవపుత్తభావం ఞత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Assesu pana dinnesu rathadhuraṃ ākāseyeva aṭṭhāsi. Atha brāhmaṇesu gatamattesuyeva cattāro devaputtā rohiccamigavaṇṇena āgantvā rathadhuraṃ sampaṭicchitvā agamaṃsu. Mahāsatto tesaṃ devaputtabhāvaṃ ñatvā imaṃ gāthamāha –

    ౧౮౬౪.

    1864.

    ‘‘ఇఙ్ఘ మద్ది నిసామేహి, చిత్తరూపంవ దిస్సతి;

    ‘‘Iṅgha maddi nisāmehi, cittarūpaṃva dissati;

    మిగరోహిచ్చవణ్ణేన, దక్ఖిణస్సా వహన్తి మ’’న్తి.

    Migarohiccavaṇṇena, dakkhiṇassā vahanti ma’’nti.

    తత్థ దక్ఖిణస్సాతి సుసిక్ఖితా అస్సా వియ మం వహన్తి.

    Tattha dakkhiṇassāti susikkhitā assā viya maṃ vahanti.

    అథ నం ఏవం గచ్ఛన్తం అపరో బ్రాహ్మణో ఆగన్త్వా రథం యాచి. మహాసత్తో పుత్తదారం ఓతారేత్వా తస్స రథం అదాసి. రథే పన దిన్నే దేవపుత్తా అన్తరధాయింసు. రథస్స దిన్నభావం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Atha naṃ evaṃ gacchantaṃ aparo brāhmaṇo āgantvā rathaṃ yāci. Mahāsatto puttadāraṃ otāretvā tassa rathaṃ adāsi. Rathe pana dinne devaputtā antaradhāyiṃsu. Rathassa dinnabhāvaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౬౫.

    1865.

    ‘‘అథేత్థ పఞ్చమో ఆగా, సో తం రథమయాచథ;

    ‘‘Athettha pañcamo āgā, so taṃ rathamayācatha;

    తస్స తం యాచితోదాసి, న చస్సుపహతో మనో.

    Tassa taṃ yācitodāsi, na cassupahato mano.

    ౧౮౬౬.

    1866.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, ఓరోపేత్వా సకం జనం;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, oropetvā sakaṃ janaṃ;

    అస్సాసయి అస్సరథం, బ్రాహ్మణస్స ధనేసినో’’తి.

    Assāsayi assarathaṃ, brāhmaṇassa dhanesino’’ti.

    తత్థ అథేత్థాతి అథ తస్మిం వనే. న చస్సుపహతో మనోతి న చస్స మనో ఓలీనో. అస్సాసయీతి పరితోసేన్తో నియ్యాదేసి.

    Tattha athetthāti atha tasmiṃ vane. Na cassupahato manoti na cassa mano olīno. Assāsayīti paritosento niyyādesi.

    తతో పట్ఠాయ పన తే సబ్బేపి పత్తికావ అహేసుం. అథ మహాసత్తో మద్దిం అవోచ –

    Tato paṭṭhāya pana te sabbepi pattikāva ahesuṃ. Atha mahāsatto maddiṃ avoca –

    ౧౮౬౭.

    1867.

    ‘‘త్వం మద్ది కణ్హం గణ్హాహి, లహు ఏసా కనిట్ఠికా;

    ‘‘Tvaṃ maddi kaṇhaṃ gaṇhāhi, lahu esā kaniṭṭhikā;

    అహం జాలిం గహేస్సామి, గరుకో భాతికో హి సో’’తి.

    Ahaṃ jāliṃ gahessāmi, garuko bhātiko hi so’’ti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా ఉభోపి ఖత్తియా ద్వే దారకే అఙ్కేనాదాయ పక్కమింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evañca pana vatvā ubhopi khattiyā dve dārake aṅkenādāya pakkamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౬౮.

    1868.

    ‘‘రాజా కుమారమాదాయ, రాజపుత్తీ చ దారికం;

    ‘‘Rājā kumāramādāya, rājaputtī ca dārikaṃ;

    సమ్మోదమానా పక్కాముం, అఞ్ఞమఞ్ఞం పియంవదా’’తి.

    Sammodamānā pakkāmuṃ, aññamaññaṃ piyaṃvadā’’ti.

    దానకణ్డవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dānakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.

    వనపవేసనకణ్డవణ్ణనా

    Vanapavesanakaṇḍavaṇṇanā

    తే పటిపథం ఆగచ్ఛన్తే మనుస్సే దిస్వా ‘‘కుహిం వఙ్కపబ్బతో’’తి పుచ్ఛన్తి. మనుస్సా ‘‘దూరే’’తి వదన్తి. తేన వుత్తం –

    Te paṭipathaṃ āgacchante manusse disvā ‘‘kuhiṃ vaṅkapabbato’’ti pucchanti. Manussā ‘‘dūre’’ti vadanti. Tena vuttaṃ –

    ౧౮౬౯.

    1869.

    ‘‘యది కేచి మనుజా ఏన్తి, అనుమగ్గే పటిపథే;

    ‘‘Yadi keci manujā enti, anumagge paṭipathe;

    మగ్గం తే పటిపుచ్ఛామ, ‘కుహిం వఙ్కతపబ్బతో’.

    Maggaṃ te paṭipucchāma, ‘kuhiṃ vaṅkatapabbato’.

    ౧౮౭౦.

    1870.

    ‘‘తే తత్థ అమ్హే పస్సిత్వా, కలునం పరిదేవయుం;

    ‘‘Te tattha amhe passitvā, kalunaṃ paridevayuṃ;

    దుక్ఖం తే పటివేదేన్తి, దూరే వఙ్కతపబ్బతో’’తి.

    Dukkhaṃ te paṭivedenti, dūre vaṅkatapabbato’’ti.

    మగ్గస్స ఉభోసు పస్సేసు వివిధఫలధారినో రుక్ఖే దిస్వా దారకా కన్దన్తి. మహాసత్తస్సానుభావేన ఫలధారినో రుక్ఖా ఓనమిత్వా హత్థసమ్ఫస్సం ఆగచ్ఛన్తి. తతో సుపక్కఫలాఫలాని ఉచ్చినిత్వా తేసం దేతి. తం దిస్వా మద్దీ అచ్ఛరియం పవేదేసి. తేన వుత్తం –

    Maggassa ubhosu passesu vividhaphaladhārino rukkhe disvā dārakā kandanti. Mahāsattassānubhāvena phaladhārino rukkhā onamitvā hatthasamphassaṃ āgacchanti. Tato supakkaphalāphalāni uccinitvā tesaṃ deti. Taṃ disvā maddī acchariyaṃ pavedesi. Tena vuttaṃ –

    ౧౮౭౧.

    1871.

    ‘‘యది పస్సన్తి పవనే, దారకా ఫలినే దుమే;

    ‘‘Yadi passanti pavane, dārakā phaline dume;

    తేసం ఫలానం హేతుమ్హి, ఉపరోదన్తి దారకా.

    Tesaṃ phalānaṃ hetumhi, uparodanti dārakā.

    ౧౮౭౨.

    1872.

    ‘‘రోదన్తే దారకే దిస్వా, ఉబ్బిద్ధా విపులా దుమా;

    ‘‘Rodante dārake disvā, ubbiddhā vipulā dumā;

    సయమేవోనమిత్వాన, ఉపగచ్ఛన్తి దారకే.

    Sayamevonamitvāna, upagacchanti dārake.

    ౧౮౭౩.

    1873.

    ‘‘ఇదం అచ్ఛేరకం దిస్వా, అబ్భుతం లోమహంసనం;

    ‘‘Idaṃ accherakaṃ disvā, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;

    సాధుకారం పవత్తేసి, మద్దీ సబ్బఙ్గసోభనా.

    Sādhukāraṃ pavattesi, maddī sabbaṅgasobhanā.

    ౧౮౭౪.

    1874.

    ‘‘అచ్ఛేరం వత లోకస్మిం, అబ్భుతం లోమహంసనం;

    ‘‘Accheraṃ vata lokasmiṃ, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;

    వేస్సన్తరస్స తేజేన, సయమేవోనతా దుమా’’తి.

    Vessantarassa tejena, sayamevonatā dumā’’ti.

    జేతుత్తరనగరతో సువణ్ణగిరితాలో నామ పబ్బతో పఞ్చ యోజనాని, తతో కోన్తిమారా నామ నదీ పఞ్చ యోజనాని, తతో అఞ్చరగిరి నామ పబ్బతో పఞ్చ యోజనాని, తతో దున్నివిట్ఠబ్రాహ్మణగామో నామ పఞ్చ యోజనాని, తతో మాతులనగరం దస యోజనాని. ఇతి తం మగ్గం జేతుత్తరనగరతో తింసయోజనం హోతి. దేవతా తం మగ్గం సంఖిపింసు. తే ఏకదివసేనేవ మాతులనగరం పాపుణింసు. తేన వుత్తం –

    Jetuttaranagarato suvaṇṇagiritālo nāma pabbato pañca yojanāni, tato kontimārā nāma nadī pañca yojanāni, tato añcaragiri nāma pabbato pañca yojanāni, tato dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmo nāma pañca yojanāni, tato mātulanagaraṃ dasa yojanāni. Iti taṃ maggaṃ jetuttaranagarato tiṃsayojanaṃ hoti. Devatā taṃ maggaṃ saṃkhipiṃsu. Te ekadivaseneva mātulanagaraṃ pāpuṇiṃsu. Tena vuttaṃ –

    ౧౮౭౫.

    1875.

    ‘‘సఙ్ఖిపింసు పథం యక్ఖా, అనుకమ్పాయ దారకే;

    ‘‘Saṅkhipiṃsu pathaṃ yakkhā, anukampāya dārake;

    నిక్ఖన్తదివసేనేవ, చేతరట్ఠం ఉపాగము’’న్తి.

    Nikkhantadivaseneva, cetaraṭṭhaṃ upāgamu’’nti.

    ఉపగచ్ఛన్తా చ పన జేతుత్తరనగరతో పాతరాససమయే నిక్ఖమిత్వా సాయన్హసమయే చేతరట్ఠే మాతులనగరం పత్తా. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Upagacchantā ca pana jetuttaranagarato pātarāsasamaye nikkhamitvā sāyanhasamaye cetaraṭṭhe mātulanagaraṃ pattā. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౭౬.

    1876.

    ‘‘తే గన్త్వా దీఘమద్ధానం, చేతరట్ఠం ఉపాగముం;

    ‘‘Te gantvā dīghamaddhānaṃ, cetaraṭṭhaṃ upāgamuṃ;

    ఇద్ధం ఫీతం జనపదం, బహుమంససురోదన’’న్తి.

    Iddhaṃ phītaṃ janapadaṃ, bahumaṃsasurodana’’nti.

    తదా మాతులనగరే సట్ఠి ఖత్తియసహస్సాని వసన్తి. మహాసత్తో అన్తోనగరం అపవిసిత్వా నగరద్వారేయేవ సాలాయం నిసీది. అథస్స మద్దీ బోధిసత్తస్స పాదేసు రజం పుఞ్ఛిత్వా పాదే సమ్బాహిత్వా ‘‘వేస్సన్తరస్స ఆగతభావం జానాపేస్సామీ’’తి సాలాతో నిక్ఖమిత్వా తస్స చక్ఖుపథే సాలాద్వారే అట్ఠాసి. నగరం పవిసన్తియో చ నిక్ఖమన్తియో చ ఇత్థియో తం దిస్వా పరివారేసుం. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tadā mātulanagare saṭṭhi khattiyasahassāni vasanti. Mahāsatto antonagaraṃ apavisitvā nagaradvāreyeva sālāyaṃ nisīdi. Athassa maddī bodhisattassa pādesu rajaṃ puñchitvā pāde sambāhitvā ‘‘vessantarassa āgatabhāvaṃ jānāpessāmī’’ti sālāto nikkhamitvā tassa cakkhupathe sālādvāre aṭṭhāsi. Nagaraṃ pavisantiyo ca nikkhamantiyo ca itthiyo taṃ disvā parivāresuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౭౭.

    1877.

    ‘‘చేతియో పరివారింసు, దిస్వా లక్ఖణమాగతం;

    ‘‘Cetiyo parivāriṃsu, disvā lakkhaṇamāgataṃ;

    సుఖుమాలీ వత అయ్యా, పత్తికా పరిధావతి.

    Sukhumālī vata ayyā, pattikā paridhāvati.

    ౧౮౭౮.

    1878.

    ‘‘వయ్హాహి పరియాయిత్వా, సివికాయ రథేన చ;

    ‘‘Vayhāhi pariyāyitvā, sivikāya rathena ca;

    సాజ్జ మద్దీ అరఞ్ఞస్మిం, పత్తికా పరిధావతీ’’తి.

    Sājja maddī araññasmiṃ, pattikā paridhāvatī’’ti.

    తత్థ లక్ఖణమాగతన్తి లక్ఖణసమ్పన్నం మద్దిం ఆగతం. పరిధావతీతి ఏవం సుఖుమాలీ హుత్వా పత్తికావ విచరతి. పరియాయిత్వాతి జేతుత్తరనగరే విచరిత్వా. సివికాయాతి సువణ్ణసివికాయ.

    Tattha lakkhaṇamāgatanti lakkhaṇasampannaṃ maddiṃ āgataṃ. Paridhāvatīti evaṃ sukhumālī hutvā pattikāva vicarati. Pariyāyitvāti jetuttaranagare vicaritvā. Sivikāyāti suvaṇṇasivikāya.

    మహాజనో మద్దిఞ్చ వేస్సన్తరఞ్చ ద్వే పుత్తే చస్స అనాథాగమనేన ఆగతే దిస్వా గన్త్వా రాజూనం ఆచిక్ఖి. సట్ఠిసహస్సా రాజానో రోదన్తా పరిదేవన్తా తస్స సన్తికం ఆగమంసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Mahājano maddiñca vessantarañca dve putte cassa anāthāgamanena āgate disvā gantvā rājūnaṃ ācikkhi. Saṭṭhisahassā rājāno rodantā paridevantā tassa santikaṃ āgamaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౮౭౯.

    1879.

    ‘‘తం దిస్వా చేతపామోక్ఖా, రోదమానా ఉపాగముం;

    ‘‘Taṃ disvā cetapāmokkhā, rodamānā upāgamuṃ;

    కచ్చి ను దేవ కుసలం, కచ్చి దేవ అనామయం;

    Kacci nu deva kusalaṃ, kacci deva anāmayaṃ;

    కచ్చి పితా అరోగో తే, సివీనఞ్చ అనామయం.

    Kacci pitā arogo te, sivīnañca anāmayaṃ.

    ౧౮౮౦.

    1880.

    ‘‘కో తే బలం మహారాజ, కో ను తే రథమణ్డలం;

    ‘‘Ko te balaṃ mahārāja, ko nu te rathamaṇḍalaṃ;

    అనస్సకో అరథకో, దీఘమద్ధానమాగతో;

    Anassako arathako, dīghamaddhānamāgato;

    కచ్చామిత్తేహి పకతో, అనుప్పత్తోసిమం దిస’’న్తి.

    Kaccāmittehi pakato, anuppattosimaṃ disa’’nti.

    తత్థ దిస్వాతి దూరతోవ పస్సిత్వా. చేతపామోక్ఖాతి చేతరాజానో. ఉపాగమున్తి ఉపసఙ్కమింసు. కుసలన్తి ఆరోగ్యం. అనామయన్తి నిద్దుక్ఖభావం. కో తే బలన్తి కుహిం తవ బలకాయో. రథమణ్డలన్తి యేనాసి రథేన ఆగతో, సో కుహిన్తి పుచ్ఛన్తి. అనస్సకోతి అస్సవిరహితో. అరథకోతి అయానకో. దీఘమద్ధానమాగతోతి దీఘమగ్గం ఆగతో. పకతోతి అభిభూతో.

    Tattha disvāti dūratova passitvā. Cetapāmokkhāti cetarājāno. Upāgamunti upasaṅkamiṃsu. Kusalanti ārogyaṃ. Anāmayanti niddukkhabhāvaṃ. Ko te balanti kuhiṃ tava balakāyo. Rathamaṇḍalanti yenāsi rathena āgato, so kuhinti pucchanti. Anassakoti assavirahito. Arathakoti ayānako. Dīghamaddhānamāgatoti dīghamaggaṃ āgato. Pakatoti abhibhūto.

    అథ నేసం మహాసత్తో అత్తనో ఆగతకారణం కథేన్తో ఆహ –

    Atha nesaṃ mahāsatto attano āgatakāraṇaṃ kathento āha –

    ౧౮౮౧.

    1881.

    ‘‘కుసలఞ్చేవ మే సమ్మా, అథో సమ్మా అనామయం;

    ‘‘Kusalañceva me sammā, atho sammā anāmayaṃ;

    అథో పితా అరోగో మే, సివీనఞ్చ అనామయం.

    Atho pitā arogo me, sivīnañca anāmayaṃ.

    ౧౮౮౨.

    1882.

    ‘‘అహఞ్హి కుఞ్జరం దజ్జం, ఈసాదన్తం ఉరూళ్హవం;

    ‘‘Ahañhi kuñjaraṃ dajjaṃ, īsādantaṃ urūḷhavaṃ;

    ఖేత్తఞ్ఞుం సబ్బయుద్ధానం, సబ్బసేతం గజుత్తమం.

    Khettaññuṃ sabbayuddhānaṃ, sabbasetaṃ gajuttamaṃ.

    ౧౮౮౩.

    1883.

    ‘‘పణ్డుకమ్బలసఞ్ఛన్నం, పభిన్నం సత్తుమద్దనం;

    ‘‘Paṇḍukambalasañchannaṃ, pabhinnaṃ sattumaddanaṃ;

    దన్తిం సవాలబీజనిం, సేతం కేలాససాదిసం.

    Dantiṃ savālabījaniṃ, setaṃ kelāsasādisaṃ.

    ౧౮౮౪.

    1884.

    ‘‘ససేతచ్ఛత్తం సఉపాధేయ్యం, సాథబ్బనం సహత్థిపం;

    ‘‘Sasetacchattaṃ saupādheyyaṃ, sāthabbanaṃ sahatthipaṃ;

    అగ్గయానం రాజవాహిం, బ్రాహ్మణానం అదాసహం.

    Aggayānaṃ rājavāhiṃ, brāhmaṇānaṃ adāsahaṃ.

    ౧౮౮౫.

    1885.

    ‘‘తస్మిం మే సివయో కుద్ధా, పితా చుపహతోమనో;

    ‘‘Tasmiṃ me sivayo kuddhā, pitā cupahatomano;

    అవరుద్ధసి మం రాజా, వఙ్కం గచ్ఛామి పబ్బతం;

    Avaruddhasi maṃ rājā, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ;

    ఓకాసం సమ్మా జానాథ, వనే యత్థ వసామసే’’తి.

    Okāsaṃ sammā jānātha, vane yattha vasāmase’’ti.

    తత్థ తస్మిం మేతి తస్మిం కారణే మయ్హం సివయో కుద్ధా. ఉపహతోమనోతి ఉపహతచిత్తో కుద్ధోవ మం రట్ఠా పబ్బాజేసి. యత్థాతి యస్మిం వనే మయం వసేయ్యామ, తత్థ వసనోకాసం జానాథాతి.

    Tattha tasmiṃ meti tasmiṃ kāraṇe mayhaṃ sivayo kuddhā. Upahatomanoti upahatacitto kuddhova maṃ raṭṭhā pabbājesi. Yatthāti yasmiṃ vane mayaṃ vaseyyāma, tattha vasanokāsaṃ jānāthāti.

    తే రాజానో ఆహంసు –

    Te rājāno āhaṃsu –

    ౧౮౮౬.

    1886.

    ‘‘స్వాగతం తే మహారాజ, అథో తే అదురాగతం;

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    ఇస్సరోసి అనుప్పత్తో, యం ఇధత్థి పవేదయ.

    Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.

    ౧౮౮౭.

    1887.

    ‘‘సాకం భిసం మధుం మంసం, సుద్ధం సాలీనమోదనం;

    ‘‘Sākaṃ bhisaṃ madhuṃ maṃsaṃ, suddhaṃ sālīnamodanaṃ;

    పరిభుఞ్జ మహారాజ, పాహునో నోసి ఆగతో’’తి.

    Paribhuñja mahārāja, pāhuno nosi āgato’’ti.

    తత్థ పవేదయాతి కథేహి, సబ్బం పటియాదేత్వా దస్సామ. భిసన్తి భిసమూలం, యంకిఞ్చి కన్దజాతం వా.

    Tattha pavedayāti kathehi, sabbaṃ paṭiyādetvā dassāma. Bhisanti bhisamūlaṃ, yaṃkiñci kandajātaṃ vā.

    వేస్సన్తరో ఆహ –

    Vessantaro āha –

    ౧౮౮౮.

    1888.

    ‘‘పటిగ్గహితం యం దిన్నం, సబ్బస్స అగ్ఘియం కతం;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    అవరుద్ధసి మం రాజా, వఙ్కం గచ్ఛామి పబ్బతం;

    Avaruddhasi maṃ rājā, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ;

    ఓకాసం సమ్మా జానాథ, వనే యత్థ వసామసే’’తి.

    Okāsaṃ sammā jānātha, vane yattha vasāmase’’ti.

    తత్థ పటిగ్గహితన్తి సబ్బమేతం తుమ్హేహి దిన్నం మయా చ పటిగ్గహితమేవ హోతు, సబ్బస్స తుమ్హేహి మయ్హం అగ్ఘియం నివేదనం కతం. రాజా పన మం అవరుద్ధసి రట్ఠా పబ్బాజేసి, తస్మా వఙ్కమేవ గమిస్సామి, తస్మిం మే అరఞ్ఞే వసనట్ఠానం జానాథాతి.

    Tattha paṭiggahitanti sabbametaṃ tumhehi dinnaṃ mayā ca paṭiggahitameva hotu, sabbassa tumhehi mayhaṃ agghiyaṃ nivedanaṃ kataṃ. Rājā pana maṃ avaruddhasi raṭṭhā pabbājesi, tasmā vaṅkameva gamissāmi, tasmiṃ me araññe vasanaṭṭhānaṃ jānāthāti.

    తే రాజానో ఆహంసు –

    Te rājāno āhaṃsu –

    ౧౮౮౯.

    1889.

    ‘‘ఇధేవ తావ అచ్ఛస్సు, చేతరట్ఠే రథేసభ;

    ‘‘Idheva tāva acchassu, cetaraṭṭhe rathesabha;

    యావ చేతా గమిస్సన్తి, రఞ్ఞో సన్తిక యాచితుం.

    Yāva cetā gamissanti, rañño santika yācituṃ.

    ౧౮౯౦.

    1890.

    ‘‘నిజ్ఝాపేతుం మహారాజం, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనం;

    ‘‘Nijjhāpetuṃ mahārājaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhanaṃ;

    తం తం చేతా పురక్ఖత్వా, పతీతా లద్ధపచ్చయా;

    Taṃ taṃ cetā purakkhatvā, patītā laddhapaccayā;

    పరివారేత్వాన గచ్ఛన్తి, ఏవం జానాహి ఖత్తియా’’తి.

    Parivāretvāna gacchanti, evaṃ jānāhi khattiyā’’ti.

    తత్థ రఞ్ఞో సన్తిక యాచితున్తి రఞ్ఞో సన్తికం యాచనత్థాయ గమిస్సన్తి. నిజ్ఝాపేతున్తి తుమ్హాకం నిద్దోసభావం జానాపేతుం. లద్ధపచ్చయాతి లద్ధపతిట్ఠా. గచ్ఛన్తీతి గమిస్సన్తి.

    Tattha rañño santika yācitunti rañño santikaṃ yācanatthāya gamissanti. Nijjhāpetunti tumhākaṃ niddosabhāvaṃ jānāpetuṃ. Laddhapaccayāti laddhapatiṭṭhā. Gacchantīti gamissanti.

    మహాసత్తో ఆహ –

    Mahāsatto āha –

    ౧౮౯౧.

    1891.

    ‘‘మా వో రుచ్చిత్థ గమనం, రఞ్ఞో సన్తిక యాచితుం;

    ‘‘Mā vo ruccittha gamanaṃ, rañño santika yācituṃ;

    నిజ్ఝాపేతుం మహారాజం, రాజాపి తత్థ నిస్సరో.

    Nijjhāpetuṃ mahārājaṃ, rājāpi tattha nissaro.

    ౧౮౯౨.

    1892.

    ‘‘అచ్చుగ్గతా హి సివయో, బలగ్గా నేగమా చ యే;

    ‘‘Accuggatā hi sivayo, balaggā negamā ca ye;

    తే విధంసేతుమిచ్ఛన్తి, రాజానం మమ కారణా’’తి.

    Te vidhaṃsetumicchanti, rājānaṃ mama kāraṇā’’ti.

    తత్థ తత్థాతి తస్మిం మమ నిద్దోసభావం నిజ్ఝాపనే రాజాపి అనిస్సరో. అచ్చుగ్గతాతి అతికుద్ధా. బలగ్గాతి బలకాయా. విధంసేతున్తి రజ్జతో నీహరితుం. రాజానన్తి రాజానమ్పి.

    Tattha tatthāti tasmiṃ mama niddosabhāvaṃ nijjhāpane rājāpi anissaro. Accuggatāti atikuddhā. Balaggāti balakāyā. Vidhaṃsetunti rajjato nīharituṃ. Rājānanti rājānampi.

    తే రాజానో ఆహంసు –

    Te rājāno āhaṃsu –

    ౧౮౯౩.

    1893.

    ‘‘సచే ఏసా పవత్తేత్థ, రట్ఠస్మిం రట్ఠవడ్ఢన;

    ‘‘Sace esā pavattettha, raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaḍḍhana;

    ఇధేవ రజ్జం కారేహి, చేతేహి పరివారితో.

    Idheva rajjaṃ kārehi, cetehi parivārito.

    ౧౮౯౪.

    1894.

    ‘‘ఇద్ధం ఫీతఞ్చిదం రట్ఠం, ఇద్ధో జనపదో మహా;

    ‘‘Iddhaṃ phītañcidaṃ raṭṭhaṃ, iddho janapado mahā;

    మతిం కరోహి త్వం దేవ, రజ్జస్స మనుసాసితు’’న్తి.

    Matiṃ karohi tvaṃ deva, rajjassa manusāsitu’’nti.

    తత్థ సచే ఏసా పవత్తేత్థాతి సచే ఏతస్మిం రట్ఠే ఏసా పవత్తి. రజ్జస్స మనుసాసితున్తి రజ్జం సమనుసాసితుం, అయమేవ వా పాఠో.

    Tattha sace esā pavattetthāti sace etasmiṃ raṭṭhe esā pavatti. Rajjassa manusāsitunti rajjaṃ samanusāsituṃ, ayameva vā pāṭho.

    వేస్సన్తరో ఆహ –

    Vessantaro āha –

    ౧౮౯౫.

    1895.

    ‘‘న మే ఛన్దో మతి అత్థి, రజ్జస్స అనుసాసితుం;

    ‘‘Na me chando mati atthi, rajjassa anusāsituṃ;

    పబ్బాజితస్స రట్ఠస్మా, చేతపుత్తా సుణాథ మే.

    Pabbājitassa raṭṭhasmā, cetaputtā suṇātha me.

    ౧౮౯౬.

    1896.

    ‘‘అతుట్ఠా సివయో ఆసుం, బలగ్గా నేగమా చ యే;

    ‘‘Atuṭṭhā sivayo āsuṃ, balaggā negamā ca ye;

    పబ్బాజితస్స రట్ఠస్మా, చేతా రజ్జేభిసేచయుం.

    Pabbājitassa raṭṭhasmā, cetā rajjebhisecayuṃ.

    ౧౮౯౭.

    1897.

    ‘‘అసమ్మోదియమ్పి వో అస్స, అచ్చన్తం మమ కారణా;

    ‘‘Asammodiyampi vo assa, accantaṃ mama kāraṇā;

    సివీహి భణ్డనం చాపి, విగ్గహో మే న రుచ్చతి.

    Sivīhi bhaṇḍanaṃ cāpi, viggaho me na ruccati.

    ౧౮౯౮.

    1898.

    ‘‘అథస్స భణ్డనం ఘోరం, సమ్పహారో అనప్పకో;

    ‘‘Athassa bhaṇḍanaṃ ghoraṃ, sampahāro anappako;

    ఏకస్స కారణా మయ్హం, హింసేయ్య బహుకో జనో.

    Ekassa kāraṇā mayhaṃ, hiṃseyya bahuko jano.

    ౧౮౯౯.

    1899.

    ‘‘పటిగ్గహితం యం దిన్నం, సబ్బస్స అగ్ఘియం కతం;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    అవరుద్ధసి మం రాజా, వఙ్కం గచ్ఛామి పబ్బతం;

    Avaruddhasi maṃ rājā, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ;

    ఓకాసం సమ్మా జానాథ, వనే యత్థ వసామసే’’తి.

    Okāsaṃ sammā jānātha, vane yattha vasāmase’’ti.

    తత్థ చేతా రజ్జేభిసేచయున్తి చేతరట్ఠవాసినో కిర వేస్సన్తరం రజ్జే అభిసిఞ్చింసూతి తుమ్హాకమ్పి తే అతుట్ఠా ఆసుం. అసమ్మోదియన్తి అసామగ్గియం. అస్సాతి భవేయ్య. అథస్సాతి అథ మయ్హం ఏకస్స కారణా తుమ్హాకం భణ్డనం భవిస్సతీతి.

    Tattha cetā rajjebhisecayunti cetaraṭṭhavāsino kira vessantaraṃ rajje abhisiñciṃsūti tumhākampi te atuṭṭhā āsuṃ. Asammodiyanti asāmaggiyaṃ. Assāti bhaveyya. Athassāti atha mayhaṃ ekassa kāraṇā tumhākaṃ bhaṇḍanaṃ bhavissatīti.

    ఏవం మహాసత్తో అనేకపరియాయేన యాచితోపి రజ్జం న ఇచ్ఛి. అథస్స తే చేతరాజానో మహన్తం సక్కారం కరింసు. సో నగరం పవిసితుం న ఇచ్ఛి. అథ నం సాలమేవ అలఙ్కరిత్వా సాణియా పరిక్ఖేపం కత్వా మహాసయనం పఞ్ఞాపేత్వా సబ్బే ఆరక్ఖం కరింసు. సో ఏకరత్తిం తేహి సఙ్గహితారక్ఖో సాలాయం సయిత్వా పునదివసే పాతోవ న్హత్వా నానగ్గరసభోజనం భుఞ్జిత్వా తేహి పరివుతో నిక్ఖమి. సట్ఠిసహస్సా ఖత్తియా తేన సద్ధిం పన్నరసయోజనమగ్గం గన్త్వా వనద్వారే ఠత్వా పురతో పన్నరసయోజనమగ్గం ఆచిక్ఖన్తా ఆహంసు –

    Evaṃ mahāsatto anekapariyāyena yācitopi rajjaṃ na icchi. Athassa te cetarājāno mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu. So nagaraṃ pavisituṃ na icchi. Atha naṃ sālameva alaṅkaritvā sāṇiyā parikkhepaṃ katvā mahāsayanaṃ paññāpetvā sabbe ārakkhaṃ kariṃsu. So ekarattiṃ tehi saṅgahitārakkho sālāyaṃ sayitvā punadivase pātova nhatvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā tehi parivuto nikkhami. Saṭṭhisahassā khattiyā tena saddhiṃ pannarasayojanamaggaṃ gantvā vanadvāre ṭhatvā purato pannarasayojanamaggaṃ ācikkhantā āhaṃsu –

    ౧౯౦౦.

    1900.

    ‘‘తగ్ఘ తే మయమక్ఖామ, యథాపి కుసలా తథా;

    ‘‘Taggha te mayamakkhāma, yathāpi kusalā tathā;

    రాజిసీ యత్థ సమ్మన్తి, ఆహుతగ్గీ సమాహితా.

    Rājisī yattha sammanti, āhutaggī samāhitā.

    ౧౯౦౧.

    1901.

    ‘‘ఏస సేలో మహారాజ, పబ్బతో గన్ధమాదనో;

    ‘‘Esa selo mahārāja, pabbato gandhamādano;

    యత్థ త్వం సహ పుత్తేహి, సహ భరియాయ చచ్ఛసి.

    Yattha tvaṃ saha puttehi, saha bhariyāya cacchasi.

    ౧౯౦౨.

    1902.

    ‘‘తం చేతా అనుసాసింసు, అస్సునేత్తా రుదంముఖా;

    ‘‘Taṃ cetā anusāsiṃsu, assunettā rudaṃmukhā;

    ఇతో గచ్ఛ మహారాజ, ఉజుం యేనుత్తరాముఖో.

    Ito gaccha mahārāja, ujuṃ yenuttarāmukho.

    ౧౯౦౩.

    1903.

    ‘‘అథ దక్ఖిసి భద్దన్తే, వేపుల్లం నామ పబ్బతం;

    ‘‘Atha dakkhisi bhaddante, vepullaṃ nāma pabbataṃ;

    నానాదుమగణాకిణ్ణం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం.

    Nānādumagaṇākiṇṇaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ.

    ౧౯౦౪.

    1904.

    ‘‘తమతిక్కమ్మ భద్దన్తే, అథ దక్ఖిసి ఆపగం;

    ‘‘Tamatikkamma bhaddante, atha dakkhisi āpagaṃ;

    నదిం కేతుమతిం నామ, గమ్భీరం గిరిగబ్భరం.

    Nadiṃ ketumatiṃ nāma, gambhīraṃ girigabbharaṃ.

    ౧౯౦౫.

    1905.

    ‘‘పుథులోమమచ్ఛాకిణ్ణం, సుపతిత్థం మహోదకం;

    ‘‘Puthulomamacchākiṇṇaṃ, supatitthaṃ mahodakaṃ;

    తత్థ న్హత్వా పివిత్వా చ, అస్సాసేత్వా సపుత్తకే.

    Tattha nhatvā pivitvā ca, assāsetvā saputtake.

    ౧౯౦౬.

    1906.

    ‘‘అథ దక్ఖిసి భద్దన్తే, నిగ్రోధం మధుపిప్ఫలం;

    ‘‘Atha dakkhisi bhaddante, nigrodhaṃ madhupipphalaṃ;

    రమ్మకే సిఖరే జాతం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం.

    Rammake sikhare jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ.

    ౧౯౦౭.

    1907.

    ‘‘అథ దక్ఖిసి భద్దన్తే, నాళికం నామ పబ్బతం;

    ‘‘Atha dakkhisi bhaddante, nāḷikaṃ nāma pabbataṃ;

    నానాదిజగణాకిణ్ణం, సేలం కిమ్పురిసాయుతం.

    Nānādijagaṇākiṇṇaṃ, selaṃ kimpurisāyutaṃ.

    ౧౯౦౮.

    1908.

    ‘‘తస్స ఉత్తరపుబ్బేన, ముచలిన్దో నామ సో సరో;

    ‘‘Tassa uttarapubbena, mucalindo nāma so saro;

    పుణ్డరీకేహి సఞ్ఛన్నో, సేతసోగన్ధికేహి చ.

    Puṇḍarīkehi sañchanno, setasogandhikehi ca.

    ౧౯౦౯.

    1909.

    ‘‘సో వనం మేఘసఙ్కాసం, ధువం హరితసద్దలం;

    ‘‘So vanaṃ meghasaṅkāsaṃ, dhuvaṃ haritasaddalaṃ;

    సీహోవామిసపేక్ఖీవ, వనసణ్డం విగాహయ;

    Sīhovāmisapekkhīva, vanasaṇḍaṃ vigāhaya;

    పుప్ఫరుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నం, ఫలరుక్ఖేహి చూభయం.

    Puppharukkhehi sañchannaṃ, phalarukkhehi cūbhayaṃ.

    ౧౯౧౦.

    1910.

    ‘‘తత్థ బిన్దుస్సరా వగ్గూ, నానావణ్ణా బహూ దిజా;

    ‘‘Tattha bindussarā vaggū, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    కూజన్తముపకూజన్తి, ఉతుసంపుప్ఫితే దుమే.

    Kūjantamupakūjanti, utusaṃpupphite dume.

    ౧౯౧౧.

    1911.

    ‘‘గన్త్వా గిరివిదుగ్గానం, నదీనం పభవాని చ;

    ‘‘Gantvā girividuggānaṃ, nadīnaṃ pabhavāni ca;

    సో దక్ఖిసి పోక్ఖరణిం, కరఞ్జకకుధాయుతం.

    So dakkhisi pokkharaṇiṃ, karañjakakudhāyutaṃ.

    ౧౯౧౨.

    1912.

    ‘‘పుథులోమమచ్ఛాకిణ్ణం , సుపతిత్థం మహోదకం;

    ‘‘Puthulomamacchākiṇṇaṃ , supatitthaṃ mahodakaṃ;

    సమఞ్చ చతురంసఞ్చ, సాదుం అప్పటిగన్ధియం.

    Samañca caturaṃsañca, sāduṃ appaṭigandhiyaṃ.

    ౧౯౧౩.

    1913.

    ‘‘తస్సా ఉత్తరపుబ్బేన, పణ్ణసాలం అమాపయ;

    ‘‘Tassā uttarapubbena, paṇṇasālaṃ amāpaya;

    పణ్ణసాలం అమాపేత్వా, ఉఞ్ఛాచరియాయ ఈహథా’’తి.

    Paṇṇasālaṃ amāpetvā, uñchācariyāya īhathā’’ti.

    తత్థ రాజిసీతి రాజానో హుత్వా పబ్బజితా. సమాహితాతి ఏకగ్గచిత్తా. ఏసాతి దక్ఖిణహత్థం ఉక్ఖిపిత్వా ఇమినా పబ్బతపాదేన గచ్ఛథాతి ఆచిక్ఖన్తా వదన్తి. అచ్ఛసీతి వసిస్ససి. ఆపగన్తి ఉదకవాహనదిఆవట్టం. గిరిగబ్భరన్తి గిరీనం కుచ్ఛితో పవత్తం. మధుపిప్ఫలన్తి మధురఫలం. రమ్మకేతి రమణీయే. కిమ్పురిసాయుతన్తి కిమ్పురిసేహి ఆయుతం పరికిణ్ణం. సేతసోగన్ధీకేహి చాతి నానప్పకారేహి సేతుప్పలేహి చేవ సోగన్ధికేహి చ సఞ్ఛన్నో. సీహోవామిసపేక్ఖీవాతి ఆమిసం పేక్ఖన్తో సీహో వియ.

    Tattha rājisīti rājāno hutvā pabbajitā. Samāhitāti ekaggacittā. Esāti dakkhiṇahatthaṃ ukkhipitvā iminā pabbatapādena gacchathāti ācikkhantā vadanti. Acchasīti vasissasi. Āpaganti udakavāhanadiāvaṭṭaṃ. Girigabbharanti girīnaṃ kucchito pavattaṃ. Madhupipphalanti madhuraphalaṃ. Rammaketi ramaṇīye. Kimpurisāyutanti kimpurisehi āyutaṃ parikiṇṇaṃ. Setasogandhīkehi cāti nānappakārehi setuppalehi ceva sogandhikehi ca sañchanno. Sīhovāmisapekkhīvāti āmisaṃ pekkhanto sīho viya.

    బిన్దుస్సరాతి సమ్పిణ్డితస్సరా. వగ్గూతి మధురస్సరా. కూజన్తముపకూజన్తీతి పఠమం కూజమానం పక్ఖిం పచ్ఛా ఉపకూజన్తి. ఉతుసంపుప్ఫితే దుమేతి ఉతుసమయే పుప్ఫితే దుమే నిలీయిత్వా కూజన్తం ఉపకూజన్తి. సో దక్ఖిసీతి సో త్వం పస్సిస్ససీతి అత్థో. కరఞ్జకకుధాయుతన్తి కరఞ్జరుక్ఖేహి చ కకుధరుక్ఖేహి చ సమ్పరికిణ్ణం. అప్పటిగన్ధియన్తి పటికూలగన్ధవిరహితం మధురోదకపరికిణ్ణంనానప్పకారపదుముప్పలాదీహి సఞ్ఛన్నం. పణ్ణసాలం అమాపయాతి పణ్ణసాలం మాపేయ్యాసి. అమాపేత్వాతి మాపేత్వా. ఉఞ్ఛాచరియాయ ఈహథాతి అథ తుమ్హే, దేవ, ఉఞ్ఛాచరియాయ యాపేన్తా అప్పమత్తా ఈహథ, ఆరద్ధవీరియా హుత్వా విహరేయ్యాథాతి అత్థో.

    Bindussarāti sampiṇḍitassarā. Vaggūti madhurassarā. Kūjantamupakūjantīti paṭhamaṃ kūjamānaṃ pakkhiṃ pacchā upakūjanti. Utusaṃpupphite dumeti utusamaye pupphite dume nilīyitvā kūjantaṃ upakūjanti. So dakkhisīti so tvaṃ passissasīti attho. Karañjakakudhāyutanti karañjarukkhehi ca kakudharukkhehi ca samparikiṇṇaṃ. Appaṭigandhiyanti paṭikūlagandhavirahitaṃ madhurodakaparikiṇṇaṃnānappakārapadumuppalādīhi sañchannaṃ. Paṇṇasālaṃ amāpayāti paṇṇasālaṃ māpeyyāsi. Amāpetvāti māpetvā. Uñchācariyāya īhathāti atha tumhe, deva, uñchācariyāya yāpentā appamattā īhatha, āraddhavīriyā hutvā vihareyyāthāti attho.

    ఏవం తే రాజానో తస్స పన్నరసయోజనమగ్గం ఆచిక్ఖిత్వా తం ఉయ్యోజేత్వా వేస్సన్తరస్స అన్తరాయభయస్స వినోదనత్థం ‘‘మా కోచిదేవ పచ్చామిత్తో ఓకాసం లభేయ్యా’’తి చిన్తేత్వా ఏకం బ్యత్తం సుసిక్ఖితం చేతపుత్తం ఆమన్తేత్వా ‘‘త్వం గచ్ఛన్తే చ ఆగచ్ఛన్తే చ పరిగ్గణ్హాహీ’’తి వనద్వారే ఆరక్ఖణత్థాయ ఠపేత్వా సకనగరం గమింసు. వేస్సన్తరోపి సపుత్తదారో గన్ధమాదనపబ్బతం పత్వా, తం దివసం తత్థ వసిత్వా తతో ఉత్తరాభిముఖో వేపుల్లపబ్బతపాదేన గన్త్వా, కేతుమతియా నామ నదియా తీరే నిసీదిత్వా వనచరకేన దిన్నం మధుమంసం ఖాదిత్వా తస్స సువణ్ణసూచిం దత్వా తత్థ న్హత్వా పివిత్వా పటిప్పస్సద్ధదరథో నదితో ఉత్తరిత్వా సానుపబ్బతసిఖరే ఠితస్స నిగ్రోధస్స మూలే థోకం నిసీదిత్వా నిగ్రోధఫలాని ఖాదిత్వా ఉట్ఠాయ గచ్ఛన్తో నాళికం నామ పబ్బతం పత్వా తం పరిహరన్తో ముచలిన్దసరం గన్త్వా సరస్స తీరేన పుబ్బుత్తరకణ్ణం పత్వా, ఏకపదికమగ్గేన వనఘటం పవిసిత్వా తం అతిక్కమ్మ గిరివిదుగ్గానం నదిప్పభవానం పురతో చతురంసపోక్ఖరణిం పాపుణి.

    Evaṃ te rājāno tassa pannarasayojanamaggaṃ ācikkhitvā taṃ uyyojetvā vessantarassa antarāyabhayassa vinodanatthaṃ ‘‘mā kocideva paccāmitto okāsaṃ labheyyā’’ti cintetvā ekaṃ byattaṃ susikkhitaṃ cetaputtaṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ gacchante ca āgacchante ca pariggaṇhāhī’’ti vanadvāre ārakkhaṇatthāya ṭhapetvā sakanagaraṃ gamiṃsu. Vessantaropi saputtadāro gandhamādanapabbataṃ patvā, taṃ divasaṃ tattha vasitvā tato uttarābhimukho vepullapabbatapādena gantvā, ketumatiyā nāma nadiyā tīre nisīditvā vanacarakena dinnaṃ madhumaṃsaṃ khāditvā tassa suvaṇṇasūciṃ datvā tattha nhatvā pivitvā paṭippassaddhadaratho nadito uttaritvā sānupabbatasikhare ṭhitassa nigrodhassa mūle thokaṃ nisīditvā nigrodhaphalāni khāditvā uṭṭhāya gacchanto nāḷikaṃ nāma pabbataṃ patvā taṃ pariharanto mucalindasaraṃ gantvā sarassa tīrena pubbuttarakaṇṇaṃ patvā, ekapadikamaggena vanaghaṭaṃ pavisitvā taṃ atikkamma girividuggānaṃ nadippabhavānaṃ purato caturaṃsapokkharaṇiṃ pāpuṇi.

    తస్మిం ఖణే సక్కో ఆవజ్జేన్తో ‘‘మహాసత్తో హిమవన్తం పవిట్ఠో’’తి ఞత్వా ‘‘తస్స వసనట్ఠానం లద్ధుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా విస్సకమ్మం పక్కోసాపేత్వా ‘‘గచ్ఛ, తాత, త్వం వఙ్కపబ్బతకుఝచ్ఛిమ్హి రమణీయే ఠానే అస్సమపదం మాపేత్వా ఏహీ’’తి పేసేసి. సో ‘‘సాధు, దేవా’’తి దేవలోకతో ఓతరిత్వా తత్థ ద్వే పణ్ణసాలాయో ద్వే చఙ్కమే రత్తిట్ఠానదివాట్ఠానాని చ మాపేత్వా చఙ్కమకోటియం తేసు తేసు ఠానేసు నానాఫలధరే రుక్ఖే చ కదలివనాని చ దస్సేత్వా సబ్బే పబ్బజితపరిక్ఖారే పటియాదేత్వా ‘‘యే కేచి పబ్బజితుకామా, తే ఇమే గణ్హన్తూ’’తి అక్ఖరాని లిఖిత్వా అమనుస్సే చ భేరవసద్దే మిగపక్ఖినో చ పటిక్కమాపేత్వా సకట్ఠానమేవ గతో.

    Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento ‘‘mahāsatto himavantaṃ paviṭṭho’’ti ñatvā ‘‘tassa vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā vissakammaṃ pakkosāpetvā ‘‘gaccha, tāta, tvaṃ vaṅkapabbatakujhacchimhi ramaṇīye ṭhāne assamapadaṃ māpetvā ehī’’ti pesesi. So ‘‘sādhu, devā’’ti devalokato otaritvā tattha dve paṇṇasālāyo dve caṅkame rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni ca māpetvā caṅkamakoṭiyaṃ tesu tesu ṭhānesu nānāphaladhare rukkhe ca kadalivanāni ca dassetvā sabbe pabbajitaparikkhāre paṭiyādetvā ‘‘ye keci pabbajitukāmā, te ime gaṇhantū’’ti akkharāni likhitvā amanusse ca bheravasadde migapakkhino ca paṭikkamāpetvā sakaṭṭhānameva gato.

    మహాసత్తో ఏకపదికమగ్గం దిస్వా ‘‘పబ్బజితానం వసనట్ఠానం భవిస్సతీ’’తి మద్దిఞ్చ పుత్తే చ అస్సమపదద్వారే ఠపేత్వా అస్సమపదం పవిసిత్వా అక్ఖరాని ఓలోకేత్వా ‘‘సక్కేనమ్హి దిట్ఠో’’తి ఞత్వా పణ్ణసాలం పవిసిత్వా ఖగ్గఞ్చ ధనుఞ్చ అపనేత్వా సాటకే ఓముఞ్చిత్వా రత్తవాకచీరం నివాసేత్వా అజినచమ్మం అంసే కత్వా జటామణ్డలం బన్ధిత్వా ఇసివేసం గహేత్వా కత్తరదణ్డం ఆదాయ పణ్ణసాలతో నిక్ఖమిత్వా పబ్బజితసిరిం సముబ్బహన్తో ‘‘అహో సుఖం, అహో సుఖం, పబ్బజ్జా మే అధిగతా’’తి ఉదానం ఉదానేత్వా చఙ్కమం ఆరుయ్హ అపరాపరం చఙ్కమిత్వా పచ్చేకబుద్ధసదిసేన ఉపసమేన పుత్తదారానం సన్తికం అగమాసి. మద్దీపి మహాసత్తస్స పాదేసు పతిత్వా రోదిత్వా తేనేవ సద్ధిం అస్సమపదం పవిసిత్వా అత్తనో పణ్ణసాలం గన్త్వా ఇసివేసం గణ్హి. పచ్ఛా పుత్తేపి తాపసకుమారకే కరింసు. చత్తారో ఖత్తియా వఙ్కపబ్బతకుచ్ఛిమ్హి వసింసు. అథ మద్దీ మహాసత్తం వరం యాచి ‘‘దేవ, తుమ్హే ఫలాఫలత్థాయ వనం అగన్త్వా పుత్తే గహేత్వా ఇధేవ హోథ, అహం ఫలాఫలం ఆహరిస్సామీ’’తి. తతో పట్ఠాయ సా అరఞ్ఞతో ఫలాఫలాని ఆహరిత్వా తయో జనే పటిజగ్గతి.

    Mahāsatto ekapadikamaggaṃ disvā ‘‘pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti maddiñca putte ca assamapadadvāre ṭhapetvā assamapadaṃ pavisitvā akkharāni oloketvā ‘‘sakkenamhi diṭṭho’’ti ñatvā paṇṇasālaṃ pavisitvā khaggañca dhanuñca apanetvā sāṭake omuñcitvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ajinacammaṃ aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā isivesaṃ gahetvā kattaradaṇḍaṃ ādāya paṇṇasālato nikkhamitvā pabbajitasiriṃ samubbahanto ‘‘aho sukhaṃ, aho sukhaṃ, pabbajjā me adhigatā’’ti udānaṃ udānetvā caṅkamaṃ āruyha aparāparaṃ caṅkamitvā paccekabuddhasadisena upasamena puttadārānaṃ santikaṃ agamāsi. Maddīpi mahāsattassa pādesu patitvā roditvā teneva saddhiṃ assamapadaṃ pavisitvā attano paṇṇasālaṃ gantvā isivesaṃ gaṇhi. Pacchā puttepi tāpasakumārake kariṃsu. Cattāro khattiyā vaṅkapabbatakucchimhi vasiṃsu. Atha maddī mahāsattaṃ varaṃ yāci ‘‘deva, tumhe phalāphalatthāya vanaṃ agantvā putte gahetvā idheva hotha, ahaṃ phalāphalaṃ āharissāmī’’ti. Tato paṭṭhāya sā araññato phalāphalāni āharitvā tayo jane paṭijaggati.

    బోధిసత్తోపి తం వరం యాచి ‘‘భద్దే, మద్ది మయం ఇతో పట్ఠాయ పబ్బజితా నామ, ఇత్థీ చ నామ బ్రహ్మచరియస్స మలం, ఇతో పట్ఠాయ అకాలే మమ సన్తికం మా ఆగచ్ఛాహీ’’తి. సా ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి. మహాసత్తస్స మేత్తానుభావేన సమన్తా తియోజనే సబ్బే తిరచ్ఛానాపి అఞ్ఞమఞ్ఞం మేత్తచిత్తం పటిలభింసు. మద్దీదేవీపి పాతోవ ఉట్ఠాయ పానీయపరిభోజనీయం ఉపట్ఠాపేత్వా ముఖోదకం ఆహరిత్వా దన్తకట్ఠం దత్వా అస్సమపదం సమ్మజ్జిత్వా ద్వే పుత్తే పితు సన్తికే ఠపేత్వా పచ్ఛిఖణిత్తిఅఙ్కుసహత్థా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా వనమూలఫలాఫలాని ఆదాయ పచ్ఛిం పూరేత్వా సాయన్హసమయే అరఞ్ఞతో ఆగన్త్వా పణ్ణసాలాయ ఫలాఫలం ఠపేత్వా న్హత్వా పుత్తే న్హాపేసి. అథ చత్తారోపి జనా పణ్ణసాలాద్వారే నిసీదిత్వా ఫలాఫలం పరిభుఞ్జన్తి. తతో మద్దీ పుత్తే గహేత్వా అత్తనో పణ్ణసాలం పావిసి. ఇమినా నియామేన తే పబ్బతకుచ్ఛిమ్హి సత్త మాసే వసింసూతి.

    Bodhisattopi taṃ varaṃ yāci ‘‘bhadde, maddi mayaṃ ito paṭṭhāya pabbajitā nāma, itthī ca nāma brahmacariyassa malaṃ, ito paṭṭhāya akāle mama santikaṃ mā āgacchāhī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Mahāsattassa mettānubhāvena samantā tiyojane sabbe tiracchānāpi aññamaññaṃ mettacittaṃ paṭilabhiṃsu. Maddīdevīpi pātova uṭṭhāya pānīyaparibhojanīyaṃ upaṭṭhāpetvā mukhodakaṃ āharitvā dantakaṭṭhaṃ datvā assamapadaṃ sammajjitvā dve putte pitu santike ṭhapetvā pacchikhaṇittiaṅkusahatthā araññaṃ pavisitvā vanamūlaphalāphalāni ādāya pacchiṃ pūretvā sāyanhasamaye araññato āgantvā paṇṇasālāya phalāphalaṃ ṭhapetvā nhatvā putte nhāpesi. Atha cattāropi janā paṇṇasālādvāre nisīditvā phalāphalaṃ paribhuñjanti. Tato maddī putte gahetvā attano paṇṇasālaṃ pāvisi. Iminā niyāmena te pabbatakucchimhi satta māse vasiṃsūti.

    వనపవేసనకణ్డవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Vanapavesanakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.

    జూజకపబ్బవణ్ణనా

    Jūjakapabbavaṇṇanā

    తదా కాలిఙ్గరట్ఠే దున్నివిట్ఠబ్రాహ్మణగామవాసీ జూజకో నామ బ్రాహ్మణో భిక్ఖాచరియాయ కహాపణసతం లభిత్వా ఏకస్మిం బ్రాహ్మణకులే ఠపేత్వా పున ధనపరియేసనత్థాయ గతో. తస్మిం చిరాయన్తే బ్రాహ్మణకులా కహాపణసతం వలఞ్జేత్వా పచ్ఛా ఇతరేన ఆగన్త్వా చోదియమానా కహాపణే దాతుం అసక్కోన్తా అమిత్తతాపనం నామ ధీతరం తస్స అదంసు. సో తం ఆదాయ కాలిఙ్గరట్ఠే దున్నివిట్ఠబ్రాహ్మణగామం గన్త్వా వసి. అమిత్తతాపనా సమ్మా బ్రాహ్మణం పరిచరతి. అథ అఞ్ఞే తరుణబ్రాహ్మణా తస్సా ఆచారసమ్పత్తిం దిస్వా ‘‘అయం మహల్లకబ్రాహ్మణం సమ్మా పటిజగ్గతి, తుమ్హే పన అమ్హేసు కిం పమజ్జథా’’తి అత్తనో అత్తనో భరియాయో తజ్జేన్తి. తా ‘‘ఇమం అమిత్తతాపనం ఇమమ్హా గామా పలాపేస్సామా’’తి నదీతిత్థాదీసు సన్నిపతిత్వా తం పరిభాసింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tadā kāliṅgaraṭṭhe dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmavāsī jūjako nāma brāhmaṇo bhikkhācariyāya kahāpaṇasataṃ labhitvā ekasmiṃ brāhmaṇakule ṭhapetvā puna dhanapariyesanatthāya gato. Tasmiṃ cirāyante brāhmaṇakulā kahāpaṇasataṃ valañjetvā pacchā itarena āgantvā codiyamānā kahāpaṇe dātuṃ asakkontā amittatāpanaṃ nāma dhītaraṃ tassa adaṃsu. So taṃ ādāya kāliṅgaraṭṭhe dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmaṃ gantvā vasi. Amittatāpanā sammā brāhmaṇaṃ paricarati. Atha aññe taruṇabrāhmaṇā tassā ācārasampattiṃ disvā ‘‘ayaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ sammā paṭijaggati, tumhe pana amhesu kiṃ pamajjathā’’ti attano attano bhariyāyo tajjenti. Tā ‘‘imaṃ amittatāpanaṃ imamhā gāmā palāpessāmā’’ti nadītitthādīsu sannipatitvā taṃ paribhāsiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౯౧౪.

    1914.

    ‘‘అహు వాసీ కలిఙ్గేసు, జూజకో నామ బ్రాహ్మణో;

    ‘‘Ahu vāsī kaliṅgesu, jūjako nāma brāhmaṇo;

    తస్సాసి దహరా భరియా, నామేనామిత్తతాపనా.

    Tassāsi daharā bhariyā, nāmenāmittatāpanā.

    ౧౯౧౫.

    1915.

    ‘‘తా నం తత్థ గతావోచుం, నదిం ఉదకహారియా;

    ‘‘Tā naṃ tattha gatāvocuṃ, nadiṃ udakahāriyā;

    థియో నం పరిభాసింసు, సమాగన్త్వా కుతూహలా.

    Thiyo naṃ paribhāsiṃsu, samāgantvā kutūhalā.

    ౧౯౧౬.

    1916.

    ‘‘అమిత్తా నూన తే మాతా, అమిత్తో నూన తే పితా;

    ‘‘Amittā nūna te mātā, amitto nūna te pitā;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౧౭.

    1917.

    ‘‘అహితం వత తే ఞాతీ, మన్తయింసు రహోగతా;

    ‘‘Ahitaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౧౮.

    1918.

    ‘‘అమిత్తా వత తే ఞాతీ, మన్తయింసు రహోగతా;

    ‘‘Amittā vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౧౯.

    1919.

    ‘‘దుక్కటం వత తే ఞాతీ, మన్తయింసు రహోగతా;

    ‘‘Dukkaṭaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౨౦.

    1920.

    ‘‘పాపకం వత తే ఞాతీ, మన్తయింసు రహోగతా;

    ‘‘Pāpakaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౨౧.

    1921.

    ‘‘అమనాపం వత తే ఞాతీ, మన్తయింసు రహోగతా;

    ‘‘Amanāpaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౨౨.

    1922.

    ‘‘అమనాపవాసం వసి, జిణ్ణేన పతినా సహ;

    ‘‘Amanāpavāsaṃ vasi, jiṇṇena patinā saha;

    యా త్వం వససి జిణ్ణస్స, మతం తే జీవితా వరం.

    Yā tvaṃ vasasi jiṇṇassa, mataṃ te jīvitā varaṃ.

    ౧౯౨౩.

    1923.

    ‘‘న హి నూన తుయ్హం కల్యాణి, పితా మాతా చ సోభనే;

    ‘‘Na hi nūna tuyhaṃ kalyāṇi, pitā mātā ca sobhane;

    అఞ్ఞం భత్తారం విన్దింసు, యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు;

    Aññaṃ bhattāraṃ vindiṃsu, ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu;

    ఏవం దహరియం సతిం.

    Evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౨౪.

    1924.

    ‘‘దుయిట్ఠం తే నవమియం, అకతం అగ్గిహుత్తకం;

    ‘‘Duyiṭṭhaṃ te navamiyaṃ, akataṃ aggihuttakaṃ;

    యే తం జిణ్ణస్స పాదంసు, ఏవం దహరియం సతిం.

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ౧౯౨౫.

    1925.

    ‘‘సమణే బ్రాహ్మణే నూన, బ్రహ్మచరియపరాయణే;

    ‘‘Samaṇe brāhmaṇe nūna, brahmacariyaparāyaṇe;

    సా త్వం లోకే అభిసపి, సీలవన్తే బహుస్సుతే;

    Sā tvaṃ loke abhisapi, sīlavante bahussute;

    యా త్వం వససి జిణ్ణస్స, ఏవం దహరియా సతీ.

    Yā tvaṃ vasasi jiṇṇassa, evaṃ dahariyā satī.

    ౧౯౨౬.

    1926.

    ‘‘న దుక్ఖం అహినా దట్ఠం, న దుక్ఖం సత్తియా హతం;

    ‘‘Na dukkhaṃ ahinā daṭṭhaṃ, na dukkhaṃ sattiyā hataṃ;

    తఞ్చ దుక్ఖఞ్చ తిబ్బఞ్చ, యం పస్సే జిణ్ణకం పతిం.

    Tañca dukkhañca tibbañca, yaṃ passe jiṇṇakaṃ patiṃ.

    ౧౯౨౭.

    1927.

    ‘‘నత్థి ఖిడ్డా నత్థి రతి, జిణ్ణేన పతినా సహ;

    ‘‘Natthi khiḍḍā natthi rati, jiṇṇena patinā saha;

    నత్థి ఆలాపసల్లాపో, జగ్ఘితమ్పి న సోభతి.

    Natthi ālāpasallāpo, jagghitampi na sobhati.

    ౧౯౨౮.

    1928.

    ‘‘యదా చ దహరో దహరా, మన్తయన్తి రహోగతా;

    ‘‘Yadā ca daharo daharā, mantayanti rahogatā;

    సబ్బేసం సోకా నస్సన్తి, యే కేచి హదయస్సితా.

    Sabbesaṃ sokā nassanti, ye keci hadayassitā.

    ౧౯౨౯.

    1929.

    ‘‘దహరా త్వం రూపవతీ, పురిసానంభిపత్థితా;

    ‘‘Daharā tvaṃ rūpavatī, purisānaṃbhipatthitā;

    గచ్ఛ ఞాతికులే అచ్ఛ, కిం జిణ్ణో రమయిస్సతీ’’తి.

    Gaccha ñātikule accha, kiṃ jiṇṇo ramayissatī’’ti.

    తత్థ అహూతి అహోసి. వాసీ కలిఙ్గేసూతి కాలిఙ్గరట్ఠేసు దున్నివిట్ఠబ్రాహ్మణగామవాసీ. తా నం తత్థ గతావోచున్తి తత్థ గామే తా ఇత్థియో నదీతిత్థే ఉదకహారికా హుత్వా గతా నం అవోచుం. థియో నం పరిభాసింసూతి ఇత్థియో న అఞ్ఞం కిఞ్చి అవోచుం, అథ ఖో నం పరిభాసింసు. కుతూహలాతి కోతూహలజాతా వియ హుత్వా. సమాగన్త్వాతి సమన్తా పరిక్ఖిపిత్వా. దహరియం సతిన్తి దహరిం తరుణిం సోభగ్గప్పత్తం సమానం. జిణ్ణస్సాతి జరాజిణ్ణస్స గేహే. దుయిట్ఠం తే నవమియన్తి తవ నవమియం యాగం దుయిట్ఠం భవిస్సతి, సో తే యాగపిణ్డో పఠమం మహల్లకకాకేన గహితో భవిస్సతి. ‘‘దుయిట్ఠా తే నవమియా’’తిపి పాఠో, నవమియా తయా దుయిట్ఠా భవిస్సతీతి అత్థో. అకతం అగ్గిహుత్తకన్తి అగ్గిజుహనమ్పి తయా అకతం భవిస్సతి. అభిసపీతి సమణబ్రాహ్మణే సమితపాపే వా బాహితపాపే వా అక్కోసి. తస్స తే పాపస్స ఇదం ఫలన్తి అధిప్పాయేనేవ ఆహంసు. జగ్ఘితమ్పి న సోభతీతి ఖణ్డదన్తే వివరిత్వా హసన్తస్స మహల్లకస్స హసితమ్పి న సోభతి. సబ్బేసం సోకా నస్సన్తీతి సబ్బే ఏతేసం సోకా వినస్సన్తి. కిం జిణ్ణోతి అయం జిణ్ణో తం పఞ్చహి కామగుణేహి కథం రమయిస్సతీతి.

    Tattha ahūti ahosi. Vāsī kaliṅgesūti kāliṅgaraṭṭhesu dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmavāsī. Tā naṃ tattha gatāvocunti tattha gāme tā itthiyo nadītitthe udakahārikā hutvā gatā naṃ avocuṃ. Thiyo naṃ paribhāsiṃsūti itthiyo na aññaṃ kiñci avocuṃ, atha kho naṃ paribhāsiṃsu. Kutūhalāti kotūhalajātā viya hutvā. Samāgantvāti samantā parikkhipitvā. Dahariyaṃ satinti dahariṃ taruṇiṃ sobhaggappattaṃ samānaṃ. Jiṇṇassāti jarājiṇṇassa gehe. Duyiṭṭhaṃ te navamiyanti tava navamiyaṃ yāgaṃ duyiṭṭhaṃ bhavissati, so te yāgapiṇḍo paṭhamaṃ mahallakakākena gahito bhavissati. ‘‘Duyiṭṭhā te navamiyā’’tipi pāṭho, navamiyā tayā duyiṭṭhā bhavissatīti attho. Akataṃ aggihuttakanti aggijuhanampi tayā akataṃ bhavissati. Abhisapīti samaṇabrāhmaṇe samitapāpe vā bāhitapāpe vā akkosi. Tassa te pāpassa idaṃ phalanti adhippāyeneva āhaṃsu. Jagghitampi na sobhatīti khaṇḍadante vivaritvā hasantassa mahallakassa hasitampi na sobhati. Sabbesaṃ sokā nassantīti sabbe etesaṃ sokā vinassanti. Kiṃ jiṇṇoti ayaṃ jiṇṇo taṃ pañcahi kāmaguṇehi kathaṃ ramayissatīti.

    సా తాసం సన్తికా పరిభాసం లభిత్వా ఉదకఘటం ఆదాయ రోదమానా ఘరం గన్త్వా ‘‘కిం భోతి రోదసీ’’తి బ్రాహ్మణేన పుట్ఠా తస్స ఆరోచేన్తీ ఇమం గాథమాహ –

    Sā tāsaṃ santikā paribhāsaṃ labhitvā udakaghaṭaṃ ādāya rodamānā gharaṃ gantvā ‘‘kiṃ bhoti rodasī’’ti brāhmaṇena puṭṭhā tassa ārocentī imaṃ gāthamāha –

    ౧౯౩౦.

    1930.

    ‘‘న తే బ్రాహ్మణ గచ్ఛామి, నదిం ఉదకహారియా;

    ‘‘Na te brāhmaṇa gacchāmi, nadiṃ udakahāriyā;

    థియో మం పరిభాసన్తి, తయా జిణ్ణేన బ్రాహ్మణా’’తి.

    Thiyo maṃ paribhāsanti, tayā jiṇṇena brāhmaṇā’’ti.

    తస్సత్థో – బ్రాహ్మణ, తయా జిణ్ణేన మం ఇత్థియో పరిభాసన్తి, తస్మా ఇతో పట్ఠాయ తవ ఉదకహారికా హుత్వా నదిం న గచ్ఛామీతి.

    Tassattho – brāhmaṇa, tayā jiṇṇena maṃ itthiyo paribhāsanti, tasmā ito paṭṭhāya tava udakahārikā hutvā nadiṃ na gacchāmīti.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౧౯౩౧.

    1931.

    ‘‘మా మే త్వం అకరా కమ్మం, మా మే ఉదకమాహరి;

    ‘‘Mā me tvaṃ akarā kammaṃ, mā me udakamāhari;

    అహం ఉదకమాహిస్సం, మా భోతి కుపితా అహూ’’తి.

    Ahaṃ udakamāhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū’’ti.

    తత్థ ఉదకమాహిస్సన్తి భోతి అహం ఉదకం ఆహరిస్సామి.

    Tattha udakamāhissanti bhoti ahaṃ udakaṃ āharissāmi.

    బ్రాహ్మణీ ఆహ –

    Brāhmaṇī āha –

    ౧౯౩౨.

    1932.

    ‘‘నాహం తమ్హి కులే జాతా, యం త్వం ఉదకమాహరే;

    ‘‘Nāhaṃ tamhi kule jātā, yaṃ tvaṃ udakamāhare;

    ఏవం బ్రాహ్మణ జానాహి, న తే వచ్ఛామహం ఘరే.

    Evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchāmahaṃ ghare.

    ౧౯౩౩.

    1933.

    ‘‘సచే మే దాసం దాసిం వా, నానయిస్ససి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Sace me dāsaṃ dāsiṃ vā, nānayissasi brāhmaṇa;

    ఏవం బ్రాహ్మణ జానాహి, న తే వచ్ఛామి సన్తికే’’తి.

    Evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchāmi santike’’ti.

    తత్థ నాహన్తి బ్రాహ్మణ, యమ్హి కులే సామికో కమ్మం కరోతి, నాహం తత్థ జాతా. యం త్వన్తి తస్మా యం ఉదకం త్వం ఆహరిస్ససి, న మయ్హం తేన అత్థో.

    Tattha nāhanti brāhmaṇa, yamhi kule sāmiko kammaṃ karoti, nāhaṃ tattha jātā. Yaṃ tvanti tasmā yaṃ udakaṃ tvaṃ āharissasi, na mayhaṃ tena attho.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౧౯౩౪.

    1934.

    ‘‘నత్థి మే సిప్పఠానం వా, ధనం ధఞ్ఞఞ్చ బ్రాహ్మణి;

    ‘‘Natthi me sippaṭhānaṃ vā, dhanaṃ dhaññañca brāhmaṇi;

    కుతోహం దాసం దాసిం వా, ఆనయిస్సామి భోతియా;

    Kutohaṃ dāsaṃ dāsiṃ vā, ānayissāmi bhotiyā;

    అహం భోతిం ఉపట్ఠిస్సం, మా భోతి కుపితా అహూ’’తి.

    Ahaṃ bhotiṃ upaṭṭhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū’’ti.

    బ్రాహ్మణీ ఆహ –

    Brāhmaṇī āha –

    ౧౯౩౫.

    1935.

    ‘‘ఏహి తే అహమక్ఖిస్సం, యథా మే వచనం సుతం;

    ‘‘Ehi te ahamakkhissaṃ, yathā me vacanaṃ sutaṃ;

    ఏస వేస్సన్తరో రాజా, వఙ్కే వసతి పబ్బతే.

    Esa vessantaro rājā, vaṅke vasati pabbate.

    ౧౯౩౬.

    1936.

    ‘‘తం త్వం గన్త్వాన యాచస్సు, దాసం దాసిఞ్చ బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Taṃ tvaṃ gantvāna yācassu, dāsaṃ dāsiñca brāhmaṇa;

    సో తే దస్సతి యాచితో, దాసం దాసిఞ్చ ఖత్తియో’’తి.

    So te dassati yācito, dāsaṃ dāsiñca khattiyo’’ti.

    తత్థ ఏహి తే అహమక్ఖిస్సన్తి అహం తే ఆచిక్ఖిస్సామి. ఇదం సా దేవతాధిగ్గహితా హుత్వా ఆహ.

    Tattha ehi te ahamakkhissanti ahaṃ te ācikkhissāmi. Idaṃ sā devatādhiggahitā hutvā āha.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౧౯౩౭.

    1937.

    ‘‘జిణ్ణోహమస్మి దుబ్బలో, దీఘో చద్ధా సుదుగ్గమో;

    ‘‘Jiṇṇohamasmi dubbalo, dīgho caddhā suduggamo;

    మా భోతి పరిదేవేసి, మా చ త్వం విమనా అహు;

    Mā bhoti paridevesi, mā ca tvaṃ vimanā ahu;

    అహం భోతిం ఉపట్ఠిస్సం, మా భోతి కుపితా అహూ’’తి.

    Ahaṃ bhotiṃ upaṭṭhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū’’ti.

    తత్థ జిణ్ణోహమస్మీతి భద్దే, అహం జిణ్ణో అమ్హి, కథం గమిస్సామీతి.

    Tattha jiṇṇohamasmīti bhadde, ahaṃ jiṇṇo amhi, kathaṃ gamissāmīti.

    బ్రాహ్మణీ ఆహ –

    Brāhmaṇī āha –

    ౧౯౩౮.

    1938.

    ‘‘యథా అగన్త్వా సఙ్గామం, అయుద్ధోవ పరాజితో;

    ‘‘Yathā agantvā saṅgāmaṃ, ayuddhova parājito;

    ఏవమేవ తువం బ్రహ్మే, అగన్త్వావ పరాజితో.

    Evameva tuvaṃ brahme, agantvāva parājito.

    ౧౯౩౯.

    1939.

    ‘‘సచే మే దాసం దాసిం వా, నానయిస్ససి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Sace me dāsaṃ dāsiṃ vā, nānayissasi brāhmaṇa;

    ఏవం బ్రాహ్మణ జానాహి, న తే వచ్ఛామహం ఘరే;

    Evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchāmahaṃ ghare;

    అమనాపం తే కరిస్సామి, తం తే దుక్ఖం భవిస్సతి.

    Amanāpaṃ te karissāmi, taṃ te dukkhaṃ bhavissati.

    ౧౯౪౦.

    1940.

    ‘‘నక్ఖత్తే ఉతుపుబ్బేసు, యదా మం దక్ఖిసిలఙ్కతం;

    ‘‘Nakkhatte utupubbesu, yadā maṃ dakkhisilaṅkataṃ;

    అఞ్ఞేహి సద్ధిం రమమానం, తం తే దుక్ఖం భవిస్సతి.

    Aññehi saddhiṃ ramamānaṃ, taṃ te dukkhaṃ bhavissati.

    ౧౯౪౧.

    1941.

    ‘‘అదస్సనేన మయ్హం తే, జిణ్ణస్స పరిదేవతో;

    ‘‘Adassanena mayhaṃ te, jiṇṇassa paridevato;

    భియ్యో వఙ్కా చ పలితా, బహూ హేస్సన్తి బ్రాహ్మణా’’తి.

    Bhiyyo vaṅkā ca palitā, bahū hessanti brāhmaṇā’’ti.

    తత్థ అమనాపం తేతి వేస్సన్తరస్స సన్తికం గన్త్వా దాసం వా దాసిం వా అనాహరన్తస్స తవ అరుచ్చనకం కమ్మం కరిస్సామి. నక్ఖత్తే ఉతుపుబ్బేసూతి నక్ఖత్తయోగవసేన వా ఛన్నం ఉతూనం తస్స తస్స పుబ్బవసేన వా పవత్తేసు ఛణేసు.

    Tattha amanāpaṃ teti vessantarassa santikaṃ gantvā dāsaṃ vā dāsiṃ vā anāharantassa tava aruccanakaṃ kammaṃ karissāmi. Nakkhatte utupubbesūti nakkhattayogavasena vā channaṃ utūnaṃ tassa tassa pubbavasena vā pavattesu chaṇesu.

    తం సుత్వా బ్రాహ్మణో భీతో అహోసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Taṃ sutvā brāhmaṇo bhīto ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౯౪౨.

    1942.

    ‘‘తతో సో బ్రాహ్మణో భీతో, బ్రాహ్మణియా వసానుగో;

    ‘‘Tato so brāhmaṇo bhīto, brāhmaṇiyā vasānugo;

    అట్టితో కామరాగేన, బ్రాహ్మణిం ఏతదబ్రవి.

    Aṭṭito kāmarāgena, brāhmaṇiṃ etadabravi.

    ౧౯౪౩.

    1943.

    ‘‘పాథేయ్యం మే కరోహి త్వం, సంకుల్యా సగుళాని చ;

    ‘‘Pātheyyaṃ me karohi tvaṃ, saṃkulyā saguḷāni ca;

    మధుపిణ్డికా చ సుకతాయో, సత్తుభత్తఞ్చ బ్రాహ్మణి.

    Madhupiṇḍikā ca sukatāyo, sattubhattañca brāhmaṇi.

    ౧౯౪౪.

    1944.

    ‘‘ఆనయిస్సం మేథునకే, ఉభో దాసకుమారకే;

    ‘‘Ānayissaṃ methunake, ubho dāsakumārake;

    తే తం పరిచరిస్సన్తి, రత్తిన్దివమతన్దితా’’తి.

    Te taṃ paricarissanti, rattindivamatanditā’’ti.

    తత్థ అట్టితోతి ఉపద్దుతో పీళితో. సగుళాని చాతి సగుళపూవే చ. సత్తుభత్తన్తి బద్ధసత్తుఅబద్ధసత్తుఞ్చేవ పుటభత్తఞ్చ. మేథునకేతి జాతిగోత్తకులపదేసేహి సదిసే. దాసకుమారకేతి తవ దాసత్థాయ కుమారకే.

    Tattha aṭṭitoti upadduto pīḷito. Saguḷāni cāti saguḷapūve ca. Sattubhattanti baddhasattuabaddhasattuñceva puṭabhattañca. Methunaketi jātigottakulapadesehi sadise. Dāsakumāraketi tava dāsatthāya kumārake.

    సా ఖిప్పం పాథేయ్యం పటియాదేత్వా బ్రాహ్మణస్స ఆరోచేసి. సో గేహే దుబ్బలట్ఠానం థిరం కత్వా ద్వారం సఙ్ఖరిత్వా అరఞ్ఞా దారూని ఆహరిత్వా ఘటేన ఉదకం ఆహరిత్వా గేహే సబ్బభాజనాని పూరేత్వా తత్థేవ తాపసవేసం గహేత్వా ‘‘భద్దే, ఇతో పట్ఠాయ వికాలే మా నిక్ఖమి, యావ మమాగమనా అప్పమత్తా హోహీ’’తి ఓవదిత్వా ఉపాహనం ఆరుయ్హ పాథేయ్యపసిబ్బకం అంసే లగ్గేత్వా అమిత్తతాపనం పదక్ఖిణం కత్వా అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి రోదిత్వా పక్కామి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Sā khippaṃ pātheyyaṃ paṭiyādetvā brāhmaṇassa ārocesi. So gehe dubbalaṭṭhānaṃ thiraṃ katvā dvāraṃ saṅkharitvā araññā dārūni āharitvā ghaṭena udakaṃ āharitvā gehe sabbabhājanāni pūretvā tattheva tāpasavesaṃ gahetvā ‘‘bhadde, ito paṭṭhāya vikāle mā nikkhami, yāva mamāgamanā appamattā hohī’’ti ovaditvā upāhanaṃ āruyha pātheyyapasibbakaṃ aṃse laggetvā amittatāpanaṃ padakkhiṇaṃ katvā assupuṇṇehi nettehi roditvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౯౪౫.

    1945.

    ‘‘ఇదం వత్వా బ్రహ్మబన్ధు, పటిముఞ్చి ఉపాహనా;

    ‘‘Idaṃ vatvā brahmabandhu, paṭimuñci upāhanā;

    తతో సో మన్తయిత్వాన, భరియం కత్వా పదక్ఖిణం.

    Tato so mantayitvāna, bhariyaṃ katvā padakkhiṇaṃ.

    ౧౯౪౬.

    1946.

    ‘‘పక్కామి సో రుణ్ణముఖో, బ్రాహ్మణో సహితబ్బతో;

    ‘‘Pakkāmi so ruṇṇamukho, brāhmaṇo sahitabbato;

    సివీనం నగరం ఫీతం, దాసపరియేసనం చర’’న్తి.

    Sivīnaṃ nagaraṃ phītaṃ, dāsapariyesanaṃ cara’’nti.

    తత్థ రుణ్ణముఖోతి రుదంముఖో. సహితబ్బతోతి సమాదిన్నవతో, గహితతాపసవేసోతి అత్థో. చరన్తి దాసపరియేసనం చరన్తో సివీనం నగరం ఆరబ్భ పక్కామి.

    Tattha ruṇṇamukhoti rudaṃmukho. Sahitabbatoti samādinnavato, gahitatāpasavesoti attho. Caranti dāsapariyesanaṃ caranto sivīnaṃ nagaraṃ ārabbha pakkāmi.

    సో తం నగరం గన్త్వా సన్నిపతితం జనం ‘‘వేస్సన్తరో కుహి’’న్తి పుచ్ఛతి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    So taṃ nagaraṃ gantvā sannipatitaṃ janaṃ ‘‘vessantaro kuhi’’nti pucchati. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౯౪౭.

    1947.

    ‘‘సో తత్థ గన్త్వా అవచ, యే తత్థాసుం సమాగతా;

    ‘‘So tattha gantvā avaca, ye tatthāsuṃ samāgatā;

    కుహిం వేస్సన్తరో రాజా, కత్థ పస్సేము ఖత్తియం.

    Kuhiṃ vessantaro rājā, kattha passemu khattiyaṃ.

    ౧౯౪౮.

    1948.

    ‘‘తే జనా తం అవచింసు, యే తత్థాసుం సమాగతా;

    ‘‘Te janā taṃ avaciṃsu, ye tatthāsuṃ samāgatā;

    తుమ్హేహి బ్రహ్మే పకతో, అతిదానేన ఖత్తియో;

    Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    పబ్బాజితో సకా రట్ఠా, వఙ్కే వసతి పబ్బతే.

    Pabbājito sakā raṭṭhā, vaṅke vasati pabbate.

    ౧౯౪౯.

    1949.

    ‘‘తుమ్హేహి బ్రహ్మే పకతో, అతిదానేన ఖత్తియో;

    ‘‘Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    ఆదాయ పుత్తదారఞ్చ, వఙ్కే వసతి పబ్బతే’’తి.

    Ādāya puttadārañca, vaṅke vasati pabbate’’ti.

    తత్థ పకతోతి ఉపద్దుతో పీళితో అత్తనో నగరే వసితుం అలభిత్వా ఇదాని వఙ్కపబ్బతే వసతి.

    Tattha pakatoti upadduto pīḷito attano nagare vasituṃ alabhitvā idāni vaṅkapabbate vasati.

    ఏవం ‘‘తుమ్హే అమ్హాకం రాజానం నాసేత్వా పునపి ఆగతా ఇధ తిట్ఠథా’’తి తే లేడ్డుదణ్డాదిహత్థా బ్రాహ్మణం అనుబన్ధింసు. సో దేవతాధిగ్గహితో హుత్వా వఙ్కపబ్బతమగ్గమేవ గణ్హి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ ‘‘tumhe amhākaṃ rājānaṃ nāsetvā punapi āgatā idha tiṭṭhathā’’ti te leḍḍudaṇḍādihatthā brāhmaṇaṃ anubandhiṃsu. So devatādhiggahito hutvā vaṅkapabbatamaggameva gaṇhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౯౫౦.

    1950.

    ‘‘సో చోదితో బ్రాహ్మణియా, బ్రాహ్మణో కామగిద్ధిమా;

    ‘‘So codito brāhmaṇiyā, brāhmaṇo kāmagiddhimā;

    అఘం తం పటిసేవిత్థ, వనే వాళమిగాకిణ్ణే;

    Aghaṃ taṃ paṭisevittha, vane vāḷamigākiṇṇe;

    ఖగ్గదీపినిసేవితే.

    Khaggadīpinisevite.

    ౧౯౫౧.

    1951.

    ‘‘ఆదాయ బేళువం దణ్డం, అగ్గిహుత్తం కమణ్డలుం;

    ‘‘Ādāya beḷuvaṃ daṇḍaṃ, aggihuttaṃ kamaṇḍaluṃ;

    సో పావిసి బ్రహారఞ్ఞం, యత్థ అస్సోసి కామదం.

    So pāvisi brahāraññaṃ, yattha assosi kāmadaṃ.

    ౧౯౫౨.

    1952.

    ‘‘తం పవిట్ఠం బ్రహారఞ్ఞం, కోకా నం పరివారయుం;

    ‘‘Taṃ paviṭṭhaṃ brahāraññaṃ, kokā naṃ parivārayuṃ;

    విక్కన్ది సో విప్పనట్ఠో, దూరే పన్థా అపక్కమి.

    Vikkandi so vippanaṭṭho, dūre panthā apakkami.

    ౧౯౫౩.

    1953.

    ‘‘తతో సో బ్రాహ్మణో గన్త్వా, భోగలుద్ధో అసఞ్ఞతో;

    ‘‘Tato so brāhmaṇo gantvā, bhogaluddho asaññato;

    వఙ్కస్సోరోహణే నట్ఠే, ఇమా గాథా అభాసథా’’తి.

    Vaṅkassorohaṇe naṭṭhe, imā gāthā abhāsathā’’ti.

    తత్థ అఘం తన్తి తం మహాజనేన అనుబన్ధనదుక్ఖఞ్చేవ వనపరియోగాహనదుక్ఖఞ్చ. అగ్గిహుత్తన్తి అగ్గిజుహనకటచ్ఛుం. కోకా నం పరివారయున్తి సో హి అరఞ్ఞం పవిసిత్వా వఙ్కపబ్బతగామిమగ్గం అజానన్తో మగ్గమూళ్హో హుత్వా అరఞ్ఞే విచరి. అథ నం ఆరక్ఖణత్థాయ నిసిన్నస్స చేతపుత్తస్స సునఖా పరివారయింసూతి అత్థో. విక్కన్ది సోతి సో ఏకరుక్ఖం ఆరుయ్హ మహన్తేన రవేన కన్ది. విప్పనట్ఠోతి వినట్ఠమగ్గో. దూరే పన్థాతి వఙ్కపబ్బతగామిపన్థతో దూరే పక్కామి. భోగలుద్ధోతి భోగరత్తో. అసఞ్ఞతోతి దుస్సీలో. వఙ్కస్సోరోహణే నట్ఠేతి వఙ్కపబ్బతస్స గమనమగ్గే వినట్ఠే.

    Tattha aghaṃ tanti taṃ mahājanena anubandhanadukkhañceva vanapariyogāhanadukkhañca. Aggihuttanti aggijuhanakaṭacchuṃ. Kokā naṃ parivārayunti so hi araññaṃ pavisitvā vaṅkapabbatagāmimaggaṃ ajānanto maggamūḷho hutvā araññe vicari. Atha naṃ ārakkhaṇatthāya nisinnassa cetaputtassa sunakhā parivārayiṃsūti attho. Vikkandi soti so ekarukkhaṃ āruyha mahantena ravena kandi. Vippanaṭṭhoti vinaṭṭhamaggo. Dūre panthāti vaṅkapabbatagāmipanthato dūre pakkāmi. Bhogaluddhoti bhogaratto. Asaññatoti dussīlo. Vaṅkassorohaṇe naṭṭheti vaṅkapabbatassa gamanamagge vinaṭṭhe.

    సో సునఖేహి పరివారితో రుక్ఖే నిసిన్నోవ ఇమా గాథా అభాసథ –

    So sunakhehi parivārito rukkhe nisinnova imā gāthā abhāsatha –

    ౧౯౫౪.

    1954.

    ‘‘కో రాజపుత్తం నిసభం, జయన్తమపరాజితం;

    ‘‘Ko rājaputtaṃ nisabhaṃ, jayantamaparājitaṃ;

    భయే ఖేమస్స దాతారం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Bhaye khemassa dātāraṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౫౫.

    1955.

    ‘‘యో యాచతం పతిట్ఠాసి, భూతానం ధరణీరివ;

    ‘‘Yo yācataṃ patiṭṭhāsi, bhūtānaṃ dharaṇīriva;

    ధరణూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Dharaṇūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౫౬.

    1956.

    ‘‘యో యాచతం గతీ ఆసి, సవన్తీనంవ సాగరో;

    ‘‘Yo yācataṃ gatī āsi, savantīnaṃva sāgaro;

    సాగరూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Sāgarūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౫౭.

    1957.

    ‘‘కల్యాణతిత్థం సుచిమం, సీతూదకం మనోరమం;

    ‘‘Kalyāṇatitthaṃ sucimaṃ, sītūdakaṃ manoramaṃ;

    పుణ్డరీకేహి సఞ్ఛన్నం, యుత్తం కిఞ్జక్ఖరేణునా;

    Puṇḍarīkehi sañchannaṃ, yuttaṃ kiñjakkhareṇunā;

    రహదూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Rahadūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౫౮.

    1958.

    ‘‘అస్సత్థంవ పథే జాతం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం;

    ‘‘Assatthaṃva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    సన్తానం విసమేతారం, కిలన్తానం పటిగ్గహం;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    తథూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౫౯.

    1959.

    ‘‘నిగ్రోధంవ పథే జాతం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం;

    ‘‘Nigrodhaṃva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    సన్తానం విసమేతారం, కిలన్తానం పటిగ్గహం;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    తథూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౬౦.

    1960.

    ‘‘అమ్బం ఇవ పథే జాతం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం;

    ‘‘Ambaṃ iva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    సన్తానం విసమేతారం, కిలన్తానం పటిగ్గహం;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    తథూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౬౧.

    1961.

    ‘‘సాలం ఇవ పథే జాతం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం;

    ‘‘Sālaṃ iva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    సన్తానం విసమేతారం, కిలన్తానం పటిగ్గహం;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    తథూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౬౨.

    1962.

    ‘‘దుమం ఇవ పథే జాతం, సీతచ్ఛాయం మనోరమం;

    ‘‘Dumaṃ iva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    సన్తానం విసమేతారం, కిలన్తానం పటిగ్గహం;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    తథూపమం మహారాజం, కో మే వేస్సన్తరం విదూ.

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ౧౯౬౩.

    1963.

    ‘‘ఏవఞ్చ మే విలపతో, పవిట్ఠస్స బ్రహావనే;

    ‘‘Evañca me vilapato, paviṭṭhassa brahāvane;

    అహం జానన్తి యో వజ్జా, నన్దిం సో జనయే మమ.

    Ahaṃ jānanti yo vajjā, nandiṃ so janaye mama.

    ౧౯౬౪.

    1964.

    ‘‘ఏవఞ్చ మే విలపతో, పవిట్ఠస్స బ్రహావనే;

    ‘‘Evañca me vilapato, paviṭṭhassa brahāvane;

    అహం జానన్తి యో వజ్జా, తాయ సో ఏకవాచాయ;

    Ahaṃ jānanti yo vajjā, tāya so ekavācāya;

    పసవే పుఞ్ఞం అనప్పక’’న్తి.

    Pasave puññaṃ anappaka’’nti.

    తత్థ జయన్తన్తి మచ్ఛేరచిత్తం విజయన్తం. కో మే వేస్సన్తరం విదూతి కో మయ్హం వేస్సన్తరం ఆచిక్ఖేయ్యాతి వదతి. పతిట్ఠాసీతి పతిట్ఠా ఆసి. సన్తానన్తి పరిస్సన్తానం. కిలన్తానన్తి మగ్గకిలన్తానం. పటిగ్గహన్తి పటిగ్గాహకం పతిట్ఠాభూతం. అహం జానన్తి యో వజ్జాతి అహం వేస్సన్తరస్స వసనట్ఠానం జానామీతి యో వదేయ్యాతి అత్థో.

    Tattha jayantanti maccheracittaṃ vijayantaṃ. Ko me vessantaraṃ vidūti ko mayhaṃ vessantaraṃ ācikkheyyāti vadati. Patiṭṭhāsīti patiṭṭhā āsi. Santānanti parissantānaṃ. Kilantānanti maggakilantānaṃ. Paṭiggahanti paṭiggāhakaṃ patiṭṭhābhūtaṃ. Ahaṃ jānanti yo vajjāti ahaṃ vessantarassa vasanaṭṭhānaṃ jānāmīti yo vadeyyāti attho.

    తస్స తం పరిదేవసద్దం సుత్వా ఆరక్ఖణత్థాయ ఠపితో చేతపుత్తో మిగలుద్దకో హుత్వా అరఞ్ఞే విచరన్తో ‘‘అయం బ్రాహ్మణో వేస్సన్తరస్స వసనట్ఠానత్థాయ పరిదేవతి, న ఖో పనేస ధమ్మతాయ ఆగతో, మద్దిం వా దారకే వా యాచిస్సతి, ఇధేవ నం మారేస్సామీ’’తి తస్స సన్తికం గన్త్వా ‘‘బ్రాహ్మణ, న తే జీవితం దస్సామీ’’తి ధనుం ఆరోపేత్వా ఆకడ్ఢిత్వా తజ్జేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tassa taṃ paridevasaddaṃ sutvā ārakkhaṇatthāya ṭhapito cetaputto migaluddako hutvā araññe vicaranto ‘‘ayaṃ brāhmaṇo vessantarassa vasanaṭṭhānatthāya paridevati, na kho panesa dhammatāya āgato, maddiṃ vā dārake vā yācissati, idheva naṃ māressāmī’’ti tassa santikaṃ gantvā ‘‘brāhmaṇa, na te jīvitaṃ dassāmī’’ti dhanuṃ āropetvā ākaḍḍhitvā tajjesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౧౯౬౫.

    1965.

    ‘‘తస్స చేతో పటిస్సోసి, అరఞ్ఞే లుద్దకో చరం;

    ‘‘Tassa ceto paṭissosi, araññe luddako caraṃ;

    తుమ్హేహి బ్రహ్మే పకతో, అతిదానేన ఖత్తియో;

    Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    పబ్బాజితో సకా రట్ఠా, వఙ్కే వసతి పబ్బతే.

    Pabbājito sakā raṭṭhā, vaṅke vasati pabbate.

    ౧౯౬౬.

    1966.

    ‘‘తుమ్హేహి బ్రహ్మే పకతో, అతిదానేన ఖత్తియో;

    ‘‘Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    ఆదాయ పుత్తదారఞ్చ, వఙ్కే వసతి పబ్బతే.

    Ādāya puttadārañca, vaṅke vasati pabbate.

    ౧౯౬౭.

    1967.

    ‘‘అకిచ్చకారీ దుమ్మేధో, రట్ఠా పవనమాగతో;

    ‘‘Akiccakārī dummedho, raṭṭhā pavanamāgato;

    రాజపుత్తం గవేసన్తో, బకో మచ్ఛమివోదకే.

    Rājaputtaṃ gavesanto, bako macchamivodake.

    ౧౯౬౮.

    1968.

    ‘‘తస్స త్యాహం న దస్సామి, జీవితం ఇధ బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Tassa tyāhaṃ na dassāmi, jīvitaṃ idha brāhmaṇa;

    అయఞ్హి తే మయా నున్నో, సరో పిస్సతి లోహితం.

    Ayañhi te mayā nunno, saro pissati lohitaṃ.

    ౧౯౬౯.

    1969.

    ‘‘సిరో తే వజ్ఝయిత్వాన, హదయం ఛేత్వా సబన్ధనం;

    ‘‘Siro te vajjhayitvāna, hadayaṃ chetvā sabandhanaṃ;

    పన్థసకుణం యజిస్సామి, తుయ్హం మంసేన బ్రాహ్మణ.

    Panthasakuṇaṃ yajissāmi, tuyhaṃ maṃsena brāhmaṇa.

    ౧౯౭౦.

    1970.

    ‘‘తుయ్హం మంసేన మేదేన, మత్థకేన చ బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Tuyhaṃ maṃsena medena, matthakena ca brāhmaṇa;

    ఆహుతిం పగ్గహేస్సామి, ఛేత్వాన హదయం తవ.

    Āhutiṃ paggahessāmi, chetvāna hadayaṃ tava.

    ౧౯౭౧.

    1971.

    ‘‘తం మే సుయిట్ఠం సుహుతం, తుయ్హం మంసేన బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Taṃ me suyiṭṭhaṃ suhutaṃ, tuyhaṃ maṃsena brāhmaṇa;

    న చ త్వం రాజపుత్తస్స, భరియం పుత్తే చ నేస్ససీ’’తి.

    Na ca tvaṃ rājaputtassa, bhariyaṃ putte ca nessasī’’ti.

    తత్థ అకిచ్చకారీతి త్వం అకిచ్చకారకో. దుమ్మేధోతి నిప్పఞ్ఞో. రట్ఠా పవనమాగతోతి రట్ఠతో మహారఞ్ఞం ఆగతో. సరో పిస్సతీతి అయం సరో తవ లోహితం పివిస్సతి. వజ్ఝయిత్వానాతి తం మారేత్వా రుక్ఖా పతితస్స తే సీసం తాలఫలం వియ లుఞ్చిత్వా సబన్ధనం హదయమంసం ఛిన్దిత్వా పన్థదేవతాయ పన్థసకుణం నామ యజిస్సామి. న చ త్వన్తి ఏవం సన్తే న త్వం రాజపుత్తస్స భరియం వా పుత్తే వా నేస్ససీతి.

    Tattha akiccakārīti tvaṃ akiccakārako. Dummedhoti nippañño. Raṭṭhā pavanamāgatoti raṭṭhato mahāraññaṃ āgato. Saro pissatīti ayaṃ saro tava lohitaṃ pivissati. Vajjhayitvānāti taṃ māretvā rukkhā patitassa te sīsaṃ tālaphalaṃ viya luñcitvā sabandhanaṃ hadayamaṃsaṃ chinditvā panthadevatāya panthasakuṇaṃ nāma yajissāmi. Na ca tvanti evaṃ sante na tvaṃ rājaputtassa bhariyaṃ vā putte vā nessasīti.

    సో తస్స వచనం సుత్వా మరణభయతజ్జితో ముసావాదం కథేన్తో ఆహ –

    So tassa vacanaṃ sutvā maraṇabhayatajjito musāvādaṃ kathento āha –

    ౧౯౭౨.

    1972.

    ‘‘అవజ్ఝో బ్రాహ్మణో దూతో, చేతపుత్త సుణోహి మే;

    ‘‘Avajjho brāhmaṇo dūto, cetaputta suṇohi me;

    తస్మా హి దూతం న హన్తి, ఏస ధమ్మో సనన్తనో.

    Tasmā hi dūtaṃ na hanti, esa dhammo sanantano.

    ౧౯౭౩.

    1973.

    ‘‘నిజ్ఝత్తా సివయో సబ్బే, పితా నం దట్ఠుమిచ్ఛతి;

    ‘‘Nijjhattā sivayo sabbe, pitā naṃ daṭṭhumicchati;

    మాతా చ దుబ్బలా తస్స, అచిరా చక్ఖూని జీయరే.

    Mātā ca dubbalā tassa, acirā cakkhūni jīyare.

    ౧౯౭౪.

    1974.

    ‘‘తేసాహం పహితో దూతో, చేతపుత్త సుణోహి మే;

    ‘‘Tesāhaṃ pahito dūto, cetaputta suṇohi me;

    రాజపుత్తం నయిస్సామి, యది జానాసి సంస మే’’తి.

    Rājaputtaṃ nayissāmi, yadi jānāsi saṃsa me’’ti.

    తత్థ నిజ్ఝత్తాతి సఞ్ఞత్తా. అచిరా చక్ఖూని జీయరేతి నిచ్చరోదనేన న చిరస్సేవ చక్ఖూని జీయిస్సన్తి.

    Tattha nijjhattāti saññattā. Acirā cakkhūni jīyareti niccarodanena na cirasseva cakkhūni jīyissanti.

    తదా చేతపుత్తో ‘‘వేస్సన్తరం కిర ఆనేతుం ఆగతో’’తి సోమనస్సప్పత్తో హుత్వా సునఖే బన్ధిత్వా ఠపేత్వా బ్రాహ్మణం ఓతారేత్వా సాఖాసన్థరే నిసీదాపేత్వా భోజనం దత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Tadā cetaputto ‘‘vessantaraṃ kira ānetuṃ āgato’’ti somanassappatto hutvā sunakhe bandhitvā ṭhapetvā brāhmaṇaṃ otāretvā sākhāsanthare nisīdāpetvā bhojanaṃ datvā imaṃ gāthamāha –

    ౧౯౭౫.

    1975.

    ‘‘పియస్స మే పియో దూతో, పుణ్ణపత్తం దదామి తే;

    ‘‘Piyassa me piyo dūto, puṇṇapattaṃ dadāmi te;

    ఇమఞ్చ మధునో తుమ్బం, మిగసత్థిఞ్చ బ్రాహ్మణ;

    Imañca madhuno tumbaṃ, migasatthiñca brāhmaṇa;

    తఞ్చ తే దేసమక్ఖిస్సం, యత్థ సమ్మతి కామదో’’తి.

    Tañca te desamakkhissaṃ, yattha sammati kāmado’’ti.

    తత్థ పియస్స మేతి మమ పియస్స వేస్సన్తరస్స త్వం పియో దూతో. పుణ్ణపత్తన్తి తవ అజ్ఝాసయపూరణం పుణ్ణపత్తం దదామీతి.

    Tattha piyassa meti mama piyassa vessantarassa tvaṃ piyo dūto. Puṇṇapattanti tava ajjhāsayapūraṇaṃ puṇṇapattaṃ dadāmīti.

    జూజకపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Jūjakapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    చూళవనవణ్ణనా

    Cūḷavanavaṇṇanā

    ఏవం చేతపుత్తో బ్రాహ్మణం భోజేత్వా పాథేయ్యత్థాయ తస్స మధునో తుమ్బఞ్చేవ పక్కమిగసత్థిఞ్చ దత్వా మగ్గే ఠత్వా దక్ఖిణహత్థం ఉక్ఖిపిత్వా మహాసత్తస్స వసనోకాసం ఆచిక్ఖన్తో ఆహ –

    Evaṃ cetaputto brāhmaṇaṃ bhojetvā pātheyyatthāya tassa madhuno tumbañceva pakkamigasatthiñca datvā magge ṭhatvā dakkhiṇahatthaṃ ukkhipitvā mahāsattassa vasanokāsaṃ ācikkhanto āha –

    ౧౯౭౬.

    1976.

    ‘‘ఏస సేలో మహాబ్రహ్మే, పబ్బతో గన్ధమాదనో;

    ‘‘Esa selo mahābrahme, pabbato gandhamādano;

    యత్థ వేస్సన్తరో రాజా, సహ పుత్తేహి సమ్మతి.

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ౧౯౭౭.

    1977.

    ‘‘ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati.

    ౧౯౭౮.

    1978.

    ‘‘ఏతే నీలా పదిస్సన్తి, నానాఫలధరా దుమా;

    ‘‘Ete nīlā padissanti, nānāphaladharā dumā;

    ఉగ్గతా అబ్భకూటావ, నీలా అఞ్జనపబ్బతా.

    Uggatā abbhakūṭāva, nīlā añjanapabbatā.

    ౧౯౭౯.

    1979.

    ‘‘ధవస్సకణ్ణా ఖదిరా, సాలా ఫన్దనమాలువా;

    ‘‘Dhavassakaṇṇā khadirā, sālā phandanamāluvā;

    సమ్పవేధన్తి వాతేన, సకిం పీతావ మాణవా.

    Sampavedhanti vātena, sakiṃ pītāva māṇavā.

    ౧౯౮౦.

    1980.

    ‘‘ఉపరి దుమపరియాయేసు, సఙ్గీతియోవ సుయ్యరే;

    ‘‘Upari dumapariyāyesu, saṅgītiyova suyyare;

    నజ్జుహా కోకిలసఙ్ఘా, సమ్పతన్తి దుమా దుమం.

    Najjuhā kokilasaṅghā, sampatanti dumā dumaṃ.

    ౧౯౮౧.

    1981.

    ‘‘అవ్హయన్తేవ గచ్ఛన్తం, సాఖాపత్తసమీరితా;

    ‘‘Avhayanteva gacchantaṃ, sākhāpattasamīritā;

    రమయన్తేవ ఆగన్తం, మోదయన్తి నివాసినం;

    Ramayanteva āgantaṃ, modayanti nivāsinaṃ;

    యత్థ వేస్సన్తరో రాజా, సహ పుత్తేహి సమ్మతి.

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ౧౯౮౨.

    1982.

    ‘‘ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతీ’’తి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    తత్థ గన్ధమాదనోతి ఏస గన్ధమాదనపబ్బతో, ఏతస్స పాదేన ఉత్తరాభిముఖో గచ్ఛన్తో యత్థ సక్కదత్తియే అస్సమపదే వేస్సన్తరో రాజా సహ పుత్తదారేహి వసతి, తం పస్సిస్ససీతి అత్థో. బ్రాహ్మణవణ్ణన్తి సేట్ఠపబ్బజితవేసం. ఆసదఞ్చ మసం జటన్తి ఆకడ్ఢిత్వా ఫలానం గహణత్థం అఙ్కుసఞ్చ అగ్గిజుహనకటచ్ఛుఞ్చ జటామణ్డలఞ్చ ధారేన్తో. చమ్మవాసీతి అజినచమ్మధరో. ఛమా సేతీతి పథవియం పణ్ణసన్థరే సయతి. ధవస్సకణ్ణా ఖదిరాతి ధవా చ అస్సకణ్ణా చ ఖదిరా చ. సకిం పీతావ మాణవాతి ఏకవారమేవ పీతా సురాసోణ్డా వియ. ఉపరి దుమపరియాయేసూతి రుక్ఖసాఖాసు. సఙ్గీతియోవ సుయ్యరేతి నానాసకుణానం వస్సన్తానం సద్దా దిబ్బసఙ్గీతియో వియ సుయ్యరే. నజ్జుహాతి నజ్జుహసకుణా. సమ్పతన్తీతి వికూజన్తా విచరన్తి. సాఖాపత్తసమీరితాతి సాఖానం పత్తేహి సఙ్ఘట్టితా హుత్వా వికూజన్తా సకుణా, వాతేన సమీరితా పత్తసాఖాయేవ వా. ఆగన్తన్తి ఆగచ్ఛన్తం జనం. యత్థాతి యస్మిం అస్సమే వేస్సన్తరో వసతి, తత్థ గన్త్వా ఇమం అస్సమపదసమ్పత్తిం పస్సిస్ససీతి.

    Tattha gandhamādanoti esa gandhamādanapabbato, etassa pādena uttarābhimukho gacchanto yattha sakkadattiye assamapade vessantaro rājā saha puttadārehi vasati, taṃ passissasīti attho. Brāhmaṇavaṇṇanti seṭṭhapabbajitavesaṃ. Āsadañca masaṃ jaṭanti ākaḍḍhitvā phalānaṃ gahaṇatthaṃ aṅkusañca aggijuhanakaṭacchuñca jaṭāmaṇḍalañca dhārento. Cammavāsīti ajinacammadharo. Chamā setīti pathaviyaṃ paṇṇasanthare sayati. Dhavassakaṇṇā khadirāti dhavā ca assakaṇṇā ca khadirā ca. Sakiṃ pītāva māṇavāti ekavārameva pītā surāsoṇḍā viya. Upari dumapariyāyesūti rukkhasākhāsu. Saṅgītiyova suyyareti nānāsakuṇānaṃ vassantānaṃ saddā dibbasaṅgītiyo viya suyyare. Najjuhāti najjuhasakuṇā. Sampatantīti vikūjantā vicaranti. Sākhāpattasamīritāti sākhānaṃ pattehi saṅghaṭṭitā hutvā vikūjantā sakuṇā, vātena samīritā pattasākhāyeva vā. Āgantanti āgacchantaṃ janaṃ. Yatthāti yasmiṃ assame vessantaro vasati, tattha gantvā imaṃ assamapadasampattiṃ passissasīti.

    తతో ఉత్తరిపి అస్సమపదం వణ్ణేన్తో ఆహ –

    Tato uttaripi assamapadaṃ vaṇṇento āha –

    ౧౯౮౩.

    1983.

    ‘‘అమ్బా కపిత్థా పనసా, సాలా జమ్బూ విభీతకా;

    ‘‘Ambā kapitthā panasā, sālā jambū vibhītakā;

    హరీతకీ ఆమలకా, అస్సత్థా బదరాని చ.

    Harītakī āmalakā, assatthā badarāni ca.

    ౧౯౮౪.

    1984.

    ‘‘చారుతిమ్బరుక్ఖా చేత్థ, నిగ్రోధా చ కపిత్థనా;

    ‘‘Cārutimbarukkhā cettha, nigrodhā ca kapitthanā;

    మధుమధుకా థేవన్తి, నీచే పక్కా చుదుమ్బరా.

    Madhumadhukā thevanti, nīce pakkā cudumbarā.

    ౧౯౮౫.

    1985.

    ‘‘పారేవతా భవేయ్యా చ, ముద్దికా చ మధుత్థికా;

    ‘‘Pārevatā bhaveyyā ca, muddikā ca madhutthikā;

    మధుం అనేలకం తత్థ, సకమాదాయ భుఞ్జరే.

    Madhuṃ anelakaṃ tattha, sakamādāya bhuñjare.

    ౧౯౮౬.

    1986.

    ‘‘అఞ్ఞేత్థ పుప్ఫితా అమ్బా, అఞ్ఞే తిట్ఠన్తి దోవిలా;

    ‘‘Aññettha pupphitā ambā, aññe tiṭṭhanti dovilā;

    అఞ్ఞే ఆమా చ పక్కా చ, భేకవణ్ణా తదూభయం.

    Aññe āmā ca pakkā ca, bhekavaṇṇā tadūbhayaṃ.

    ౧౯౮౭.

    1987.

    ‘‘అథేత్థ హేట్ఠా పురిసో, అమ్బపక్కాని గణ్హతి;

    ‘‘Athettha heṭṭhā puriso, ambapakkāni gaṇhati;

    ఆమాని చేవ పక్కాని, వణ్ణగన్ధరసుత్తమే.

    Āmāni ceva pakkāni, vaṇṇagandharasuttame.

    ౧౯౮౮.

    1988.

    ‘‘అతేవ మే అచ్ఛరియం, హీఙ్కారో పటిభాతి మం;

    ‘‘Ateva me acchariyaṃ, hīṅkāro paṭibhāti maṃ;

    దేవానమివ ఆవాసో, సోభతి నన్దనూపమో.

    Devānamiva āvāso, sobhati nandanūpamo.

    ౧౯౮౯.

    1989.

    ‘‘విభేదికా నాళికేరా, ఖజ్జురీనం బ్రహావనే;

    ‘‘Vibhedikā nāḷikerā, khajjurīnaṃ brahāvane;

    మాలావ గన్థితా ఠన్తి, ధజగ్గానేవ దిస్సరే;

    Mālāva ganthitā ṭhanti, dhajaggāneva dissare;

    నానావణ్ణేహి పుప్ఫేహి, నభం తారాచితామివ.

    Nānāvaṇṇehi pupphehi, nabhaṃ tārācitāmiva.

    ౧౯౯౦.

    1990.

    ‘‘కుటజీ కుట్ఠతగరా, పాటలియో చ పుప్ఫితా;

    ‘‘Kuṭajī kuṭṭhatagarā, pāṭaliyo ca pupphitā;

    పున్నాగా గిరిపున్నాగా, కోవిళారా చ పుప్ఫితా.

    Punnāgā giripunnāgā, koviḷārā ca pupphitā.

    ౧౯౯౧.

    1991.

    ‘‘ఉద్దాలకా సోమరుక్ఖా, అగరుఫల్లియా బహూ;

    ‘‘Uddālakā somarukkhā, agaruphalliyā bahū;

    పుత్తజీవా చ కకుధా, అసనా చేత్థ పుప్ఫితా.

    Puttajīvā ca kakudhā, asanā cettha pupphitā.

    ౧౯౯౨.

    1992.

    ‘‘కుటజా సలళా నీపా, కోసమ్బా లబుజా ధవా;

    ‘‘Kuṭajā salaḷā nīpā, kosambā labujā dhavā;

    సాలా చ పుప్ఫితా తత్థ, పలాలఖలసన్నిభా.

    Sālā ca pupphitā tattha, palālakhalasannibhā.

    ౧౯౯౩.

    1993.

    ‘‘తస్సావిదూరే పోక్ఖరణీ, భూమిభాగే మనోరమే;

    ‘‘Tassāvidūre pokkharaṇī, bhūmibhāge manorame;

    పదుముప్పలసఞ్ఛన్నా, దేవానమివ నన్దనే.

    Padumuppalasañchannā, devānamiva nandane.

    ౧౯౯౪.

    1994.

    ‘‘అథేత్థ పుప్ఫరసమత్తా, కోకిలా మఞ్జుభాణికా;

    ‘‘Athettha puppharasamattā, kokilā mañjubhāṇikā;

    అభినాదేన్తి పవనం, ఉతుసమ్పుప్ఫితే దుమే.

    Abhinādenti pavanaṃ, utusampupphite dume.

    ౧౯౯౫.

    1995.

    ‘‘భస్సన్తి మకరన్దేహి, పోక్ఖరే పోక్ఖరే మధూ;

    ‘‘Bhassanti makarandehi, pokkhare pokkhare madhū;

    అథేత్థ వాతా వాయన్తి, దక్ఖిణా అథ పచ్ఛిమా;

    Athettha vātā vāyanti, dakkhiṇā atha pacchimā;

    పదుమకిఞ్జక్ఖరేణూహి, ఓకిణ్ణో హోతి అస్సమో.

    Padumakiñjakkhareṇūhi, okiṇṇo hoti assamo.

    ౧౯౯౬.

    1996.

    ‘‘థూలా సిఙ్ఘాటకా చేత్థ, సంసాదియా పసాదియా;

    ‘‘Thūlā siṅghāṭakā cettha, saṃsādiyā pasādiyā;

    మచ్ఛకచ్ఛపబ్యావిద్ధా, బహూ చేత్థ ముపయానకా;

    Macchakacchapabyāviddhā, bahū cettha mupayānakā;

    మధుం భిసేహి సవతి, ఖీరసప్పి ముళాలిభి.

    Madhuṃ bhisehi savati, khīrasappi muḷālibhi.

    ౧౯౯౭.

    1997.

    ‘‘సురభీ తం వనం వాతి, నానాగన్ధసమోదితం;

    ‘‘Surabhī taṃ vanaṃ vāti, nānāgandhasamoditaṃ;

    సమ్మద్దతేవ గన్ధేన, పుప్ఫసాఖాహి తం వనం;

    Sammaddateva gandhena, pupphasākhāhi taṃ vanaṃ;

    భమరా పుప్ఫగన్ధేన, సమన్తా మభినాదితా.

    Bhamarā pupphagandhena, samantā mabhināditā.

    ౧౯౯౮.

    1998.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, నానావణ్ణా బహూ దిజా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    మోదన్తి సహ భరియాహి, అఞ్ఞమఞ్ఞం పకూజినో.

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ౧౯౯౯.

    1999.

    ‘‘నన్దికా జీవపుత్తా చ, జీవపుత్తా పియా చ నో;

    ‘‘Nandikā jīvaputtā ca, jīvaputtā piyā ca no;

    పియా పుత్తా పియా నన్దా, దిజా పోక్ఖరణీఘరా.

    Piyā puttā piyā nandā, dijā pokkharaṇīgharā.

    ౨౦౦౦.

    2000.

    ‘‘మాలావ గన్థితా ఠన్తి, ధజగ్గానేవ దిస్సరే;

    ‘‘Mālāva ganthitā ṭhanti, dhajaggāneva dissare;

    నానావణ్ణేహి పుప్ఫేహి, కుసలేహేవ సుగన్థితా;

    Nānāvaṇṇehi pupphehi, kusaleheva suganthitā;

    యత్థ వేస్సన్తరో రాజా, సహ పుత్తేహి సమ్మతి.

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ౨౦౦౧.

    2001.

    ‘‘ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతీ’’తి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    తత్థ చారుతిమ్బరుక్ఖాతి సువణ్ణతిమ్బరుక్ఖా. మధుమధుకాతి మధురసా మధుకా. థేవన్తీతి విరోచన్తి. పారేవతాతి పారేవతపాదసదిసా రుక్ఖా. భవేయ్యాతి దీఘఫలా కదలియో. మధుత్థికాతి మధుత్థేవే పగ్ఘరన్తియో, మధురతాయ వా మధుత్థేవసదిసా. సకమాదాయాతి తం సయమేవ గహేత్వా పరిభుఞ్జన్తి. దోవిలాతి పతితపుప్ఫపత్తా సఞ్జాయమానఫలా. భేకవణ్ణా తదూభయన్తి తే ఉభోపి ఆమా చ పక్కా చ మణ్డూకపిట్ఠివణ్ణాయేవ. అథేత్థ హేట్ఠా పురిసోతి అథ ఏత్థ అస్సమే తేసం అమ్బానం హేట్ఠా ఠితకోవ పురిసో అమ్బఫలాని గణ్హాతి, ఆరోహణకిచ్చం నత్థి. వణ్ణగన్ధరసుత్తమేతి ఏతేహి వణ్ణాదీహి ఉత్తమాని.

    Tattha cārutimbarukkhāti suvaṇṇatimbarukkhā. Madhumadhukāti madhurasā madhukā. Thevantīti virocanti. Pārevatāti pārevatapādasadisā rukkhā. Bhaveyyāti dīghaphalā kadaliyo. Madhutthikāti madhuttheve paggharantiyo, madhuratāya vā madhutthevasadisā. Sakamādāyāti taṃ sayameva gahetvā paribhuñjanti. Dovilāti patitapupphapattā sañjāyamānaphalā. Bhekavaṇṇā tadūbhayanti te ubhopi āmā ca pakkā ca maṇḍūkapiṭṭhivaṇṇāyeva. Athettha heṭṭhā purisoti atha ettha assame tesaṃ ambānaṃ heṭṭhā ṭhitakova puriso ambaphalāni gaṇhāti, ārohaṇakiccaṃ natthi. Vaṇṇagandharasuttameti etehi vaṇṇādīhi uttamāni.

    అతేవ మే అచ్ఛరియన్తి అతివియ మే అచ్ఛరియం. హిఙ్కారోతి హిన్తి కరణం. విభేదికాతి తాలా. మాలావ గన్థితాతి సుపుప్ఫితరుక్ఖానం ఉపరి గన్థితా మాలా వియ పుప్ఫాని తిట్ఠన్తి. ధజగ్గానేవ దిస్సరేతి తాని రుక్ఖాని అలఙ్కతధజగ్గాని వియ దిస్సన్తి. కుటజీ కుట్ఠతగరాతి కుటజి నామేకా రుక్ఖజాతి కుట్ఠగచ్ఛా చ తగరగచ్ఛా చ. గిరిపున్నాగాతి మహాపున్నాగా. కోవిళారాతి కోవిళారరుక్ఖా నామ. ఉద్దాలకాతి ఉద్దాలరుక్ఖా. సోమరుక్ఖాతి పీతపుప్ఫవణ్ణా రాజరుక్ఖా. ఫల్లియాతి ఫల్లియరుక్ఖా నామ. పుత్తజీవాతి మహానిగ్రోధా. లబుజాతి లబుజరుక్ఖా నామ. పలాలఖలసన్నిభాతి తేసం హేట్ఠా పగ్ఘరితపుప్ఫపుఞ్జా పలాలఖలసన్నిభాతి వదతి.

    Ateva me acchariyanti ativiya me acchariyaṃ. Hiṅkāroti hinti karaṇaṃ. Vibhedikāti tālā. Mālāva ganthitāti supupphitarukkhānaṃ upari ganthitā mālā viya pupphāni tiṭṭhanti. Dhajaggāneva dissareti tāni rukkhāni alaṅkatadhajaggāni viya dissanti. Kuṭajī kuṭṭhatagarāti kuṭaji nāmekā rukkhajāti kuṭṭhagacchā ca tagaragacchā ca. Giripunnāgāti mahāpunnāgā. Koviḷārāti koviḷārarukkhā nāma. Uddālakāti uddālarukkhā. Somarukkhāti pītapupphavaṇṇā rājarukkhā. Phalliyāti phalliyarukkhā nāma. Puttajīvāti mahānigrodhā. Labujāti labujarukkhā nāma. Palālakhalasannibhāti tesaṃ heṭṭhā paggharitapupphapuñjā palālakhalasannibhāti vadati.

    పోక్ఖరణీతి చతురస్సపోక్ఖరణీ. నన్దనేతి నన్దనవనే నన్దాపోక్ఖరణీ వియ. పుప్ఫరసమత్తాతి పుప్ఫరసేన మత్తా చలితా. మకరన్దేహీతి కిఞ్జక్ఖేహి. పోక్ఖరే పోక్ఖరేతి పదుమినిపణ్ణే పదుమినిపణ్ణే. తేసు హి కిఞ్జక్ఖతో రేణు భస్సిత్వా పోక్ఖరమధు నామ హోతి. దక్ఖిణా అథ పచ్ఛిమాతి ఏత్తావతా సబ్బా దిసా విదిసాపి వాతా దస్సితా హోన్తి. థూలా సిఙ్ఘాటకాతి మహన్తా సిఙ్ఘాటకా చ. సంసాదియాతి సయం జాతసాలీ, సుకసాలీతిపి వుచ్చన్తి. పసాదియాతి తేయేవ భూమియం పతితా. బ్యావిద్ధాతి పసన్నే ఉదకే బ్యావిద్ధా పటిపాటియా గచ్ఛన్తా దిస్సన్తి. ముపయానకాతి కక్కటకా. మధఉన్తి భిసకోటియా భిన్నాయ పగ్ఘరణరసో మధుసదిసో హోతి. ఖీరసప్పి ముళాలిభీతి ముళాలేహి పగ్ఘరణరసో ఖీరమిస్సకనవనీతసప్పి వియ హోతి.

    Pokkharaṇīti caturassapokkharaṇī. Nandaneti nandanavane nandāpokkharaṇī viya. Puppharasamattāti puppharasena mattā calitā. Makarandehīti kiñjakkhehi. Pokkharepokkhareti paduminipaṇṇe paduminipaṇṇe. Tesu hi kiñjakkhato reṇu bhassitvā pokkharamadhu nāma hoti. Dakkhiṇā atha pacchimāti ettāvatā sabbā disā vidisāpi vātā dassitā honti. Thūlāsiṅghāṭakāti mahantā siṅghāṭakā ca. Saṃsādiyāti sayaṃ jātasālī, sukasālītipi vuccanti. Pasādiyāti teyeva bhūmiyaṃ patitā. Byāviddhāti pasanne udake byāviddhā paṭipāṭiyā gacchantā dissanti. Mupayānakāti kakkaṭakā. Madhaunti bhisakoṭiyā bhinnāya paggharaṇaraso madhusadiso hoti. Khīrasappi muḷālibhīti muḷālehi paggharaṇaraso khīramissakanavanītasappi viya hoti.

    సమ్మద్దతేవాతి సమ్పత్తజనం మదయతి వియ. సమన్తా మభినాదితాతి సమన్తా అభినదన్తా విచరన్తి. ‘‘నన్దికా’’తిఆదీని తేసం నామాని. తేసు హి పఠమా ‘‘సామి వేస్సన్తర, ఇమస్మిం వనే వసన్తో నన్దా’’తి వదన్తి. దుతియా ‘‘త్వఞ్చ సుఖేన జీవ, పుత్తా చ తే’’తి వదన్తి. తతియా ‘‘త్వఞ్చ జీవ, పియా పుత్తా చ తే’’తి వదన్తి. చతుత్థా ‘‘త్వఞ్చ నన్ద, పియా పుత్తా చ తే’’తి వదన్తి. తేన తేసం ఏతానేవ నామాని అహేసుం. పోక్ఖరణీఘరాతి పోక్ఖరణివాసినో.

    Sammaddatevāti sampattajanaṃ madayati viya. Samantā mabhināditāti samantā abhinadantā vicaranti. ‘‘Nandikā’’tiādīni tesaṃ nāmāni. Tesu hi paṭhamā ‘‘sāmi vessantara, imasmiṃ vane vasanto nandā’’ti vadanti. Dutiyā ‘‘tvañca sukhena jīva, puttā ca te’’ti vadanti. Tatiyā ‘‘tvañca jīva, piyā puttā ca te’’ti vadanti. Catutthā ‘‘tvañca nanda, piyā puttā ca te’’ti vadanti. Tena tesaṃ etāneva nāmāni ahesuṃ. Pokkharaṇīgharāti pokkharaṇivāsino.

    ఏవం చేతపుత్తేన వేస్సన్తరస్స వసనట్ఠానే అక్ఖాతే జూజకో తుస్సిత్వా పటిసన్థారం కరోన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Evaṃ cetaputtena vessantarassa vasanaṭṭhāne akkhāte jūjako tussitvā paṭisanthāraṃ karonto imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౦౨.

    2002.

    ‘‘ఇదఞ్చ మే సత్తుభత్తం, మధునా పటిసంయుతం;

    ‘‘Idañca me sattubhattaṃ, madhunā paṭisaṃyutaṃ;

    మధుపిణ్డికా చ సుకతాయో, సత్తుభత్తం దదామి తే’’తి.

    Madhupiṇḍikā ca sukatāyo, sattubhattaṃ dadāmi te’’ti.

    తత్థ సత్తుభత్తన్తి పక్కమధుసన్నిభం సత్తుసఙ్ఖాతం భత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – ఇదం మమ అత్థి, తం తే దమ్మి, గణ్హాహి నన్తి.

    Tattha sattubhattanti pakkamadhusannibhaṃ sattusaṅkhātaṃ bhattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama atthi, taṃ te dammi, gaṇhāhi nanti.

    తం సుత్వా చేతపుత్తో ఆహ –

    Taṃ sutvā cetaputto āha –

    ౨౦౦౩.

    2003.

    ‘‘తుయ్హేవ సమ్బలం హోతు, నాహం ఇచ్ఛామి సమ్బలం;

    ‘‘Tuyheva sambalaṃ hotu, nāhaṃ icchāmi sambalaṃ;

    ఇతోపి బ్రహ్మే గణ్హాహి, గచ్ఛ బ్రహ్మే యథాసుఖం.

    Itopi brahme gaṇhāhi, gaccha brahme yathāsukhaṃ.

    ౨౦౦౪.

    2004.

    ‘‘అయం ఏకపదీ ఏతి, ఉజుం గచ్ఛతి అస్సమం;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ;

    ఇసీపి అచ్చుతో తత్థ, పఙ్కదన్తో రజస్సిరో;

    Isīpi accuto tattha, paṅkadanto rajassiro;

    ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం.

    Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ.

    ౨౦౦౫.

    2005.

    ‘‘చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతి;

    ‘‘Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati;

    తం త్వం గన్త్వాన పుచ్ఛస్సు, సో తే మగ్గం పవక్ఖతీ’’తి.

    Taṃ tvaṃ gantvāna pucchassu, so te maggaṃ pavakkhatī’’ti.

    తత్థ సమ్బలన్తి పాథేయ్యం. ఏతీతి యో ఏకపదికమగ్గో అమ్హాకం అభిముఖో ఏతి, ఏస అస్సమం ఉజుం గచ్ఛతి. అచ్చుతోతి ఏవంనామకో ఇసి తత్థ వసతి.

    Tattha sambalanti pātheyyaṃ. Etīti yo ekapadikamaggo amhākaṃ abhimukho eti, esa assamaṃ ujuṃ gacchati. Accutoti evaṃnāmako isi tattha vasati.

    ౨౦౦౬.

    2006.

    ‘‘ఇదం సుత్వా బ్రహ్మబన్ధు, చేతం కత్వా పదక్ఖిణం;

    ‘‘Idaṃ sutvā brahmabandhu, cetaṃ katvā padakkhiṇaṃ;

    ఉదగ్గచిత్తో పక్కామి, యేనాసి అచ్చుతో ఇసీ’’తి.

    Udaggacitto pakkāmi, yenāsi accuto isī’’ti.

    తత్థ యేనాసీతి యస్మిం ఠానే అచ్చుతో ఇసి అహోసి, తత్థ గతోతి.

    Tattha yenāsīti yasmiṃ ṭhāne accuto isi ahosi, tattha gatoti.

    చూళవనవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Cūḷavanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    మహావనవణ్ణనా

    Mahāvanavaṇṇanā

    ౨౦౦౭.

    2007.

    ‘‘గచ్ఛన్తో సో భారద్వాజో, అద్దస్స అచ్చుతం ఇసిం;

    ‘‘Gacchanto so bhāradvājo, addassa accutaṃ isiṃ;

    దిస్వాన తం భారద్వాజో, సమ్మోది ఇసినా సహ.

    Disvāna taṃ bhāradvājo, sammodi isinā saha.

    ౨౦౦౮.

    2008.

    ‘‘కచ్చి ను భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    కచ్చి ఉఞ్ఛేన యాపేసి, కచ్చి మూలఫలా బహూ.

    Kacci uñchena yāpesi, kacci mūlaphalā bahū.

    ౨౦౦౯.

    2009.

    ‘‘కచ్చి డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, కచ్చి హింసా న విజ్జతీ’’తి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    తత్థ భారద్వాజోతి జూజకో. అప్పమేవాతి అప్పాయేవ. హింసాతి తేసం వసేన తుమ్హాకం విహింసా.

    Tattha bhāradvājoti jūjako. Appamevāti appāyeva. Hiṃsāti tesaṃ vasena tumhākaṃ vihiṃsā.

    తాపసో ఆహ –

    Tāpaso āha –

    ౨౦౧౦.

    2010.

    ‘‘కుసలఞ్చేవ మే బ్రహ్మే, అథో బ్రహ్మే అనామయం;

    ‘‘Kusalañceva me brahme, atho brahme anāmayaṃ;

    అథో ఉఞ్ఛేన యాపేమి, అథో మూలఫలా బహూ.

    Atho uñchena yāpemi, atho mūlaphalā bahū.

    ౨౦౧౧.

    2011.

    ‘‘అథో డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, హింసా మయ్హం న విజ్జతి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā mayhaṃ na vijjati.

    ౨౦౧౨.

    2012.

    ‘‘బహూని వస్సపూగాని, అస్సమే వసతో మమ;

    ‘‘Bahūni vassapūgāni, assame vasato mama;

    నాభిజానామి ఉప్పన్నం, ఆబాధం అమనోరమం.

    Nābhijānāmi uppannaṃ, ābādhaṃ amanoramaṃ.

    ౨౦౧౩.

    2013.

    ‘‘స్వాగతం తే మహాబ్రహ్మే, అథో తే అదురాగతం;

    ‘‘Svāgataṃ te mahābrahme, atho te adurāgataṃ;

    అన్తో పవిస భద్దన్తే, పాదే పక్ఖాలయస్సు తే.

    Anto pavisa bhaddante, pāde pakkhālayassu te.

    ౨౦౧౪.

    2014.

    ‘‘తిన్దుకాని పియాలాని, మధుకే కాసుమారియో;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ఫలాని ఖుద్దకప్పాని, భుఞ్జ బ్రహ్మే వరం వరం.

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ.

    ౨౦౧౫.

    2015.

    ‘‘ఇదమ్పి పానీయం సీతం, ఆభతం గిరిగబ్భరా;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    తతో పివ మహాబ్రహ్మే, సచే త్వం అభికఙ్ఖసీ’’తి.

    Tato piva mahābrahme, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౦౧౬.

    2016.

    ‘‘పటిగ్గహితం యం దిన్నం, సబ్బస్స అగ్ఘియం కతం;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    సఞ్జయస్స సకం పుత్తం, సివీహి విప్పవాసితం;

    Sañjayassa sakaṃ puttaṃ, sivīhi vippavāsitaṃ;

    తమహం దస్సనమాగతో, యది జానాసి సంస మే’’తి.

    Tamahaṃ dassanamāgato, yadi jānāsi saṃsa me’’ti.

    తత్థ తమహం దస్సనమాగతోతి తం అహం దస్సనాయ ఆగతో. తాపసో ఆహ –

    Tattha tamahaṃ dassanamāgatoti taṃ ahaṃ dassanāya āgato. Tāpaso āha –

    ౨౦౧౭.

    2017.

    ‘‘న భవం ఏతి పుఞ్ఞత్థం, సివిరాజస్స దస్సనం;

    ‘‘Na bhavaṃ eti puññatthaṃ, sivirājassa dassanaṃ;

    మఞ్ఞే భవం పత్థయతి, రఞ్ఞో భరియం పతిబ్బతం;

    Maññe bhavaṃ patthayati, rañño bhariyaṃ patibbataṃ;

    మఞ్ఞే కణ్హాజినం దాసిం, జాలిం దాసఞ్చ ఇచ్ఛసి.

    Maññe kaṇhājinaṃ dāsiṃ, jāliṃ dāsañca icchasi.

    ౨౦౧౮.

    2018.

    ‘‘అథ వా తయో మాతాపుత్తే, అరఞ్ఞా నేతుమాగతో;

    ‘‘Atha vā tayo mātāputte, araññā netumāgato;

    న తస్స భోగా విజ్జన్తి, ధనం ధఞ్ఞఞ్చ బ్రాహ్మణా’’తి.

    Na tassa bhogā vijjanti, dhanaṃ dhaññañca brāhmaṇā’’ti.

    తత్థ న తస్స భోగాతి భో బ్రాహ్మణ, తస్స వేస్సన్తరస్స అరఞ్ఞే విహరన్తస్స నేవ భోగా విజ్జన్తి, ధనధఞ్ఞఞ్చ న విజ్జతి, దుగ్గతో హుత్వా వసతి, తస్స సన్తికం గన్త్వా కిం కరిస్ససీతి?

    Tattha na tassa bhogāti bho brāhmaṇa, tassa vessantarassa araññe viharantassa neva bhogā vijjanti, dhanadhaññañca na vijjati, duggato hutvā vasati, tassa santikaṃ gantvā kiṃ karissasīti?

    తం సుత్వా జూజకో ఆహ –

    Taṃ sutvā jūjako āha –

    ౨౦౧౯.

    2019.

    ‘‘అకుద్ధరూపోహం భోతో, నాహం యాచితుమాగతో;

    ‘‘Akuddharūpohaṃ bhoto, nāhaṃ yācitumāgato;

    సాధు దస్సనమరియానం, సన్నివాసో సదా సుఖో.

    Sādhu dassanamariyānaṃ, sannivāso sadā sukho.

    ౨౦౨౦.

    2020.

    ‘‘అదిట్ఠపుబ్బో సివిరాజా, సివీహి విప్పవాసితో;

    ‘‘Adiṭṭhapubbo sivirājā, sivīhi vippavāsito;

    తమహం దస్సనమాగతో, యది జానాసి సంస మే’’తి.

    Tamahaṃ dassanamāgato, yadi jānāsi saṃsa me’’ti.

    తస్సత్థో – అహం, భో తాపస, అకుద్ధరూపో, అలం ఏత్తావతా, అహం పన న కిఞ్చి వేస్సన్తరం యాచితుమాగతో, అరియానం పన దస్సనం సాధు, సన్నివాసో చ తేహి సద్ధిం సుఖో. అహం తస్స ఆచరియబ్రాహ్మణో, మయా చ సో యతో సివీహి విప్పవాసితో, తతో పట్ఠాయ అదిట్ఠపుబ్బో, తేనాహం తం దస్సనత్థాయ ఆగతో. యది తస్స వసనట్ఠానం జానాసి, సంస మేతి.

    Tassattho – ahaṃ, bho tāpasa, akuddharūpo, alaṃ ettāvatā, ahaṃ pana na kiñci vessantaraṃ yācitumāgato, ariyānaṃ pana dassanaṃ sādhu, sannivāso ca tehi saddhiṃ sukho. Ahaṃ tassa ācariyabrāhmaṇo, mayā ca so yato sivīhi vippavāsito, tato paṭṭhāya adiṭṭhapubbo, tenāhaṃ taṃ dassanatthāya āgato. Yadi tassa vasanaṭṭhānaṃ jānāsi, saṃsa meti.

    సో తస్స వచనం సుత్వా సద్దహిత్వా ‘‘హోతు స్వే సంసిస్సామి తే, అజ్జ తావ ఇధేవ వసాహీ’’తి తం ఫలాఫలేహి సన్తప్పేత్వా పునదివసే మగ్గం దస్సేన్తో దక్ఖిణహత్థం పసారేత్వా ఆహ –

    So tassa vacanaṃ sutvā saddahitvā ‘‘hotu sve saṃsissāmi te, ajja tāva idheva vasāhī’’ti taṃ phalāphalehi santappetvā punadivase maggaṃ dassento dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā āha –

    ౨౦౨౧.

    2021.

    ‘‘ఏస సేలో మహాబ్రహ్మే, పబ్బతో గన్ధమాదనో;

    ‘‘Esa selo mahābrahme, pabbato gandhamādano;

    యత్థ వేస్సన్తరో రాజా, సహ పుత్తేహి సమ్మతి.

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ౨౦౨౨.

    2022.

    ‘‘ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati.

    ౨౦౨౩.

    2023.

    ‘‘ఏతే నీలా పదిస్సన్తి, నానాఫలధరా దుమా;

    ‘‘Ete nīlā padissanti, nānāphaladharā dumā;

    ఉగ్గతా అబ్భకూటావ, నీలా అఞ్జనపబ్బతా.

    Uggatā abbhakūṭāva, nīlā añjanapabbatā.

    ౨౦౨౪.

    2024.

    ‘‘ధవస్సకణ్ణా ఖదిరా, సాలా ఫన్దనమాలువా;

    ‘‘Dhavassakaṇṇā khadirā, sālā phandanamāluvā;

    సమ్పవేధన్తి వాతేన, సకిం పీతావ మాణవా.

    Sampavedhanti vātena, sakiṃ pītāva māṇavā.

    ౨౦౨౫.

    2025.

    ‘‘ఉపరి దుమపరియాయేసు, సంగీతియోవ సుయ్యరే;

    ‘‘Upari dumapariyāyesu, saṃgītiyova suyyare;

    నజ్జుహా కోకిలసఙ్ఘా, సమ్పతన్తి దుమా దుమం.

    Najjuhā kokilasaṅghā, sampatanti dumā dumaṃ.

    ౨౦౨౬.

    2026.

    ‘‘అవ్హయన్తేవ గచ్ఛన్తం, సాఖాపత్తసమీరితా;

    ‘‘Avhayanteva gacchantaṃ, sākhāpattasamīritā;

    రమయన్తేవ ఆగన్తం, మోదయన్తి నివాసినం;

    Ramayanteva āgantaṃ, modayanti nivāsinaṃ;

    యత్థ వేస్సన్తరో రాజా, సహ పుత్తేహి సమ్మతి.

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ౨౦౨౭.

    2027.

    ‘‘ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati.

    ౨౦౨౮.

    2028.

    ‘‘కరేరిమాలా వితతా, భూమిభాగే మనోరమే;

    ‘‘Karerimālā vitatā, bhūmibhāge manorame;

    సద్దలాహరితా భూమి, న తత్థుద్ధంసతే రజో.

    Saddalāharitā bhūmi, na tatthuddhaṃsate rajo.

    ౨౦౨౯.

    2029.

    ‘‘మయూరగీవసఙ్కాసా, తూలఫస్ససమూపమా;

    ‘‘Mayūragīvasaṅkāsā, tūlaphassasamūpamā;

    తిణాని నాతివత్తన్తి, సమన్తా చతురఙ్గులా.

    Tiṇāni nātivattanti, samantā caturaṅgulā.

    ౨౦౩౦.

    2030.

    ‘‘అమ్బా జమ్బూ కపిత్థా చ, నీచే పక్కా చుదుమ్బరా;

    ‘‘Ambā jambū kapitthā ca, nīce pakkā cudumbarā;

    పరిభోగేహి రుక్ఖేహి, వనం తం రతివడ్ఢనం.

    Paribhogehi rukkhehi, vanaṃ taṃ rativaḍḍhanaṃ.

    ౨౦౩౧.

    2031.

    ‘‘వేళురియవణ్ణసన్నిభం, మచ్ఛగుమ్బనిసేవితం;

    ‘‘Veḷuriyavaṇṇasannibhaṃ, macchagumbanisevitaṃ;

    సుచిం సుగన్ధం సలిలం, ఆపో తత్థపి సన్దతి.

    Suciṃ sugandhaṃ salilaṃ, āpo tatthapi sandati.

    ౨౦౩౨.

    2032.

    ‘‘తస్సావిదూరే పోక్ఖరణీ, భూమిభాగే మనోరమే;

    ‘‘Tassāvidūre pokkharaṇī, bhūmibhāge manorame;

    పదుముప్పలసఞ్ఛన్నా, దేవానమివ నన్దనే.

    Padumuppalasañchannā, devānamiva nandane.

    ౨౦౩౩.

    2033.

    ‘‘తీణి ఉప్పలజాతాని, తస్మిం సరసి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Tīṇi uppalajātāni, tasmiṃ sarasi brāhmaṇa;

    విచిత్తం నీలానేకాని, సేతా లోహితకాని చా’’తి.

    Vicittaṃ nīlānekāni, setā lohitakāni cā’’ti.

    తస్సత్థో హేట్ఠా వుత్తసదిసోయేవ. కరేరిమాలా వితతాతి కరేరిపుప్ఫేహి వితతా. సద్దలాహరితాతి ధువసద్దలేన హరితా. న తత్థుద్ధంసతే రజోతి తస్మిం వనే అప్పమత్తకోపి రజో న ఉద్ధంసతే. తూలఫస్ససమూపమాతి ముదుసమ్ఫస్సతాయ తూలఫస్ససదిసా. తిణాని నాతివత్తన్తీతి తాని తస్సా భూమియా మయూరగీవవణ్ణాని తిణాని సమన్తతో చతురఙ్గులప్పమాణానేవ వత్తన్తి, తతో పన ఉత్తరి న వడ్ఢన్తి. అమ్బా జమ్బూ కపిత్థా చాతి అమ్బా చ జమ్బూ చ కపిత్థా చ. పరిభోగేహీతి నానావిధేహి పుప్ఫూపగఫలూపగేహి పరిభోగరుక్ఖేహి. సన్దతీతి తస్మిం వనసణ్డే వఙ్కపబ్బతే కున్నదీహి ఓతరన్తం ఉదకం సన్దతి, పవత్తతీతి అత్థో. విచిత్తం నీలానేకాని, సేతా లోహితకాని చాతి ఏకాని నీలాని, ఏకాని సేతాని, ఏకాని లోహితకానీతి ఇమేహి తీహి ఉప్పలజాతేహి తం సరం విచిత్తం. సుసజ్జితపుప్ఫచఙ్కోటకం వియ సోభతీతి దస్సేతి.

    Tassattho heṭṭhā vuttasadisoyeva. Karerimālā vitatāti kareripupphehi vitatā. Saddalāharitāti dhuvasaddalena haritā. Na tatthuddhaṃsate rajoti tasmiṃ vane appamattakopi rajo na uddhaṃsate. Tūlaphassasamūpamāti mudusamphassatāya tūlaphassasadisā. Tiṇāni nātivattantīti tāni tassā bhūmiyā mayūragīvavaṇṇāni tiṇāni samantato caturaṅgulappamāṇāneva vattanti, tato pana uttari na vaḍḍhanti. Ambā jambū kapitthā cāti ambā ca jambū ca kapitthā ca. Paribhogehīti nānāvidhehi pupphūpagaphalūpagehi paribhogarukkhehi. Sandatīti tasmiṃ vanasaṇḍe vaṅkapabbate kunnadīhi otarantaṃ udakaṃ sandati, pavattatīti attho. Vicittaṃ nīlānekāni, setā lohitakāni cāti ekāni nīlāni, ekāni setāni, ekāni lohitakānīti imehi tīhi uppalajātehi taṃ saraṃ vicittaṃ. Susajjitapupphacaṅkoṭakaṃ viya sobhatīti dasseti.

    ఏవం చతురస్సపోక్ఖరణిం వణ్ణేత్వా పున ముచలిన్దసరం వణ్ణేన్తో ఆహ –

    Evaṃ caturassapokkharaṇiṃ vaṇṇetvā puna mucalindasaraṃ vaṇṇento āha –

    ౨౦౩౪.

    2034.

    ‘‘ఖోమావ తత్థ పదుమా, సేతసోగన్ధికేహి చ;

    ‘‘Khomāva tattha padumā, setasogandhikehi ca;

    కలమ్బకేహి సఞ్ఛన్నో, ముచలిన్దో నామ సో సరో.

    Kalambakehi sañchanno, mucalindo nāma so saro.

    ౨౦౩౫.

    2035.

    ‘‘అథేత్థ పదుమా ఫుల్లా, అపరియన్తావ దిస్సరే;

    ‘‘Athettha padumā phullā, apariyantāva dissare;

    గిమ్హా హేమన్తికా ఫుల్లా, జణ్ణుతగ్ఘా ఉపత్థరా.

    Gimhā hemantikā phullā, jaṇṇutagghā upattharā.

    ౨౦౩౬.

    2036.

    ‘‘సురభీ సమ్పవాయన్తి, విచిత్తపుప్ఫసన్థతా;

    ‘‘Surabhī sampavāyanti, vicittapupphasanthatā;

    భమరా పుప్ఫగన్ధేన, సమన్తా మభినాదితా’’తి.

    Bhamarā pupphagandhena, samantā mabhināditā’’ti.

    తత్థ ఖోమావాతి ఖోమమయా వియ పణ్డరా. సేతసోగన్ధికేహి చాతి సేతుప్పలేహి చ సోగన్ధికేహి చ కలమ్బకేహి చ సో సరో సఞ్ఛన్నో. అపరియన్తావ దిస్సరేతి అపరిమాణా వియ దిస్సన్తి. గిమ్హా హేమన్తికాతి గిమ్హే చ హేమన్తికే చ పుప్ఫితపదుమా. జణ్ణుతగ్ఘా ఉపత్థరాతి జణ్ణుపమాణే ఉదకే ఉపత్థరా ఫుల్లా హోన్తి, సన్థతా వియ ఖాయన్తి. విచిత్తపుప్ఫసన్థతాతి విచిత్తా హుత్వా పుప్ఫేహి సన్థతా సదా సురభీ సమ్పవాయన్తి.

    Tattha khomāvāti khomamayā viya paṇḍarā. Setasogandhikehi cāti setuppalehi ca sogandhikehi ca kalambakehi ca so saro sañchanno. Apariyantāva dissareti aparimāṇā viya dissanti. Gimhā hemantikāti gimhe ca hemantike ca pupphitapadumā. Jaṇṇutagghā upattharāti jaṇṇupamāṇe udake upattharā phullā honti, santhatā viya khāyanti. Vicittapupphasanthatāti vicittā hutvā pupphehi santhatā sadā surabhī sampavāyanti.

    ౨౦౩౭.

    2037.

    ‘‘అథేత్థ ఉదకన్తస్మిం, రుక్ఖా తిట్ఠన్తి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Athettha udakantasmiṃ, rukkhā tiṭṭhanti brāhmaṇa;

    కదమ్బా పాటలీ ఫుల్లా, కోవిళారా చ పుప్ఫితా.

    Kadambā pāṭalī phullā, koviḷārā ca pupphitā.

    ౨౦౩౮.

    2038.

    ‘‘అఙ్కోలా కచ్ఛికారా చ, పారిజఞ్ఞా చ పుప్ఫితా;

    ‘‘Aṅkolā kacchikārā ca, pārijaññā ca pupphitā;

    వారణా వయనా రుక్ఖా, ముచలిన్దముభతో సరం.

    Vāraṇā vayanā rukkhā, mucalindamubhato saraṃ.

    ౨౦౩౯.

    2039.

    ‘‘సిరీసా సేతపారిసా, సాధు వాయన్తి పద్ధకా;

    ‘‘Sirīsā setapārisā, sādhu vāyanti paddhakā;

    నిగ్గుణ్డీ సిరీనిగ్గుణ్డీ, అసనా చేత్థ పుప్ఫితా.

    Nigguṇḍī sirīnigguṇḍī, asanā cettha pupphitā.

    ౨౦౪౦.

    2040.

    ‘‘పఙ్గురా బహులా సేలా, సోభఞ్జనా చ పుప్ఫితా;

    ‘‘Paṅgurā bahulā selā, sobhañjanā ca pupphitā;

    కేతకా కణికారా చ, కణవేరా చ పుప్ఫితా.

    Ketakā kaṇikārā ca, kaṇaverā ca pupphitā.

    ౨౦౪౧.

    2041.

    ‘‘అజ్జునా అజ్జుకణ్ణా చ, మహానామా చ పుప్ఫితా;

    ‘‘Ajjunā ajjukaṇṇā ca, mahānāmā ca pupphitā;

    సుపుప్ఫితగ్గా తిట్ఠన్తి, పజ్జలన్తేవ కింసుకా.

    Supupphitaggā tiṭṭhanti, pajjalanteva kiṃsukā.

    ౨౦౪౨.

    2042.

    ‘‘సేతపణ్ణీ సత్తపణ్ణా, కదలియో కుసుమ్భరా;

    ‘‘Setapaṇṇī sattapaṇṇā, kadaliyo kusumbharā;

    ధనుతక్కారీ పుప్ఫేహి, సీసపావరణాని చ.

    Dhanutakkārī pupphehi, sīsapāvaraṇāni ca.

    ౨౦౪౩.

    2043.

    ‘‘అచ్ఛివా సల్లవా రుక్ఖా, సల్లకియో చ పుప్ఫితా;

    ‘‘Acchivā sallavā rukkhā, sallakiyo ca pupphitā;

    సేతగేరు చ తగరా, మంసికుట్ఠా కులావరా.

    Setageru ca tagarā, maṃsikuṭṭhā kulāvarā.

    ౨౦౪౪.

    2044.

    ‘‘దహరా రుక్ఖా చ వుద్ధా చ, అకుటిలా చేత్థ పుప్ఫితా;

    ‘‘Daharā rukkhā ca vuddhā ca, akuṭilā cettha pupphitā;

    అస్సమం ఉభతో ఠన్తి, అగ్యాగారం సమన్తతో’’తి.

    Assamaṃ ubhato ṭhanti, agyāgāraṃ samantato’’ti.

    తత్థ తిట్ఠన్తీతి సరం పరిక్ఖిపిత్వా తిట్ఠన్తి. కదమ్బాతి కదమ్బరుక్ఖా. కచ్ఛికారా చాతి ఏవంనామకా రుక్ఖా. పారిజఞ్ఞాతి రత్తమాలా. వారణా వయనాతి వారణరుక్ఖా చ వయనరుక్ఖా చ. ముచలిన్దముభతో సరన్తి ముచలిన్దస్స సరస్స ఉభయపస్సేసు. సేతపారిసాతి సేతగచ్ఛరుక్ఖా . తే కిర సేతక్ఖన్ధా మహాపణ్ణా కణికారసదిసపుప్ఫా హోన్తి. నిగ్గుణ్డీ సిరీనిగ్గుణ్డీతి పకతినిగ్గుణ్డీ చేవ కాళనిగ్గుణ్డీ చ. పఙ్గురాతి పఙ్గురరుక్ఖా. కుసుమ్భరాతి ఏకగచ్ఛా. ధనుతక్కారీ పుప్ఫేహీతి ధనూనఞ్చ తక్కారీనఞ్చ పుప్ఫేహి సోభితా. సీసపావరణాని చాతి సీసపేహి చ వరణేహి చ సోభితా. అచ్ఛివాతిఆదయోపి రుక్ఖాయేవ. సేతగేరు చ తగరాతి సేతగేరు చ తగరా చ. మంసికుట్ఠా కులావరాతి మంసిగచ్ఛా చ కుట్ఠగచ్ఛా చ కులావరా చ. అకుటిలాతి ఉజుకా. అగ్యాగారం సమన్తతోతి అగ్యాగారం పరిక్ఖిపిత్వా ఠితాతి అత్థో.

    Tattha tiṭṭhantīti saraṃ parikkhipitvā tiṭṭhanti. Kadambāti kadambarukkhā. Kacchikārā cāti evaṃnāmakā rukkhā. Pārijaññāti rattamālā. Vāraṇā vayanāti vāraṇarukkhā ca vayanarukkhā ca. Mucalindamubhato saranti mucalindassa sarassa ubhayapassesu. Setapārisāti setagaccharukkhā . Te kira setakkhandhā mahāpaṇṇā kaṇikārasadisapupphā honti. Nigguṇḍī sirīnigguṇḍīti pakatinigguṇḍī ceva kāḷanigguṇḍī ca. Paṅgurāti paṅgurarukkhā. Kusumbharāti ekagacchā. Dhanutakkārī pupphehīti dhanūnañca takkārīnañca pupphehi sobhitā. Sīsapāvaraṇāni cāti sīsapehi ca varaṇehi ca sobhitā. Acchivātiādayopi rukkhāyeva. Setageru ca tagarāti setageru ca tagarā ca. Maṃsikuṭṭhā kulāvarāti maṃsigacchā ca kuṭṭhagacchā ca kulāvarā ca. Akuṭilāti ujukā. Agyāgāraṃ samantatoti agyāgāraṃ parikkhipitvā ṭhitāti attho.

    ౨౦౪౫.

    2045.

    ‘‘అథేత్థ ఉదకన్తస్మిం, బహుజాతో ఫణిజ్జకో;

    ‘‘Athettha udakantasmiṃ, bahujāto phaṇijjako;

    ముగ్గతియో కరతియో, సేవాలసీసకా బహూ.

    Muggatiyo karatiyo, sevālasīsakā bahū.

    ౨౦౪౬.

    2046.

    ‘‘ఉద్దాపవత్తం ఉల్లుళితం, మక్ఖికా హిఙ్గుజాలికా;

    ‘‘Uddāpavattaṃ ulluḷitaṃ, makkhikā hiṅgujālikā;

    దాసిమకఞ్జకో చేత్థ, బహూ నీచేకలమ్బకా.

    Dāsimakañjako cettha, bahū nīcekalambakā.

    ౨౦౪౭.

    2047.

    ‘‘ఏలమ్ఫురకసఞ్ఛన్నా, రుక్ఖా తిట్ఠన్తి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Elamphurakasañchannā, rukkhā tiṭṭhanti brāhmaṇa;

    సత్తాహం ధారియమానానం, గన్ధో తేసం న ఛిజ్జతి.

    Sattāhaṃ dhāriyamānānaṃ, gandho tesaṃ na chijjati.

    ౨౦౪౮.

    2048.

    ‘‘ఉభతో సరం ముచలిన్దం, పుప్ఫా తిట్ఠన్తి సోభనా;

    ‘‘Ubhato saraṃ mucalindaṃ, pupphā tiṭṭhanti sobhanā;

    ఇన్దీవరేహి సఞ్ఛన్నం, వనం తం ఉపసోభతి.

    Indīvarehi sañchannaṃ, vanaṃ taṃ upasobhati.

    ౨౦౪౯.

    2049.

    ‘‘అడ్ఢమాసం ధారియమానానం, గన్ధో తేసం న ఛిజ్జతి;

    ‘‘Aḍḍhamāsaṃ dhāriyamānānaṃ, gandho tesaṃ na chijjati;

    నీలపుప్ఫీ సేతవారీ, పుప్ఫితా గిరికణ్ణికా;

    Nīlapupphī setavārī, pupphitā girikaṇṇikā;

    కలేరుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నం, వనం తం తులసీహి చ.

    Kalerukkhehi sañchannaṃ, vanaṃ taṃ tulasīhi ca.

    ౨౦౫౦.

    2050.

    ‘‘సమ్మద్దతేవ గన్ధేన, పుప్ఫసాఖాహి తం వనం;

    ‘‘Sammaddateva gandhena, pupphasākhāhi taṃ vanaṃ;

    భమరా పుప్ఫగన్ధేన, సమన్తా మభినాదితా.

    Bhamarā pupphagandhena, samantā mabhināditā.

    ౨౦౫౧.

    2051.

    ‘‘తీణి కక్కారుజాతాని, తస్మిం సరసి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Tīṇi kakkārujātāni, tasmiṃ sarasi brāhmaṇa;

    కుమ్భమత్తాని చేకాని, మురజమత్తాని తా ఉభో’’తి.

    Kumbhamattāni cekāni, murajamattāni tā ubho’’ti.

    తత్థ ఫణిజ్జకోతి భూతనకో. ముగ్గతియోతి ఏకా ముగ్గజాతి. కరతియోతి రాజమాసో. సేవాలసీసకాతి ఇమేపి గచ్ఛాయేవ, అపి చ సీసకాతి రత్తచన్దనం వుత్తం. ఉద్దాపవత్తం ఉల్లుళితన్తి తం ఉదకం తీరమరియాదబన్ధం వాతాపహతం ఉల్లుళితం హుత్వా తిట్ఠతి. మక్ఖికా హిఙ్గుజాలికాతి హిఙ్గుజాలసఙ్ఖాతే వికసితపుప్ఫగచ్ఛే పఞ్చవణ్ణా మధుమక్ఖికా మధురస్సరేన విరవన్తియో తత్థ విచరన్తీతి అత్థో. దాసిమకఞ్జకో చేత్థాతి ఇమాని ద్వే రుక్ఖజాతియో చ ఏత్థ. నీచేకలమ్బకాతి నీచకలమ్బకా. ఏలమ్ఫురకసఞ్ఛన్నాతి ఏవంనామికాయ వల్లియా సఞ్ఛన్నా. తేసన్తి తేసం తస్సా వల్లియా పుప్ఫానం సబ్బేసమ్పి వా ఏతేసం దాసిమకఞ్జకాదీనం పుప్ఫానం సత్తాహం గన్ధో న ఛిజ్జతి. ఏవం గన్ధసమ్పన్నాని పుప్ఫాని, రజతపట్టసదిసవాలుకపుణ్ణా భూమిభాగా. గన్ధో తేసన్తి తేసం ఇన్దీవరపుప్ఫాదీనం గన్ధో అడ్ఢమాసం న ఛిజ్జతి. నీలపుప్ఫీతిఆదికా పుప్ఫవల్లియో. తులసీహి చాతి తులసిగచ్ఛేహి చ. కక్కారుజాతానీతి వల్లిఫలాని. తత్థ ఏకిస్సా వల్లియా ఫలాని మహాఘటమత్తాని, ద్విన్నం ముదిఙ్గమత్తాని. తేన వుత్తం ‘‘మురజమత్తాని తా ఉభో’’తి.

    Tattha phaṇijjakoti bhūtanako. Muggatiyoti ekā muggajāti. Karatiyoti rājamāso. Sevālasīsakāti imepi gacchāyeva, api ca sīsakāti rattacandanaṃ vuttaṃ. Uddāpavattaṃ ulluḷitanti taṃ udakaṃ tīramariyādabandhaṃ vātāpahataṃ ulluḷitaṃ hutvā tiṭṭhati. Makkhikā hiṅgujālikāti hiṅgujālasaṅkhāte vikasitapupphagacche pañcavaṇṇā madhumakkhikā madhurassarena viravantiyo tattha vicarantīti attho. Dāsimakañjako cetthāti imāni dve rukkhajātiyo ca ettha. Nīcekalambakāti nīcakalambakā. Elamphurakasañchannāti evaṃnāmikāya valliyā sañchannā. Tesanti tesaṃ tassā valliyā pupphānaṃ sabbesampi vā etesaṃ dāsimakañjakādīnaṃ pupphānaṃ sattāhaṃ gandho na chijjati. Evaṃ gandhasampannāni pupphāni, rajatapaṭṭasadisavālukapuṇṇā bhūmibhāgā. Gandho tesanti tesaṃ indīvarapupphādīnaṃ gandho aḍḍhamāsaṃ na chijjati. Nīlapupphītiādikā pupphavalliyo. Tulasīhi cāti tulasigacchehi ca. Kakkārujātānīti valliphalāni. Tattha ekissā valliyā phalāni mahāghaṭamattāni, dvinnaṃ mudiṅgamattāni. Tena vuttaṃ ‘‘murajamattāni tā ubho’’ti.

    ౨౦౫౨.

    2052.

    ‘‘అథేత్థ సాసపో బహుకో, నాదియో హరితాయుతో;

    ‘‘Athettha sāsapo bahuko, nādiyo haritāyuto;

    అసీ తాలావ తిట్ఠన్తి, ఛేజ్జా ఇన్దీవరా బహూ.

    Asī tālāva tiṭṭhanti, chejjā indīvarā bahū.

    ౨౦౫౩.

    2053.

    ‘‘అప్ఫోటా సూరియవల్లీ చ, కాళీయా మధుగన్ధియా;

    ‘‘Apphoṭā sūriyavallī ca, kāḷīyā madhugandhiyā;

    అసోకా ముదయన్తీ చ, వల్లిభో ఖుద్దపుప్ఫియో.

    Asokā mudayantī ca, vallibho khuddapupphiyo.

    ౨౦౫౪.

    2054.

    ‘‘కోరణ్డకా అనోజా చ, పుప్ఫితా నాగమల్లికా;

    ‘‘Koraṇḍakā anojā ca, pupphitā nāgamallikā;

    రుక్ఖమారుయ్హ తిట్ఠన్తి, ఫుల్లా కింసుకవల్లియో.

    Rukkhamāruyha tiṭṭhanti, phullā kiṃsukavalliyo.

    ౨౦౫౫.

    2055.

    ‘‘కటేరుహా చ వాసన్తీ, యూథికా మధుగన్ధియా;

    ‘‘Kaṭeruhā ca vāsantī, yūthikā madhugandhiyā;

    నిలియా సుమనా భణ్డీ, సోభతి పదుముత్తరో.

    Niliyā sumanā bhaṇḍī, sobhati padumuttaro.

    ౨౦౫౬.

    2056.

    ‘‘పాటలీ సముద్దకప్పాసీ, కణికారా చ పుప్ఫితా;

    ‘‘Pāṭalī samuddakappāsī, kaṇikārā ca pupphitā;

    హేమజాలావ దిస్సన్తి, రుచిరగ్గి సిఖూపమా.

    Hemajālāva dissanti, ruciraggi sikhūpamā.

    ౨౦౫౭.

    2057.

    ‘‘యాని తాని చ పుప్ఫాని, థలజానుదకాని చ;

    ‘‘Yāni tāni ca pupphāni, thalajānudakāni ca;

    సబ్బాని తత్థ దిస్సన్తి, ఏవం రమ్మో మహోదధీ’’తి.

    Sabbāni tattha dissanti, evaṃ rammo mahodadhī’’ti.

    తత్థ సాసపోతి సిద్ధత్థకో. బహుకోతి బహు. నాదియో హరితాయుతోతి హరితేన ఆయుతో నాదియో. ఇమా ద్వేపి లసుణజాతియో, సోపి లసుణో తత్థ బహుకోతి అత్థో. అసీ తాలావ తిట్ఠన్తీతి అసీతి ఏవంనామకా రుక్ఖా సినిద్ధాయ భూమియా ఠితా తాలా వియ తిట్ఠన్తి. ఛేజ్జా ఇన్దీవరా బహూతి ఉదకపరియన్తే బహూ సువణ్ణఇన్దీవరా ముట్ఠినా ఛిన్దితబ్బా హుత్వా ఠితా. అప్ఫోటాతి అప్ఫోటవల్లియో. వల్లిభో ఖుద్దపుప్ఫియోతి వల్లిభో చ ఖుద్దపుప్ఫియో చ. నాగమల్లికాతి వల్లినాగా చ మల్లికా చ. కింసుకవల్లియోతి సుగన్ధపత్తా వల్లిజాతీ. కటేరుహా చ వాసన్తీతి ఇమే చ ద్వే పుప్ఫగచ్ఛా. మధుగన్ధియాతి మధుసమానగన్ధా. నిలియా సుమనా భణ్డీతి నీలవల్లిసుమనా చ పకతిసుమనా చ భణ్డీ చ. పదుముత్తరోతి ఏవంనామకో రుక్ఖో. కణికారాతి వల్లికణికారా రుక్ఖకణికారా. హేమజాలావాతి పసారితహేమజాలా వియ దిస్సన్తి. మహోదధీతి మహతో ఉదకక్ఖన్ధస్స ఆధారభూతో ముచలిన్దసరోతి.

    Tattha sāsapoti siddhatthako. Bahukoti bahu. Nādiyo haritāyutoti haritena āyuto nādiyo. Imā dvepi lasuṇajātiyo, sopi lasuṇo tattha bahukoti attho. Asī tālāva tiṭṭhantīti asīti evaṃnāmakā rukkhā siniddhāya bhūmiyā ṭhitā tālā viya tiṭṭhanti. Chejjā indīvarā bahūti udakapariyante bahū suvaṇṇaindīvarā muṭṭhinā chinditabbā hutvā ṭhitā. Apphoṭāti apphoṭavalliyo. Vallibho khuddapupphiyoti vallibho ca khuddapupphiyo ca. Nāgamallikāti vallināgā ca mallikā ca. Kiṃsukavalliyoti sugandhapattā vallijātī. Kaṭeruhā ca vāsantīti ime ca dve pupphagacchā. Madhugandhiyāti madhusamānagandhā. Niliyā sumanā bhaṇḍīti nīlavallisumanā ca pakatisumanā ca bhaṇḍī ca. Padumuttaroti evaṃnāmako rukkho. Kaṇikārāti vallikaṇikārā rukkhakaṇikārā. Hemajālāvāti pasāritahemajālā viya dissanti. Mahodadhīti mahato udakakkhandhassa ādhārabhūto mucalindasaroti.

    ౨౦౫౮.

    2058.

    ‘‘అథస్సా పోక్ఖరణియా, బహుకా వారిగోచరా;

    ‘‘Athassā pokkharaṇiyā, bahukā vārigocarā;

    రోహితా నళపీ సిఙ్గూ, కుమ్భిలా మకరా సుసూ.

    Rohitā naḷapī siṅgū, kumbhilā makarā susū.

    ౨౦౫౯.

    2059.

    ‘‘మధు చ మధులట్ఠి చ, తాలిసా చ పియఙ్గుకా;

    ‘‘Madhu ca madhulaṭṭhi ca, tālisā ca piyaṅgukā;

    కుటన్దజా భద్దముత్తా, సేతపుప్ఫా చ లోలుపా.

    Kuṭandajā bhaddamuttā, setapupphā ca lolupā.

    ౨౦౬౦.

    2060.

    ‘‘సురభీ చ రుక్ఖా తగరా, బహుకా తుఙ్గవణ్టకా;

    ‘‘Surabhī ca rukkhā tagarā, bahukā tuṅgavaṇṭakā;

    పద్ధకా నరదా కుట్ఠా, ఝామకా చ హరేణుకా.

    Paddhakā naradā kuṭṭhā, jhāmakā ca hareṇukā.

    ౨౦౬౧.

    2061.

    ‘‘హలిద్దకా గన్ధసిలా, హిరివేరా చ గుగ్గులా;

    ‘‘Haliddakā gandhasilā, hiriverā ca guggulā;

    విభేదికా చోరకా కుట్ఠా, కప్పూరా చ కలిఙ్గుకా’’తి.

    Vibhedikā corakā kuṭṭhā, kappūrā ca kaliṅgukā’’ti.

    తత్థ అథస్సా పోక్ఖరణియాతి ఇధ పోక్ఖరణిసదిసతాయ సరమేవ పోక్ఖరణీతి వదతి. రోహితాతిఆదీని తేసం వారిగోచరానం నామాని. మధు చాతి నిమ్మక్ఖికమధు చ. మధులట్ఠి చాతి లట్ఠిమధుకఞ్చ. తాలిసా చాతిఆదికా సబ్బా గన్ధజాతియో.

    Tattha athassā pokkharaṇiyāti idha pokkharaṇisadisatāya sarameva pokkharaṇīti vadati. Rohitātiādīni tesaṃ vārigocarānaṃ nāmāni. Madhu cāti nimmakkhikamadhu ca. Madhulaṭṭhi cāti laṭṭhimadhukañca. Tālisā cātiādikā sabbā gandhajātiyo.

    ౨౦౬౨.

    2062.

    ‘‘అథేత్థ సీహబ్యగ్ఘా చ, పురిసాలూ చ హత్థియో;

    ‘‘Athettha sīhabyagghā ca, purisālū ca hatthiyo;

    ఏణేయ్యా పసదా చేవ, రోహిచ్చా సరభా మిగా.

    Eṇeyyā pasadā ceva, rohiccā sarabhā migā.

    ౨౦౬౩.

    2063.

    ‘‘కోట్ఠసుణా సుణోపి చ, తులియా నళసన్నిభా;

    ‘‘Koṭṭhasuṇā suṇopi ca, tuliyā naḷasannibhā;

    చామరీ చలనీ లఙ్ఘీ, ఝాపితా మక్కటా పిచు.

    Cāmarī calanī laṅghī, jhāpitā makkaṭā picu.

    ౨౦౬౪.

    2064.

    ‘‘కక్కటా కటమాయా చ, ఇక్కా గోణసిరా బహూ;

    ‘‘Kakkaṭā kaṭamāyā ca, ikkā goṇasirā bahū;

    ఖగ్గా వరాహా నకులా, కాళకేత్థ బహూతసో.

    Khaggā varāhā nakulā, kāḷakettha bahūtaso.

    ౨౦౬౫.

    2065.

    ‘‘మహింసా సోణసిఙ్గాలా, పమ్పకా చ సమన్తతో;

    ‘‘Mahiṃsā soṇasiṅgālā, pampakā ca samantato;

    ఆకుచ్ఛా పచలాకా చ, చిత్రకా చాపి దీపియో.

    Ākucchā pacalākā ca, citrakā cāpi dīpiyo.

    ౨౦౬౬.

    2066.

    ‘‘పేలకా చ విఘాసాదా, సీహా గోగణిసాదకా;

    ‘‘Pelakā ca vighāsādā, sīhā gogaṇisādakā;

    అట్ఠపాదా చ మోరా చ, భస్సరా చ కుకుత్థకా.

    Aṭṭhapādā ca morā ca, bhassarā ca kukutthakā.

    ౨౦౬౭.

    2067.

    ‘‘చఙ్కోరా కుక్కుటా నాగా, అఞ్ఞమఞ్ఞం పకూజినో;

    ‘‘Caṅkorā kukkuṭā nāgā, aññamaññaṃ pakūjino;

    బకా బలాకా నజ్జుహా, దిన్దిభా కుఞ్జవాజితా.

    Bakā balākā najjuhā, dindibhā kuñjavājitā.

    ౨౦౬౮.

    2068.

    ‘‘బ్యగ్ఘినసా లోహపిట్ఠా, పమ్పకా జీవజీవకా;

    ‘‘Byagghinasā lohapiṭṭhā, pampakā jīvajīvakā;

    కపిఞ్జరా తిత్తిరాయో, కులా చ పటికుత్థకా.

    Kapiñjarā tittirāyo, kulā ca paṭikutthakā.

    ౨౦౬౯.

    2069.

    ‘‘మన్దాలకా చేలకేటు, భణ్డుతిత్తిరనామకా;

    ‘‘Mandālakā celakeṭu, bhaṇḍutittiranāmakā;

    చేలావకా పిఙ్గలాయో, గోటకా అఙ్గహేతుకా.

    Celāvakā piṅgalāyo, goṭakā aṅgahetukā.

    ౨౦౭౦.

    2070.

    ‘‘కరవియా చ సగ్గా చ, ఉహుఙ్కారా చ కుక్కుహా;

    ‘‘Karaviyā ca saggā ca, uhuṅkārā ca kukkuhā;

    నానాదిజగణాకిణ్ణం, నానాసరనికూజిత’’న్తి.

    Nānādijagaṇākiṇṇaṃ, nānāsaranikūjita’’nti.

    తత్థ పురిసాలూతి వళవాముఖయక్ఖినియో. రోహిచ్చా సరభా మిగాతి రోహితా చేవ సరభా మిగా చ. కోట్ఠసుకాతి సిఙ్గాలసునఖా. ‘‘కోత్థుసుణా’’తిపి పాఠో. సుణోపి చాతి ఏసాపేకా ఖుద్దకమిగజాతి. తులియాతి పక్ఖిబిళారా. నళసన్నిభాతి నళపుప్ఫవణ్ణా రుక్ఖసునఖా. చామరీ చలనీ లఙ్ఘీతి చామరీమిగా చ చలనీమిగా చ లఙ్ఘీమిగా చ. ఝాపితా మక్కటాతి ద్వే మక్కటజాతియోవ. పిచూతి సరపరియన్తే గోచరగ్గాహీ ఏకో మక్కటో. కక్కటా కటమాయా చాతి ద్వే మహామిగా. ఇక్కాతి అచ్ఛా. గోణసిరాతి అరఞ్ఞగోణా. కాళకేత్థ బహూతసోతి కాళమిగా నామేత్థ బహూతసో. సోణసిఙ్గాలాతి రుక్ఖసునఖా చ సిఙ్గాలా చ. పమ్పకాతి అస్సమపదం పరిక్ఖిపిత్వా ఠితా మహావేళుపమ్పకా. ఆకుచ్ఛాతి గోధా. పచలాకా చాతి గజకుమ్భమిగా. చిత్రకా చాపి దీపియోతి చిత్రకమిగా చ దీపిమిగా చ.

    Tattha purisālūti vaḷavāmukhayakkhiniyo. Rohiccā sarabhā migāti rohitā ceva sarabhā migā ca. Koṭṭhasukāti siṅgālasunakhā. ‘‘Kotthusuṇā’’tipi pāṭho. Suṇopi cāti esāpekā khuddakamigajāti. Tuliyāti pakkhibiḷārā. Naḷasannibhāti naḷapupphavaṇṇā rukkhasunakhā. Cāmarī calanī laṅghīti cāmarīmigā ca calanīmigā ca laṅghīmigā ca. Jhāpitā makkaṭāti dve makkaṭajātiyova. Picūti sarapariyante gocaraggāhī eko makkaṭo. Kakkaṭā kaṭamāyā cāti dve mahāmigā. Ikkāti acchā. Goṇasirāti araññagoṇā. Kāḷakettha bahūtasoti kāḷamigā nāmettha bahūtaso. Soṇasiṅgālāti rukkhasunakhā ca siṅgālā ca. Pampakāti assamapadaṃ parikkhipitvā ṭhitā mahāveḷupampakā. Ākucchāti godhā. Pacalākā cāti gajakumbhamigā. Citrakā cāpi dīpiyoti citrakamigā ca dīpimigā ca.

    పేలకా చాతి ససా. విఘాసాదాతి ఏతే గిజ్ఝా సకుణా. సీహాతి కేసరసీహా. గోగణిసాదకాతి గోగణే గహేత్వా ఖాదనసీలా దుట్ఠమిగా. అట్ఠపాదాతి సరభా మిగా. భస్సరాతి సేతహంసా. కుకుత్థకాతి కుకుత్థకసకుణా. చఙ్కోరాతి చఙ్కోరసకుణా. కుక్కుటాతి వనకుక్కుటా. దిన్దిభా కుఞ్జవాజితాతి ఇమే తయోపి సకుణాయేవ. బ్యగ్ఘినసాతి సేనా. లోహపిట్ఠాతి లోహితవణ్ణసకుణా. పమ్పకాతి పమ్పటకా. కపిఞ్జరా తిత్తిరాయోతి కపిఞ్జరా చ తిత్తిరా చ. కులా చ పటికుత్థకాతి ఇమేపి ద్వే సకుణా. మన్దాలకా చేలకేటూతి మన్దాలకా చేవ చేలకేటు చ. భణ్డుతిత్తిరనామకాతి భణ్డూ చ తిత్తిరా చ నామకా చ. చేలావకా పిఙ్గలాయోతి ద్వే సకుణజాతియో చ, తథా గోటకా అఙ్గహేతుకా. సగ్గాతి చాతకసకుణా. ఉహుఙ్కారాతి ఉలూకా.

    Pelakā cāti sasā. Vighāsādāti ete gijjhā sakuṇā. Sīhāti kesarasīhā. Gogaṇisādakāti gogaṇe gahetvā khādanasīlā duṭṭhamigā. Aṭṭhapādāti sarabhā migā. Bhassarāti setahaṃsā. Kukutthakāti kukutthakasakuṇā. Caṅkorāti caṅkorasakuṇā. Kukkuṭāti vanakukkuṭā. Dindibhā kuñjavājitāti ime tayopi sakuṇāyeva. Byagghinasāti senā. Lohapiṭṭhāti lohitavaṇṇasakuṇā. Pampakāti pampaṭakā. Kapiñjarā tittirāyoti kapiñjarā ca tittirā ca. Kulā ca paṭikutthakāti imepi dve sakuṇā. Mandālakā celakeṭūti mandālakā ceva celakeṭu ca. Bhaṇḍutittiranāmakāti bhaṇḍū ca tittirā ca nāmakā ca. Celāvakāpiṅgalāyoti dve sakuṇajātiyo ca, tathā goṭakā aṅgahetukā. Saggāti cātakasakuṇā. Uhuṅkārāti ulūkā.

    ౨౦౭౧.

    2071.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, నీలకా మఞ్జుభాణకా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nīlakā mañjubhāṇakā;

    మోదన్తి సహ భరియాహి, అఞ్ఞమఞ్ఞం పకూజినో.

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ౨౦౭౨.

    2072.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, దిజా మఞ్జుస్సరా సితా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, dijā mañjussarā sitā;

    సేతచ్ఛికూటా భద్రక్ఖా, అణ్డజా చిత్రపేఖుణా.

    Setacchikūṭā bhadrakkhā, aṇḍajā citrapekhuṇā.

    ౨౦౭౩.

    2073.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, దిజా మఞ్జుస్సరా సితా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, dijā mañjussarā sitā;

    సిఖణ్డీ నీలగీవాహి, అఞ్ఞమఞ్ఞం పకూజినో.

    Sikhaṇḍī nīlagīvāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ౨౦౭౪.

    2074.

    ‘‘కుకుత్థకా కుళీరకా, కోట్ఠా పోక్ఖరసాతకా;

    ‘‘Kukutthakā kuḷīrakā, koṭṭhā pokkharasātakā;

    కాలామేయ్యా బలీయక్ఖా, కదమ్బా సువసాళికా.

    Kālāmeyyā balīyakkhā, kadambā suvasāḷikā.

    ౨౦౭౫.

    2075.

    ‘‘హలిద్దా లోహితా సేతా, అథేత్థ నలకా బహూ;

    ‘‘Haliddā lohitā setā, athettha nalakā bahū;

    వారణా భిఙ్గరాజా చ, కదమ్బా సువకోకిలా.

    Vāraṇā bhiṅgarājā ca, kadambā suvakokilā.

    ౨౦౭౬.

    2076.

    ‘‘ఉక్కుసా కురరా హంసా, ఆటా పరివదేన్తికా;

    ‘‘Ukkusā kurarā haṃsā, āṭā parivadentikā;

    పాకహంసా అతిబలా, నజ్జుహా జీవజీవకా.

    Pākahaṃsā atibalā, najjuhā jīvajīvakā.

    ౨౦౭౭.

    2077.

    ‘‘పారేవతా రవిహంసా, చక్కవాకా నదీచరా;

    ‘‘Pārevatā ravihaṃsā, cakkavākā nadīcarā;

    వారణాభిరుదా రమ్మా, ఉభో కాలూపకూజినో.

    Vāraṇābhirudā rammā, ubho kālūpakūjino.

    ౨౦౭౮.

    2078.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, నానావణ్ణా బహూ దిజా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    మోదన్తి సహ భరియాహి, అఞ్ఞమఞ్ఞం పకూజినో.

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ౨౦౭౯.

    2079.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, నానావణ్ణా బహూ దిజా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    సబ్బే మఞ్జూ నికూజన్తి, ముచలిన్దముభతో సరం.

    Sabbe mañjū nikūjanti, mucalindamubhato saraṃ.

    ౨౦౮౦.

    2080.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, కరవియా నామ తే దిజా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, karaviyā nāma te dijā;

    మోదన్తి సహ భరియాహి, అఞ్ఞమఞ్ఞం పకూజినో.

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ౨౦౮౧.

    2081.

    ‘‘అథేత్థ సకుణా సన్తి, కరవియా నామ తే దిజా;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, karaviyā nāma te dijā;

    సబ్బే మఞ్జూ నికూజన్తి, ముచలిన్దముభతో సరం.

    Sabbe mañjū nikūjanti, mucalindamubhato saraṃ.

    ౨౦౮౨.

    2082.

    ‘‘ఏణేయ్యపసదాకిణ్ణం, నాగసంసేవితం వనం;

    ‘‘Eṇeyyapasadākiṇṇaṃ, nāgasaṃsevitaṃ vanaṃ;

    నానాలతాహి సఞ్ఛన్నం, కదలీమిగసేవితం.

    Nānālatāhi sañchannaṃ, kadalīmigasevitaṃ.

    ౨౦౮౩.

    2083.

    ‘‘అథేత్థ సాసపో బహుకో, నీవారో వరకో బహు;

    ‘‘Athettha sāsapo bahuko, nīvāro varako bahu;

    సాలి అకట్ఠపాకో చ, ఉచ్ఛు తత్థ అనప్పకో.

    Sāli akaṭṭhapāko ca, ucchu tattha anappako.

    ౨౦౮౪.

    2084.

    ‘‘అయం ఏకపదీ ఏతి, ఉజుం గచ్ఛతి అస్సమం;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ;

    ఖుదం పిపాసం అరతిం, తత్థ పత్తో న విన్దతి;

    Khudaṃ pipāsaṃ aratiṃ, tattha patto na vindati;

    యత్థ వేస్సన్తరో రాజా, సహ పుత్తేహి సమ్మతి.

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ౨౦౮౫.

    2085.

    ‘‘ధారేన్తో బ్రాహ్మణవణ్ణం, ఆసదఞ్చ మసం జటం;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతీ’’తి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    తత్థ నీలకాతి చిత్రరాజిపత్తా. మఞ్జూస్సరా సితాతి నిబద్ధమధురస్సరా. సేతచ్ఛికూటా భద్రక్ఖాతి ఉభయపస్సేసు సేతేహి అక్ఖికూటేహి సమన్నాగతా సున్దరక్ఖా. చిత్రపేఖుణాతి విచిత్రపత్తా. కుళీరకాతి కక్కటకా. కోట్ఠాతిఆదయో సకుణావ. వారణాతి హత్థిలిఙ్గసకుణా. కదమ్బాతి మహాకదమ్బా గహితా. సువకోకిలాతి కోకిలేహి సద్ధిం విచరణసువకా చేవ కోకిలా చ. ఉక్కుసాతి కాళకురరా. కురరాతి సేతకురరా. హంసాతి సకుణహంసా. ఆటాతి దబ్బిసణ్ఠానముఖసకుణా. పరివదేన్తికాతి ఏకా సకుణజాతి. వారణాభిరుదా రమ్మాతి రమ్మాభిరుదా వారణా. ఉభో కాలూపకూజినోతి సాయం పాతో పబ్బతపాదం ఏకనిన్నాదం కరోన్తా నికూజన్తి. ఏణేయ్యపసదాకిణ్ణన్తి ఏణేయ్యమిగేహి చ పసదమిగేహి చ ఆకిణ్ణం. తత్థ పత్తో న విన్దతీతి బ్రాహ్మణ, వేస్సన్తరస్స అస్సమపదం పత్తో పురిసో తత్థ అస్సమే ఛాతకం వా పానీయపిపాసం వా ఉక్కణ్ఠితం వా న పటిలభతి.

    Tattha nīlakāti citrarājipattā. Mañjūssarā sitāti nibaddhamadhurassarā. Setacchikūṭā bhadrakkhāti ubhayapassesu setehi akkhikūṭehi samannāgatā sundarakkhā. Citrapekhuṇāti vicitrapattā. Kuḷīrakāti kakkaṭakā. Koṭṭhātiādayo sakuṇāva. Vāraṇāti hatthiliṅgasakuṇā. Kadambāti mahākadambā gahitā. Suvakokilāti kokilehi saddhiṃ vicaraṇasuvakā ceva kokilā ca. Ukkusāti kāḷakurarā. Kurarāti setakurarā. Haṃsāti sakuṇahaṃsā. Āṭāti dabbisaṇṭhānamukhasakuṇā. Parivadentikāti ekā sakuṇajāti. Vāraṇābhirudā rammāti rammābhirudā vāraṇā. Ubho kālūpakūjinoti sāyaṃ pāto pabbatapādaṃ ekaninnādaṃ karontā nikūjanti. Eṇeyyapasadākiṇṇanti eṇeyyamigehi ca pasadamigehi ca ākiṇṇaṃ. Tattha patto na vindatīti brāhmaṇa, vessantarassa assamapadaṃ patto puriso tattha assame chātakaṃ vā pānīyapipāsaṃ vā ukkaṇṭhitaṃ vā na paṭilabhati.

    ౨౦౮౬.

    2086.

    ‘‘ఇదం సుత్వా బ్రహ్మబన్ధు, ఇసిం కత్వా పదక్ఖిణం;

    ‘‘Idaṃ sutvā brahmabandhu, isiṃ katvā padakkhiṇaṃ;

    ఉదగ్గచిత్తో పక్కామి, యత్థ వేస్సన్తరో అహూ’’తి.

    Udaggacitto pakkāmi, yattha vessantaro ahū’’ti.

    తత్థ యత్థ వేస్సన్తరో అహూతి యస్మిం ఠానే వేస్సన్తరో అహోసి, తం ఠానం గతోతి.

    Tattha yattha vessantaro ahūti yasmiṃ ṭhāne vessantaro ahosi, taṃ ṭhānaṃ gatoti.

    మహావనవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mahāvanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    దారకపబ్బవణ్ణనా

    Dārakapabbavaṇṇanā

    జూజకోపి అచ్చుతతాపసేన కథితమగ్గేన గచ్ఛన్తో చతురస్సపోక్ఖరణిం పత్వా చిన్తేసి ‘‘అజ్జ అతిసాయన్హో, ఇదాని మద్దీ అరఞ్ఞతో ఆగమిస్సతి. మాతుగామో హి నామ దానస్స అన్తరాయకరో హోతి, స్వే తస్సా అరఞ్ఞం గతకాలే అస్సమం గన్త్వా వేస్సన్తరం ఉపసఙ్కమిత్వా దారకే యాచిత్వా తాయ అనాగతాయ తే గహేత్వా పక్కమిస్సామీ’’తి. అథస్స అవిదూరే ఏకం సానుపబ్బతం ఆరుయ్హ ఏకస్మిం ఫాసుకట్ఠానే నిపజ్జి. తం పన రత్తిం పచ్చూసకాలే మద్దీ సుపినం అద్దస. ఏవరూపో సుపినో అహోసి – ఏకో పురిసో కణ్హో ద్వే కాసాయాని పరిదహిత్వా ద్వీసు కణ్ణేసు రత్తమాలం పిళన్ధిత్వా ఆవుధహత్థో తజ్జేన్తో ఆగన్త్వా పణ్ణసాలం పవిసిత్వా మద్దిం జటాసు గహేత్వా ఆకడ్ఢిత్వా భూమియం ఉత్తానకం పాతేత్వా విరవన్తియా తస్సా ద్వే అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా బాహాని ఛిన్దిత్వా ఉరం భిన్దిత్వా పగ్ఘరన్తలోహితబిన్దుం హదయమంసం ఆదాయ పక్కామీతి. సా పబుజ్ఝిత్వా భీతతసితా ‘‘పాపకో సుపినో మే దిట్ఠో, సుపినపాఠకో పన వేస్సన్తరేన సదిసో నామ నత్థి, పుచ్ఛిస్సామి న’’న్తి చిన్తేత్వా పణ్ణసాలం గన్త్వా మహాసత్తస్స పణ్ణసాలద్వారం ఆకోటేసి. మహాసత్తో ‘‘కో ఏసో’’తి ఆహ. ‘‘అహం దేవ, మద్దీ’’తి. ‘‘భద్దే, అమ్హాకం కతికవత్తం భిన్దిత్వా కస్మా అకాలే ఆగతాసీ’’తి. ‘‘దేవ, నాహం కిలేసవసేన ఆగచ్ఛామి, అపిచ ఖో పన మే పాపకో సుపినో దిట్ఠో’’తి. ‘‘తేన హి కథేహి, మద్దీ’’తి. సా అత్తనా దిట్ఠనియామేనేవ కథేసి.

    Jūjakopi accutatāpasena kathitamaggena gacchanto caturassapokkharaṇiṃ patvā cintesi ‘‘ajja atisāyanho, idāni maddī araññato āgamissati. Mātugāmo hi nāma dānassa antarāyakaro hoti, sve tassā araññaṃ gatakāle assamaṃ gantvā vessantaraṃ upasaṅkamitvā dārake yācitvā tāya anāgatāya te gahetvā pakkamissāmī’’ti. Athassa avidūre ekaṃ sānupabbataṃ āruyha ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne nipajji. Taṃ pana rattiṃ paccūsakāle maddī supinaṃ addasa. Evarūpo supino ahosi – eko puriso kaṇho dve kāsāyāni paridahitvā dvīsu kaṇṇesu rattamālaṃ piḷandhitvā āvudhahattho tajjento āgantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā maddiṃ jaṭāsu gahetvā ākaḍḍhitvā bhūmiyaṃ uttānakaṃ pātetvā viravantiyā tassā dve akkhīni uppāṭetvā bāhāni chinditvā uraṃ bhinditvā paggharantalohitabinduṃ hadayamaṃsaṃ ādāya pakkāmīti. Sā pabujjhitvā bhītatasitā ‘‘pāpako supino me diṭṭho, supinapāṭhako pana vessantarena sadiso nāma natthi, pucchissāmi na’’nti cintetvā paṇṇasālaṃ gantvā mahāsattassa paṇṇasāladvāraṃ ākoṭesi. Mahāsatto ‘‘ko eso’’ti āha. ‘‘Ahaṃ deva, maddī’’ti. ‘‘Bhadde, amhākaṃ katikavattaṃ bhinditvā kasmā akāle āgatāsī’’ti. ‘‘Deva, nāhaṃ kilesavasena āgacchāmi, apica kho pana me pāpako supino diṭṭho’’ti. ‘‘Tena hi kathehi, maddī’’ti. Sā attanā diṭṭhaniyāmeneva kathesi.

    మహాసత్తోపి సుపినం పరిగ్గణ్హిత్వా ‘‘మయ్హం దానపారమీ పూరిస్సతి, స్వే మం యాచకో ఆగన్త్వా పుత్తే యాచిస్సతి, మద్దిం అస్సాసేత్వా ఉయ్యోజేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘మద్ది, తవ దుస్సయనదుబ్భోజనేహి చిత్తం ఆలుళితం భవిస్సతి, మా భాయీ’’తి సంమోహేత్వా అస్సాసేత్వా ఉయ్యోజేసి. సా విభాతాయ రత్తియా సబ్బం కత్తబ్బకిచ్చం కత్వా ద్వే పుత్తే ఆలిఙ్గిత్వా సీసే చుమ్బిత్వా ‘‘తాతా, అజ్జ మే దుస్సుపినో దిట్ఠో, అప్పమత్తా భవేయ్యాథా’’తి ఓవదిత్వా ‘‘దేవ, తుమ్హే ద్వీసు కుమారేసు అప్పమత్తా హోథా’’తి మహాసత్తం పుత్తే పటిచ్ఛాపేత్వా పచ్ఛిఖణిత్తిఆదీని ఆదాయ అస్సూని పుఞ్ఛన్తీ మూలఫలాఫలత్థాయ వనం పావిసి. తదా జూజకోపి ‘‘ఇదాని మద్దీ అరఞ్ఞం గతా భవిస్సతీ’’తి సానుపబ్బతా ఓరుయ్హ ఏకపదికమగ్గేన అస్సమాభిముఖో పాయాసి. మహాసత్తోపి పణ్ణసాలతో నిక్ఖమిత్వా పణ్ణసాలద్వారే పాసాణఫలకే సువణ్ణపటిమా వియ నిసిన్నో ‘‘ఇదాని యాచకో ఆగమిస్సతీ’’తి పిపాసితో వియ సురాసోణ్డో తస్సాగమనమగ్గం ఓలోకేన్తోవ నిసీది. పుత్తాపిస్స పాదమూలే కీళన్తి. సో మగ్గం ఓలోకేన్తో బ్రాహ్మణం ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా సత్త మాసే నిక్ఖిత్తం దానధురం ఉక్ఖిపన్తో వియ ‘ఏహి, త్వం భో బ్రాహ్మణా’’తి సోమనస్సజాతో జాలికుమారం ఆమన్తేన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Mahāsattopi supinaṃ pariggaṇhitvā ‘‘mayhaṃ dānapāramī pūrissati, sve maṃ yācako āgantvā putte yācissati, maddiṃ assāsetvā uyyojessāmī’’ti cintetvā ‘‘maddi, tava dussayanadubbhojanehi cittaṃ āluḷitaṃ bhavissati, mā bhāyī’’ti saṃmohetvā assāsetvā uyyojesi. Sā vibhātāya rattiyā sabbaṃ kattabbakiccaṃ katvā dve putte āliṅgitvā sīse cumbitvā ‘‘tātā, ajja me dussupino diṭṭho, appamattā bhaveyyāthā’’ti ovaditvā ‘‘deva, tumhe dvīsu kumāresu appamattā hothā’’ti mahāsattaṃ putte paṭicchāpetvā pacchikhaṇittiādīni ādāya assūni puñchantī mūlaphalāphalatthāya vanaṃ pāvisi. Tadā jūjakopi ‘‘idāni maddī araññaṃ gatā bhavissatī’’ti sānupabbatā oruyha ekapadikamaggena assamābhimukho pāyāsi. Mahāsattopi paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre pāsāṇaphalake suvaṇṇapaṭimā viya nisinno ‘‘idāni yācako āgamissatī’’ti pipāsito viya surāsoṇḍo tassāgamanamaggaṃ olokentova nisīdi. Puttāpissa pādamūle kīḷanti. So maggaṃ olokento brāhmaṇaṃ āgacchantaṃ disvā satta māse nikkhittaṃ dānadhuraṃ ukkhipanto viya ‘ehi, tvaṃ bho brāhmaṇā’’ti somanassajāto jālikumāraṃ āmantento imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౮౭.

    2087.

    ‘‘ఉట్ఠేహి జాలి పతిట్ఠ, పోరాణం వియ దిస్సతి;

    ‘‘Uṭṭhehi jāli patiṭṭha, porāṇaṃ viya dissati;

    బ్రాహ్మణం వియ పస్సామి, నన్దియో మాభికీరరే’’తి.

    Brāhmaṇaṃ viya passāmi, nandiyo mābhikīrare’’ti.

    తత్థ పోరాణం వియ దిస్సతీతి పుబ్బే జేతుత్తరనగరే నానాదిసాహి యాచకానం ఆగమనం వియ అజ్జ యాచకానం ఆగమనం దిస్సతి. నన్దియో మాభికీరరేతి ఏతస్స బ్రాహ్మణస్స దిట్ఠకాలతో పట్ఠాయ మం సోమనస్సాని అభికీరన్తి, ఘమ్మాభితత్తస్స పురిసస్స సీసే సీతూదకఘటసహస్సేహి అభిసేచనకాలో వియ జాతోతి.

    Tattha porāṇaṃ viya dissatīti pubbe jetuttaranagare nānādisāhi yācakānaṃ āgamanaṃ viya ajja yācakānaṃ āgamanaṃ dissati. Nandiyo mābhikīrareti etassa brāhmaṇassa diṭṭhakālato paṭṭhāya maṃ somanassāni abhikīranti, ghammābhitattassa purisassa sīse sītūdakaghaṭasahassehi abhisecanakālo viya jātoti.

    తం సుత్వా కుమారో ఆహ –

    Taṃ sutvā kumāro āha –

    ౨౦౮౮.

    2088.

    ‘‘అహమ్పి తాత పస్సామి, యో సో బ్రహ్మావ దిస్సతి;

    ‘‘Ahampi tāta passāmi, yo so brahmāva dissati;

    అద్ధికో వియ ఆయాతి, అతిథీ నో భవిస్సతీ’’తి.

    Addhiko viya āyāti, atithī no bhavissatī’’ti.

    వత్వా చ పన కుమారో మహాసత్తస్స అపచితిం కరోన్తో ఉట్ఠాయాసనా బ్రాహ్మణం పచ్చుగ్గన్త్వా పరిక్ఖారగ్గహణం ఆపుచ్ఛి. బ్రాహ్మణో తం ఓలోకేన్తో ‘‘అయం వేస్సన్తరస్స పుత్తో జాలికుమారో నామ భవిస్సతి, ఆదితో పట్ఠాయేవ ఫరుసవచనం కథేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘అపేహి అపేహీ’’తి అచ్ఛరం పహరి. కుమారో అపగన్త్వా ‘‘అయం బ్రాహ్మణో అతిఫరుసో, కిం ను ఖో’’తి తస్స సరీరం ఓలోకేన్తో అట్ఠారస పురిసదోసే పస్సి. బ్రాహ్మణోపి బోధిసత్తం ఉపసఙ్కమిత్వా పటిసన్థారం కరోన్తో ఆహ –

    Vatvā ca pana kumāro mahāsattassa apacitiṃ karonto uṭṭhāyāsanā brāhmaṇaṃ paccuggantvā parikkhāraggahaṇaṃ āpucchi. Brāhmaṇo taṃ olokento ‘‘ayaṃ vessantarassa putto jālikumāro nāma bhavissati, ādito paṭṭhāyeva pharusavacanaṃ kathessāmī’’ti cintetvā ‘‘apehi apehī’’ti accharaṃ pahari. Kumāro apagantvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo atipharuso, kiṃ nu kho’’ti tassa sarīraṃ olokento aṭṭhārasa purisadose passi. Brāhmaṇopi bodhisattaṃ upasaṅkamitvā paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ౨౦౮౯.

    2089.

    ‘‘కచ్చి ను భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    కచ్చి ఉఞ్ఛేన యాపేథ, కచ్చి మూలఫలా బహూ.

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ౨౦౯౦.

    2090.

    ‘‘కచ్చి డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, కచ్చి హింసా న విజ్జతీ’’తి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    బోధిసత్తోపి తేన సద్ధిం పటిసన్థారం కరోన్తో ఆహ –

    Bodhisattopi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ౨౦౯౧.

    2091.

    ‘‘కుసలఞ్చేవ నో బ్రహ్మే, అథో బ్రహ్మే అనామయం;

    ‘‘Kusalañceva no brahme, atho brahme anāmayaṃ;

    అథో ఉఞ్ఛేన యాపేమ, అథో మూలఫలా బహూ.

    Atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū.

    ౨౦౯౨.

    2092.

    ‘‘అథో డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసవా;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsavā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, హింసా అమ్హం న విజ్జతి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā amhaṃ na vijjati.

    ౨౦౯౩.

    2093.

    ‘‘సత్త నో మాసే వసతం, అరఞ్ఞే జీవసోకినం;

    ‘‘Satta no māse vasataṃ, araññe jīvasokinaṃ;

    ఇమమ్పి పఠమం పస్సామ, బ్రాహ్మణం దేవవణ్ణినం;

    Imampi paṭhamaṃ passāma, brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ;

    ఆదాయ వేళువం దణ్డం, అగ్గిహుత్తం కమణ్డలుం.

    Ādāya veḷuvaṃ daṇḍaṃ, aggihuttaṃ kamaṇḍaluṃ.

    ౨౦౯౪.

    2094.

    ‘‘స్వాగతం తే మహాబ్రహ్మే, అథో తే అదురాగతం;

    ‘‘Svāgataṃ te mahābrahme, atho te adurāgataṃ;

    అన్తో పవిస భద్దన్తే, పాదే పక్ఖాలయస్సు తే.

    Anto pavisa bhaddante, pāde pakkhālayassu te.

    ౨౦౯౫.

    2095.

    ‘‘తిణ్డుకాని పియాలాని, మధుకే కాసుమారియో;

    ‘‘Tiṇḍukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ఫలాని ఖుద్దకప్పాని, భుఞ్జ బ్రహ్మే వరం వరం.

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ.

    ౨౦౯౬.

    2096.

    ‘‘ఇదమ్పి పానీయం సీతం, ఆభతం గిరిగబ్భరా;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    తతో పివ మహాబ్రహ్మే, సచే త్వం అభికఙ్ఖసీ’’తి.

    Tato piva mahābrahme, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా మహాసత్తో ‘‘అయం బ్రాహ్మణో న అకారణేన ఇమం బ్రహారఞ్ఞం ఆగతో, ఆగమనకారణం పపఞ్చం అకత్వా పుచ్ఛిస్సామి న’’న్తి చిన్తేత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Evañca pana vatvā mahāsatto ‘‘ayaṃ brāhmaṇo na akāraṇena imaṃ brahāraññaṃ āgato, āgamanakāraṇaṃ papañcaṃ akatvā pucchissāmi na’’nti cintetvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౯౭.

    2097.

    ‘‘అథ త్వం కేన వణ్ణేన, కేన వా పన హేతునా;

    ‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;

    అనుప్పత్తో బ్రహారఞ్ఞం, తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో’’తి.

    Anuppatto brahāraññaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    తత్థ వణ్ణేనాతి కారణేన. హేతునాతి పచ్చయేన.

    Tattha vaṇṇenāti kāraṇena. Hetunāti paccayena.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౦౯౮.

    2098.

    ‘‘యథా వారివహో పూరో, సబ్బకాలం న ఖీయతి;

    ‘‘Yathā vārivaho pūro, sabbakālaṃ na khīyati;

    ఏవం తం యాచితాగచ్ఛిం, పుత్తే మే దేహి యాచితో’’తి.

    Evaṃ taṃ yācitāgacchiṃ, putte me dehi yācito’’ti.

    తత్థ వారివహోతి పఞ్చసు మహానదీసు ఉదకవాహో. న ఖీయతీతి పిపాసితేహి ఆగన్త్వా హత్థేహిపి భాజనేహిపి ఉస్సిఞ్చిత్వా పివియమానో న ఖీయతి. ఏవం తం యాచితాగచ్ఛిన్తి త్వమ్పి సద్ధాయ పూరితత్తా ఏవరూపోయేవాతి మఞ్ఞమానో అహం తం యాచితుం ఆగచ్ఛిం. పుత్తే మే దేహి యాచితోతి మయా యాచితో తవ పుత్తే మయ్హం దాసత్థాయ దేహీతి.

    Tattha vārivahoti pañcasu mahānadīsu udakavāho. Na khīyatīti pipāsitehi āgantvā hatthehipi bhājanehipi ussiñcitvā piviyamāno na khīyati. Evaṃ taṃ yācitāgacchinti tvampi saddhāya pūritattā evarūpoyevāti maññamāno ahaṃ taṃ yācituṃ āgacchiṃ. Putte me dehi yācitoti mayā yācito tava putte mayhaṃ dāsatthāya dehīti.

    తం సుత్వా మహాసత్తో సోమనస్సజాతో పసారితహత్థే సహస్సత్థవికం ఠపేన్తో వియ పబ్బతపాదం ఉన్నాదేన్తో ఇమా గాథా ఆహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto somanassajāto pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya pabbatapādaṃ unnādento imā gāthā āha –

    ౨౦౯౯.

    2099.

    ‘‘దదామి న వికమ్పామి, ఇస్సరో నయ బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Dadāmi na vikampāmi, issaro naya brāhmaṇa;

    పాతో గతా రాజపుత్తీ, సాయం ఉఞ్ఛాతో ఏహితి.

    Pāto gatā rājaputtī, sāyaṃ uñchāto ehiti.

    ౨౧౦౦.

    2100.

    ‘‘ఏకరత్తిం వసిత్వాన, పాతో గచ్ఛసి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Ekarattiṃ vasitvāna, pāto gacchasi brāhmaṇa;

    తస్సా న్హాతే ఉపఘాతే, అథ నే మాలధారినే.

    Tassā nhāte upaghāte, atha ne māladhārine.

    ౨౧౦౧.

    2101.

    ‘‘ఏకరత్తిం వసిత్వాన, పాతో గచ్ఛసి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Ekarattiṃ vasitvāna, pāto gacchasi brāhmaṇa;

    నానాపుప్ఫేహి సఞ్ఛన్నే, నానాగన్ధేహి భూసితే;

    Nānāpupphehi sañchanne, nānāgandhehi bhūsite;

    నానామూలఫలాకిణ్ణే, గచ్ఛ స్వాదాయ బ్రాహ్మణా’’తి.

    Nānāmūlaphalākiṇṇe, gaccha svādāya brāhmaṇā’’ti.

    తత్థ ఇస్సరోతి త్వం మమ పుత్తానం ఇస్సరో సామికో హుత్వా ఏతే నయ, అపిచ ఖో పనేకం కారణం అత్థి. ఏతేసం మాతా రాజపుత్తీ ఫలాఫలత్థాయ పాతో గతా సాయం అరఞ్ఞతో ఆగమిస్సతి, తాయ ఆనీతాని మధురఫలాఫలాని భుఞ్జిత్వా ఇధేవ ఠానే అజ్జేకరత్తిం వసిత్వా పాతోవ దారకే గహేత్వా గమిస్ససి. తస్సా న్హాతేతి తాయ న్హాపితే. ఉపఘాతేతి సీసమ్హి ఉపసిఙ్ఘితే. అథ నే మాలధారినేతి అథ నే విచిత్రాయ మాలాయ అలఙ్కతే తం మాలం వహమానే. పాళిపోత్థకేసు పన ‘‘అథ నే మాలధారినో’’తి లిఖితం, తస్సత్థో న విచారితో. నానామూలఫలాకిణ్ణేతి మగ్గే పాథేయ్యత్థాయ దిన్నేహి నానామూలఫలాఫలేహి ఆకిణ్ణే.

    Tattha issaroti tvaṃ mama puttānaṃ issaro sāmiko hutvā ete naya, apica kho panekaṃ kāraṇaṃ atthi. Etesaṃ mātā rājaputtī phalāphalatthāya pāto gatā sāyaṃ araññato āgamissati, tāya ānītāni madhuraphalāphalāni bhuñjitvā idheva ṭhāne ajjekarattiṃ vasitvā pātova dārake gahetvā gamissasi. Tassā nhāteti tāya nhāpite. Upaghāteti sīsamhi upasiṅghite. Atha ne māladhārineti atha ne vicitrāya mālāya alaṅkate taṃ mālaṃ vahamāne. Pāḷipotthakesu pana ‘‘atha ne māladhārino’’ti likhitaṃ, tassattho na vicārito. Nānāmūlaphalākiṇṇeti magge pātheyyatthāya dinnehi nānāmūlaphalāphalehi ākiṇṇe.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౧౦౨.

    2102.

    ‘‘న వాసమభిరోచామి, గమనం మయ్హ రుచ్చతి;

    ‘‘Na vāsamabhirocāmi, gamanaṃ mayha ruccati;

    అన్తరాయోపి మే అస్స, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Antarāyopi me assa, gacchaññeva rathesabha.

    ౨౧౦౩.

    2103.

    ‘‘న హేతా యాచయోగీ నం, అన్తరాయస్స కారియా;

    ‘‘Na hetā yācayogī naṃ, antarāyassa kāriyā;

    ఇత్థియో మన్తం జానన్తి, సబ్బం గణ్హన్తి వామతో.

    Itthiyo mantaṃ jānanti, sabbaṃ gaṇhanti vāmato.

    ౨౧౦౪.

    2104.

    ‘‘సద్ధాయ దానం దదతో, మాసం అదక్ఖి మాతరం;

    ‘‘Saddhāya dānaṃ dadato, māsaṃ adakkhi mātaraṃ;

    అన్తరాయమ్పి సా కయిరా, గచ్ఛఞ్ఞేవ రథేసభ.

    Antarāyampi sā kayirā, gacchaññeva rathesabha.

    ౨౧౦౫.

    2105.

    ‘‘ఆమన్తయస్సు తే పుత్తే, మా తే మాతరమద్దసుం;

    ‘‘Āmantayassu te putte, mā te mātaramaddasuṃ;

    సద్ధాయ దానం దదతో, ఏవం పుఞ్ఞం పవడ్ఢతి.

    Saddhāya dānaṃ dadato, evaṃ puññaṃ pavaḍḍhati.

    ౨౧౦౬.

    2106.

    ‘‘ఆమన్తయస్సు తే పుత్తే, మా తే మాతరమద్దసుం;

    ‘‘Āmantayassu te putte, mā te mātaramaddasuṃ;

    మాదిసస్స ధనం దత్వా, రాజ సగ్గం గమిస్ససీ’’తి.

    Mādisassa dhanaṃ datvā, rāja saggaṃ gamissasī’’ti.

    తత్థ న హేతా యాచయోగీ నన్తి ఏత్థ న్తి నిపాతమత్తం. ఇదం వుత్తం హోతి – మహారాజ, ఏతా ఇత్థియో చ నామ న హి యాచయోగీ, న యాచనాయ అనుచ్ఛవికా హోన్తి, కేవలం అన్తరాయస్స కారియా దాయకానం పుఞ్ఞన్తరాయం, యాచకానఞ్చ లాభన్తరాయం కరోన్తీతి. ఇత్థియో మన్తన్తి ఇత్థీ మాయం నామ జానన్తి. వామతోతి సబ్బం వామతో గణ్హన్తి, న దక్ఖిణతో. సద్ధాయ దానం దదతోతి కమ్మఞ్చ ఫలఞ్చ సద్దహిత్వా దానం దదతో. మాసన్తి మా ఏతేసం మాతరం అదక్ఖి. కయిరాతి కరేయ్య. ఆమన్తయస్సూతి జానాపేహి, మయా సద్ధిం పేసేహీతి వదతి. దదతోతి దదన్తస్స.

    Tattha na hetā yācayogī nanti ettha nanti nipātamattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, etā itthiyo ca nāma na hi yācayogī, na yācanāya anucchavikā honti, kevalaṃ antarāyassa kāriyā dāyakānaṃ puññantarāyaṃ, yācakānañca lābhantarāyaṃ karontīti. Itthiyo mantanti itthī māyaṃ nāma jānanti. Vāmatoti sabbaṃ vāmato gaṇhanti, na dakkhiṇato. Saddhāya dānaṃ dadatoti kammañca phalañca saddahitvā dānaṃ dadato. Māsanti mā etesaṃ mātaraṃ adakkhi. Kayirāti kareyya. Āmantayassūti jānāpehi, mayā saddhiṃ pesehīti vadati. Dadatoti dadantassa.

    వేస్సన్తరో ఆహ –

    Vessantaro āha –

    ౨౧౦౭.

    2107.

    ‘‘సచే త్వం నిచ్ఛసే దట్ఠుం, మమ భరియం పతిబ్బతం;

    ‘‘Sace tvaṃ nicchase daṭṭhuṃ, mama bhariyaṃ patibbataṃ;

    అయ్యకస్సపి దస్సేహి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Ayyakassapi dassehi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౧౦౮.

    2108.

    ‘‘ఇమే కుమారే దిస్వాన, మఞ్జుకే పియభాణినే;

    ‘‘Ime kumāre disvāna, mañjuke piyabhāṇine;

    పతీతో సుమనో విత్తో, బహుం దస్సతి తే ధన’’న్తి.

    Patīto sumano vitto, bahuṃ dassati te dhana’’nti.

    తత్థ అయ్యకస్సాతి మయ్హం పితునో సఞ్జయమహారాజస్స ద్విన్నం కుమారానం అయ్యకస్స. దస్సతి తే ధనన్తి సో రాజా తుయ్హం బహుం ధనం దస్సతి.

    Tattha ayyakassāti mayhaṃ pituno sañjayamahārājassa dvinnaṃ kumārānaṃ ayyakassa. Dassati te dhananti so rājā tuyhaṃ bahuṃ dhanaṃ dassati.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౧౦౯.

    2109.

    ‘‘అచ్ఛేదనస్స భాయామి, రాజపుత్త సుణోహి మే;

    ‘‘Acchedanassa bhāyāmi, rājaputta suṇohi me;

    రాజదణ్డాయ మం దజ్జా, విక్కిణేయ్య హనేయ్య వా;

    Rājadaṇḍāya maṃ dajjā, vikkiṇeyya haneyya vā;

    జినో ధనఞ్చ దాసే చ, గారయ్హస్స బ్రహ్మబన్ధుయా’’తి.

    Jino dhanañca dāse ca, gārayhassa brahmabandhuyā’’ti.

    తత్థ అచ్ఛేదనస్సాతి అచ్ఛిన్దిత్వా గహణస్స భాయామి. రాజదణ్డాయ మం దజ్జాతి ‘‘అయం బ్రాహ్మణో దారకచోరో, దణ్డమస్స దేథా’’తి ఏవం దణ్డత్థాయ మం అమచ్చానం దదేయ్య. గారయ్హస్స బ్రహ్మబన్ధుయాతి కేవలం బ్రాహ్మణియావ గరహితబ్బో భవిస్సామీతి.

    Tattha acchedanassāti acchinditvā gahaṇassa bhāyāmi. Rājadaṇḍāya maṃ dajjāti ‘‘ayaṃ brāhmaṇo dārakacoro, daṇḍamassa dethā’’ti evaṃ daṇḍatthāya maṃ amaccānaṃ dadeyya. Gārayhassa brahmabandhuyāti kevalaṃ brāhmaṇiyāva garahitabbo bhavissāmīti.

    వేస్సన్తరో ఆహ –

    Vessantaro āha –

    ౨౧౧౦.

    2110.

    ‘‘ఇమే కుమారే దిస్వాన, మఞ్జుకే పియభాణినే;

    ‘‘Ime kumāre disvāna, mañjuke piyabhāṇine;

    ధమ్మే ఠితో మహారాజా, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో;

    Dhamme ṭhito mahārājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    లద్ధా పీతిసోమనస్సం, బహుం దస్సతి తే ధన’’న్తి.

    Laddhā pītisomanassaṃ, bahuṃ dassati te dhana’’nti.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౧౧౧.

    2111.

    ‘‘నాహం తమ్పి కరిస్సామి, యం మం త్వం అనుసాససి;

    ‘‘Nāhaṃ tampi karissāmi, yaṃ maṃ tvaṃ anusāsasi;

    దారకేవ అహం నేస్సం, బ్రాహ్మణ్యా పరిచారకే’’తి.

    Dārakeva ahaṃ nessaṃ, brāhmaṇyā paricārake’’ti.

    తత్థ దారకేవాతి అలం మయ్హం అఞ్ఞేన ధనేన, అహం ఇమే దారకేవ అత్తనో బ్రాహ్మణియా పరిచారకే నేస్సామీతి.

    Tattha dārakevāti alaṃ mayhaṃ aññena dhanena, ahaṃ ime dārakeva attano brāhmaṇiyā paricārake nessāmīti.

    తం తస్స ఫరుసవచనం సుత్వా దారకా భీతా పలాయిత్వా పిట్ఠిపణ్ణసాలం గన్త్వా తతోపి పలాయిత్వా గుమ్బగహనే నిలీయిత్వా తత్రాపి జూజకేనాగన్త్వా గహితా వియ అత్తానం సమ్పస్సమానా కమ్పన్తా కత్థచి ఠాతుం అసమత్థా ఇతో చితో చ ధావిత్వా చతురస్సపోక్ఖరణితీరం గన్త్వా దళ్హం వాకచీరం నివాసేత్వా ఉదకం ఓరుయ్హ పోక్ఖరపత్తం సీసే ఠపేత్వా ఉదకేన పటిచ్ఛన్నా హుత్వా అట్ఠంసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Taṃ tassa pharusavacanaṃ sutvā dārakā bhītā palāyitvā piṭṭhipaṇṇasālaṃ gantvā tatopi palāyitvā gumbagahane nilīyitvā tatrāpi jūjakenāgantvā gahitā viya attānaṃ sampassamānā kampantā katthaci ṭhātuṃ asamatthā ito cito ca dhāvitvā caturassapokkharaṇitīraṃ gantvā daḷhaṃ vākacīraṃ nivāsetvā udakaṃ oruyha pokkharapattaṃ sīse ṭhapetvā udakena paṭicchannā hutvā aṭṭhaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౧౨.

    2112.

    ‘‘తతో కుమారా బ్యథితా, సుత్వా లుద్దస్స భాసితం;

    ‘‘Tato kumārā byathitā, sutvā luddassa bhāsitaṃ;

    తేన తేన పధావింసు, జాలీ కణ్హాజినా చుభో’’తి.

    Tena tena padhāviṃsu, jālī kaṇhājinā cubho’’ti.

    జూజకోపి కుమారే అదిస్వా బోధిసత్తం అపసాదేసి ‘‘భో వేస్సన్తర, ఇదానేవ త్వం మయ్హం దారకే దత్వా మయా ‘నాహం జేతుత్తరనగరం గమిస్సామి, దారకే మమ బ్రాహ్మణియా పరిచారకే నేస్సామీ’తి వుత్తే ఇఙ్ఘితసఞ్ఞం దత్వా పుత్తే పలాపేత్వా అజానన్తో వియ నిసిన్నో, నత్థి మఞ్ఞే లోకస్మిం తయా సదిసో ముసావాదీ’’తి. తం సుత్వా మహాసత్తో పకమ్పితచిత్తో హుత్వా ‘‘దారకా పలాతా భవిస్సన్తీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘భో బ్రాహ్మణ, మా చిన్తయి, ఆనేస్సామి తే కుమారే’’తి ఉట్ఠాయ పిట్ఠిపణ్ణసాలం గన్త్వా తేసం వనగహనం పవిట్ఠభావం ఞత్వా పదవలఞ్జానుసారేన పోక్ఖరణితీరం గన్త్వా ఉదకే ఓతిణ్ణపదం దిస్వా ‘‘కుమారా ఉదకం ఓరుయ్హ ఠితా భవిస్సన్తీ’’తి ఞత్వా ‘‘తాత, జాలీ’’తి పక్కోసన్తో ఇమం గాథాద్వయమాహ –

    Jūjakopi kumāre adisvā bodhisattaṃ apasādesi ‘‘bho vessantara, idāneva tvaṃ mayhaṃ dārake datvā mayā ‘nāhaṃ jetuttaranagaraṃ gamissāmi, dārake mama brāhmaṇiyā paricārake nessāmī’ti vutte iṅghitasaññaṃ datvā putte palāpetvā ajānanto viya nisinno, natthi maññe lokasmiṃ tayā sadiso musāvādī’’ti. Taṃ sutvā mahāsatto pakampitacitto hutvā ‘‘dārakā palātā bhavissantī’’ti cintetvā ‘‘bho brāhmaṇa, mā cintayi, ānessāmi te kumāre’’ti uṭṭhāya piṭṭhipaṇṇasālaṃ gantvā tesaṃ vanagahanaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā padavalañjānusārena pokkharaṇitīraṃ gantvā udake otiṇṇapadaṃ disvā ‘‘kumārā udakaṃ oruyha ṭhitā bhavissantī’’ti ñatvā ‘‘tāta, jālī’’ti pakkosanto imaṃ gāthādvayamāha –

    ౨౧౧౩.

    2113.

    ‘‘ఏహి తాత పియపుత్త, పూరేథ మమ పారమిం;

    ‘‘Ehi tāta piyaputta, pūretha mama pāramiṃ;

    హదయం మేభిసిఞ్చేథ, కరోథ వచనం మమ.

    Hadayaṃ mebhisiñcetha, karotha vacanaṃ mama.

    ౨౧౧౪.

    2114.

    ‘‘యానా నావా చ మే హోథ, అచలా భవసాగరే;

    ‘‘Yānā nāvā ca me hotha, acalā bhavasāgare;

    జాతిపారం తరిస్సామి, సన్తారేస్సం సదేవక’’న్తి.

    Jātipāraṃ tarissāmi, santāressaṃ sadevaka’’nti.

    కుమారో పితు వచనం సుత్వా ‘‘బ్రాహ్మణో మం యథారుచి కరోతు, పితరా సద్ధిం ద్వే కథా న కథేస్సామీ’’తి సీసం నీహరిత్వా పోక్ఖరపత్తాని వియూహిత్వా ఉదకా ఉత్తరిత్వా మహాసత్తస్స దక్ఖిణపాదే నిపతిత్వా గోప్ఫకసన్ధిం దళ్హం గహేత్వా పరోది. అథ నం మహాసత్తో ఆహ ‘‘తాత, భగినీ తే కుహి’’న్తి. ‘‘తాత, ఇమే సత్తా నామ భయే ఉప్పన్నే అత్తానమేవ రక్ఖన్తీ’’తి. అథ మహాసత్తో ‘‘పుత్తేహి మే కతికా కతా భవిస్సతీ’’తి ఞత్వా ‘‘ఏహి అమ్మ కణ్హే’’తి పక్కోసన్తో గాథాద్వయమాహ –

    Kumāro pitu vacanaṃ sutvā ‘‘brāhmaṇo maṃ yathāruci karotu, pitarā saddhiṃ dve kathā na kathessāmī’’ti sīsaṃ nīharitvā pokkharapattāni viyūhitvā udakā uttaritvā mahāsattassa dakkhiṇapāde nipatitvā gopphakasandhiṃ daḷhaṃ gahetvā parodi. Atha naṃ mahāsatto āha ‘‘tāta, bhaginī te kuhi’’nti. ‘‘Tāta, ime sattā nāma bhaye uppanne attānameva rakkhantī’’ti. Atha mahāsatto ‘‘puttehi me katikā katā bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘ehi amma kaṇhe’’ti pakkosanto gāthādvayamāha –

    ౨౧౧౫.

    2115.

    ‘‘ఏహి అమ్మ పియధీతి, పూరేథ మమ పారమిం;

    ‘‘Ehi amma piyadhīti, pūretha mama pāramiṃ;

    హదయం మేభిసిఞ్చేథ, కరోథ వచనం మమ.

    Hadayaṃ mebhisiñcetha, karotha vacanaṃ mama.

    ౨౧౧౬.

    2116.

    ‘‘యానా నావా చ మే హోథ, అచలా భవసాగరే;

    ‘‘Yānā nāvā ca me hotha, acalā bhavasāgare;

    జాతిపారం తరిస్సామి, ఉద్ధరిస్సం సదేవక’’న్తి.

    Jātipāraṃ tarissāmi, uddharissaṃ sadevaka’’nti.

    సాపి ‘‘పితరా సద్ధిం ద్వే కథా న కథేస్సామీ’’తి తథేవ ఉదకా ఉత్తరిత్వా మహాసత్తస్స వామపాదే నిపతిత్వా గోప్ఫకసన్ధిం దళ్హం గహేత్వా పరోది. తేసం అస్సూని మహాసత్తస్స ఫుల్లపదుమవణ్ణే పాదపిట్ఠే పతన్తి. తస్స అస్సూని తేసం సువణ్ణఫలకసదిసాయ పిట్ఠియా పతన్తి. అథ మహాసత్తో కుమారే ఉట్ఠాపేత్వా అస్సాసేత్వా ‘‘తాత, జాలి కిం త్వం మమ దానవిత్తకభావం న జానాసి, అజ్ఝాసయం మే, తాత, మత్థకం పాపేహీ’’తి వత్వా గోణే అగ్ఘాపేన్తో వియ తత్థేవ ఠితో కుమారే అగ్ఘాపేసి. సో కిర పుత్తం ఆమన్తేత్వా ఆహ ‘‘తాత, జాలి త్వం భుజిస్సో హోతుకామో బ్రాహ్మణస్స నిక్ఖసహస్సం దత్వా భుజిస్సో భవేయ్యాసి, భగినీ ఖో పన తే ఉత్తమరూపధరా, కోచి నీచజాతికో బ్రాహ్మణస్స కిఞ్చిదేవ ధనం దత్వా తవ భగినిం భుజిస్సం కత్వా జాతిసమ్భేదం కరేయ్య, అఞ్ఞత్రరఞ్ఞా సబ్బసతదాయకో నామ నత్థి, తస్మా భగినీ తే భుజిస్సా హోతుకామా బ్రాహ్మణస్స దాససతం దాసీసతం హత్థిసతం అస్ససతం ఉసభసతం నిక్ఖసతన్తి ఏవం సబ్బసతాని దత్వా భుజిస్సా హోతూ’’తి ఏవం కుమారే అగ్ఘాపేత్వా సమస్సాసేత్వా అస్సమపదం గన్త్వా కమణ్డలునా ఉదకం గహేత్వా ‘‘ఏహి వత, భో బ్రాహ్మణా’’తి ఆమన్తేత్వా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణస్స పచ్చయో హోతూతి పత్థనం కత్వా ఉదకం పాతేత్వా ‘‘అమ్భో బ్రాహ్మణ, పుత్తేహి మే సతగుణేన సహస్సగుణేన సతసహస్సగుణేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణమేవ పియతర’’న్తి పథవిం ఉన్నాదేన్తో బ్రాహ్మణస్స పియపుత్తదానం అదాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Sāpi ‘‘pitarā saddhiṃ dve kathā na kathessāmī’’ti tatheva udakā uttaritvā mahāsattassa vāmapāde nipatitvā gopphakasandhiṃ daḷhaṃ gahetvā parodi. Tesaṃ assūni mahāsattassa phullapadumavaṇṇe pādapiṭṭhe patanti. Tassa assūni tesaṃ suvaṇṇaphalakasadisāya piṭṭhiyā patanti. Atha mahāsatto kumāre uṭṭhāpetvā assāsetvā ‘‘tāta, jāli kiṃ tvaṃ mama dānavittakabhāvaṃ na jānāsi, ajjhāsayaṃ me, tāta, matthakaṃ pāpehī’’ti vatvā goṇe agghāpento viya tattheva ṭhito kumāre agghāpesi. So kira puttaṃ āmantetvā āha ‘‘tāta, jāli tvaṃ bhujisso hotukāmo brāhmaṇassa nikkhasahassaṃ datvā bhujisso bhaveyyāsi, bhaginī kho pana te uttamarūpadharā, koci nīcajātiko brāhmaṇassa kiñcideva dhanaṃ datvā tava bhaginiṃ bhujissaṃ katvā jātisambhedaṃ kareyya, aññatraraññā sabbasatadāyako nāma natthi, tasmā bhaginī te bhujissā hotukāmā brāhmaṇassa dāsasataṃ dāsīsataṃ hatthisataṃ assasataṃ usabhasataṃ nikkhasatanti evaṃ sabbasatāni datvā bhujissā hotū’’ti evaṃ kumāre agghāpetvā samassāsetvā assamapadaṃ gantvā kamaṇḍalunā udakaṃ gahetvā ‘‘ehi vata, bho brāhmaṇā’’ti āmantetvā sabbaññutaññāṇassa paccayo hotūti patthanaṃ katvā udakaṃ pātetvā ‘‘ambho brāhmaṇa, puttehi me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyatara’’nti pathaviṃ unnādento brāhmaṇassa piyaputtadānaṃ adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౧౭.

    2117.

    ‘‘తతో కుమారే ఆదాయ, జాలిం కణ్హాజినం చుభో;

    ‘‘Tato kumāre ādāya, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho;

    బ్రాహ్మణస్స అదా దానం, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో.

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano.

    ౨౧౧౮.

    2118.

    ‘‘తతో కుమారే ఆదాయ, జాలిం కణ్హాజినం చుభో;

    ‘‘Tato kumāre ādāya, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho;

    బ్రాహ్మణస్స అదా విత్తో, పుత్తకే దానముత్తమం.

    Brāhmaṇassa adā vitto, puttake dānamuttamaṃ.

    ౨౧౧౯.

    2119.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    యం కుమారే పదిన్నమ్హి, మేదనీ సమ్పకమ్పథ.

    Yaṃ kumāre padinnamhi, medanī sampakampatha.

    ౨౧౨౦.

    2120.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    యం పఞ్జలికతో రాజా, కుమారే సుఖవచ్ఛితే;

    Yaṃ pañjalikato rājā, kumāre sukhavacchite;

    బ్రాహ్మణస్స అదా దానం, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో’’తి.

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano’’ti.

    తత్థ విత్తోతి పీతిసోమనస్సజాతో హుత్వా. తదాసి యం భింసనకన్తి తదా దానతేజేన ఉన్నదన్తీ మహాపథవీ చతునహుతాధికద్వియోజనసతసహస్సబహలా మత్తవారణో వియ గజ్జమానా కమ్పి, సాగరో సఙ్ఖుభి. సినేరుపబ్బతరాజా సుసేదితవేత్తఙ్కురో వియ ఓనమిత్వా వఙ్కపబ్బతాభిముఖో అట్ఠాసి. సక్కో దేవరాజా అప్ఫోటేసి, మహాబ్రహ్మా సాధుకారమదాసి. యావ బ్రహ్మలోకా ఏకకోలాహలం అహోసి. పథవిసద్దేన దేవో గజ్జన్తో ఖణికవస్సం వస్సి, అకాలవిజ్జులతా నిచ్ఛరింసు. హిమవన్తవాసినో సీహాదయో సకలహిమవన్తం ఏకనిన్నాదం కరింసూతి ఏవరూపం భింసనకం అహోసి. పాళియం పన ‘‘మేదనీ సమ్పకమ్పథా’’తి ఏత్తకమేవ వుత్తం . న్తి యదా. సుఖవచ్ఛితేతి సుఖవసితే సుఖసంవడ్ఢితే. అదా దానన్తి అమ్భో బ్రాహ్మణ, పుత్తేహి మే సతగుణేన సహస్సగుణేన సతసహస్సగుణేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణమేవ పియతరన్తి తస్సత్థాయ అదాసి.

    Tattha vittoti pītisomanassajāto hutvā. Tadāsi yaṃ bhiṃsanakanti tadā dānatejena unnadantī mahāpathavī catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mattavāraṇo viya gajjamānā kampi, sāgaro saṅkhubhi. Sinerupabbatarājā suseditavettaṅkuro viya onamitvā vaṅkapabbatābhimukho aṭṭhāsi. Sakko devarājā apphoṭesi, mahābrahmā sādhukāramadāsi. Yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi. Pathavisaddena devo gajjanto khaṇikavassaṃ vassi, akālavijjulatā nicchariṃsu. Himavantavāsino sīhādayo sakalahimavantaṃ ekaninnādaṃ kariṃsūti evarūpaṃ bhiṃsanakaṃ ahosi. Pāḷiyaṃ pana ‘‘medanī sampakampathā’’ti ettakameva vuttaṃ . Yanti yadā. Sukhavacchiteti sukhavasite sukhasaṃvaḍḍhite. Adā dānanti ambho brāhmaṇa, puttehi me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyataranti tassatthāya adāsi.

    మహాసత్తో దానం దత్వా ‘‘సుదిన్నం వత మే దాన’’న్తి పీతిం ఉప్పాదేత్వా కుమారే ఓలోకేన్తోవ అట్ఠాసి. జూజకోపి వనగుమ్బం పవిసిత్వా వల్లిం దన్తేహి ఛిన్దిత్వా ఆదాయ కుమారస్స దక్ఖిణహత్థం కుమారికాయ వామహత్థేన సద్ధిం ఏకతో బన్ధిత్వా తమేవ వల్లికోటిం గహేత్వా పోథయమానో పాయాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Mahāsatto dānaṃ datvā ‘‘sudinnaṃ vata me dāna’’nti pītiṃ uppādetvā kumāre olokentova aṭṭhāsi. Jūjakopi vanagumbaṃ pavisitvā valliṃ dantehi chinditvā ādāya kumārassa dakkhiṇahatthaṃ kumārikāya vāmahatthena saddhiṃ ekato bandhitvā tameva vallikoṭiṃ gahetvā pothayamāno pāyāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౨౧.

    2121.

    ‘‘తతో సో బ్రాహ్మణో లుద్దో, లతం దన్తేహి ఛిన్దియ;

    ‘‘Tato so brāhmaṇo luddo, lataṃ dantehi chindiya;

    లతాయ హత్థే బన్ధిత్వా, లతాయ అనుమజ్జథ.

    Latāya hatthe bandhitvā, latāya anumajjatha.

    ౨౧౨౨.

    2122.

    ‘‘తతో సో రజ్జుమాదాయ, దణ్డఞ్చాదాయ బ్రాహ్మణో;

    ‘‘Tato so rajjumādāya, daṇḍañcādāya brāhmaṇo;

    ఆకోటయన్తో తే నేతి, సివిరాజస్స పేక్ఖతో’’తి.

    Ākoṭayanto te neti, sivirājassa pekkhato’’ti.

    తత్థ సివిరాజస్సాతి వేస్సన్తరస్స.

    Tattha sivirājassāti vessantarassa.

    తేసం పహటపహటట్ఠానే ఛవి ఛిజ్జతి, లోహితం పగ్ఘరతి. పహరణకాలే అఞ్ఞమఞ్ఞస్స పిట్ఠిం దదన్తి. అథేకస్మిం విసమట్ఠానే బ్రాహ్మణో పక్ఖలిత్వా పతి. కుమారానం ముదుహత్థేహి బద్ధవల్లి గళిత్వా గతా. తే రోదమానా పలాయిత్వా మహాసత్తస్స సన్తికం ఆగమంసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tesaṃ pahaṭapahaṭaṭṭhāne chavi chijjati, lohitaṃ paggharati. Paharaṇakāle aññamaññassa piṭṭhiṃ dadanti. Athekasmiṃ visamaṭṭhāne brāhmaṇo pakkhalitvā pati. Kumārānaṃ muduhatthehi baddhavalli gaḷitvā gatā. Te rodamānā palāyitvā mahāsattassa santikaṃ āgamaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౨౩.

    2123.

    ‘‘తతో కుమారా పక్కాముం, బ్రాహ్మణస్స పముఞ్చియ;

    ‘‘Tato kumārā pakkāmuṃ, brāhmaṇassa pamuñciya;

    అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి, పితరం సో ఉదిక్ఖతి.

    Assupuṇṇehi nettehi, pitaraṃ so udikkhati.

    ౨౧౨౪.

    2124.

    ‘‘వేధమస్సత్థపత్తంవ, పితు పాదాని వన్దతి;

    ‘‘Vedhamassatthapattaṃva, pitu pādāni vandati;

    పితు పాదాని వన్దిత్వా, ఇదం వచనమబ్రవి.

    Pitu pādāni vanditvā, idaṃ vacanamabravi.

    ౨౧౨౫.

    2125.

    ‘‘అమ్మా చ తాత నిక్ఖన్తా, త్వఞ్చ నో తాత దస్ససి;

    ‘‘Ammā ca tāta nikkhantā, tvañca no tāta dassasi;

    యావ అమ్మమ్పి పస్సేము, అథ నో తాత దస్ససి.

    Yāva ammampi passemu, atha no tāta dassasi.

    ౨౧౨౬.

    2126.

    ‘‘అమ్మా చ తాత నిక్ఖన్తా, త్వఞ్చ నో తాత దస్ససి;

    ‘‘Ammā ca tāta nikkhantā, tvañca no tāta dassasi;

    మా నో త్వం తాత అదదా, యావ అమ్మాపి ఏతు నో;

    Mā no tvaṃ tāta adadā, yāva ammāpi etu no;

    తదాయం బ్రాహ్మణో కామం, విక్కిణాతు హనాతు వా.

    Tadāyaṃ brāhmaṇo kāmaṃ, vikkiṇātu hanātu vā.

    ౨౧౨౭.

    2127.

    ‘‘బలఙ్కపాదో అన్ధనఖో, అథో ఓవద్ధపిణ్డికో;

    ‘‘Balaṅkapādo andhanakho, atho ovaddhapiṇḍiko;

    దీఘుత్తరోట్ఠో చపలో, కళారో భగ్గనాసకో.

    Dīghuttaroṭṭho capalo, kaḷāro bhagganāsako.

    ౨౧౨౮.

    2128.

    ‘‘కుమ్భోదరో భగ్గపిట్ఠి, అథో విసమచక్ఖుకో;

    ‘‘Kumbhodaro bhaggapiṭṭhi, atho visamacakkhuko;

    లోహమస్సు హరితకేసో, వలీనం తిలకాహతో.

    Lohamassu haritakeso, valīnaṃ tilakāhato.

    ౨౧౨౯.

    2129.

    ‘‘పిఙ్గలో చ వినతో చ, వికటో చ బ్రహా ఖరో;

    ‘‘Piṅgalo ca vinato ca, vikaṭo ca brahā kharo;

    అజినాని చ సన్నద్ధో, అమనుస్సో భయానకో.

    Ajināni ca sannaddho, amanusso bhayānako.

    ౨౧౩౦.

    2130.

    ‘‘మనుస్సో ఉదాహు యక్ఖో, మంసలోహితభోజనో;

    ‘‘Manusso udāhu yakkho, maṃsalohitabhojano;

    గామా అరఞ్ఞమాగమ్మ, ధనం తం తాత యాచతి.

    Gāmā araññamāgamma, dhanaṃ taṃ tāta yācati.

    ౨౧౩౧.

    2131.

    ‘‘నీయమానే పిసాచేన, కిం ను తాత ఉదిక్ఖసి;

    ‘‘Nīyamāne pisācena, kiṃ nu tāta udikkhasi;

    అస్మా నూన తే హదయం, ఆయసం దళ్హబన్ధనం.

    Asmā nūna te hadayaṃ, āyasaṃ daḷhabandhanaṃ.

    ౨౧౩౨.

    2132.

    ‘‘యో నో బద్ధే న జానాసి, బ్రాహ్మణేన ధనేసినా;

    ‘‘Yo no baddhe na jānāsi, brāhmaṇena dhanesinā;

    అచ్చాయికేన లుద్దేన, యో నో గావోవ సుమ్భతి.

    Accāyikena luddena, yo no gāvova sumbhati.

    ౨౧౩౩.

    2133.

    ‘‘ఇధేవ అచ్ఛతం కణ్హా, న సా జానాతి కిస్మిఞ్చి;

    ‘‘Idheva acchataṃ kaṇhā, na sā jānāti kismiñci;

    మిగీవ ఖిరసమ్మత్తా, యూథా హీనా పకన్దతీ’’తి.

    Migīva khirasammattā, yūthā hīnā pakandatī’’ti.

    తత్థ ఉదిక్ఖతీతి సో పితు సన్తికం గన్త్వా కమ్పమానో ఓలోకేతి. వేధన్తి వేధమానో. త్వఞ్చ నో తాత, దస్ససీతి త్వఞ్చ అమ్హే తాయ అనాగతాయ ఏవ బ్రాహ్మణస్స దదాసి, ఏవం మా కరి, అధివాసేహి త్వం తావ. యావ అమ్మం పస్సేము, అథ నో తాయ దిట్ఠకాలే త్వం పున దస్ససి. విక్కిణాతు హనాతు వాతి తాత, అమ్మాయ ఆగతకాలే ఏస అమ్హే విక్కిణాతు వా హనతు వా. యం ఇచ్ఛతి, తం కరోతు. అపిచ ఖో పనేస కక్ఖళో ఫరుసో, అట్ఠారసహి పురిసదోసేహి సమన్నాగతోతి అట్ఠారస పురిసదోసే కథేసి.

    Tattha udikkhatīti so pitu santikaṃ gantvā kampamāno oloketi. Vedhanti vedhamāno. Tvañca no tāta, dassasīti tvañca amhe tāya anāgatāya eva brāhmaṇassa dadāsi, evaṃ mā kari, adhivāsehi tvaṃ tāva. Yāva ammaṃ passemu, atha no tāya diṭṭhakāle tvaṃ puna dassasi. Vikkiṇātu hanātu vāti tāta, ammāya āgatakāle esa amhe vikkiṇātu vā hanatu vā. Yaṃ icchati, taṃ karotu. Apica kho panesa kakkhaḷo pharuso, aṭṭhārasahi purisadosehi samannāgatoti aṭṭhārasa purisadose kathesi.

    తత్థ బలఙ్కపాదోతి పత్థటపాదో. అన్ధనఖోతి పూతినఖో. ఓవద్ధపిణ్డికోతి హేట్ఠాగలితపిణ్డికమంసో. దీఘుత్తరోట్ఠోతి ముఖం పిదహిత్వా ఠితేన దీఘేన ఉత్తరోట్ఠేన సమన్నాగతో. చపలోతి పగ్ఘరితలాలో. కళారోతి సూకరదాఠాహి వియ నిక్ఖన్తదన్తేహి సమన్నాగతో . భగ్గనాసకోతి భగ్గాయ విసమాయ నాసాయ సమన్నాగతో. లోహమస్సూతి తమ్బలోహవణ్ణమస్సు. హరితకేసోతి సువణ్ణవణ్ణవిరూళ్హకేసో. వలీనన్తి సరీరచమ్మమస్స వలిగ్గహితం. తిలకాహతోతి కాళతిలకేహి పరికిణ్ణో. పిఙ్గలోతి నిబ్బిద్ధపిఙ్గలో బిళారక్ఖిసదిసేహి అక్ఖీహి సమన్నాగతో. వినతోతి కటియం పిట్ఠియం ఖన్ధేతి తీసు ఠానేసు వఙ్కో. వికటోతి వికటపాదో. ‘‘అబద్ధసన్ధీ’’తిపి వుత్తం, ‘‘కటకటా’’తి విరవన్తేహి అట్ఠిసన్ధీహి సమన్నాగతో. బ్రహాతి దీఘో. అమనుస్సోతి న మనుస్సో, మనుస్సవేసేన విచరన్తోపి యక్ఖో ఏస. భయానకోతి అతివియ భింసనకో.

    Tattha balaṅkapādoti patthaṭapādo. Andhanakhoti pūtinakho. Ovaddhapiṇḍikoti heṭṭhāgalitapiṇḍikamaṃso. Dīghuttaroṭṭhoti mukhaṃ pidahitvā ṭhitena dīghena uttaroṭṭhena samannāgato. Capaloti paggharitalālo. Kaḷāroti sūkaradāṭhāhi viya nikkhantadantehi samannāgato . Bhagganāsakoti bhaggāya visamāya nāsāya samannāgato. Lohamassūti tambalohavaṇṇamassu. Haritakesoti suvaṇṇavaṇṇavirūḷhakeso. Valīnanti sarīracammamassa valiggahitaṃ. Tilakāhatoti kāḷatilakehi parikiṇṇo. Piṅgaloti nibbiddhapiṅgalo biḷārakkhisadisehi akkhīhi samannāgato. Vinatoti kaṭiyaṃ piṭṭhiyaṃ khandheti tīsu ṭhānesu vaṅko. Vikaṭoti vikaṭapādo. ‘‘Abaddhasandhī’’tipi vuttaṃ, ‘‘kaṭakaṭā’’ti viravantehi aṭṭhisandhīhi samannāgato. Brahāti dīgho. Amanussoti na manusso, manussavesena vicarantopi yakkho esa. Bhayānakoti ativiya bhiṃsanako.

    మనుస్సో ఉదాహు యక్ఖోతి తాత, సచే కోచి ఇమం బ్రాహ్మణం దిస్వా ఏవం పుచ్ఛేయ్య ‘‘మనుస్సోయం బ్రాహ్మణో, ఉదాహు యక్ఖో’’తి. ‘‘న మనుస్సో, అథ ఖో మంసలోహితభోజనో యక్ఖో’’తి వత్తుం యుత్తం. ధనం తం తాత యాచతీతి తాత, ఏస అమ్హాకం మంసం ఖాదితుకామో తుమ్హే పుత్తధనం యాచతి. ఉదిక్ఖసీతి అజ్ఝుపేక్ఖసి. అస్మా నూన తే హదయన్తి తాత, మాతాపితూనం హదయం నామ పుత్తేసు ముదుకం హోతి, పుత్తానం దుక్ఖం న సహతి, త్వం అజానన్తో వియ అచ్ఛసి, తవ పన హదయం పాసాణో వియ మఞ్ఞే, అథ వా ఆయసం దళ్హబన్ధనం. తేన అమ్హాకం ఏవరూపే దుక్ఖే ఉప్పన్నే న రుజతి.

    Manusso udāhu yakkhoti tāta, sace koci imaṃ brāhmaṇaṃ disvā evaṃ puccheyya ‘‘manussoyaṃ brāhmaṇo, udāhu yakkho’’ti. ‘‘Na manusso, atha kho maṃsalohitabhojano yakkho’’ti vattuṃ yuttaṃ. Dhanaṃ taṃ tāta yācatīti tāta, esa amhākaṃ maṃsaṃ khāditukāmo tumhe puttadhanaṃ yācati. Udikkhasīti ajjhupekkhasi. Asmā nūna te hadayanti tāta, mātāpitūnaṃ hadayaṃ nāma puttesu mudukaṃ hoti, puttānaṃ dukkhaṃ na sahati, tvaṃ ajānanto viya acchasi, tava pana hadayaṃ pāsāṇo viya maññe, atha vā āyasaṃ daḷhabandhanaṃ. Tena amhākaṃ evarūpe dukkhe uppanne na rujati.

    న జానాసీతి అజానన్తో వియ అచ్ఛసి. అచ్చాయికేన లుద్దేనాతి అతివియ లుద్దేన పమాణాతిక్కన్తేన. యో నోతి బ్రాహ్మణేన నో అమ్హే కనిట్ఠభాతికే బద్ధే బన్ధితే యో త్వం న జానాసి. సుమ్భతీతి పోథేతి. ఇధేవ అచ్ఛతన్తి తాత, అయం కణ్హాజినా కిఞ్చి దుక్ఖం న జానాతి. యథా నామ ఖీరసమ్మత్తా మిగపోతికా యూథా పరిహీనా మాతరం అపస్సన్తీ ఖీరత్థాయ కన్దతి, ఏవం అమ్మం అపస్సన్తీ కన్దిత్వా సుస్సిత్వా మరిస్సతి, తస్మా మంయేవ బ్రాహ్మణస్స దేహి, అహం గమిస్సామి, అయం కణ్హాజినా ఇధేవ హోతూతి.

    Na jānāsīti ajānanto viya acchasi. Accāyikena luddenāti ativiya luddena pamāṇātikkantena. Yo noti brāhmaṇena no amhe kaniṭṭhabhātike baddhe bandhite yo tvaṃ na jānāsi. Sumbhatīti potheti. Idheva acchatanti tāta, ayaṃ kaṇhājinā kiñci dukkhaṃ na jānāti. Yathā nāma khīrasammattā migapotikā yūthā parihīnā mātaraṃ apassantī khīratthāya kandati, evaṃ ammaṃ apassantī kanditvā sussitvā marissati, tasmā maṃyeva brāhmaṇassa dehi, ahaṃ gamissāmi, ayaṃ kaṇhājinā idheva hotūti.

    ఏవం వుత్తేపి మహాసత్తో న కిఞ్చి కథేతి. తతో కుమారో మాతాపితరో ఆరబ్భ పరిదేవన్తో ఆహ –

    Evaṃ vuttepi mahāsatto na kiñci katheti. Tato kumāro mātāpitaro ārabbha paridevanto āha –

    ౨౧౩౪.

    2134.

    ‘‘న మే ఇదం తథా దుక్ఖం, లబ్భా హి పుమునా ఇదం;

    ‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;

    యఞ్చ అమ్మం న పస్సామి, తం మే దుక్ఖతరం ఇతో.

    Yañca ammaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.

    ౨౧౩౫.

    2135.

    ‘‘న మే ఇదం తథా దుక్ఖం, లబ్భా హి పుమునా ఇదం;

    ‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;

    యఞ్చ తాతం న పస్సామి, తం మే దుక్ఖతరం ఇతో.

    Yañca tātaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.

    ౨౧౩౬.

    2136.

    ‘‘సా నూన కపణా అమ్మా, చిరరత్తాయ రుచ్ఛతి;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, cirarattāya rucchati;

    కణ్హాజినం అపస్సన్తీ, కుమారిం చారుదస్సనిం.

    Kaṇhājinaṃ apassantī, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ౨౧౩౭.

    2137.

    ‘‘సో నూన కపణో తాతో, చిరరత్తాయ రుచ్ఛతి;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, cirarattāya rucchati;

    కణ్హాజినం అపస్సన్తో, కుమారిం చారుదస్సనిం.

    Kaṇhājinaṃ apassanto, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ౨౧౩౮.

    2138.

    ‘‘సా నూన కపణా అమ్మా, చిరం రుచ్ఛతి అస్సమే;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, ciraṃ rucchati assame;

    కణ్హాజినం అపస్సన్తీ, కుమారిం చారుదస్సనిం.

    Kaṇhājinaṃ apassantī, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ౨౧౩౯.

    2139.

    ‘‘సో నూన కపణో తాతో, చిరం రుచ్ఛతి అస్సమే;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, ciraṃ rucchati assame;

    కణ్హాజినం అపస్సన్తో, కుమారిం చారుదస్సనిం.

    Kaṇhājinaṃ apassanto, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ౨౧౪౦.

    2140.

    ‘‘సా నూన కపణా అమ్మా, చిరరత్తాయ రుచ్ఛతి;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, cirarattāya rucchati;

    అడ్ఢరత్తే వ రత్తే వా, నదీవ అవసుచ్ఛతి.

    Aḍḍharatte va ratte vā, nadīva avasucchati.

    ౨౧౪౧.

    2141.

    ‘‘సో నూన కపణో తాతో, చిరరత్తాయ రుచ్ఛతి;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, cirarattāya rucchati;

    అడ్ఢరత్తే వ రత్తే వా, నదీవ అవసుచ్ఛతి.

    Aḍḍharatte va ratte vā, nadīva avasucchati.

    ౨౧౪౨.

    2142.

    ‘‘ఇమే తే జమ్బుకా రుక్ఖా, వేదిసా సిన్దువారకా;

    ‘‘Ime te jambukā rukkhā, vedisā sinduvārakā;

    వివిధాని రుక్ఖజాతాని, తాని అజ్జ జహామసే.

    Vividhāni rukkhajātāni, tāni ajja jahāmase.

    ౨౧౪౩.

    2143.

    ‘‘అస్సత్థా పనసా చేమే, నిగ్రోధా చ కపిత్థనా;

    ‘‘Assatthā panasā ceme, nigrodhā ca kapitthanā;

    వివిధాని ఫలజాతాని, తాని అజ్జ జహామసే.

    Vividhāni phalajātāni, tāni ajja jahāmase.

    ౨౧౪౪.

    2144.

    ‘‘ఇమే తిట్ఠన్తి ఆరామా, అయం సీతూదకా నదీ;

    ‘‘Ime tiṭṭhanti ārāmā, ayaṃ sītūdakā nadī;

    యత్థస్సు పుబ్బే కీళామ, తాని అజ్జ జహామసే.

    Yatthassu pubbe kīḷāma, tāni ajja jahāmase.

    ౨౧౪౫.

    2145.

    ‘‘వివిధాని పుప్ఫజాతాని, అస్మిం ఉపరిపబ్బతే;

    ‘‘Vividhāni pupphajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    యానస్సు పుబ్బే ధారేమ, తాని అజ్జ జహామసే.

    Yānassu pubbe dhārema, tāni ajja jahāmase.

    ౨౧౪౬.

    2146.

    ‘‘వివిధాని ఫలజాతాని, అస్మిం ఉపరిపబ్బతే;

    ‘‘Vividhāni phalajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    యానస్సు పుబ్బే భుఞ్జామ, తాని అజ్జ జహామసే.

    Yānassu pubbe bhuñjāma, tāni ajja jahāmase.

    ౨౧౪౭.

    2147.

    ‘‘ఇమే నో హత్థికా అస్సా, బలిబద్దా చ నో ఇమే;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    యేహిస్సు పుబ్బే కీళామ, తాని అజ్జ జహామసే’’తి.

    Yehissu pubbe kīḷāma, tāni ajja jahāmase’’ti.

    తత్థ పుమునాతి భవే విచరన్తేన పురిసేన. లబ్భాతి లభితబ్బం. తం మే దుక్ఖతరం ఇతోతి యం మే అమ్మం పస్సితుం అలభన్తస్స దుక్ఖం, తం ఇతో పోథనదుక్ఖతో సతగుణేన సహస్సగుణేన సతసహస్సగుణేన దుక్ఖతరం. రుచ్ఛతీతి రోదిస్సతి. అడ్ఢరత్తే వ రత్తే వాతి అడ్ఢరత్తే వా సకలరత్తే వా అమ్హే సరిత్వా చిరం రోదిస్సతి. అవసుచ్ఛతీతి అప్పోదకా కున్నదీ అవసుస్సతి. యథా సా ఖిప్పమేవ సుస్సతి, ఏవం అరుణే ఉగ్గచ్ఛన్తేయేవ సుస్సిత్వా మరిస్సతీతి అధిప్పాయేనేవమాహ. వేదిసాతి ఓలమ్బనసాఖా. తానీతి యేసం నో మూలపుప్ఫఫలాని గణ్హన్తేహి చిరం కీళితం, తాని అజ్జ ఉభోపి మయం జహామ. హత్థికాతి తాతేన అమ్హాకం కీళనత్థాయ కతా హత్థికా.

    Tattha pumunāti bhave vicarantena purisena. Labbhāti labhitabbaṃ. Taṃ me dukkhataraṃ itoti yaṃ me ammaṃ passituṃ alabhantassa dukkhaṃ, taṃ ito pothanadukkhato sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena dukkhataraṃ. Rucchatīti rodissati. Aḍḍharatte va ratte vāti aḍḍharatte vā sakalaratte vā amhe saritvā ciraṃ rodissati. Avasucchatīti appodakā kunnadī avasussati. Yathā sā khippameva sussati, evaṃ aruṇe uggacchanteyeva sussitvā marissatīti adhippāyenevamāha. Vedisāti olambanasākhā. Tānīti yesaṃ no mūlapupphaphalāni gaṇhantehi ciraṃ kīḷitaṃ, tāni ajja ubhopi mayaṃ jahāma. Hatthikāti tātena amhākaṃ kīḷanatthāya katā hatthikā.

    తం ఏవం పరిదేవమానమేవ సద్ధిం భగినియా జూజకో ఆగన్త్వా పోథేన్తో గహేత్వా పక్కామి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Taṃ evaṃ paridevamānameva saddhiṃ bhaginiyā jūjako āgantvā pothento gahetvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౪౮.

    2148.

    ‘‘నీయమానా కుమారా తే, పితరం ఏతదబ్రవుం;

    ‘‘Nīyamānā kumārā te, pitaraṃ etadabravuṃ;

    అమ్మం ఆరోగ్యం వజ్జాసి, త్వఞ్చ తాత సుఖీ భవ.

    Ammaṃ ārogyaṃ vajjāsi, tvañca tāta sukhī bhava.

    ౨౧౪౯.

    2149.

    ‘‘ఇమే నో హత్థికా అస్సా, బలిబద్దా చ నో ఇమే;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    తాని అమ్మాయ దజ్జేసి, సోకం తేహి వినేస్సతి.

    Tāni ammāya dajjesi, sokaṃ tehi vinessati.

    ౨౧౫౦.

    2150.

    ‘‘ఇమే నో హత్థికా అస్సా, బలిబద్దా చ నో ఇమే;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    తాని అమ్మా ఉదిక్ఖన్తీ, సోకం పటివినేస్సతీ’’తి.

    Tāni ammā udikkhantī, sokaṃ paṭivinessatī’’ti.

    తదా బోధిసత్తస్స పుత్తే ఆరబ్భ బలవసోకో ఉప్పజ్జి, హదయమంసం ఉణ్హం అహోసి. సో కేసరసీహేన గహితమత్తవారణో వియ రాహుముఖం పవిట్ఠచన్దో వియ చ కమ్పమానో సకభావేన సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తో అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి పణ్ణసాలం పవిసిత్వా కలునం పరిదేవి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tadā bodhisattassa putte ārabbha balavasoko uppajji, hadayamaṃsaṃ uṇhaṃ ahosi. So kesarasīhena gahitamattavāraṇo viya rāhumukhaṃ paviṭṭhacando viya ca kampamāno sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi paṇṇasālaṃ pavisitvā kalunaṃ paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౫౧.

    2151.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, దానం దత్వాన ఖత్తియో;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, dānaṃ datvāna khattiyo;

    పణ్ణసాలం పవిసిత్వా, కలునం పరిదేవయీ’’తి.

    Paṇṇasālaṃ pavisitvā, kalunaṃ paridevayī’’ti.

    తతో పరా మహాసత్తస్స విలాపగాథా హోన్తి –

    Tato parā mahāsattassa vilāpagāthā honti –

    ౨౧౫౨.

    2152.

    ‘‘కం న్వజ్జ ఛాతా తసితా, ఉపరుచ్ఛన్తి దారకా;

    ‘‘Kaṃ nvajja chātā tasitā, uparucchanti dārakā;

    సాయం సంవేసనాకాలే, కో నే దస్సతి భోజనం.

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, ko ne dassati bhojanaṃ.

    ౨౧౫౩.

    2153.

    ‘‘కం న్వజ్జ ఛాతా తసితా, ఉపరుచ్ఛన్తి దారకా;

    ‘‘Kaṃ nvajja chātā tasitā, uparucchanti dārakā;

    సాయం సంవేసనాకాలే, ‘అమ్మా ఛాతమ్హ దేథ నో’.

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, ‘ammā chātamha detha no’.

    ౨౧౫౪.

    2154.

    ‘‘కథం ను పథం గచ్ఛన్తి, పత్తికా అనుపాహనా;

    ‘‘Kathaṃ nu pathaṃ gacchanti, pattikā anupāhanā;

    సన్తా సూనేహి పాదేహి, కో నే హత్థే గహేస్సతి.

    Santā sūnehi pādehi, ko ne hatthe gahessati.

    ౨౧౫౫.

    2155.

    ‘‘కథం ను సో న లజ్జేయ్య, సమ్ముఖా పహరం మమ;

    ‘‘Kathaṃ nu so na lajjeyya, sammukhā paharaṃ mama;

    అదూసకానం పుత్తానం, అలజ్జీ వత బ్రాహ్మణో.

    Adūsakānaṃ puttānaṃ, alajjī vata brāhmaṇo.

    ౨౧౫౬.

    2156.

    ‘‘యోపి మే దాసిదాసస్స, అఞ్ఞో వా పన పేసియో;

    ‘‘Yopi me dāsidāsassa, añño vā pana pesiyo;

    తస్సాపి సువిహీనస్స, కో లజ్జీ పహరిస్సతి.

    Tassāpi suvihīnassa, ko lajjī paharissati.

    ౨౧౫౭.

    2157.

    ‘‘వారిజస్సేవ మే సతో, బద్ధస్స కుమినాముఖే;

    ‘‘Vārijasseva me sato, baddhassa kumināmukhe;

    అక్కోసతి పహరతి, పియే పుత్తే అపస్సతో’’తి.

    Akkosati paharati, piye putte apassato’’ti.

    తత్థ కం న్వజ్జాతి కం ను అజ్జ. ఉపరుచ్ఛన్తీతి సట్ఠియోజనమగ్గం గన్త్వా ఉపరోదిస్సన్తి. సంవేసనాకాలేతి మహాజనస్స పరివేసనాకాలే. కోనే దస్సతీతి కో నేసం భోజనం దస్సతి. కథం ను పథం గచ్ఛన్తీతి కథం ను సట్ఠియోజనమగ్గం గమిస్సన్తి. పత్తికాతి హత్థియానాదీహి విరహితా. అనుపాహనాతి ఉపాహనమత్తేనపి వియుత్తా సుఖుమాలపాదా. గహేస్సతీతి కిలమథవినోదనత్థాయ కో గణ్హిస్సతి. దాసిదాసస్సాతి దాసియా దాసో అస్స. అఞ్ఞో వా పన పేసియోతి తస్సపి దాసో, తస్సపి దాసోతి ఏవం దాసపతిదాసపరమ్పరాయ ‘‘యో మయ్హం చతుత్థో పేసియో పేసనకారకో అస్స, తస్స ఏవం సువిహీనస్సపి అయం వేస్సన్తరస్స దాసపతిదాసో’’తి ఞత్వా. కో లజ్జీతి కో లజ్జాసమ్పన్నో పహరేయ్య, యుత్తం ను ఖో తస్స నిల్లజ్జస్స మమ పుత్తే పహరితున్తి. వారిజస్సేవాతి కుమినాముఖే బద్ధస్స మచ్ఛస్సేవ సతో మమ. అపస్సతోతి -కారో నిపాతమత్తో, పస్సన్తస్సేవ పియపుత్తే అక్కోసతి చేవ పహరతి చ, అహో వత దారుణోతి.

    Tattha kaṃ nvajjāti kaṃ nu ajja. Uparucchantīti saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā uparodissanti. Saṃvesanākāleti mahājanassa parivesanākāle. Kone dassatīti ko nesaṃ bhojanaṃ dassati. Kathaṃ nu pathaṃ gacchantīti kathaṃ nu saṭṭhiyojanamaggaṃ gamissanti. Pattikāti hatthiyānādīhi virahitā. Anupāhanāti upāhanamattenapi viyuttā sukhumālapādā. Gahessatīti kilamathavinodanatthāya ko gaṇhissati. Dāsidāsassāti dāsiyā dāso assa. Añño vā pana pesiyoti tassapi dāso, tassapi dāsoti evaṃ dāsapatidāsaparamparāya ‘‘yo mayhaṃ catuttho pesiyo pesanakārako assa, tassa evaṃ suvihīnassapi ayaṃ vessantarassa dāsapatidāso’’ti ñatvā. Ko lajjīti ko lajjāsampanno pahareyya, yuttaṃ nu kho tassa nillajjassa mama putte paharitunti. Vārijassevāti kumināmukhe baddhassa macchasseva sato mama. Apassatoti a-kāro nipātamatto, passantasseva piyaputte akkosati ceva paharati ca, aho vata dāruṇoti.

    అథస్స కుమారేసు సినేహేన ఏవం పరివితక్కో ఉదపాది ‘‘అయం బ్రాహ్మణో మమ పుత్తే అతివియ విహేఠేతి, సోకం సన్ధారేతుం న సక్కోమి, బ్రాహ్మణం అనుబన్ధిత్వా జీవితక్ఖయం పాపేత్వా ఆనేస్సామి తే కుమారే’’తి . తతో ‘‘అట్ఠానమేతం కుమారానం పీళనం అతిదుక్ఖన్తి దానం దత్వా పచ్ఛానుతప్పం నామ సతం ధమ్మో న హోతీ’’తి చిన్తేసి. తదత్థజోతనా ఇమా ద్వే పరివితక్కగాథా నామ హోన్తి –

    Athassa kumāresu sinehena evaṃ parivitakko udapādi ‘‘ayaṃ brāhmaṇo mama putte ativiya viheṭheti, sokaṃ sandhāretuṃ na sakkomi, brāhmaṇaṃ anubandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā ānessāmi te kumāre’’ti . Tato ‘‘aṭṭhānametaṃ kumārānaṃ pīḷanaṃ atidukkhanti dānaṃ datvā pacchānutappaṃ nāma sataṃ dhammo na hotī’’ti cintesi. Tadatthajotanā imā dve parivitakkagāthā nāma honti –

    ౨౧౫౮.

    2158.

    ‘‘అదు చాపం గహేత్వాన, ఖగ్గం బన్ధియ వామతో;

    ‘‘Adu cāpaṃ gahetvāna, khaggaṃ bandhiya vāmato;

    ఆనేస్సామి సకే పుత్తే, పుత్తానఞ్హి వధో దుఖో.

    Ānessāmi sake putte, puttānañhi vadho dukho.

    ౨౧౫౯.

    2159.

    ‘‘అట్ఠానమేతం దుక్ఖరూపం, యం కుమారా విహఞ్ఞరే;

    ‘‘Aṭṭhānametaṃ dukkharūpaṃ, yaṃ kumārā vihaññare;

    సతఞ్చ ధమ్మమఞ్ఞాయ, కో దత్వా అనుతప్పతీ’’తి.

    Satañca dhammamaññāya, ko datvā anutappatī’’ti.

    తత్థ సతన్తి పుబ్బబోధిసత్తానం పవేణిధమ్మం.

    Tattha satanti pubbabodhisattānaṃ paveṇidhammaṃ.

    సో కిర తస్మిం ఖణే బోధిసత్తానం పవేణిం అనుస్సరి. తతో ‘‘సబ్బబోధిసత్తానం ధనపరిచ్చాగం , అఙ్గపరిచ్చాగం , పుత్తపరిచ్చాగం, భరియపరిచ్చాగం, జీవితపరిచ్చాగన్తి ఇమే పఞ్చ మహాపరిచ్చాగే అపరిచ్చజిత్వా బుద్ధభూతపుబ్బో నామ నత్థి. అహమ్పి తేసం అబ్భన్తరో హోమి, మయాపి పియపుత్తధీతరో అదత్వా న సక్కా బుద్ధేన భవితు’’న్తి చిన్తేత్వా ‘‘కిం త్వం వేస్సన్తర పరేసం దాసత్థాయ దిన్నపుత్తానం దుక్ఖభావం న జానాసి, యేన బ్రాహ్మణం అనుబన్ధిత్వా జీవితక్ఖయం పాపేస్సామీతి సఞ్ఞం ఉప్పాదేసి, దానం దత్వా పచ్ఛానుతప్పో నామ తవ నానురూపో’’తి ఏవం అత్తానం పరిభాసిత్వా ‘‘సచేపి ఏసో కుమారే మారేస్సతి, దిన్నకాలతో పట్ఠాయ మమ న కిఞ్చి హోతీ’’తి దళ్హసమాదానం అధిట్ఠాయ పణ్ణసాలతో నిక్ఖమిత్వా పణ్ణసాలద్వారే పాసాణఫలకే కఞ్చనపటిమా వియ నిసీది. జూజకోపి బోధిసత్తస్స సమ్ముఖే కుమారే పోథేత్వా నేతి. తతో కుమారో విలపన్తో ఆహ –

    So kira tasmiṃ khaṇe bodhisattānaṃ paveṇiṃ anussari. Tato ‘‘sabbabodhisattānaṃ dhanapariccāgaṃ , aṅgapariccāgaṃ , puttapariccāgaṃ, bhariyapariccāgaṃ, jīvitapariccāganti ime pañca mahāpariccāge apariccajitvā buddhabhūtapubbo nāma natthi. Ahampi tesaṃ abbhantaro homi, mayāpi piyaputtadhītaro adatvā na sakkā buddhena bhavitu’’nti cintetvā ‘‘kiṃ tvaṃ vessantara paresaṃ dāsatthāya dinnaputtānaṃ dukkhabhāvaṃ na jānāsi, yena brāhmaṇaṃ anubandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmīti saññaṃ uppādesi, dānaṃ datvā pacchānutappo nāma tava nānurūpo’’ti evaṃ attānaṃ paribhāsitvā ‘‘sacepi eso kumāre māressati, dinnakālato paṭṭhāya mama na kiñci hotī’’ti daḷhasamādānaṃ adhiṭṭhāya paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre pāsāṇaphalake kañcanapaṭimā viya nisīdi. Jūjakopi bodhisattassa sammukhe kumāre pothetvā neti. Tato kumāro vilapanto āha –

    ౨౧౬౦.

    2160.

    ‘‘సచ్చం కిరేవమాహంసు, నరా ఏకచ్చియా ఇధ;

    ‘‘Saccaṃ kirevamāhaṃsu, narā ekacciyā idha;

    యస్స నత్థి సకా మాతా, యథా నత్థి తథేవ సో.

    Yassa natthi sakā mātā, yathā natthi tatheva so.

    ౨౧౬౧.

    2161.

    ‘‘ఏహి కణ్హే మరిస్సామ, నత్థత్థో జీవితేన నో;

    ‘‘Ehi kaṇhe marissāma, natthattho jīvitena no;

    దిన్నమ్హాతి జనిన్దేన, బ్రాహ్మణస్స ధనేసినో;

    Dinnamhāti janindena, brāhmaṇassa dhanesino;

    అచ్చాయికస్స లుద్దస్స, యో నో గావోవ సుమ్భతి.

    Accāyikassa luddassa, yo no gāvova sumbhati.

    ౨౧౬౨.

    2162.

    ‘‘ఇమే తే జమ్బుకా రుక్ఖా, వేదిసా సిన్దువారకా;

    ‘‘Ime te jambukā rukkhā, vedisā sinduvārakā;

    వివిధాని రుక్ఖజాతాని, తాని కణ్హే జహామసే.

    Vividhāni rukkhajātāni, tāni kaṇhe jahāmase.

    ౨౧౬౩.

    2163.

    ‘‘అస్సత్థా పనసా చేమే, నిగ్రోధా చ కపిత్థనా;

    ‘‘Assatthā panasā ceme, nigrodhā ca kapitthanā;

    వివిధాని ఫలజాతాని, తాని కణ్హే జహామసే.

    Vividhāni phalajātāni, tāni kaṇhe jahāmase.

    ౨౧౬౪.

    2164.

    ‘‘ఇమే తిట్ఠన్తి ఆరామా, అయం సీతూదకా నదీ;

    ‘‘Ime tiṭṭhanti ārāmā, ayaṃ sītūdakā nadī;

    యత్థస్సు పుబ్బే కీళామ, తాని కణ్హే జహామసే.

    Yatthassu pubbe kīḷāma, tāni kaṇhe jahāmase.

    ౨౧౬౫.

    2165.

    ‘‘వివిధాని పుప్ఫజాతాని, అస్మిం ఉపరిపబ్బతే;

    ‘‘Vividhāni pupphajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    యానస్సు పుబ్బే ధారేమ, తాని కణ్హే జహామసే.

    Yānassu pubbe dhārema, tāni kaṇhe jahāmase.

    ౨౧౬౬.

    2166.

    ‘‘వివిధాని ఫలజాతాని, అస్మిం ఉపరిపబ్బతే;

    ‘‘Vividhāni phalajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    యానస్సు పుబ్బే భుఞ్జామ, తాని కణ్హే జహామసే.

    Yānassu pubbe bhuñjāma, tāni kaṇhe jahāmase.

    ౨౧౬౭.

    2167.

    ‘‘ఇమే నో హత్థికా అస్సా, బలిబద్దా చ నో ఇమే;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    యేహిస్సు పుబ్బే కీళామ, తాని కణ్హే జహామసే’’తి.

    Yehissu pubbe kīḷāma, tāni kaṇhe jahāmase’’ti.

    తత్థ యస్సాతి యస్స సన్తికే సకా మాతా నత్థి. పితా అత్థి, యథా నత్థియేవ.

    Tattha yassāti yassa santike sakā mātā natthi. Pitā atthi, yathā natthiyeva.

    పున బ్రాహ్మణో ఏకస్మిం విసమట్ఠానే పక్ఖలిత్వా పతి. తేసం హత్థతో బన్ధనవల్లి ముచ్చిత్వా గతా. తే పహటకుక్కుటా వియ కమ్పన్తా పలాయిత్వా ఏకవేగేనేవ పితు సన్తికం ఆగమింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Puna brāhmaṇo ekasmiṃ visamaṭṭhāne pakkhalitvā pati. Tesaṃ hatthato bandhanavalli muccitvā gatā. Te pahaṭakukkuṭā viya kampantā palāyitvā ekavegeneva pitu santikaṃ āgamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౬౮.

    2168.

    ‘‘నీయమానా కుమారా తే, బ్రాహ్మణస్స పముఞ్చియ;

    ‘‘Nīyamānā kumārā te, brāhmaṇassa pamuñciya;

    తేన తేన పధావింసు, జాలీ కణ్హాజినా చుభో’’తి.

    Tena tena padhāviṃsu, jālī kaṇhājinā cubho’’ti.

    తత్థ తేన తేనాతి తేన ముత్తఖణేన యేన దిసాభాగేన తేసం పితా అత్థి, తేన పధావింసు, పధావిత్వా పితు సన్తికఞ్ఞేవ ఆగమింసూతి అత్థో.

    Tattha tena tenāti tena muttakhaṇena yena disābhāgena tesaṃ pitā atthi, tena padhāviṃsu, padhāvitvā pitu santikaññeva āgamiṃsūti attho.

    జూజకో వేగేనుట్ఠాయ వల్లిదణ్డహత్థో కప్పుట్ఠానగ్గి వియ అవత్థరన్తో ఆగన్త్వా ‘‘అతివియ పలాయితుం ఛేకా తుమ్హే’’తి హత్థే బన్ధిత్వా పున నేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Jūjako vegenuṭṭhāya vallidaṇḍahattho kappuṭṭhānaggi viya avattharanto āgantvā ‘‘ativiya palāyituṃ chekā tumhe’’ti hatthe bandhitvā puna nesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౬౯.

    2169.

    ‘‘తతో సో రజ్జుమాదాయ, దణ్డఞ్చాదాయ బ్రాహ్మణో;

    ‘‘Tato so rajjumādāya, daṇḍañcādāya brāhmaṇo;

    ఆకోటయన్తో తే నేతి, సివిరాజస్స పేక్ఖతో’’తి.

    Ākoṭayanto te neti, sivirājassa pekkhato’’ti.

    ఏవం నీయమానేసు కణ్హాజినా నివత్తిత్వా ఓలోకేన్తీ పితరా సద్ధిం సల్లపి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ nīyamānesu kaṇhājinā nivattitvā olokentī pitarā saddhiṃ sallapi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౭౦.

    2170.

    ‘‘తం తం కణ్హాజినావోచ, అయం మం తాత బ్రాహ్మణో;

    ‘‘Taṃ taṃ kaṇhājināvoca, ayaṃ maṃ tāta brāhmaṇo;

    లట్ఠియా పటికోటేతి, ఘరే జాతంవ దాసియం.

    Laṭṭhiyā paṭikoṭeti, ghare jātaṃva dāsiyaṃ.

    ౨౧౭౧.

    2171.

    ‘‘న చాయం బ్రాహ్మణో తాత, ధమ్మికా హోన్తి బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Na cāyaṃ brāhmaṇo tāta, dhammikā honti brāhmaṇā;

    యక్ఖో బ్రాహ్మణవణ్ణేన, ఖాదితుం తాత నేతి నో;

    Yakkho brāhmaṇavaṇṇena, khādituṃ tāta neti no;

    నీయమానే పిసాచేన, కిం ను తాత ఉదిక్ఖసీ’’తి.

    Nīyamāne pisācena, kiṃ nu tāta udikkhasī’’ti.

    తత్థ న్తి తం పస్సమానం నిసిన్నం పితరం సివిరాజానం. దాసియన్తి దాసికం. ఖాదితున్తి ఖాదనత్థాయ అయం నో గిరిద్వారం అసమ్పత్తేయేవ ఉభోహి చక్ఖూహి రత్తలోహితబిన్దుం పగ్ఘరన్తేహి ఖాదిస్సామీతి నేతి, త్వఞ్చ ఖాదితుం వా పచితుం వా నీయమానే కిం అమ్హే ఉదిక్ఖసి, సబ్బదా సుఖితో హోహీతి పరిదేవి.

    Tattha tanti taṃ passamānaṃ nisinnaṃ pitaraṃ sivirājānaṃ. Dāsiyanti dāsikaṃ. Khāditunti khādanatthāya ayaṃ no giridvāraṃ asampatteyeva ubhohi cakkhūhi rattalohitabinduṃ paggharantehi khādissāmīti neti, tvañca khādituṃ vā pacituṃ vā nīyamāne kiṃ amhe udikkhasi, sabbadā sukhito hohīti paridevi.

    దహరకుమారికాయ విలపన్తియా కమ్పమానాయ గచ్ఛన్తియా మహాసత్తస్స బలవసోకో ఉప్పజ్జి, హదయవత్థు ఉణ్హం అహోసి. నాసికాయ అప్పహోన్తియా ముఖేన ఉణ్హే అస్సాసపస్సాసే విస్సజ్జేసి. అస్సూని లోహితబిన్దూని హుత్వా నేత్తేహి నిక్ఖమింసు. సో ‘‘ఇదం ఏవరూపం దుక్ఖం సినేహదోసేన జాతం, న అఞ్ఞేన కారణేన. సినేహం అకత్వా మజ్ఝత్తేనేవ భవితబ్బ’’న్తి తథారూపం సోకం అత్తనో ఞాణబలేన వినోదేత్వా పకతినిసిన్నాకారేనేవ నిసీది. గిరిద్వారం అసమ్పత్తాయేవ కుమారికా విలపన్తీ అగమాసి.

    Daharakumārikāya vilapantiyā kampamānāya gacchantiyā mahāsattassa balavasoko uppajji, hadayavatthu uṇhaṃ ahosi. Nāsikāya appahontiyā mukhena uṇhe assāsapassāse vissajjesi. Assūni lohitabindūni hutvā nettehi nikkhamiṃsu. So ‘‘idaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ sinehadosena jātaṃ, na aññena kāraṇena. Sinehaṃ akatvā majjhatteneva bhavitabba’’nti tathārūpaṃ sokaṃ attano ñāṇabalena vinodetvā pakatinisinnākāreneva nisīdi. Giridvāraṃ asampattāyeva kumārikā vilapantī agamāsi.

    ౨౧౭౨.

    2172.

    ‘‘ఇమే నో పాదకా దుక్ఖా, దీఘో చద్ధా సుదుగ్గమో;

    ‘‘Ime no pādakā dukkhā, dīgho caddhā suduggamo;

    నీచే చోలమ్బతే సూరియో, బ్రాహ్మణో చ ధారేతి నో.

    Nīce colambate sūriyo, brāhmaṇo ca dhāreti no.

    ౨౧౭౩.

    2173.

    ‘‘ఓకన్దామసే భూతాని, పబ్బతాని వనాని చ;

    ‘‘Okandāmase bhūtāni, pabbatāni vanāni ca;

    సరస్స సిరసా వన్దామ, సుపతిత్థే చ ఆపకే.

    Sarassa sirasā vandāma, supatitthe ca āpake.

    ౨౧౭౪.

    2174.

    ‘‘తిణలతాని ఓసధ్యో, పబ్బతాని వనాని చ;

    ‘‘Tiṇalatāni osadhyo, pabbatāni vanāni ca;

    అమ్మం ఆరోగ్యం వజ్జాథ, అయం నో నేతి బ్రాహ్మణో.

    Ammaṃ ārogyaṃ vajjātha, ayaṃ no neti brāhmaṇo.

    ౨౧౭౫.

    2175.

    ‘‘వజ్జన్తు భోన్తో అమ్మఞ్చ, మద్దిం అస్మాక మాతరం;

    ‘‘Vajjantu bhonto ammañca, maddiṃ asmāka mātaraṃ;

    సచే అనుపతితుకామాసి, ఖిప్పం అనుపతియాసి నో.

    Sace anupatitukāmāsi, khippaṃ anupatiyāsi no.

    ౨౧౭౬.

    2176.

    ‘‘అయం ఏకపదీ ఏతి, ఉజుం గచ్ఛతి అస్సమం;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ;

    తమేవానుపతేయ్యాసి, అపి పస్సేసి నే లహుం.

    Tamevānupateyyāsi, api passesi ne lahuṃ.

    ౨౧౭౭.

    2177.

    ‘‘అహో వత రే జటినీ, వనమూలఫలహారికే;

    ‘‘Aho vata re jaṭinī, vanamūlaphalahārike;

    సుఞ్ఞం దిస్వాన అస్సమం, తం తే దుక్ఖం భవిస్సతి.

    Suññaṃ disvāna assamaṃ, taṃ te dukkhaṃ bhavissati.

    ౨౧౭౮.

    2178.

    ‘‘అతివేలం ను అమ్మాయ, ఉఞ్ఛా లద్ధో అనప్పకో;

    ‘‘Ativelaṃ nu ammāya, uñchā laddho anappako;

    యా నో బద్ధే న జానాసి, బ్రాహ్మణేన ధనేసినా.

    Yā no baddhe na jānāsi, brāhmaṇena dhanesinā.

    ౨౧౭౯.

    2179.

    ‘‘అచ్చాయికేన లుద్దేన, యో నో గావోవ సుమ్భతి;

    ‘‘Accāyikena luddena, yo no gāvova sumbhati;

    అపజ్జ అమ్మం పస్సేము, సాయం ఉఞ్ఛాతో ఆగతం.

    Apajja ammaṃ passemu, sāyaṃ uñchāto āgataṃ.

    ౨౧౮౦.

    2180.

    ‘‘దజ్జా అమ్మా బ్రాహ్మణస్స, ఫలం ఖుద్దేన మిస్సితం;

    ‘‘Dajjā ammā brāhmaṇassa, phalaṃ khuddena missitaṃ;

    తదాయం అసితో ధాతో, న బాళ్హం ధారయేయ్య నో.

    Tadāyaṃ asito dhāto, na bāḷhaṃ dhārayeyya no.

    ౨౧౮౧.

    2181.

    ‘‘సూనా చ వత నో పాదా, బాళ్హం ధారేతి బ్రాహ్మణో;

    ‘‘Sūnā ca vata no pādā, bāḷhaṃ dhāreti brāhmaṇo;

    ఇతి తత్థ విలపింసు, కుమారా మాతుగిద్ధినో’’తి.

    Iti tattha vilapiṃsu, kumārā mātugiddhino’’ti.

    తత్థ పాదకాతి ఖుద్దకపాదా. ఓకన్దామసేతి అవకన్దామ, అపచితిం నీచవుత్తిం దస్సేన్తా జానాపేమ. సరస్సాతి ఇమస్స పదుమసరస్స పరిగ్గాహకానేవ నాగకులాని సిరసా వన్దామ. సుపతిత్థే చ ఆపకేతి సుపతిత్థాయ నదియా అధివత్థా దేవతాపి వన్దామ. తిణలతానీతి తిణాని చ ఓలమ్బకలతాయో చ. ఓసధ్యోతి ఓసధియో. సబ్బత్థ అధివత్థా దేవతా సన్ధాయేవమాహ. అనుపతితుకామాసీతి సచేపి సా అమ్హాకం పదానుపదం ఆగన్తుకామాసి. అపి పస్సేసి నే లహున్తి అపి నామ ఏతాయ ఏకపదియా అనుపతమానా పుత్తకే తే లహుం పస్సేయ్యాసీతి ఏవం తం వదేయ్యాథాతి. జటినీతి బద్ధజటం ఆరబ్భ మాతరం పరమ్ముఖాలపనేన ఆలపన్తీ ఆహ. అతివేలన్తి పమాణాతిక్కన్తం కత్వా. ఉఞ్ఛాతి ఉఞ్ఛాచరియాయ . ఫలన్తి వనమూలఫలాఫలం. ఖుద్దేన మిస్సితన్తి ఖుద్దకమధునా మిస్సితం. అసితోతి అసితాసనో పరిభుత్తఫలో. ధాతోతి సుహితో. న బాళ్హం ధారయేయ్య నోతి న నో బాళ్హం వేగేన నయేయ్య. మాతుగిద్ధినోతి మాతరి గిద్ధేన సమన్నాగతా బలవసినేహా ఏవం విలవింసూతి.

    Tattha pādakāti khuddakapādā. Okandāmaseti avakandāma, apacitiṃ nīcavuttiṃ dassentā jānāpema. Sarassāti imassa padumasarassa pariggāhakāneva nāgakulāni sirasā vandāma. Supatitthe ca āpaketi supatitthāya nadiyā adhivatthā devatāpi vandāma. Tiṇalatānīti tiṇāni ca olambakalatāyo ca. Osadhyoti osadhiyo. Sabbattha adhivatthā devatā sandhāyevamāha. Anupatitukāmāsīti sacepi sā amhākaṃ padānupadaṃ āgantukāmāsi. Api passesi ne lahunti api nāma etāya ekapadiyā anupatamānā puttake te lahuṃ passeyyāsīti evaṃ taṃ vadeyyāthāti. Jaṭinīti baddhajaṭaṃ ārabbha mātaraṃ parammukhālapanena ālapantī āha. Ativelanti pamāṇātikkantaṃ katvā. Uñchāti uñchācariyāya . Phalanti vanamūlaphalāphalaṃ. Khuddena missitanti khuddakamadhunā missitaṃ. Asitoti asitāsano paribhuttaphalo. Dhātoti suhito. Na bāḷhaṃ dhārayeyya noti na no bāḷhaṃ vegena nayeyya. Mātugiddhinoti mātari giddhena samannāgatā balavasinehā evaṃ vilaviṃsūti.

    దారకపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dārakapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    మద్దీపబ్బవణ్ణనా

    Maddīpabbavaṇṇanā

    యం పన తం రఞ్ఞా పథవిం ఉన్నాదేత్వా బ్రాహ్మణస్స పియపుత్తేసు దిన్నేసు యావ బ్రహ్మలోకా ఏకకోలాహలం జాతం, తేనపి భిజ్జమానహదయా వియ హిమవన్తవాసినో దేవా తేసం బ్రాహ్మణేన నియమానానం తం విలాపం సుత్వా మన్తయింసు ‘‘సచే మద్దీ కాలస్సేవ అస్సమం ఆగమిస్సతి, తత్థ పుత్తకే అదిస్వా వేస్సన్తరం పుచ్ఛిత్వా బ్రాహ్మణస్స దిన్నభావం సుత్వా బలవసినేహేన పదానుపదం ధావిత్వా మహన్తం దుక్ఖం అనుభవేయ్యా’’తి. అథ తే తయో దేవపుత్తే ‘‘తుమ్హే సీహబ్యగ్ఘదీపివేసే నిమ్మినిత్వా దేవియా ఆగమనమగ్గం సన్నిరుమ్భిత్వా యాచియమానాపి యావ సూరియత్థఙ్గమనా మగ్గం అదత్వా యథా చన్దాలోకేన అస్సమం పవిసిస్సతి, ఏవమస్సా సీహాదీనమ్పి అవిహేఠనత్థాయ ఆరక్ఖం సుసంవిహితం కరేయ్యాథా’’తి ఆణాపేసుం. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Yaṃ pana taṃ raññā pathaviṃ unnādetvā brāhmaṇassa piyaputtesu dinnesu yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ jātaṃ, tenapi bhijjamānahadayā viya himavantavāsino devā tesaṃ brāhmaṇena niyamānānaṃ taṃ vilāpaṃ sutvā mantayiṃsu ‘‘sace maddī kālasseva assamaṃ āgamissati, tattha puttake adisvā vessantaraṃ pucchitvā brāhmaṇassa dinnabhāvaṃ sutvā balavasinehena padānupadaṃ dhāvitvā mahantaṃ dukkhaṃ anubhaveyyā’’ti. Atha te tayo devaputte ‘‘tumhe sīhabyagghadīpivese nimminitvā deviyā āgamanamaggaṃ sannirumbhitvā yāciyamānāpi yāva sūriyatthaṅgamanā maggaṃ adatvā yathā candālokena assamaṃ pavisissati, evamassā sīhādīnampi aviheṭhanatthāya ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ kareyyāthā’’ti āṇāpesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౧౮౨.

    2182.

    ‘‘తేసం లాలప్పితం సుత్వా, తయో వాళా వనే మిగా;

    ‘‘Tesaṃ lālappitaṃ sutvā, tayo vāḷā vane migā;

    సీహో బ్యగ్ఘో చ దీపి చ, ఇదం వచనమబ్రవుం.

    Sīho byaggho ca dīpi ca, idaṃ vacanamabravuṃ.

    ౨౧౮౩.

    2183.

    ‘‘మా హేవ నో రాజపుత్తీ, సాయం ఉఞ్ఛాతో ఆగమా;

    ‘‘Mā heva no rājaputtī, sāyaṃ uñchāto āgamā;

    మా హేవమ్హాక నిబ్భోగే, హేఠయిత్థ వనే మిగా.

    Mā hevamhāka nibbhoge, heṭhayittha vane migā.

    ౨౧౮౪.

    2184.

    ‘‘సీహో చే నం విహేఠేయ్య, బ్యగ్ఘో దీపి చ లక్ఖణం;

    ‘‘Sīho ce naṃ viheṭheyya, byaggho dīpi ca lakkhaṇaṃ;

    నేవ జాలీకుమారస్స, కుతో కణ్హాజినా సియా;

    Neva jālīkumārassa, kuto kaṇhājinā siyā;

    ఉభయేనేవ జీయేథ, పతిం పుత్తే చ లక్ఖణా’’తి.

    Ubhayeneva jīyetha, patiṃ putte ca lakkhaṇā’’ti.

    తత్థ ఇదం వచనమబ్రవున్తి ‘‘తుమ్హే తయో జనా సీహో చ బ్యగ్ఘో చ దీపి చాతి ఏవం తయో వాళా వనే మిగా హోథా’’తి ఇదం తా దేవతా తయో దేవపుత్తే వచనమబ్రవుం. మా హేవ నోతి మద్దీ రాజపుత్తీ ఉఞ్ఛాతో సాయం మా ఆగమి, చన్దాలోకేన సాయం ఆగచ్ఛతూతి వదన్తి. మా హేవమ్హాక నిబ్భోగేతి అమ్హాకం నిబ్భోగే విజితే వనఘటాయం మా నం కోచిపి వనే వాళమిగో విహేఠేసి. న యథా విహేఠేతి, ఏవమస్సా ఆరక్ఖం గణ్హథాతి వదన్తి. సీహో చే నన్తి సచే హి తం అనారక్ఖం సీహాదీసు కోచి విహేఠేయ్య, అథస్సా జీవితక్ఖయం పత్తాయ నేవ జాలికుమారో అస్స, కుతో కణ్హాజినా సియా. ఏవం సా లక్ఖణసమ్పన్నా ఉభయేనేవ జీయేథ పతిం పుత్తే చాతి ద్వీహి కోట్ఠాసేహి జీయేథేవ, తస్మా సుసంవిహితమస్సా ఆరక్ఖం కరోథాతి.

    Tattha idaṃ vacanamabravunti ‘‘tumhe tayo janā sīho ca byaggho ca dīpi cāti evaṃ tayo vāḷā vane migā hothā’’ti idaṃ tā devatā tayo devaputte vacanamabravuṃ. Mā heva noti maddī rājaputtī uñchāto sāyaṃ mā āgami, candālokena sāyaṃ āgacchatūti vadanti. Mā hevamhāka nibbhogeti amhākaṃ nibbhoge vijite vanaghaṭāyaṃ mā naṃ kocipi vane vāḷamigo viheṭhesi. Na yathā viheṭheti, evamassā ārakkhaṃ gaṇhathāti vadanti. Sīho ce nanti sace hi taṃ anārakkhaṃ sīhādīsu koci viheṭheyya, athassā jīvitakkhayaṃ pattāya neva jālikumāro assa, kuto kaṇhājinā siyā. Evaṃ sā lakkhaṇasampannā ubhayeneva jīyetha patiṃ putte cāti dvīhi koṭṭhāsehi jīyetheva, tasmā susaṃvihitamassā ārakkhaṃ karothāti.

    అథ తే తయో దేవపుత్తా ‘‘సాధూ’’తి తాసం దేవతానం తం వచనం పటిస్సుణిత్వా సీహబ్యగ్ఘదీపినో హుత్వా ఆగన్త్వా తస్సా ఆగమనమగ్గే పటిపాటియా నిపజ్జింసు. మద్దీపి ఖో ‘‘అజ్జ మయా దుస్సుపినో దిట్ఠో, కాలస్సేవ మూలఫలాఫలం గహేత్వా అస్సమం గమిస్సామీ’’తి కమ్పమానా మూలఫలాఫలాని ఉపధారేసి. అథస్సా హత్థతో ఖణిత్తి పతి, తథా అంసతో ఉగ్గీవఞ్చ పతి, దక్ఖిణక్ఖిచ ఫన్దతి, ఫలినో రుక్ఖా అఫలా వియ అఫలా చ ఫలినో వియ ఖాయింసు, దస దిసా న పఞ్ఞాయింసు. సా ‘‘కిం ను ఖో ఇదం, పుబ్బే అభూతపుబ్బం అజ్జ మే హోతి, కిం భవిస్సతి, మయ్హం వా అన్తరాయో భవిస్సతి, మమ పుత్తానం వా, ఉదాహు వేస్సన్తరస్సా’’తి చిన్తేత్వా ఆహ –

    Atha te tayo devaputtā ‘‘sādhū’’ti tāsaṃ devatānaṃ taṃ vacanaṃ paṭissuṇitvā sīhabyagghadīpino hutvā āgantvā tassā āgamanamagge paṭipāṭiyā nipajjiṃsu. Maddīpi kho ‘‘ajja mayā dussupino diṭṭho, kālasseva mūlaphalāphalaṃ gahetvā assamaṃ gamissāmī’’ti kampamānā mūlaphalāphalāni upadhāresi. Athassā hatthato khaṇitti pati, tathā aṃsato uggīvañca pati, dakkhiṇakkhica phandati, phalino rukkhā aphalā viya aphalā ca phalino viya khāyiṃsu, dasa disā na paññāyiṃsu. Sā ‘‘kiṃ nu kho idaṃ, pubbe abhūtapubbaṃ ajja me hoti, kiṃ bhavissati, mayhaṃ vā antarāyo bhavissati, mama puttānaṃ vā, udāhu vessantarassā’’ti cintetvā āha –

    ౨౧౮౫.

    2185.

    ‘‘ఖణిత్తికం మే పతితం, దక్ఖిణక్ఖి చ ఫన్దతి;

    ‘‘Khaṇittikaṃ me patitaṃ, dakkhiṇakkhi ca phandati;

    అఫలా ఫలినో రుక్ఖా, సబ్బా ముయ్హన్తి మే దిసా’’తి.

    Aphalā phalino rukkhā, sabbā muyhanti me disā’’ti.

    ఏవం సా పరిదేవన్తీ పక్కామి.

    Evaṃ sā paridevantī pakkāmi.

    ౨౧౮౬.

    2186.

    ‘‘తస్సా సాయన్హకాలస్మిం, అస్సమాగమనం పతి;

    ‘‘Tassā sāyanhakālasmiṃ, assamāgamanaṃ pati;

    అత్థఙ్గతమ్హి సూరియే, వాళా పన్థే ఉపట్ఠహుం.

    Atthaṅgatamhi sūriye, vāḷā panthe upaṭṭhahuṃ.

    ౨౧౮౭.

    2187.

    ‘‘నీచే చోలమ్బతే సూరియో, దూరే చ వత అస్సమో;

    ‘‘Nīce colambate sūriyo, dūre ca vata assamo;

    యఞ్చ నేసం ఇతో హస్సం, తం తే భుఞ్జేయ్యు భోజనం.

    Yañca nesaṃ ito hassaṃ, taṃ te bhuñjeyyu bhojanaṃ.

    ౨౧౮౮.

    2188.

    ‘‘సో నూన ఖత్తియో ఏకో, పణ్ణసాలాయ అచ్ఛతి;

    ‘‘So nūna khattiyo eko, paṇṇasālāya acchati;

    తోసేన్తో దారకే ఛాతే, మమం దిస్వా అనాయతిం.

    Tosento dārake chāte, mamaṃ disvā anāyatiṃ.

    ౨౧౮౯.

    2189.

    ‘‘తే నూన పుత్తకా మయ్హం, కపణాయ వరాకియా;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    సాయం సంవేసనాకాలే, ఖీరపీతావ అచ్ఛరే.

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, khīrapītāva acchare.

    ౨౧౯౦.

    2190.

    ‘‘తే నూన పుత్తకా మయ్హం, కపణాయ వరాకియా;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    సాయం సంవేసనాకాలే, వారిపీతావ అచ్ఛరే.

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, vāripītāva acchare.

    ౨౧౯౧.

    2191.

    ‘‘తే నూన పుత్తకా మయ్హం, కపణాయ వరాకియా;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తి, వచ్ఛా బాలావ మాతరం.

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, vacchā bālāva mātaraṃ.

    ౨౧౯౨.

    2192.

    ‘‘తే నూన పుత్తకా మయ్హం, కపణాయ వరాకియా;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తి, హంసావుపరిపల్లలే.

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, haṃsāvuparipallale.

    ౨౧౯౩.

    2193.

    ‘‘తే నూన పుత్తకా మయ్హం, కపణాయ వరాకియా;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తి, అస్సమస్సావిదూరతో.

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, assamassāvidūrato.

    ౨౧౯౪.

    2194.

    ‘‘ఏకాయనో ఏకపథో, సరా సోబ్భా చ పస్సతో;

    ‘‘Ekāyano ekapatho, sarā sobbhā ca passato;

    అఞ్ఞం మగ్గం న పస్సామి, యేన గచ్ఛేయ్య అస్సమం.

    Aññaṃ maggaṃ na passāmi, yena gaccheyya assamaṃ.

    ౨౧౯౫.

    2195.

    ‘‘మిగా నమత్థు రాజానో, కాననస్మిం మహబ్బలా;

    ‘‘Migā namatthu rājāno, kānanasmiṃ mahabbalā;

    ధమ్మేన భాతరో హోథ, మగ్గం మే దేథ యాచితా.

    Dhammena bhātaro hotha, maggaṃ me detha yācitā.

    ౨౧౯౬.

    2196.

    ‘‘అవరుద్ధస్సాహం భరియా, రాజపుత్తస్స సిరీమతో;

    ‘‘Avaruddhassāhaṃ bhariyā, rājaputtassa sirīmato;

    తం చాహం నాతిమఞ్ఞామి, రామం సీతావనుబ్బతా.

    Taṃ cāhaṃ nātimaññāmi, rāmaṃ sītāvanubbatā.

    ౨౧౯౭.

    2197.

    ‘‘తుమ్హే చ పుత్తే పస్సథ, సాయం సంవేసనం పతి;

    ‘‘Tumhe ca putte passatha, sāyaṃ saṃvesanaṃ pati;

    అహఞ్చ పుత్తే పస్సేయ్యం, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Ahañca putte passeyyaṃ, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౧౯౮.

    2198.

    ‘‘బహుం చిదం మూలఫలం, భక్ఖో చాయం అనప్పకో;

    ‘‘Bahuṃ cidaṃ mūlaphalaṃ, bhakkho cāyaṃ anappako;

    తతో ఉపడ్ఢం దస్సామి, మగ్గం మే దేథ యాచితా.

    Tato upaḍḍhaṃ dassāmi, maggaṃ me detha yācitā.

    ౨౧౯౯.

    2199.

    ‘‘రాజపుత్తీ చ నో మాతా, రాజపుత్తో చ నో పితా;

    ‘‘Rājaputtī ca no mātā, rājaputto ca no pitā;

    ధమ్మేన భాతరో హోథ, మగ్గం మే దేథ యాచితా’’తి.

    Dhammena bhātaro hotha, maggaṃ me detha yācitā’’ti.

    తత్థ తస్సాతి తస్సా మమ. అస్సమాగమనం పతీతి అస్సమం పటిచ్చ సన్ధాయ ఆగచ్ఛన్తియా. ఉపట్ఠహున్తి ఉట్ఠాయ ఠితా. తే కిర పఠమం పటిపాటియా నిపజ్జిత్వా తాయ ఆగమనకాలే ఉట్ఠాయ విజమ్భిత్వా మగ్గం రుమ్భన్తా పటిపాటియా తిరియం అట్ఠంసు. యఞ్చ తేసన్తి అహఞ్చ యం ఇతో మూలఫలాఫలం తేసం హరిస్సం, తమేవ వేస్సన్తరో చ ఉభో పుత్తకా చాతి తే తయోపి జనా భుఞ్జేయ్యుం, అఞ్ఞం తేసం భోజనం నత్థి. అనాయతిన్తి అనాగచ్ఛన్తిం మం ఞత్వా ఏకకోవ నూన దారకే తోసేన్తో నిసిన్నో. సంవేసనాకాలేతి అఞ్ఞేసు దివసేసు అత్తనో ఖాదాపనపివాపనకాలే ఖీరపీతావాతి యథా ఖీరపీతా మిగపోతకా ఖీరత్థాయ కన్దిత్వా తం అలభిత్వా కన్దన్తావ నిద్దం ఓక్కమన్తి, ఏవం మే పుత్తకా ఫలాఫలత్థాయ కన్దిత్వా తం అలభిత్వా కన్దన్తావ నిద్దం ఉపగతా భవిస్సన్తీతి వదతి.

    Tattha tassāti tassā mama. Assamāgamanaṃ patīti assamaṃ paṭicca sandhāya āgacchantiyā. Upaṭṭhahunti uṭṭhāya ṭhitā. Te kira paṭhamaṃ paṭipāṭiyā nipajjitvā tāya āgamanakāle uṭṭhāya vijambhitvā maggaṃ rumbhantā paṭipāṭiyā tiriyaṃ aṭṭhaṃsu. Yañca tesanti ahañca yaṃ ito mūlaphalāphalaṃ tesaṃ harissaṃ, tameva vessantaro ca ubho puttakā cāti te tayopi janā bhuñjeyyuṃ, aññaṃ tesaṃ bhojanaṃ natthi. Anāyatinti anāgacchantiṃ maṃ ñatvā ekakova nūna dārake tosento nisinno. Saṃvesanākāleti aññesu divasesu attano khādāpanapivāpanakāle khīrapītāvāti yathā khīrapītā migapotakā khīratthāya kanditvā taṃ alabhitvā kandantāva niddaṃ okkamanti, evaṃ me puttakā phalāphalatthāya kanditvā taṃ alabhitvā kandantāva niddaṃ upagatā bhavissantīti vadati.

    వారిపీతావాతి యథా పిపాసితా మిగపోతకా పానీయత్థాయ కన్దిత్వా తం అలభిత్వా కన్దన్తావ నిద్దం ఓక్కమన్తీతి ఇమినావ నయేన అత్థో వేదితబ్బో. అచ్ఛరేతి అచ్ఛన్తి. పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తీతి మం పచ్చుగ్గతా హుత్వా తిట్ఠన్తి. ‘‘పచ్చుగ్గన్తునా’’తిపి పాఠో, పచ్చుగ్గన్త్వాతి అత్థో. ఏకాయనోతి ఏకస్సేవ అయనో ఏకపదికమగ్గో. ఏకపథోతి సో చ ఏకోవ, దుతియో నత్థి, ఓక్కమిత్వా గన్తుం న సక్కా. కస్మా? యస్మా సరా సోబ్భా చ పస్సతో. మిగా నమత్థూతి సా అఞ్ఞం మగ్గం అదిస్వా ‘‘ఏతే యాచిత్వా పటిక్కమాపేస్సామీ’’తి ఫలపచ్ఛిం సీసతో ఓతారేత్వా అఞ్జలిం పగ్గయ్హ నమస్సమానా ఏవమాహ. భాతరోతి అహమ్పి మనుస్సరాజపుత్తీ, తుమ్హీపి మిగరాజపుత్తా, ఇతి మే ధమ్మేన భాతరో హోథ.

    Vāripītāvāti yathā pipāsitā migapotakā pānīyatthāya kanditvā taṃ alabhitvā kandantāva niddaṃ okkamantīti imināva nayena attho veditabbo. Acchareti acchanti. Paccuggatā maṃ tiṭṭhantīti maṃ paccuggatā hutvā tiṭṭhanti. ‘‘Paccuggantunā’’tipi pāṭho, paccuggantvāti attho. Ekāyanoti ekasseva ayano ekapadikamaggo. Ekapathoti so ca ekova, dutiyo natthi, okkamitvā gantuṃ na sakkā. Kasmā? Yasmā sarā sobbhā ca passato. Migā namatthūti sā aññaṃ maggaṃ adisvā ‘‘ete yācitvā paṭikkamāpessāmī’’ti phalapacchiṃ sīsato otāretvā añjaliṃ paggayha namassamānā evamāha. Bhātaroti ahampi manussarājaputtī, tumhīpi migarājaputtā, iti me dhammena bhātaro hotha.

    అవరుద్ధస్సాతి రట్ఠతో పబ్బాజితస్స. రామం సీతావనుబ్బతాతి యథా దసరథరాజపుత్తం రామం తస్స కనిట్ఠభగినీ సీతాదేవీ తస్సేవ అగ్గమహేసీ హుత్వా తం అనుబ్బతా పతిదేవతా హుత్వా అప్పమత్తా ఉపట్ఠాసి, తథా అహమ్పి వేస్సన్తరం ఉపట్ఠహామి, నాతిమఞ్ఞామీతి వదతి. తుమ్హే చాతి తుమ్హే చ మయ్హం మగ్గం దత్వా సాయం గోచరగ్గహణకాలే పుత్తే పస్సథ, అహఞ్చ అత్తనో పుత్తే పస్సేయ్యం, దేథ మే మగ్గన్థి యాచతి.

    Avaruddhassāti raṭṭhato pabbājitassa. Rāmaṃ sītāvanubbatāti yathā dasaratharājaputtaṃ rāmaṃ tassa kaniṭṭhabhaginī sītādevī tasseva aggamahesī hutvā taṃ anubbatā patidevatā hutvā appamattā upaṭṭhāsi, tathā ahampi vessantaraṃ upaṭṭhahāmi, nātimaññāmīti vadati. Tumhe cāti tumhe ca mayhaṃ maggaṃ datvā sāyaṃ gocaraggahaṇakāle putte passatha, ahañca attano putte passeyyaṃ, detha me magganthi yācati.

    అథ తే తయో దేవపుత్తా వేలం ఓలోకేత్వా ‘‘ఇదానిస్సా మగ్గం దాతుం వేలా’’తి ఞత్వా ఉట్ఠాయ అపగచ్ఛింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Atha te tayo devaputtā velaṃ oloketvā ‘‘idānissā maggaṃ dātuṃ velā’’ti ñatvā uṭṭhāya apagacchiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౨౦౦.

    2200.

    ‘‘తస్సా లాలప్పమానాయ, బహుం కారుఞ్ఞసఞ్హితం;

    ‘‘Tassā lālappamānāya, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;

    సుత్వా నేలపతిం వాచం, వాళా పన్థా అపక్కము’’న్తి.

    Sutvā nelapatiṃ vācaṃ, vāḷā panthā apakkamu’’nti.

    తత్థ నేలపతిన్తి న ఏలపతిం ఏలపాతవిరహితం విసట్ఠం మధురవాచం.

    Tattha nelapatinti na elapatiṃ elapātavirahitaṃ visaṭṭhaṃ madhuravācaṃ.

    సాపి వాళేసు అపగతేసు అస్సమం అగమాసి. తదా చ పుణ్ణముపోసథో హోతి. సా చఙ్కమనకోటిం పత్వా యేసు యేసు ఠానేసు పుబ్బే పుత్తే పస్సతి, తేసు తేసు ఠానేసు అపస్సన్తీ ఆహ –

    Sāpi vāḷesu apagatesu assamaṃ agamāsi. Tadā ca puṇṇamuposatho hoti. Sā caṅkamanakoṭiṃ patvā yesu yesu ṭhānesu pubbe putte passati, tesu tesu ṭhānesu apassantī āha –

    ౨౨౦౧.

    2201.

    ‘‘ఇమమ్హి నం పదేసమ్హి, పుత్తకా పంసుకుణ్ఠితా;

    ‘‘Imamhi naṃ padesamhi, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తి, వచ్ఛా బాలావ మాతరం.

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, vacchā bālāva mātaraṃ.

    ౨౨౦౨.

    2202.

    ‘‘ఇమమ్హి నం పదేసమ్హి, పుత్తకా పంసుకుణ్ఠితా;

    ‘‘Imamhi naṃ padesamhi, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తి, హంసావుపరిపల్లలే.

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, haṃsāvuparipallale.

    ౨౨౦౩.

    2203.

    ‘‘ఇమమ్హి నం పదేసమ్హి, పుత్తకా పంసుకుణ్ఠితా;

    ‘‘Imamhi naṃ padesamhi, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    పచ్చుగ్గతా మం తిట్ఠన్తి, అస్సమస్సావిదూరతో.

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, assamassāvidūrato.

    ౨౨౦౪.

    2204.

    ‘‘ద్వే మిగా వియ ఉక్కణ్ణా, సమన్తా మభిధావినో;

    ‘‘Dve migā viya ukkaṇṇā, samantā mabhidhāvino;

    ఆనన్దినో పముదితా, వగ్గమానావ కమ్పరే;

    Ānandino pamuditā, vaggamānāva kampare;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౦౫.

    2205.

    ‘‘ఛకలీవ మిగీ ఛాపం, పక్ఖీ ముత్తావ పఞ్జరా;

    ‘‘Chakalīva migī chāpaṃ, pakkhī muttāva pañjarā;

    ఓహాయ పుత్తే నిక్ఖమిం, సీహీవామిసగిద్ధినీ;

    Ohāya putte nikkhamiṃ, sīhīvāmisagiddhinī;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౦౬.

    2206.

    ‘‘ఇదం నేసం పదక్కన్తం, నాగానమివ పబ్బతే;

    ‘‘Idaṃ nesaṃ padakkantaṃ, nāgānamiva pabbate;

    చితకా పరికిణ్ణాయో, అస్సమస్సావిదూరతో;

    Citakā parikiṇṇāyo, assamassāvidūrato;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౦౭.

    2207.

    ‘‘వాలికాయపి ఓకిణ్ణా, పుత్తకా పంసుకుణ్ఠితా;

    ‘‘Vālikāyapi okiṇṇā, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    సమన్తా అభిధావన్తి, తే న పస్సామి దారకే.

    Samantā abhidhāvanti, te na passāmi dārake.

    ౨౨౦౮.

    2208.

    ‘‘యే మం పురే పచ్చుట్ఠేన్తి, అరఞ్ఞా దూరమాయతిం;

    ‘‘Ye maṃ pure paccuṭṭhenti, araññā dūramāyatiṃ;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౦౯.

    2209.

    ‘‘ఛకలింవ మిగిం ఛాపా, పచ్చుగ్గన్తున మాతరం;

    ‘‘Chakaliṃva migiṃ chāpā, paccuggantuna mātaraṃ;

    దూరే మం పవిలోకేన్తి, తే న పస్సామి దారకే.

    Dūre maṃ pavilokenti, te na passāmi dārake.

    ౨౨౧౦.

    2210.

    ‘‘ఇదం నేసం కీళనకం, పతితం పణ్డుబేలువం;

    ‘‘Idaṃ nesaṃ kīḷanakaṃ, patitaṃ paṇḍubeluvaṃ;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౧౧.

    2211.

    ‘‘థనా చ మయ్హిమే పూరా, ఉరో చ సమ్పదాలతి;

    ‘‘Thanā ca mayhime pūrā, uro ca sampadālati;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౧౨.

    2212.

    ‘‘ఉచ్ఛఙ్గేకో విచినాతి, థనమేకావలమ్బతి;

    ‘‘Ucchaṅgeko vicināti, thanamekāvalambati;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౧౩.

    2213.

    ‘‘యస్సు సాయన్హసమయం, పుత్తకా పంసుకుణ్ఠితా;

    ‘‘Yassu sāyanhasamayaṃ, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    ఉచ్ఛఙ్గే మే వివత్తన్తి, తే న పస్సామి దారకే.

    Ucchaṅge me vivattanti, te na passāmi dārake.

    ౨౨౧౪.

    2214.

    ‘‘అయం సో అస్సమో పుబ్బే, సమజ్జో పటిభాతి మం;

    ‘‘Ayaṃ so assamo pubbe, samajjo paṭibhāti maṃ;

    త్యజ్జ పుత్తే అపస్సన్త్యా, భమతే వియ అస్సమో.

    Tyajja putte apassantyā, bhamate viya assamo.

    ౨౨౧౫.

    2215.

    ‘‘కిమిదం అప్పసద్దోవ, అస్సమో పటిభాతి మం;

    ‘‘Kimidaṃ appasaddova, assamo paṭibhāti maṃ;

    కాకోలాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా.

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ౨౨౧౬.

    2216.

    ‘‘కిమిదం అప్పసద్దోవ, అస్సమో పటిభాతి మం;

    ‘‘Kimidaṃ appasaddova, assamo paṭibhāti maṃ;

    సకుణాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా’’తి.

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā’’ti.

    తత్థ న్తి నిపాతమత్తం. పంసుకుణ్ఠితాతి పంసుమక్ఖితా. పచ్చుగ్గతా మన్తి మం పచ్చుగ్గతా హుత్వా. ‘‘పచ్చుగ్గన్తునా’’తిపి పాఠో, పచ్చుగ్గన్త్వాఇచ్చేవ అత్థో. ఉక్కణ్ణాతి యథా మిగపోతకా మాతరం దిస్వా కణ్ణే ఉక్ఖిపిత్వా గీవం పసారేత్వా మాతరం ఉపగన్త్వా హట్ఠతుట్ఠా సమన్తా అభిధావినో. వగ్గమానావ కమ్పరేతివజ్జమానాయేవ మాతు హదయమంసం కమ్పేన్తి వియ ఏవం పుబ్బే మమ పుత్తా. త్యజ్జాతి తే అజ్జ న పస్సామి. ఛకలీవ మిగీ ఛాపన్తి యథా ఛకలీ చ మిగీ చ పఞ్జరసఙ్ఖాతా కులావకా ముత్తా పక్ఖీ చ ఆమిసగిద్ధినీ సీహీ చ అత్తనో ఛాపం ఓహాయ గోచరాయ పక్కమన్తి, తథాహమ్పి ఓహాయ పుత్తే గోచరాయ నిక్ఖమిన్తి వదతి. ఇదం నేసం పదక్కన్తన్తి వస్సారత్తే సానుపబ్బతే నాగానం పదవలఞ్జం వియ ఇదం నేసం కీళనట్ఠానే ఆధావనపరిధావనపదక్కన్తం పఞ్ఞాయతి. చితకాతి సఞ్చితనిచితా కవాలుకపుఞ్జా. పరికిణ్ణాయోతి విప్పకిణ్ణాయో. సమన్తా మభిధావన్తీతి అఞ్ఞేసు దివసేసు సమన్తా అభిధావన్తి.

    Tattha nanti nipātamattaṃ. Paṃsukuṇṭhitāti paṃsumakkhitā. Paccuggatā manti maṃ paccuggatā hutvā. ‘‘Paccuggantunā’’tipi pāṭho, paccuggantvāicceva attho. Ukkaṇṇāti yathā migapotakā mātaraṃ disvā kaṇṇe ukkhipitvā gīvaṃ pasāretvā mātaraṃ upagantvā haṭṭhatuṭṭhā samantā abhidhāvino. Vaggamānāvakamparetivajjamānāyeva mātu hadayamaṃsaṃ kampenti viya evaṃ pubbe mama puttā. Tyajjāti te ajja na passāmi. Chakalīva migī chāpanti yathā chakalī ca migī ca pañjarasaṅkhātā kulāvakā muttā pakkhī ca āmisagiddhinī sīhī ca attano chāpaṃ ohāya gocarāya pakkamanti, tathāhampi ohāya putte gocarāya nikkhaminti vadati. Idaṃ nesaṃ padakkantanti vassāratte sānupabbate nāgānaṃ padavalañjaṃ viya idaṃ nesaṃ kīḷanaṭṭhāne ādhāvanaparidhāvanapadakkantaṃ paññāyati. Citakāti sañcitanicitā kavālukapuñjā. Parikiṇṇāyoti vippakiṇṇāyo. Samantā mabhidhāvantīti aññesu divasesu samantā abhidhāvanti.

    పచ్చుట్ఠేన్తీతి పచ్చుగ్గచ్ఛన్తి. దూరమాయతిన్తి దూరతో ఆగచ్ఛన్తిం. ఛకలింవ మిగిం ఛాపాతి అత్తనో మాతరం ఛకలిం వియ మిగిం వియ చ ఛాపా. ఇదం నేసం కీళనకన్తి హత్థిరూపకాదీహి కీళన్తానం ఇదఞ్చ తేసం హత్థతో సువణ్ణవణ్ణం కీళనబేలువం పరిగళిత్వా పతితం. మయ్హిమేతి మయ్హం ఇమే థనా చ ఖీరస్స పూరా. ఉరో చ సమ్పదాలతీతి హదయఞ్చ ఫలతి. ఉచ్ఛఙ్గే మే వివత్తన్తీతి మమ ఉచ్ఛఙ్గే ఆవత్తన్తి వివత్తన్తి. సమజ్జో పటిభాతి మన్తి సమజ్జట్ఠానం వియ మయ్హం ఉపట్ఠాతి. త్యజ్జాతి తే అజ్జ. అపస్సన్త్యాతి అపస్సన్తియా మమ. భమతే వియాతి కులాలచక్కం వియ భమతి. కాకోలాతి వనకాకా. మతా నూనాతి అద్ధా మతా వా కేనచి నీతా వా భవిస్సన్తి. సకుణాతి అవసేససకుణా.

    Paccuṭṭhentīti paccuggacchanti. Dūramāyatinti dūrato āgacchantiṃ. Chakaliṃva migiṃ chāpāti attano mātaraṃ chakaliṃ viya migiṃ viya ca chāpā. Idaṃ nesaṃ kīḷanakanti hatthirūpakādīhi kīḷantānaṃ idañca tesaṃ hatthato suvaṇṇavaṇṇaṃ kīḷanabeluvaṃ parigaḷitvā patitaṃ. Mayhimeti mayhaṃ ime thanā ca khīrassa pūrā. Uro ca sampadālatīti hadayañca phalati. Ucchaṅge me vivattantīti mama ucchaṅge āvattanti vivattanti. Samajjo paṭibhāti manti samajjaṭṭhānaṃ viya mayhaṃ upaṭṭhāti. Tyajjāti te ajja. Apassantyāti apassantiyā mama. Bhamate viyāti kulālacakkaṃ viya bhamati. Kākolāti vanakākā. Matā nūnāti addhā matā vā kenaci nītā vā bhavissanti. Sakuṇāti avasesasakuṇā.

    ఇతి సా విలపన్తీ మహాసత్తస్స సన్తికం గన్త్వా ఫలపచ్ఛిం ఓతారేత్వా మహాసత్తం తుణ్హిమాసీనం దిస్వా దారకే చస్స సన్తికే అపస్సన్తీ ఆహ –

    Iti sā vilapantī mahāsattassa santikaṃ gantvā phalapacchiṃ otāretvā mahāsattaṃ tuṇhimāsīnaṃ disvā dārake cassa santike apassantī āha –

    ౨౨౧౭.

    2217.

    ‘‘కిమిదం తుణ్హిభూతోసి, అపి రత్తేవ మే మనో;

    ‘‘Kimidaṃ tuṇhibhūtosi, api ratteva me mano;

    కాకోలాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా.

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ౨౨౧౮.

    2218.

    ‘‘కిమిదం తుణ్హిభూతోసి, అపి రత్తేవ మే మనో;

    ‘‘Kimidaṃ tuṇhibhūtosi, api ratteva me mano;

    సకుణాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా.

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ౨౨౧౯.

    2219.

    ‘‘కచ్చి ను మే అయ్యపుత్త, మిగా ఖాదింసు దారకే;

    ‘‘Kacci nu me ayyaputta, migā khādiṃsu dārake;

    అరఞ్ఞే ఇరిణే వివనే, కేన నీతా మే దారకా.

    Araññe iriṇe vivane, kena nītā me dārakā.

    ౨౨౨౦.

    2220.

    ‘‘అదు తే పహితా దూతా, అదు సుత్తా పియంవదా;

    ‘‘Adu te pahitā dūtā, adu suttā piyaṃvadā;

    అదు బహి నో నిక్ఖన్తా, ఖిడ్డాసు పసుతా ను తే.

    Adu bahi no nikkhantā, khiḍḍāsu pasutā nu te.

    ౨౨౨౧.

    2221.

    ‘‘నేవాసం కేసా దిస్సన్తి, హత్థపాదా చ జాలినో;

    ‘‘Nevāsaṃ kesā dissanti, hatthapādā ca jālino;

    సకుణానఞ్చ ఓపాతో, కేన నీతా మే దారకా’’తి.

    Sakuṇānañca opāto, kena nītā me dārakā’’ti.

    తత్థ అపి రత్తేవ మే మనోతి అపి బలవపచ్చూసే సుపినం పస్సన్తియా వియ మే మనో. మిగాతి సీహాదయో వాళమిగా. ఇరిణేతి నిరోజే. వివనేతి వివిత్తే. దూతాతి అదు జేతుత్తరనగరే సివిరఞ్ఞో సన్తికం తయా దూతా కత్వా పేసితా. సుత్తాతి అన్తోపణ్ణసాలం పవిసిత్వా సయితా. అదు బహి నోతి అదు తే దారకా ఖిడ్డాపసుతా హుత్వా బహి నిక్ఖన్తాతి పుచ్ఛతి. నేవాసం కేసా దిస్సన్తీతి సామి వేస్సన్తర, నేవ తేసం కాళఞ్జనవణ్ణా కేసా దిస్సన్తి. జాలినోతి కఞ్చనజాలవిచిత్తా హత్థపాదా. సకుణానఞ్చ ఓపాతోతి హిమవన్తపదేసే హత్థిలిఙ్గసకుణా నామ అత్థి, తే ఓపతిత్వా ఆదాయ ఆకాసేనేవ గచ్ఛన్తి. తేన తం పుచ్ఛామి ‘‘కిం తేహి సకుణేహి నీతా, ఇతో అఞ్ఞేసమ్పి కేసఞ్చి తేసం సకుణానం వియ ఓపాతో జాతో, అక్ఖాహి, కేన నీతా మే దారకా’’తి?

    Tattha api ratteva me manoti api balavapaccūse supinaṃ passantiyā viya me mano. Migāti sīhādayo vāḷamigā. Iriṇeti niroje. Vivaneti vivitte. Dūtāti adu jetuttaranagare sivirañño santikaṃ tayā dūtā katvā pesitā. Suttāti antopaṇṇasālaṃ pavisitvā sayitā. Adu bahi noti adu te dārakā khiḍḍāpasutā hutvā bahi nikkhantāti pucchati. Nevāsaṃ kesā dissantīti sāmi vessantara, neva tesaṃ kāḷañjanavaṇṇā kesā dissanti. Jālinoti kañcanajālavicittā hatthapādā. Sakuṇānañca opātoti himavantapadese hatthiliṅgasakuṇā nāma atthi, te opatitvā ādāya ākāseneva gacchanti. Tena taṃ pucchāmi ‘‘kiṃ tehi sakuṇehi nītā, ito aññesampi kesañci tesaṃ sakuṇānaṃ viya opāto jāto, akkhāhi, kena nītā me dārakā’’ti?

    ఏవం వుత్తేపి మహాసత్తో న కిఞ్చి ఆహ. అథ నం సా ‘‘దేవ, కస్మా మయా సద్ధిం న కథేసి, కో మమ దోసో’’తి వత్వా ఆహ –

    Evaṃ vuttepi mahāsatto na kiñci āha. Atha naṃ sā ‘‘deva, kasmā mayā saddhiṃ na kathesi, ko mama doso’’ti vatvā āha –

    ౨౨౨౨.

    2222.

    ‘‘ఇదం తతో దుక్ఖతరం, సల్లవిద్ధో యథా వణో;

    ‘‘Idaṃ tato dukkhataraṃ, sallaviddho yathā vaṇo;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౨౩.

    2223.

    ‘‘ఇదమ్పి దుతియం సల్లం, కమ్పేతి హదయం మమ;

    ‘‘Idampi dutiyaṃ sallaṃ, kampeti hadayaṃ mama;

    యఞ్చ పుత్తే న పస్సామి, త్వఞ్చ మం నాభిభాససి.

    Yañca putte na passāmi, tvañca maṃ nābhibhāsasi.

    ౨౨౨౪.

    2224.

    ‘‘అజ్జేవ మే ఇమం రత్తిం, రాజపుత్త న సంసతి;

    ‘‘Ajjeva me imaṃ rattiṃ, rājaputta na saṃsati;

    మఞ్ఞే ఓక్కన్తసన్తం మం, పాతో దక్ఖిసి నో మత’’న్తి.

    Maññe okkantasantaṃ maṃ, pāto dakkhisi no mata’’nti.

    తత్థ ఇదం తతో దుక్ఖతరన్తి సామి వేస్సన్తర, యం మమ రట్ఠా పబ్బాజితాయ అరఞ్ఞే వసన్తియా పుత్తే చ అపస్సన్తియా దుక్ఖం, ఇదం తవ మయా సద్ధిం అకథనం మయ్హం తతో దుక్ఖతరం. త్వఞ్హి మం అగ్గిదడ్ఢం పటిదహన్తో వియ పపాతా పతితం దణ్డేన పోథేన్తో వియ సల్లేన వణం విజ్ఝన్తో వియ తుణ్హీభావేన కిలమేసి. ఇదఞ్హి మే హదయం సల్లవిద్ధో యథా వణో తథేవ కమ్పతి చేవ రుజతి చ. ‘‘సమ్పవిద్ధో’’తిపి పాఠో, సమ్పతివిద్ధోతి అత్థో. ఓక్కన్తసన్తం న్తి అపగతజీవితం మం. దక్ఖిసి నో మతన్తి ఏత్థ నో-కారో నిపాతమత్తో, మతం మం కాలస్సేవ త్వం పస్సిస్ససీతి అత్థో.

    Tattha idaṃ tato dukkhataranti sāmi vessantara, yaṃ mama raṭṭhā pabbājitāya araññe vasantiyā putte ca apassantiyā dukkhaṃ, idaṃ tava mayā saddhiṃ akathanaṃ mayhaṃ tato dukkhataraṃ. Tvañhi maṃ aggidaḍḍhaṃ paṭidahanto viya papātā patitaṃ daṇḍena pothento viya sallena vaṇaṃ vijjhanto viya tuṇhībhāvena kilamesi. Idañhi me hadayaṃ sallaviddho yathā vaṇo tatheva kampati ceva rujati ca. ‘‘Sampaviddho’’tipi pāṭho, sampatividdhoti attho. Okkantasantaṃmanti apagatajīvitaṃ maṃ. Dakkhisi no matanti ettha no-kāro nipātamatto, mataṃ maṃ kālasseva tvaṃ passissasīti attho.

    అథ మహాసత్తో ‘‘కక్ఖళకథాయ నం పుత్తసోకం జహాపేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Atha mahāsatto ‘‘kakkhaḷakathāya naṃ puttasokaṃ jahāpessāmī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౨౨౫.

    2225.

    ‘‘నూన మద్దీ వరారోహా, రాజపుత్తీ యసస్సినీ;

    ‘‘Nūna maddī varārohā, rājaputtī yasassinī;

    పాతో గతాసి ఉఞ్ఛాయ, కిమిదం సాయమాగతా’’తి.

    Pāto gatāsi uñchāya, kimidaṃ sāyamāgatā’’ti.

    తత్థ కిమిదం సాయమాగతాతి ‘‘మద్ది, త్వం అభిరూపా పాసాదికా, హిమవన్తే చ నామ బహూ వనచరకా తాపసవిజ్జాధరాదయో విచరన్తి. కో జానాతి, కిం భవిస్సతి, కిఞ్చి తయా కతం, త్వం పాతోవ గన్త్వా కిమిదం సాయమాగచ్ఛసి, దహరకుమారకే ఓహాయ అరఞ్ఞగతిత్థియో నామ ససామికిత్థియో ఏవరూపా న హోన్తి, ‘కా ను ఖో మే దారకానం పవత్తి, కిం వా మే సామికో చిన్తేస్సతీ’తి ఏత్తకమ్పి తే నాహోసి. త్వం పాతోవ గన్త్వా చన్దాలోకేన ఆగచ్ఛసి, మమ దుగ్గతభావస్సేవేస దోసో’’తి తజ్జేత్వా వఞ్చేత్వా కథేసి.

    Tattha kimidaṃ sāyamāgatāti ‘‘maddi, tvaṃ abhirūpā pāsādikā, himavante ca nāma bahū vanacarakā tāpasavijjādharādayo vicaranti. Ko jānāti, kiṃ bhavissati, kiñci tayā kataṃ, tvaṃ pātova gantvā kimidaṃ sāyamāgacchasi, daharakumārake ohāya araññagatitthiyo nāma sasāmikitthiyo evarūpā na honti, ‘kā nu kho me dārakānaṃ pavatti, kiṃ vā me sāmiko cintessatī’ti ettakampi te nāhosi. Tvaṃ pātova gantvā candālokena āgacchasi, mama duggatabhāvassevesa doso’’ti tajjetvā vañcetvā kathesi.

    సా తస్స కథం సుత్వా ఆహ –

    Sā tassa kathaṃ sutvā āha –

    ౨౨౨౬.

    2226.

    ‘‘నను త్వం సద్దమస్సోసి, యే సరం పాతుమాగతా;

    ‘‘Nanu tvaṃ saddamassosi, ye saraṃ pātumāgatā;

    సీహస్సపి నదన్తస్స, బ్యగ్ఘస్స చ నికుజ్జితం.

    Sīhassapi nadantassa, byagghassa ca nikujjitaṃ.

    ౨౨౨౭.

    2227.

    ‘‘అహు పుబ్బనిమిత్తం మే, విచరన్త్యా బ్రహావనే;

    ‘‘Ahu pubbanimittaṃ me, vicarantyā brahāvane;

    ఖణిత్తో మే హత్థా పతితో, ఉగ్గీవఞ్చాపి అంసతో.

    Khaṇitto me hatthā patito, uggīvañcāpi aṃsato.

    ౨౨౨౮.

    2228.

    ‘‘తదాహం బ్యథితా భీతా, పుథు కత్వాన అఞ్జలిం;

    ‘‘Tadāhaṃ byathitā bhītā, puthu katvāna añjaliṃ;

    సబ్బదిసా నమస్సిస్సం, అపి సోత్థి ఇతో సియా.

    Sabbadisā namassissaṃ, api sotthi ito siyā.

    ౨౨౨౯.

    2229.

    ‘‘మా హేవ నో రాజపుత్తో, హతో సీహేన దీపినా;

    ‘‘Mā heva no rājaputto, hato sīhena dīpinā;

    దారకా వా పరామట్ఠా, అచ్ఛకోకతరచ్ఛిహి.

    Dārakā vā parāmaṭṭhā, acchakokataracchihi.

    ౨౨౩౦.

    2230.

    ‘‘సీహో బ్యగ్ఘో చ దీపి చ, తయో వాళా వనే మిగా;

    ‘‘Sīho byaggho ca dīpi ca, tayo vāḷā vane migā;

    తే మం పరియావరుం మగ్గం, తేన సాయమ్హి ఆగతా’’తి.

    Te maṃ pariyāvaruṃ maggaṃ, tena sāyamhi āgatā’’ti.

    తత్థ యే సరం పాతుమాగతాతి యే పానీయం పాతుం ఇమం సరం ఆగతా. బ్యగ్ఘస్స చాతి బ్యగ్ఘస్స చ అఞ్ఞేసం హత్థిఆదీనం చతుప్పదానఞ్చేవ సకుణసఙ్ఘస్స చ నికూజితం ఏకనిన్నాదసద్దం కిం త్వం న అస్సోసీతి పుచ్ఛతి. సో పన మహాసత్తేన పుత్తానం దిన్నవేలాయ సద్దో అహోసి. అహు పుబ్బనిమిత్తం మేతి దేవ, ఇమస్స మే దుక్ఖస్స అనుభవనత్థాయ పుబ్బనిమిత్తం అహోసి. ఉగ్గీవన్తి అంసకూటే పచ్ఛిలగ్గనకం. పుథూతి విసుం విసుం. సబ్బదిసా నమస్సిస్సన్తి సబ్బా దస దిసా నమస్సిం. మా హేవ నోతి అమ్హాకం రాజపుత్తో సీహాదీహి హతో మా హోతు, దారకాపి అచ్ఛాదీహి పరామట్ఠా మా హోన్తూతి పత్థయన్తీ నమస్సిస్సం. తే మం పరియావరుం మగ్గన్తి సామి వేస్సన్తర, అహం ‘‘ఇమాని చ భీసనకాని మహన్తాని, దుస్సుపినో చ మే దిట్ఠో, అజ్జ సకాలస్సేవ గమిస్సామీ’’తి కమ్పమానా మూలఫలాఫలాని ఉపధారేసిం, అథ మే ఫలితరుక్ఖాపి అఫలా వియ అఫలా చ ఫలినో వియ దిస్సన్తి, కిచ్ఛేన ఫలాఫలాని గహేత్వా గిరిద్వారం సమ్పాపుణిం. అథ తే సీహాదయో మం దిస్వా మగ్గం పటిపాటియా రుమ్భిత్వా అట్ఠంసు. తేన సాయం ఆగతామ్హి, ఖమాహి మే, సామీతి.

    Tattha ye saraṃ pātumāgatāti ye pānīyaṃ pātuṃ imaṃ saraṃ āgatā. Byagghassa cāti byagghassa ca aññesaṃ hatthiādīnaṃ catuppadānañceva sakuṇasaṅghassa ca nikūjitaṃ ekaninnādasaddaṃ kiṃ tvaṃ na assosīti pucchati. So pana mahāsattena puttānaṃ dinnavelāya saddo ahosi. Ahu pubbanimittaṃ meti deva, imassa me dukkhassa anubhavanatthāya pubbanimittaṃ ahosi. Uggīvanti aṃsakūṭe pacchilagganakaṃ. Puthūti visuṃ visuṃ. Sabbadisā namassissanti sabbā dasa disā namassiṃ. Mā heva noti amhākaṃ rājaputto sīhādīhi hato mā hotu, dārakāpi acchādīhi parāmaṭṭhā mā hontūti patthayantī namassissaṃ. Te maṃ pariyāvaruṃ magganti sāmi vessantara, ahaṃ ‘‘imāni ca bhīsanakāni mahantāni, dussupino ca me diṭṭho, ajja sakālasseva gamissāmī’’ti kampamānā mūlaphalāphalāni upadhāresiṃ, atha me phalitarukkhāpi aphalā viya aphalā ca phalino viya dissanti, kicchena phalāphalāni gahetvā giridvāraṃ sampāpuṇiṃ. Atha te sīhādayo maṃ disvā maggaṃ paṭipāṭiyā rumbhitvā aṭṭhaṃsu. Tena sāyaṃ āgatāmhi, khamāhi me, sāmīti.

    మహాసత్తో తాయ సద్ధిం ఏత్తకమేవ కథం వత్వా యావ అరుణుగ్గమనా న కిఞ్చి కథేసి. తతో పట్ఠాయ మద్దీ నానప్పకారకం విలపన్తీ ఆహ –

    Mahāsatto tāya saddhiṃ ettakameva kathaṃ vatvā yāva aruṇuggamanā na kiñci kathesi. Tato paṭṭhāya maddī nānappakārakaṃ vilapantī āha –

    ౨౨౩౧.

    2231.

    ‘‘అహం పతిఞ్చ పుత్తే చ, ఆచేరమివ మాణవో;

    ‘‘Ahaṃ patiñca putte ca, āceramiva māṇavo;

    అనుట్ఠితా దివారత్తిం, జటినీ బ్రహ్మచారినీ.

    Anuṭṭhitā divārattiṃ, jaṭinī brahmacārinī.

    ౨౨౩౨.

    2232.

    ‘‘అజినాని పరిదహిత్వా, వనమూలఫలహారియా;

    ‘‘Ajināni paridahitvā, vanamūlaphalahāriyā;

    విచరామి దివారత్తిం, తుమ్హం కామా హి పుత్తకా.

    Vicarāmi divārattiṃ, tumhaṃ kāmā hi puttakā.

    ౨౨౩౩.

    2233.

    ‘‘అహం సువణ్ణహలిద్దిం, ఆభతం పణ్డుబేలువం;

    ‘‘Ahaṃ suvaṇṇahaliddiṃ, ābhataṃ paṇḍubeluvaṃ;

    రుక్ఖపక్కాని చాహాసిం, ఇమే వో పుత్త కీళనా.

    Rukkhapakkāni cāhāsiṃ, ime vo putta kīḷanā.

    ౨౨౩౪.

    2234.

    ‘‘ఇమం మూళాలివత్తకం, సాలుకం చిఞ్చభేదకం;

    ‘‘Imaṃ mūḷālivattakaṃ, sālukaṃ ciñcabhedakaṃ;

    భుఞ్జ ఖుద్దేహి సంయుత్తం, సహ పుత్తేహి ఖత్తియ.

    Bhuñja khuddehi saṃyuttaṃ, saha puttehi khattiya.

    ౨౨౩౫.

    2235.

    ‘‘పదుమం జాలినో దేహి, కుముదఞ్చ కుమారియా;

    ‘‘Padumaṃ jālino dehi, kumudañca kumāriyā;

    మాలినే పస్స నచ్చన్తే, సివి పుత్తాని అవ్హయ.

    Māline passa naccante, sivi puttāni avhaya.

    ౨౨౩౬.

    2236.

    ‘‘తతో కణ్హాజినాయపి, నిసామేహి రథేసభ;

    ‘‘Tato kaṇhājināyapi, nisāmehi rathesabha;

    మఞ్జుస్సరాయ వగ్గుయా, అస్సమం ఉపయన్తియా.

    Mañjussarāya vagguyā, assamaṃ upayantiyā.

    ౨౨౩౭.

    2237.

    ‘‘సమానసుఖదుక్ఖమ్హా, రట్ఠా పబ్బాజితా ఉభో;

    ‘‘Samānasukhadukkhamhā, raṭṭhā pabbājitā ubho;

    అపి సివి పుత్తే పస్సేసి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో.

    Api sivi putte passesi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ౨౨౩౮.

    2238.

    ‘‘సమణే బ్రాహ్మణే నూన, బ్రహ్మచరియపరాయణే;

    ‘‘Samaṇe brāhmaṇe nūna, brahmacariyaparāyaṇe;

    అహం లోకే అభిస్సపిం, సీలవన్తే బహుస్సుతే;

    Ahaṃ loke abhissapiṃ, sīlavante bahussute;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో’’తి.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho’’ti.

    తత్థ ఆచేరమివ మాణవోతి వత్తసమ్పన్నో అన్తేవాసికో ఆచరియం వియ పటిజగ్గతి. అనుట్ఠితాతి పారిచరియానుట్ఠానేన అనుట్ఠితా అప్పమత్తా హుత్వా పటిజగ్గామి. తుమ్హం కామాతి తుమ్హాకం కామేన తుమ్హే పత్థయన్తీ. పుత్తకాతి కుమారే ఆలపన్తీ పరిదేవతి. సువణ్ణహలిద్దిన్తి పుత్తకా అహం తుమ్హాకం న్హాపనత్థాయ సువణ్ణవణ్ణం హలిద్దిం ఘంసిత్వా ఆదాయ ఆగతా. పణ్డుబేలువన్తి కీళనత్థాయ చ వో ఇదం సువణ్ణవణ్ణం బేలువపక్కం మయా ఆభతం. రుక్ఖపక్కానీతి తుమ్హాకం కీళనత్థాయ అఞ్ఞానిపి మనాపాని రుక్ఖఫలాని ఆహాసిం. ఇమే వోతి పుత్తకా ఇమే వో కీళనాతి వదతి. మూళాలివత్తకన్తి మూళాలకుణ్డలకం. సాలుకన్తి ఇదం ఉప్పలాదిసాలుకమ్పి మే బహు ఆభతం. చిఞ్చభేదకన్తి సిఙ్ఘాటకం. భుఞ్జాతి ఇదం సబ్బం ఖుద్దమధునా సంయుత్తం పుత్తేహి సద్ధిం భుఞ్జాహీతి పరిదేవతి. సివి పుత్తాని అవ్హయాతి సామి సివిరాజ, పణ్ణసాలాయ సయాపితట్ఠానతో సీఘం పుత్తకే పక్కోసాహి. అపి సివి పుత్తే పస్సేసీతి సామి సివిరాజ, అపి పుత్తే పస్ససి, సచే పస్ససి, మమ దస్సేహి, కిం మం అతివియ కిలమేసి. అభిస్సపిన్తి తుమ్హాకం పుత్తధీతరో మా పస్సిత్థాతి ఏవం నూన అక్కోసిన్తి.

    Tattha āceramiva māṇavoti vattasampanno antevāsiko ācariyaṃ viya paṭijaggati. Anuṭṭhitāti pāricariyānuṭṭhānena anuṭṭhitā appamattā hutvā paṭijaggāmi. Tumhaṃ kāmāti tumhākaṃ kāmena tumhe patthayantī. Puttakāti kumāre ālapantī paridevati. Suvaṇṇahaliddinti puttakā ahaṃ tumhākaṃ nhāpanatthāya suvaṇṇavaṇṇaṃ haliddiṃ ghaṃsitvā ādāya āgatā. Paṇḍubeluvanti kīḷanatthāya ca vo idaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ beluvapakkaṃ mayā ābhataṃ. Rukkhapakkānīti tumhākaṃ kīḷanatthāya aññānipi manāpāni rukkhaphalāni āhāsiṃ. Ime voti puttakā ime vo kīḷanāti vadati. Mūḷālivattakanti mūḷālakuṇḍalakaṃ. Sālukanti idaṃ uppalādisālukampi me bahu ābhataṃ. Ciñcabhedakanti siṅghāṭakaṃ. Bhuñjāti idaṃ sabbaṃ khuddamadhunā saṃyuttaṃ puttehi saddhiṃ bhuñjāhīti paridevati. Sivi puttāni avhayāti sāmi sivirāja, paṇṇasālāya sayāpitaṭṭhānato sīghaṃ puttake pakkosāhi. Api sivi putte passesīti sāmi sivirāja, api putte passasi, sace passasi, mama dassehi, kiṃ maṃ ativiya kilamesi. Abhissapinti tumhākaṃ puttadhītaro mā passitthāti evaṃ nūna akkosinti.

    ఏవం విలపమానాయపి తాయ సద్ధిం మహాసత్తో న కిఞ్చి కథేసి. సా తస్మిం అకథేన్తే కమ్పమానా చన్దాలోకేన పుత్తే విచినన్తీ యేసు యేసు జమ్బురుక్ఖాదీసు పుబ్బే కీళింసు, తాని తాని పత్వా పరిదేవన్తీ ఆహ –

    Evaṃ vilapamānāyapi tāya saddhiṃ mahāsatto na kiñci kathesi. Sā tasmiṃ akathente kampamānā candālokena putte vicinantī yesu yesu jamburukkhādīsu pubbe kīḷiṃsu, tāni tāni patvā paridevantī āha –

    ౨౨౩౯.

    2239.

    ‘‘ఇమే తే జమ్బుకా రుక్ఖా, వేదిసా సిన్దువారకా;

    ‘‘Ime te jambukā rukkhā, vedisā sinduvārakā;

    వివిధాని రుక్ఖజాతాని, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Vividhāni rukkhajātāni, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౦.

    2240.

    ‘‘అస్సత్థా పనసా చేమే, నిగ్రోధా చ కపిత్థనా;

    ‘‘Assatthā panasā ceme, nigrodhā ca kapitthanā;

    వివిధాని ఫలజాతాని, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Vividhāni phalajātāni, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౧.

    2241.

    ‘‘ఇమే తిట్ఠన్తి ఆరామా, అయం సీతూదకా నదీ;

    ‘‘Ime tiṭṭhanti ārāmā, ayaṃ sītūdakā nadī;

    యత్థస్సు పుబ్బే కీళింసు, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Yatthassu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౨.

    2242.

    ‘‘వివిధాని పుప్ఫజాతాని, అస్మిం ఉపరిపబ్బతే;

    ‘‘Vividhāni pupphajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    యానస్సు పుబ్బే ధారింసు, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Yānassu pubbe dhāriṃsu, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౩.

    2243.

    ‘‘వివిధాని ఫలజాతాని, అస్మిం ఉపరిపబ్బతే;

    ‘‘Vividhāni phalajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    యానస్సు పుబ్బే భుఞ్జింసు, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Yānassu pubbe bhuñjiṃsu, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౪.

    2244.

    ‘‘ఇమే తే హత్థికా అస్సా, బలిబద్దా చ తే ఇమే;

    ‘‘Ime te hatthikā assā, balibaddā ca te ime;

    యేహిస్సు పుబ్బే కీళింసు, తే కుమారా న దిస్సరే’’తి.

    Yehissu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare’’ti.

    తత్థ ఇమే తే హత్థికాతి సా పబ్బతూపరి దారకే అదిస్వా పరిదేవమానా తతో ఓరుయ్హ పున అస్సమపదం ఆగన్త్వా తత్థ తే ఉపధారేన్తీ తేసం కీళనభణ్డకాని దిస్వా ఏవమాహ.

    Tattha ime te hatthikāti sā pabbatūpari dārake adisvā paridevamānā tato oruyha puna assamapadaṃ āgantvā tattha te upadhārentī tesaṃ kīḷanabhaṇḍakāni disvā evamāha.

    అథస్సా పరిదేవనసద్దేన చేవ పదసద్దేన చ మిగపక్ఖినో చలింసు. సా తే దిస్వా ఆహ –

    Athassā paridevanasaddena ceva padasaddena ca migapakkhino caliṃsu. Sā te disvā āha –

    ౨౨౪౫.

    2245.

    ‘‘ఇమే సామా ససోలూకా, బహుకా కదలీమిగా;

    ‘‘Ime sāmā sasolūkā, bahukā kadalīmigā;

    యేహిస్సు పుబ్బే కీళింసు, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Yehissu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౬.

    2246.

    ‘‘ఇమే హంసా చ కోఞ్చా చ, మయూరా చిత్రపేఖుణా;

    ‘‘Ime haṃsā ca koñcā ca, mayūrā citrapekhuṇā;

    యేహిస్సు పుబ్బే కీళింసు, తే కుమారా న దిస్సరే’’తి.

    Yehissu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare’’ti.

    తత్థ సామాతి ఖుద్దకా సామా సువణ్ణమిగా. ససోలూకాతి ససా చ ఉలూకా చ.

    Tattha sāmāti khuddakā sāmā suvaṇṇamigā. Sasolūkāti sasā ca ulūkā ca.

    సా అస్సమపదే పియపుత్తే అదిస్వా నిక్ఖమిత్వా పుప్ఫితవనఘటం పవిసిత్వా తం తం ఠానం ఓలోకేన్తీ ఆహ –

    Sā assamapade piyaputte adisvā nikkhamitvā pupphitavanaghaṭaṃ pavisitvā taṃ taṃ ṭhānaṃ olokentī āha –

    ౨౨౪౭.

    2247.

    ‘‘ఇమా తా వనగుమ్బాయో, పుప్ఫితా సబ్బకాలికా;

    ‘‘Imā tā vanagumbāyo, pupphitā sabbakālikā;

    యత్థస్సు పుబ్బే కీళింసు, తే కుమారా న దిస్సరే.

    Yatthassu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare.

    ౨౨౪౮.

    2248.

    ‘‘ఇమా తా పోక్ఖరణీ రమ్మా, చక్కవాకూపకూజితా;

    ‘‘Imā tā pokkharaṇī rammā, cakkavākūpakūjitā;

    మన్దాలకేహి సఞ్ఛన్నా, పదుముప్పలకేహి చ;

    Mandālakehi sañchannā, padumuppalakehi ca;

    యత్థస్సు పుబ్బే కీళింసు, తే కుమారా న దిస్సరే’’తి.

    Yatthassu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare’’ti.

    తత్థ వనగుమ్బాయోతి వనఘటాయో.

    Tattha vanagumbāyoti vanaghaṭāyo.

    సా కత్థచి పియపుత్తే అదిస్వా పున మహాసత్తస్స సన్తికం ఆగన్త్వా తం దుమ్ముఖం నిసిన్నం దిస్వా ఆహ –

    Sā katthaci piyaputte adisvā puna mahāsattassa santikaṃ āgantvā taṃ dummukhaṃ nisinnaṃ disvā āha –

    ౨౨౪౯.

    2249.

    ‘‘న తే కట్ఠాని భిన్నాని, న తే ఉదకమాహటం;

    ‘‘Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakamāhaṭaṃ;

    అగ్గిపి తే న హాపితో, కిం ను మన్దోవ ఝాయసి.

    Aggipi te na hāpito, kiṃ nu mandova jhāyasi.

    ౨౨౫౦.

    2250.

    ‘‘పియో పియేన సఙ్గమ్మ, సమో మే బ్యపహఞ్ఞతి;

    ‘‘Piyo piyena saṅgamma, samo me byapahaññati;

    త్యజ్జ పుత్తే న పస్సామి, జాలిం కణ్హాజినం చుభో’’తి.

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho’’ti.

    తత్థ న హాపితోతి న జలితో. ఇదం వుత్తం హోతి – సామి, త్వం పుబ్బే కట్ఠాని భిన్దసి, ఉదకం ఆహరిత్వా ఠపేసి, అఙ్గారకపల్లే అగ్గిం కరోసి, అజ్జ తేసు ఏకమ్పి అకత్వా కిం ను మన్దోవ ఝాయసి, తవ కిరియా మయ్హం న రుచ్చతీతి. పియో పియేనాతి వేస్సన్తరో మయ్హం పియో, ఇతో మే పియతరో నత్థి, ఇమినా మే పియేన సఙ్గమ్మ సమాగన్త్వా పుబ్బే సమో మే బ్యపహఞ్ఞతి దుక్ఖం విగచ్ఛతి, అజ్జ పన మే ఇమం పస్సన్తియాపి సోకో న విగచ్ఛతి, కిం ను ఖో కారణన్తి. త్యజ్జాతి హోతు, దిట్ఠం మే కారణం, తే అజ్జ పుత్తే న పస్సామి, తేన మే ఇమం పస్సన్తియాపి సోకో న విగచ్ఛతీతి.

    Tattha na hāpitoti na jalito. Idaṃ vuttaṃ hoti – sāmi, tvaṃ pubbe kaṭṭhāni bhindasi, udakaṃ āharitvā ṭhapesi, aṅgārakapalle aggiṃ karosi, ajja tesu ekampi akatvā kiṃ nu mandova jhāyasi, tava kiriyā mayhaṃ na ruccatīti. Piyo piyenāti vessantaro mayhaṃ piyo, ito me piyataro natthi, iminā me piyena saṅgamma samāgantvā pubbe samo me byapahaññati dukkhaṃ vigacchati, ajja pana me imaṃ passantiyāpi soko na vigacchati, kiṃ nu kho kāraṇanti. Tyajjāti hotu, diṭṭhaṃ me kāraṇaṃ, te ajja putte na passāmi, tena me imaṃ passantiyāpi soko na vigacchatīti.

    తాయ ఏవం వుత్తేపి మహాసత్తో తుణ్హీభూతోవ నిసీది. సా తస్మిం అకథేన్తే సోకసమప్పితా పహటకుక్కుటీ వియ కమ్పమానా పున పఠమం విచరితట్ఠానాని విచరిత్వా మహాసత్తస్స సన్తికం పచ్చాగన్త్వా ఆహ –

    Tāya evaṃ vuttepi mahāsatto tuṇhībhūtova nisīdi. Sā tasmiṃ akathente sokasamappitā pahaṭakukkuṭī viya kampamānā puna paṭhamaṃ vicaritaṭṭhānāni vicaritvā mahāsattassa santikaṃ paccāgantvā āha –

    ౨౨౫౧.

    2251.

    ‘‘న ఖో నో దేవ పస్సామి, యేన తే నీహతా మతా;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    కాకోలాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా.

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ౨౨౫౨.

    2252.

    ‘‘న ఖో నో దేవ పస్సామి, యేన తే నీహతా మతా;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    సకుణాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా’’తి.

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā’’ti.

    తత్థ న ఖో నోతి దేవ, న ఖో అమ్హాకం పుత్తే పస్సామి. యేన తే నీహతాతి కేనచి తేసం నీహతభావమ్పి న జానామీతి అధిప్పాయేనేవమాహ.

    Tattha na kho noti deva, na kho amhākaṃ putte passāmi. Yena te nīhatāti kenaci tesaṃ nīhatabhāvampi na jānāmīti adhippāyenevamāha.

    ఏవం వుత్తేపి మహాసత్తో న కిఞ్చి కథేసియేవ. సా పుత్తసోకేన ఫుట్ఠా పుత్తే ఉపధారేన్తీ తతియమ్పి తాని తాని ఠానాని వాతవేగేన విచరి. తాయ ఏకరత్తిం విచరితట్ఠానం పరిగ్గయ్హమానం పన్నరసయోజనమత్తం అహోసి. అథ రత్తి విభాసి, అరుణోదయో జాతో. సా పున గన్త్వా మహాసత్తస్స సన్తికే ఠితా పరిదేవి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ vuttepi mahāsatto na kiñci kathesiyeva. Sā puttasokena phuṭṭhā putte upadhārentī tatiyampi tāni tāni ṭhānāni vātavegena vicari. Tāya ekarattiṃ vicaritaṭṭhānaṃ pariggayhamānaṃ pannarasayojanamattaṃ ahosi. Atha ratti vibhāsi, aruṇodayo jāto. Sā puna gantvā mahāsattassa santike ṭhitā paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౨౫౩.

    2253.

    ‘‘సా తత్థ పరిదేవిత్వా, పబ్బతాని వనాని చ;

    ‘‘Sā tattha paridevitvā, pabbatāni vanāni ca;

    పునదేవస్సమం గన్త్వా, రోది సామికసన్తికే.

    Punadevassamaṃ gantvā, rodi sāmikasantike.

    ౨౨౫౪.

    2254.

    ‘‘న ఖో నో దేవ పస్సామి, యేన తే నీహతా మతా;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    కాకోలాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా.

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ౨౨౫౫.

    2255.

    ‘‘న ఖో నో దేవ పస్సామి, యేన తే నీహతా మతా;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    సకుణాపి న వస్సన్తి, మతా మే నూన దారకా.

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ౨౨౫౬.

    2256.

    ‘‘ను ఖో నో దేవ పస్సామి, యేన తే నీహతా మతా;

    ‘‘Nu kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    విచరన్తీ రుక్ఖమూలేసు, పబ్బతేసు గుహాసు చ.

    Vicarantī rukkhamūlesu, pabbatesu guhāsu ca.

    ౨౨౫౭.

    2257.

    ‘‘ఇతి మద్దీ వరారోహా, రాజపుత్తీ యసస్సినీ;

    ‘‘Iti maddī varārohā, rājaputtī yasassinī;

    బాహా పగ్గయ్హ కన్దిత్వా, తత్థేవ పతితా ఛమా’’తి.

    Bāhā paggayha kanditvā, tattheva patitā chamā’’ti.

    తత్థ సామికసన్తికేతి భిక్ఖవే, సా మద్దీ తత్థ వఙ్కపబ్బతకుచ్ఛియం సానుపబ్బతాని వనాని చ విచరన్తీ పరిదేవిత్వా పున గన్త్వా సామికం నిస్సాయ తస్స సన్తికే ఠితా పుత్తానం అత్థాయ రోది, ‘‘న ఖో నో’’తిఆదీని వదన్తీ పరిదేవీతి అత్థో. ఇతి మద్దీ వరారోహాతి భిక్ఖవే, ఏవం సా ఉత్తమరూపధరా వరారోహా మద్దీ రుక్ఖమూలాదీసు విచరన్తీ దారకే అదిస్వా ‘‘నిస్సంసయం మతా భవిస్సన్తీ’’తి బాహా పగ్గయ్హ కన్దిత్వా తత్థేవ వేస్సన్తరస్స పాదమూలే ఛిన్నసువణ్ణకదలీ వియ ఛమాయం పతి.

    Tattha sāmikasantiketi bhikkhave, sā maddī tattha vaṅkapabbatakucchiyaṃ sānupabbatāni vanāni ca vicarantī paridevitvā puna gantvā sāmikaṃ nissāya tassa santike ṭhitā puttānaṃ atthāya rodi, ‘‘na kho no’’tiādīni vadantī paridevīti attho. Iti maddī varārohāti bhikkhave, evaṃ sā uttamarūpadharā varārohā maddī rukkhamūlādīsu vicarantī dārake adisvā ‘‘nissaṃsayaṃ matā bhavissantī’’ti bāhā paggayha kanditvā tattheva vessantarassa pādamūle chinnasuvaṇṇakadalī viya chamāyaṃ pati.

    అథ మహాసత్తో ‘‘మతా మద్దీ’’తి సఞ్ఞాయ కమ్పమానో ‘‘అట్ఠానే పదేసే మతా మద్దీ. సచే హిస్సా జేతుత్తరనగరే కాలకిరియా అభవిస్స, మహన్తో పరివారో అభవిస్స, ద్వే రట్ఠాని చలేయ్యుం. అహం పన అరఞ్ఞే ఏకకోవ, కిం ను ఖో కరిస్సామీ’’తి ఉప్పన్నబలవసోకోపి సతిం పచ్చుపట్ఠాపేత్వా ‘‘జానిస్సామి తావా’’తి ఉట్ఠాయ తస్సా హదయే హత్థం ఠపేత్వా సన్తాపపవత్తిం ఞత్వా కమణ్డలునా ఉదకం ఆహరిత్వా సత్త మాసే కాయసంసగ్గం అనాపన్నపుబ్బోపి బలవసోకేన పబ్బజితభావం సల్లక్ఖేతుం అసక్కోన్తో అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి తస్సా సీసం ఉక్ఖిపిత్వా ఊరూసు ఠపేత్వా ఉదకేన పరిప్ఫోసిత్వా ముఖఞ్చ హదయఞ్చ పరిమజ్జన్తో నిసీది. మద్దీపి ఖో థోకం వీతినామేత్వా సతిం పటిలభిత్వా హిరోత్తప్పం పచ్చుపట్ఠాపేత్వా ఉట్ఠాయ మహాసత్తం వన్దిత్వా ‘‘సామి వేస్సన్తర, దారకా తే కుహిం గతా’’తి ఆహ. ‘‘దేవి, ఏకస్స బ్రాహ్మణస్స దాసత్థాయ దిన్నా’’తి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Atha mahāsatto ‘‘matā maddī’’ti saññāya kampamāno ‘‘aṭṭhāne padese matā maddī. Sace hissā jetuttaranagare kālakiriyā abhavissa, mahanto parivāro abhavissa, dve raṭṭhāni caleyyuṃ. Ahaṃ pana araññe ekakova, kiṃ nu kho karissāmī’’ti uppannabalavasokopi satiṃ paccupaṭṭhāpetvā ‘‘jānissāmi tāvā’’ti uṭṭhāya tassā hadaye hatthaṃ ṭhapetvā santāpapavattiṃ ñatvā kamaṇḍalunā udakaṃ āharitvā satta māse kāyasaṃsaggaṃ anāpannapubbopi balavasokena pabbajitabhāvaṃ sallakkhetuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi tassā sīsaṃ ukkhipitvā ūrūsu ṭhapetvā udakena paripphositvā mukhañca hadayañca parimajjanto nisīdi. Maddīpi kho thokaṃ vītināmetvā satiṃ paṭilabhitvā hirottappaṃ paccupaṭṭhāpetvā uṭṭhāya mahāsattaṃ vanditvā ‘‘sāmi vessantara, dārakā te kuhiṃ gatā’’ti āha. ‘‘Devi, ekassa brāhmaṇassa dāsatthāya dinnā’’ti. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౨౫౮.

    2258.

    ‘‘తమజ్ఝపత్తం రాజపుత్తిం, ఉదకేనాభిసిఞ్చథ;

    ‘‘Tamajjhapattaṃ rājaputtiṃ, udakenābhisiñcatha;

    అస్సత్థం నం విదిత్వాన, అథ నం ఏతదబ్రవీ’’తి.

    Assatthaṃ naṃ viditvāna, atha naṃ etadabravī’’ti.

    తత్థ అజ్ఝపత్తన్తి అత్తనో సన్తికం పత్తం, పాదమూలే పతిత్వా విసఞ్ఞిభూతన్తి అత్థో. ఏతదబ్రవీతి ఏతం ‘‘ఏకస్స మే బ్రాహ్మణస్స దాసత్థాయ దిన్నా’’తి వచనం అబ్రవి.

    Tattha ajjhapattanti attano santikaṃ pattaṃ, pādamūle patitvā visaññibhūtanti attho. Etadabravīti etaṃ ‘‘ekassa me brāhmaṇassa dāsatthāya dinnā’’ti vacanaṃ abravi.

    తతో తాయ ‘‘దేవ, పుత్తే బ్రాహ్మణస్స దత్వా మమ సబ్బరత్తిం పరిదేవిత్వా విచరన్తియా కిం నాచిక్ఖసీ’’తి వుత్తే మహాసత్తో ఆహ –

    Tato tāya ‘‘deva, putte brāhmaṇassa datvā mama sabbarattiṃ paridevitvā vicarantiyā kiṃ nācikkhasī’’ti vutte mahāsatto āha –

    ౨౨౫౯.

    2259.

    ‘‘ఆదియేనేవ తే మద్ది, దుక్ఖం నక్ఖాతుమిచ్ఛిసం;

    ‘‘Ādiyeneva te maddi, dukkhaṃ nakkhātumicchisaṃ;

    దలిద్దో యాచకో వుడ్ఢో, బ్రాహ్మణో ఘరమాగతో.

    Daliddo yācako vuḍḍho, brāhmaṇo gharamāgato.

    ౨౨౬౦.

    2260.

    ‘‘తస్స దిన్నా మయా పుత్తా, మద్ది మా భాయి అస్సస;

    ‘‘Tassa dinnā mayā puttā, maddi mā bhāyi assasa;

    మం పస్స మద్ది మా పుత్తే, మా బాళ్హం పరిదేవసి;

    Maṃ passa maddi mā putte, mā bāḷhaṃ paridevasi;

    లచ్ఛామ పుత్తే జీవన్తా, అరోగా చ భవామసే.

    Lacchāma putte jīvantā, arogā ca bhavāmase.

    ౨౨౬౧.

    2261.

    ‘‘పుత్తే పసుఞ్చ ధఞ్ఞఞ్చ, యఞ్చ అఞ్ఞం ఘరే ధనం;

    ‘‘Putte pasuñca dhaññañca, yañca aññaṃ ghare dhanaṃ;

    దజ్జా సప్పురిసో దానం, దిస్వా యాచకమాగతం;

    Dajjā sappuriso dānaṃ, disvā yācakamāgataṃ;

    అనుమోదాహి మే మద్ది, పుత్తకే దానముత్తమ’’న్తి.

    Anumodāhi me maddi, puttake dānamuttama’’nti.

    తత్థ ఆదియేనేవాతి ఆదికేనేవ. ఇదం వుత్తం హోతి – సచే తే అహం ఆదితోవ తమత్థం ఆచిక్ఖిస్సం, తతో తవ సోకం సన్ధారేతుం అసక్కోన్తియా హదయం ఫలేయ్య, తస్మా ఆదికేనేవ తే మద్ది దుక్ఖం న అక్ఖాతుం ఇచ్ఛిస్సన్తి. ఘరమాగతోతి ఇమం అమ్హాకం వసనట్ఠానం ఆగతో. అరోగా చ భవామసేతి యథా తథా మయం అరోగా హోమ, జీవమానా అవస్సం పుత్తే బ్రాహ్మణేన నీతేపి పస్సిస్సామ. యఞ్చ అఞ్ఞన్తి యఞ్చ అఞ్ఞం ఘరే సవిఞ్ఞాణకం ధనం. దజ్జా సప్పురిసో దానన్తి సప్పురిసో ఉత్తమత్థం పత్థేన్తో ఉరం భిన్దిత్వా హదయమంసమ్పి గహేత్వా దానం దదేయ్యాతి.

    Tattha ādiyenevāti ādikeneva. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace te ahaṃ āditova tamatthaṃ ācikkhissaṃ, tato tava sokaṃ sandhāretuṃ asakkontiyā hadayaṃ phaleyya, tasmā ādikeneva te maddi dukkhaṃ na akkhātuṃ icchissanti. Gharamāgatoti imaṃ amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ āgato. Arogā ca bhavāmaseti yathā tathā mayaṃ arogā homa, jīvamānā avassaṃ putte brāhmaṇena nītepi passissāma. Yañca aññanti yañca aññaṃ ghare saviññāṇakaṃ dhanaṃ. Dajjā sappuriso dānanti sappuriso uttamatthaṃ patthento uraṃ bhinditvā hadayamaṃsampi gahetvā dānaṃ dadeyyāti.

    మద్దీ ఆహ –

    Maddī āha –

    ౨౨౬౨.

    2262.

    ‘‘అనుమోదామి తే దేవ, పుత్తకే దానముత్తమం;

    ‘‘Anumodāmi te deva, puttake dānamuttamaṃ;

    దత్వా చిత్తం పసాదేహి, భియ్యో దానం దదో భవ.

    Datvā cittaṃ pasādehi, bhiyyo dānaṃ dado bhava.

    ౨౨౬౩.

    2263.

    ‘‘యో త్వం మచ్ఛేరభూతేసు, మనుస్సేసు జనాధిప;

    ‘‘Yo tvaṃ maccherabhūtesu, manussesu janādhipa;

    బ్రాహ్మణస్స అదా దానం, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో’’తి.

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano’’ti.

    తత్థ అనుమోదామి తేతి దస మాసే కుచ్ఛియా ధారేత్వా దివసస్స ద్వత్తిక్ఖత్తుం న్హాపేత్వా పాయేత్వా భోజేత్వా ఉరే నిపజ్జాపేత్వా పటిజగ్గితపుత్తకేసు బోధిసత్తేన దిన్నేసు సయం పుత్తదానం అనుమోదన్తీ ఏవమాహ. ఇమినా కారణేన జానితబ్బం ‘‘పితావ పుత్తానం సామికో’’తి. భియ్యో దానం దదో భవాతి మహారాజ, ఉత్తరిపి పునప్పునం దానం దాయకోవ హోహి, ‘‘సుదిన్నం మే దాన’’న్తి చిత్తం పసాదేహి, యో త్వం మచ్ఛేరభూతేసు సత్తేసు పియపుత్తే అదాసీతి.

    Tattha anumodāmi teti dasa māse kucchiyā dhāretvā divasassa dvattikkhattuṃ nhāpetvā pāyetvā bhojetvā ure nipajjāpetvā paṭijaggitaputtakesu bodhisattena dinnesu sayaṃ puttadānaṃ anumodantī evamāha. Iminā kāraṇena jānitabbaṃ ‘‘pitāva puttānaṃ sāmiko’’ti. Bhiyyo dānaṃdado bhavāti mahārāja, uttaripi punappunaṃ dānaṃ dāyakova hohi, ‘‘sudinnaṃ me dāna’’nti cittaṃ pasādehi, yo tvaṃ maccherabhūtesu sattesu piyaputte adāsīti.

    ఏవం వుత్తే మహాసత్తో ‘‘మద్ది, కిన్నామేతం కథేసి, సచే హి మయా పుత్తే దత్వా చిత్తం పసాదేతుం నాభవిస్స, ఇమాని పన మే అచ్ఛరియాని న పవత్తేయ్యు’’న్తి వత్వా సబ్బాని పథవినిన్నాదాదీని కథేసి. తతో మద్దీ తాని అచ్ఛరియాని కిత్తేత్వా దానం అనుమోదన్తీ ఆహ –

    Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘maddi, kinnāmetaṃ kathesi, sace hi mayā putte datvā cittaṃ pasādetuṃ nābhavissa, imāni pana me acchariyāni na pavatteyyu’’nti vatvā sabbāni pathavininnādādīni kathesi. Tato maddī tāni acchariyāni kittetvā dānaṃ anumodantī āha –

    ౨౨౬౪.

    2264.

    ‘‘నిన్నాదితా తే పథవీ, సద్దో తే తిదివఙ్గతో;

    ‘‘Ninnāditā te pathavī, saddo te tidivaṅgato;

    సమన్తా విజ్జుతా ఆగుం, గిరీనంవ పతిస్సుతా’’తి.

    Samantā vijjutā āguṃ, girīnaṃva patissutā’’ti.

    తత్థ విజ్జుతా ఆగున్తి అకాలవిజ్జులతా హిమవన్తపదేసే సమన్తా నిచ్ఛరింసు. గిరీనంవ పతిస్సుతాతి గిరీనం పతిస్సుతసద్దా వియ విరవా ఉట్ఠహింసు.

    Tattha vijjutā āgunti akālavijjulatā himavantapadese samantā nicchariṃsu. Girīnaṃva patissutāti girīnaṃ patissutasaddā viya viravā uṭṭhahiṃsu.

    ౨౨౬౫.

    2265.

    ‘‘తస్స తే అనుమోదన్తి, ఉభో నారదపబ్బతా;

    ‘‘Tassa te anumodanti, ubho nāradapabbatā;

    ఇన్దో చ బ్రహ్మా పజాపతి, సోమో యమో వేస్సవణో;

    Indo ca brahmā pajāpati, somo yamo vessavaṇo;

    సబ్బే దేవానుమోదన్తి, తావతింసా సఇన్దకా.

    Sabbe devānumodanti, tāvatiṃsā saindakā.

    ౨౨౬౬.

    2266.

    ‘‘ఇతి మద్దీ వరారోహా, రాజపుత్తీ యసస్సినీ;

    ‘‘Iti maddī varārohā, rājaputtī yasassinī;

    వేస్సన్తరస్స అనుమోది, పుత్తకే దానముత్తమ’’న్తి.

    Vessantarassa anumodi, puttake dānamuttama’’nti.

    తత్థ ఉభో నారదపబ్బతాతి ఇమేపి ద్వే దేవనికాయా అత్తనో విమానద్వారే ఠితావ ‘‘సుదిన్నం తే దాన’’న్తి అనుమోదన్తి. తావతింసా సఇన్దకాతి ఇన్దజేట్ఠకా తావతింసాపి దేవా తే దానం అనుమోదన్తీతి.

    Tattha ubho nāradapabbatāti imepi dve devanikāyā attano vimānadvāre ṭhitāva ‘‘sudinnaṃ te dāna’’nti anumodanti. Tāvatiṃsā saindakāti indajeṭṭhakā tāvatiṃsāpi devā te dānaṃ anumodantīti.

    ఏవం మహాసత్తేన అత్తనో దానే వణ్ణితే తమేవత్థం పరివత్తేత్వా ‘‘మహారాజ వేస్సన్తర, సుదిన్నం నామ తే దాన’’న్తి మద్దీపి తథేవ దానం వణ్ణయిత్వా అనుమోదమానా నిసీది. తేన సత్థా ‘‘ఇతి మద్దీ వరారోహా’’తి గాథమాహ.

    Evaṃ mahāsattena attano dāne vaṇṇite tamevatthaṃ parivattetvā ‘‘mahārāja vessantara, sudinnaṃ nāma te dāna’’nti maddīpi tatheva dānaṃ vaṇṇayitvā anumodamānā nisīdi. Tena satthā ‘‘iti maddī varārohā’’ti gāthamāha.

    మద్దీపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Maddīpabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    సక్కపబ్బవణ్ణనా

    Sakkapabbavaṇṇanā

    ఏవం తేసు అఞ్ఞమఞ్ఞం సమ్మోదనీయం కథం కథేన్తేసు సక్కో చిన్తేసి ‘‘అయం వేస్సన్తరో రాజా హియ్యో జూజకస్స పథవిం ఉన్నాదేత్వా దారకే అదాసి, ఇదాని తం కోచి హీనపురిసో ఉపసఙ్కమిత్వా సబ్బలక్ఖణసమ్పన్నం మద్దిం యాచిత్వా రాజానం ఏకకం కత్వా మద్దిం గహేత్వా గచ్ఛేయ్య, తతో ఏస అనాథో నిప్పచ్చయో భవేయ్య. అహం బ్రాహ్మణవణ్ణేన నం ఉపసఙ్కమిత్వా మద్దిం యాచిత్వా పారమికూటం గాహాపేత్వా కస్సచి అవిస్సజ్జియం కత్వా పున నం తస్సేవ దత్వా ఆగమిస్సామీ’’తి. సో సూరియుగ్గమనవేలాయ తస్స సన్తికం అగమాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ tesu aññamaññaṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathentesu sakko cintesi ‘‘ayaṃ vessantaro rājā hiyyo jūjakassa pathaviṃ unnādetvā dārake adāsi, idāni taṃ koci hīnapuriso upasaṅkamitvā sabbalakkhaṇasampannaṃ maddiṃ yācitvā rājānaṃ ekakaṃ katvā maddiṃ gahetvā gaccheyya, tato esa anātho nippaccayo bhaveyya. Ahaṃ brāhmaṇavaṇṇena naṃ upasaṅkamitvā maddiṃ yācitvā pāramikūṭaṃ gāhāpetvā kassaci avissajjiyaṃ katvā puna naṃ tasseva datvā āgamissāmī’’ti. So sūriyuggamanavelāya tassa santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౨౬౭.

    2267.

    ‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    సక్కో బ్రాహ్మణవణ్ణేన, పాతో తేసం అదిస్సథా’’తి.

    Sakko brāhmaṇavaṇṇena, pāto tesaṃ adissathā’’ti.

    తత్థ పాతో తేసం అదిస్సథాతి పాతోవ నేసం ద్విన్నమ్పి జనానం పఞ్ఞాయమానరూపో పురతో అట్ఠాసి, ఠత్వా చ పన పటిసన్థారం కరోన్తో ఆహ –

    Tattha pāto tesaṃ adissathāti pātova nesaṃ dvinnampi janānaṃ paññāyamānarūpo purato aṭṭhāsi, ṭhatvā ca pana paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ౨౨౬౮.

    2268.

    ‘‘కచ్చి ను భోతో కుసలం, కచ్చి భోతో అనామయం;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    కచ్చి ఉఞ్ఛేన యాపేథ, కచ్చి మూలఫలా బహూ.

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ౨౨౬౯.

    2269.

    ‘‘కచ్చి డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, కచ్చి హింసా న విజ్జతీ’’తి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    మహాసత్తో ఆహ –

    Mahāsatto āha –

    ౨౨౭౦.

    2270.

    ‘‘కుసలఞ్చేవ నో బ్రహ్మే, అథో బ్రహ్మే అనామయం;

    ‘‘Kusalañceva no brahme, atho brahme anāmayaṃ;

    అథో ఉఞ్ఛేన యాపేమ, అథో మూలఫలా బహూ.

    Atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū.

    ౨౨౭౧.

    2271.

    ‘‘అథో డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, హింసా మయ్హం న విజ్జతి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā mayhaṃ na vijjati.

    ౨౨౭౨.

    2272.

    ‘‘సత్త నో మాసే వసతం, అరఞ్ఞే జీవసోకినం;

    ‘‘Satta no māse vasataṃ, araññe jīvasokinaṃ;

    ఇదం దుతియం పస్సామ, బ్రాహ్మణం దేవవణ్ణినం;

    Idaṃ dutiyaṃ passāma, brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ;

    ఆదాయ వేళువం దణ్డం, ధారేన్తం అజినక్ఖిపం.

    Ādāya veḷuvaṃ daṇḍaṃ, dhārentaṃ ajinakkhipaṃ.

    ౨౨౭౩.

    2273.

    ‘‘స్వాగతం తే మహాబ్రహ్మే, అథో తే అదురాగతం;

    ‘‘Svāgataṃ te mahābrahme, atho te adurāgataṃ;

    అన్తో పవిస భద్దన్తే, పాదే పక్ఖాలయస్సు తే.

    Anto pavisa bhaddante, pāde pakkhālayassu te.

    ౨౨౭౪.

    2274.

    ‘‘తిన్దుకాని పియాలాని, మధుకే కాసుమారియో;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ఫలాని ఖుద్దకప్పాని, భుఞ్జ బ్రహ్మే వరం వరం.

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ.

    ౨౨౭౫.

    2275.

    ‘‘ఇదమ్పి పానీయం సీతం, ఆభతం గిరిగబ్భరా;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    తతో పివ మహాబ్రహ్మే, సచే త్వం అభికఙ్ఖసీ’’తి.

    Tato piva mahābrahme, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    ఏవం తేన సద్ధిం పటిసన్థారం కత్వా మహాసత్తో –

    Evaṃ tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā mahāsatto –

    ౨౨౭౬.

    2276.

    ‘‘అథ త్వం కేన వణ్ణేన, కేన వా పన హేతునా;

    ‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;

    అనుప్పత్తో బ్రహారఞ్ఞం, తం మే అక్ఖాహి పుచ్ఛితో’’తి. –

    Anuppatto brahāraññaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti. –

    ఆగమనకారణం పుచ్ఛి. అథ నం సక్కో ‘‘మహారాజ, అహం మహల్లకో, ఇధాగచ్ఛన్తో తవ భరియం మద్దిం యాచితుం ఆగతో, తం మే దేహీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Āgamanakāraṇaṃ pucchi. Atha naṃ sakko ‘‘mahārāja, ahaṃ mahallako, idhāgacchanto tava bhariyaṃ maddiṃ yācituṃ āgato, taṃ me dehī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౨౭౭.

    2277.

    ‘‘యథా వారివహో పూరో, సబ్బకాలం న ఖీయతి;

    ‘‘Yathā vārivaho pūro, sabbakālaṃ na khīyati;

    ఏవం తం యాచితాగచ్ఛిం, భరియం మే దేహి యాచితో’’తి.

    Evaṃ taṃ yācitāgacchiṃ, bhariyaṃ me dehi yācito’’ti.

    ఏవం వుత్తే మహాసత్తో ‘‘హియ్యో మే బ్రాహ్మణస్స దారకా దిన్నా, అరఞ్ఞే ఏకకో హుత్వా కథం తే మద్దిం దస్సామీ’’తి అవత్వా పసారితహత్థే సహస్సత్థవికం ఠపేన్తో వియ అసజ్జిత్వా అబజ్ఝిత్వా అనోలీనమానసో హుత్వా గిరిం ఉన్నాదేన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘hiyyo me brāhmaṇassa dārakā dinnā, araññe ekako hutvā kathaṃ te maddiṃ dassāmī’’ti avatvā pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya asajjitvā abajjhitvā anolīnamānaso hutvā giriṃ unnādento imaṃ gāthamāha –

    ౨౨౭౮.

    2278.

    ‘‘దదామి న వికమ్పామి, యం మం యాచసి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Dadāmi na vikampāmi, yaṃ maṃ yācasi brāhmaṇa;

    సన్తం నప్పటిగుయ్హామి, దానే మే రమతీ మనో’’తి.

    Santaṃ nappaṭiguyhāmi, dāne me ramatī mano’’ti.

    తత్థ సన్తం నప్పటిగుయ్హామీతి సంవిజ్జమానం న గుయ్హామి.

    Tattha santaṃ nappaṭiguyhāmīti saṃvijjamānaṃ na guyhāmi.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా సీఘమేవ కమణ్డలునా ఉదకం ఆహరిత్వా ఉదకం హత్థే పాతేత్వా పియభరియం బ్రాహ్మణస్స అదాసి. తఙ్ఖణేయేవ హేట్ఠా వుత్తప్పకారాని సబ్బాని అచ్ఛరియాని పాతురహేసుం. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evañca pana vatvā sīghameva kamaṇḍalunā udakaṃ āharitvā udakaṃ hatthe pātetvā piyabhariyaṃ brāhmaṇassa adāsi. Taṅkhaṇeyeva heṭṭhā vuttappakārāni sabbāni acchariyāni pāturahesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౨౭౯.

    2279.

    ‘‘మద్దిం హత్థే గహేత్వాన, ఉదకస్స కమణ్డలుం;

    ‘‘Maddiṃ hatthe gahetvāna, udakassa kamaṇḍaluṃ;

    బ్రాహ్మణస్స అదా దానం, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో.

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano.

    ౨౨౮౦.

    2280.

    ‘‘తదాసి యం భింసనకం, తదాసి లోమహంసనం;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    మద్దిం పరిచ్చజన్తస్స, మేదనీ సమ్పకమ్పథ.

    Maddiṃ pariccajantassa, medanī sampakampatha.

    ౨౨౮౧.

    2281.

    ‘‘నేవస్స మద్దీ భాకుటి, న సన్ధీయతి న రోదతి;

    ‘‘Nevassa maddī bhākuṭi, na sandhīyati na rodati;

    పేక్ఖతేవస్స తుణ్హీ సా, ఏసో జానాతి యం వర’’న్తి.

    Pekkhatevassa tuṇhī sā, eso jānāti yaṃ vara’’nti.

    తత్థ అదా దానన్తి ‘‘అమ్భో బ్రాహ్మణ, మద్దితో మే సతగుణేన సహస్సగుణేన సతసహస్సగుణేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణమేవ పియతరం, ఇదం మే దానం సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణప్పటివేధస్స పచ్చయో హోతూ’’తి వత్వా దానం అదాసి వుత్తమ్పి చేతం –

    Tattha adā dānanti ‘‘ambho brāhmaṇa, maddito me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyataraṃ, idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa paccayo hotū’’ti vatvā dānaṃ adāsi vuttampi cetaṃ –

    ‘‘జాలిం కణ్హాజినం ధీతం, మద్దిం దేవిం పతిబ్బతం;

    ‘‘Jāliṃ kaṇhājinaṃ dhītaṃ, maddiṃ deviṃ patibbataṃ;

    చజమానో న చిన్తేసిం, బోధియాయేవ కారణా.

    Cajamāno na cintesiṃ, bodhiyāyeva kāraṇā.

    ‘‘న మే దేస్సా ఉభో పుత్తా, మద్దీ దేవీ న దేస్సియా;

    ‘‘Na me dessā ubho puttā, maddī devī na dessiyā;

    సబ్బఞ్ఞుతం పియం మయ్హం, తస్మా పియే అదాసహ’’న్తి. (చరియా॰ ౧.౧౧౮-౧౧౯);

    Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā piye adāsaha’’nti. (cariyā. 1.118-119);

    తత్థ సమ్పకమ్పథాతి పథవీ ఉదకపరియన్తం కత్వా కమ్పిత్థ. నేవస్స మద్దీ భాకుటీతి భిక్ఖవే, తస్మిం ఖణే మద్దీ ‘‘మం మహల్లకస్స బ్రాహ్మణస్స రాజా దేతీ’’తి కోధవసేన భాకుటిపి నాహోసి. న సన్ధీయతి న రోదతీతి నేవ మఙ్కు అహోసి, న అక్ఖీని పూరేత్వా రోదతి, అథ ఖో తుణ్హీ సా హుత్వా ‘‘మాదిసం ఇత్థిరతనం దదమానో న నిక్కారణా దస్సతి, ఏసో యం వరం, తం జానాతీ’’తి ఫుల్లపదుమవణ్ణం అస్స ముఖం పేక్ఖతేవ, ఓలోకయమానావ ఠితాతి అత్థో.

    Tattha sampakampathāti pathavī udakapariyantaṃ katvā kampittha. Nevassa maddī bhākuṭīti bhikkhave, tasmiṃ khaṇe maddī ‘‘maṃ mahallakassa brāhmaṇassa rājā detī’’ti kodhavasena bhākuṭipi nāhosi. Na sandhīyati na rodatīti neva maṅku ahosi, na akkhīni pūretvā rodati, atha kho tuṇhī sā hutvā ‘‘mādisaṃ itthiratanaṃ dadamāno na nikkāraṇā dassati, eso yaṃ varaṃ, taṃ jānātī’’ti phullapadumavaṇṇaṃ assa mukhaṃ pekkhateva, olokayamānāva ṭhitāti attho.

    అథ మహాసత్తో ‘‘కీదిసా మద్దీ’’తి తస్సా ముఖం ఓలోకేసి. సాపి ‘‘సామి కిం మం ఓలోకేసీ’’తి వత్వా సీహనాదం నదన్తీ ఇమం గాథమాహ –

    Atha mahāsatto ‘‘kīdisā maddī’’ti tassā mukhaṃ olokesi. Sāpi ‘‘sāmi kiṃ maṃ olokesī’’ti vatvā sīhanādaṃ nadantī imaṃ gāthamāha –

    ౨౨౮౨.

    2282.

    ‘‘కోమారీ యస్సాహం భరియా, సామికో మమ ఇస్సరో;

    ‘‘Komārī yassāhaṃ bhariyā, sāmiko mama issaro;

    యస్సిచ్ఛే తస్స మం దజ్జా, విక్కిణేయ్య హనేయ్య వా’’తి.

    Yassicche tassa maṃ dajjā, vikkiṇeyya haneyya vā’’ti.

    తత్థ కోమారీ యస్సాహం భరియాతి అహం యస్స తవ దహరికా భరియా, సో త్వఞ్ఞేవ మమ ఇస్సరో సామికో. యస్సిచ్ఛే తస్సాతి ఇస్సరో చ నామ దాసిం మం యస్స దాతుం ఇచ్ఛేయ్య, తస్స దదేయ్య. విక్కిణేయ్య వాతి ధనేన వా అత్థే సతి విక్కిణేయ్య, మంసేన వా అత్థే సతి హనేయ్య, తస్మా యం వో రుచ్చతి, తం కరోథ, నాహం కుజ్ఝామీతి.

    Tattha komārī yassāhaṃ bhariyāti ahaṃ yassa tava daharikā bhariyā, so tvaññeva mama issaro sāmiko. Yassicche tassāti issaro ca nāma dāsiṃ maṃ yassa dātuṃ iccheyya, tassa dadeyya. Vikkiṇeyya vāti dhanena vā atthe sati vikkiṇeyya, maṃsena vā atthe sati haneyya, tasmā yaṃ vo ruccati, taṃ karotha, nāhaṃ kujjhāmīti.

    సక్కో తేసం పణీతజ్ఝాసయతం విదిత్వా థుతిం అకాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Sakko tesaṃ paṇītajjhāsayataṃ viditvā thutiṃ akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౨౮౩.

    2283.

    ‘‘తేసం సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, దేవిన్దో ఏతదబ్రవి;

    ‘‘Tesaṃ saṅkappamaññāya, devindo etadabravi;

    సబ్బే జితా తే పచ్చూహా, యే దిబ్బా యే చ మానుసా.

    Sabbe jitā te paccūhā, ye dibbā ye ca mānusā.

    ౨౨౮౪.

    2284.

    ‘‘నిన్నాదితా తే పథవీ, సద్దో తే తిదివఙ్గతో;

    ‘‘Ninnāditā te pathavī, saddo te tidivaṅgato;

    సమన్తా విజ్జుతా ఆగుం, గిరీనంవ పతిస్సుతా.

    Samantā vijjutā āguṃ, girīnaṃva patissutā.

    ౨౨౮౫.

    2285.

    ‘‘తస్స తే అనుమోదన్తి, ఉభో నారదపబ్బతా;

    ‘‘Tassa te anumodanti, ubho nāradapabbatā;

    ఇన్దో చ బ్రహ్మా పజాపతి, సోమో యమో వేస్సవణో;

    Indo ca brahmā pajāpati, somo yamo vessavaṇo;

    సబ్బే దేవానుమోదన్తి, దుక్కరఞ్హి కరోతి సో.

    Sabbe devānumodanti, dukkarañhi karoti so.

    ౨౨౮౬.

    2286.

    ‘‘దుద్దదం దదమానానం, దుక్కరం కమ్మ కుబ్బతం;

    ‘‘Duddadaṃ dadamānānaṃ, dukkaraṃ kamma kubbataṃ;

    అసన్తో నానుకుబ్బన్తి, సతం ధమ్మో దురన్నయో.

    Asanto nānukubbanti, sataṃ dhammo durannayo.

    ౨౨౮౭.

    2287.

    ‘‘తస్మా సతఞ్చ అసతం, నానా హోతి ఇతో గతి;

    ‘‘Tasmā satañca asataṃ, nānā hoti ito gati;

    అసన్తో నిరయం యన్తి, సన్తో సగ్గపరాయణా.

    Asanto nirayaṃ yanti, santo saggaparāyaṇā.

    ౨౨౮౮.

    2288.

    ‘‘యమేతం కుమారే అదా, భరియం అదా వనే వసం;

    ‘‘Yametaṃ kumāre adā, bhariyaṃ adā vane vasaṃ;

    బ్రహ్మయానమనోక్కమ్మ, సగ్గే తే తం విపచ్చతూ’’తి.

    Brahmayānamanokkamma, sagge te taṃ vipaccatū’’ti.

    తత్థ పచ్చూహాతి పచ్చత్థికా. దిబ్బాతి దిబ్బసమ్పత్తిపటిబాహకా. మానుసాతి మనుస్ససమ్పత్తిపటిబాహకా. కే పన తేతి? మచ్ఛరియధమ్మా. తే సబ్బే పుత్తదారం దేన్తేన మహాసత్తేన జితా. తేనాహ ‘‘సబ్బే జితా తే పచ్చూహా’’తి. దుక్కరఞ్హి కరోతి సోతి సో వేస్సన్తరో రాజా ఏకకోవ అరఞ్ఞే వసన్తో భరియం బ్రాహ్మణస్స దేన్తో దుక్కరం కరోతీతి ఏవం సబ్బే దేవా అనుమోదన్తీతి వదతి. ‘‘యమేత’’న్తి గాథం అనుమోదనం కరోన్తో ఆహ. వనే వసన్తి వనే వసన్తో. బ్రహ్మయానన్తి సేట్ఠయానం. తివిధో హి సుచరితధమ్మో ఏవరూపో చ దానధమ్మో అరియమగ్గస్స పచ్చయో హోతీతి ‘‘బ్రహ్మయాన’’న్తి వుచ్చతి. తస్మా యం తం ఇదం అజ్జ దానం దదతోపి నిప్ఫన్నం బ్రహ్మయానం అపాయభూమిం అనోక్కమిత్వా సగ్గే తే తం విపచ్చతు, విపాకపరియోసానే చ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణదాయకం హోతూతి.

    Tattha paccūhāti paccatthikā. Dibbāti dibbasampattipaṭibāhakā. Mānusāti manussasampattipaṭibāhakā. Ke pana teti? Macchariyadhammā. Te sabbe puttadāraṃ dentena mahāsattena jitā. Tenāha ‘‘sabbe jitā te paccūhā’’ti. Dukkarañhi karoti soti so vessantaro rājā ekakova araññe vasanto bhariyaṃ brāhmaṇassa dento dukkaraṃ karotīti evaṃ sabbe devā anumodantīti vadati. ‘‘Yameta’’nti gāthaṃ anumodanaṃ karonto āha. Vane vasanti vane vasanto. Brahmayānanti seṭṭhayānaṃ. Tividho hi sucaritadhammo evarūpo ca dānadhammo ariyamaggassa paccayo hotīti ‘‘brahmayāna’’nti vuccati. Tasmā yaṃ taṃ idaṃ ajja dānaṃ dadatopi nipphannaṃ brahmayānaṃ apāyabhūmiṃ anokkamitvā sagge te taṃ vipaccatu, vipākapariyosāne ca sabbaññutaññāṇadāyakaṃ hotūti.

    ఏవమస్స సక్కో అనుమోదనం కత్వా ‘‘ఇదాని మయా ఇధ పపఞ్చం అకత్వా ఇమం ఇమస్సేవ దత్వా గన్తుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా ఆహ –

    Evamassa sakko anumodanaṃ katvā ‘‘idāni mayā idha papañcaṃ akatvā imaṃ imasseva datvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā āha –

    ౨౨౮౯.

    2289.

    ‘‘దదామి భోతో భరియం, మద్దిం సబ్బఙ్గసోభనం;

    ‘‘Dadāmi bhoto bhariyaṃ, maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ;

    త్వఞ్చేవ మద్దియా ఛన్నో, మద్దీ చ పతినా సహ.

    Tvañceva maddiyā channo, maddī ca patinā saha.

    ౨౨౯౦.

    2290.

    ‘‘యథా పయో చ సఙ్ఖో చ, ఉభో సమానవణ్ణినో;

    ‘‘Yathā payo ca saṅkho ca, ubho samānavaṇṇino;

    ఏవం తువఞ్చ మద్దీ చ, సమానమనచేతసా.

    Evaṃ tuvañca maddī ca, samānamanacetasā.

    ౨౨౯౧.

    2291.

    ‘‘అవరుద్ధేత్థ అరఞ్ఞస్మిం, ఉభో సమ్మథ అస్సమే;

    ‘‘Avaruddhettha araññasmiṃ, ubho sammatha assame;

    ఖత్తియా గోత్తసమ్పన్నా, సుజాతా మాతుపేత్తితో;

    Khattiyā gottasampannā, sujātā mātupettito;

    యథా పుఞ్ఞాని కయిరాథ, దదన్తా అపరాపర’’న్తి.

    Yathā puññāni kayirātha, dadantā aparāpara’’nti.

    తత్థ ఛన్నోతి అనురూపో. ఉభో సమానవణ్ణినోతి సమానవణ్ణా ఉభోపి పరిసుద్ధాయేవ. సమానమనచేతసాతి ఆచారాదీహి కమ్మేహి సమానేన మనసఙ్ఖాతేన చేతసా సమన్నాగతా. అవరుద్ధేత్థాతి రట్ఠతో పబ్బాజితా హుత్వా ఏత్థ అరఞ్ఞే వసథ. యథా పుఞ్ఞానీతి యథా జేతుత్తరనగరే వో బహూని పుఞ్ఞాని కతాని, హియ్యో పుత్తానం అజ్జ భరియాయ దానవసేనపి కతానీతి ఏత్తకేనేవ పరితోసం అకత్వా ఇతో ఉత్తరిపి అపరాపరం దదన్తా యథానురూపాని పుఞ్ఞాని కరేయ్యాథాతి.

    Tattha channoti anurūpo. Ubho samānavaṇṇinoti samānavaṇṇā ubhopi parisuddhāyeva. Samānamanacetasāti ācārādīhi kammehi samānena manasaṅkhātena cetasā samannāgatā. Avaruddhetthāti raṭṭhato pabbājitā hutvā ettha araññe vasatha. Yathā puññānīti yathā jetuttaranagare vo bahūni puññāni katāni, hiyyo puttānaṃ ajja bhariyāya dānavasenapi katānīti ettakeneva paritosaṃ akatvā ito uttaripi aparāparaṃ dadantā yathānurūpāni puññāni kareyyāthāti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా సక్కో మహాసత్తస్స మద్దిం పటిచ్ఛాపేత్వా వరం దాతుం అత్తానం ఆచిక్ఖన్తో ఆహ –

    Evañca pana vatvā sakko mahāsattassa maddiṃ paṭicchāpetvā varaṃ dātuṃ attānaṃ ācikkhanto āha –

    ౨౨౯౨.

    2292.

    ‘‘సక్కోహమస్మి దేవిన్దో, ఆగతోస్మి తవన్తికే;

    ‘‘Sakkohamasmi devindo, āgatosmi tavantike;

    వరం వరస్సు రాజిసి, వరే అట్ఠ దదామి తే’’తి.

    Varaṃ varassu rājisi, vare aṭṭha dadāmi te’’ti.

    కథేన్తోయేవ చ దిబ్బత్తభావేన జలన్తో తరుణసూరియో వియ ఆకాసే అట్ఠాసి. తతో బోధిసత్తో వరం గణ్హన్తో ఆహ –

    Kathentoyeva ca dibbattabhāvena jalanto taruṇasūriyo viya ākāse aṭṭhāsi. Tato bodhisatto varaṃ gaṇhanto āha –

    ౨౨౯౩.

    2293.

    ‘‘వరం చే మే అదో సక్క, సబ్బభూతానమిస్సర;

    ‘‘Varaṃ ce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    పితా మం అనుమోదేయ్య, ఇతో పత్తం సకం ఘరం;

    Pitā maṃ anumodeyya, ito pattaṃ sakaṃ gharaṃ;

    ఆసనేన నిమన్తేయ్య, పఠమేతం వరం వరే.

    Āsanena nimanteyya, paṭhametaṃ varaṃ vare.

    ౨౨౯౪.

    2294.

    ‘‘పురిసస్స వధం న రోచేయ్యం, అపి కిబ్బిసకారకం;

    ‘‘Purisassa vadhaṃ na roceyyaṃ, api kibbisakārakaṃ;

    వజ్ఝం వధమ్హా మోచేయ్యం, దుతియేతం వరం వరే.

    Vajjhaṃ vadhamhā moceyyaṃ, dutiyetaṃ varaṃ vare.

    ౨౨౯౫.

    2295.

    ‘‘యే వుడ్ఢా యే చ దహరా, యే చ మజ్ఝిమపోరిసా;

    ‘‘Ye vuḍḍhā ye ca daharā, ye ca majjhimaporisā;

    మమేవ ఉపజీవేయ్యుం, తతియేతం వరం వరే.

    Mameva upajīveyyuṃ, tatiyetaṃ varaṃ vare.

    ౨౨౯౬.

    2296.

    ‘‘పరదారం న గచ్ఛేయ్యం, సదారపసుతో సియం;

    ‘‘Paradāraṃ na gaccheyyaṃ, sadārapasuto siyaṃ;

    థీనం వసం న గచ్ఛేయ్యం, చతుత్థేతం వరం వరే.

    Thīnaṃ vasaṃ na gaccheyyaṃ, catutthetaṃ varaṃ vare.

    ౨౨౯౭.

    2297.

    ‘‘పుత్తో మే సక్క జాయేథ, సో చ దీఘాయుకో సియా;

    ‘‘Putto me sakka jāyetha, so ca dīghāyuko siyā;

    ధమ్మేన జినే పథవిం, పఞ్చమేతం వరం వరే.

    Dhammena jine pathaviṃ, pañcametaṃ varaṃ vare.

    ౨౨౯౮.

    2298.

    ‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియస్సుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    దిబ్బా భక్ఖా పాతుభవేయ్యుం, ఛట్ఠమేతం వరం వరే.

    Dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, chaṭṭhametaṃ varaṃ vare.

    ౨౨౯౯.

    2299.

    ‘‘దదతో మే న ఖీయేథ, దత్వా నానుతపేయ్యహం;

    ‘‘Dadato me na khīyetha, datvā nānutapeyyahaṃ;

    దదం చిత్తం పసాదేయ్యం, సత్తమేతం వరం వరే.

    Dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, sattametaṃ varaṃ vare.

    ౨౩౦౦.

    2300.

    ‘‘ఇతో విముచ్చమానాహం, సగ్గగామీ విసేసగూ;

    ‘‘Ito vimuccamānāhaṃ, saggagāmī visesagū;

    అనివత్తి తతో అస్సం, అట్ఠమేతం వరం వరే’’తి.

    Anivatti tato assaṃ, aṭṭhametaṃ varaṃ vare’’ti.

    తత్థ అనుమోదేయ్యాతి సమ్పటిచ్ఛేయ్య న కుజ్ఝేయ్య. ఇతో పత్తన్తి ఇమమ్హా అరఞ్ఞా సకం ఘరం అనుప్పత్తం. ఆసనేనాతి రాజాసనేన. రజ్జం మే దేతూతి వదతి. అపి కిబ్బిసకారకన్తి రాజా హుత్వా రాజాపరాధికమ్పి వజ్ఝం వధమ్హా మోచేయ్యం, ఏవరూపస్సపి మే వధో నామ న రుచ్చతు. మమేవ ఉపజీవేయ్యున్తి సబ్బేతే మఞ్ఞేవ నిస్సాయ ఉపజీవేయ్యుం. ధమ్మేన జినేతి ధమ్మేన జినాతు, ధమ్మేన రజ్జం కారేతూతి అత్థో. విసేసగూతి విసేసగమనో హుత్వా తుసితపురే నిబ్బత్తో హోమీతి వదతి. అనివత్తి తతో అస్సన్తి తుసితభవనతో చవిత్వా మనుస్సత్తం ఆగతో పునభవే అనివత్తి అస్సం, సబ్బఞ్ఞుతం సమ్పాపుణేయ్యన్తి వదతి.

    Tattha anumodeyyāti sampaṭiccheyya na kujjheyya. Ito pattanti imamhā araññā sakaṃ gharaṃ anuppattaṃ. Āsanenāti rājāsanena. Rajjaṃ me detūti vadati. Api kibbisakārakanti rājā hutvā rājāparādhikampi vajjhaṃ vadhamhā moceyyaṃ, evarūpassapi me vadho nāma na ruccatu. Mameva upajīveyyunti sabbete maññeva nissāya upajīveyyuṃ. Dhammena jineti dhammena jinātu, dhammena rajjaṃ kāretūti attho. Visesagūti visesagamano hutvā tusitapure nibbatto homīti vadati. Anivattitato assanti tusitabhavanato cavitvā manussattaṃ āgato punabhave anivatti assaṃ, sabbaññutaṃ sampāpuṇeyyanti vadati.

    ౨౩౦౧.

    2301.

    ‘‘తస్స తం వచనం సుత్వా, దేవిన్దో ఏతదబ్రవి;

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, devindo etadabravi;

    ‘అచిరం వత తే తతో, పితా తం దట్ఠుమేస్సతీ’’’తి.

    ‘Aciraṃ vata te tato, pitā taṃ daṭṭhumessatī’’’ti.

    తత్థ దట్ఠుమేస్సతీతి మహారాజ, తవ మాతా చ పితా చ అచిరేనేవ తం పస్సితుకామో హుత్వా ఇధాగమిస్సతి, ఆగన్త్వా చ పన సేతచ్ఛత్తం దత్వా రజ్జం నియ్యాదేత్వా జేతుత్తరనగరమేవ నేస్సతి, సబ్బే తే మనోరథా మత్థకం పాపుణిస్సన్తి, మా చిన్తయి, అప్పమత్తో హోహి, మహారాజాతి.

    Tattha daṭṭhumessatīti mahārāja, tava mātā ca pitā ca acireneva taṃ passitukāmo hutvā idhāgamissati, āgantvā ca pana setacchattaṃ datvā rajjaṃ niyyādetvā jetuttaranagarameva nessati, sabbe te manorathā matthakaṃ pāpuṇissanti, mā cintayi, appamatto hohi, mahārājāti.

    ఏవం మహాసత్తస్స ఓవాదం దత్వా సక్కో సకట్ఠానమేవ గతో. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ mahāsattassa ovādaṃ datvā sakko sakaṭṭhānameva gato. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౦౨.

    2302.

    ‘‘ఇదం వత్వాన మఘవా, దేవరాజా సుజమ్పతి;

    ‘‘Idaṃ vatvāna maghavā, devarājā sujampati;

    వేస్సన్తరే వరం దత్వా, సగ్గకాయం అపక్కమీ’’తి.

    Vessantare varaṃ datvā, saggakāyaṃ apakkamī’’ti.

    తత్థ వేస్సన్తరేతి వేస్సన్తరస్స. అపక్కమీతి గతో అనుప్పత్తోయేవాతి.

    Tattha vessantareti vessantarassa. Apakkamīti gato anuppattoyevāti.

    సక్కపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Sakkapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    మహారాజపబ్బవణ్ణనా

    Mahārājapabbavaṇṇanā

    బోధిసత్తో చ మద్దీ చ సమ్మోదమానా సక్కదత్తియే అస్సమే వసింసు. జూజకోపి కుమారే గహేత్వా సట్ఠియోజనమగ్గం పటిపజ్జి. దేవతా కుమారానం ఆరక్ఖమకంసు. జూజకోపి సూరియే అత్థఙ్గతే కుమారే గచ్ఛే బన్ధిత్వా భూమియం నిపజ్జాపేత్వా సయం చణ్డవాళమిగభయేన రుక్ఖం ఆరుయ్హ విటపన్తరే సయతి. తస్మిం ఖణే ఏకో దేవపుత్తో వేస్సన్తరవణ్ణేన, ఏకా దేవధీతా మద్దివణ్ణేన ఆగన్త్వా కుమారే మోచేత్వా హత్థపాదే సమ్బాహిత్వా న్హాపేత్వా మణ్డేత్వా దిబ్బభోజనం భోజేత్వా దిబ్బసయనే సయాపేత్వా అరుణుగ్గమనకాలే బద్ధాకారేనేవ నిపజ్జాపేత్వా అన్తరధాయి. ఏవం తే దేవతాసఙ్గహేన అరోగా హుత్వా గచ్ఛన్తి. జూజకోపి దేవతాధిగ్గహితో హుత్వా ‘‘కాలిఙ్గరట్ఠం గచ్ఛామీ’’తి గచ్ఛన్తో అడ్ఢమాసేన జేతుత్తరనగరం పత్తో. తం దివసం పచ్చూసకాలే సఞ్జయో మహారాజా సుపినం పస్సి. ఏవరూపో సుపినో అహోసి – రఞ్ఞో మహావినిచ్ఛయే నిసిన్నస్స ఏకో పురిసో కణ్హో ద్వే పదుమాని ఆహరిత్వా రఞ్ఞో హత్థే ఠపేసి. రాజా తాని ద్వీసు కణ్ణేసు పిళన్ధి. తేసం రేణు భస్సిత్వా రఞ్ఞో ఉరే పతతి. సో పబుజ్ఝిత్వా పాతోవ బ్రాహ్మణే పుచ్ఛి. తే ‘‘చిరపవుత్థా వో, దేవ, బన్ధవా ఆగమిస్సన్తీ’’తి బ్యాకరింసు. సో పాతోవ సీసం న్హాయిత్వా నానగ్గరసభోజనం భుఞ్జిత్వా అలఙ్కరిత్వా వినిచ్ఛయే నిసీది. దేవతా బ్రాహ్మణం ద్వీహి కుమారేహి సద్ధిం ఆనేత్వా రాజఙ్గణే ఠపయింసు. తస్మిం ఖణే రాజా మగ్గం ఓలోకేన్తో కుమారే దిస్వా ఆహ –

    Bodhisatto ca maddī ca sammodamānā sakkadattiye assame vasiṃsu. Jūjakopi kumāre gahetvā saṭṭhiyojanamaggaṃ paṭipajji. Devatā kumārānaṃ ārakkhamakaṃsu. Jūjakopi sūriye atthaṅgate kumāre gacche bandhitvā bhūmiyaṃ nipajjāpetvā sayaṃ caṇḍavāḷamigabhayena rukkhaṃ āruyha viṭapantare sayati. Tasmiṃ khaṇe eko devaputto vessantaravaṇṇena, ekā devadhītā maddivaṇṇena āgantvā kumāre mocetvā hatthapāde sambāhitvā nhāpetvā maṇḍetvā dibbabhojanaṃ bhojetvā dibbasayane sayāpetvā aruṇuggamanakāle baddhākāreneva nipajjāpetvā antaradhāyi. Evaṃ te devatāsaṅgahena arogā hutvā gacchanti. Jūjakopi devatādhiggahito hutvā ‘‘kāliṅgaraṭṭhaṃ gacchāmī’’ti gacchanto aḍḍhamāsena jetuttaranagaraṃ patto. Taṃ divasaṃ paccūsakāle sañjayo mahārājā supinaṃ passi. Evarūpo supino ahosi – rañño mahāvinicchaye nisinnassa eko puriso kaṇho dve padumāni āharitvā rañño hatthe ṭhapesi. Rājā tāni dvīsu kaṇṇesu piḷandhi. Tesaṃ reṇu bhassitvā rañño ure patati. So pabujjhitvā pātova brāhmaṇe pucchi. Te ‘‘cirapavutthā vo, deva, bandhavā āgamissantī’’ti byākariṃsu. So pātova sīsaṃ nhāyitvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkaritvā vinicchaye nisīdi. Devatā brāhmaṇaṃ dvīhi kumārehi saddhiṃ ānetvā rājaṅgaṇe ṭhapayiṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā maggaṃ olokento kumāre disvā āha –

    ౨౩౦౩.

    2303.

    ‘‘కస్సేతం ముఖమాభాతి, హేమం-వుత్తత్తమగ్గినా;

    ‘‘Kassetaṃ mukhamābhāti, hemaṃ-vuttattamagginā;

    నిక్ఖంవ జాతరూపస్స, ఉక్కాముఖపహంసితం.

    Nikkhaṃva jātarūpassa, ukkāmukhapahaṃsitaṃ.

    ౨౩౦౪.

    2304.

    ‘‘ఉభో సదిసపచ్చఙ్గా, ఉభో సదిసలక్ఖణా;

    ‘‘Ubho sadisapaccaṅgā, ubho sadisalakkhaṇā;

    జాలిస్స సదిసో ఏకో, ఏకా కణ్హాజినా యథా.

    Jālissa sadiso eko, ekā kaṇhājinā yathā.

    ౨౩౦౫.

    2305.

    ‘‘సీహా బిలావ నిక్ఖన్తా, ఉభో సమ్పతిరూపకా;

    ‘‘Sīhā bilāva nikkhantā, ubho sampatirūpakā;

    జాతరూపమయాయేవ, ఇమే దిస్సన్తి దారకా’’తి.

    Jātarūpamayāyeva, ime dissanti dārakā’’ti.

    తత్థ హేమంవుత్తత్తమగ్గినాతి హేమం ఇవ ఉత్తత్తం అగ్గినా. సీహా బిలావ నిక్ఖన్తాతి కఞ్చనగుహతో నిక్ఖన్తా సీహా వియ.

    Tattha hemaṃvuttattamaggināti hemaṃ iva uttattaṃ agginā. hā bilāva nikkhantāti kañcanaguhato nikkhantā sīhā viya.

    ఏవం రాజా తీహి గాథాహి కుమారే వణ్ణేత్వా ఏకం అమచ్చం ఆణాపేసి ‘‘గచ్ఛేతం బ్రాహ్మణం దారకేహి సద్ధిం ఆనేహీ’’తి. సో వేగేన గన్త్వా బ్రాహ్మణం ఆనేసి. అథ రాజా బ్రాహ్మణం ఆహ –

    Evaṃ rājā tīhi gāthāhi kumāre vaṇṇetvā ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi ‘‘gacchetaṃ brāhmaṇaṃ dārakehi saddhiṃ ānehī’’ti. So vegena gantvā brāhmaṇaṃ ānesi. Atha rājā brāhmaṇaṃ āha –

    ౨౩౦౬.

    2306.

    ‘‘కుతో ను భవం భారద్వాజ, ఇమే ఆనేసి దారకే;

    ‘‘Kuto nu bhavaṃ bhāradvāja, ime ānesi dārake;

    అజ్జ రట్ఠం అనుప్పత్తో, కుహిం గచ్ఛసి బ్రాహ్మణా’’తి.

    Ajja raṭṭhaṃ anuppatto, kuhiṃ gacchasi brāhmaṇā’’ti.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౩౦౭.

    2307.

    ‘‘మయ్హం తే దారకా దేవ, దిన్నా విత్తేన సఞ్జయ;

    ‘‘Mayhaṃ te dārakā deva, dinnā vittena sañjaya;

    అజ్జ పన్నరసా రత్తి, యతో లద్ధా మే దారకా’’తి.

    Ajja pannarasā ratti, yato laddhā me dārakā’’ti.

    తత్థ విత్తేనాతి తుట్ఠేన పసన్నేన. అజ్జ పన్నరసా రత్తీతి ఇమేసం లద్ధదివసతో పట్ఠాయ అజ్జ పన్నరసా రత్తీతి వదతి.

    Tattha vittenāti tuṭṭhena pasannena. Ajja pannarasā rattīti imesaṃ laddhadivasato paṭṭhāya ajja pannarasā rattīti vadati.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౨౩౦౮.

    2308.

    ‘‘కేన వా వాచపేయ్యేన, సమ్మాఞాయేన సద్దహే;

    ‘‘Kena vā vācapeyyena, sammāñāyena saddahe;

    కో తేతం దానమదదా, పుత్తకే దానముత్తమ’’న్తి.

    Ko tetaṃ dānamadadā, puttake dānamuttama’’nti.

    తత్థ కేన వా వాచపేయ్యేనాతి బ్రాహ్మణ, కేన పియవచనేన తే తయా లద్ధా. సమ్మాఞాయేన సద్దహేతి ముసావాదం అకత్వా సమ్మాఞాయేన కారణేన అమ్హే సద్దహాపేయ్యాసి. పుత్తకేతి అత్తనో పియపుత్తకే ఉత్తమం దానం కత్వా కో తే ఏతం దానం అదదాతి.

    Tattha kena vā vācapeyyenāti brāhmaṇa, kena piyavacanena te tayā laddhā. Sammāñāyena saddaheti musāvādaṃ akatvā sammāñāyena kāraṇena amhe saddahāpeyyāsi. Puttaketi attano piyaputtake uttamaṃ dānaṃ katvā ko te etaṃ dānaṃ adadāti.

    జూజకో ఆహ –

    Jūjako āha –

    ౨౩౦౯.

    2309.

    ‘‘యో యాచతం పతిట్ఠాసి, భూతానం ధరణీరివ;

    ‘‘Yo yācataṃ patiṭṭhāsi, bhūtānaṃ dharaṇīriva;

    సో మే వేస్సన్తరో రాజా, పుత్తేదాసి వనే వసం.

    So me vessantaro rājā, puttedāsi vane vasaṃ.

    ౨౩౧౦.

    2310.

    ‘‘యో యాచతం గతీ ఆసి, సవన్తీనంవ సాగరో;

    ‘‘Yo yācataṃ gatī āsi, savantīnaṃva sāgaro;

    సో మే వేస్సన్తరో రాజా, పుత్తేదాసి వనే వస’’న్తి.

    So me vessantaro rājā, puttedāsi vane vasa’’nti.

    తత్థ పతిట్ఠాసీతి పతిట్ఠా ఆసి.

    Tattha patiṭṭhāsīti patiṭṭhā āsi.

    తం సుత్వా అమచ్చా వేస్సన్తరం గరహమానా ఆహంసు –

    Taṃ sutvā amaccā vessantaraṃ garahamānā āhaṃsu –

    ౨౩౧౧.

    2311.

    ‘‘దుక్కటం వత భో రఞ్ఞా, సద్ధేన ఘరమేసినా;

    ‘‘Dukkaṭaṃ vata bho raññā, saddhena gharamesinā;

    కథం ను పుత్తకే దజ్జా, అరఞ్ఞే అవరుద్ధకో.

    Kathaṃ nu puttake dajjā, araññe avaruddhako.

    ౨౩౧౨.

    2312.

    ‘‘ఇమం భోన్తో నిసామేథ, యావన్తేత్థ సమాగతా;

    ‘‘Imaṃ bhonto nisāmetha, yāvantettha samāgatā;

    కథం వేస్సన్తరో రాజా, పుత్తేదాసి వనే వసం.

    Kathaṃ vessantaro rājā, puttedāsi vane vasaṃ.

    ౨౩౧౩.

    2313.

    ‘‘దాసిం దాసఞ్చ సో దజ్జా, అస్సం చస్సతరీరథం;

    ‘‘Dāsiṃ dāsañca so dajjā, assaṃ cassatarīrathaṃ;

    హత్థిఞ్చ కుఞ్జరం దజ్జా, కథం సో దజ్జ దారకే’’తి.

    Hatthiñca kuñjaraṃ dajjā, kathaṃ so dajja dārake’’ti.

    తత్థ సద్ధేనాతి సద్ధాయ సమ్పన్నేనపి సతా ఘరం ఆవసన్తేన రఞ్ఞా ఇదం దుక్కటం వత, అయుత్తం వత కతం. అవరుద్ధకోతి రట్ఠా పబ్బాజితో అరఞ్ఞే వసన్తో. ఇమం భోన్తోతి భోన్తో నగరవాసినో యావన్తో ఏత్థ సమాగతా, సబ్బే ఇమం నిసామేథ ఉపధారేథ, కథం నామేసో పుత్తకే దాసే కత్వా అదాసి, కేన నామ ఏవరూపం కతపుబ్బన్తి అధిప్పాయేనేవమాహంసు. దజ్జాతి దాసాదీసు యం కిఞ్చి ధనం దేతు. కథం సో దజ్జ దారకేతి ఇమే పన దారకే కేన కారణేన అదాసీతి.

    Tattha saddhenāti saddhāya sampannenapi satā gharaṃ āvasantena raññā idaṃ dukkaṭaṃ vata, ayuttaṃ vata kataṃ. Avaruddhakoti raṭṭhā pabbājito araññe vasanto. Imaṃ bhontoti bhonto nagaravāsino yāvanto ettha samāgatā, sabbe imaṃ nisāmetha upadhāretha, kathaṃ nāmeso puttake dāse katvā adāsi, kena nāma evarūpaṃ katapubbanti adhippāyenevamāhaṃsu. Dajjāti dāsādīsu yaṃ kiñci dhanaṃ detu. Kathaṃ so dajja dāraketi ime pana dārake kena kāraṇena adāsīti.

    తం సుత్వా కుమారో పితు గరహం అసహన్తో వాతాభిహతస్స సినేరునో బాహం ఓడ్డేన్తో వియ ఇమం గాథమాహ –

    Taṃ sutvā kumāro pitu garahaṃ asahanto vātābhihatassa sineruno bāhaṃ oḍḍento viya imaṃ gāthamāha –

    ౨౩౧౪.

    2314.

    ‘‘యస్స నస్స ఘరే దాసో, అస్సో చస్సతరీరథో;

    ‘‘Yassa nassa ghare dāso, asso cassatarīratho;

    హత్థీ చ కుఞ్జరో నాగో, కిం సో దజ్జా పితామహా’’తి.

    Hatthī ca kuñjaro nāgo, kiṃ so dajjā pitāmahā’’ti.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౨౩౧౫.

    2315.

    ‘‘దానమస్స పసంసామ, న చ నిన్దామ పుత్తకా;

    ‘‘Dānamassa pasaṃsāma, na ca nindāma puttakā;

    కథం ను హదయం ఆసి, తుమ్హే దత్వా వనిబ్బకే’’తి.

    Kathaṃ nu hadayaṃ āsi, tumhe datvā vanibbake’’ti.

    తత్థ దానమస్స పసంసామాతి పుత్తకా మయం తవ పితు దానం పసంసామ న నిన్దామ.

    Tattha dānamassa pasaṃsāmāti puttakā mayaṃ tava pitu dānaṃ pasaṃsāma na nindāma.

    తం సుత్వా కుమారో ఆహ –

    Taṃ sutvā kumāro āha –

    ౨౩౧౬.

    2316.

    ‘‘దుక్ఖస్స హదయం ఆసి, అథో ఉణ్హమ్పి పస్ససి;

    ‘‘Dukkhassa hadayaṃ āsi, atho uṇhampi passasi;

    రోహినీహేవ తమ్బక్ఖీ, పితా అస్సూని వత్తయీ’’తి.

    Rohinīheva tambakkhī, pitā assūni vattayī’’ti.

    తత్థ దుక్ఖస్స హదయం ఆసీతి పితామహ కణ్హాజినాయ వుత్తం ఏతం వచనం సుత్వా తస్స హదయం దుక్ఖం ఆసి. రోహినీహేవ తమ్బక్ఖీతి తమ్బవణ్ణేహి వియ రత్తఅక్ఖీహి మమ పితా తస్మిం ఖణే అస్సూని పవత్తయి.

    Tattha dukkhassa hadayaṃ āsīti pitāmaha kaṇhājināya vuttaṃ etaṃ vacanaṃ sutvā tassa hadayaṃ dukkhaṃ āsi. Rohinīheva tambakkhīti tambavaṇṇehi viya rattaakkhīhi mama pitā tasmiṃ khaṇe assūni pavattayi.

    ఇదానిస్సా తం వచనం దస్సేన్తో ఆహ –

    Idānissā taṃ vacanaṃ dassento āha –

    ౨౩౧౭.

    2317.

    ‘‘యం తం కణ్హాజినావోచ, అయం మం తాత బ్రాహ్మణో;

    ‘‘Yaṃ taṃ kaṇhājināvoca, ayaṃ maṃ tāta brāhmaṇo;

    లట్ఠియా పటికోటేతి, ఘరే జాతంవ దాసియం.

    Laṭṭhiyā paṭikoṭeti, ghare jātaṃva dāsiyaṃ.

    ౨౩౧౮.

    2318.

    ‘‘న చాయం బ్రాహ్మణో తాత, ధమ్మికా హోన్తి బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Na cāyaṃ brāhmaṇo tāta, dhammikā honti brāhmaṇā;

    యక్ఖో బ్రాహ్మణవణ్ణేన, ఖాదితుం తాత నేతి నో;

    Yakkho brāhmaṇavaṇṇena, khādituṃ tāta neti no;

    నీయమానే పిసాచేన, కిం ను తాత ఉదిక్ఖసీ’’తి.

    Nīyamāne pisācena, kiṃ nu tāta udikkhasī’’ti.

    అథ నే కుమారే బ్రాహ్మణం అముఞ్చన్తే దిస్వా రాజా గాథమాహ –

    Atha ne kumāre brāhmaṇaṃ amuñcante disvā rājā gāthamāha –

    ౨౩౧౯.

    2319.

    ‘‘రాజపుత్తీ చ వో మాతా, రాజపుత్తో చ వో పితా;

    ‘‘Rājaputtī ca vo mātā, rājaputto ca vo pitā;

    పుబ్బే మే అఙ్కమారుయ్హ, కిం ను తిట్ఠథ ఆరకా’’తి.

    Pubbe me aṅkamāruyha, kiṃ nu tiṭṭhatha ārakā’’ti.

    తత్థ పుబ్బే మేతి తుమ్హే ఇతో పుబ్బే మం దిస్వా వేగేనాగన్త్వా మమ అఙ్కమారుయ్హ, ఇదాని కిం ను ఆరకా తిట్ఠథాతి?

    Tattha pubbe meti tumhe ito pubbe maṃ disvā vegenāgantvā mama aṅkamāruyha, idāni kiṃ nu ārakā tiṭṭhathāti?

    కుమారో ఆహ –

    Kumāro āha –

    ౨౩౨౦.

    2320.

    ‘‘రాజపుత్తీ చ నో మాతా, రాజపుత్తో చ నో పితా;

    ‘‘Rājaputtī ca no mātā, rājaputto ca no pitā;

    దాసా మయం బ్రాహ్మణస్స, తస్మా తిట్ఠామ ఆరకా’’తి.

    Dāsā mayaṃ brāhmaṇassa, tasmā tiṭṭhāma ārakā’’ti.

    తత్థ దాసా మయన్తి ఇదాని పన మయం బ్రాహ్మణస్స దాసా భవామ.

    Tattha dāsā mayanti idāni pana mayaṃ brāhmaṇassa dāsā bhavāma.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౨౩౨౧.

    2321.

    ‘‘మా సమ్మేవం అవచుత్థ, డయ్హతే హదయం మమ;

    ‘‘Mā sammevaṃ avacuttha, ḍayhate hadayaṃ mama;

    చితకాయంవ మే కాయో, ఆసనే న సుఖం లభే.

    Citakāyaṃva me kāyo, āsane na sukhaṃ labhe.

    ౨౩౨౨.

    2322.

    ‘‘మా సమ్మేవం అవచుత్థ, భియ్యో సోకం జనేథ మం;

    ‘‘Mā sammevaṃ avacuttha, bhiyyo sokaṃ janetha maṃ;

    నిక్కిణిస్సామి దబ్బేన, న వో దాసా భవిస్సథ.

    Nikkiṇissāmi dabbena, na vo dāsā bhavissatha.

    ౨౩౨౩.

    2323.

    ‘‘కిమగ్ఘియఞ్హి వో తాత, బ్రాహ్మణస్స పితా అదా;

    ‘‘Kimagghiyañhi vo tāta, brāhmaṇassa pitā adā;

    యథాభూతం మే అక్ఖాథ, పటిపాదేన్తు బ్రాహ్మణ’’న్తి.

    Yathābhūtaṃ me akkhātha, paṭipādentu brāhmaṇa’’nti.

    తత్థ సమ్మాతి పియవచనం. చితకాయంవ మే కాయోతి ఇదాని మమ కాయో అఙ్గారచితకాయం ఆరోపితో వియ జాతో. జనేథ మన్తి జనేథ మే, అయమేవ వా పాఠో. నిక్కిణిస్సామి దబ్బేనాతి ధనం దత్వా మోచేస్సామి. కిమగ్ఘియన్తి కిం అగ్ఘం కత్వా. పటిపాదేన్తూతి ధనం పటిచ్ఛాపేన్తు.

    Tattha sammāti piyavacanaṃ. Citakāyaṃva me kāyoti idāni mama kāyo aṅgāracitakāyaṃ āropito viya jāto. Janetha manti janetha me, ayameva vā pāṭho. Nikkiṇissāmi dabbenāti dhanaṃ datvā mocessāmi. Kimagghiyanti kiṃ agghaṃ katvā. Paṭipādentūti dhanaṃ paṭicchāpentu.

    కుమారో ఆహ –

    Kumāro āha –

    ౨౩౨౪.

    2324.

    ‘‘సహస్సగ్ఘఞ్హి మం తాత, బ్రాహ్మణస్స పితా అదా;

    ‘‘Sahassagghañhi maṃ tāta, brāhmaṇassa pitā adā;

    అథ కణ్హాజినం కఞ్ఞం, హత్థినా చ సతేన చా’’తి.

    Atha kaṇhājinaṃ kaññaṃ, hatthinā ca satena cā’’ti.

    తత్థ సహస్సగ్ఘం హీతి దేవ, మం పితా తదా నిక్ఖసహస్సం అగ్ఘాపేత్వా అదాసి. అథ కణ్హాజినన్తి కనిట్ఠం పన మే కణ్హాజినం. హత్థినా చ సతేన చాతి హత్థీనఞ్చ అస్సానఞ్చ ఉసభానఞ్చ నిక్ఖానఞ్చాతి సబ్బేసం ఏతేసం సతేన అన్తమసో మఞ్చపీఠపాదుకే ఉపాదాయ సబ్బసతేన అగ్ఘాపేసీతి.

    Tattha sahassagghaṃ hīti deva, maṃ pitā tadā nikkhasahassaṃ agghāpetvā adāsi. Atha kaṇhājinanti kaniṭṭhaṃ pana me kaṇhājinaṃ. Hatthinā ca satena cāti hatthīnañca assānañca usabhānañca nikkhānañcāti sabbesaṃ etesaṃ satena antamaso mañcapīṭhapāduke upādāya sabbasatena agghāpesīti.

    రాజా కుమారానం నిక్కయం దాపేన్తో ఆహ –

    Rājā kumārānaṃ nikkayaṃ dāpento āha –

    ౨౩౨౫.

    2325.

    ‘‘ఉట్ఠేహి కత్తే తరమానో, బ్రాహ్మణస్స అవాకర;

    ‘‘Uṭṭhehi katte taramāno, brāhmaṇassa avākara;

    దాసిసతం దాససతం, గవం హత్థుసభం సతం;

    Dāsisataṃ dāsasataṃ, gavaṃ hatthusabhaṃ sataṃ;

    జాతరూపసహస్సఞ్చ, పుత్తానం దేహి నిక్కయ’’న్తి.

    Jātarūpasahassañca, puttānaṃ dehi nikkaya’’nti.

    తత్థ అవాకరాతి దేహి.

    Tattha avākarāti dehi.

    ౨౩౨౬.

    2326.

    ‘‘తతో కత్తా తరమానో, బ్రాహ్మణస్స అవాకరి;

    ‘‘Tato kattā taramāno, brāhmaṇassa avākari;

    దాసిసతం దాససతం, గవం హత్థుసభం సతం;

    Dāsisataṃ dāsasataṃ, gavaṃ hatthusabhaṃ sataṃ;

    జాతరూపసహస్సఞ్చ, పుత్తానందాసి నిక్కయ’’న్తి.

    Jātarūpasahassañca, puttānaṃdāsi nikkaya’’nti.

    తత్థ అవాకరీతి అదాసి. నిక్కయన్తి అగ్ఘస్స మూలం.

    Tattha avākarīti adāsi. Nikkayanti agghassa mūlaṃ.

    ఏవం బ్రాహ్మణస్స సబ్బసతఞ్చ నిక్ఖసహస్సఞ్చ కుమారానం నిక్కయం అదాసి, సత్తభూమికఞ్చ పాసాదం, బ్రాహ్మణస్స పరివారో మహా అహోసి. సో ధనం పటిసామేత్వా పాసాదం అభిరుయ్హ సాదురసభోజనం భుఞ్జిత్వా మహాసయనే నిపజ్జి. కుమారే సీసం నహాపేత్వా భోజేత్వా అలఙ్కరిత్వా ఏకం అయ్యకో, ఏకం అయ్యికాతి ద్వేపి ఉచ్ఛఙ్గే ఉపవేసేసుం. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ brāhmaṇassa sabbasatañca nikkhasahassañca kumārānaṃ nikkayaṃ adāsi, sattabhūmikañca pāsādaṃ, brāhmaṇassa parivāro mahā ahosi. So dhanaṃ paṭisāmetvā pāsādaṃ abhiruyha sādurasabhojanaṃ bhuñjitvā mahāsayane nipajji. Kumāre sīsaṃ nahāpetvā bhojetvā alaṅkaritvā ekaṃ ayyako, ekaṃ ayyikāti dvepi ucchaṅge upavesesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౨౭.

    2327.

    ‘‘నిక్కిణిత్వా నహాపేత్వా, భోజయిత్వాన దారకే;

    ‘‘Nikkiṇitvā nahāpetvā, bhojayitvāna dārake;

    సమలఙ్కరిత్వా భణ్డేన, ఉచ్ఛఙ్గే ఉపవేసయుం.

    Samalaṅkaritvā bhaṇḍena, ucchaṅge upavesayuṃ.

    ౨౩౨౮.

    2328.

    ‘‘సీసం న్హాతే సుచివత్థే, సబ్బాభరణభూసితే;

    ‘‘Sīsaṃ nhāte sucivatthe, sabbābharaṇabhūsite;

    రాజా అఙ్కే కరిత్వాన, అయ్యకో పరిపుచ్ఛథ.

    Rājā aṅke karitvāna, ayyako paripucchatha.

    ౨౩౨౯.

    2329.

    ‘‘కుణ్డలే ఘుసితే మాలే, సబ్బాభరణభూసితే;

    ‘‘Kuṇḍale ghusite māle, sabbābharaṇabhūsite;

    రాజా అఙ్కే కరిత్వాన, ఇదం వచనమబ్రవి.

    Rājā aṅke karitvāna, idaṃ vacanamabravi.

    ౨౩౩౦.

    2330.

    ‘‘కచ్చి ఉభో అరోగా తే, జాలి మాతాపితా తవ;

    ‘‘Kacci ubho arogā te, jāli mātāpitā tava;

    కచ్చి ఉఞ్ఛేన యాపేన్తి, కచ్చి మూలఫలా బహూ.

    Kacci uñchena yāpenti, kacci mūlaphalā bahū.

    ౨౩౩౧.

    2331.

    ‘‘కచ్చి డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, కచ్చి హింసా న విజ్జతీ’’తి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    తత్థ కుణ్డలేతి కుణ్డలాని పిలన్ధాపేత్వా. ఘుసితేతి ఉగ్ఘోసితే మనోరమం రవం రవన్తే. మాలేతి పుప్ఫాని పిలన్ధాపేత్వా. అఙ్కే కరిత్వానాతి జాలికుమారం అఙ్కే నిసీదాపేత్వా.

    Tattha kuṇḍaleti kuṇḍalāni pilandhāpetvā. Ghusiteti ugghosite manoramaṃ ravaṃ ravante. Māleti pupphāni pilandhāpetvā. Aṅke karitvānāti jālikumāraṃ aṅke nisīdāpetvā.

    కుమారో ఆహ –

    Kumāro āha –

    ౨౩౩౨.

    2332.

    ‘‘అథో ఉభో అరోగా మే, దేవ మాతాపితా మమ;

    ‘‘Atho ubho arogā me, deva mātāpitā mama;

    అథో ఉఞ్ఛేన యాపేన్తి, అథో మూలఫలా బహూ.

    Atho uñchena yāpenti, atho mūlaphalā bahū.

    ౨౩౩౩.

    2333.

    ‘‘అథో డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, హింసా నేసం న విజ్జతి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā nesaṃ na vijjati.

    ౨౩౩౪.

    2334.

    ‘‘ఖణన్తాలుకలమ్బాని, బిలాని తక్కలాని చ;

    ‘‘Khaṇantālukalambāni, bilāni takkalāni ca;

    కోలం భల్లాతకం బేల్లం, సా నో ఆహత్వ పోసతి.

    Kolaṃ bhallātakaṃ bellaṃ, sā no āhatva posati.

    ౨౩౩౫.

    2335.

    ‘‘యఞ్చేవ సా ఆహరతి, వనమూలఫలహారియా;

    ‘‘Yañceva sā āharati, vanamūlaphalahāriyā;

    తం నో సబ్బే సమాగన్త్వా, రత్తిం భుఞ్జామ నో దివా.

    Taṃ no sabbe samāgantvā, rattiṃ bhuñjāma no divā.

    ౨౩౩౬.

    2336.

    ‘‘అమ్మావ నో కిసా పణ్డు, ఆహరన్తీ దుమప్ఫలం;

    ‘‘Ammāva no kisā paṇḍu, āharantī dumapphalaṃ;

    వాతాతపేన సుఖుమాలీ, పదుమం హత్థగతామివ.

    Vātātapena sukhumālī, padumaṃ hatthagatāmiva.

    ౨౩౩౭.

    2337.

    ‘‘అమ్మాయ పతనూ కేసా, విచరన్త్యా బ్రహావనే;

    ‘‘Ammāya patanū kesā, vicarantyā brahāvane;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, ఖగ్గదీపినిసేవితే.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, khaggadīpinisevite.

    ౨౩౩౮.

    2338.

    ‘‘కేసేసు జటం బన్ధిత్వా, కచ్ఛే జల్లమధారయి;

    ‘‘Kesesu jaṭaṃ bandhitvā, kacche jallamadhārayi;

    చమ్మవాసీ ఛమా సేతి, జాతవేదం నమస్సతీ’’తి.

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    తత్థ ఖణన్తాలుకలమ్బానీతి ఖణన్తీ ఆలూని చ కలమ్బాని చ. ఇమినా మాతాపితూనం కిచ్ఛజీవికం వణ్ణేతి. తం నోతి ఏత్థ నోతి నిపాతమత్తం. పదుమం హత్థగతామివాతి హత్థేన పరిమద్దితం పదుమం వియ జాతా. పతనూ కేసాతి దేవ, అమ్మాయ మే మహావనే విచరన్తియా తే భమరపత్తవణ్ణా కాళకేసా రుక్ఖసాఖాదీహి విలుత్తా పతనూ జాతా. జల్లమధారయీతి ఉభోహి కచ్ఛేహి జల్లం ధారేతి, కిలిట్ఠవేసేన విచరతీతి.

    Tattha khaṇantālukalambānīti khaṇantī ālūni ca kalambāni ca. Iminā mātāpitūnaṃ kicchajīvikaṃ vaṇṇeti. Taṃ noti ettha noti nipātamattaṃ. Padumaṃ hatthagatāmivāti hatthena parimadditaṃ padumaṃ viya jātā. Patanū kesāti deva, ammāya me mahāvane vicarantiyā te bhamarapattavaṇṇā kāḷakesā rukkhasākhādīhi viluttā patanū jātā. Jallamadhārayīti ubhohi kacchehi jallaṃ dhāreti, kiliṭṭhavesena vicaratīti.

    సో ఏవం మాతు దుక్ఖితభావం కథేత్వా అయ్యకం చోదేన్తో ఇమం గాథమాహ –

    So evaṃ mātu dukkhitabhāvaṃ kathetvā ayyakaṃ codento imaṃ gāthamāha –

    ౨౩౩౯.

    2339.

    ‘‘పుత్తా పియా మనుస్సానం, లోకస్మిం ఉదపజ్జిసుం;

    ‘‘Puttā piyā manussānaṃ, lokasmiṃ udapajjisuṃ;

    న హి నూనమ్హాకం అయ్యస్స, పుత్తే స్నేహో అజాయథా’’తి.

    Na hi nūnamhākaṃ ayyassa, putte sneho ajāyathā’’ti.

    తత్థ ఉదపజ్జిసున్తి ఉప్పజ్జింసు.

    Tattha udapajjisunti uppajjiṃsu.

    తతో రాజా అత్తనో దోసం ఆవికరోన్తో ఆహ –

    Tato rājā attano dosaṃ āvikaronto āha –

    ౨౩౪౦.

    2340.

    ‘‘దుక్కటఞ్చ హి నో పుత్త, భూనహచ్చం కతం మయా;

    ‘‘Dukkaṭañca hi no putta, bhūnahaccaṃ kataṃ mayā;

    యోహం సివీనం వచనా, పబ్బాజేసిమదూసకం.

    Yohaṃ sivīnaṃ vacanā, pabbājesimadūsakaṃ.

    ౨౩౪౧.

    2341.

    ‘‘యం మే కిఞ్చి ఇధ అత్థి, ధనం ధఞ్ఞఞ్చ విజ్జతి;

    ‘‘Yaṃ me kiñci idha atthi, dhanaṃ dhaññañca vijjati;

    ఏతు వేస్సన్తరో రాజా, సివిరట్ఠే పసాసతూ’’తి.

    Etu vessantaro rājā, siviraṭṭhe pasāsatū’’ti.

    తత్థ పుత్తాతి పుత్త జాలి ఏతం అమ్హాకం దుక్కటం. భూనహచ్చన్తి వుడ్ఢిఘాతకమ్మం. యం మే కిఞ్చీతి తాత, యం మే కిఞ్చి ఇధ అత్థి, సబ్బం తే పితు దేమి. సివిరట్ఠే పసాసతూతి ఇమస్మిం నగరే సో రాజా హుత్వా పసాసతూతి.

    Tattha puttāti putta jāli etaṃ amhākaṃ dukkaṭaṃ. Bhūnahaccanti vuḍḍhighātakammaṃ. Yaṃ me kiñcīti tāta, yaṃ me kiñci idha atthi, sabbaṃ te pitu demi. Siviraṭṭhe pasāsatūti imasmiṃ nagare so rājā hutvā pasāsatūti.

    కుమారో ఆహ –

    Kumāro āha –

    ౨౩౪౨.

    2342.

    ‘‘న దేవ మయ్హం వచనా, ఏహితి సివిసుత్తమో;

    ‘‘Na deva mayhaṃ vacanā, ehiti sivisuttamo;

    సయమేవ దేవో గన్త్వా, సిఞ్చ భోగేహి అత్రజ’’న్తి.

    Sayameva devo gantvā, siñca bhogehi atraja’’nti.

    తత్థ సివిసుత్తమోతి సివిసేట్ఠో వేస్సన్తరో. సిఞ్చాతి మహామేఘో వియ వుట్ఠియా భోగేహి అభిసిఞ్చ.

    Tattha sivisuttamoti siviseṭṭho vessantaro. Siñcāti mahāmegho viya vuṭṭhiyā bhogehi abhisiñca.

    ౨౩౪౩.

    2343.

    ‘‘తతో సేనాపతిం రాజా, సఞ్జయో అజ్ఝభాసథ;

    ‘‘Tato senāpatiṃ rājā, sañjayo ajjhabhāsatha;

    హత్థీ అస్సా రథా పత్తీ, సేనా సన్నాహయన్తు నం;

    Hatthī assā rathā pattī, senā sannāhayantu naṃ;

    నేగమా చ మం అన్వేన్తు, బ్రాహ్మణా చ పురోహితా.

    Negamā ca maṃ anventu, brāhmaṇā ca purohitā.

    ౨౩౪౪.

    2344.

    ‘‘తతో సట్ఠిసహస్సాని, యోధినో చారుదస్సనా;

    ‘‘Tato saṭṭhisahassāni, yodhino cārudassanā;

    ఖిప్పమాయన్తు సన్నద్ధా, నానావణ్ణేహిలఙ్కతా.

    Khippamāyantu sannaddhā, nānāvaṇṇehilaṅkatā.

    ౨౩౪౫.

    2345.

    ‘‘నీలవత్థధరా నేకే, పీతానేకే నివాసితా;

    ‘‘Nīlavatthadharā neke, pītāneke nivāsitā;

    అఞ్ఞే లోహితఉణ్హీసా, సుద్ధానేకే నివాసితా;

    Aññe lohitauṇhīsā, suddhāneke nivāsitā;

    ఖిప్పమాయన్తు సన్నద్ధా, నానావణ్ణేహిలఙ్కతా.

    Khippamāyantu sannaddhā, nānāvaṇṇehilaṅkatā.

    ౨౩౪౬.

    2346.

    ‘‘హిమవా యథా గన్ధధరో, పబ్బతో గన్ధమాదనో;

    ‘‘Himavā yathā gandhadharo, pabbato gandhamādano;

    నానారుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నో, మహాభూతగణాలయో.

    Nānārukkhehi sañchanno, mahābhūtagaṇālayo.

    ౨౩౪౭.

    2347.

    ‘‘ఓసధేహి చ దిబ్బేహి, దిసా భాతి పవాతి చ;

    ‘‘Osadhehi ca dibbehi, disā bhāti pavāti ca;

    ఖిప్పమాయన్తు సన్నద్ధా, దిసా భన్తు పవన్తు చ.

    Khippamāyantu sannaddhā, disā bhantu pavantu ca.

    ౨౩౪౮.

    2348.

    ‘‘తతో నాగసహస్సాని, యోజయన్తు చతుద్దస;

    ‘‘Tato nāgasahassāni, yojayantu catuddasa;

    సువణ్ణకచ్ఛా మాతఙ్గా, హేమకప్పనవాససా.

    Suvaṇṇakacchā mātaṅgā, hemakappanavāsasā.

    ౨౩౪౯.

    2349.

    ‘‘ఆరూళ్హా గామణీయేహి, తోమరఙ్కుసపాణిభి;

    ‘‘Ārūḷhā gāmaṇīyehi, tomaraṅkusapāṇibhi;

    ఖిప్పమాయన్తు సన్నద్ధా, హత్థిక్ఖన్ధేహి దస్సితా.

    Khippamāyantu sannaddhā, hatthikkhandhehi dassitā.

    ౨౩౫౦.

    2350.

    ‘‘తతో అస్ససహస్సాని, యోజయన్తు చతుద్దస;

    ‘‘Tato assasahassāni, yojayantu catuddasa;

    ఆజానీయావ జాతియా, సిన్ధవా సీఘవాహనా.

    Ājānīyāva jātiyā, sindhavā sīghavāhanā.

    ౨౩౫౧.

    2351.

    ‘‘ఆరూళ్హా గామణీయేహి, ఇల్లియాచాపధారిభి;

    ‘‘Ārūḷhā gāmaṇīyehi, illiyācāpadhāribhi;

    ఖిప్పమాయన్తు సన్నద్ధా, అస్సపిట్ఠేహీలఙ్కతా.

    Khippamāyantu sannaddhā, assapiṭṭhehīlaṅkatā.

    ౨౩౫౨.

    2352.

    ‘‘తతో రథసహస్సాని, యోజయన్తు చతుద్దస;

    ‘‘Tato rathasahassāni, yojayantu catuddasa;

    అయోసుకతనేమియో, సువణ్ణచితపక్ఖరే.

    Ayosukatanemiyo, suvaṇṇacitapakkhare.

    ౨౩౫౩.

    2353.

    ‘‘ఆరోపేన్తు ధజే తత్థ, చమ్మాని కవచాని చ;

    ‘‘Āropentu dhaje tattha, cammāni kavacāni ca;

    విప్పాలేన్తు చ చాపాని, దళ్హధమ్మా పహారినో;

    Vippālentu ca cāpāni, daḷhadhammā pahārino;

    ఖిప్పమాయన్తు సన్నద్ధా, రథేసు రథజీవినో’’తి.

    Khippamāyantu sannaddhā, rathesu rathajīvino’’ti.

    తత్థ సన్నాహయన్తునన్తి సన్నయ్హన్తు. సట్ఠిసహస్సానీతి మమ పుత్తేన సహజాతా సట్ఠిసహస్సా అమచ్చా. నీలవత్థధరా నేకేతి ఏకే నీలవత్థనివాసితా హుత్వా ఆయన్తు. మహాభూతగణాలయోతి బహుయక్ఖగణానం ఆలయో. దిసా భన్తు పవన్తు చాతి వుత్తప్పకారో హిమవా వియ ఆభరణవిలేపనాదీహి ఓభాసేన్తు చేవ పవాయన్తు చ. హత్థిక్ఖన్ధేహీతి తే హత్థిగామణినో హత్థిక్ఖన్ధేహి ఖిప్పమాయన్తు. దస్సితాతి దస్సితవిభూసనా. అయోసుకతనేమియోతి అయేన సుట్ఠు పరిక్ఖిత్తనేమియో. సువణ్ణచితపక్ఖరేతి సువణ్ణేన ఖచితపక్ఖరే. ఏవరూపే చుద్దస సహస్సే రథే యోజయన్తూతి వదతి. విప్పాలేన్తూతి ఆరోపేన్తు.

    Tattha sannāhayantunanti sannayhantu. Saṭṭhisahassānīti mama puttena sahajātā saṭṭhisahassā amaccā. Nīlavatthadharā neketi eke nīlavatthanivāsitā hutvā āyantu. Mahābhūtagaṇālayoti bahuyakkhagaṇānaṃ ālayo. Disā bhantu pavantu cāti vuttappakāro himavā viya ābharaṇavilepanādīhi obhāsentu ceva pavāyantu ca. Hatthikkhandhehīti te hatthigāmaṇino hatthikkhandhehi khippamāyantu. Dassitāti dassitavibhūsanā. Ayosukatanemiyoti ayena suṭṭhu parikkhittanemiyo. Suvaṇṇacitapakkhareti suvaṇṇena khacitapakkhare. Evarūpe cuddasa sahasse rathe yojayantūti vadati. Vippālentūti āropentu.

    ఏవం రాజా సేనఙ్గం విచారేత్వా ‘‘పుత్తస్స మే జేతుత్తరనగరతో యావ వఙ్కపబ్బతా అట్ఠుసభవిత్థారం ఆగమనమగ్గం సమతలం కత్వా మగ్గాలఙ్కారత్థాయ ఇదఞ్చిదఞ్చ కరోథా’’తి ఆణాపేన్తో ఆహ –

    Evaṃ rājā senaṅgaṃ vicāretvā ‘‘puttassa me jetuttaranagarato yāva vaṅkapabbatā aṭṭhusabhavitthāraṃ āgamanamaggaṃ samatalaṃ katvā maggālaṅkāratthāya idañcidañca karothā’’ti āṇāpento āha –

    ౨౩౫౪.

    2354.

    ‘‘లాజా ఓలోపియా పుప్ఫా, మాలాగన్ధవిలేపనా;

    ‘‘Lājā olopiyā pupphā, mālāgandhavilepanā;

    అగ్ఘియాని చ తిట్ఠన్తు, యేన మగ్గేన ఏహితి.

    Agghiyāni ca tiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ౨౩౫౫.

    2355.

    ‘‘గామే గామే సతం కుమ్భా, మేరయస్స సురాయ చ;

    ‘‘Gāme gāme sataṃ kumbhā, merayassa surāya ca;

    మగ్గమ్హి పతితిట్ఠన్తు, యేన మగ్గేన ఏహితి.

    Maggamhi patitiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ౨౩౫౬.

    2356.

    ‘‘మంసా పూవా సఙ్కులియో, కుమ్మాసా మచ్ఛసంయుతా;

    ‘‘Maṃsā pūvā saṅkuliyo, kummāsā macchasaṃyutā;

    మగ్గమ్హి పతితిట్ఠన్తు, యేన మగ్గేన ఏహితి.

    Maggamhi patitiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ౨౩౫౭.

    2357.

    ‘‘సప్పి తేలం దధి ఖీరం, కఙ్గుబీజా బహూ సురా;

    ‘‘Sappi telaṃ dadhi khīraṃ, kaṅgubījā bahū surā;

    మగ్గమ్హి పతితిట్ఠన్తు, యేన మగ్గేన ఏహితి.

    Maggamhi patitiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ౨౩౫౮.

    2358.

    ‘‘ఆళారికా చ సూదా చ, నటనట్టకగాయినో;

    ‘‘Āḷārikā ca sūdā ca, naṭanaṭṭakagāyino;

    పాణిస్సరా కుమ్భథూణియో, మన్దకా సోకజ్ఝాయికా.

    Pāṇissarā kumbhathūṇiyo, mandakā sokajjhāyikā.

    ౨౩౫౯.

    2359.

    ‘‘ఆహఞ్ఞన్తు సబ్బవీణా, భేరియో దిన్దిమాని చ;

    ‘‘Āhaññantu sabbavīṇā, bheriyo dindimāni ca;

    ఖరముఖాని ధమేన్తు, నదన్తు ఏకపోక్ఖరా.

    Kharamukhāni dhamentu, nadantu ekapokkharā.

    ౨౩౬౦.

    2360.

    ‘‘ముదిఙ్గా పణవా సఙ్ఖా, గోధా పరివదేన్తికా;

    ‘‘Mudiṅgā paṇavā saṅkhā, godhā parivadentikā;

    దిన్దిమాని చ హఞ్ఞన్తు, కుతుమ్పదిన్దిమాని చా’’తి.

    Dindimāni ca haññantu, kutumpadindimāni cā’’ti.

    తత్థ లాజా ఓలోపియా పుప్ఫాతి లాజేహి సద్ధిం లాజపఞ్చమకాని పుప్ఫాని ఓకిరన్తానం ఓకిరణపుప్ఫాని పటియాదేథాతి ఆణాపేతి. మాలాగన్ధవిలేపనాతి మగ్గవితానే ఓలమ్బకమాలా చేవ గన్ధవిలేపనాని చ. అగ్ఘియాని చాతి పుప్ఫఅగ్ఘియాని చేవ రతనఅగ్ఘియాని చ యేన మగ్గేన మమ పుత్తో ఏహితి, తత్థ తిట్ఠన్తు. గామే గామేతి గామద్వారే గామద్వారే. పతితిట్ఠన్తూతి పిపాసితానం పివనత్థాయ పటియాదితా హుత్వా సురామేరయమజ్జకుమ్భా తిట్ఠన్తు. మచ్ఛసంయుతాతి మచ్ఛేహి సంయుత్తా. కఙ్గుబీజాతి కఙ్గుపిట్ఠమయా. మన్దకాతి మన్దకగాయినో. సోకజ్ఝాయికాతి మాయాకారా, అఞ్ఞేపి వా యే కేచి ఉప్పన్నసోకహరణసమత్థా సోకజ్ఝాయికాతి వుచ్చన్తి, సోచన్తే జనే అత్తనో వంసఘోసపరమ్పరానం నచ్చే కతే నిస్సోకే కత్వా సయాపకాతి అత్థో. ఖరముఖానీతి సాముద్దికమహాముఖసఙ్ఖా. సఙ్ఖాతి దక్ఖిణావట్టా ముట్ఠిసఙ్ఖా , నాళిసఙ్ఖాతి ద్వే సఙ్ఖా. గోధా పరివదేన్తికా దిన్దిమాని కుతుమ్పదిన్దిమానీతి ఇమానిపి చత్తారి తూరియానేవ.

    Tattha lājā olopiyā pupphāti lājehi saddhiṃ lājapañcamakāni pupphāni okirantānaṃ okiraṇapupphāni paṭiyādethāti āṇāpeti. Mālāgandhavilepanāti maggavitāne olambakamālā ceva gandhavilepanāni ca. Agghiyāni cāti pupphaagghiyāni ceva ratanaagghiyāni ca yena maggena mama putto ehiti, tattha tiṭṭhantu. Gāme gāmeti gāmadvāre gāmadvāre. Patitiṭṭhantūti pipāsitānaṃ pivanatthāya paṭiyāditā hutvā surāmerayamajjakumbhā tiṭṭhantu. Macchasaṃyutāti macchehi saṃyuttā. Kaṅgubījāti kaṅgupiṭṭhamayā. Mandakāti mandakagāyino. Sokajjhāyikāti māyākārā, aññepi vā ye keci uppannasokaharaṇasamatthā sokajjhāyikāti vuccanti, socante jane attano vaṃsaghosaparamparānaṃ nacce kate nissoke katvā sayāpakāti attho. Kharamukhānīti sāmuddikamahāmukhasaṅkhā. Saṅkhāti dakkhiṇāvaṭṭā muṭṭhisaṅkhā , nāḷisaṅkhāti dve saṅkhā. Godhā parivadentikā dindimāni kutumpadindimānīti imānipi cattāri tūriyāneva.

    ఏవం రాజా మగ్గాలఙ్కారాని విచారేసి. జూజకోపి పమాణాతిక్కన్తం భుఞ్జిత్వా జీరాపేతుం అసక్కోన్తో తత్థేవ కాలమకాసి. రాజా తస్స సరీరకిచ్చం కారాపేత్వా ‘‘నగరే కోచి బ్రాహ్మణస్స ఞాతకో అత్థి, ఇదం గణ్హాతూ’’తి భేరిం చరాపేసి. న కఞ్చిస్స ఞాతకం పస్సి, ధనం పున రఞ్ఞోయేవ అహోసి. అథ సత్తమే దివసే సబ్బా సేనా సన్నిపతి. అథ రాజా మహన్తేన పరివారేన జాలిం మగ్గనాయకం కత్వా నిక్ఖమి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ rājā maggālaṅkārāni vicāresi. Jūjakopi pamāṇātikkantaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto tattheva kālamakāsi. Rājā tassa sarīrakiccaṃ kārāpetvā ‘‘nagare koci brāhmaṇassa ñātako atthi, idaṃ gaṇhātū’’ti bheriṃ carāpesi. Na kañcissa ñātakaṃ passi, dhanaṃ puna raññoyeva ahosi. Atha sattame divase sabbā senā sannipati. Atha rājā mahantena parivārena jāliṃ magganāyakaṃ katvā nikkhami. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౬౧.

    2361.

    ‘‘సా సేనా మహతీ ఆసి, ఉయ్యుత్తా సివివాహినీ;

    ‘‘Sā senā mahatī āsi, uyyuttā sivivāhinī;

    జాలినా మగ్గనాయేన, వఙ్కం పాయాసి పబ్బతం.

    Jālinā magganāyena, vaṅkaṃ pāyāsi pabbataṃ.

    ౨౩౬౨.

    2362.

    ‘‘కోఞ్చం నదతి మాతఙ్గో, కుఞ్జరో సట్ఠిహాయనో;

    ‘‘Koñcaṃ nadati mātaṅgo, kuñjaro saṭṭhihāyano;

    కచ్ఛాయ బద్ధమానాయ, కోఞ్చం నదతి వారణో.

    Kacchāya baddhamānāya, koñcaṃ nadati vāraṇo.

    ౨౩౬౩.

    2363.

    ‘‘ఆజానీయా హసియన్తి, నేమిఘోసో అజాయథ;

    ‘‘Ājānīyā hasiyanti, nemighoso ajāyatha;

    అబ్భం రజో అచ్ఛాదేసి, ఉయ్యుత్తా సివివాహినీ.

    Abbhaṃ rajo acchādesi, uyyuttā sivivāhinī.

    ౨౩౬౪.

    2364.

    ‘‘సా సేనా మహతీ ఆసి, ఉయ్యుత్తా హారహారినీ;

    ‘‘Sā senā mahatī āsi, uyyuttā hārahārinī;

    జాలినా మగ్గనాయేన, వఙ్కం పాయాసి పబ్బతం.

    Jālinā magganāyena, vaṅkaṃ pāyāsi pabbataṃ.

    ౨౩౬౫.

    2365.

    ‘‘తే పావింసు బ్రహారఞ్ఞం, బహుసాఖం మహోదకం;

    ‘‘Te pāviṃsu brahāraññaṃ, bahusākhaṃ mahodakaṃ;

    పుప్ఫరుక్ఖేహి సఞ్ఛన్నం, ఫలరుక్ఖేహి చూభయం.

    Puppharukkhehi sañchannaṃ, phalarukkhehi cūbhayaṃ.

    ౨౩౬౬.

    2366.

    ‘‘తత్థ బిన్దుస్సరా వగ్గూ, నానావణ్ణా బహూ దిజా;

    ‘‘Tattha bindussarā vaggū, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    కూజన్తముపకూజన్తి, ఉతుసమ్పుప్ఫితే దుమే.

    Kūjantamupakūjanti, utusampupphite dume.

    ౨౩౬౭.

    2367.

    ‘‘తే గన్త్వా దీఘమద్ధానం, అహోరత్తానమచ్చయే;

    ‘‘Te gantvā dīghamaddhānaṃ, ahorattānamaccaye;

    పదేసం తం ఉపాగచ్ఛుం, యత్థ వేస్సన్తరో అహూ’’తి.

    Padesaṃ taṃ upāgacchuṃ, yattha vessantaro ahū’’ti.

    తత్థ మహతీతి ద్వాదసఅక్ఖోభణిసఙ్ఖాతా సేనా. ఉయ్యుత్తాతి పయాతా. కోఞ్చం నదతీతి తదా కాలిఙ్గరట్ఠవాసినో బ్రాహ్మణా అత్తనో రట్ఠే దేవే వుట్ఠే తం నాగం ఆహరిత్వా సఞ్జయస్స అదంసు. సో హత్థీ ‘‘సామికం వత పస్సితుం లభిస్సామీ’’తి తుట్ఠో కోఞ్చనాదమకాసి. తం సన్ధాయేతం వుత్తం. కచ్ఛాయాతి సువణ్ణకచ్ఛాయ బద్ధమానాయపి తుస్సిత్వా కోఞ్చం నదతి. హసియన్తీతి హససద్దమకంసు . హారహారినీతి హరితబ్బహరణసమత్థా. పావింసూతి పవిసింసు. బహుసాఖన్తి బహురుక్ఖసాఖం. దీఘమద్ధానన్తి సట్ఠియోజనమగ్గం. ఉపాగచ్ఛున్తి యత్థ వేస్సన్తరో అహోసి, తం పదేసం ఉపగతాతి.

    Tattha mahatīti dvādasaakkhobhaṇisaṅkhātā senā. Uyyuttāti payātā. Koñcaṃ nadatīti tadā kāliṅgaraṭṭhavāsino brāhmaṇā attano raṭṭhe deve vuṭṭhe taṃ nāgaṃ āharitvā sañjayassa adaṃsu. So hatthī ‘‘sāmikaṃ vata passituṃ labhissāmī’’ti tuṭṭho koñcanādamakāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Kacchāyāti suvaṇṇakacchāya baddhamānāyapi tussitvā koñcaṃ nadati. Hasiyantīti hasasaddamakaṃsu . Hārahārinīti haritabbaharaṇasamatthā. Pāviṃsūti pavisiṃsu. Bahusākhanti bahurukkhasākhaṃ. Dīghamaddhānanti saṭṭhiyojanamaggaṃ. Upāgacchunti yattha vessantaro ahosi, taṃ padesaṃ upagatāti.

    మహారాజపబ్బవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mahārājapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ఛఖత్తియకమ్మవణ్ణనా

    Chakhattiyakammavaṇṇanā

    జాలికుమారో ముచలిన్దసరతీరే ఖన్ధావారం నివాసాపేత్వా చుద్దస రథసహస్సాని ఆగతమగ్గాభిముఖానేవ ఠపాపేత్వా తస్మిం తస్మిం పదేసే సీహబ్యగ్ఘదీపిఆదీసు ఆరక్ఖం సంవిదహి. హత్థిఆదీనం సద్దో మహా అహోసి. అథ మహాసత్తో తం సద్దం సుత్వా ‘‘కిం ను ఖో మే పచ్చామిత్తా మమ పితరం ఘాతేత్వా మమత్థాయ ఆగతా’’తి మరణభయభీతో మద్దిం ఆదాయ పబ్బతం ఆరుయ్హ సేనం ఓలోకేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Jālikumāro mucalindasaratīre khandhāvāraṃ nivāsāpetvā cuddasa rathasahassāni āgatamaggābhimukhāneva ṭhapāpetvā tasmiṃ tasmiṃ padese sīhabyagghadīpiādīsu ārakkhaṃ saṃvidahi. Hatthiādīnaṃ saddo mahā ahosi. Atha mahāsatto taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho me paccāmittā mama pitaraṃ ghātetvā mamatthāya āgatā’’ti maraṇabhayabhīto maddiṃ ādāya pabbataṃ āruyha senaṃ olokesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౬౮.

    2368.

    ‘‘తేసం సుత్వాన నిగ్ఘోసం, భీతో వేస్సన్తరో అహు;

    ‘‘Tesaṃ sutvāna nigghosaṃ, bhīto vessantaro ahu;

    పబ్బతం అభిరుహిత్వా, భీతో సేనం ఉదిక్ఖతి.

    Pabbataṃ abhiruhitvā, bhīto senaṃ udikkhati.

    ౨౩౬౯.

    2369.

    ‘‘ఇఙ్ఘ మద్ది నిసామేహి, నిగ్ఘోసో యాదిసో వనే;

    ‘‘Iṅgha maddi nisāmehi, nigghoso yādiso vane;

    ఆజానీయా హసియన్తి, ధజగ్గాని చ దిస్సరే.

    Ājānīyā hasiyanti, dhajaggāni ca dissare.

    ౨౩౭౦.

    2370.

    ‘‘ఇమే నూన అరఞ్ఞస్మిం, మిగసఙ్ఘాని లుద్దకా;

    ‘‘Ime nūna araññasmiṃ, migasaṅghāni luddakā;

    వాగురాహి పరిక్ఖిప్ప, సోబ్భం పాతేత్వా తావదే;

    Vāgurāhi parikkhippa, sobbhaṃ pātetvā tāvade;

    విక్కోసమానా తిబ్బాహి, హన్తి నేసం వరం వరం.

    Vikkosamānā tibbāhi, hanti nesaṃ varaṃ varaṃ.

    ౨౩౭౧.

    2371.

    ‘‘యథా మయం అదూసకా, అరఞ్ఞే అవరుద్ధకా;

    ‘‘Yathā mayaṃ adūsakā, araññe avaruddhakā;

    అమిత్తహత్థత్తం గతా, పస్స దుబ్బలఘాతక’’న్తి.

    Amittahatthattaṃ gatā, passa dubbalaghātaka’’nti.

    తత్థ ఇఙ్ఘాతి చోదనత్థే నిపాతో. నిసామేహీతి సకసేనా వా పరసేనా వాతి ఓలోకేహి ఉపధారేహి. ‘‘ఇమే నూన అరఞ్ఞస్మి’’న్తిఆదీనం అడ్ఢతేయ్యగాథానం ఏవమత్థసమ్బన్ధో వేదితబ్బో ‘‘మద్ది యథా అరఞ్ఞమ్హి మిగసఙ్ఘాని లుద్దకా వాగురాహి పరిక్ఖిప్ప అథ వా పన సోబ్భం పాతేత్వా తావదేవ ‘హనథ, అరే, దుట్ఠమిగే’తి విక్కోసమానా తిబ్బాహి మిగమారణసత్తీహి నేసం మిగానం వరం వరం థూలం థూలం హనన్తి, ఇమే చ నూన తథేవ అమ్హే అసబ్భాహి వాచాహి విక్కోసమానా తిబ్బాతి సత్తీహి హనిస్సన్తి, మయఞ్చ అదూసకా అరఞ్ఞే అవరుద్ధకా రట్ఠా పబ్బాజితా వనే వసామ, ఏవం సన్తేపి అమిత్తానం హత్థత్తం గతా, పస్స దుబ్బలఘాతక’’న్తి. ఏవం సో మరణభయేన పరిదేవి.

    Tattha iṅghāti codanatthe nipāto. Nisāmehīti sakasenā vā parasenā vāti olokehi upadhārehi. ‘‘Ime nūna araññasmi’’ntiādīnaṃ aḍḍhateyyagāthānaṃ evamatthasambandho veditabbo ‘‘maddi yathā araññamhi migasaṅghāni luddakā vāgurāhi parikkhippa atha vā pana sobbhaṃ pātetvā tāvadeva ‘hanatha, are, duṭṭhamige’ti vikkosamānā tibbāhi migamāraṇasattīhi nesaṃ migānaṃ varaṃ varaṃ thūlaṃ thūlaṃ hananti, ime ca nūna tatheva amhe asabbhāhi vācāhi vikkosamānā tibbāti sattīhi hanissanti, mayañca adūsakā araññe avaruddhakā raṭṭhā pabbājitā vane vasāma, evaṃ santepi amittānaṃ hatthattaṃ gatā, passa dubbalaghātaka’’nti. Evaṃ so maraṇabhayena paridevi.

    సా తస్స వచనం సుత్వా సేనం ఓలోకేత్వా ‘‘సకసేనాయ భవితబ్బ’’న్తి మహాసత్తం అస్సాసేన్తీ ఇమం గాథమాహ –

    Sā tassa vacanaṃ sutvā senaṃ oloketvā ‘‘sakasenāya bhavitabba’’nti mahāsattaṃ assāsentī imaṃ gāthamāha –

    ౨౩౭౨.

    2372.

    ‘‘అమిత్తా నప్పసాహేయ్యుం, అగ్గీవ ఉదకణ్ణవే;

    ‘‘Amittā nappasāheyyuṃ, aggīva udakaṇṇave;

    తదేవ త్వం విచిన్తేహి, అపి సోత్థి ఇతో సియా’’తి.

    Tadeva tvaṃ vicintehi, api sotthi ito siyā’’ti.

    తత్థ అగ్గీవ ఉదకణ్ణవేతి యథా తిణుక్కాదీనం వసేన ఉపనీతో అగ్గి అణ్ణవసఙ్ఖాతాని పుథులగమ్భీరాని ఉదకాని నప్పసహతి, తాపేతుం న సక్కోతి , తథా తం అమిత్తా నప్పసహేయ్యుం నాభిభవిస్సన్తి. తదేవాతి యం సక్కేన తుయ్హం వరం దత్వా ‘‘మహారాజ, న చిరస్సేవ తే పితా ఏహితీ’’తి వుత్తం, తదేవ త్వం విచిన్తేహి, అపి నామ ఇతో బలకాయతో అమ్హాకం సోత్థి సియాతి మహాసత్తం అస్సాసేసి.

    Tattha aggīva udakaṇṇaveti yathā tiṇukkādīnaṃ vasena upanīto aggi aṇṇavasaṅkhātāni puthulagambhīrāni udakāni nappasahati, tāpetuṃ na sakkoti , tathā taṃ amittā nappasaheyyuṃ nābhibhavissanti. Tadevāti yaṃ sakkena tuyhaṃ varaṃ datvā ‘‘mahārāja, na cirasseva te pitā ehitī’’ti vuttaṃ, tadeva tvaṃ vicintehi, api nāma ito balakāyato amhākaṃ sotthi siyāti mahāsattaṃ assāsesi.

    అథ మహాసత్తో సోకం తనుకం కత్వా తాయ సద్ధిం పబ్బతా ఓరుయ్హ పణ్ణసాలాద్వారే నిసీది, ఇతరాపి అత్తనో పణ్ణసాలాద్వారే నిసీది. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Atha mahāsatto sokaṃ tanukaṃ katvā tāya saddhiṃ pabbatā oruyha paṇṇasālādvāre nisīdi, itarāpi attano paṇṇasālādvāre nisīdi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౭౩.

    2373.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, ఓరోహిత్వాన పబ్బతా;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, orohitvāna pabbatā;

    నిసీది పణ్ణసాలాయం, దళ్హం కత్వాన మానస’’న్తి.

    Nisīdi paṇṇasālāyaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasa’’nti.

    తత్థ దళ్హం కత్వాన మానసన్తి మయం పబ్బజితా నామ, అమ్హాకం కో కిం కరిస్సతీతి థిరం హదయం కత్వా నిసీది.

    Tattha daḷhaṃ katvāna mānasanti mayaṃ pabbajitā nāma, amhākaṃ ko kiṃ karissatīti thiraṃ hadayaṃ katvā nisīdi.

    తస్మిం ఖణే సఞ్జయో రాజా దేవిం ఆమన్తేత్వా – ‘‘భద్దే, ఫుస్సతి అమ్హేసు సబ్బేసు ఏకతో గతేసు సోకో మహా భవిస్సతి, పఠమం తావ అహం గచ్ఛామి, తతో ‘ఇదాని సోకం వినోదేత్వా నిసిన్నా భవిస్సన్తీ’తి సల్లక్ఖేత్వా త్వం మహన్తేన పరివారేన ఆగచ్ఛేయ్యాసి. అథ థోకం కాలం వీతినామేత్వా జాలికణ్హాజినా పచ్ఛతో ఆగచ్ఛన్తూ’’తి వత్వా రథం నివత్తాపేత్వా ఆగతమగ్గాభిముఖం కత్వా తత్థ తత్థ ఆరక్ఖం సంవిదహిత్వా అలఙ్కతహత్థిక్ఖన్ధతో ఓరుయ్హ పుత్తస్స సన్తికం అగమాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tasmiṃ khaṇe sañjayo rājā deviṃ āmantetvā – ‘‘bhadde, phussati amhesu sabbesu ekato gatesu soko mahā bhavissati, paṭhamaṃ tāva ahaṃ gacchāmi, tato ‘idāni sokaṃ vinodetvā nisinnā bhavissantī’ti sallakkhetvā tvaṃ mahantena parivārena āgaccheyyāsi. Atha thokaṃ kālaṃ vītināmetvā jālikaṇhājinā pacchato āgacchantū’’ti vatvā rathaṃ nivattāpetvā āgatamaggābhimukhaṃ katvā tattha tattha ārakkhaṃ saṃvidahitvā alaṅkatahatthikkhandhato oruyha puttassa santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౭౪.

    2374.

    ‘‘నివత్తయిత్వాన రథం, వుట్ఠపేత్వాన సేనియో;

    ‘‘Nivattayitvāna rathaṃ, vuṭṭhapetvāna seniyo;

    ఏకం అరఞ్ఞే విహరన్తం, పితా పుత్తం ఉపాగమి.

    Ekaṃ araññe viharantaṃ, pitā puttaṃ upāgami.

    ౨౩౭౫.

    2375.

    ‘‘హత్థిక్ఖన్ధతో ఓరుయ్హ, ఏకంసో పఞ్జలీకతో;

    ‘‘Hatthikkhandhato oruyha, ekaṃso pañjalīkato;

    పరికిణ్ణో అమచ్చేహి, పుత్తం సిఞ్చితుమాగమి.

    Parikiṇṇo amaccehi, puttaṃ siñcitumāgami.

    ౨౩౭౬.

    2376.

    ‘‘తత్థద్దస కుమారం సో, రమ్మరూపం సమాహితం;

    ‘‘Tatthaddasa kumāraṃ so, rammarūpaṃ samāhitaṃ;

    నిసిన్నం పణ్ణసాలాయం, ఝాయన్తం అకుతోభయ’’న్తి.

    Nisinnaṃ paṇṇasālāyaṃ, jhāyantaṃ akutobhaya’’nti.

    తత్థ వుట్ఠపేత్వాన సేనియోతి ఆరక్ఖత్థాయ బలకాయే ఠపేత్వా. ఏకంసోతి ఏకంసకతఉత్తరాసఙ్గో. సిఞ్చితుమాగమీతి రజ్జే అభిసిఞ్చితుం ఉపాగమి. రమ్మరూపన్తి అనఞ్జితం అమణ్డితం.

    Tattha vuṭṭhapetvāna seniyoti ārakkhatthāya balakāye ṭhapetvā. Ekaṃsoti ekaṃsakatauttarāsaṅgo. Siñcitumāgamīti rajje abhisiñcituṃ upāgami. Rammarūpanti anañjitaṃ amaṇḍitaṃ.

    ౨౩౭౭.

    2377.

    ‘‘తఞ్చ దిస్వాన ఆయన్తం, పితరం పుత్తగిద్ధినం;

    ‘‘Tañca disvāna āyantaṃ, pitaraṃ puttagiddhinaṃ;

    వేస్సన్తరో చ మద్దీ చ, పచ్చుగ్గన్త్వా అవన్దిసుం.

    Vessantaro ca maddī ca, paccuggantvā avandisuṃ.

    ౨౩౭౮.

    2378.

    ‘‘మద్దీ చ సిరసా పాదే, ససురస్సాభివాదయి;

    ‘‘Maddī ca sirasā pāde, sasurassābhivādayi;

    మద్దీ అహఞ్హి తే దేవ, పాదే వన్దామి తే సుణ్హా;

    Maddī ahañhi te deva, pāde vandāmi te suṇhā;

    తే సు తత్థ పలిస్సజ్జ, పాణినా పరిమజ్జథా’’తి.

    Te su tattha palissajja, pāṇinā parimajjathā’’ti.

    తత్థ పాదే వన్దామి తే సుణ్హాతి అహం, దేవ, తవ సుణ్హా పాదే వన్దామీతి ఏవం వత్వా వన్ది. తే సు తత్థాతి తే ఉభోపి జనే తస్మిం సక్కదత్తియే అస్సమే పలిస్సజిత్వా హదయే నిపజ్జాపేత్వా సీసే పరిచుమ్బిత్వా ముదుకేన పాణినా పరిమజ్జథ, పిట్ఠియో నేసం పరిమజ్జి.

    Tattha pāde vandāmi te suṇhāti ahaṃ, deva, tava suṇhā pāde vandāmīti evaṃ vatvā vandi. Te su tatthāti te ubhopi jane tasmiṃ sakkadattiye assame palissajitvā hadaye nipajjāpetvā sīse paricumbitvā mudukena pāṇinā parimajjatha, piṭṭhiyo nesaṃ parimajji.

    తతో రోదిత్వా పరిదేవిత్వా రాజా సోకే పరినిబ్బుతే తేహి సద్ధిం పటిసన్థారం కరోన్తో ఆహ –

    Tato roditvā paridevitvā rājā soke parinibbute tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ౨౩౭౯.

    2379.

    ‘‘కచ్చి వో కుసలం పుత్త, కచ్చి పుత్త అనామయం;

    ‘‘Kacci vo kusalaṃ putta, kacci putta anāmayaṃ;

    కచ్చి ఉఞ్ఛేన యాపేథ, కచ్చి మూలఫలా బహూ.

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ౨౩౮౦.

    2380.

    ‘‘కచ్చి డంసా మకసా చ, అప్పమేవ సరీసపా;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    వనే వాళమిగాకిణ్ణే, కచ్చి హింసా న విజ్జతీ’’తి.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    పితు వచనం సుత్వా మహాసత్తో ఆహ –

    Pitu vacanaṃ sutvā mahāsatto āha –

    ౨౩౮౧.

    2381.

    ‘‘అత్థి నో జీవికా దేవ, సా చ యాదిసకీదిసా;

    ‘‘Atthi no jīvikā deva, sā ca yādisakīdisā;

    కసిరా జీవికా హోమ, ఉఞ్ఛాచరియాయ జీవితం.

    Kasirā jīvikā homa, uñchācariyāya jīvitaṃ.

    ౨౩౮౨.

    2382.

    ‘‘అనిద్ధినం మహారాజ, దమేతస్సంవ సారథి;

    ‘‘Aniddhinaṃ mahārāja, dametassaṃva sārathi;

    త్యమ్హా అనిద్ధికా దన్తా, అసమిద్ధి దమేతి నో.

    Tyamhā aniddhikā dantā, asamiddhi dameti no.

    ౨౩౮౩.

    2383.

    ‘‘అపి నో కిసాని మంసాని, పితు మాతు అదస్సనా;

    ‘‘Api no kisāni maṃsāni, pitu mātu adassanā;

    అవరుద్ధానం మహారాజ, అరఞ్ఞే జీవసోకిన’’న్తి.

    Avaruddhānaṃ mahārāja, araññe jīvasokina’’nti.

    తత్థ యాదిసకీదిసాతి యా వా సా వా, లామకాతి అత్థో. కసిరా జీవికా హోమాతి తాత, అమ్హాకం ఉఞ్ఛాచరియాయ జీవితం నామ కిచ్ఛం, దుక్ఖా నో జీవికా అహోసి. అనిద్ధినన్తి మహారాజ, అనిద్ధిం అసమిద్ధిం దలిద్దపురిసం నామ సావ అనిద్ధి ఛేకో సారథి అస్సం వియ దమేతి, నిబ్బిసేవనం కరోతి, తే మయం ఇధ వసన్తా అనిద్ధికా దన్తా నిబ్బిసేవనా కతా, అసమిద్ధియేవ నో దమేతీతి. ‘‘దమేథ నో’’తిపి పాఠో, దమయిత్థ నోతి అత్థో. జీవసోకినన్తి అవిగతసోకానం అరఞ్ఞే వసన్తానం కిం నామ అమ్హాకం సుఖన్తి వదతి.

    Tattha yādisakīdisāti yā vā sā vā, lāmakāti attho. Kasirā jīvikā homāti tāta, amhākaṃ uñchācariyāya jīvitaṃ nāma kicchaṃ, dukkhā no jīvikā ahosi. Aniddhinanti mahārāja, aniddhiṃ asamiddhiṃ daliddapurisaṃ nāma sāva aniddhi cheko sārathi assaṃ viya dameti, nibbisevanaṃ karoti, te mayaṃ idha vasantā aniddhikā dantā nibbisevanā katā, asamiddhiyeva no dametīti. ‘‘Dametha no’’tipi pāṭho, damayittha noti attho. Jīvasokinanti avigatasokānaṃ araññe vasantānaṃ kiṃ nāma amhākaṃ sukhanti vadati.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా పున పుత్తానం పవత్తిం పుచ్ఛన్తో ఆహ –

    Evañca pana vatvā puna puttānaṃ pavattiṃ pucchanto āha –

    ౨౩౮౪.

    2384.

    ‘‘యేపి తే సివిసేట్ఠస్స, దాయాదాపత్తమానసా;

    ‘‘Yepi te siviseṭṭhassa, dāyādāpattamānasā;

    జాలీ కణ్హాజినా చుభో, బ్రాహ్మణస్స వసానుగా;

    Jālī kaṇhājinā cubho, brāhmaṇassa vasānugā;

    అచ్చాయికస్స లుద్దస్స, యో నే గావోవ సుమ్భతి.

    Accāyikassa luddassa, yo ne gāvova sumbhati.

    ౨౩౮౫.

    2385.

    ‘‘తే రాజపుత్తియా పుత్తే, యది జానాథ సంసథ;

    ‘‘Te rājaputtiyā putte, yadi jānātha saṃsatha;

    పరియాపుణాథ నో ఖిప్పం, సప్పదట్ఠంవ మాణవ’’న్తి.

    Pariyāpuṇātha no khippaṃ, sappadaṭṭhaṃva māṇava’’nti.

    తత్థ దాయాదాపత్తమానసాతి మహారాజ, యేపి తే తవ సివిసేట్ఠస్స దాయాదా అపత్తమానసా అసమ్పుణ్ణమనోరథా హుత్వా బ్రాహ్మణస్స వసానుగా జాతా, తే ద్వే కుమారే యో బ్రాహ్మణో గావోవ సుమ్భతి పహరతి, తే రాజపుత్తియా పుత్తే యది దిట్ఠవసేన వా సుతవసేన వా జానాథ సంసథ. సప్పదట్ఠంవ మాణవన్తి విసనిమ్మదనత్థాయ సప్పదట్ఠం మాణవం తికిచ్ఛన్తా వియ ఖిప్పం నో పరియాపుణాథ కథేథాతి వదతి.

    Tattha dāyādāpattamānasāti mahārāja, yepi te tava siviseṭṭhassa dāyādā apattamānasā asampuṇṇamanorathā hutvā brāhmaṇassa vasānugā jātā, te dve kumāre yo brāhmaṇo gāvova sumbhati paharati, te rājaputtiyā putte yadi diṭṭhavasena vā sutavasena vā jānātha saṃsatha. Sappadaṭṭhaṃva māṇavanti visanimmadanatthāya sappadaṭṭhaṃ māṇavaṃ tikicchantā viya khippaṃ no pariyāpuṇātha kathethāti vadati.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౨౩౮౬.

    2386.

    ‘‘ఉభో కుమారా నిక్కీతా, జాలీ కణ్హాజినా చుభో;

    ‘‘Ubho kumārā nikkītā, jālī kaṇhājinā cubho;

    బ్రాహ్మణస్స ధనం దత్వా, పుత్త మా భాయి అస్ససా’’తి.

    Brāhmaṇassa dhanaṃ datvā, putta mā bhāyi assasā’’ti.

    తత్థ నిక్కీతాతి నిక్కయం దత్వా గహితా.

    Tattha nikkītāti nikkayaṃ datvā gahitā.

    తం సుత్వా మహాసత్తో పటిలద్ధస్సాసో పితరా సద్ధిం పటిసన్థారమకాసి –

    Taṃ sutvā mahāsatto paṭiladdhassāso pitarā saddhiṃ paṭisanthāramakāsi –

    ౨౩౮౭.

    2387.

    ‘‘కచ్చి ను తాత కుసలం, కచ్చి తాత అనామయం;

    ‘‘Kacci nu tāta kusalaṃ, kacci tāta anāmayaṃ;

    కచ్చి ను తాత మే మాతు, చక్ఖు న పరిహాయతీ’’తి.

    Kacci nu tāta me mātu, cakkhu na parihāyatī’’ti.

    తత్థ చక్ఖు న పరిహాయతీతి పుత్తసోకేన రోదన్తియా చక్ఖు న పరిహాయతీతి.

    Tattha cakkhu na parihāyatīti puttasokena rodantiyā cakkhu na parihāyatīti.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౨౩౮౮.

    2388.

    ‘‘కుసలఞ్చేవ మే పుత్త, అథో పుత్త అనామయం;

    ‘‘Kusalañceva me putta, atho putta anāmayaṃ;

    అథో చ పుత్త తే మాతు, చక్ఖు న పరిహాయతీ’’తి.

    Atho ca putta te mātu, cakkhu na parihāyatī’’ti.

    బోధిసత్తో ఆహ –

    Bodhisatto āha –

    ౨౩౮౯.

    2389.

    ‘‘కచ్చి అరోగం యోగ్గం తే, కచ్చి వహతి వాహనం;

    ‘‘Kacci arogaṃ yoggaṃ te, kacci vahati vāhanaṃ;

    కచ్చి ఫీతో జనపదో, కచ్చి వుట్ఠి న ఛిజ్జతీ’’తి.

    Kacci phīto janapado, kacci vuṭṭhi na chijjatī’’ti.

    తత్థ వుట్ఠీతి వుట్ఠిధారా.

    Tattha vuṭṭhīti vuṭṭhidhārā.

    రాజా ఆహ –

    Rājā āha –

    ౨౩౯౦.

    2390.

    ‘‘అథో అరోగం యోగ్గం మే, అథో వహతి వాహనం;

    ‘‘Atho arogaṃ yoggaṃ me, atho vahati vāhanaṃ;

    అథో ఫీతో జనపదో, అథో వుట్ఠి న ఛిజ్జతీ’’తి.

    Atho phīto janapado, atho vuṭṭhi na chijjatī’’ti.

    ఏవం తేసం సల్లపన్తానఞ్ఞేవ ఫుస్సతీ దేవీ ‘‘ఇదాని సోకం తనుకం కత్వా నిసిన్నా భవిస్సన్తీ’’తి సల్లక్ఖేత్వా మహాపరివారేన సద్ధిం పుత్తస్స సన్తికం అగమాసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Evaṃ tesaṃ sallapantānaññeva phussatī devī ‘‘idāni sokaṃ tanukaṃ katvā nisinnā bhavissantī’’ti sallakkhetvā mahāparivārena saddhiṃ puttassa santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౯౧.

    2391.

    ‘‘ఇచ్చేవం మన్తయన్తానం, మాతా నేసం అదిస్సథ;

    ‘‘Iccevaṃ mantayantānaṃ, mātā nesaṃ adissatha;

    రాజపుత్తీ గిరిద్వారే, పత్తికా అనుపాహనా.

    Rājaputtī giridvāre, pattikā anupāhanā.

    ౨౩౯౨.

    2392.

    ‘‘తఞ్చ దిస్వాన ఆయన్తిం, మాతరం పుత్తగిద్ధినిం;

    ‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, mātaraṃ puttagiddhiniṃ;

    వేస్సన్తరో చ మద్దీ చ, పచ్చుగ్గన్త్వా అవన్దిసుం.

    Vessantaro ca maddī ca, paccuggantvā avandisuṃ.

    ౨౩౯౩.

    2393.

    ‘‘మద్దీ చ సిరసా పాదే, సస్సుయా అభివాదయి;

    ‘‘Maddī ca sirasā pāde, sassuyā abhivādayi;

    మద్దీ అహఞ్హి తే అయ్యే, పాదే వన్దామి తే సుణ్హా’’తి.

    Maddī ahañhi te ayye, pāde vandāmi te suṇhā’’ti.

    తేసం ఫుస్సతిదేవిం వన్దిత్వా ఠితకాలే పుత్తకా కుమారకుమారికాహి పరివుతా ఆగమింసు. మద్దీ చ తేసం ఆగమనమగ్గం ఓలోకేన్తీయేవ అట్ఠాసి. సా తే సోత్థినా ఆగచ్ఛన్తే దిస్వా సకభావేన సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తీ తరుణవచ్ఛా వియ గావీ పరిదేవమానా తతో పాయాసి. తేపి తం దిస్వా పరిదేవన్తా మాతరాభిముఖావ పధావింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Tesaṃ phussatideviṃ vanditvā ṭhitakāle puttakā kumārakumārikāhi parivutā āgamiṃsu. Maddī ca tesaṃ āgamanamaggaṃ olokentīyeva aṭṭhāsi. Sā te sotthinā āgacchante disvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī taruṇavacchā viya gāvī paridevamānā tato pāyāsi. Tepi taṃ disvā paridevantā mātarābhimukhāva padhāviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౯౪.

    2394.

    ‘‘మద్దిఞ్చ పుత్తకా దిస్వా, దూరతో సోత్థిమాగతా;

    ‘‘Maddiñca puttakā disvā, dūrato sotthimāgatā;

    కన్దన్తా మభిధావింసు, వచ్ఛబాలావ మాతరం.

    Kandantā mabhidhāviṃsu, vacchabālāva mātaraṃ.

    ౨౩౯౫.

    2395.

    ‘‘మద్దీ చ పుత్తకే దిస్వా, దూరతో సోత్థిమాగతే;

    ‘‘Maddī ca puttake disvā, dūrato sotthimāgate;

    వారుణీవ పవేధేన్తీ, థనధారాభిసిఞ్చథా’’తి.

    Vāruṇīva pavedhentī, thanadhārābhisiñcathā’’ti.

    తత్థ కన్దన్తా మభిధావింసూతి కన్దన్తా అభిధావింసు. వారుణీవాతి యక్ఖావిట్ఠా ఇక్ఖణికా వియ పవేధమానా థనధారా అభిసిఞ్చథాతి.

    Tattha kandantā mabhidhāviṃsūti kandantā abhidhāviṃsu. Vāruṇīvāti yakkhāviṭṭhā ikkhaṇikā viya pavedhamānā thanadhārā abhisiñcathāti.

    సా కిర మహాసద్దేన పరిదేవిత్వా కమ్పమానా విసఞ్ఞీ హుత్వా దీఘతో పథవియం పతి. కుమారాపి వేగేనాగన్త్వా విసఞ్ఞినో హుత్వా మాతు ఉపరియేవ పతింసు. తస్మిం ఖణే తస్సా ద్వీహి థనేహి ద్వే ఖీరధారా నిక్ఖమిత్వా తేసం ముఖేయేవ పవిసింసు. సచే కిర ఏత్తకో అస్సాసో నాభవిస్స, ద్వే కుమారా సుక్ఖహదయా హుత్వా అద్ధా నస్సిస్సన్తి. వేస్సన్తరోపి పియపుత్తే దిస్వా సోకం సన్ధారేతుం అసక్కోన్తో విసఞ్ఞీ హుత్వా తత్థేవ పతి. మాతాపితరోపిస్స విసఞ్ఞినో హుత్వా తత్థేవ పతింసు, తథా సహజాతా సట్ఠిసహస్సా అమచ్చా. తం కారుఞ్ఞం పస్సన్తేసు ఏకోపి సకభావేన సణ్ఠాతుం నాసక్ఖి. సకలం అస్సమపదం యుగన్తవాతేన పమద్దితం వియ సాలవనం అహోసి. తస్మిం ఖణే పబ్బతా నదింసు, మహాపథవీ కమ్పి, మహాసముద్దో సఙ్ఖుభి, సినేరు గిరిరాజా ఓనమి. ఛ కామావచరదేవలోకా ఏకకోలాహలా అహేసుం.

    Sā kira mahāsaddena paridevitvā kampamānā visaññī hutvā dīghato pathaviyaṃ pati. Kumārāpi vegenāgantvā visaññino hutvā mātu upariyeva patiṃsu. Tasmiṃ khaṇe tassā dvīhi thanehi dve khīradhārā nikkhamitvā tesaṃ mukheyeva pavisiṃsu. Sace kira ettako assāso nābhavissa, dve kumārā sukkhahadayā hutvā addhā nassissanti. Vessantaropi piyaputte disvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto visaññī hutvā tattheva pati. Mātāpitaropissa visaññino hutvā tattheva patiṃsu, tathā sahajātā saṭṭhisahassā amaccā. Taṃ kāruññaṃ passantesu ekopi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi. Sakalaṃ assamapadaṃ yugantavātena pamadditaṃ viya sālavanaṃ ahosi. Tasmiṃ khaṇe pabbatā nadiṃsu, mahāpathavī kampi, mahāsamuddo saṅkhubhi, sineru girirājā onami. Cha kāmāvacaradevalokā ekakolāhalā ahesuṃ.

    సక్కో దేవరాజా ‘‘ఛ ఖత్తియా సపరిసా విసఞ్ఞినో జాతా, తేసు ఏకోపి ఉట్ఠాయ కస్సచి సరీరే ఉదకం సిఞ్చితుం సమత్థో నామ నత్థి, అహం దాని ఇమేసం పోక్ఖరవస్సం వస్సాపేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ఛఖత్తియసమాగమే పోక్ఖరవస్సం వస్సాపేసి. తత్థ యే తేమితుకామా, తే తేమేన్తి, అతేమితుకామానం ఉపరి ఏకబిన్దుమత్తమ్పి న పతతి, పదుమపత్తతో ఉదకం వియ నివత్తిత్వా గచ్ఛతి. ఇతి పోక్ఖరవనే పతితం వస్సం వియ తం వస్సం అహోసి. ఛ ఖత్తియా అస్సాసం పటిలభింసు. మహాజనో తమ్పి దిస్వా ‘‘అహో అచ్ఛరియం, అహో అబ్భుతం ఏవరూపే ఞాతిసమాగమే పోక్ఖరవస్సం వస్సి, మహాపథవీ కమ్పీ’’తి అచ్ఛరియం పవేదేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Sakko devarājā ‘‘cha khattiyā saparisā visaññino jātā, tesu ekopi uṭṭhāya kassaci sarīre udakaṃ siñcituṃ samattho nāma natthi, ahaṃ dāni imesaṃ pokkharavassaṃ vassāpessāmī’’ti cintetvā chakhattiyasamāgame pokkharavassaṃ vassāpesi. Tattha ye temitukāmā, te tementi, atemitukāmānaṃ upari ekabindumattampi na patati, padumapattato udakaṃ viya nivattitvā gacchati. Iti pokkharavane patitaṃ vassaṃ viya taṃ vassaṃ ahosi. Cha khattiyā assāsaṃ paṭilabhiṃsu. Mahājano tampi disvā ‘‘aho acchariyaṃ, aho abbhutaṃ evarūpe ñātisamāgame pokkharavassaṃ vassi, mahāpathavī kampī’’ti acchariyaṃ pavedesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౩౯౬.

    2396.

    ‘‘సమాగతానం ఞాతీనం, మహాఘోసో అజాయథ;

    ‘‘Samāgatānaṃ ñātīnaṃ, mahāghoso ajāyatha;

    పబ్బతా సమనాదింసు, మహీ పకమ్పితా అహు.

    Pabbatā samanādiṃsu, mahī pakampitā ahu.

    ౨౩౯౭.

    2397.

    ‘‘వుట్ఠిధారం పవత్తేన్తో, దేవో పావస్సి తావదే;

    ‘‘Vuṭṭhidhāraṃ pavattento, devo pāvassi tāvade;

    అథ వేస్సన్తరో రాజా, ఞాతీహి సమగచ్ఛథ.

    Atha vessantaro rājā, ñātīhi samagacchatha.

    ౨౩౯౮.

    2398.

    ‘‘నత్తారో సుణిసా పుత్తో, రాజా దేవీ చ ఏకతో;

    ‘‘Nattāro suṇisā putto, rājā devī ca ekato;

    యదా సమాగతా ఆసుం, తదాసి లోమహంసనం.

    Yadā samāgatā āsuṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ.

    ౨౩౯౯.

    2399.

    ‘‘పఞ్జలికా తస్స యాచన్తి, రోదన్తా భేరవే వనే;

    ‘‘Pañjalikā tassa yācanti, rodantā bherave vane;

    వేస్సన్తరఞ్చ మద్దిఞ్చ, సబ్బే రట్ఠా సమాగతా;

    Vessantarañca maddiñca, sabbe raṭṭhā samāgatā;

    త్వం నోసి ఇస్సరో రాజా, రజ్జం కారేథ నో ఉభో’’తి.

    Tvaṃ nosi issaro rājā, rajjaṃ kāretha no ubho’’ti.

    తత్థ ఘోసోతి కారుఞ్ఞఘోసో. పఞ్జలికాతి సబ్బే నాగరా చేవ నేగమా చ జానపదా చ పగ్గహితఞ్జలికా హుత్వా. తస్స యాచన్తీతి తస్స పాదేసు పతిత్వా రోదిత్వా కన్దిత్వా ‘‘దేవ, త్వం నో సామి ఇస్సరో, పితా తే ఇధేవ అభిసిఞ్చిత్వా నగరం నేతుకామో, కులసన్తకం సేతచ్ఛత్తం పటిచ్ఛథా’’తి యాచింసు.

    Tattha ghosoti kāruññaghoso. Pañjalikāti sabbe nāgarā ceva negamā ca jānapadā ca paggahitañjalikā hutvā. Tassa yācantīti tassa pādesu patitvā roditvā kanditvā ‘‘deva, tvaṃ no sāmi issaro, pitā te idheva abhisiñcitvā nagaraṃ netukāmo, kulasantakaṃ setacchattaṃ paṭicchathā’’ti yāciṃsu.

    ఛఖత్తియకమ్మవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Chakhattiyakammavaṇṇanā niṭṭhitā.

    నగరకణ్డవణ్ణనా

    Nagarakaṇḍavaṇṇanā

    తం సుత్వా మహాసత్తో పితరా సద్ధిం సల్లపన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto pitarā saddhiṃ sallapanto imaṃ gāthamāha –

    ౨౪౦౦.

    2400.

    ‘‘ధమ్మేన రజ్జం కారేన్తం, రట్ఠా పబ్బాజయిత్థ మం;

    ‘‘Dhammena rajjaṃ kārentaṃ, raṭṭhā pabbājayittha maṃ;

    త్వఞ్చ జానపదా చేవ, నేగమా చ సమాగతా’’తి.

    Tvañca jānapadā ceva, negamā ca samāgatā’’ti.

    తతో రాజా పుత్తం అత్తనో దోసం ఖమాపేన్తో ఆహ –

    Tato rājā puttaṃ attano dosaṃ khamāpento āha –

    ౨౪౦౧.

    2401.

    ‘‘దుక్కటఞ్చ హి నో పుత్త, భూనహచ్చం కతం మయా;

    ‘‘Dukkaṭañca hi no putta, bhūnahaccaṃ kataṃ mayā;

    యోహం సివీనం వచనా, పబ్బాజేసిమదూసక’’న్తి.

    Yohaṃ sivīnaṃ vacanā, pabbājesimadūsaka’’nti.

    ఇమం గాథం వత్వా అత్తనో దుక్ఖహరణత్థం పుత్తం యాచన్తో ఇతరం గాథమాహ –

    Imaṃ gāthaṃ vatvā attano dukkhaharaṇatthaṃ puttaṃ yācanto itaraṃ gāthamāha –

    ౨౪౦౨.

    2402.

    ‘‘యేన కేనచి వణ్ణేన, పితు దుక్ఖం ఉదబ్బహే;

    ‘‘Yena kenaci vaṇṇena, pitu dukkhaṃ udabbahe;

    మాతు భగినియా చాపి, అపి పాణేహి అత్తనో’’తి.

    Mātu bhaginiyā cāpi, api pāṇehi attano’’ti.

    తత్థ ఉదబ్బహేతి హరేయ్య. అపి పాణేహీతి తాత పుత్తేన నామ జీవితం పరిచ్చజిత్వాపి మాతాపితూనం సోకదుక్ఖం హరితబ్బం, తస్మా మమ దోసం హదయే అకత్వా మమ వచనం కరోహి, ఇమం ఇసిలిఙ్గం హారేత్వా రాజవేసం గణ్హ తాతాతి ఇమినా కిర నం అధిప్పాయేనేవమాహ.

    Tattha udabbaheti hareyya. Api pāṇehīti tāta puttena nāma jīvitaṃ pariccajitvāpi mātāpitūnaṃ sokadukkhaṃ haritabbaṃ, tasmā mama dosaṃ hadaye akatvā mama vacanaṃ karohi, imaṃ isiliṅgaṃ hāretvā rājavesaṃ gaṇha tātāti iminā kira naṃ adhippāyenevamāha.

    బోధిసత్తో రజ్జం కారేతుకామోపి ‘‘ఏత్తకే పన అకథితే గరుకం నామ న హోతీ’’తి కథేసి. మహాసత్తో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి. అథస్స అధివాసనం విదిత్వా సహజాతా సట్ఠిసహస్సా అమచ్చా ‘‘నహానకాలో మహారాజ, రజోజల్లం పవాహయా’’తి వదింసు. అథ నే మహాసత్తో ‘‘థోకం అధివాసేథా’’తి వత్వా పణ్ణసాలం పవిసిత్వా ఇసిభణ్డం ఓముఞ్చిత్వా పటిసామేత్వా సఙ్ఖవణ్ణసాటకం నివాసేత్వా పణ్ణసాలతో నిక్ఖమిత్వా ‘‘ఇదం మయా నవ మాసే అడ్ఢమాసఞ్చ వసన్తేన సమణధమ్మస్స కతట్ఠానం, పారమీకూటం గణ్హన్తేన మయా దానం దత్వా మహాపథవియా కమ్పాపితట్ఠాన’’న్తి పణ్ణసాలం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా అట్ఠాసి. అథస్స కప్పకాదయో కేసమస్సుకమ్మాదీని కరింసు. తమేనం సబ్బాభరణభూసితం దేవరాజానమివ విరోచమానం రజ్జే అభిసిఞ్చింసు. తేన వుత్తం –

    Bodhisatto rajjaṃ kāretukāmopi ‘‘ettake pana akathite garukaṃ nāma na hotī’’ti kathesi. Mahāsatto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Athassa adhivāsanaṃ viditvā sahajātā saṭṭhisahassā amaccā ‘‘nahānakālo mahārāja, rajojallaṃ pavāhayā’’ti vadiṃsu. Atha ne mahāsatto ‘‘thokaṃ adhivāsethā’’ti vatvā paṇṇasālaṃ pavisitvā isibhaṇḍaṃ omuñcitvā paṭisāmetvā saṅkhavaṇṇasāṭakaṃ nivāsetvā paṇṇasālato nikkhamitvā ‘‘idaṃ mayā nava māse aḍḍhamāsañca vasantena samaṇadhammassa kataṭṭhānaṃ, pāramīkūṭaṃ gaṇhantena mayā dānaṃ datvā mahāpathaviyā kampāpitaṭṭhāna’’nti paṇṇasālaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā aṭṭhāsi. Athassa kappakādayo kesamassukammādīni kariṃsu. Tamenaṃ sabbābharaṇabhūsitaṃ devarājānamiva virocamānaṃ rajje abhisiñciṃsu. Tena vuttaṃ –

    ౨౪౦౩.

    2403.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, రజోజల్లం పవాహయి;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, rajojallaṃ pavāhayi;

    రజోజల్లం పవాహేత్వా, సఙ్ఖవణ్ణం అధారయీ’’తి.

    Rajojallaṃ pavāhetvā, saṅkhavaṇṇaṃ adhārayī’’ti.

    తత్థ పవాహయీతి హారేసి, హారేత్వా చ పన రాజవేసం గణ్హీతి అత్థో.

    Tattha pavāhayīti hāresi, hāretvā ca pana rājavesaṃ gaṇhīti attho.

    అథస్స యసో మహా అహోసి. ఓలోకితఓలోకితట్ఠానం కమ్పతి, ముఖమఙ్గలికా ముఖమఙ్గలాని ఘోసయింసు, సబ్బతూరియాని పగ్గణ్హింసు, మహాసముద్దకుచ్ఛియం మేఘగజ్జితఘోసో వియ తూరియఘోసో అహోసి. హత్థిరతనం అలఙ్కరిత్వా ఉపానయింసు. సో ఖగ్గరతనం బన్ధిత్వా హత్థిరతనం అభిరుహి. తావదేవ నం సహజాతా సట్ఠిసహస్సా అమచ్చా సబ్బాలఙ్కారప్పటిమణ్డితా పరివారయింసు, సబ్బకఞ్ఞాయో మద్దిదేవిమ్పి నహాపేత్వా అలఙ్కరిత్వా అభిసిఞ్చింసు. సీసే చ పనస్సా అభిసేకఉదకం అభిసిఞ్చమానా ‘‘వేస్సన్తరో తం పాలేతూ’’తిఆదీని మఙ్గలాని వదింసు. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Athassa yaso mahā ahosi. Olokitaolokitaṭṭhānaṃ kampati, mukhamaṅgalikā mukhamaṅgalāni ghosayiṃsu, sabbatūriyāni paggaṇhiṃsu, mahāsamuddakucchiyaṃ meghagajjitaghoso viya tūriyaghoso ahosi. Hatthiratanaṃ alaṅkaritvā upānayiṃsu. So khaggaratanaṃ bandhitvā hatthiratanaṃ abhiruhi. Tāvadeva naṃ sahajātā saṭṭhisahassā amaccā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitā parivārayiṃsu, sabbakaññāyo maddidevimpi nahāpetvā alaṅkaritvā abhisiñciṃsu. Sīse ca panassā abhisekaudakaṃ abhisiñcamānā ‘‘vessantaro taṃ pāletū’’tiādīni maṅgalāni vadiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౪౦౪.

    2404.

    ‘‘సీసం న్హాతో సుచివత్థో, సబ్బాభరణభూసితో;

    ‘‘Sīsaṃ nhāto sucivattho, sabbābharaṇabhūsito;

    పచ్చయం నాగమారుయ్హ, ఖగ్గం బన్ధి పరన్తపం.

    Paccayaṃ nāgamāruyha, khaggaṃ bandhi parantapaṃ.

    ౨౪౦౫.

    2405.

    ‘‘తతో సట్ఠిసహస్సాని, యోధినో చారుదస్సనా;

    ‘‘Tato saṭṭhisahassāni, yodhino cārudassanā;

    సహజాతా పకిరింసు, నన్దయన్తా రథేసభం.

    Sahajātā pakiriṃsu, nandayantā rathesabhaṃ.

    ౨౪౦౬.

    2406.

    ‘‘తతో మద్దిమ్పి న్హాపేసుం, సివికఞ్ఞా సమాగతా;

    ‘‘Tato maddimpi nhāpesuṃ, sivikaññā samāgatā;

    వేస్సన్తరో తం పాలేతు, జాలీ కణ్హాజినా చుభో;

    Vessantaro taṃ pāletu, jālī kaṇhājinā cubho;

    అథోపి తం మహారాజా, సఞ్జయో అభిరక్ఖతూ’’తి.

    Athopi taṃ mahārājā, sañjayo abhirakkhatū’’ti.

    తత్థ పచ్చయం నాగమారుయ్హాతి తం అత్తనో జాతదివసే ఉప్పన్నం హత్థినాగం. పరన్తపన్తి అమిత్తతాపనం. పకిరింసూతి పరివారయింసు. నన్దయన్తాతి తోసేన్తా. సివికఞ్ఞాతి సివిరఞ్ఞో పజాపతియో సన్నిపతిత్వా గన్ధోదకేన న్హాపేసుం. జాలీ కణ్హాజినా చుభోతి ఇమే తే పుత్తాపి మాతరం రక్ఖన్తూతి.

    Tattha paccayaṃ nāgamāruyhāti taṃ attano jātadivase uppannaṃ hatthināgaṃ. Parantapanti amittatāpanaṃ. Pakiriṃsūti parivārayiṃsu. Nandayantāti tosentā. Sivikaññāti sivirañño pajāpatiyo sannipatitvā gandhodakena nhāpesuṃ. Jālī kaṇhājinā cubhoti ime te puttāpi mātaraṃ rakkhantūti.

    ౨౪౦౭.

    2407.

    ‘‘ఇదఞ్చ పచ్చయం లద్ధా, పుబ్బే సంక్లేసమత్తనో;

    ‘‘Idañca paccayaṃ laddhā, pubbe saṃklesamattano;

    ఆనన్దియం ఆచరింసు, రమణీయే గిరిబ్బజే.

    Ānandiyaṃ ācariṃsu, ramaṇīye giribbaje.

    ౨౪౦౮.

    2408.

    ‘‘ఇదఞ్చ పచ్చయం లద్ధా, పుబ్బే సంక్లేసమత్తనో;

    ‘‘Idañca paccayaṃ laddhā, pubbe saṃklesamattano;

    ఆనన్ది విత్తా సుమనా, పుత్తే సఙ్గమ్మ లక్ఖణా.

    Ānandi vittā sumanā, putte saṅgamma lakkhaṇā.

    ౨౪౦౯.

    2409.

    ‘‘ఇదఞ్చ పచ్చయం లద్ధా, పుబ్బే సంక్లేసమత్తనో;

    ‘‘Idañca paccayaṃ laddhā, pubbe saṃklesamattano;

    ఆనన్ది విత్తా పతీతా, సహ పుత్తేహి లక్ఖణా’’తి.

    Ānandi vittā patītā, saha puttehi lakkhaṇā’’ti.

    తత్థ ఇదఞ్చ పచ్చయం లద్ధాతి భిక్ఖవే, వేస్సన్తరో మద్దీ చ ఇదఞ్చ పచ్చయం లద్ధా ఇమం పతిట్ఠం లభిత్వా, రజ్జే పతిట్ఠహిత్వాతి అత్థో. పుబ్బేతి ఇతో పుబ్బే అత్తనో వనవాససంక్లేసఞ్చ అనుస్సరిత్వా. ఆనన్దియం ఆచరింసు, రమణీయే గిరిబ్బజేతి రమణీయే వఙ్కగిరికుచ్ఛిమ్హి ‘‘వేస్సన్తరస్స రఞ్ఞో ఆణా’’తి కఞ్చనలతావినద్ధం ఆనన్దభేరిం చరాపేత్వా ఆనన్దఛణం ఆచరింసు. ఆనన్ది విత్తా సుమనాతి లక్ఖణసమ్పన్నా మద్దీ పుత్తే సఙ్గమ్మ సమ్పాపుణిత్వా విత్తా సుమనా హుత్వా అతివియ నన్దీతి అత్థో. పతీతాతి సోమనస్సా హుత్వా.

    Tattha idañca paccayaṃ laddhāti bhikkhave, vessantaro maddī ca idañca paccayaṃ laddhā imaṃ patiṭṭhaṃ labhitvā, rajje patiṭṭhahitvāti attho. Pubbeti ito pubbe attano vanavāsasaṃklesañca anussaritvā. Ānandiyaṃ ācariṃsu, ramaṇīye giribbajeti ramaṇīye vaṅkagirikucchimhi ‘‘vessantarassa rañño āṇā’’ti kañcanalatāvinaddhaṃ ānandabheriṃ carāpetvā ānandachaṇaṃ ācariṃsu. Ānandi vittā sumanāti lakkhaṇasampannā maddī putte saṅgamma sampāpuṇitvā vittā sumanā hutvā ativiya nandīti attho. Patītāti somanassā hutvā.

    ఏవం పతీతా హుత్వా చ పన పుత్తే ఆహ –

    Evaṃ patītā hutvā ca pana putte āha –

    ౨౪౧౦.

    2410.

    ‘‘ఏకభత్తా పురే ఆసిం, నిచ్చం థణ్డిలసాయినీ;

    ‘‘Ekabhattā pure āsiṃ, niccaṃ thaṇḍilasāyinī;

    ఇతి మేతం వతం ఆసి, తుమ్హం కామా హి పుత్తకా.

    Iti metaṃ vataṃ āsi, tumhaṃ kāmā hi puttakā.

    ౨౪౧౧.

    2411.

    ‘‘తం మే వతం సమిద్ధజ్జ, తుమ్హే సఙ్గమ్మ పుత్తకా;

    ‘‘Taṃ me vataṃ samiddhajja, tumhe saṅgamma puttakā;

    మాతుజమ్పి తం పాలేతు, పితుజమ్పి చ పుత్తక;

    Mātujampi taṃ pāletu, pitujampi ca puttaka;

    అథోపి తం మహారాజా, సఞ్జయో అభిరక్ఖతు.

    Athopi taṃ mahārājā, sañjayo abhirakkhatu.

    ౨౪౧౨.

    2412.

    ‘‘యం కిఞ్చిత్థి కతం పుఞ్ఞం, మయ్హఞ్చేవ పితుచ్చ తే;

    ‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva pitucca te;

    సబ్బేన తేన కుసలేన, అజరో అమరో భవా’’తి.

    Sabbena tena kusalena, ajaro amaro bhavā’’ti.

    తత్థ తుమ్హం కామా హి పుత్తకాతి పుత్తకా అహం తుమ్హాకం కామా తుమ్హే పత్థయమానా పురే తుమ్హేసు బ్రాహ్మణేన నీతేసు ఏకభత్తం భుఞ్జిత్వా భూమియం సయిం, ఇతి మే తుమ్హాకం కామా ఏతం వతం ఆసీతి వదతి. సమిద్ధజ్జాతి తం మే వతం అజ్జ సమిద్ధం. మాతుజమ్పి తం పాలేతు, పితుజమ్పి చ పుత్తకాతి పుత్తజాలి తం మాతుజాతం సోమనస్సమ్పి పితుజాతం సోమనస్సమ్పి పాలేతు, మాతాపితూనం సన్తకం పుఞ్ఞం తం పాలేతూతి అత్థో. తేనేవాహ ‘‘యం కిఞ్చిత్థి కతం పుఞ్ఞ’’న్తి.

    Tattha tumhaṃ kāmā hi puttakāti puttakā ahaṃ tumhākaṃ kāmā tumhe patthayamānā pure tumhesu brāhmaṇena nītesu ekabhattaṃ bhuñjitvā bhūmiyaṃ sayiṃ, iti me tumhākaṃ kāmā etaṃ vataṃ āsīti vadati. Samiddhajjāti taṃ me vataṃ ajja samiddhaṃ. Mātujampi taṃ pāletu, pitujampi ca puttakāti puttajāli taṃ mātujātaṃ somanassampi pitujātaṃ somanassampi pāletu, mātāpitūnaṃ santakaṃ puññaṃ taṃ pāletūti attho. Tenevāha ‘‘yaṃ kiñcitthi kataṃ puñña’’nti.

    ఫుస్సతీపి దేవీ ‘‘ఇతో పట్ఠాయ మమ సుణ్హా ఇమానేవ వత్థాని నివాసేతు, ఇమాని ఆభరణాని ధారేతూ’’తి సువణ్ణసముగ్గే పూరేత్వా పహిణి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Phussatīpi devī ‘‘ito paṭṭhāya mama suṇhā imāneva vatthāni nivāsetu, imāni ābharaṇāni dhāretū’’ti suvaṇṇasamugge pūretvā pahiṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౪౧౩.

    2413.

    ‘‘కప్పాసికఞ్చ కోసేయ్యం, ఖోమకోటుమ్బరాని చ;

    ‘‘Kappāsikañca koseyyaṃ, khomakoṭumbarāni ca;

    సస్సు సుణ్హాయ పాహేసి, యేహి మద్దీ అసోభథ.

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ౨౪౧౪.

    2414.

    ‘‘తతో హేమఞ్చ కాయూరం, గీవేయ్యం రతనామయం;

    ‘‘Tato hemañca kāyūraṃ, gīveyyaṃ ratanāmayaṃ;

    సస్సు సుణ్హాయ పాహేసి, యేహి మద్దీ అసోభథ.

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ౨౪౧౫.

    2415.

    ‘‘తతో హేమఞ్చ కాయూరం, అఙ్గదం మణిమేఖలం;

    ‘‘Tato hemañca kāyūraṃ, aṅgadaṃ maṇimekhalaṃ;

    సస్సు సుణ్హాయ పాహేసి, యేహి మద్దీ అసోభథ.

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ౨౪౧౬.

    2416.

    ‘‘ఉణ్ణతం ముఖఫుల్లఞ్చ, నానారత్తే చ మాణికే;

    ‘‘Uṇṇataṃ mukhaphullañca, nānāratte ca māṇike;

    సస్సు సుణ్హాయ పాహేసి, యేహి మద్దీ అసోభథ.

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ౨౪౧౭.

    2417.

    ‘‘ఉగ్గత్థనం గిఙ్గమకం, మేఖలం పాటిపాదకం;

    ‘‘Uggatthanaṃ giṅgamakaṃ, mekhalaṃ pāṭipādakaṃ;

    సస్సు సుణ్హాయ పాహేసి, యేహి మద్దీ అసోభథ.

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ౨౪౧౮.

    2418.

    ‘‘సుత్తఞ్చ సుత్తవజ్జఞ్చ, ఉపనిజ్ఝాయ సేయ్యసి;

    ‘‘Suttañca suttavajjañca, upanijjhāya seyyasi;

    అసోభథ రాజపుత్తీ, దేవకఞ్ఞావ నన్దనే.

    Asobhatha rājaputtī, devakaññāva nandane.

    ౨౪౧౯.

    2419.

    ‘‘సీసం న్హాతా సుచివత్థా, సబ్బాలఙ్కారభూసితా;

    ‘‘Sīsaṃ nhātā sucivatthā, sabbālaṅkārabhūsitā;

    అసోభథ రాజపుత్తీ, తావతింసేవ అచ్ఛరా.

    Asobhatha rājaputtī, tāvatiṃseva accharā.

    ౨౪౨౦.

    2420.

    ‘‘కదలీవ వాతచ్ఛుపితా, జాతా చిత్తలతావనే;

    ‘‘Kadalīva vātacchupitā, jātā cittalatāvane;

    అన్తావరణసమ్పన్నా, రాజపుత్తీ అసోభథ.

    Antāvaraṇasampannā, rājaputtī asobhatha.

    ౨౪౨౧.

    2421.

    ‘‘సకుణీ మానుసినీవ, జాతా చిత్తపత్తా పతీ;

    ‘‘Sakuṇī mānusinīva, jātā cittapattā patī;

    నిగ్రోధపక్కబిమ్బోట్ఠీ, రాజపుత్తీ అసోభథా’’తి.

    Nigrodhapakkabimboṭṭhī, rājaputtī asobhathā’’ti.

    తత్థ హేమఞ్చ కాయూరన్తి సువణ్ణమయం వనఖజ్జూరిఫలసణ్ఠానం గీవాపసాధనమేవ. రతనమయన్తి అపరమ్పి రతనమయం గీవేయ్యం. అఙ్గదం మణిమేఖలన్తి అఙ్గదాభరణఞ్చ మణిమయమేఖలఞ్చ. ఉణ్ణతన్తి ఏకం నలాటపసాధనం. ముఖఫుల్లన్తి నలాటన్తే తిలకమాలాభరణం. నానారత్తేతి నానావణ్ణే. మాణికేతి మణిమయే. ఉగ్గత్థనం గిఙ్గమకన్తి ఏతానిపి ద్వే ఆభరణాని. మేఖలన్తి సువణ్ణరజతమయం మేఖలం. పాటిపాదకన్తి పాదపసాధనం. సుత్తఞ్చ సుత్తవజ్జం చాతి సుత్తారూళ్హఞ్చ అసుత్తారూళ్హఞ్చ పసాధనం. పాళియం పన ‘‘సుప్పఞ్చ సుప్పవజ్జఞ్చా’’తి లిఖితం. ఉపనిజ్ఝాయ సేయ్యసీతి ఏతం సుత్తారూళ్హఞ్చ అసుత్తారూళ్హఞ్చ ఆభరణం తం తం ఊనట్ఠానం ఓలోకేత్వా అలఙ్కరిత్వా ఠితా సేయ్యసీ ఉత్తమరూపధరా మద్దీ దేవకఞ్ఞావ నన్దనే అసోభథ. వాతచ్ఛుపితాతి చిత్తలతావనే జాతా వాతసమ్ఫుట్ఠా సువణ్ణకదలీ వియ తం దివసం సా విజమ్భమానా అసోభథ . దన్తావరణసమ్పన్నాతి బిమ్బఫలసదిసేహి రత్తదన్తావరణేహి సమన్నాగతా. సకుణీ మానుసినీవ, జాతా చిత్తపత్తా పతీతి యథా మానుసియా సరీరేన జాతా మానుసినీ నామ సకుణీ చిత్తపత్తా ఆకాసే ఉప్పతమానా పక్ఖే పసారేత్వా గచ్ఛన్తీ సోభతి, ఏవం సా రత్తోట్ఠతాయ నిగ్రోధపక్కబిమ్బఫలసదిసఓట్ఠేహి అసోభథ.

    Tattha hemañca kāyūranti suvaṇṇamayaṃ vanakhajjūriphalasaṇṭhānaṃ gīvāpasādhanameva. Ratanamayanti aparampi ratanamayaṃ gīveyyaṃ. Aṅgadaṃ maṇimekhalanti aṅgadābharaṇañca maṇimayamekhalañca. Uṇṇatanti ekaṃ nalāṭapasādhanaṃ. Mukhaphullanti nalāṭante tilakamālābharaṇaṃ. Nānāratteti nānāvaṇṇe. Māṇiketi maṇimaye. Uggatthanaṃ giṅgamakanti etānipi dve ābharaṇāni. Mekhalanti suvaṇṇarajatamayaṃ mekhalaṃ. Pāṭipādakanti pādapasādhanaṃ. Suttañca suttavajjaṃ cāti suttārūḷhañca asuttārūḷhañca pasādhanaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘suppañca suppavajjañcā’’ti likhitaṃ. Upanijjhāya seyyasīti etaṃ suttārūḷhañca asuttārūḷhañca ābharaṇaṃ taṃ taṃ ūnaṭṭhānaṃ oloketvā alaṅkaritvā ṭhitā seyyasī uttamarūpadharā maddī devakaññāva nandane asobhatha. Vātacchupitāti cittalatāvane jātā vātasamphuṭṭhā suvaṇṇakadalī viya taṃ divasaṃ sā vijambhamānā asobhatha . Dantāvaraṇasampannāti bimbaphalasadisehi rattadantāvaraṇehi samannāgatā. Sakuṇī mānusinīva, jātā cittapattā patīti yathā mānusiyā sarīrena jātā mānusinī nāma sakuṇī cittapattā ākāse uppatamānā pakkhe pasāretvā gacchantī sobhati, evaṃ sā rattoṭṭhatāya nigrodhapakkabimbaphalasadisaoṭṭhehi asobhatha.

    సట్ఠిసహస్సా అమచ్చా మద్దిం అభిరుహనత్థాయ సబ్బాలఙ్కారప్పటిమణ్డితం నాతివద్ధం సత్తిసరపహారక్ఖమం ఏకం తరుణహత్థిం ఉపనామేసుం. తేన వుత్తం –

    Saṭṭhisahassā amaccā maddiṃ abhiruhanatthāya sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitaṃ nātivaddhaṃ sattisarapahārakkhamaṃ ekaṃ taruṇahatthiṃ upanāmesuṃ. Tena vuttaṃ –

    ౨౪౨౨.

    2422.

    ‘‘తస్సా చ నాగమానేసుం, నాతివద్ధంవ కుఞ్జరం;

    ‘‘Tassā ca nāgamānesuṃ, nātivaddhaṃva kuñjaraṃ;

    సత్తిక్ఖమం సరక్ఖమం, ఈసాదన్తం ఉరూళ్హవం.

    Sattikkhamaṃ sarakkhamaṃ, īsādantaṃ urūḷhavaṃ.

    ౨౪౨౩.

    2423.

    ‘‘సా మద్దీ నాగమారుహి, నాతివద్ధంవ కుఞ్జరం;

    ‘‘Sā maddī nāgamāruhi, nātivaddhaṃva kuñjaraṃ;

    సత్తిక్ఖమం సరక్ఖమం, ఈసాదన్తం ఉరూళ్హవ’’న్తి.

    Sattikkhamaṃ sarakkhamaṃ, īsādantaṃ urūḷhava’’nti.

    తత్థ తస్సా చాతి భిక్ఖవే, తస్సాపి మద్దియా సబ్బాలఙ్కారప్పటిమణ్డితం కత్వా నాతివద్ధం సత్తిసరపహారక్ఖమం ఏకం తరుణహత్థిం ఉపనేసుం. నాగమారుహీతి వరహత్థిపిట్ఠిం అభిరుహి.

    Tattha tassā cāti bhikkhave, tassāpi maddiyā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitaṃ katvā nātivaddhaṃ sattisarapahārakkhamaṃ ekaṃ taruṇahatthiṃ upanesuṃ. Nāgamāruhīti varahatthipiṭṭhiṃ abhiruhi.

    ఇతి తే ఉభోపి మహన్తేన యసేన ఖన్ధావారం అగమంసు. సఞ్జయరాజా ద్వాదసహి అక్ఖోభిణీహి సద్ధిం మాసమత్తం పబ్బతకీళం వనకీళం కీళి. మహాసత్తస్స తేజేన తావమహన్తే అరఞ్ఞే కోచి వాళమిగో వా పక్ఖీ వా కఞ్చి న విహేఠేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Iti te ubhopi mahantena yasena khandhāvāraṃ agamaṃsu. Sañjayarājā dvādasahi akkhobhiṇīhi saddhiṃ māsamattaṃ pabbatakīḷaṃ vanakīḷaṃ kīḷi. Mahāsattassa tejena tāvamahante araññe koci vāḷamigo vā pakkhī vā kañci na viheṭhesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౪౨౪.

    2424.

    ‘‘సబ్బమ్హి తం అరఞ్ఞమ్హి, యావన్తేత్థ మిగా అహుం;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha migā ahuṃ;

    వేస్సన్తరస్స తేజేన, నఞ్ఞమఞ్ఞం విహేఠయుం.

    Vessantarassa tejena, naññamaññaṃ viheṭhayuṃ.

    ౨౪౨౫.

    2425.

    ‘‘సబ్బమ్హి తం అరఞ్ఞమ్హి, యావన్తేత్థ దిజా అహుం;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha dijā ahuṃ;

    వేస్సన్తరస్స తేజేన, నఞ్ఞమఞ్ఞం విహేఠేయుం.

    Vessantarassa tejena, naññamaññaṃ viheṭheyuṃ.

    ౨౪౨౬.

    2426.

    ‘‘సబ్బమ్హి తం అరఞ్ఞమ్హి, యావన్తేత్థ మిగా అహుం;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha migā ahuṃ;

    ఏకజ్ఝం సన్నిపాతింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Ekajjhaṃ sannipātiṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౨౭.

    2427.

    ‘‘సబ్బమ్హి తం అరఞ్ఞమ్హి, యావన్తేత్థ దిజా అహుం;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha dijā ahuṃ;

    ఏకజ్ఝం సన్నిపాతింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Ekajjhaṃ sannipātiṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౨౮.

    2428.

    ‘‘సబ్బమ్హి తం అరఞ్ఞమ్హి, యావన్తేత్థ మిగా అహుం;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha migā ahuṃ;

    నాస్సు మఞ్జూ నికూజింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Nāssu mañjū nikūjiṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౨౯.

    2429.

    ‘‘సబ్బమ్హి తం అరఞ్ఞమ్హి, యావన్తేత్థ దిజా అహుం;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha dijā ahuṃ;

    నాస్సు మఞ్జూ నికూజింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Nāssu mañjū nikūjiṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే’’తి.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    తత్థ యావన్తేత్థాతి యావన్తో ఏత్థ. ఏకజ్ఝం సన్నిపాతింసూతి ఏకస్మిం ఠానే సన్నిపతింసు, సన్నిపతిత్వా చ పన ‘‘ఇతో పట్ఠాయ ఇదాని అమ్హాకం అఞ్ఞమఞ్ఞం లజ్జా వా హిరోత్తప్పం వా సంవరో వా న భవిస్సతీ’’తి దోమనస్సపత్తా అహేసుం. నాస్సు మఞ్జూ నికూజింసూతి మహాసత్తస్స వియోగదుక్ఖితా మధురం రవం పుబ్బే వియ న రవింసు.

    Tattha yāvantetthāti yāvanto ettha. Ekajjhaṃ sannipātiṃsūti ekasmiṃ ṭhāne sannipatiṃsu, sannipatitvā ca pana ‘‘ito paṭṭhāya idāni amhākaṃ aññamaññaṃ lajjā vā hirottappaṃ vā saṃvaro vā na bhavissatī’’ti domanassapattā ahesuṃ. Nāssu mañjū nikūjiṃsūti mahāsattassa viyogadukkhitā madhuraṃ ravaṃ pubbe viya na raviṃsu.

    సఞ్జయనరిన్దో మాసమత్తం పబ్బతకీళం, వనకీళం కీళిత్వా సేనాపతిం పక్కోసాపేత్వా ‘‘తాత, చిరం నో అరఞ్ఞే వుత్తం, కిం తే మమ పుత్తస్స గమనమగ్గో అలఙ్కతో’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఆమ, దేవ, కాలో వో గమనాయా’’తి వుత్తే వేస్సన్తరస్స ఆరోచాపేత్వా సేనం ఆదాయ నిక్ఖమి. వఙ్కగిరికుచ్ఛితో యావ జేతుత్తరనగరా సట్ఠియోజనం అలఙ్కతమగ్గం మహాసత్తో మహన్తేన పరివారేన సద్ధిం పటిపజ్జి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Sañjayanarindo māsamattaṃ pabbatakīḷaṃ, vanakīḷaṃ kīḷitvā senāpatiṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, ciraṃ no araññe vuttaṃ, kiṃ te mama puttassa gamanamaggo alaṅkato’’ti pucchitvā ‘‘āma, deva, kālo vo gamanāyā’’ti vutte vessantarassa ārocāpetvā senaṃ ādāya nikkhami. Vaṅkagirikucchito yāva jetuttaranagarā saṭṭhiyojanaṃ alaṅkatamaggaṃ mahāsatto mahantena parivārena saddhiṃ paṭipajji. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౪౩౦.

    2430.

    ‘‘పటియత్తో రాజమగ్గో, విచిత్తో పుప్ఫసన్థతో;

    ‘‘Paṭiyatto rājamaggo, vicitto pupphasanthato;

    వసి వేస్సన్తరో యత్థ, యావతావ జేతుత్తరా.

    Vasi vessantaro yattha, yāvatāva jetuttarā.

    ౨౪౩౧.

    2431.

    ‘‘తతో సట్ఠిసహస్సాని, యోధినో చారుదస్సనా;

    ‘‘Tato saṭṭhisahassāni, yodhino cārudassanā;

    సమన్తా పరికిరింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౩౨.

    2432.

    ‘‘ఓరోధా చ కుమారా చ, వేసియానా చ బ్రాహ్మణా;

    ‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    సమన్తా పరికిరింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౩౩.

    2433.

    ‘‘హత్థారోహా అనీకట్ఠా, రథికా పత్తికారకా;

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    సమన్తా పరికిరింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౩౪.

    2434.

    ‘‘సమాగతా జానపదా, నేగమా చ సమాగతా;

    ‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;

    సమన్తా పరికిరింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౩౫.

    2435.

    ‘‘కరోటియా చమ్మధరా, ఇల్లీహత్థా సువమ్మినో;

    ‘‘Karoṭiyā cammadharā, illīhatthā suvammino;

    పురతో పటిపజ్జింసు, వేస్సన్తరే పయాతమ్హి;

    Purato paṭipajjiṃsu, vessantare payātamhi;

    సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే’’తి.

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    తత్థ పటియత్తోతి విసాఖాపుణ్ణమపూజాకాలే వియ అలఙ్కతో. విచిత్తోతి కదలిపుణ్ణఘటధజపటాకాదీహి విచిత్తో. పుప్ఫసన్థతోతి లాజాపఞ్చమకేహి పుప్ఫేహి సన్థతో. యత్థాతి యస్మిం వఙ్కపబ్బతే వేస్సన్తరో వసతి, తతో పట్ఠాయ యావ జేతుత్తరనగరా నిరన్తరం అలఙ్కతప్పటియత్తోవ. కరోటియాతి సీసకరోటీతి లద్ధనామాయ సీసే పటిముక్కకరోటికా యోధా. చమ్మధరాతి కణ్డవారణచమ్మధరా. సువమ్మినోతి విచిత్రాహి జాలికాహి సుట్ఠు వమ్మికా. పురతో పటిపజ్జింసూతి మత్తహత్థీసుపి ఆగచ్ఛన్తేసు అనివత్తినో సూరయోధా రఞ్ఞో వేస్సన్తరస్స పురతో పటిపజ్జింసు.

    Tattha paṭiyattoti visākhāpuṇṇamapūjākāle viya alaṅkato. Vicittoti kadalipuṇṇaghaṭadhajapaṭākādīhi vicitto. Pupphasanthatoti lājāpañcamakehi pupphehi santhato. Yatthāti yasmiṃ vaṅkapabbate vessantaro vasati, tato paṭṭhāya yāva jetuttaranagarā nirantaraṃ alaṅkatappaṭiyattova. Karoṭiyāti sīsakaroṭīti laddhanāmāya sīse paṭimukkakaroṭikā yodhā. Cammadharāti kaṇḍavāraṇacammadharā. Suvamminoti vicitrāhi jālikāhi suṭṭhu vammikā. Purato paṭipajjiṃsūti mattahatthīsupi āgacchantesu anivattino sūrayodhā rañño vessantarassa purato paṭipajjiṃsu.

    రాజా సట్ఠియోజనమగ్గం ద్వీహి మాసేహి అతిక్కమ్మ జేతుత్తరనగరం పత్తో అలఙ్కతప్పటియత్తనగరం పవిసిత్వా పాసాదం అభిరుహి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Rājā saṭṭhiyojanamaggaṃ dvīhi māsehi atikkamma jetuttaranagaraṃ patto alaṅkatappaṭiyattanagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౪౩౬.

    2436.

    ‘‘తే పావిసుం పురం రమ్మం, మహాపాకారతోరణం;

    ‘‘Te pāvisuṃ puraṃ rammaṃ, mahāpākāratoraṇaṃ;

    ఉపేతం అన్నపానేహి, నచ్చగీతేహి చూభయం.

    Upetaṃ annapānehi, naccagītehi cūbhayaṃ.

    ౨౪౩౭.

    2437.

    ‘‘విత్తా జానపదా ఆసుం, నేగమా చ సమాగతా;

    ‘‘Vittā jānapadā āsuṃ, negamā ca samāgatā;

    అనుప్పత్తే కుమారమ్హి, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Anuppatte kumāramhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౩౮.

    2438.

    ‘‘చేలుక్ఖేపో అవత్తిత్థ, ఆగతే ధనదాయకే;

    ‘‘Celukkhepo avattittha, āgate dhanadāyake;

    నన్దిం పవేసి నగరే, బన్ధనా మోక్ఖో అఘోసథా’’తి.

    Nandiṃ pavesi nagare, bandhanā mokkho aghosathā’’ti.

    తత్థ మహాపాకారతోరణన్తి మహన్తేహి పాకారేహి చ తోరణేహి చ సమన్నాగతం. నచ్చగీతేహి చూభయన్తి నచ్చేహి చ గీతేహి చ ఉభయేహి సమన్నాగతం. విత్తాతి తుట్ఠా సోమనస్సప్పత్తా. ఆగతే ధనదాయకేతి మహాజనస్స ధనదాయకే మహాసత్తే ఆగతే. నన్దిం పవేసీతి ‘‘వేస్సన్తరస్స మహారాజస్స ఆణా’’తి నగరే నన్దిభేరీ చరి. బన్ధనా మోక్ఖో అఘోసథాతి సబ్బసత్తానం బన్ధనా మోక్ఖో ఘోసితో. అన్తమసో బిళారం ఉపాదాయ వేస్సన్తరమహారాజా సబ్బసత్తే బన్ధనా విస్సజ్జాపేసి.

    Tattha mahāpākāratoraṇanti mahantehi pākārehi ca toraṇehi ca samannāgataṃ. Naccagītehi cūbhayanti naccehi ca gītehi ca ubhayehi samannāgataṃ. Vittāti tuṭṭhā somanassappattā. Āgate dhanadāyaketi mahājanassa dhanadāyake mahāsatte āgate. Nandiṃ pavesīti ‘‘vessantarassa mahārājassa āṇā’’ti nagare nandibherī cari. Bandhanā mokkho aghosathāti sabbasattānaṃ bandhanā mokkho ghosito. Antamaso biḷāraṃ upādāya vessantaramahārājā sabbasatte bandhanā vissajjāpesi.

    సో నగరం పవిట్ఠదివసేయేవ పచ్చూసకాలే చిన్తేసి ‘‘యే విభాతాయ రత్తియా మమ ఆగతభావం సుత్వా యాచకా ఆగమిస్సన్తి, తేసాహం కిం దస్సామీ’’తి? తస్మిం ఖణే సక్కస్స భవనం ఉణ్హాకారం దస్సేసి. సో ఆవజ్జేన్తో తం కారణం ఞత్వా తావదేవ రాజనివేసనస్స పురిమవత్థుఞ్చ పచ్ఛిమవత్థుఞ్చ కటిప్పమాణం పూరేన్తో ఘనమేఘో వియ సత్తరతనవస్సం వస్సాపేసి, సకలనగరే జాణుప్పమాణం వస్సాపేసి. పునదివసే మహాసత్తో ‘‘తేసం తేసం కులానం పురిమపచ్ఛిమవత్థూసు వుట్ఠధనం తేసం తేసఞ్ఞేవ హోతూ’’తి దాపేత్వా అవసేసం ఆహరాపేత్వా అత్తనో గేహవత్థుస్మిం సద్ధిం ధనేన కోట్ఠాగారేసు ఓకిరాపేత్వా దానముఖే ఠపేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    So nagaraṃ paviṭṭhadivaseyeva paccūsakāle cintesi ‘‘ye vibhātāya rattiyā mama āgatabhāvaṃ sutvā yācakā āgamissanti, tesāhaṃ kiṃ dassāmī’’ti? Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā tāvadeva rājanivesanassa purimavatthuñca pacchimavatthuñca kaṭippamāṇaṃ pūrento ghanamegho viya sattaratanavassaṃ vassāpesi, sakalanagare jāṇuppamāṇaṃ vassāpesi. Punadivase mahāsatto ‘‘tesaṃ tesaṃ kulānaṃ purimapacchimavatthūsu vuṭṭhadhanaṃ tesaṃ tesaññeva hotū’’ti dāpetvā avasesaṃ āharāpetvā attano gehavatthusmiṃ saddhiṃ dhanena koṭṭhāgāresu okirāpetvā dānamukhe ṭhapesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౨౪౩౯.

    2439.

    ‘‘జాతరూపమయం వస్సం, దేవో పావస్సి తావదే;

    ‘‘Jātarūpamayaṃ vassaṃ, devo pāvassi tāvade;

    వేస్సన్తరే పవిట్ఠమ్హి, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనే.

    Vessantare paviṭṭhamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ౨౪౪౦.

    2440.

    ‘‘తతో వేస్సన్తరో రాజా, దానం దత్వాన ఖత్తియో;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, dānaṃ datvāna khattiyo;

    కాయస్స భేదా సప్పఞ్ఞో, సగ్గం సో ఉపపజ్జథా’’తి.

    Kāyassa bhedā sappañño, saggaṃ so upapajjathā’’ti.

    తత్థ సగ్గం సో ఉపపజ్జథాతి తతో చుతో దుతియచిత్తేన తుసితపురే ఉప్పజ్జీతి.

    Tattha saggaṃ so upapajjathāti tato cuto dutiyacittena tusitapure uppajjīti.

    నగరకణ్డవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Nagarakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.

    సత్థా ఇమం గాథాసహస్సప్పటిమణ్డితం మహావేస్సన్తరధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా జూజకో దేవదత్తో అహోసి, అమిత్తతాపనా చిఞ్చమాణవికా, చేతపుత్తో ఛన్నో, అచ్చుతతాపసో సారిపుత్తో, సక్కో అనురుద్ధో, సఞ్చయనరిన్దో సుద్ధోదనమహారాజా, ఫుస్సతీ దేవీ సిరిమహామాయా, మద్దీ దేవీ రాహులమాతా, జాలికుమారో రాహులో, కణ్హాజినా ఉప్పలవణ్ణా, సేసపరిసా బుద్ధపరిసా, మహావేస్సన్తరో రాజా పన అహమేవ సమ్మాసమ్బుద్ధో అహోసి’’న్తి.

    Satthā imaṃ gāthāsahassappaṭimaṇḍitaṃ mahāvessantaradhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā jūjako devadatto ahosi, amittatāpanā ciñcamāṇavikā, cetaputto channo, accutatāpaso sāriputto, sakko anuruddho, sañcayanarindo suddhodanamahārājā, phussatī devī sirimahāmāyā, maddī devī rāhulamātā, jālikumāro rāhulo, kaṇhājinā uppalavaṇṇā, sesaparisā buddhaparisā, mahāvessantaro rājā pana ahameva sammāsambuddho ahosi’’nti.

    వేస్సన్తరజాతకవణ్ణనా దసమా.

    Vessantarajātakavaṇṇanā dasamā.

    మహానిపాతవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mahānipātavaṇṇanā niṭṭhitā.

    జాతక-అట్ఠకథా సమత్తా.

    Jātaka-aṭṭhakathā samattā.




    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౫౪౭. వేస్సన్తరజాతకం • 547. Vessantarajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact