Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā

    [៥៤៧] ១០. វេស្សន្តរជាតកវណ្ណនា

    [547] 10. Vessantarajātakavaṇṇanā

    ទសវរកថាវណ្ណនា

    Dasavarakathāvaṇṇanā

    ផុស្សតី វរវណ្ណាភេតិ ឥទំ សត្ថា កបិលវត្ថុំ ឧបនិស្សាយ និគ្រោធារាមេ វិហរន្តោ បោក្ខរវស្សំ អារព្ភ កថេសិ។ យទា ហិ សត្ថា បវត្តិតវរធម្មចក្កោ អនុក្កមេន រាជគហំ គន្ត្វា តត្ថ ហេមន្តំ វីតិនាមេត្វា ឧទាយិត្ថេរេន មគ្គទេសកេន វីសតិសហស្សខីណាសវបរិវុតោ បឋមគមនេន កបិលវត្ថុំ អគមាសិ, តទា សក្យរាជានោ ‘‘មយំ អម្ហាកំ ញាតិសេដ្ឋំ បស្សិស្សាមា’’តិ សន្និបតិត្វា ភគវតោ វសនដ្ឋានំ វីមំសមានា ‘‘និគ្រោធសក្កស្សារាមោ រមណីយោ’’តិ សល្លក្ខេត្វា តត្ថ សព្ពំ បដិជគ្គនវិធិំ កត្វា គន្ធបុប្ផាទិហត្ថា បច្ចុគ្គមនំ ករោន្តា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតេ ទហរទហរេ នាគរទារកេ ច នាគរទារិកាយោ ច បឋមំ បហិណិំសុ, តតោ រាជកុមារេ ច រាជកុមារិកាយោ ច។ តេសំ អន្តរា សាមំ គន្ធបុប្ផចុណ្ណាទីហិ សត្ថារំ បូជេត្វា ភគវន្តំ គហេត្វា និគ្រោធារាមមេវ អគមិំសុ។ តត្ថ ភគវា វីសតិសហស្សខីណាសវបរិវុតោ បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសីទិ។ តទា ហិ សាកិយា មានជាតិកា មានត្ថទ្ធា។ តេ ‘‘អយំ សិទ្ធត្ថកុមារោ អម្ហេហិ ទហរតរោ, អម្ហាកំ កនិដ្ឋោ ភាគិនេយ្យោ បុត្តោ នត្តា’’តិ ចិន្តេត្វា ទហរទហរេ រាជកុមារេ ច រាជកុមារិកាយោ ច អាហំសុ ‘‘តុម្ហេ ភគវន្តំ វន្ទថ, មយំ តុម្ហាកំ បិដ្ឋិតោ និសីទិស្សាមា’’តិ។

    Phussatīvaravaṇṇābheti idaṃ satthā kapilavatthuṃ upanissāya nigrodhārāme viharanto pokkharavassaṃ ārabbha kathesi. Yadā hi satthā pavattitavaradhammacakko anukkamena rājagahaṃ gantvā tattha hemantaṃ vītināmetvā udāyittherena maggadesakena vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paṭhamagamanena kapilavatthuṃ agamāsi, tadā sakyarājāno ‘‘mayaṃ amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ passissāmā’’ti sannipatitvā bhagavato vasanaṭṭhānaṃ vīmaṃsamānā ‘‘nigrodhasakkassārāmo ramaṇīyo’’ti sallakkhetvā tattha sabbaṃ paṭijagganavidhiṃ katvā gandhapupphādihatthā paccuggamanaṃ karontā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍite daharadahare nāgaradārake ca nāgaradārikāyo ca paṭhamaṃ pahiṇiṃsu, tato rājakumāre ca rājakumārikāyo ca. Tesaṃ antarā sāmaṃ gandhapupphacuṇṇādīhi satthāraṃ pūjetvā bhagavantaṃ gahetvā nigrodhārāmameva agamiṃsu. Tattha bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīdi. Tadā hi sākiyā mānajātikā mānatthaddhā. Te ‘‘ayaṃ siddhatthakumāro amhehi daharataro, amhākaṃ kaniṭṭho bhāgineyyo putto nattā’’ti cintetvā daharadahare rājakumāre ca rājakumārikāyo ca āhaṃsu ‘‘tumhe bhagavantaṃ vandatha, mayaṃ tumhākaṃ piṭṭhito nisīdissāmā’’ti.

    តេសុ ឯវំ អវន្ទិត្វា និសិន្នេសុ ភគវា តេសំ អជ្ឈាសយំ ឱលោកេត្វា ‘‘ន មំ ញាតយោ វន្ទន្តិ, ហន្ទ ឥទានេវ វន្ទាបេស្សាមី’’តិ អភិញ្ញាបាទកំ ចតុត្ថជ្ឈានំ សមាបជ្ជិត្វា តតោ វុដ្ឋាយ អាកាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា តេសំ សីសេ បាទបំសុំ ឱកិរមានោ វិយ កណ្ឌម្ពរុក្ខមូលេ យមកបាដិហារិយសទិសំ បាដិហារិយំ អកាសិ។ រាជា សុទ្ធោទនោ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អាហ ‘‘ភន្តេ, តុម្ហាកំ ជាតទិវសេ កាឡទេវលស្ស វន្ទនត្ថំ ឧបនីតានំ វោ បាទេ បរិវត្តិត្វា ព្រាហ្មណស្ស មត្ថកេ ឋិតេ ទិស្វា អហំ តុម្ហាកំ បាទេ វន្ទិំ, អយំ មេ បឋមវន្ទនា។ បុនបិ វប្បមង្គលទិវសេ ជម្ពុច្ឆាយាយ សិរិសយនេ និសិន្នានំ វោ ជម្ពុច្ឆាយាយ អបរិវត្តនំ ទិស្វាបិ អហំ តុម្ហាកំ បាទេ វន្ទិំ, អយំ មេ ទុតិយវន្ទនា។ ឥទានិ ឥមំ អទិដ្ឋបុព្ពំ បាដិហារិយំ ទិស្វាបិ តុម្ហាកំ បាទេ វន្ទាមិ, អយំ មេ តតិយវន្ទនា’’តិ។ រញ្ញា បន វន្ទិតេ អវន្ទិត្វា ឋាតុំ សមត្ថោ នាម ឯកសាកិយោបិ នាហោសិ, សព្ពេ វន្ទិំសុយេវ។

    Tesu evaṃ avanditvā nisinnesu bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā ‘‘na maṃ ñātayo vandanti, handa idāneva vandāpessāmī’’ti abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya ākāsaṃ abbhuggantvā tesaṃ sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya kaṇḍambarukkhamūle yamakapāṭihāriyasadisaṃ pāṭihāriyaṃ akāsi. Rājā suddhodano taṃ acchariyaṃ disvā āha ‘‘bhante, tumhākaṃ jātadivase kāḷadevalassa vandanatthaṃ upanītānaṃ vo pāde parivattitvā brāhmaṇassa matthake ṭhite disvā ahaṃ tumhākaṃ pāde vandiṃ, ayaṃ me paṭhamavandanā. Punapi vappamaṅgaladivase jambucchāyāya sirisayane nisinnānaṃ vo jambucchāyāya aparivattanaṃ disvāpi ahaṃ tumhākaṃ pāde vandiṃ, ayaṃ me dutiyavandanā. Idāni imaṃ adiṭṭhapubbaṃ pāṭihāriyaṃ disvāpi tumhākaṃ pāde vandāmi, ayaṃ me tatiyavandanā’’ti. Raññā pana vandite avanditvā ṭhātuṃ samattho nāma ekasākiyopi nāhosi, sabbe vandiṃsuyeva.

    ឥតិ ភគវា ញាតយោ វន្ទាបេត្វា អាកាសតោ ឱតរិត្វា បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសីទិ។ និសិន្នេ ច ភគវតិ សិខាបត្តោ ញាតិសមាគមោ អហោសិ, សព្ពេ ឯកគ្គចិត្តា ហុត្វា និសីទិំសុ។ តតោ មហាមេឃោ ឧដ្ឋហិត្វា បោក្ខរវស្សំ វស្សិ, តម្ពវណ្ណំ ឧទកំ ហេដ្ឋា វិរវន្តំ គច្ឆតិ។ យេ តេមេតុកាមា, តេ តេមេន្តិ។ អតេមេតុកាមស្ស សរីរេ ឯកពិន្ទុមត្តម្បិ ន បតតិ។ តំ ទិស្វា សព្ពេ អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតា អហេសុំ។ ‘‘អហោ អច្ឆរិយំ អហោ អព្ភុតំ អហោ ពុទ្ធានំ មហានុភាវតា, យេសំ ញាតិសមាគមេ ឯវរូបំ បោក្ខរវស្សំ វស្សី’’តិ ភិក្ខូ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ។ តំ សុត្វា សត្ថា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបិ មម ញាតិសមាគមេ មហាមេឃោ បោក្ខរវស្សំ វស្សិយេវា’’តិ វត្វា តេហិ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។

    Iti bhagavā ñātayo vandāpetvā ākāsato otaritvā paññattavarabuddhāsane nisīdi. Nisinne ca bhagavati sikhāpatto ñātisamāgamo ahosi, sabbe ekaggacittā hutvā nisīdiṃsu. Tato mahāmegho uṭṭhahitvā pokkharavassaṃ vassi, tambavaṇṇaṃ udakaṃ heṭṭhā viravantaṃ gacchati. Ye temetukāmā, te tementi. Atemetukāmassa sarīre ekabindumattampi na patati. Taṃ disvā sabbe acchariyabbhutacittajātā ahesuṃ. ‘‘Aho acchariyaṃ aho abbhutaṃ aho buddhānaṃ mahānubhāvatā, yesaṃ ñātisamāgame evarūpaṃ pokkharavassaṃ vassī’’ti bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Taṃ sutvā satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi mama ñātisamāgame mahāmegho pokkharavassaṃ vassiyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.

    អតីតេ សិវិរដ្ឋេ ជេតុត្តរនគរេ សិវិមហារាជា នាម រជ្ជំ ការេន្តោ សញ្ជយំ នាម បុត្តំ បដិលភិ។ សោ តស្ស វយប្បត្តស្ស មទ្ទរាជធីតរំ ផុស្សតិំ នាម រាជកញ្ញំ អានេត្វា រជ្ជំ និយ្យាទេត្វា ផុស្សតិំ អគ្គមហេសិំ អកាសិ។ តស្សា អយំ បុព្ពយោគោ – ឥតោ ឯកនវុតិកប្បេ វិបស្សី នាម សត្ថា លោកេ ឧទបាទិ។ តស្មិំ ពន្ធុមតិនគរំ និស្សាយ ខេមេ មិគទាយេ វិហរន្តេ ឯកោ រាជា រញ្ញោ ពន្ធុមស្ស អនគ្ឃេន ចន្ទនសារេន សទ្ធិំ សតសហស្សគ្ឃនិកំ សុវណ្ណមាលំ បេសេសិ។ រញ្ញោ បន ទ្វេ ធីតរោ អហេសុំ។ សោ តំ បណ្ណាការំ តាសំ ទាតុកាមោ ហុត្វា ចន្ទនសារំ ជេដ្ឋិកាយ អទាសិ, សុវណ្ណមាលំ កនិដ្ឋាយ អទាសិ។ តា ឧភោបិ ‘‘ន មយំ ឥមំ អត្តនោ សរីរេ បិឡន្ធិស្សាម, សត្ថារមេវ បូជេស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា រាជានំ អាហំសុ ‘‘តាត, ចន្ទនសារេន ច សុវណ្ណមាលាយ ច ទសពលំ បូជេស្សាមា’’តិ។ តំ សុត្វា រាជា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ ជេដ្ឋិកា សុខុមចន្ទនចុណ្ណំ ការេត្វា សុវណ្ណសមុគ្គំ បូរេត្វា គណ្ហាបេសិ។ កនិដ្ឋភគិនី បន សុវណ្ណមាលំ ឧរច្ឆទមាលំ ការាបេត្វា សុវណ្ណសមុគ្គេន គណ្ហាបេសិ។ តា ឧភោបិ មិគទាយវិហារំ គន្ត្វា ជេដ្ឋិកា ចន្ទនចុណ្ណេន ទសពលស្ស សុវណ្ណវណ្ណំ សរីរំ បូជេត្វា សេសចុណ្ណានិ គន្ធកុដិយំ វិកិរិត្វា ‘‘ភន្តេ, អនាគតេ តុម្ហាទិសស្ស ពុទ្ធស្ស មាតា ភវេយ្យ’’ន្តិ បត្ថនំ អកាសិ។ កនិដ្ឋភគិនីបិ តថាគតស្ស សុវណ្ណវណំ សរីរំ សុវណ្ណមាលាយ កតេន ឧរច្ឆទេន បូជេត្វា ‘‘ភន្តេ, យាវ អរហត្តប្បត្តិ, តាវ ឥទំ បសាធនំ មម សរីរា មា វិគតំ ហោតូ’’តិ បត្ថនំ អកាសិ។ សត្ថាបិ តាសំ អនុមោទនំ អកាសិ។

    Atīte siviraṭṭhe jetuttaranagare sivimahārājā nāma rajjaṃ kārento sañjayaṃ nāma puttaṃ paṭilabhi. So tassa vayappattassa maddarājadhītaraṃ phussatiṃ nāma rājakaññaṃ ānetvā rajjaṃ niyyādetvā phussatiṃ aggamahesiṃ akāsi. Tassā ayaṃ pubbayogo – ito ekanavutikappe vipassī nāma satthā loke udapādi. Tasmiṃ bandhumatinagaraṃ nissāya kheme migadāye viharante eko rājā rañño bandhumassa anagghena candanasārena saddhiṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇamālaṃ pesesi. Rañño pana dve dhītaro ahesuṃ. So taṃ paṇṇākāraṃ tāsaṃ dātukāmo hutvā candanasāraṃ jeṭṭhikāya adāsi, suvaṇṇamālaṃ kaniṭṭhāya adāsi. Tā ubhopi ‘‘na mayaṃ imaṃ attano sarīre piḷandhissāma, satthārameva pūjessāmā’’ti cintetvā rājānaṃ āhaṃsu ‘‘tāta, candanasārena ca suvaṇṇamālāya ca dasabalaṃ pūjessāmā’’ti. Taṃ sutvā rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Jeṭṭhikā sukhumacandanacuṇṇaṃ kāretvā suvaṇṇasamuggaṃ pūretvā gaṇhāpesi. Kaniṭṭhabhaginī pana suvaṇṇamālaṃ uracchadamālaṃ kārāpetvā suvaṇṇasamuggena gaṇhāpesi. Tā ubhopi migadāyavihāraṃ gantvā jeṭṭhikā candanacuṇṇena dasabalassa suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ pūjetvā sesacuṇṇāni gandhakuṭiyaṃ vikiritvā ‘‘bhante, anāgate tumhādisassa buddhassa mātā bhaveyya’’nti patthanaṃ akāsi. Kaniṭṭhabhaginīpi tathāgatassa suvaṇṇavaṇaṃ sarīraṃ suvaṇṇamālāya katena uracchadena pūjetvā ‘‘bhante, yāva arahattappatti, tāva idaṃ pasādhanaṃ mama sarīrā mā vigataṃ hotū’’ti patthanaṃ akāsi. Satthāpi tāsaṃ anumodanaṃ akāsi.

    តា ឧភោបិ យាវតាយុកំ ឋត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិំសុ។ តាសុ ជេដ្ឋភគិនី ទេវលោកតោ មនុស្សលោកំ , មនុស្សលោកតោ ទេវលោកំ សំសរន្តី ឯកនវុតិកប្បាវសានេ អម្ហាកំ ពុទ្ធុប្បាទកាលេ ពុទ្ធមាតា មហាមាយាទេវី នាម អហោសិ។ កនិដ្ឋភគិនីបិ តថេវ សំសរន្តី កស្សបទសពលស្ស កាលេ កិកិស្ស រញ្ញោ ធីតា ហុត្វា និព្ពត្តិ។ សា ចិត្តកម្មកតាយ វិយ ឧរច្ឆទមាលាយ អលង្កតេន ឧរេន ជាតត្តា ឧរច្ឆទា នាម កុមារិកា ហុត្វា សោឡសវស្សិកកាលេ សត្ថុ ភត្តានុមោទនំ សុត្វា សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាយ អបរភាគេ ភត្តានុមោទនំ សុណន្តេនេវ បិតរា សោតាបត្តិផលំ បត្តទិវសេយេវ អរហត្តំ បត្វា បព្ពជិត្វា បរិនិព្ពាយិ។ កិកិរាជាបិ អញ្ញា សត្ត ធីតរោ លភិ។ តាសំ នាមានិ –

    Tā ubhopi yāvatāyukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattiṃsu. Tāsu jeṭṭhabhaginī devalokato manussalokaṃ , manussalokato devalokaṃ saṃsarantī ekanavutikappāvasāne amhākaṃ buddhuppādakāle buddhamātā mahāmāyādevī nāma ahosi. Kaniṭṭhabhaginīpi tatheva saṃsarantī kassapadasabalassa kāle kikissa rañño dhītā hutvā nibbatti. Sā cittakammakatāya viya uracchadamālāya alaṅkatena urena jātattā uracchadā nāma kumārikā hutvā soḷasavassikakāle satthu bhattānumodanaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya aparabhāge bhattānumodanaṃ suṇanteneva pitarā sotāpattiphalaṃ pattadivaseyeva arahattaṃ patvā pabbajitvā parinibbāyi. Kikirājāpi aññā satta dhītaro labhi. Tāsaṃ nāmāni –

    ‘‘សមណី សមណគុត្តា ច, ភិក្ខុនី ភិក្ខទាយិកា;

    ‘‘Samaṇī samaṇaguttā ca, bhikkhunī bhikkhadāyikā;

    ធម្មា ចេវ សុធម្មា ច, សង្ឃទាសី ច សត្តមី’’តិ។

    Dhammā ceva sudhammā ca, saṅghadāsī ca sattamī’’ti.

    តា ឥមស្មិំ ពុទ្ធុប្បាទេ –

    Tā imasmiṃ buddhuppāde –

    ‘‘ខេមា ឧប្បលវណ្ណា ច, បដាចារា ច គោតមី;

    ‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, paṭācārā ca gotamī;

    ធម្មទិន្នា មហាមាយា, វិសាខា ចាបិ សត្តមី’’តិ។

    Dhammadinnā mahāmāyā, visākhā cāpi sattamī’’ti.

    តាសុ ផុស្សតី សុធម្មា នាម ហុត្វា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា វិបស្សិសម្មាសម្ពុទ្ធស្ស កតាយ ចន្ទនចុណ្ណបូជាយ ផលេន រត្តចន្ទនរសបរិប្ផោសិតេន វិយ សរីរេន ជាតត្តា ផុស្សតី នាម កុមារិកា ហុត្វា ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច សំសរន្តី អបរភាគេ សក្កស្ស ទេវរញ្ញោ អគ្គមហេសី ហុត្វា និព្ពត្តិ។ អថស្សា យាវតាយុកំ ឋត្វា បញ្ចសុ បុព្ពនិមិត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ សក្កោ ទេវរាជា តស្សា បរិក្ខីណាយុកតំ ញត្វា មហន្តេន យសេន តំ អាទាយ នន្ទនវនុយ្យានំ គន្ត្វា តត្ថ តំ អលង្កតសយនបិដ្ឋេ និសិន្នំ សយំ សយនបស្សេ និសីទិត្វា ឯតទវោច ‘‘ភទ្ទេ ផុស្សតិ, តេ ទស វរេ ទម្មិ, តេ គណ្ហស្សូ’’តិ វទន្តោ ឥមស្មិំ គាថាសហស្សបដិមណ្ឌិតេ មហាវេស្សន្តរជាតកេ បឋមំ គាថមាហ –

    Tāsu phussatī sudhammā nāma hutvā dānādīni puññāni katvā vipassisammāsambuddhassa katāya candanacuṇṇapūjāya phalena rattacandanarasaparipphositena viya sarīrena jātattā phussatī nāma kumārikā hutvā devesu ca manussesu ca saṃsarantī aparabhāge sakkassa devarañño aggamahesī hutvā nibbatti. Athassā yāvatāyukaṃ ṭhatvā pañcasu pubbanimittesu uppannesu sakko devarājā tassā parikkhīṇāyukataṃ ñatvā mahantena yasena taṃ ādāya nandanavanuyyānaṃ gantvā tattha taṃ alaṅkatasayanapiṭṭhe nisinnaṃ sayaṃ sayanapasse nisīditvā etadavoca ‘‘bhadde phussati, te dasa vare dammi, te gaṇhassū’’ti vadanto imasmiṃ gāthāsahassapaṭimaṇḍite mahāvessantarajātake paṭhamaṃ gāthamāha –

    ១៦៥៥.

    1655.

    ‘‘ផុស្សតី វរវណ្ណាភេ, វរស្សុ ទសធា វរេ;

    ‘‘Phussatī varavaṇṇābhe, varassu dasadhā vare;

    បថព្យា ចារុបុព្ពង្គិ, យំ តុយ្ហំ មនសោ បិយ’’ន្តិ។

    Pathabyā cārupubbaṅgi, yaṃ tuyhaṃ manaso piya’’nti.

    ឯវមេសា មហាវេស្សន្តរធម្មទេសនា ទេវលោកេ បតិដ្ឋាបិតា នាម ហោតិ។

    Evamesā mahāvessantaradhammadesanā devaloke patiṭṭhāpitā nāma hoti.

    តត្ថ ផុស្សតីតិ តំ នាមេនាលបតិ។ វរវណ្ណាភេតិ វរាយ វណ្ណាភាយ សមន្នាគតេ។ ទសធាតិ ទសវិធេ។ បថព្យាតិ បថវិយំ គហេតព្ពេ កត្វា វរស្សុ គណ្ហស្សូតិ វទតិ។ ចារុបុព្ពង្គីតិ ចារុនា បុព្ពង្គេន វរលក្ខណេន សមន្នាគតេ។ យំ តុយ្ហំ មនសោ បិយន្តិ យំ យំ តវ មនសា បិយំ, តំ តំ ទសហិ កោដ្ឋាសេហិ គណ្ហាហីតិ វទតិ។

    Tattha phussatīti taṃ nāmenālapati. Varavaṇṇābheti varāya vaṇṇābhāya samannāgate. Dasadhāti dasavidhe. Pathabyāti pathaviyaṃ gahetabbe katvā varassu gaṇhassūti vadati. Cārupubbaṅgīti cārunā pubbaṅgena varalakkhaṇena samannāgate. Yaṃ tuyhaṃ manaso piyanti yaṃ yaṃ tava manasā piyaṃ, taṃ taṃ dasahi koṭṭhāsehi gaṇhāhīti vadati.

    សា អត្តនោ ចវនធម្មតំ អជានន្តី បមត្តា ហុត្វា ទុតិយគាថមាហ –

    Sā attano cavanadhammataṃ ajānantī pamattā hutvā dutiyagāthamāha –

    ១៦៥៦.

    1656.

    ‘‘ទេវរាជ នមោ ត្យត្ថុ, កិំ បាបំ បកតំ មយា;

    ‘‘Devarāja namo tyatthu, kiṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;

    រម្មា ចាវេសិ មំ ឋានា, វាតោវ ធរណីរុហ’’ន្តិ។

    Rammā cāvesi maṃ ṭhānā, vātova dharaṇīruha’’nti.

    តត្ថ នមោ ត្យត្ថូតិ នមោ តេ អត្ថុ។ កិំ បាបន្តិ កិំ មយា តវ សន្តិកេ បាបំ បកតន្តិ បុច្ឆតិ។ ធរណីរុហន្តិ រុក្ខំ។

    Tattha namo tyatthūti namo te atthu. Kiṃ pāpanti kiṃ mayā tava santike pāpaṃ pakatanti pucchati. Dharaṇīruhanti rukkhaṃ.

    អថស្សា បមត្តភាវំ ញត្វា សក្កោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –

    Athassā pamattabhāvaṃ ñatvā sakko dve gāthā abhāsi –

    ១៦៥៧.

    1657.

    ‘‘ន ចេវ តេ កតំ បាបំ, ន ច មេ ត្វមសិ អប្បិយា;

    ‘‘Na ceva te kataṃ pāpaṃ, na ca me tvamasi appiyā;

    បុញ្ញញ្ច តេ បរិក្ខីណំ, យេន តេវំ វទាមហំ។

    Puññañca te parikkhīṇaṃ, yena tevaṃ vadāmahaṃ.

    ១៦៥៨.

    1658.

    ‘‘សន្តិកេ មរណំ តុយ្ហំ, វិនាភាវោ ភវិស្សតិ;

    ‘‘Santike maraṇaṃ tuyhaṃ, vinābhāvo bhavissati;

    បដិគ្គណ្ហាហិ មេ ឯតេ, វរេ ទស បវេច្ឆតោ’’តិ។

    Paṭiggaṇhāhi me ete, vare dasa pavecchato’’ti.

    តត្ថ យេន តេវន្តិ យេន តេ ឯវំ វទាមិ។ តុយ្ហំ វិនាភាវោតិ តវ អម្ហេហិ សទ្ធិំ វិយោគោ ភវិស្សតិ។ បវេច្ឆតោតិ ទទមានស្ស។

    Tattha yena tevanti yena te evaṃ vadāmi. Tuyhaṃ vinābhāvoti tava amhehi saddhiṃ viyogo bhavissati. Pavecchatoti dadamānassa.

    សា សក្កស្ស វចនំ សុត្វា និច្ឆយេន អត្តនោ មរណំ ញត្វា វរំ គណ្ហន្តី អាហ –

    Sā sakkassa vacanaṃ sutvā nicchayena attano maraṇaṃ ñatvā varaṃ gaṇhantī āha –

    ១៦៥៩.

    1659.

    ‘‘វរំ ចេ មេ អទោ សក្ក, សព្ពភូតានមិស្សរ;

    ‘‘Varaṃ ce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    សិវិរាជស្ស ភទ្ទន្តេ, តត្ថ អស្សំ និវេសនេ។

    Sivirājassa bhaddante, tattha assaṃ nivesane.

    ១៦៦០.

    1660.

    ‘‘នីលនេត្តា នីលភមុ, នីលក្ខី ច យថា មិគី;

    ‘‘Nīlanettā nīlabhamu, nīlakkhī ca yathā migī;

    ផុស្សតី នាម នាមេន, តត្ថបស្សំ បុរិន្ទន។

    Phussatī nāma nāmena, tatthapassaṃ purindana.

    ១៦៦១.

    1661.

    ‘‘បុត្តំ លភេថ វរទំ, យាចយោគំ អមច្ឆរិំ;

    ‘‘Puttaṃ labhetha varadaṃ, yācayogaṃ amacchariṃ;

    បូជិតំ បដិរាជូហិ, កិត្តិមន្តំ យសស្សិនំ។

    Pūjitaṃ paṭirājūhi, kittimantaṃ yasassinaṃ.

    ១៦៦២.

    1662.

    ‘‘គព្ភំ មេ ធារយន្តិយា, មជ្ឈិមង្គំ អនុន្នតំ;

    ‘‘Gabbhaṃ me dhārayantiyā, majjhimaṅgaṃ anunnataṃ;

    កុច្ឆិ អនុន្នតោ អស្ស, ចាបំវ លិខិតំ សមំ។

    Kucchi anunnato assa, cāpaṃva likhitaṃ samaṃ.

    ១៦៦៣.

    1663.

    ‘‘ថនា មេ នប្បបតេយ្យុំ, បលិតា ន សន្តុ វាសវ;

    ‘‘Thanā me nappapateyyuṃ, palitā na santu vāsava;

    កាយេ រជោ ន លិម្បេថ, វជ្ឈញ្ចាបិ បមោចយេ។

    Kāye rajo na limpetha, vajjhañcāpi pamocaye.

    ១៦៦៤.

    1664.

    ‘‘មយូរកោញ្ចាភិរុទេ, នារិវរគណាយុតេ;

    ‘‘Mayūrakoñcābhirude, nārivaragaṇāyute;

    ខុជ្ជចេលាបកាកិណ្ណេ, សូតមាគធវណ្ណិតេ។

    Khujjacelāpakākiṇṇe, sūtamāgadhavaṇṇite.

    ១៦៦៥.

    1665.

    ‘‘ចិត្រគ្គឡេរុឃុសិតេ, សុរាមំសបពោធនេ;

    ‘‘Citraggaḷerughusite, surāmaṃsapabodhane;

    សិវិរាជស្ស ភទ្ទន្តេ, តត្ថស្សំ មហេសី បិយា’’តិ។

    Sivirājassa bhaddante, tatthassaṃ mahesī piyā’’ti.

    តត្ថ សិវិរាជស្សាតិ សា សកលជម្ពុទីបតលំ ឱលោកេន្តី អត្តនោ អនុច្ឆវិកំ សិវិរញ្ញោ និវេសនំ ទិស្វា តត្ថ អគ្គមហេសិភាវំ បត្ថេន្តី ឯវមាហ។ យថា មិគីតិ ឯកវស្សិកា ហិ មិគបោតិកា នីលនេត្តា ហោតិ, តេនេវមាហ។ តត្ថបស្សន្តិ តត្ថបិ ឥមិនាវ នាមេន អស្សំ។ លភេថាតិ លភេយ្យំ។ វរទន្តិ អលង្កតសីសអក្ខិយុគលហទយមំសរុធិរសេតច្ឆត្តបុត្តទារេសុ យាចិតយាចិតស្ស វរភណ្ឌស្ស ទាយកំ។ កុច្ឆីតិ ‘‘មជ្ឈិមង្គ’’ន្តិ វុត្តំ សរូបតោ ទស្សេតិ។ លិខិតន្តិ យថា ឆេកេន ធនុការេន សម្មា លិខិតំ ធនុ អនុន្នតមជ្ឈំ តុលាវដ្ដំ សមំ ហោតិ, ឯវរូបោ មេ កុច្ឆិ ភវេយ្យ។

    Tattha sivirājassāti sā sakalajambudīpatalaṃ olokentī attano anucchavikaṃ sivirañño nivesanaṃ disvā tattha aggamahesibhāvaṃ patthentī evamāha. Yathā migīti ekavassikā hi migapotikā nīlanettā hoti, tenevamāha. Tatthapassanti tatthapi imināva nāmena assaṃ. Labhethāti labheyyaṃ. Varadanti alaṅkatasīsaakkhiyugalahadayamaṃsarudhirasetacchattaputtadāresu yācitayācitassa varabhaṇḍassa dāyakaṃ. Kucchīti ‘‘majjhimaṅga’’nti vuttaṃ sarūpato dasseti. Likhitanti yathā chekena dhanukārena sammā likhitaṃ dhanu anunnatamajjhaṃ tulāvaṭṭaṃ samaṃ hoti, evarūpo me kucchi bhaveyya.

    នប្បបតេយ្យុន្តិ បតិត្វា លម្ពា ន ភវេយ្យុំ។ បលិតា ន សន្តុ វាសវាតិ វាសវ ទេវសេដ្ឋ, បលិតានិបិ មេ សិរស្មិំ ន សន្តុ មា បញ្ញាយិំសុ។ ‘‘បលិតានិ សិរោរុហា’’តិបិ បាឋោ។ វជ្ឈញ្ចាបីតិ កិព្ពិសការកំ រាជាបរាធិកំ វជ្ឈប្បត្តចោរំ អត្តនោ ពលេន មោចេតុំ សមត្ថា ភវេយ្យំ។ ឥមិនា អត្តនោ ឥស្សរិយភាវំ ទីបេតិ។ ភូតមាគធវណ្ណិតេតិ ភោជនកាលាទីសុ ថុតិវសេន កាលំ អារោចេន្តេហិ សូតេហិ ចេវ មាគធកេហិ ច វណ្ណិតេ។ ចិត្រគ្គឡេរុឃុសិតេតិ បញ្ចង្គិកតូរិយសទ្ទសទិសំ មនោរមំ រវំ រវន្តេហិ សត្តរតនវិចិត្តេហិ ទ្វារកវាដេហិ ឧគ្ឃោសិតេ។ សុរាមំសបពោធនេតិ ‘‘បិវថ, ខាទថា’’តិ សុរាមំសេហិ បពោធិយមានជនេ ឯវរូបេ សិវិរាជស្ស និវេសនេ តស្ស អគ្គមហេសី ភវេយ្យន្តិ ឥមេ ទស វរេ គណ្ហិ។

    Nappapateyyunti patitvā lambā na bhaveyyuṃ. Palitā na santu vāsavāti vāsava devaseṭṭha, palitānipi me sirasmiṃ na santu mā paññāyiṃsu. ‘‘Palitāni siroruhā’’tipi pāṭho. Vajjhañcāpīti kibbisakārakaṃ rājāparādhikaṃ vajjhappattacoraṃ attano balena mocetuṃ samatthā bhaveyyaṃ. Iminā attano issariyabhāvaṃ dīpeti. Bhūtamāgadhavaṇṇiteti bhojanakālādīsu thutivasena kālaṃ ārocentehi sūtehi ceva māgadhakehi ca vaṇṇite. Citraggaḷerughusiteti pañcaṅgikatūriyasaddasadisaṃ manoramaṃ ravaṃ ravantehi sattaratanavicittehi dvārakavāṭehi ugghosite. Surāmaṃsapabodhaneti ‘‘pivatha, khādathā’’ti surāmaṃsehi pabodhiyamānajane evarūpe sivirājassa nivesane tassa aggamahesī bhaveyyanti ime dasa vare gaṇhi.

    តត្ថ សិវិរាជស្ស អគ្គមហេសិភាវោ បឋមោ វរោ, នីលនេត្តតា ទុតិយោ, នីលភមុកតា តតិយោ, ផុស្សតីតិ នាមំ ចតុត្ថោ, បុត្តបដិលាភោ បញ្ចមោ, អនុន្នតកុច្ឆិតា ឆដ្ឋោ, អលម្ពត្ថនតា សត្តមោ, អបលិតភាវោ អដ្ឋមោ, សុខុមច្ឆវិភាវោ នវមោ, វជ្ឈប្បមោចនសមត្ថតា ទសមោ វរោតិ។

    Tattha sivirājassa aggamahesibhāvo paṭhamo varo, nīlanettatā dutiyo, nīlabhamukatā tatiyo, phussatīti nāmaṃ catuttho, puttapaṭilābho pañcamo, anunnatakucchitā chaṭṭho, alambatthanatā sattamo, apalitabhāvo aṭṭhamo, sukhumacchavibhāvo navamo, vajjhappamocanasamatthatā dasamo varoti.

    សក្កោ អាហ –

    Sakko āha –

    ១៦៦៦.

    1666.

    ‘‘យេ តេ ទស វរា ទិន្នា, មយា សព្ពង្គសោភនេ;

    ‘‘Ye te dasa varā dinnā, mayā sabbaṅgasobhane;

    សិវិរាជស្ស វិជិតេ, សព្ពេ តេ លច្ឆសី វរេ’’តិ។

    Sivirājassa vijite, sabbe te lacchasī vare’’ti.

    អថស្សា សក្កោ ទេវរាជា ផុស្សតិយា ទស វរេ អទាសិ, ទត្វា ច បន ‘‘ភទ្ទេ ផុស្សតិ, តវ សព្ពេ តេ សមិជ្ឈន្តូ’’តិ វត្វា អនុមោទិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Athassā sakko devarājā phussatiyā dasa vare adāsi, datvā ca pana ‘‘bhadde phussati, tava sabbe te samijjhantū’’ti vatvā anumodi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៦៦៧.

    1667.

    ‘‘ឥទំ វត្វាន មឃវា, ទេវរាជា សុជម្បតិ;

    ‘‘Idaṃ vatvāna maghavā, devarājā sujampati;

    ផុស្សតិយា វរំ ទត្វា, អនុមោទិត្ថ វាសវោ’’តិ។

    Phussatiyā varaṃ datvā, anumodittha vāsavo’’ti.

    តត្ថ អនុមោទិត្ថាតិ ‘‘សព្ពេ តេ លច្ឆសិ វរេ’’តិ ឯវំ វរេ ទត្វា បមុទ្ទិតោ តុដ្ឋមានសោ អហោសីតិ អត្ថោ។

    Tattha anumoditthāti ‘‘sabbe te lacchasi vare’’ti evaṃ vare datvā pamuddito tuṭṭhamānaso ahosīti attho.

    ទសវរកថា និដ្ឋិតា។

    Dasavarakathā niṭṭhitā.

    ហិមវន្តវណ្ណនា

    Himavantavaṇṇanā

    ឥតិ សា វរេ គហេត្វា តតោ ចុតា មទ្ទរញ្ញោ អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិ។ ជាយមានា ច ចន្ទនចុណ្ណបរិកិណ្ណេន វិយ សរីរេន ជាតា។ តេនស្សា នាមគ្គហណទិវសេ ‘‘ផុស្សតី’’ត្វេវ នាមំ ករិំសុ។ សា មហន្តេន បរិវារេន វឌ្ឍិត្វា សោឡសវស្សកាលេ ឧត្តមរូបធរា អហោសិ។ អថ នំ សិវិមហារាជា បុត្តស្ស សញ្ជយកុមារស្ស អត្ថាយ អានេត្វា តស្ស ឆត្តំ ឧស្សាបេត្វា សោឡសន្នំ ឥត្ថិសហស្សានំ ជេដ្ឋិកំ កត្វា អគ្គមហេសិដ្ឋានេ ឋបេសិ។ តេន វុត្តំ –

    Iti sā vare gahetvā tato cutā maddarañño aggamahesiyā kucchimhi nibbatti. Jāyamānā ca candanacuṇṇaparikiṇṇena viya sarīrena jātā. Tenassā nāmaggahaṇadivase ‘‘phussatī’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Sā mahantena parivārena vaḍḍhitvā soḷasavassakāle uttamarūpadharā ahosi. Atha naṃ sivimahārājā puttassa sañjayakumārassa atthāya ānetvā tassa chattaṃ ussāpetvā soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikaṃ katvā aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘តតោ ចុតា សា ផុស្សតី, ឆត្តិយេ ឧបបជ្ជថ;

    ‘‘Tato cutā sā phussatī, chattiye upapajjatha;

    ជេតុត្តរម្ហិ នគរេ, សញ្ជយេន សមាគមី’’តិ។

    Jetuttaramhi nagare, sañjayena samāgamī’’ti.

    សា សញ្ជយស្ស បិយា មនាបា អហោសិ។ អថ នំ សក្កោ អាវជ្ជមានោ ‘‘មយា ផុស្សតិយា ទិន្នវរេសុ នវ វរា សមិទ្ធា’’តិ ទិស្វា ‘‘ឯកោ បន បុត្តវរោ ន តាវ សមិជ្ឈតិ, តម្បិស្សា សមិជ្ឈាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។ តទា មហាសត្តោ តាវតិំសទេវលោកេ វសតិ, អាយុ ចស្ស បរិក្ខីណំ អហោសិ។ តំ ញត្វា សក្កោ តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘មារិស, តយា មនុស្សលោកំ គន្តុំ វដ្ដតិ, តត្ថ សិវិរញ្ញោ អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិម្ហិ បដិសន្ធិំ គណ្ហិតុំ វដ្ដតី’’តិ វត្វា តស្ស ចេវ អញ្ញេសញ្ច ចវនធម្មានំ សដ្ឋិសហស្សានំ ទេវបុត្តានំ បដិញ្ញំ គហេត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។ មហាសត្តោបិ តតោ ចវិត្វា តត្ថុបបន្នោ, សេសទេវបុត្តាបិ សដ្ឋិសហស្សានំ អមច្ចានំ គេហេសុ និព្ពត្តិំសុ។ មហាសត្តេ កុច្ឆិគតេ ផុស្សតី ទោហឡិនី ហុត្វា ចតូសុ នគរទ្វារេសុ នគរមជ្ឈេ រាជនិវេសនទ្វារេ ចាតិ ឆសុ ឋានេសុ ឆ ទានសាលាយោ ការាបេត្វា ទេវសិកំ ឆ សតសហស្សានិ វិស្សជ្ជេត្វា មហាទានំ ទាតុកាមា អហោសិ។

    Sā sañjayassa piyā manāpā ahosi. Atha naṃ sakko āvajjamāno ‘‘mayā phussatiyā dinnavaresu nava varā samiddhā’’ti disvā ‘‘eko pana puttavaro na tāva samijjhati, tampissā samijjhāpessāmī’’ti cintesi. Tadā mahāsatto tāvatiṃsadevaloke vasati, āyu cassa parikkhīṇaṃ ahosi. Taṃ ñatvā sakko tassa santikaṃ gantvā ‘‘mārisa, tayā manussalokaṃ gantuṃ vaṭṭati, tattha sivirañño aggamahesiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā tassa ceva aññesañca cavanadhammānaṃ saṭṭhisahassānaṃ devaputtānaṃ paṭiññaṃ gahetvā sakaṭṭhānameva gato. Mahāsattopi tato cavitvā tatthupapanno, sesadevaputtāpi saṭṭhisahassānaṃ amaccānaṃ gehesu nibbattiṃsu. Mahāsatte kucchigate phussatī dohaḷinī hutvā catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe rājanivesanadvāre cāti chasu ṭhānesu cha dānasālāyo kārāpetvā devasikaṃ cha satasahassāni vissajjetvā mahādānaṃ dātukāmā ahosi.

    រាជា តស្សា ទោហឡំ សុត្វា នេមិត្តកេ ព្រាហ្មណេ បក្កោសាបេត្វា បុច្ឆិ។ នេមិត្តកា – ‘‘មហារាជ, ទេវិយា កុច្ឆិម្ហិ ទានាភិរតោ សត្តោ ឧប្បន្នោ, ទានេន តិត្តិំ ន គមិស្សតី’’តិ វទិំសុ។ តំ សុត្វា រាជា តុដ្ឋមានសោ ហុត្វា ឆ ទានសាលាយោ ការាបេត្វា វុត្តប្បការំ ទានំ បដ្ឋបេសិ។ ពោធិសត្តស្ស បដិសន្ធិគ្គហណកាលតោ បដ្ឋាយ រញ្ញោ អាយស្ស បមាណំ នាម នាហោសិ។ តស្ស បុញ្ញានុភាវេន សកលជម្ពុទីបរាជានោ បណ្ណាការំ បហិណិំសុ។ ទេវី មហន្តេន បរិវារេន គព្ភំ ធារេន្តី ទសមាសេ បរិបុណ្ណេ នគរំ ទដ្ឋុកាមា ហុត្វា រញ្ញោ អារោចេសិ។ រាជា នគរំ ទេវនគរំ វិយ អលង្ការាបេត្វា ទេវិំ រថវរំ អារោបេត្វា នគរំ បទក្ខិណំ ការេសិ។ តស្សា វេស្សានំ វីថិយា វេមជ្ឈំ សម្បត្តកាលេ កម្មជវាតា ចលិំសុ។ អថ អមច្ចា រញ្ញោ អារោចេសុំ។ តំ សុត្វា វេស្សវីថិយំយេវ តស្សា សូតិឃរំ ការាបេត្វា វាសំ គណ្ហាបេសិ។ សា តត្ថ បុត្តំ វិជាយិ។ តេន វុត្តំ –

    Rājā tassā dohaḷaṃ sutvā nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchi. Nemittakā – ‘‘mahārāja, deviyā kucchimhi dānābhirato satto uppanno, dānena tittiṃ na gamissatī’’ti vadiṃsu. Taṃ sutvā rājā tuṭṭhamānaso hutvā cha dānasālāyo kārāpetvā vuttappakāraṃ dānaṃ paṭṭhapesi. Bodhisattassa paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya rañño āyassa pamāṇaṃ nāma nāhosi. Tassa puññānubhāvena sakalajambudīparājāno paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Devī mahantena parivārena gabbhaṃ dhārentī dasamāse paripuṇṇe nagaraṃ daṭṭhukāmā hutvā rañño ārocesi. Rājā nagaraṃ devanagaraṃ viya alaṅkārāpetvā deviṃ rathavaraṃ āropetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kāresi. Tassā vessānaṃ vīthiyā vemajjhaṃ sampattakāle kammajavātā caliṃsu. Atha amaccā rañño ārocesuṃ. Taṃ sutvā vessavīthiyaṃyeva tassā sūtigharaṃ kārāpetvā vāsaṃ gaṇhāpesi. Sā tattha puttaṃ vijāyi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ទស មាសេ ធារយិត្វាន, ករោន្តី បុរំ បទក្ខិណំ;

    ‘‘Dasa māse dhārayitvāna, karontī puraṃ padakkhiṇaṃ;

    វេស្សានំ វីថិយា មជ្ឈេ, ជនេសិ ផុស្សតី មម’’ន្តិ។ (ចរិយា. ១.៧៦);

    Vessānaṃ vīthiyā majjhe, janesi phussatī mama’’nti. (cariyā. 1.76);

    មហាសត្តោ មាតុ កុច្ឆិតោ និក្ខន្តោយេវ វិសទោ ហុត្វា អក្ខីនិ ឧម្មីលេត្វា និក្ខមិ។ និក្ខន្តោយេវ ច មាតុ ហត្ថំ បសារេត្វា ‘‘អម្ម, ទានំ ទស្សាមិ, អត្ថិ កិញ្ចិ តេ ធន’’ន្តិ អាហ។ អថស្ស មាតា ‘‘តាត, យថាអជ្ឈាសយេន ទានំ ទេហី’’តិ បសារិតហត្ថេ សហស្សត្ថវិកំ ឋបេសិ។ មហាសត្តោ ហិ ឧមង្គជាតកេ ឥមស្មិំ ជាតកេ បច្ឆិមត្តភាវេតិ តីសុ ឋានេសុ ជាតមត្តេយេវ មាតរា សទ្ធិំ កថេសិ។ អថស្ស នាមគ្គហណទិវសេ វេស្សវីថិយំ ជាតត្តា ‘‘វេស្សន្តរោ’’តិ នាមំ ករិំសុ។

    Mahāsatto mātu kucchito nikkhantoyeva visado hutvā akkhīni ummīletvā nikkhami. Nikkhantoyeva ca mātu hatthaṃ pasāretvā ‘‘amma, dānaṃ dassāmi, atthi kiñci te dhana’’nti āha. Athassa mātā ‘‘tāta, yathāajjhāsayena dānaṃ dehī’’ti pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapesi. Mahāsatto hi umaṅgajātake imasmiṃ jātake pacchimattabhāveti tīsu ṭhānesu jātamatteyeva mātarā saddhiṃ kathesi. Athassa nāmaggahaṇadivase vessavīthiyaṃ jātattā ‘‘vessantaro’’ti nāmaṃ kariṃsu.

    តេន វុត្តំ –

    Tena vuttaṃ –

    ‘‘ន មយ្ហំ មត្តិកំ នាមំ, នបិ បេត្តិកសម្ភវំ;

    ‘‘Na mayhaṃ mattikaṃ nāmaṃ, napi pettikasambhavaṃ;

    ជាតោម្ហិ វេស្សវីថិយំ, តស្មា វេស្សន្តរោ អហុ’’ន្តិ។ (ចរិយា. ១.៧៧);

    Jātomhi vessavīthiyaṃ, tasmā vessantaro ahu’’nti. (cariyā. 1.77);

    ជាតទិវសេយេវ បនស្ស ឯកា អាកាសចារិនី ករេណុកា អភិមង្គលសម្មតំ សព្ពសេតំ ហត្ថិបោតកំ អានេត្វា មង្គលហត្ថិដ្ឋានេ ឋបេត្វា បក្កាមិ។ តស្ស មហាសត្តំ បច្ចយំ កត្វា ឧប្បន្នត្តា ‘‘បច្ចយោ’’ត្វេវ នាមំ ករិំសុ។ តំ ទិវសមេវ អមច្ចគេហេសុ សដ្ឋិសហស្សកុមារកា ជាយិំសុ។ រាជា មហាសត្តស្ស អតិទីឃាទិទោសេ វិវជ្ជេត្វា អលម្ពថនិយោ មធុរខីរាយោ ចតុសដ្ឋិ ធាតិយោ ឧបដ្ឋាបេសិ។ តេន សទ្ធិំ ជាតានញ្ច សដ្ឋិទារកសហស្សានំ ឯកេកា ធាតិយោ ឧបដ្ឋាបេសិ។ សោ សដ្ឋិសហស្សេហិ ទារកេហិ សទ្ធិំ មហន្តេន បរិវារេន វឌ្ឍតិ។ អថស្ស រាជា សតសហស្សគ្ឃនកំ កុមារបិឡន្ធនំ ការាបេសិ។ សោ ចតុប្បញ្ចវស្សិកកាលេ តំ ឱមុញ្ចិត្វា ធាតីនំ ទត្វា បុន តាហិ ទីយមានម្បិ ន គណ្ហិ។ តា រញ្ញោ អារោចយិំសុ។ រាជា តំ សុត្វា ‘‘មម បុត្តេន ទិន្នំ ព្រហ្មទេយ្យមេវ ហោតូ’’តិ អបរម្បិ ការេសិ។ កុមារោ តម្បិ អទាសិយេវ។ ឥតិ ទារកកាលេយេវ ធាតីនំ នវ វារេ បិឡន្ធនំ អទាសិ។

    Jātadivaseyeva panassa ekā ākāsacārinī kareṇukā abhimaṅgalasammataṃ sabbasetaṃ hatthipotakaṃ ānetvā maṅgalahatthiṭṭhāne ṭhapetvā pakkāmi. Tassa mahāsattaṃ paccayaṃ katvā uppannattā ‘‘paccayo’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Taṃ divasameva amaccagehesu saṭṭhisahassakumārakā jāyiṃsu. Rājā mahāsattassa atidīghādidose vivajjetvā alambathaniyo madhurakhīrāyo catusaṭṭhi dhātiyo upaṭṭhāpesi. Tena saddhiṃ jātānañca saṭṭhidārakasahassānaṃ ekekā dhātiyo upaṭṭhāpesi. So saṭṭhisahassehi dārakehi saddhiṃ mahantena parivārena vaḍḍhati. Athassa rājā satasahassagghanakaṃ kumārapiḷandhanaṃ kārāpesi. So catuppañcavassikakāle taṃ omuñcitvā dhātīnaṃ datvā puna tāhi dīyamānampi na gaṇhi. Tā rañño ārocayiṃsu. Rājā taṃ sutvā ‘‘mama puttena dinnaṃ brahmadeyyameva hotū’’ti aparampi kāresi. Kumāro tampi adāsiyeva. Iti dārakakāleyeva dhātīnaṃ nava vāre piḷandhanaṃ adāsi.

    អដ្ឋវស្សិកកាលេ បន បាសាទវរគតោ សិរិសយនបិដ្ឋេ និសិន្នោវ ចិន្តេសិ ‘‘អហំ ពាហិរកទានមេវ ទេមិ, តំ មំ ន បរិតោសេតិ, អជ្ឈត្តិកទានំ ទាតុកាមោម្ហិ, សចេ មំ កោចិ សីសំ យាចេយ្យ, សីសំ ឆិន្ទិត្វា តស្ស ទទេយ្យំ។ សចេបិ មំ កោចិ ហទយំ យាចេយ្យ, ឧរំ ភិន្ទិត្វា ហទយំ នីហរិត្វា ទទេយ្យំ។ សចេ អក្ខីនិ យាចេយ្យ, អក្ខីនិ ឧប្បាដេត្វា ទទេយ្យំ។ សចេ សរីរមំសំ យាចេយ្យ, សកលសរីរតោ មំសំ ឆិន្ទិត្វា ទទេយ្យំ។ សចេបិ មំ កោចិ រុធិរំ យាចេយ្យ, រុធិរំ គហេត្វា ទទេយ្យំ។ អថ វាបិ កោចិ ‘ទាសោ មេ ហោហី’តិ វទេយ្យ, អត្តានមស្ស សាវេត្វា ទាសំ កត្វា ទទេយ្យ’’ន្តិ។ តស្សេវំ សភាវំ ចិន្តេន្តស្ស ចតុនហុតាធិកទ្វិយោជនសតសហស្សពហលា អយំ មហាបថវី មត្តវរវារណោ វិយ គជ្ជមានា កម្បិ។ សិនេរុបព្ពតរាជា សុសេទិតវេត្តង្កុរោ វិយ ឱនមិត្វា ជេតុត្តរនគរាភិមុខោ អដ្ឋាសិ។ បថវិសទ្ទេន ទេវា គជ្ជន្តោ ខណិកវស្សំ វស្សិ, អកាលវិជ្ជុលតា និច្ឆរិំសុ, សាគរោ សង្ខុភិ។ សក្កោ ទេវរាជា អប្ផោដេសិ, មហាព្រហ្មា សាធុការមទាសិ។ បថវិតលតោ បដ្ឋាយ យាវ ព្រហ្មលោកា ឯកកោលាហលំ អហោសិ។

    Aṭṭhavassikakāle pana pāsādavaragato sirisayanapiṭṭhe nisinnova cintesi ‘‘ahaṃ bāhirakadānameva demi, taṃ maṃ na paritoseti, ajjhattikadānaṃ dātukāmomhi, sace maṃ koci sīsaṃ yāceyya, sīsaṃ chinditvā tassa dadeyyaṃ. Sacepi maṃ koci hadayaṃ yāceyya, uraṃ bhinditvā hadayaṃ nīharitvā dadeyyaṃ. Sace akkhīni yāceyya, akkhīni uppāṭetvā dadeyyaṃ. Sace sarīramaṃsaṃ yāceyya, sakalasarīrato maṃsaṃ chinditvā dadeyyaṃ. Sacepi maṃ koci rudhiraṃ yāceyya, rudhiraṃ gahetvā dadeyyaṃ. Atha vāpi koci ‘dāso me hohī’ti vadeyya, attānamassa sāvetvā dāsaṃ katvā dadeyya’’nti. Tassevaṃ sabhāvaṃ cintentassa catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī mattavaravāraṇo viya gajjamānā kampi. Sinerupabbatarājā suseditavettaṅkuro viya onamitvā jetuttaranagarābhimukho aṭṭhāsi. Pathavisaddena devā gajjanto khaṇikavassaṃ vassi, akālavijjulatā nicchariṃsu, sāgaro saṅkhubhi. Sakko devarājā apphoṭesi, mahābrahmā sādhukāramadāsi. Pathavitalato paṭṭhāya yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi.

    វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘យទាហំ ទារកោ ហោមិ, ជាតិយា អដ្ឋវស្សិកោ;

    ‘‘Yadāhaṃ dārako homi, jātiyā aṭṭhavassiko;

    តទា និសជ្ជ បាសាទេ, ទានំ ទាតុំ វិចិន្តយិំ។

    Tadā nisajja pāsāde, dānaṃ dātuṃ vicintayiṃ.

    ‘‘ហទយំ ទទេយ្យំ ចក្ខុំ, មំសម្បិ រុធិរម្បិ ច;

    ‘‘Hadayaṃ dadeyyaṃ cakkhuṃ, maṃsampi rudhirampi ca;

    ទទេយ្យំ កាយំ សាវេត្វា, យទិ កោចិ យាចយេ មមំ។

    Dadeyyaṃ kāyaṃ sāvetvā, yadi koci yācaye mamaṃ.

    ‘‘សភាវំ ចិន្តយន្តស្ស, អកម្បិតមសណ្ឋិតំ;

    ‘‘Sabhāvaṃ cintayantassa, akampitamasaṇṭhitaṃ;

    អកម្បិ តត្ថ បថវី, សិនេរុវនវដំសកា’’តិ។ (ចរិយា. ១.៧៨-៨០);

    Akampi tattha pathavī, sineruvanavaṭaṃsakā’’ti. (cariyā. 1.78-80);

    ពោធិសត្តោ សោឡសវស្សិកកាលេយេវ សព្ពសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បាបុណិ។ អថស្ស បិតា រជ្ជំ ទាតុកាមោ មាតរា សទ្ធិំ មន្តេត្វា មទ្ទរាជកុលតោ មាតុលធីតរំ មទ្ទិំ នាម រាជកញ្ញំ អានេត្វា សោឡសន្នំ ឥត្ថិសហស្សានំ ជេដ្ឋិកំ អគ្គមហេសិំ កត្វា មហាសត្តំ រជ្ជេ អភិសិញ្ចិ។ មហាសត្តោ រជ្ជេ បតិដ្ឋិតកាលតោ បដ្ឋាយ ទេវសិកំ ឆ សតសហស្សានិ វិស្សជ្ជេន្តោ មហាទានំ បវត្តេសិ។ អបរភាគេ មទ្ទិទេវី បុត្តំ វិជាយិ។ តំ កញ្ចនជាលេន សម្បដិច្ឆិំសុ, តេនស្ស ‘‘ជាលីកុមារោ’’ត្វេវ នាមំ ករិំសុ។ តស្ស បទសា គមនកាលេ ធីតរំ វិជាយិ។ តំ កណ្ហាជិនេន សម្បដិច្ឆិំសុ, តេនស្សា ‘‘កណ្ហាជិនា’’ត្វេវ នាមំ ករិំសុ។ មហាសត្តោ មាសស្ស ឆក្ខត្តុំ អលង្កតហត្ថិក្ខន្ធវរគតោ ឆ ទានសាលាយោ ឱលោកេសិ។ តទា កាលិង្គរដ្ឋេ ទុព្ពុដ្ឋិកា អហោសិ, សស្សានិ ន សម្បជ្ជិំសុ, មនុស្សានំ មហន្តំ ឆាតភយំ បវត្តិ។ មនុស្សា ជីវិតុំ អសក្កោន្តាចោរកម្មំ ករោន្តិ។ ទុព្ភិក្ខបីឡិតា ជានបទា រាជង្គណេ សន្និបតិត្វា រាជានំ ឧបក្កោសិំសុ ។ តំ សុត្វា រញ្ញា ‘‘កិំ, តាតា’’តិ វុត្តេ តមត្ថំ អារោចយិំសុ។ រាជា ‘‘សាធុ, តាតា, ទេវំ វស្សាបេស្សាមី’’តិ តេ ឧយ្យោជេត្វា សមាទិន្នសីលោ ឧបោសថវាសំ វសន្តោបិ ទេវំ វស្សាបេតុំ នាសក្ខិ។ សោ នាគរេ សន្និបាតេត្វា ‘‘អហំ សមាទិន្នសីលោ សត្តាហំ ឧបោសថវាសំ វសន្តោបិ ទេវំ វស្សាបេតុំ នាសក្ខិំ, កិំ នុ ខោ កាតព្ព’’ន្តិ បុច្ឆិ។ សចេ, ទេវ, ទេវំ វស្សាបេតុំ ន សក្កោសិ, ឯស ជេតុត្តរនគរេ សញ្ជយស្ស រញ្ញោ បុត្តោ វេស្សន្តរោ នាម ទានាភិរតោ។ តស្សំ កិរ សព្ពសេតោ មង្គលហត្ថី អត្ថិ, តស្ស គតគតដ្ឋានេ ទេវោ វស្សិ។ ព្រាហ្មណេ បេសេត្វា តំ ហត្ថិំ យាចាបេតុំ វដ្ដតិ, អាណាបេថាតិ។

    Bodhisatto soḷasavassikakāleyeva sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi. Athassa pitā rajjaṃ dātukāmo mātarā saddhiṃ mantetvā maddarājakulato mātuladhītaraṃ maddiṃ nāma rājakaññaṃ ānetvā soḷasannaṃ itthisahassānaṃ jeṭṭhikaṃ aggamahesiṃ katvā mahāsattaṃ rajje abhisiñci. Mahāsatto rajje patiṭṭhitakālato paṭṭhāya devasikaṃ cha satasahassāni vissajjento mahādānaṃ pavattesi. Aparabhāge maddidevī puttaṃ vijāyi. Taṃ kañcanajālena sampaṭicchiṃsu, tenassa ‘‘jālīkumāro’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle dhītaraṃ vijāyi. Taṃ kaṇhājinena sampaṭicchiṃsu, tenassā ‘‘kaṇhājinā’’tveva nāmaṃ kariṃsu. Mahāsatto māsassa chakkhattuṃ alaṅkatahatthikkhandhavaragato cha dānasālāyo olokesi. Tadā kāliṅgaraṭṭhe dubbuṭṭhikā ahosi, sassāni na sampajjiṃsu, manussānaṃ mahantaṃ chātabhayaṃ pavatti. Manussā jīvituṃ asakkontācorakammaṃ karonti. Dubbhikkhapīḷitā jānapadā rājaṅgaṇe sannipatitvā rājānaṃ upakkosiṃsu . Taṃ sutvā raññā ‘‘kiṃ, tātā’’ti vutte tamatthaṃ ārocayiṃsu. Rājā ‘‘sādhu, tātā, devaṃ vassāpessāmī’’ti te uyyojetvā samādinnasīlo uposathavāsaṃ vasantopi devaṃ vassāpetuṃ nāsakkhi. So nāgare sannipātetvā ‘‘ahaṃ samādinnasīlo sattāhaṃ uposathavāsaṃ vasantopi devaṃ vassāpetuṃ nāsakkhiṃ, kiṃ nu kho kātabba’’nti pucchi. Sace, deva, devaṃ vassāpetuṃ na sakkosi, esa jetuttaranagare sañjayassa rañño putto vessantaro nāma dānābhirato. Tassaṃ kira sabbaseto maṅgalahatthī atthi, tassa gatagataṭṭhāne devo vassi. Brāhmaṇe pesetvā taṃ hatthiṃ yācāpetuṃ vaṭṭati, āṇāpethāti.

    សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា ព្រាហ្មណេ សន្និបាតេត្វា តេសុ គុណវណ្ណសម្បន្នេ អដ្ឋ ជនេ វិចិនិត្វា តេសំ បរិព្ពយំ ទត្វា ‘‘គច្ឆថ, តុម្ហេ វេស្សន្តរំ ហត្ថិំ យាចិត្វា អានេថា’’តិ បេសេសិ។ ព្រាហ្មណា អនុបុព្ពេន ជេតុត្តរនគរំ គន្ត្វា ទានគ្គេ ភត្តំ បរិភុញ្ជិត្វា អត្តនោ សរីរំ រជោបរិកិណ្ណំ បំសុមក្ខិតំ កត្វា បុណ្ណមទិវសេ រាជានំ ហត្ថិំ យាចិតុកាមា ហុត្វា រញ្ញោ ទានគ្គំ អាគមនកាលេ បាចីនទ្វារំ អគមំសុ។ រាជាបិ ‘‘ទានគ្គំ ឱលោកេស្សាមី’’តិ បាតោវ ន្ហត្វា នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា អលង្ករិត្វា អលង្កតហត្ថិក្ខន្ធវរគតោ បាចីនទ្វារំ អគមាសិ។ ព្រាហ្មណា តត្ថោកាសំ អលភិត្វា ទក្ខិណទ្វារំ គន្ត្វា ឧន្នតបទេសេ ឋត្វា រញ្ញោ បាចីនទ្វារេ ទានគ្គំ ឱលោកេត្វា ទក្ខិណទ្វារាគមនកាលេ ហត្ថេ បសារេត្វា ‘‘ជយតុ ភវំ វេស្សន្តរោ’’តិ តិក្ខត្តុំ អាហំសុ។ មហាសត្តោ តេ ព្រាហ្មណេ ទិស្វា ហត្ថិំ តេសំ ឋិតដ្ឋានំ បេសេត្វា ហត្ថិក្ខន្ធេ និសិន្នោ បឋមំ គាថមាហ –

    So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā brāhmaṇe sannipātetvā tesu guṇavaṇṇasampanne aṭṭha jane vicinitvā tesaṃ paribbayaṃ datvā ‘‘gacchatha, tumhe vessantaraṃ hatthiṃ yācitvā ānethā’’ti pesesi. Brāhmaṇā anupubbena jetuttaranagaraṃ gantvā dānagge bhattaṃ paribhuñjitvā attano sarīraṃ rajoparikiṇṇaṃ paṃsumakkhitaṃ katvā puṇṇamadivase rājānaṃ hatthiṃ yācitukāmā hutvā rañño dānaggaṃ āgamanakāle pācīnadvāraṃ agamaṃsu. Rājāpi ‘‘dānaggaṃ olokessāmī’’ti pātova nhatvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkaritvā alaṅkatahatthikkhandhavaragato pācīnadvāraṃ agamāsi. Brāhmaṇā tatthokāsaṃ alabhitvā dakkhiṇadvāraṃ gantvā unnatapadese ṭhatvā rañño pācīnadvāre dānaggaṃ oloketvā dakkhiṇadvārāgamanakāle hatthe pasāretvā ‘‘jayatu bhavaṃ vessantaro’’ti tikkhattuṃ āhaṃsu. Mahāsatto te brāhmaṇe disvā hatthiṃ tesaṃ ṭhitaṭṭhānaṃ pesetvā hatthikkhandhe nisinno paṭhamaṃ gāthamāha –

    ១៦៦៨.

    1668.

    ‘‘បរូឡ្ហកច្ឆនខលោមា , បង្កទន្តា រជស្សិរា;

    ‘‘Parūḷhakacchanakhalomā , paṅkadantā rajassirā;

    បគ្គយ្ហ ទក្ខិណំ ពាហុំ, កិំ មំ យាចន្តិ ព្រាហ្មណា’’តិ។

    Paggayha dakkhiṇaṃ bāhuṃ, kiṃ maṃ yācanti brāhmaṇā’’ti.

    ព្រាហ្មណា អាហំសុ –

    Brāhmaṇā āhaṃsu –

    ១៦៦៩.

    1669.

    ‘‘រតនំ ទេវ យាចាម, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍន;

    ‘‘Ratanaṃ deva yācāma, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhana;

    ទទាហិ បវរំ នាគំ, ឦសាទន្តំ ឧរូឡ្ហវ’’ន្តិ។

    Dadāhi pavaraṃ nāgaṃ, īsādantaṃ urūḷhava’’nti.

    តត្ថ ឧរូឡ្ហវន្តិ ឧព្ពាហនសមត្ថំ។

    Tattha urūḷhavanti ubbāhanasamatthaṃ.

    តំ សុត្វា មហាសត្តោ ‘‘អហំ សីសំ អាទិំ កត្វា អជ្ឈត្តិកទានំ ទាតុកាមោម្ហិ, ឥមេ បន មំ ពាហិរកទានមេវ យាចន្តិ, បូរេស្សាមិ តេសំ មនោរថ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ហត្ថិក្ខន្ធវរគតោ តតិយំ គាថមាហ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ahaṃ sīsaṃ ādiṃ katvā ajjhattikadānaṃ dātukāmomhi, ime pana maṃ bāhirakadānameva yācanti, pūressāmi tesaṃ manoratha’’nti cintetvā hatthikkhandhavaragato tatiyaṃ gāthamāha –

    ១៦៧០.

    1670.

    ‘‘ទទាមិ ន វិកម្បាមិ, យំ មំ យាចន្តិ ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Dadāmi na vikampāmi, yaṃ maṃ yācanti brāhmaṇā;

    បភិន្នំ កុញ្ជរំ ទន្តិំ, ឱបវយ្ហំ គជុត្តម’’ន្តិ។

    Pabhinnaṃ kuñjaraṃ dantiṃ, opavayhaṃ gajuttama’’nti.

    បដិជានិត្វា ច បន –

    Paṭijānitvā ca pana –

    ១៦៧១.

    1671.

    ‘‘ហត្ថិក្ខន្ធតោ ឱរុយ្ហ, រាជា ចាគាធិមានសោ;

    ‘‘Hatthikkhandhato oruyha, rājā cāgādhimānaso;

    ព្រាហ្មណានំ អទា ទានំ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ’’តិ។

    Brāhmaṇānaṃ adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano’’ti.

    តត្ថ ឱបវយ្ហន្តិ រាជវាហនំ។ ចាគាធិមានសោតិ ចាគេន អធិកមានសោ រាជា។ ព្រាហ្មណានំ អទា ទានន្តិ សោ វារណស្ស អនលង្កតដ្ឋានំ ឱលោកនត្ថំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា អនលង្កតដ្ឋានំ អទិស្វា កុសុមមិស្សកសុគន្ធោទកបូរិតំ សុវណ្ណភិង្គារំ គហេត្វា ‘‘ឥតោ ឯថា’’តិ វត្វា អលង្កតរជតទាមសទិសំ ហត្ថិសោណ្ឌំ គហេត្វា តេសំ ហត្ថេ ឋបេត្វា ឧទកំ បាតេត្វា អលង្កតវារណំ ព្រាហ្មណានំ អទាសិ។

    Tattha opavayhanti rājavāhanaṃ. Cāgādhimānasoti cāgena adhikamānaso rājā. Brāhmaṇānaṃ adā dānanti so vāraṇassa analaṅkataṭṭhānaṃ olokanatthaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā analaṅkataṭṭhānaṃ adisvā kusumamissakasugandhodakapūritaṃ suvaṇṇabhiṅgāraṃ gahetvā ‘‘ito ethā’’ti vatvā alaṅkatarajatadāmasadisaṃ hatthisoṇḍaṃ gahetvā tesaṃ hatthe ṭhapetvā udakaṃ pātetvā alaṅkatavāraṇaṃ brāhmaṇānaṃ adāsi.

    តស្ស ចតូសុ បាទេសុ អលង្ការោ ចត្តារិ សតសហស្សានិ អគ្ឃតិ, ឧភោសុ បស្សេសុ អលង្ការោ ទ្វេ សតសហស្សានិ, ហេដ្ឋា ឧទរេ កម្ពលំ សតសហស្សំ, បិដ្ឋិយំ មុត្តជាលំ មណិជាលំ កញ្ចនជាលន្តិ តីណិ ជាលានិ តីណិ សតសហស្សានិ, ឧភោសុ កណ្ណេសុ អលង្ការោ ទ្វេ សតសហស្សានិ, បិដ្ឋិយំ អត្ថរណកម្ពលំ សតសហស្សំ, កុម្ភាលង្ការោ សតសហស្សំ, តយោ វដំសកា តីណិ សតសហស្សានិ, កណ្ណចូឡាលង្ការោ ទ្វេ សតសហស្សានិ, ទ្វិន្នំ ទន្តានំ អលង្ការោ ទ្វេ សតសហស្សានិ, សោណ្ឌាយ សោវត្ថិកាលង្ការោ សតសហស្សំ, នង្គុដ្ឋាលង្ការោ សតសហស្សំ, អារោហណនិស្សេណិ សតសហស្សំ, ភុញ្ជនកដាហំ សតសហស្សំ, ឋបេត្វា អនគ្ឃំ ភណ្ឌំ កាយារុឡ្ហបសាធនំ ទ្វាវីសតិ សតសហស្សានិ ។ ឯវំ តាវ ឯត្តកំ ធនំ ចតុវីសតិសតសហស្សានិ អគ្ឃតិ។ ឆត្តបិណ្ឌិយំ បន មណិ, ចូឡាមណិ, មុត្តាហារេ មណិ, អង្កុសេ មណិ, ហត្ថិកណ្ឋេ វេឋនមុត្តាហារេ មណិ, ហត្ថិកុម្ភេ មណីតិ ឥមានិ ឆ អនគ្ឃានិ, ហត្ថីបិ អនគ្ឃោយេវាតិ ហត្ថិនា សទ្ធិំ សត្ត អនគ្ឃានីតិ សព្ពានិ តានិ ព្រាហ្មណានំ អទាសិ។ តថា ហត្ថិនោ បរិចារកានិ បញ្ច កុលសតានិ ហត្ថិមេណ្ឌហត្ថិគោបកេហិ សទ្ធិំ អទាសិ។ សហ ទានេនេវស្ស ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ ភូមិកម្បាទយោ អហេសុំ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tassa catūsu pādesu alaṅkāro cattāri satasahassāni agghati, ubhosu passesu alaṅkāro dve satasahassāni, heṭṭhā udare kambalaṃ satasahassaṃ, piṭṭhiyaṃ muttajālaṃ maṇijālaṃ kañcanajālanti tīṇi jālāni tīṇi satasahassāni, ubhosu kaṇṇesu alaṅkāro dve satasahassāni, piṭṭhiyaṃ attharaṇakambalaṃ satasahassaṃ, kumbhālaṅkāro satasahassaṃ, tayo vaṭaṃsakā tīṇi satasahassāni, kaṇṇacūḷālaṅkāro dve satasahassāni, dvinnaṃ dantānaṃ alaṅkāro dve satasahassāni, soṇḍāya sovatthikālaṅkāro satasahassaṃ, naṅguṭṭhālaṅkāro satasahassaṃ, ārohaṇanisseṇi satasahassaṃ, bhuñjanakaṭāhaṃ satasahassaṃ, ṭhapetvā anagghaṃ bhaṇḍaṃ kāyāruḷhapasādhanaṃ dvāvīsati satasahassāni . Evaṃ tāva ettakaṃ dhanaṃ catuvīsatisatasahassāni agghati. Chattapiṇḍiyaṃ pana maṇi, cūḷāmaṇi, muttāhāre maṇi, aṅkuse maṇi, hatthikaṇṭhe veṭhanamuttāhāre maṇi, hatthikumbhe maṇīti imāni cha anagghāni, hatthīpi anagghoyevāti hatthinā saddhiṃ satta anagghānīti sabbāni tāni brāhmaṇānaṃ adāsi. Tathā hatthino paricārakāni pañca kulasatāni hatthimeṇḍahatthigopakehi saddhiṃ adāsi. Saha dānenevassa heṭṭhā vuttanayeneva bhūmikampādayo ahesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៦៧២.

    1672.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    ហត្ថិនាគេ បទិន្នម្ហិ, មេទនី សម្បកម្បថ។

    Hatthināge padinnamhi, medanī sampakampatha.

    ១៦៧៣.

    1673.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    ហត្ថិនាគេ បទិន្នម្ហិ, ខុភិត្ថ នគរំ តទា។

    Hatthināge padinnamhi, khubhittha nagaraṃ tadā.

    ១៦៧៤.

    1674.

    ‘‘សមាកុលំ បុរំ អាសិ, ឃោសោ ច វិបុលោ មហា;

    ‘‘Samākulaṃ puraṃ āsi, ghoso ca vipulo mahā;

    ហត្ថិនាគេ បទិន្នម្ហិ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ’’តិ។

    Hatthināge padinnamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    តត្ថ តទាសីតិ តទា អាសិ។ ហត្ថិនាគេតិ ហត្ថិសង្ខាតេ នាគេ។ ខុភិត្ថ នគរំ តទាតិ តទា ជេតុត្តរនគរំ សង្ខុភិតំ អហោសិ។

    Tattha tadāsīti tadā āsi. Hatthināgeti hatthisaṅkhāte nāge. Khubhittha nagaraṃ tadāti tadā jetuttaranagaraṃ saṅkhubhitaṃ ahosi.

    ព្រាហ្មណា កិរ ទក្ខិណទ្វារេ ហត្ថិំ លភិត្វា ហត្ថិបិដ្ឋេ និសីទិត្វា មហាជនបរិវារា នគរមជ្ឈេន បាយិំសុ។ មហាជនោ តេ ទិស្វា ‘‘អម្ភោ ព្រាហ្មណា, អម្ហាកំ ហត្ថិំ អារុឡ្ហា កុតោ វោ ហត្ថី លទ្ធា’’តិ អាហ។ ព្រាហ្មណា ‘‘វេស្សន្តរមហារាជេន នោ ហត្ថី ទិន្នោ, កេ តុម្ហេ’’តិ មហាជនំ ហត្ថវិការាទីហិ ឃដ្ដេន្តា នគរមជ្ឈេន គន្ត្វា ឧត្តរទ្វារេន និក្ខមិំសុ។ នាគរា ទេវតាវដ្ដនេន ពោធិសត្តស្ស កុទ្ធា រាជទ្វារេ សន្និបតិត្វា មហន្តំ ឧបក្កោសមកំសុ។ តេន វុត្តំ –

    Brāhmaṇā kira dakkhiṇadvāre hatthiṃ labhitvā hatthipiṭṭhe nisīditvā mahājanaparivārā nagaramajjhena pāyiṃsu. Mahājano te disvā ‘‘ambho brāhmaṇā, amhākaṃ hatthiṃ āruḷhā kuto vo hatthī laddhā’’ti āha. Brāhmaṇā ‘‘vessantaramahārājena no hatthī dinno, ke tumhe’’ti mahājanaṃ hatthavikārādīhi ghaṭṭentā nagaramajjhena gantvā uttaradvārena nikkhamiṃsu. Nāgarā devatāvaṭṭanena bodhisattassa kuddhā rājadvāre sannipatitvā mahantaṃ upakkosamakaṃsu. Tena vuttaṃ –

    ‘‘សមាកុលំ បុរំ អាសិ, ឃោសោ ច វិបុលោ មហា;

    ‘‘Samākulaṃ puraṃ āsi, ghoso ca vipulo mahā;

    ហត្ថិនាគេ បទិន្នម្ហិ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Hatthināge padinnamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ‘‘អថេត្ថ វត្តតិ សទ្ទោ, តុមុលោ ភេរវោ មហា;

    ‘‘Athettha vattati saddo, tumulo bheravo mahā;

    ហត្ថិនាគេ បទិន្នម្ហិ, ខុភិត្ថ នគរំ តទា។

    Hatthināge padinnamhi, khubhittha nagaraṃ tadā.

    ‘‘អថេត្ថ វត្តតិ សទ្ទោ, តុមុលោ ភេរវោ មហា;

    ‘‘Athettha vattati saddo, tumulo bheravo mahā;

    ហត្ថិនាគេ បទិន្នម្ហិ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ’’តិ។

    Hatthināge padinnamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    តត្ថ ឃោសោតិ ឧបក្កោសនសទ្ទោ បត្ថដត្តា វិបុលោ, ឧទ្ធំ គតត្តា មហា។ សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេតិ សិវិរដ្ឋស្ស វុទ្ធិករេ។

    Tattha ghosoti upakkosanasaddo patthaṭattā vipulo, uddhaṃ gatattā mahā. Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhaneti siviraṭṭhassa vuddhikare.

    អថស្ស ទានេន សង្ខុភិតចិត្តា ហុត្វា នគរវាសិនោ រញ្ញោ អារោចេសុំ។ តេន វុត្តំ –

    Athassa dānena saṅkhubhitacittā hutvā nagaravāsino rañño ārocesuṃ. Tena vuttaṃ –

    ១៦៧៥.

    1675.

    ‘‘ឧគ្គា ច រាជបុត្តា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា។

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā.

    ១៦៧៦.

    1676.

    ‘‘កេវលោ ចាបិ និគមោ, សិវយោ ច សមាគតា;

    ‘‘Kevalo cāpi nigamo, sivayo ca samāgatā;

    ទិស្វា នាគំ នីយមានំ, តេ រញ្ញោ បដិវេទយុំ។

    Disvā nāgaṃ nīyamānaṃ, te rañño paṭivedayuṃ.

    ១៦៧៧.

    1677.

    ‘‘វិធមំ ទេវ តេ រដ្ឋំ, បុត្តោ វេស្សន្តរោ តវ;

    ‘‘Vidhamaṃ deva te raṭṭhaṃ, putto vessantaro tava;

    កថំ នោ ហត្ថិនំ ទជ្ជា, នាគំ រដ្ឋស្ស បូជិតំ។

    Kathaṃ no hatthinaṃ dajjā, nāgaṃ raṭṭhassa pūjitaṃ.

    ១៦៧៨.

    1678.

    ‘‘កថំ នោ កុញ្ជរំ ទជ្ជា, ឦសាទន្តំ ឧរូឡ្ហវំ;

    ‘‘Kathaṃ no kuñjaraṃ dajjā, īsādantaṃ urūḷhavaṃ;

    ខេត្តញ្ញុំ សព្ពយុទ្ធានំ, សព្ពសេតំ គជុត្តមំ។

    Khettaññuṃ sabbayuddhānaṃ, sabbasetaṃ gajuttamaṃ.

    ១៦៧៩.

    1679.

    ‘‘បណ្ឌុកម្ពលសញ្ឆន្នំ, បភិន្នំ សត្តុមទ្ទនំ;

    ‘‘Paṇḍukambalasañchannaṃ, pabhinnaṃ sattumaddanaṃ;

    ទន្តិំ សវាលពីជនិំ, សេតំ កេលាសសាទិសំ។

    Dantiṃ savālabījaniṃ, setaṃ kelāsasādisaṃ.

    ១៦៨០.

    1680.

    ‘‘សសេតច្ឆត្តំ សឧបាធេយ្យំ, សាថព្ពនំ សហត្ថិបំ;

    ‘‘Sasetacchattaṃ saupādheyyaṃ, sāthabbanaṃ sahatthipaṃ;

    អគ្គយានំ រាជវាហិំ, ព្រាហ្មណានំ អទា គជ’’ន្តិ។

    Aggayānaṃ rājavāhiṃ, brāhmaṇānaṃ adā gaja’’nti.

    តត្ថ ឧគ្គាតិ ឧគ្គតា បញ្ញាតា។ និគមោតិ នេគមកុដុម្ពិកជនោ។ វិធមំ ទេវ តេ រដ្ឋន្តិ ទេវ, តវ រដ្ឋំ វិធមំ។ កថំ នោ ហត្ថិនំ ទជ្ជាតិ កេន ការណេន អម្ហាកំ ហត្ថិនំ អភិមង្គលសម្មតំ កាលិង្គរដ្ឋវាសីនំ ព្រាហ្មណានំ ទទេយ្យ។ ខេត្តញ្ញុំ សព្ពយុទ្ធានន្តិ សព្ពយុទ្ធានំ ខេត្តភូមិសីសជាននសមត្ថំ។ ទន្តិន្តិ មនោរមទន្តយុត្តំ។ សវាលពីជនិន្តិ សហវាលពីជនិំ។ សឧបាធេយ្យន្តិ សអត្ថរណំ។ សាថព្ពនន្តិ សហត្ថិវេជ្ជំ។ សហត្ថិបន្តិ ហត្ថិបរិចារកានំ បញ្ចន្នំ កុលសតានំ ហត្ថិមេណ្ឌហត្ថិគោបកានញ្ច វសេន សហត្ថិបំ។

    Tattha uggāti uggatā paññātā. Nigamoti negamakuṭumbikajano. Vidhamaṃ deva te raṭṭhanti deva, tava raṭṭhaṃ vidhamaṃ. Kathaṃ no hatthinaṃ dajjāti kena kāraṇena amhākaṃ hatthinaṃ abhimaṅgalasammataṃ kāliṅgaraṭṭhavāsīnaṃ brāhmaṇānaṃ dadeyya. Khettaññuṃ sabbayuddhānanti sabbayuddhānaṃ khettabhūmisīsajānanasamatthaṃ. Dantinti manoramadantayuttaṃ. Savālabījaninti sahavālabījaniṃ. Saupādheyyanti saattharaṇaṃ. Sāthabbananti sahatthivejjaṃ. Sahatthipanti hatthiparicārakānaṃ pañcannaṃ kulasatānaṃ hatthimeṇḍahatthigopakānañca vasena sahatthipaṃ.

    ឯវញ្ច បន វត្វា បុនបិ អាហំសុ –

    Evañca pana vatvā punapi āhaṃsu –

    ១៦៨១.

    1681.

    ‘‘អន្នំ បានញ្ច យោ ទជ្ជា, វត្ថសេនាសនានិ ច;

    ‘‘Annaṃ pānañca yo dajjā, vatthasenāsanāni ca;

    ឯតំ ខោ ទានំ បតិរូបំ, ឯតំ ខោ ព្រាហ្មណារហំ។

    Etaṃ kho dānaṃ patirūpaṃ, etaṃ kho brāhmaṇārahaṃ.

    ១៦៨២.

    1682.

    ‘‘អយំ តេ វំសរាជា នោ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ;

    ‘‘Ayaṃ te vaṃsarājā no, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    កថំ វេស្សន្តរោ បុត្តោ, គជំ ភាជេតិ សញ្ជយ។

    Kathaṃ vessantaro putto, gajaṃ bhājeti sañjaya.

    ១៦៨៣.

    1683.

    ‘‘សចេ ត្វំ ន ករិស្សសិ, សិវីនំ វចនំ ឥទំ;

    ‘‘Sace tvaṃ na karissasi, sivīnaṃ vacanaṃ idaṃ;

    មញ្ញេ តំ សហ បុត្តេន, សិវី ហត្ថេ ករិស្សរេ’’តិ។

    Maññe taṃ saha puttena, sivī hatthe karissare’’ti.

    តត្ថ វំសរាជាតិ បវេណិយា អាគតោ មហារាជា។ ភាជេតីតិ ទេតិ។ សិវី ហត្ថេ ករិស្សរេតិ សិវិរដ្ឋវាសិនោ សហ បុត្តេន តំ អត្តនោ ហត្ថេ ករិស្សន្តីតិ។

    Tattha vaṃsarājāti paveṇiyā āgato mahārājā. Bhājetīti deti. Sivī hatthe karissareti siviraṭṭhavāsino saha puttena taṃ attano hatthe karissantīti.

    តំ សុត្វា រាជា ‘‘ឯតេ វេស្សន្តរំ មារាបេតុំ ឥច្ឆន្តី’’តិ សញ្ញាយ អាហ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘ete vessantaraṃ mārāpetuṃ icchantī’’ti saññāya āha –

    ១៦៨៤.

    1684.

    ‘‘កាមំ ជនបទោ មាសិ, រដ្ឋញ្ចាបិ វិនស្សតុ;

    ‘‘Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañcāpi vinassatu;

    នាហំ សិវីនំ វចនា, រាជបុត្តំ អទូសកំ;

    Nāhaṃ sivīnaṃ vacanā, rājaputtaṃ adūsakaṃ;

    បព្ពាជេយ្យំ សកា រដ្ឋា, បុត្តោ ហិ មម ឱរសោ។

    Pabbājeyyaṃ sakā raṭṭhā, putto hi mama oraso.

    ១៦៨៥.

    1685.

    ‘‘កាមំ ជនបទោ មាសិ, រដ្ឋញ្ចាបិ វិនស្សតុ;

    ‘‘Kāmaṃ janapado māsi, raṭṭhañcāpi vinassatu;

    នាហំ សិវីនំ វចនា, រាជបុត្តំ អទូសកំ;

    Nāhaṃ sivīnaṃ vacanā, rājaputtaṃ adūsakaṃ;

    បព្ពាជេយ្យំ សកា រដ្ឋា, បុត្តោ ហិ មម អត្រជោ។

    Pabbājeyyaṃ sakā raṭṭhā, putto hi mama atrajo.

    ១៦៨៦.

    1686.

    ‘‘ន ចាហំ តស្មិំ ទុព្ភេយ្យំ, អរិយសីលវតោ ហិ សោ;

    ‘‘Na cāhaṃ tasmiṃ dubbheyyaṃ, ariyasīlavato hi so;

    អសិលោកោបិ មេ អស្ស, បាបញ្ច បសវេ ពហុំ;

    Asilokopi me assa, pāpañca pasave bahuṃ;

    កថំ វេស្សន្តរំ បុត្តំ, សត្ថេន ឃាតយាមសេ’’តិ។

    Kathaṃ vessantaraṃ puttaṃ, satthena ghātayāmase’’ti.

    តត្ថ មាសីតិ មា អាសិ, មា ហោតូតិ អត្ថោ។ អរិយសីលវតោតិ អរិយេន សីលវតេន អរិយាយ ច អាចារសម្បត្តិយា សមន្នាគតោ។ ឃាតយាមសេតិ ឃាតយិស្សាម។

    Tattha māsīti mā āsi, mā hotūti attho. Ariyasīlavatoti ariyena sīlavatena ariyāya ca ācārasampattiyā samannāgato. Ghātayāmaseti ghātayissāma.

    តំ សុត្វា សិវយោ អវោចុំ –

    Taṃ sutvā sivayo avocuṃ –

    ១៦៨៧.

    1687.

    ‘‘មា នំ ទណ្ឌេន សត្ថេន, ន ហិ សោ ពន្ធនារហោ;

    ‘‘Mā naṃ daṇḍena satthena, na hi so bandhanāraho;

    បព្ពាជេហិ ច នំ រដ្ឋា, វង្កេ វសតុ បព្ពតេ’’តិ។

    Pabbājehi ca naṃ raṭṭhā, vaṅke vasatu pabbate’’ti.

    តត្ថ មា នំ ទណ្ឌេន សត្ថេនាតិ ទេវ, តុម្ហេ តំ ទណ្ឌេន វា សត្ថេន វា មា ឃាតយិត្ថ។ ន ហិ សោ ពន្ធនារហោតិ សោ ពន្ធនារហោបិ ន ហោតិយេវ។

    Tattha mā naṃ daṇḍena satthenāti deva, tumhe taṃ daṇḍena vā satthena vā mā ghātayittha. Na hi so bandhanārahoti so bandhanārahopi na hotiyeva.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ១៦៨៨.

    1688.

    ‘‘ឯសោ ចេ សិវីនំ ឆន្ទោ, ឆន្ទំ ន បនុទាមសេ;

    ‘‘Eso ce sivīnaṃ chando, chandaṃ na panudāmase;

    ឥមំ សោ វសតុ រត្តិំ, កាមេ ច បរិភុញ្ជតុ។

    Imaṃ so vasatu rattiṃ, kāme ca paribhuñjatu.

    ១៦៨៩.

    1689.

    ‘‘តតោ រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    សមគ្គា សិវយោ ហុត្វា, រដ្ឋា បព្ពាជយន្តុ ន’’ន្តិ។

    Samaggā sivayo hutvā, raṭṭhā pabbājayantu na’’nti.

    តត្ថ វសតូតិ បុត្តទារស្ស ឱវាទំ ទទមានោ វសតុ, ឯករត្តិញ្ចស្ស ឱកាសំ ទេថាតិ វទតិ។

    Tattha vasatūti puttadārassa ovādaṃ dadamāno vasatu, ekarattiñcassa okāsaṃ dethāti vadati.

    តេ ‘‘ឯករត្តិមត្តំ វសតូ’’តិ រញ្ញោ វចនំ សម្បដិច្ឆិំសុ។ អថ រាជា នេ ឧយ្យោជេត្វា បុត្តស្ស សាសនំ បេសេន្តោ កត្តារំ អាមន្តេត្វា តស្ស សន្តិកំ បេសេសិ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា វេស្សន្តរស្ស និវេសនំ គន្ត្វា តំ បវត្តិំ អារោចេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Te ‘‘ekarattimattaṃ vasatū’’ti rañño vacanaṃ sampaṭicchiṃsu. Atha rājā ne uyyojetvā puttassa sāsanaṃ pesento kattāraṃ āmantetvā tassa santikaṃ pesesi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā vessantarassa nivesanaṃ gantvā taṃ pavattiṃ ārocesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៦៩០.

    1690.

    ‘‘ឧដ្ឋេហិ កត្តេ តរមានោ, គន្ត្វា វេស្សន្តរំ វទ;

    ‘‘Uṭṭhehi katte taramāno, gantvā vessantaraṃ vada;

    ‘សិវយោ ទេវ តេ កុទ្ធា, នេគមា ច សមាគតា។

    ‘Sivayo deva te kuddhā, negamā ca samāgatā.

    ១៦៩១.

    1691.

    ‘‘ឧគ្គា ច រាជបុត្តា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    កេវលោ ចាបិ និគមោ, សិវយោ ច សមាគតា។

    Kevalo cāpi nigamo, sivayo ca samāgatā.

    ១៦៩២.

    1692.

    ‘‘អស្មា រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

    ‘‘Asmā ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    សមគ្គា សិវយោ ហុត្វា, រដ្ឋា បព្ពាជយន្តិ តំ’។

    Samaggā sivayo hutvā, raṭṭhā pabbājayanti taṃ’.

    ១៦៩៣.

    1693.

    ‘‘ស កត្តា តរមានោវ, សិវិរាជេន បេសិតោ;

    ‘‘Sa kattā taramānova, sivirājena pesito;

    អាមុត្តហត្ថាភរណោ, សុវត្ថោ ចន្ទនភូសិតោ។

    Āmuttahatthābharaṇo, suvattho candanabhūsito.

    ១៦៩៤.

    1694.

    ‘‘សីសំ ន្ហាតោ ឧទកេ សោ, អាមុត្តមណិកុណ្ឌលោ;

    ‘‘Sīsaṃ nhāto udake so, āmuttamaṇikuṇḍalo;

    ឧបាគមិ បុរំ រម្មំ, វេស្សន្តរនិវេសនំ។

    Upāgami puraṃ rammaṃ, vessantaranivesanaṃ.

    ១៦៩៥.

    1695.

    ‘‘តត្ថទ្ទស កុមារំ សោ, រមមានំ សកេ បុរេ;

    ‘‘Tatthaddasa kumāraṃ so, ramamānaṃ sake pure;

    បរិកិណ្ណំ អមច្ចេហិ, តិទសានំវ វាសវំ។

    Parikiṇṇaṃ amaccehi, tidasānaṃva vāsavaṃ.

    ១៦៩៦.

    1696.

    ‘‘សោ តត្ថ គន្ត្វា តរមានោ, កត្តា វេស្សន្តរំព្រវិ;

    ‘‘So tattha gantvā taramāno, kattā vessantaraṃbravi;

    ‘ទុក្ខំ តេ វេទយិស្សាមិ, មា មេ កុជ្ឈិ រថេសភ’។

    ‘Dukkhaṃ te vedayissāmi, mā me kujjhi rathesabha’.

    ១៦៩៧.

    1697.

    ‘‘វន្ទិត្វា រោទមានោ សោ, កត្តា រាជានមព្រវិ;

    ‘‘Vanditvā rodamāno so, kattā rājānamabravi;

    ភត្តា មេសិ មហារាជ, សព្ពកាមរសាហរោ។

    Bhattā mesi mahārāja, sabbakāmarasāharo.

    ១៦៩៨.

    1698.

    ‘‘ទុក្ខំ តេ វេទយិស្សាមិ, តត្ថ អស្សាសយន្តុ មំ;

    ‘‘Dukkhaṃ te vedayissāmi, tattha assāsayantu maṃ;

    សិវយោ ទេវ តេ កុទ្ធា, នេគមា ច សមាគតា។

    Sivayo deva te kuddhā, negamā ca samāgatā.

    ១៦៩៩.

    1699.

    ‘‘ឧគ្គា ច រាជបុត្តា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    កេវលោ ចាបិ និគមោ, សិវយោ ច សមាគតា។

    Kevalo cāpi nigamo, sivayo ca samāgatā.

    ១៧០០.

    1700.

    ‘‘អស្មា រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

    ‘‘Asmā ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    សមគ្គា សិវយោ ហុត្វា, រដ្ឋា បព្ពាជយន្តិ ត’’ន្តិ។

    Samaggā sivayo hutvā, raṭṭhā pabbājayanti ta’’nti.

    តត្ថ កុមារន្តិ មាតាបិតូនំ អត្ថិតាយ ‘‘កុមារោ’’ត្វេវ សង្ខំ គតំ រាជានំ។ រមមានន្តិ អត្តនា ទិន្នទានស្ស វណ្ណំ កថយមានំ សោមនស្សប្បត្តំ ហុត្វា និសិន្នំ។ បរិកិណ្ណំ អមច្ចេហីតិ អត្តនា សហជាតេហិ សដ្ឋិសហស្សេហិ អមច្ចេហិ បរិវុតំ សមុស្សិតសេតច្ឆត្តេ រាជាសនេ និសិន្នំ។ វេទយិស្សាមីតិ កថយិស្សាមិ។ តត្ថ អស្សាសយន្តុ មន្តិ តស្មិំ ទុក្ខស្សាសនារោចនេ កថេតុំ អវិសហវសេន កិលន្តំ មំ, ទេវ, តេ បាទា អស្សាសយន្តុ, វិស្សត្ថោ កថេហីតិ មំ វទថាតិ អធិប្បាយេនេវមាហ។

    Tattha kumāranti mātāpitūnaṃ atthitāya ‘‘kumāro’’tveva saṅkhaṃ gataṃ rājānaṃ. Ramamānanti attanā dinnadānassa vaṇṇaṃ kathayamānaṃ somanassappattaṃ hutvā nisinnaṃ. Parikiṇṇaṃ amaccehīti attanā sahajātehi saṭṭhisahassehi amaccehi parivutaṃ samussitasetacchatte rājāsane nisinnaṃ. Vedayissāmīti kathayissāmi. Tattha assāsayantu manti tasmiṃ dukkhassāsanārocane kathetuṃ avisahavasena kilantaṃ maṃ, deva, te pādā assāsayantu, vissattho kathehīti maṃ vadathāti adhippāyenevamāha.

    មហាសត្តោ អាហ –

    Mahāsatto āha –

    ១៧០១.

    1701.

    ‘‘កិស្មិំ មេ សិវយោ កុទ្ធា, នាហំ បស្សាមិ ទុក្កដំ;

    ‘‘Kismiṃ me sivayo kuddhā, nāhaṃ passāmi dukkaṭaṃ;

    តំ មេ កត្តេ វិយាចិក្ខ, កស្មា បព្ពាជយន្តិ ម’’ន្តិ។

    Taṃ me katte viyācikkha, kasmā pabbājayanti ma’’nti.

    តត្ថ កិស្មិន្តិ កតរស្មិំ ការណេ។ វិយាចិក្ខាតិ វិត្ថារតោ កថេហិ។

    Tattha kisminti katarasmiṃ kāraṇe. Viyācikkhāti vitthārato kathehi.

    កត្តា អាហ –

    Kattā āha –

    ១៧០២.

    1702.

    ‘‘ឧគ្គា ច រាជបុត្តា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Uggā ca rājaputtā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;

    Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    នាគទានេន ខិយ្យន្តិ, តស្មា បព្ពាជយន្តិ ត’’ន្តិ។

    Nāgadānena khiyyanti, tasmā pabbājayanti ta’’nti.

    តត្ថ ខិយ្យន្តីតិ កុជ្ឈន្តិ។

    Tattha khiyyantīti kujjhanti.

    តំ សុត្វា មហាសត្តោ សោមនស្សប្បត្តោ ហុត្វា អាហ –

    Taṃ sutvā mahāsatto somanassappatto hutvā āha –

    ១៧០៣.

    1703.

    ‘‘ហទយំ ចក្ខុម្បហំ ទជ្ជំ, កិំ មេ ពាហិរកំ ធនំ;

    ‘‘Hadayaṃ cakkhumpahaṃ dajjaṃ, kiṃ me bāhirakaṃ dhanaṃ;

    ហិរញ្ញំ វា សុវណ្ណំ វា, មុត្តា វេឡុរិយា មណិ។

    Hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā, muttā veḷuriyā maṇi.

    ១៧០៤.

    1704.

    ‘‘ទក្ខិណំ វាបហំ ពាហុំ, ទិស្វា យាចកមាគតេ;

    ‘‘Dakkhiṇaṃ vāpahaṃ bāhuṃ, disvā yācakamāgate;

    ទទេយ្យំ ន វិកម្បេយ្យំ, ទានេ មេ រមតេ មនោ។

    Dadeyyaṃ na vikampeyyaṃ, dāne me ramate mano.

    ១៧០៥.

    1705.

    ‘‘កាមំ មំ សិវយោ សព្ពេ, បព្ពាជេន្តុ ហនន្តុ វា;

    ‘‘Kāmaṃ maṃ sivayo sabbe, pabbājentu hanantu vā;

    នេវ ទានា វិរមិស្សំ, កាមំ ឆិន្ទន្តុ សត្តធា’’តិ។

    Neva dānā viramissaṃ, kāmaṃ chindantu sattadhā’’ti.

    តត្ថ យាចកមាគតេតិ យាចកេ អាគតេ តំ យាចកំ ទិស្វា។ នេវ ទានា វិរមិស្សន្តិ នេវ ទានា វិរមិស្សាមិ។

    Tattha yācakamāgateti yācake āgate taṃ yācakaṃ disvā. Neva dānā viramissanti neva dānā viramissāmi.

    តំ សុត្វា កត្តា នេវ រញ្ញា ទិន្នំ ន នាគរេហិ ទិន្នំ អត្តនោ មតិយា ឯវ អបរំ សាសនំ កថេន្តោ អាហ –

    Taṃ sutvā kattā neva raññā dinnaṃ na nāgarehi dinnaṃ attano matiyā eva aparaṃ sāsanaṃ kathento āha –

    ១៧០៦.

    1706.

    ‘‘ឯវំ តំ សិវយោ អាហុ, នេគមា ច សមាគតា;

    ‘‘Evaṃ taṃ sivayo āhu, negamā ca samāgatā;

    កោន្តិមារាយ តីរេន, គិរិមារញ្ជរំ បតិ;

    Kontimārāya tīrena, girimārañjaraṃ pati;

    យេន បព្ពាជិតា យន្តិ, តេន គច្ឆតុ សុព្ពតោ’’តិ។

    Yena pabbājitā yanti, tena gacchatu subbato’’ti.

    តត្ថ កោន្តិមារាយាតិ កោន្តិមារាយ នាម នទិយា តីរេន។ គិរិមារញ្ជរំ បតីតិ អារញ្ជរំ នាម គិរិំ អភិមុខោ ហុត្វា។ យេនាតិ យេន មគ្គេន រដ្ឋា បព្ពាជិតា រាជានោ គច្ឆន្តិ, តេន សុព្ពតោ វេស្សន្តរោបិ គច្ឆតូតិ ឯវំ សិវយោ កថេន្តីតិ អាហ។ ឥទំ កិរ សោ ទេវតាធិគ្គហិតោ ហុត្វា កថេសិ។

    Tattha kontimārāyāti kontimārāya nāma nadiyā tīrena. Girimārañjaraṃ patīti ārañjaraṃ nāma giriṃ abhimukho hutvā. Yenāti yena maggena raṭṭhā pabbājitā rājāno gacchanti, tena subbato vessantaropi gacchatūti evaṃ sivayo kathentīti āha. Idaṃ kira so devatādhiggahito hutvā kathesi.

    តំ សុត្វា ពោធិសត្តោ ‘‘សាធុ ទោសការកានំ គតមគ្គេន គមិស្សាមិ, មំ ខោ បន នាគរា ន អញ្ញេន ទោសេន បព្ពាជេន្តិ, មយា ហត្ថិស្ស ទិន្នត្តា បព្ពាជេន្តិ។ ឯវំ សន្តេបិ អហំ សត្តសតកំ មហាទានំ ទស្សាមិ, នាគរា មេ ឯកទិវសំ ទានំ ទាតុំ ឱកាសំ ទេន្តុ, ស្វេ ទានំ ទត្វា តតិយទិវសេ គមិស្សាមី’’តិ វត្វា អាហ –

    Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘sādhu dosakārakānaṃ gatamaggena gamissāmi, maṃ kho pana nāgarā na aññena dosena pabbājenti, mayā hatthissa dinnattā pabbājenti. Evaṃ santepi ahaṃ sattasatakaṃ mahādānaṃ dassāmi, nāgarā me ekadivasaṃ dānaṃ dātuṃ okāsaṃ dentu, sve dānaṃ datvā tatiyadivase gamissāmī’’ti vatvā āha –

    ១៧០៧.

    1707.

    ‘‘សោហំ តេន គមិស្សាមិ, យេន គច្ឆន្តិ ទូសកា;

    ‘‘Sohaṃ tena gamissāmi, yena gacchanti dūsakā;

    រត្តិន្ទិវំ មេ ខមថ, យាវ ទានំ ទទាមហ’’ន្តិ។

    Rattindivaṃ me khamatha, yāva dānaṃ dadāmaha’’nti.

    តំ សុត្វា កត្តា ‘‘សាធុ, ទេវ, នាគរានំ វក្ខាមី’’តិ វត្វា បក្កាមិ។ មហាសត្តោ តំ ឧយ្យោជេត្វា មហាសេនគុត្តំ បក្កោសាបេត្វា ‘តាត, អហំ ស្វេ សត្តសតកំ នាម មហាទានំ ទស្សាមិ, សត្ត ហត្ថិសតានិ, សត្ត អស្សសតានិ, សត្ត រថសតានិ, សត្ត ឥត្ថិសតានិ, សត្ត ធេនុសតានិ, សត្ត ទាសសតានិ, សត្ត ទាសិសតានិ ច បដិយាទេហិ, នានប្បការានិ ច អន្នបានាទីនិ អន្តមសោ សុរម្បិ សព្ពំ ទាតព្ពយុត្តកំ ឧបដ្ឋបេហី’’តិ សត្តសតកំ មហាទានំ វិចារេត្វា អមច្ចេ ឧយ្យោជេត្វា ឯកកោវ មទ្ទិយា វសនដ្ឋានំ គន្ត្វា សិរិសយនបិដ្ឋេ និសីទិត្វា តាយ សទ្ធិំ កថំ បវត្តេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Taṃ sutvā kattā ‘‘sādhu, deva, nāgarānaṃ vakkhāmī’’ti vatvā pakkāmi. Mahāsatto taṃ uyyojetvā mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā ‘tāta, ahaṃ sve sattasatakaṃ nāma mahādānaṃ dassāmi, satta hatthisatāni, satta assasatāni, satta rathasatāni, satta itthisatāni, satta dhenusatāni, satta dāsasatāni, satta dāsisatāni ca paṭiyādehi, nānappakārāni ca annapānādīni antamaso surampi sabbaṃ dātabbayuttakaṃ upaṭṭhapehī’’ti sattasatakaṃ mahādānaṃ vicāretvā amacce uyyojetvā ekakova maddiyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā sirisayanapiṭṭhe nisīditvā tāya saddhiṃ kathaṃ pavattesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៧០៨.

    1708.

    ‘‘អាមន្តយិត្ថ រាជានំ, មទ្ទិំ សព្ពង្គសោភនំ;

    ‘‘Āmantayittha rājānaṃ, maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ;

    យំ តេ កិញ្ចិ មយា ទិន្នំ, ធនំ ធញ្ញញ្ច វិជ្ជតិ។

    Yaṃ te kiñci mayā dinnaṃ, dhanaṃ dhaññañca vijjati.

    ១៧០៩.

    1709.

    ‘‘ហិរញ្ញំ វា សុវណ្ណំ វា, មុត្តា វេឡុរិយា ពហូ;

    ‘‘Hiraññaṃ vā suvaṇṇaṃ vā, muttā veḷuriyā bahū;

    សព្ពំ តំ និទហេយ្យាសិ, យញ្ច តេ បេត្តិកំ ធន’’ន្តិ។

    Sabbaṃ taṃ nidaheyyāsi, yañca te pettikaṃ dhana’’nti.

    តត្ថ និទហេយ្យាសីតិ និធិំ កត្វា ឋបេយ្យាសិ។ បេត្តិកន្តិ បិតិតោ អាគតំ។

    Tattha nidaheyyāsīti nidhiṃ katvā ṭhapeyyāsi. Pettikanti pitito āgataṃ.

    ១៧១០.

    1710.

    ‘‘តមព្រវិ រាជបុត្តី, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    កុហិំ ទេវ និទហាមិ, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។

    Kuhiṃ deva nidahāmi, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    តត្ថ តមព្រវីតិ ‘‘មយ្ហំ សាមិកេន វេស្សន្តរេន ឯត្តកំ កាលំ ‘ធនំ និធេហី’តិ ន វុត្តបុព្ពំ, ឥទានេវ វទតិ, កុហិំ នុ ខោ និធេតព្ពំ, បុច្ឆិស្សាមិ ន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា តំ អព្រវិ។

    Tattha tamabravīti ‘‘mayhaṃ sāmikena vessantarena ettakaṃ kālaṃ ‘dhanaṃ nidhehī’ti na vuttapubbaṃ, idāneva vadati, kuhiṃ nu kho nidhetabbaṃ, pucchissāmi na’’nti cintetvā taṃ abravi.

    វេស្សន្តរោ អាហ –

    Vessantaro āha –

    ១៧១១.

    1711.

    ‘‘សីលវន្តេសុ ទជ្ជាសិ, ទានំ មទ្ទិ យថារហំ;

    ‘‘Sīlavantesu dajjāsi, dānaṃ maddi yathārahaṃ;

    ន ហិ ទានា បរំ អត្ថិ, បតិដ្ឋា សព្ពបាណិន’’ន្តិ។

    Na hi dānā paraṃ atthi, patiṭṭhā sabbapāṇina’’nti.

    តត្ថ ទជ្ជាសីតិ ភទ្ទេ, មទ្ទិ កោដ្ឋាទីសុ អនិទហិត្វា អនុគាមិកនិធិំ និទហមានា សីលវន្តេសុ ទទេយ្យាសិ។ ន ហិ ទានា បរន្តិ ទានតោ ឧត្តរិតរំ បតិដ្ឋា នាម ន ហិ អត្ថិ។

    Tattha dajjāsīti bhadde, maddi koṭṭhādīsu anidahitvā anugāmikanidhiṃ nidahamānā sīlavantesu dadeyyāsi. Na hi dānā paranti dānato uttaritaraṃ patiṭṭhā nāma na hi atthi.

    សា ‘‘សាធូ’’តិ តស្ស វចនំ សម្បដិច្ឆិ។ អថ នំ ឧត្តរិបិ ឱវទន្តោ អាហ –

    Sā ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchi. Atha naṃ uttaripi ovadanto āha –

    ១៧១២.

    1712.

    ‘‘បុត្តេសុ មទ្ទិ ទយេសិ, សស្សុយា សសុរម្ហិ ច;

    ‘‘Puttesu maddi dayesi, sassuyā sasuramhi ca;

    យោ ច តំ ភត្តា មញ្ញេយ្យ, សក្កច្ចំ តំ ឧបដ្ឋហេ។

    Yo ca taṃ bhattā maññeyya, sakkaccaṃ taṃ upaṭṭhahe.

    ១៧១៣.

    1713.

    ‘‘នោ ចេ តំ ភត្តា មញ្ញេយ្យ, មយា វិប្បវសេន តេ;

    ‘‘No ce taṃ bhattā maññeyya, mayā vippavasena te;

    អញ្ញំ ភត្តារំ បរិយេស, មា កិសិត្ថោ មយា វិនា’’តិ។

    Aññaṃ bhattāraṃ pariyesa, mā kisittho mayā vinā’’ti.

    តត្ថ ទយេសីតិ ទយំ មេត្តំ ករេយ្យាសិ។ យោ ច តំ ភត្តា មញ្ញេយ្យាតិ ភទ្ទេ, យោ ច មយិ គតេ ‘‘អហំ តេ ភត្តា ភវិស្សាមី’’តិ តំ មញ្ញិស្សតិ, តម្បិ សក្កច្ចំ ឧបដ្ឋហេយ្យាសិ។ មយា វិប្បវសេន តេតិ មយា សទ្ធិំ តវ វិប្បវាសេន សចេ កោចិ ‘‘អហំ តេ ភត្តា ភវិស្សាមី’’តិ តំ ន មញ្ញេយ្យ, អថ សយមេវ អញ្ញំ ភត្តារំ បរិយេស។ មា កិសិត្ថោ មយា វិនាតិ មយា វិនា ហុត្វា មា កិសា ភវិ, មា កិលមីតិ អត្ថោ។

    Tattha dayesīti dayaṃ mettaṃ kareyyāsi. Yo ca taṃ bhattā maññeyyāti bhadde, yo ca mayi gate ‘‘ahaṃ te bhattā bhavissāmī’’ti taṃ maññissati, tampi sakkaccaṃ upaṭṭhaheyyāsi. Mayā vippavasena teti mayā saddhiṃ tava vippavāsena sace koci ‘‘ahaṃ te bhattā bhavissāmī’’ti taṃ na maññeyya, atha sayameva aññaṃ bhattāraṃ pariyesa. Mā kisittho mayā vināti mayā vinā hutvā mā kisā bhavi, mā kilamīti attho.

    អថ នំ មទ្ទី ‘‘កិំ នុ ខោ ឯស ឯវរូបំ វចនំ មំ ភណតី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘កស្មា, ទេវ, ឥមំ អយុត្តំ កថំ កថេសី’’តិ បុច្ឆិ។ មហាសត្តោ ‘‘ភទ្ទេ, មយា ហត្ថិស្ស ទិន្នត្តា សិវយោ កុទ្ធា មំ រដ្ឋា បព្ពាជេន្តិ, ស្វេ អហំ សត្តសតកំ មហាទានំ ទត្វា តតិយទិវសេ នគរា និក្ខមិស្សាមី’’តិ វត្វា អាហ –

    Atha naṃ maddī ‘‘kiṃ nu kho esa evarūpaṃ vacanaṃ maṃ bhaṇatī’’ti cintetvā ‘‘kasmā, deva, imaṃ ayuttaṃ kathaṃ kathesī’’ti pucchi. Mahāsatto ‘‘bhadde, mayā hatthissa dinnattā sivayo kuddhā maṃ raṭṭhā pabbājenti, sve ahaṃ sattasatakaṃ mahādānaṃ datvā tatiyadivase nagarā nikkhamissāmī’’ti vatvā āha –

    ១៧១៤.

    1714.

    ‘‘អហញ្ហិ វនំ គច្ឆាមិ, ឃោរំ វាឡមិគាយុតំ;

    ‘‘Ahañhi vanaṃ gacchāmi, ghoraṃ vāḷamigāyutaṃ;

    សំសយោ ជីវិតំ មយ្ហំ, ឯកកស្ស ព្រហាវនេ’’តិ។

    Saṃsayo jīvitaṃ mayhaṃ, ekakassa brahāvane’’ti.

    តត្ថ សំសយោតិ អនេកបច្ចត្ថិកេ ឯកកស្ស សុខុមាលស្ស មម វនេ វសតោ កុតោ ជីវិតំ, និច្ឆយេន មរិស្សាមីតិ អធិប្បាយេនេវំ អាហ។

    Tattha saṃsayoti anekapaccatthike ekakassa sukhumālassa mama vane vasato kuto jīvitaṃ, nicchayena marissāmīti adhippāyenevaṃ āha.

    ១៧១៥.

    1715.

    ‘‘តមព្រវិ រាជបុត្តី, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    អភុម្មេ កថំ នុ ភណសិ, បាបកំ វត ភាសសិ។

    Abhumme kathaṃ nu bhaṇasi, pāpakaṃ vata bhāsasi.

    ១៧១៦.

    1716.

    ‘‘នេស ធម្មោ មហារាជ, យំ ត្វំ គច្ឆេយ្យ ឯកកោ;

    ‘‘Nesa dhammo mahārāja, yaṃ tvaṃ gaccheyya ekako;

    អហម្បិ តេន គច្ឆាមិ, យេន គច្ឆសិ ខត្តិយ។

    Ahampi tena gacchāmi, yena gacchasi khattiya.

    ១៧១៧.

    1717.

    ‘‘មរណំ វា តយា សទ្ធិំ, ជីវិតំ វា តយា វិនា;

    ‘‘Maraṇaṃ vā tayā saddhiṃ, jīvitaṃ vā tayā vinā;

    តទេវ មរណំ សេយ្យោ, យំ ចេ ជីវេ តយា វិនា។

    Tadeva maraṇaṃ seyyo, yaṃ ce jīve tayā vinā.

    ១៧១៨.

    1718.

    ‘‘អគ្គិំ ឧជ្ជាលយិត្វាន, ឯកជាលសមាហិតំ;

    ‘‘Aggiṃ ujjālayitvāna, ekajālasamāhitaṃ;

    តត្ថ មេ មរណំ សេយ្យោ, យំ ចេ ជីវេ តយា វិនា។

    Tattha me maraṇaṃ seyyo, yaṃ ce jīve tayā vinā.

    ១៧១៩.

    1719.

    ‘‘យថា អារញ្ញកំ នាគំ, ទន្តិំ អន្វេតិ ហត្ថិនី;

    ‘‘Yathā āraññakaṃ nāgaṃ, dantiṃ anveti hatthinī;

    ជេស្សន្តំ គិរិទុគ្គេសុ, សមេសុ វិសមេសុ ច។

    Jessantaṃ giriduggesu, samesu visamesu ca.

    ១៧២០.

    1720.

    ‘‘ឯវំ តំ អនុគច្ឆាមិ, បុត្តេ អាទាយ បច្ឆតោ;

    ‘‘Evaṃ taṃ anugacchāmi, putte ādāya pacchato;

    សុភរា តេ ភវិស្សាមិ, ន តេ ហេស្សាមិ ទុព្ភរា’’តិ។

    Subharā te bhavissāmi, na te hessāmi dubbharā’’ti.

    តត្ថ អភុម្មេតិ អភូតំ វត មេ កថេយ្យាសិ។ នេស ធម្មោតិ ន ឯសោ សភាវោ, នេតំ ការណំ។ តទេវាតិ តយា សទ្ធិំ យំ មរណំ អត្ថិ, តទេវ មរណំ សេយ្យោ។ តត្ថាតិ តស្មិំ ឯកជាលភូតេ ទារុចិតកេ។ ជេស្សន្តន្តិ វិចរន្តំ។

    Tattha abhummeti abhūtaṃ vata me katheyyāsi. Nesa dhammoti na eso sabhāvo, netaṃ kāraṇaṃ. Tadevāti tayā saddhiṃ yaṃ maraṇaṃ atthi, tadeva maraṇaṃ seyyo. Tatthāti tasmiṃ ekajālabhūte dārucitake. Jessantanti vicarantaṃ.

    ឯវញ្ច បន វត្វា សា បុន ទិដ្ឋបុព្ពំ វិយ ហិមវន្តប្បទេសំ វណ្ណេន្តី អាហ –

    Evañca pana vatvā sā puna diṭṭhapubbaṃ viya himavantappadesaṃ vaṇṇentī āha –

    ១៧២១.

    1721.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ បស្សន្តោ, មញ្ជុកេ បិយភាណិនេ;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    អាសីនេ វនគុម្ពស្មិំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Āsīne vanagumbasmiṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២២.

    1722.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ បស្សន្តោ, មញ្ជុកេ បិយភាណិនេ;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    កីឡន្តេ វនគុម្ពស្មិំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Kīḷante vanagumbasmiṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៣.

    1723.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ បស្សន្តោ, មញ្ជុកេ បិយភាណិនេ;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    អស្សមេ រមណីយម្ហិ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Assame ramaṇīyamhi, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៤.

    1724.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ បស្សន្តោ, មញ្ជុកេ បិយភាណិនេ;

    ‘‘Ime kumāre passanto, mañjuke piyabhāṇine;

    កីឡន្តេ អស្សមេ រម្មេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Kīḷante assame ramme, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៥.

    1725.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ បស្សន្តោ, មាលធារី អលង្កតេ;

    ‘‘Ime kumāre passanto, māladhārī alaṅkate;

    អស្សមេ រមណីយម្ហិ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Assame ramaṇīyamhi, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៦.

    1726.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ បស្សន្តោ, មាលធារី អលង្កតេ;

    ‘‘Ime kumāre passanto, māladhārī alaṅkate;

    កីឡន្តេ អស្សមេ រម្មេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Kīḷante assame ramme, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៧.

    1727.

    ‘‘យទា ទក្ខិសិ នច្ចន្តេ, កុមារេ មាលធារិនេ;

    ‘‘Yadā dakkhisi naccante, kumāre māladhārine;

    អស្សមេ រមណីយម្ហិ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Assame ramaṇīyamhi, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៨.

    1728.

    ‘‘យទា ទក្ខិសិ នច្ចន្តេ, កុមារេ មាលធារិនេ;

    ‘‘Yadā dakkhisi naccante, kumāre māladhārine;

    កីឡន្តេ អស្សមេ រម្មេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Kīḷante assame ramme, na rajjassa sarissasi.

    ១៧២៩.

    1729.

    ‘‘យទា ទក្ខិសិ មាតង្គំ, កុញ្ជរំ សដ្ឋិហាយនំ;

    ‘‘Yadā dakkhisi mātaṅgaṃ, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    ឯកំ អរញ្ញេ ចរន្តំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Ekaṃ araññe carantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣០.

    1730.

    ‘‘យទា ទក្ខិសិ មាតង្គំ, កុញ្ជរំ សដ្ឋិហាយនំ;

    ‘‘Yadā dakkhisi mātaṅgaṃ, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;

    សាយំ បាតោ វិចរន្តំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Sāyaṃ pāto vicarantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣១.

    1731.

    ‘‘យទា ករេណុសង្ឃស្ស, យូថស្ស បុរតោ វជំ;

    ‘‘Yadā kareṇusaṅghassa, yūthassa purato vajaṃ;

    កោញ្ចំ កាហតិ មាតង្គោ, កុញ្ជរោ សដ្ឋិហាយនោ;

    Koñcaṃ kāhati mātaṅgo, kuñjaro saṭṭhihāyano;

    តស្ស តំ នទតោ សុត្វា, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Tassa taṃ nadato sutvā, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣២.

    1732.

    ‘‘ទុភតោ វនវិកាសេ, យទា ទក្ខិសិ កាមទោ;

    ‘‘Dubhato vanavikāse, yadā dakkhisi kāmado;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៣.

    1733.

    ‘‘មិគំ ទិស្វាន សាយន្ហំ, បញ្ចមាលិនមាគតំ;

    ‘‘Migaṃ disvāna sāyanhaṃ, pañcamālinamāgataṃ;

    កិម្បុរិសេ ច នច្ចន្តេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Kimpurise ca naccante, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៤.

    1734.

    ‘‘យទា សោស្សសិ និគ្ឃោសំ, សន្ទមានាយ សិន្ធុយា;

    ‘‘Yadā sossasi nigghosaṃ, sandamānāya sindhuyā;

    គីតំ កិម្បុរិសានញ្ច, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Gītaṃ kimpurisānañca, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៥.

    1735.

    ‘‘យទា សោស្សសិ និគ្ឃោសំ, គិរិគព្ភរចារិនោ;

    ‘‘Yadā sossasi nigghosaṃ, girigabbharacārino;

    វស្សមានស្សុលូកស្ស, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Vassamānassulūkassa, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៦.

    1736.

    ‘‘យទា សីហស្ស ព្យគ្ឃស្ស, ខគ្គស្ស គវយស្ស ច;

    ‘‘Yadā sīhassa byagghassa, khaggassa gavayassa ca;

    វនេ សោស្សសិ វាឡានំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Vane sossasi vāḷānaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៧.

    1737.

    ‘‘យទា មោរីហិ បរិកិណ្ណំ, ពរិហីនំ មត្ថកាសិនំ;

    ‘‘Yadā morīhi parikiṇṇaṃ, barihīnaṃ matthakāsinaṃ;

    មោរំ ទក្ខិសិ នច្ចន្តំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Moraṃ dakkhisi naccantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៨.

    1738.

    ‘‘យទា មោរីហិ បរិកិណ្ណំ, អណ្ឌជំ ចិត្របក្ខិនំ;

    ‘‘Yadā morīhi parikiṇṇaṃ, aṇḍajaṃ citrapakkhinaṃ;

    មោរំ ទក្ខិសិ នច្ចន្តំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Moraṃ dakkhisi naccantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៣៩.

    1739.

    ‘‘យទា មោរីហិ បរិកិណ្ណំ, នីលគីវំ សិខណ្ឌិនំ;

    ‘‘Yadā morīhi parikiṇṇaṃ, nīlagīvaṃ sikhaṇḍinaṃ;

    មោរំ ទក្ខិសិ នច្ចន្តំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Moraṃ dakkhisi naccantaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៤០.

    1740.

    ‘‘យទា ទក្ខិសិ ហេមន្តេ, បុប្ផិតេ ធរណីរុហេ;

    ‘‘Yadā dakkhisi hemante, pupphite dharaṇīruhe;

    សុរភិំ សម្បវាយន្តេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Surabhiṃ sampavāyante, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៤១.

    1741.

    ‘‘យទា ហេមន្តិកេ មាសេ, ហរិតំ ទក្ខិសិ មេទនិំ;

    ‘‘Yadā hemantike māse, haritaṃ dakkhisi medaniṃ;

    ឥន្ទគោបកសញ្ឆន្នំ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Indagopakasañchannaṃ, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៤២.

    1742.

    ‘‘យទា ទក្ខិសិ ហេមន្តេ, បុប្ផិតេ ធរណីរុហេ;

    ‘‘Yadā dakkhisi hemante, pupphite dharaṇīruhe;

    កុដជំ ពិម្ពជាលញ្ច, បុប្ផិតំ លោទ្ទបទ្ធកំ;

    Kuṭajaṃ bimbajālañca, pupphitaṃ loddapaddhakaṃ;

    សុរតិំ សម្បវាយន្តេ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសិ។

    Suratiṃ sampavāyante, na rajjassa sarissasi.

    ១៧៤៣.

    1743.

    ‘‘យទា ហេមន្តិកេ មាសេ, វនំ ទក្ខិសិ បុប្ផិតំ;

    ‘‘Yadā hemantike māse, vanaṃ dakkhisi pupphitaṃ;

    ឱបុប្ផានិ ច បទ្ធានិ, ន រជ្ជស្ស សរិស្សសី’’តិ។

    Opupphāni ca paddhāni, na rajjassa sarissasī’’ti.

    តត្ថ មញ្ជុកេតិ មធុរកថេ។ ករេណុសង្ឃស្សាតិ ហត្ថិនិឃដាយ។ យូថស្សាតិ ហត្ថិយូថស្ស បុរតោ វជន្តោ គច្ឆន្តោ។ ទុភតោតិ ឧភយបស្សេសុ។ វនវិកាសេតិ វនឃដាយោ។ កាមទោតិ មយ្ហំ សព្ពកាមទោ។ សិន្ធុយាតិ នទិយា។ វស្សមានស្សុលូកស្សាតិ ឧលូកសកុណស្ស វស្សមានស្ស។ វាឡានន្តិ វាឡមិគានំ។ តេសញ្ហិ សាយន្ហសមយេ សោ សទ្ទោ បញ្ចង្គិកតូរិយសទ្ទោ វិយ ភវិស្សតិ, តស្មា តេសំ សទ្ទំ សុត្វា រជ្ជស្ស ន សរិស្សសីតិ វទតិ, ពរិហីនន្តិ កលាបសញ្ឆន្នំ ។ មត្ថកាសិនន្តិ និច្ចំ បព្ពតមត្ថកេ និសិន្នំ។ ‘‘មត្តកាសិន’’ន្តិបិ បាឋោ, កាមមទមត្តំ ហុត្វា អាសីនន្តិ អត្ថោ។ ពិម្ពជាលន្តិ រត្តង្កុររុក្ខំ។ ឱបុប្ផានីតិ ឱលម្ពកបុប្ផានិ បតិតបុប្ផានិ។

    Tattha mañjuketi madhurakathe. Kareṇusaṅghassāti hatthinighaṭāya. Yūthassāti hatthiyūthassa purato vajanto gacchanto. Dubhatoti ubhayapassesu. Vanavikāseti vanaghaṭāyo. Kāmadoti mayhaṃ sabbakāmado. Sindhuyāti nadiyā. Vassamānassulūkassāti ulūkasakuṇassa vassamānassa. Vāḷānanti vāḷamigānaṃ. Tesañhi sāyanhasamaye so saddo pañcaṅgikatūriyasaddo viya bhavissati, tasmā tesaṃ saddaṃ sutvā rajjassa na sarissasīti vadati, barihīnanti kalāpasañchannaṃ . Matthakāsinanti niccaṃ pabbatamatthake nisinnaṃ. ‘‘Mattakāsina’’ntipi pāṭho, kāmamadamattaṃ hutvā āsīnanti attho. Bimbajālanti rattaṅkurarukkhaṃ. Opupphānīti olambakapupphāni patitapupphāni.

    ឯវំ មទ្ទី ហិមវន្តវាសិនី វិយ ឯត្តកាហិ គាថាហិ ហិមវន្តំ វណ្ណេសីតិ។

    Evaṃ maddī himavantavāsinī viya ettakāhi gāthāhi himavantaṃ vaṇṇesīti.

    ហីមវន្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Hīmavantavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ទានកណ្ឌវណ្ណនា

    Dānakaṇḍavaṇṇanā

    ផុស្សតីបិ ខោ ទេវី ‘‘បុត្តស្ស មេ កដុកសាសនំ គតំ, កិំ នុ ខោ ករោតិ, គន្ត្វា ជានិស្សាមី’’តិ បដិច្ឆន្នយោគ្គេន គន្ត្វា សិរិគព្ភទ្វារេ ឋិតា តេសំ តំ សល្លាបំ សុត្វា កលុនំ បរិទេវិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Phussatīpi kho devī ‘‘puttassa me kaṭukasāsanaṃ gataṃ, kiṃ nu kho karoti, gantvā jānissāmī’’ti paṭicchannayoggena gantvā sirigabbhadvāre ṭhitā tesaṃ taṃ sallāpaṃ sutvā kalunaṃ paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៧៤៤.

    1744.

    ‘‘តេសំ លាលប្បិតំ សុត្វា, បុត្តស្ស សុណិសាយ ច;

    ‘‘Tesaṃ lālappitaṃ sutvā, puttassa suṇisāya ca;

    កលុនំ បរិទេវេសិ, រាជបុត្តី យសស្សិនី។

    Kalunaṃ paridevesi, rājaputtī yasassinī.

    ១៧៤៥.

    1745.

    ‘‘សេយ្យោ វិសំ មេ ខាយិតំ, បបាតា បបតេយ្យហំ;

    ‘‘Seyyo visaṃ me khāyitaṃ, papātā papateyyahaṃ;

    រជ្ជុយា ពជ្ឈ មិយ្យាហំ, កស្មា វេស្សន្តរំ បុត្តំ;

    Rajjuyā bajjha miyyāhaṃ, kasmā vessantaraṃ puttaṃ;

    បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៤៦.

    1746.

    ‘‘អជ្ឈាយកំ ទានបតិំ, យាចយោគំ អមច្ឆរិំ;

    ‘‘Ajjhāyakaṃ dānapatiṃ, yācayogaṃ amacchariṃ;

    បូជិតំ បដិរាជូហិ, កិត្តិមន្តំ យសស្សិនំ;

    Pūjitaṃ paṭirājūhi, kittimantaṃ yasassinaṃ;

    កស្មា វេស្សន្តរំ បុត្តំ, បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Kasmā vessantaraṃ puttaṃ, pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៤៧.

    1747.

    ‘‘មាតាបេត្តិភរំ ជន្តុំ, កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិកំ;

    ‘‘Mātāpettibharaṃ jantuṃ, kule jeṭṭhāpacāyikaṃ;

    កស្មា វេស្សន្តរំ បុត្តំ, បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Kasmā vessantaraṃ puttaṃ, pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៤៨.

    1748.

    ‘‘រញ្ញោ ហិតំ ទេវិហិតំ, ញាតីនំ សខិនំ ហិតំ;

    ‘‘Rañño hitaṃ devihitaṃ, ñātīnaṃ sakhinaṃ hitaṃ;

    ហិតំ សព្ពស្ស រដ្ឋស្ស, កស្មា វេស្សន្តរំ បុត្តំ;

    Hitaṃ sabbassa raṭṭhassa, kasmā vessantaraṃ puttaṃ;

    បព្ពាជេន្តិ អទូសក’’ន្តិ។

    Pabbājenti adūsaka’’nti.

    តត្ថ រាជបុត្តីតិ ផុស្សតី មទ្ទរាជធីតា។ បបតេយ្យហន្តិ បបតេយ្យំ អហំ។ រជ្ជុយា ពជ្ឈ មិយ្យាហន្តិ រជ្ជុយា គីវំ ពន្ធិត្វា មរេយ្យំ អហំ។ កស្មាតិ ឯវំ អមតាយមេវ មយិ កេន ការណេន មម បុត្តំ អទូសកំ រដ្ឋា បព្ពាជេន្តិ។ អជ្ឈាយកន្តិ តិណ្ណំ វេទានំ បារង្គតំ, នានាសិប្បេសុ ច និប្ផត្តិំ បត្តំ។

    Tattha rājaputtīti phussatī maddarājadhītā. Papateyyahanti papateyyaṃ ahaṃ. Rajjuyā bajjha miyyāhanti rajjuyā gīvaṃ bandhitvā mareyyaṃ ahaṃ. Kasmāti evaṃ amatāyameva mayi kena kāraṇena mama puttaṃ adūsakaṃ raṭṭhā pabbājenti. Ajjhāyakanti tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṅgataṃ, nānāsippesu ca nipphattiṃ pattaṃ.

    ឥតិ សា កលុនំ បរិទេវិត្វា បុត្តញ្ច សុណិសញ្ច អស្សាសេត្វា រញ្ញោ សន្តិកំ គន្ត្វា អាហ –

    Iti sā kalunaṃ paridevitvā puttañca suṇisañca assāsetvā rañño santikaṃ gantvā āha –

    ១៧៤៩.

    1749.

    ‘‘មធូនិវ បលាតានិ, អម្ពាវ បតិតា ឆមា;

    ‘‘Madhūniva palātāni, ambāva patitā chamā;

    ឯវំ ហេស្សតិ តេ រដ្ឋំ, បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Evaṃ hessati te raṭṭhaṃ, pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៥០.

    1750.

    ‘‘ហំសោ និខីណបត្តោវ, បល្លលស្មិំ អនូទកេ;

    ‘‘Haṃso nikhīṇapattova, pallalasmiṃ anūdake;

    អបវិទ្ធោ អមច្ចេហិ, ឯកោ រាជា វិហិយ្យសិ។

    Apaviddho amaccehi, eko rājā vihiyyasi.

    ១៧៥១.

    1751.

    ‘‘តំ តំ ព្រូមិ មហារាជ, អត្ថោ តេ មា ឧបច្ចគា;

    ‘‘Taṃ taṃ brūmi mahārāja, attho te mā upaccagā;

    មា នំ សិវីនំ វចនា, បព្ពាជេសិ អទូសក’’ន្តិ។

    Mā naṃ sivīnaṃ vacanā, pabbājesi adūsaka’’nti.

    តត្ថ បលាតានីតិ បលាតមក្ខិកានិ មធូនិ វិយ។ អម្ពាវ បតិតា ឆមាតិ ភូមិយំ បតិតអម្ពបក្កានិ វិយ។ ឯវំ មម បុត្តេ បព្ពាជិតេ តវ រដ្ឋំ សព្ពសាធារណំ ភវិស្សតីតិ ទីបេតិ។ និខីណបត្តោវាតិ បគ្ឃរិតបត្តោ វិយ។ អបវិទ្ធោ អមច្ចេហីតិ មម បុត្តេន សហជាតេហិ សដ្ឋិសហស្សេហិ អមច្ចេហិ ឆឌ្ឌិតោ ហុត្វា។ វិហិយ្យសីតិ កិលមិស្សសិ។ សិវីនំ វចនាតិ សិវីនំ វចនេន មា នំ អទូសកំ មម បុត្តំ បព្ពាជេសីតិ។

    Tattha palātānīti palātamakkhikāni madhūni viya. Ambāva patitā chamāti bhūmiyaṃ patitaambapakkāni viya. Evaṃ mama putte pabbājite tava raṭṭhaṃ sabbasādhāraṇaṃ bhavissatīti dīpeti. Nikhīṇapattovāti paggharitapatto viya. Apaviddho amaccehīti mama puttena sahajātehi saṭṭhisahassehi amaccehi chaḍḍito hutvā. Vihiyyasīti kilamissasi. Sivīnaṃ vacanāti sivīnaṃ vacanena mā naṃ adūsakaṃ mama puttaṃ pabbājesīti.

    តំ សុត្វា រាជា អាហ –

    Taṃ sutvā rājā āha –

    ១៧៥២.

    1752.

    ‘‘ធម្មស្សាបចិតិំ កុម្មិ, សិវីនំ វិនយំ ធជំ;

    ‘‘Dhammassāpacitiṃ kummi, sivīnaṃ vinayaṃ dhajaṃ;

    បព្ពាជេមិ សកំ បុត្តំ, បាណា បិយតរោ ហិ មេ’’តិ។

    Pabbājemi sakaṃ puttaṃ, pāṇā piyataro hi me’’ti.

    តស្សត្ថោ – ភទ្ទេ, អហំ សិវីនំ ធជំ វេស្សន្តរំ កុមារំ វិនយន្តោ បព្ពាជេន្តោ សិវិរដ្ឋេ បោរាណករាជូនំ បវេណិធម្មស្ស អបចិតិំ កុម្មិ ករោមិ, តស្មា សចេបិ មេ បាណា បិយតរោ សោ, តថាបិ នំ បព្ពាជេមីតិ។

    Tassattho – bhadde, ahaṃ sivīnaṃ dhajaṃ vessantaraṃ kumāraṃ vinayanto pabbājento siviraṭṭhe porāṇakarājūnaṃ paveṇidhammassa apacitiṃ kummi karomi, tasmā sacepi me pāṇā piyataro so, tathāpi naṃ pabbājemīti.

    តំ សុត្វា សា បរិទេវមានា អាហ –

    Taṃ sutvā sā paridevamānā āha –

    ១៧៥៣.

    1753.

    ‘‘យស្ស បុព្ពេ ធជគ្គានិ, កណិការាវ បុប្ផិតា;

    ‘‘Yassa pubbe dhajaggāni, kaṇikārāva pupphitā;

    យាយន្តមនុយាយន្តិ, ស្វជ្ជេកោវ គមិស្សតិ។

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ១៧៥៤.

    1754.

    ‘‘យស្ស បុព្ពេ ធជគ្គានិ, កណិការវនានិវ;

    ‘‘Yassa pubbe dhajaggāni, kaṇikāravanāniva;

    យាយន្តមនុយាយន្តិ, ស្វជ្ជេកោវ គមិស្សតិ។

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ១៧៥៥.

    1755.

    ‘‘យស្ស បុព្ពេ អនីកានិ, កណិការាវ បុប្ផិតា;

    ‘‘Yassa pubbe anīkāni, kaṇikārāva pupphitā;

    យាយន្តមនុយាយន្តិ, ស្វជ្ជេកោវ គមិស្សតិ។

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ១៧៥៦.

    1756.

    ‘‘យស្ស បុព្ពេ អនីកានិ, កណិការវនានិវ;

    ‘‘Yassa pubbe anīkāni, kaṇikāravanāniva;

    យាយន្តមនុយាយន្តិ, ស្វជ្ជេកោវ គមិស្សតិ។

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ១៧៥៧.

    1757.

    ‘‘ឥន្ទគោបកវណ្ណាភា , គន្ធារា បណ្ឌុកម្ពលា;

    ‘‘Indagopakavaṇṇābhā , gandhārā paṇḍukambalā;

    យាយន្តមនុយាយន្តិ, ស្វជ្ជេកោវ គមិស្សតិ។

    Yāyantamanuyāyanti, svajjekova gamissati.

    ១៧៥៨.

    1758.

    ‘‘យោ បុព្ពេ ហត្ថិនា យាតិ, សិវិកាយ រថេន ច;

    ‘‘Yo pubbe hatthinā yāti, sivikāya rathena ca;

    ស្វជ្ជ វេស្សន្តរោ រាជា, កថំ គច្ឆតិ បត្តិកោ។

    Svajja vessantaro rājā, kathaṃ gacchati pattiko.

    ១៧៥៩.

    1759.

    ‘‘កថំ ចន្ទនលិត្តង្គោ, នច្ចគីតប្បពោធនោ;

    ‘‘Kathaṃ candanalittaṅgo, naccagītappabodhano;

    ខុរាជិនំ ផរសុញ្ច, ខារិកាជញ្ច ហាហិតិ។

    Khurājinaṃ pharasuñca, khārikājañca hāhiti.

    ១៧៦០.

    1760.

    ‘‘កស្មា នាភិហរិស្សន្តិ, កាសាវា អជិនានិ ច;

    ‘‘Kasmā nābhiharissanti, kāsāvā ajināni ca;

    បវិសន្តំ ព្រហារញ្ញំ, កស្មា ចីរំ ន ពជ្ឈរេ។

    Pavisantaṃ brahāraññaṃ, kasmā cīraṃ na bajjhare.

    ១៧៦១.

    1761.

    ‘‘កថំ នុ ចីរំ ធារេន្តិ, រាជបព្ពជិតា ជនា;

    ‘‘Kathaṃ nu cīraṃ dhārenti, rājapabbajitā janā;

    កថំ កុសមយំ ចីរំ, មទ្ទី បរិទហិស្សតិ។

    Kathaṃ kusamayaṃ cīraṃ, maddī paridahissati.

    ១៧៦២.

    1762.

    ‘‘កាសិយានិ ច ធារេត្វា, ខោមកោដុម្ពរានិ ច;

    ‘‘Kāsiyāni ca dhāretvā, khomakoṭumbarāni ca;

    កុសចីរានិ ធារេន្តី, កថំ មទ្ទី ករិស្សតិ។

    Kusacīrāni dhārentī, kathaṃ maddī karissati.

    ១៧៦៣.

    1763.

    ‘‘វយ្ហាហិ បរិយាយិត្វា, សិវិកាយ រថេន ច;

    ‘‘Vayhāhi pariyāyitvā, sivikāya rathena ca;

    សា កថជ្ជ អនុជ្ឈង្គី, បថំ គច្ឆតិ បត្តិកា។

    Sā kathajja anujjhaṅgī, pathaṃ gacchati pattikā.

    ១៧៦៤.

    1764.

    ‘‘យស្សា មុទុតលា ហត្ថា, ចរណា ច សុខេធិតា;

    ‘‘Yassā mudutalā hatthā, caraṇā ca sukhedhitā;

    សា កថជ្ជ អនុជ្ឈង្គី, បថំ គច្ឆតិ បត្តិកា។

    Sā kathajja anujjhaṅgī, pathaṃ gacchati pattikā.

    ១៧៦៥.

    1765.

    ‘‘យស្សា មុទុតលា បាទា, ចរណា ច សុខេធិតា;

    ‘‘Yassā mudutalā pādā, caraṇā ca sukhedhitā;

    បាទុកាហិ សុវណ្ណាហិ, បីឡមានាវ គច្ឆតិ;

    Pādukāhi suvaṇṇāhi, pīḷamānāva gacchati;

    សា កថជ្ជ អនុជ្ឈង្គី, បថំ គច្ឆតិ បត្តិកា។

    Sā kathajja anujjhaṅgī, pathaṃ gacchati pattikā.

    ១៧៦៦.

    1766.

    ‘‘យាស្សុ ឥត្ថិសហស្សានំ, បុរតោ គច្ឆតិ មាលិនី;

    ‘‘Yāssu itthisahassānaṃ, purato gacchati mālinī;

    សា កថជ្ជ អនុជ្ឈង្គី, វនំ គច្ឆតិ ឯកិកា។

    Sā kathajja anujjhaṅgī, vanaṃ gacchati ekikā.

    ១៧៦៧.

    1767.

    ‘‘យាស្សុ សិវាយ សុត្វាន, មុហុំ ឧត្តសតេ បុរេ;

    ‘‘Yāssu sivāya sutvāna, muhuṃ uttasate pure;

    សា កថជ្ជ អនុជ្ឈង្គី, វនំ គច្ឆតិ ភីរុកា។

    Sā kathajja anujjhaṅgī, vanaṃ gacchati bhīrukā.

    ១៧៦៨.

    1768.

    ‘‘យាស្សុ ឥន្ទសគោត្តស្ស, ឧលូកស្ស បវស្សតោ;

    ‘‘Yāssu indasagottassa, ulūkassa pavassato;

    សុត្វាន នទតោ ភីតា, វារុណីវ បវេធតិ;

    Sutvāna nadato bhītā, vāruṇīva pavedhati;

    សា កថជ្ជ អនុជ្ឈង្គី, វនំ គច្ឆតិ ភីរុកា។

    Sā kathajja anujjhaṅgī, vanaṃ gacchati bhīrukā.

    ១៧៦៩.

    1769.

    ‘‘សកុណី ហតបុត្តាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    ចិរំ ទុក្ខេន ឈាយិស្សំ, សុញ្ញំ អាគម្មិមំ បុរំ។

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, suññaṃ āgammimaṃ puraṃ.

    ១៧៧០.

    1770.

    ‘‘សកុណី ហតបុត្តាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    កិសា បណ្ឌុ ភវិស្សាមិ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតី។

    Kisā paṇḍu bhavissāmi, piye putte apassatī.

    ១៧៧១.

    1771.

    ‘‘សកុណី ហតបុត្តាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;

    ‘‘Sakuṇī hataputtāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    តេន តេន បធាវិស្សំ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតី។

    Tena tena padhāvissaṃ, piye putte apassatī.

    ១៧៧២.

    1772.

    ‘‘កុររី ហតឆាបាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    ចិរំ ទុក្ខេន ឈាយិស្សំ, សុញ្ញំ អាគម្មិមំ បុរំ។

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, suññaṃ āgammimaṃ puraṃ.

    ១៧៧៣.

    1773.

    ‘‘កុររី ហតឆាបាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    កិសា បណ្ឌុ ភវិស្សាមិ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតី។

    Kisā paṇḍu bhavissāmi, piye putte apassatī.

    ១៧៧៤.

    1774.

    ‘‘កុររី ហតឆាបាវ, សុញ្ញំ ទិស្វា កុលាវកំ;

    ‘‘Kurarī hatachāpāva, suññaṃ disvā kulāvakaṃ;

    តេន តេន បធាវិស្សំ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតី។

    Tena tena padhāvissaṃ, piye putte apassatī.

    ១៧៧៥.

    1775.

    ‘‘សា នូន ចក្កវាកីវ, បល្លលស្មិំ អនូទកេ;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anūdake;

    ចិរំ ទុក្ខេន ឈាយិស្សំ, សុញ្ញំ អាគម្មិមំ បុរំ។

    Ciraṃ dukkhena jhāyissaṃ, suññaṃ āgammimaṃ puraṃ.

    ១៧៧៦.

    1776.

    ‘‘សា នូន ចក្កវាកីវ, បល្លលស្មិំ អនូទកេ;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anūdake;

    កិសា បណ្ឌុ ភវិស្សាមិ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតី។

    Kisā paṇḍu bhavissāmi, piye putte apassatī.

    ១៧៧៧.

    1777.

    ‘‘សា នូន ចក្កវាកីវ, បល្លលស្មិំ អនូទកេ;

    ‘‘Sā nūna cakkavākīva, pallalasmiṃ anūdake;

    តេន តេន បធាវិស្សំ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតី។

    Tena tena padhāvissaṃ, piye putte apassatī.

    ១៧៧៨.

    1778.

    ‘‘ឯវំ មេ វិលបន្តិយា, រាជា បុត្តំ អទូសកំ;

    ‘‘Evaṃ me vilapantiyā, rājā puttaṃ adūsakaṃ;

    បព្ពាជេសិ វនំ រដ្ឋា, មញ្ញេ ហិស្សាមិ ជីវិត’’ន្តិ។

    Pabbājesi vanaṃ raṭṭhā, maññe hissāmi jīvita’’nti.

    តត្ថ កណិការាវាតិ សុវណ្ណាភរណសុវណ្ណវត្ថបដិមណ្ឌិតត្តា សុបុប្ផិតា កណិការា វិយ។ យាយន្តមនុយាយន្តីតិ ឧយ្យានវនកីឡាទីនំ អត្ថាយ គច្ឆន្តំ វេស្សន្តរំ អនុគច្ឆន្តិ។ ស្វជ្ជេកោវាតិ សោ អជ្ជ ឯកោវ ហុត្វា គមិស្សតិ។ អនីកានីតិ ហត្ថានីកាទីនិ។ គន្ធារា បណ្ឌុកម្ពលាតិ គន្ធាររដ្ឋេ ឧប្បន្នា សតសហស្សគ្ឃនកា សេនាយ បារុតា រត្តកម្ពលា។ ហាហិតីតិ ខន្ធេ កត្វា ហរិស្សតិ។ បវិសន្តន្តិ បវិសន្តស្ស។ កស្មា ចីរំ ន ពជ្ឈរេតិ កស្មា ពន្ធិតុំ ជានន្តា វាកចីរំ ន ពន្ធន្តិ។ រាជបព្ពជិតាតិ រាជានោ ហុត្វា បព្ពជិតា។ ខោមកោដុម្ពរានីតិ ខោមរដ្ឋេ កោដុម្ពររដ្ឋេ ឧប្បន្នានិ សាដកានិ។

    Tattha kaṇikārāvāti suvaṇṇābharaṇasuvaṇṇavatthapaṭimaṇḍitattā supupphitā kaṇikārā viya. Yāyantamanuyāyantīti uyyānavanakīḷādīnaṃ atthāya gacchantaṃ vessantaraṃ anugacchanti. Svajjekovāti so ajja ekova hutvā gamissati. Anīkānīti hatthānīkādīni. Gandhārā paṇḍukambalāti gandhāraraṭṭhe uppannā satasahassagghanakā senāya pārutā rattakambalā. Hāhitīti khandhe katvā harissati. Pavisantanti pavisantassa. Kasmā cīraṃ na bajjhareti kasmā bandhituṃ jānantā vākacīraṃ na bandhanti. Rājapabbajitāti rājāno hutvā pabbajitā. Khomakoṭumbarānīti khomaraṭṭhe koṭumbararaṭṭhe uppannāni sāṭakāni.

    សា កថជ្ជាតិ សា កថំ អជ្ជ។ អនុជ្ឈង្គីតិ អគរហិតអង្គី។ បីឡមានាវ គច្ឆតីតិ កម្បិត្វា កម្បិត្វា តិដ្ឋន្តី វិយ គច្ឆតិ។ យាស្សុ ឥត្ថិសហស្សានន្តិអាទីសុ អស្សូតិ និបាតោ, យាតិ អត្ថោ។ ‘‘យា សា’’តិបិ បាឋោ។ សិវាយាតិ សិង្គាលិយា។ បុរេតិ បុព្ពេ នគរេ វសន្តី។ ឥន្ទសគោត្តស្សាតិ កោសិយគោត្តស្ស។ វារុណីវាតិ ទេវតាបវិដ្ឋា យក្ខទាសី វិយ។ ទុក្ខេនាតិ បុត្តវិយោគសោកទុក្ខេន។ អាគម្មិ មំ បុរន្តិ ឥមំ មម បុត្តេ គតេ បុត្តនិវេសនំ អាគន្ត្វា។ បិយេ បុត្តេតិ វេស្សន្តរញ្ចេវ មទ្ទិញ្ច សន្ធាយាហ។ ហតឆាបាតិ ហតបោតកា។ បព្ពាជេសិ វនំ រដ្ឋាតិ យទិ នំ រដ្ឋា បព្ពាជេសីតិ។

    Sā kathajjāti sā kathaṃ ajja. Anujjhaṅgīti agarahitaaṅgī. Pīḷamānāva gacchatīti kampitvā kampitvā tiṭṭhantī viya gacchati. Yāssu itthisahassānantiādīsu assūti nipāto, yāti attho. ‘‘Yā sā’’tipi pāṭho. Sivāyāti siṅgāliyā. Pureti pubbe nagare vasantī. Indasagottassāti kosiyagottassa. Vāruṇīvāti devatāpaviṭṭhā yakkhadāsī viya. Dukkhenāti puttaviyogasokadukkhena. Āgammi maṃ puranti imaṃ mama putte gate puttanivesanaṃ āgantvā. Piye putteti vessantarañceva maddiñca sandhāyāha. Hatachāpāti hatapotakā. Pabbājesi vanaṃ raṭṭhāti yadi naṃ raṭṭhā pabbājesīti.

    ទេវិយា បរិទេវិតសទ្ទំ សុត្វា សព្ពា សញ្ជយស្ស សិវិកញ្ញា សមាគតា បក្កន្ទិំសុ។ តាសំ បក្កន្ទិតសទ្ទំ សុត្វា មហាសត្តស្សបិ និវេសនេ តថេវ បក្កន្ទិំសុ។ ឥតិ ទ្វីសុ រាជកុលេសុ កេចិ សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តា វាតវេគេន បមទ្ទិតា សាលា វិយ បតិត្វា បរិវត្តមានា បរិទេវិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Deviyā paridevitasaddaṃ sutvā sabbā sañjayassa sivikaññā samāgatā pakkandiṃsu. Tāsaṃ pakkanditasaddaṃ sutvā mahāsattassapi nivesane tatheva pakkandiṃsu. Iti dvīsu rājakulesu keci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā vātavegena pamadditā sālā viya patitvā parivattamānā parideviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៧៧៩.

    1779.

    ‘‘តស្សា លាលប្បិតំ សុត្វា, សព្ពា អន្តេបុរេ ពហូ;

    ‘‘Tassā lālappitaṃ sutvā, sabbā antepure bahū;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, សិវិកញ្ញា សមាគតា។

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, sivikaññā samāgatā.

    ១៧៨០.

    1780.

    ‘‘សាលាវ សម្បមថិតា, មាលុតេន បមទ្ទិតា;

    ‘‘Sālāva sampamathitā, mālutena pamadditā;

    សេន្តិ បុត្តា ច ទារា ច, វេស្សន្តរនិវេសនេ។

    Senti puttā ca dārā ca, vessantaranivesane.

    ១៧៨១.

    1781.

    ‘‘ឱរោធា ច កុមារា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, វេស្សន្តរនិវេសនេ។

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, vessantaranivesane.

    ១៧៨២.

    1782.

    ‘‘ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, វេស្សន្តរនិវេសនេ។

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, vessantaranivesane.

    ១៧៨៣.

    1783.

    ‘‘តតោ រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    អថ វេស្សន្តរោ រាជា, ទានំ ទាតុំ ឧបាគមិ។

    Atha vessantaro rājā, dānaṃ dātuṃ upāgami.

    ១៧៨៤.

    1784.

    ‘‘វត្ថានិ វត្ថកាមានំ, សោណ្ឌានំ ទេថ វារុណិំ;

    ‘‘Vatthāni vatthakāmānaṃ, soṇḍānaṃ detha vāruṇiṃ;

    ភោជនំ ភោជនត្ថីនំ, សម្មទេវ បវេច្ឆថ។

    Bhojanaṃ bhojanatthīnaṃ, sammadeva pavecchatha.

    ១៧៨៥.

    1785.

    ‘‘មា ច កញ្ចិ វនិព្ពកេ, ហេដ្ឋយិត្ថ ឥធាគតេ;

    ‘‘Mā ca kañci vanibbake, heṭṭhayittha idhāgate;

    តប្បេថ អន្នបានេន, គច្ឆន្តុ បដិបូជិតា។

    Tappetha annapānena, gacchantu paṭipūjitā.

    ១៧៨៦.

    1786.

    ‘‘អថេត្ថ វត្តតី សទ្ទោ, តុមុលោ ភេរវោ មហា;

    ‘‘Athettha vattatī saddo, tumulo bheravo mahā;

    ទានេន តំ នីហរន្តិ, បុន ទានំ អទា តុវំ។

    Dānena taṃ nīharanti, puna dānaṃ adā tuvaṃ.

    ១៧៨៧.

    1787.

    ‘‘តេ សុ មត្តា កិលន្តាវ, សម្បតន្តិ វនិព្ពកា;

    ‘‘Te su mattā kilantāva, sampatanti vanibbakā;

    និក្ខមន្តេ មហារាជេ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ១៧៨៨.

    1788.

    ‘‘អច្ឆេច្ឆុំ វត ភោ រុក្ខំ, នានាផលធរំ ទុមំ;

    ‘‘Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ, nānāphaladharaṃ dumaṃ;

    យថា វេស្សន្តរំ រដ្ឋា, បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Yathā vessantaraṃ raṭṭhā, pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៨៩.

    1789.

    ‘‘អច្ឆេច្ឆុំ វត ភោ រុក្ខំ, សព្ពកាមទទំ ទុមំ;

    ‘‘Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ, sabbakāmadadaṃ dumaṃ;

    យថា វេស្សន្តរំ រដ្ឋា, បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Yathā vessantaraṃ raṭṭhā, pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៩០.

    1790.

    ‘‘អច្ឆេច្ឆុំ វត ភោ រុក្ខំ, សព្ពកាមរសាហរំ;

    ‘‘Acchecchuṃ vata bho rukkhaṃ, sabbakāmarasāharaṃ;

    យថា វេស្សន្តរំ រដ្ឋា, បព្ពាជេន្តិ អទូសកំ។

    Yathā vessantaraṃ raṭṭhā, pabbājenti adūsakaṃ.

    ១៧៩១.

    1791.

    ‘‘យេ វុឌ្ឍា យេ ច ទហរា, យេ ច មជ្ឈិមបោរិសា;

    ‘‘Ye vuḍḍhā ye ca daharā, ye ca majjhimaporisā;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, និក្ខមន្តេ មហារាជេ;

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, nikkhamante mahārāje;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ១៧៩២.

    1792.

    ‘‘អតិយក្ខា វស្សវរា, ឥត្ថាគារា ច រាជិនោ;

    ‘‘Atiyakkhā vassavarā, itthāgārā ca rājino;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, និក្ខមន្តេ មហារាជេ;

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, nikkhamante mahārāje;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ១៧៩៣.

    1793.

    ‘‘ថិយោបិ តត្ថ បក្កន្ទុំ, យា តម្ហិ នគរេ អហុ;

    ‘‘Thiyopi tattha pakkanduṃ, yā tamhi nagare ahu;

    និក្ខមន្តេ មហារាជេ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ១៧៩៤.

    1794.

    ‘‘យេ ព្រាហ្មណា យេ ច សមណា, អញ្ញេ វាបិ វនិព្ពកា;

    ‘‘Ye brāhmaṇā ye ca samaṇā, aññe vāpi vanibbakā;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, ‘អធម្មោ កិរ ភោ’ ឥតិ។

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, ‘adhammo kira bho’ iti.

    ១៧៩៥.

    1795.

    ‘‘យថា វេស្សន្តរោ រាជា, យជមានោ សកេ បុរេ;

    ‘‘Yathā vessantaro rājā, yajamāno sake pure;

    សិវីនំ វចនត្ថេន, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Sivīnaṃ vacanatthena, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៧៩៦.

    1796.

    ‘‘សត្ត ហត្ថិសតេ ទត្វា, សព្ពាលង្ការភូសិតេ;

    ‘‘Satta hatthisate datvā, sabbālaṅkārabhūsite;

    សុវណ្ណកច្ឆេ មាតង្គេ, ហេមកប្បនវាសសេ;

    Suvaṇṇakacche mātaṅge, hemakappanavāsase;

    ១៧៩៧.

    1797.

    ‘‘អារូឡ្ហេ គាមណីយេហិ, តោមរង្កុសបាណិភិ;

    ‘‘Ārūḷhe gāmaṇīyehi, tomaraṅkusapāṇibhi;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៧៩៨.

    1798.

    ‘‘សត្ត អស្សសតេ ទត្វា, សព្ពាលង្ការភូសិតេ;

    ‘‘Satta assasate datvā, sabbālaṅkārabhūsite;

    អាជានីយេវ ជាតិយា, សិន្ធវេ សីឃវាហនេ។

    Ājānīyeva jātiyā, sindhave sīghavāhane.

    ១៧៩៩.

    1799.

    ‘‘អារូឡ្ហេ គាមណីយេហិ, ឥល្លិយាចាបធារិភិ;

    ‘‘Ārūḷhe gāmaṇīyehi, illiyācāpadhāribhi;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៨០០.

    1800.

    ‘‘សត្ត រថសតេ ទត្វា, សន្នទ្ធេ ឧស្សិតទ្ធជេ;

    ‘‘Satta rathasate datvā, sannaddhe ussitaddhaje;

    ទីបេ អថោបិ វេយគ្ឃេ, សព្ពាលង្ការភូសិតេ។

    Dīpe athopi veyagghe, sabbālaṅkārabhūsite.

    ១៨០១.

    1801.

    ‘‘អារូឡ្ហេ គាមណីយេហិ, ចាបហត្ថេហិ វម្មិភិ;

    ‘‘Ārūḷhe gāmaṇīyehi, cāpahatthehi vammibhi;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៨០២.

    1802.

    ‘‘សត្ត ឥត្ថិសតេ ទត្វា, ឯកមេកា រថេ ឋិតា;

    ‘‘Satta itthisate datvā, ekamekā rathe ṭhitā;

    សន្នទ្ធា និក្ខរជ្ជូហិ, សុវណ្ណេហិ អលង្កតា។

    Sannaddhā nikkharajjūhi, suvaṇṇehi alaṅkatā.

    ១៨០៣.

    1803.

    ‘‘បីតាលង្ការា បីតវសនា, បីតាភរណភូសិតា;

    ‘‘Pītālaṅkārā pītavasanā, pītābharaṇabhūsitā;

    អាឡារបម្ហា ហសុលា, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;

    Āḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;

    ឯស វេស្សន្តរា រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantarā rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៨០៤.

    1804.

    ‘‘សត្ត ធេនុសតេ ទត្វា, សព្ពា កំសុបធារណា;

    ‘‘Satta dhenusate datvā, sabbā kaṃsupadhāraṇā;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៨០៥.

    1805.

    ‘‘សត្ត ទាសិសតេ ទត្វា, សត្ត ទាសសតានិ ច;

    ‘‘Satta dāsisate datvā, satta dāsasatāni ca;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៨០៦.

    1806.

    ‘‘ហត្ថី អស្សរថេ ទត្វា, នារិយោ ច អលង្កតា;

    ‘‘Hatthī assarathe datvā, nāriyo ca alaṅkatā;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតិ។

    Esa vessantaro rājā, samhā raṭṭhā nirajjati.

    ១៨០៧.

    1807.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    មហាទានេ បទិន្នម្ហិ, មេទនី សម្បកម្បថ។

    Mahādāne padinnamhi, medanī sampakampatha.

    ១៨០៨.

    1808.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    យំ បញ្ជលិកតោ រាជា, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតី’’តិ។

    Yaṃ pañjalikato rājā, samhā raṭṭhā nirajjatī’’ti.

    តត្ថ សិវិកញ្ញាតិ ភិក្ខវេ, ផុស្សតិយា បរិទេវិតសទ្ទំ សុត្វា សព្ពាបិ សញ្ជយស្ស សិវិរញ្ញោ ឥត្ថិយោ សមាគតា ហុត្វា បក្កន្ទុំ បរិទេវិំសុ។ វេស្សន្តរនិវេសនេតិ តត្ថ ឥត្ថីនំ បក្កន្ទិតសទ្ទំ សុត្វា វេស្សន្តរស្សបិ និវេសនេ តថេវ បក្កន្ទិត្វា ទ្វីសុ រាជកុលេសុ កេចិ សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តា វាតវេគេន សម្បមថិតា សាលា វិយ បតិត្វា បរិវត្តន្តា បរិទេវិំសុ។ តតោ រត្យា វិវសានេតិ ភិក្ខវេ, តតោ តស្សា រត្តិយា អច្ចយេន សូរិយេ ឧគ្គតេ ទានវេយ្យាវតិកា ‘‘ទានំ បដិយាទិត’’ន្តិ រញ្ញោ អារោចយិំសុ។ អថ វេស្សន្តរោ រាជា បាតោវ ន្ហត្វា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតោ សាទុរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា មហាជនបរិវុតោ សត្តសតកំ មហាទានំ ទាតុំ ទានគ្គំ ឧបាគមិ។

    Tattha sivikaññāti bhikkhave, phussatiyā paridevitasaddaṃ sutvā sabbāpi sañjayassa sivirañño itthiyo samāgatā hutvā pakkanduṃ parideviṃsu. Vessantaranivesaneti tattha itthīnaṃ pakkanditasaddaṃ sutvā vessantarassapi nivesane tatheva pakkanditvā dvīsu rājakulesu keci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā vātavegena sampamathitā sālā viya patitvā parivattantā parideviṃsu. Tato ratyā vivasāneti bhikkhave, tato tassā rattiyā accayena sūriye uggate dānaveyyāvatikā ‘‘dānaṃ paṭiyādita’’nti rañño ārocayiṃsu. Atha vessantaro rājā pātova nhatvā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍito sādurasabhojanaṃ bhuñjitvā mahājanaparivuto sattasatakaṃ mahādānaṃ dātuṃ dānaggaṃ upāgami.

    ទេថាតិ តត្ថ គន្ត្វា សដ្ឋិសហស្សអមច្ចេ អាណាបេន្តោ ឯវមាហ។ វារុណិន្តិ ‘‘មជ្ជទានំ នាម និប្ផល’’ន្តិ ជានាតិ, ឯវំ សន្តេបិ ‘‘សុរាសោណ្ឌា ទានគ្គំ បត្វា ‘វេស្សន្តរស្ស ទានគ្គេ សុរំ ន លភិម្ហា’តិ វត្តុំ មា លភន្តូ’’តិ ទាបេសិ។ វនិព្ពកេតិ វនិព្ពកជនេសុ កញ្ចិ ឯកម្បិ មា វិហេឋយិត្ថ។ បដិបូជិតាតិ មយា បូជិតា ហុត្វា យថា មំ ថោមយមានា គច្ឆន្តិ , តថា តុម្ហេ ករោថាតិ វទតិ។

    Dethāti tattha gantvā saṭṭhisahassaamacce āṇāpento evamāha. Vāruṇinti ‘‘majjadānaṃ nāma nipphala’’nti jānāti, evaṃ santepi ‘‘surāsoṇḍā dānaggaṃ patvā ‘vessantarassa dānagge suraṃ na labhimhā’ti vattuṃ mā labhantū’’ti dāpesi. Vanibbaketi vanibbakajanesu kañci ekampi mā viheṭhayittha. Paṭipūjitāti mayā pūjitā hutvā yathā maṃ thomayamānā gacchanti , tathā tumhe karothāti vadati.

    ឥតិ សោ សុវណ្ណាលង្ការានំ សុវណ្ណធជានំ ហេមជាលប្បដិច្ឆន្នានំ ហត្ថីនំ សត្តសតានិ ច, តថារូបានញ្ញេវ អស្សានំ សត្តសតានិ ច, សីហចម្មាទីហិ បរិក្ខិត្តានំ នានារតនវិចិត្រានំ សុវណ្ណធជានំ រថានំ សត្តសតានិ, សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតានំ ឧត្តមរូបធរានំ ខត្តិយកញ្ញាទីនំ ឥត្ថីនំ សត្តសតានិ, សុវិនីតានំ សុសិក្ខិតានំ ទាសានំ សត្តសតានិ, តថា ទាសីនំ សត្តសតានិ, វរឧសភជេដ្ឋកានំ កុណ្ឌោបទោហិនីនំ ធេនូនំ សត្តសតានិ, អបរិមាណានិ បានភោជនានីតិ សត្តសតកំ មហាទានំ អទាសិ។ តស្មិំ ឯវំ ទានំ ទទមានេ ជេតុត្តរនគរវាសិនោ ខត្តិយព្រាហ្មណវេស្សសុទ្ទាទយោ ‘‘សាមិ, វេស្សន្តរ សិវិរដ្ឋវាសិនោ តំ ‘ទានំ ទេតី’តិ បព្ពាជេន្តិ, ត្វំ បុន ទានមេវ ទេសី’’តិ បរិទេវិំសុ។ តេន វុត្តំ –

    Iti so suvaṇṇālaṅkārānaṃ suvaṇṇadhajānaṃ hemajālappaṭicchannānaṃ hatthīnaṃ sattasatāni ca, tathārūpānaññeva assānaṃ sattasatāni ca, sīhacammādīhi parikkhittānaṃ nānāratanavicitrānaṃ suvaṇṇadhajānaṃ rathānaṃ sattasatāni, sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitānaṃ uttamarūpadharānaṃ khattiyakaññādīnaṃ itthīnaṃ sattasatāni, suvinītānaṃ susikkhitānaṃ dāsānaṃ sattasatāni, tathā dāsīnaṃ sattasatāni, varausabhajeṭṭhakānaṃ kuṇḍopadohinīnaṃ dhenūnaṃ sattasatāni, aparimāṇāni pānabhojanānīti sattasatakaṃ mahādānaṃ adāsi. Tasmiṃ evaṃ dānaṃ dadamāne jetuttaranagaravāsino khattiyabrāhmaṇavessasuddādayo ‘‘sāmi, vessantara siviraṭṭhavāsino taṃ ‘dānaṃ detī’ti pabbājenti, tvaṃ puna dānameva desī’’ti parideviṃsu. Tena vuttaṃ –

    ១៨០៩.

    1809.

    ‘‘អថេត្ថ វត្តតី សទ្ទោ, តុមុលោ ភេរវោ មហា;

    ‘‘Athettha vattatī saddo, tumulo bheravo mahā;

    ទានេន តំ នីហរន្តិ, បុន ទានំ អទា តុវ’’ន្តិ។

    Dānena taṃ nīharanti, puna dānaṃ adā tuva’’nti.

    ទានបដិគ្គាហកា បន ទានំ គហេត្វា ‘‘ឥទានិ កិរ វេស្សន្តរោ រាជា អម្ហេ អនាថេ កត្វា អរញ្ញំ បវិសិស្សតិ, ឥតោ បដ្ឋាយ កស្ស សន្តិកំ គមិស្សាមា’’តិ ឆិន្នបាទា វិយ បតន្តា អាវត្តន្តា បរិវត្តន្តា មហាសទ្ទេន បរិទេវិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Dānapaṭiggāhakā pana dānaṃ gahetvā ‘‘idāni kira vessantaro rājā amhe anāthe katvā araññaṃ pavisissati, ito paṭṭhāya kassa santikaṃ gamissāmā’’ti chinnapādā viya patantā āvattantā parivattantā mahāsaddena parideviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨១០.

    1810.

    ‘‘តេ សុ មត្តា កិលន្តាវ, សម្បតន្តិ វនិព្ពកា;

    ‘‘Te su mattā kilantāva, sampatanti vanibbakā;

    និក្ខមន្តេ មហារាជេ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ’’តិ។

    Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    តត្ថ តេ សុ មត្តាតិ សុ-ការោ និបាតមត្តោ, តេ វនិព្ពកាតិ អត្ថោ។ មត្តា កិលន្តាវាតិ មត្តា វិយ កិលន្តា វិយ ច ហុត្វា។ សម្បតន្តីតិ បរិវត្តិត្វា ភូមិយំ បតន្តិ។ អច្ឆេច្ឆុំ វតាតិ ឆិន្ទិំសុ, វតាតិ និបាតមត្តំ។ យថាតិ យេន ការណេន។ អតិយក្ខាតិ ភូតវិជ្ជា ឥក្ខណិកាបិ។ វស្សវរាតិ ឧទ្ធដពីជា ឱរោធបាលកា។ វចនត្ថេនាតិ វចនការណេន។ សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជតីតិ អត្តនោ រដ្ឋា និគ្គច្ឆតិ។ គាមណីយេហីតិ ហត្ថាចរិយេហិ។ អាជានីយេវាតិ ជាតិសម្បន្នេ ។ គាមណីយេហីតិ អស្សាចរិយេហិ។ ឥល្លិយាចាបធារិភីតិ ឥល្លិយញ្ច ចាបញ្ច ធារេន្តេហិ។ ទីបេ អថោបិ វេយ្យគ្ឃេតិ ទីបិចម្មព្យគ្ឃចម្មបរិក្ខិត្តេ។ ឯកមេកា រថេ ឋិតាតិ សោ កិរ ឯកមេកំ ឥត្ថិរតនំ រថេ ឋបេត្វា អដ្ឋអដ្ឋវណ្ណទាសីហិ បរិវុតំ កត្វា អទាសិ។

    Tattha te su mattāti su-kāro nipātamatto, te vanibbakāti attho. Mattā kilantāvāti mattā viya kilantā viya ca hutvā. Sampatantīti parivattitvā bhūmiyaṃ patanti. Acchecchuṃ vatāti chindiṃsu, vatāti nipātamattaṃ. Yathāti yena kāraṇena. Atiyakkhāti bhūtavijjā ikkhaṇikāpi. Vassavarāti uddhaṭabījā orodhapālakā. Vacanatthenāti vacanakāraṇena. Samhā raṭṭhā nirajjatīti attano raṭṭhā niggacchati. Gāmaṇīyehīti hatthācariyehi. Ājānīyevāti jātisampanne . Gāmaṇīyehīti assācariyehi. Illiyācāpadhāribhīti illiyañca cāpañca dhārentehi. Dīpe athopi veyyaggheti dīpicammabyagghacammaparikkhitte. Ekamekā rathe ṭhitāti so kira ekamekaṃ itthiratanaṃ rathe ṭhapetvā aṭṭhaaṭṭhavaṇṇadāsīhi parivutaṃ katvā adāsi.

    និក្ខរជ្ជូហីតិ សុវណ្ណសុត្តមយេហិ បាមង្គេហិ។ អាឡារបម្ហាតិ វិសាលក្ខិគណ្ឌា។ ហសុលាតិ ម្ហិតបុព្ពង្គមកថា។ សុសញ្ញាតិ សុស្សោណិយោ។ តនុមជ្ឈិមាតិ ករតលមិវ តនុមជ្ឈិមភាគា។ តទា បន ទេវតាយោ ជម្ពុទីបតលេ រាជូនំ ‘‘វេស្សន្តរោ រាជា មហាទានំ ទេតី’’តិ អារោចយិំសុ, តស្មា តេ ខត្តិយា ទេវតានុភាវេនាគន្ត្វា តា គណ្ហិត្វា បក្កមិំសុ។ កំសុបធារណាតិ ឥធ កំសន្តិ រជតស្ស នាមំ, រជតមយេន ខីរបដិច្ឆនភាជនេន សទ្ធិញ្ញេវ អទាសីតិ អត្ថោ។ បទិន្នម្ហីតិ ទីយមានេ។ សម្បកម្បថាតិ ទានតេជេន កម្បិត្ថ។ យំ បញ្ជលិកតោតិ យំ សោ វេស្សន្តរោ រាជា មហាទានំ ទត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ អត្តនោ ទានំ នមស្សមានោ ‘‘សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្ស មេ ឥទំ បច្ចយោ ហោតូ’’តិ បញ្ជលិកតោ អហោសិ, តទាបិ ភីសនកមេវ អហោសិ, តស្មិំ ខណេ បថវី កម្បិត្ថាតិ អត្ថោ។ និរជ្ជតីតិ ឯវំ កត្វា និគ្គច្ឆតិយេវ, ន កោចិ នំ និវារេតីតិ អត្ថោ។

    Nikkharajjūhīti suvaṇṇasuttamayehi pāmaṅgehi. Āḷārapamhāti visālakkhigaṇḍā. Hasulāti mhitapubbaṅgamakathā. Susaññāti sussoṇiyo. Tanumajjhimāti karatalamiva tanumajjhimabhāgā. Tadā pana devatāyo jambudīpatale rājūnaṃ ‘‘vessantaro rājā mahādānaṃ detī’’ti ārocayiṃsu, tasmā te khattiyā devatānubhāvenāgantvā tā gaṇhitvā pakkamiṃsu. Kaṃsupadhāraṇāti idha kaṃsanti rajatassa nāmaṃ, rajatamayena khīrapaṭicchanabhājanena saddhiññeva adāsīti attho. Padinnamhīti dīyamāne. Sampakampathāti dānatejena kampittha. Yaṃ pañjalikatoti yaṃ so vessantaro rājā mahādānaṃ datvā añjaliṃ paggayha attano dānaṃ namassamāno ‘‘sabbaññutaññāṇassa me idaṃ paccayo hotū’’ti pañjalikato ahosi, tadāpi bhīsanakameva ahosi, tasmiṃ khaṇe pathavī kampitthāti attho. Nirajjatīti evaṃ katvā niggacchatiyeva, na koci naṃ nivāretīti attho.

    អបិច ខោ តស្ស ទានំ ទទន្តស្សេវ សាយំ អហោសិ។ សោ អត្តនោ និវេសនមេវ គន្ត្វា ‘‘មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា ស្វេ គមិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា អលង្កតរថេន មាតាបិតូនំ វសនដ្ឋានំ គតោ។ មទ្ទីទេវីបិ ‘‘អហំ សាមិនា សទ្ធិំ គន្ត្វា មាតាបិតរោ អនុជានាបេស្សាមី’’តិ តេនេវ សទ្ធិំ គតា។ មហាសត្តោ បិតរំ វន្ទិត្វា អត្តនោ គមនភាវំ កថេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Apica kho tassa dānaṃ dadantasseva sāyaṃ ahosi. So attano nivesanameva gantvā ‘‘mātāpitaro vanditvā sve gamissāmī’’ti cintetvā alaṅkatarathena mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ gato. Maddīdevīpi ‘‘ahaṃ sāminā saddhiṃ gantvā mātāpitaro anujānāpessāmī’’ti teneva saddhiṃ gatā. Mahāsatto pitaraṃ vanditvā attano gamanabhāvaṃ kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨១១.

    1811.

    ‘‘អាមន្តយិត្ថ រាជានំ, សញ្ជយំ ធម្មិនំ វរំ;

    ‘‘Āmantayittha rājānaṃ, sañjayaṃ dhamminaṃ varaṃ;

    អវរុទ្ធសិ មំ ទេវ, វង្កំ គច្ឆាមិ បព្ពតំ។

    Avaruddhasi maṃ deva, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ.

    ១៨១២.

    1812.

    ‘‘យេ ហិ កេចិ មហារាជ, ភូតា យេ ច ភវិស្សរេ;

    ‘‘Ye hi keci mahārāja, bhūtā ye ca bhavissare;

    អតិត្តាយេវ កាមេហិ, គច្ឆន្តិ យមសាធនំ។

    Atittāyeva kāmehi, gacchanti yamasādhanaṃ.

    ១៨១៣.

    1813.

    ‘‘ស្វាហំ សកេ អភិស្សសិំ, យជមានោ សកេ បុរេ;

    ‘‘Svāhaṃ sake abhissasiṃ, yajamāno sake pure;

    សិវីនំ វចនត្ថេន, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជហំ។

    Sivīnaṃ vacanatthena, samhā raṭṭhā nirajjahaṃ.

    ១៨១៤.

    1814.

    ‘‘អឃំ តំ បដិសេវិស្សំ, វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ;

    ‘‘Aghaṃ taṃ paṭisevissaṃ, vane vāḷamigākiṇṇe;

    ខគ្គទីបិនិសេវិតេ, អហំ បុញ្ញានិ ករោមិ;

    Khaggadīpinisevite, ahaṃ puññāni karomi;

    តុម្ហេ បង្កម្ហិ សីទថា’’តិ។

    Tumhe paṅkamhi sīdathā’’ti.

    តត្ថ ធម្មិនំ វរន្តិ ធម្មិករាជូនំ អន្តរេ ឧត្តមំ។ អវរុទ្ធសីតិ រដ្ឋា នីហរសិ។ ភូតាតិ អតីតា។ ភវិស្សរេតិ យេ ច អនាគតេ ភវិស្សន្តិ , បច្ចុប្បន្នេ ច និព្ពត្តា។ យមសាធនន្តិ យមរញ្ញោ អាណាបវត្តិដ្ឋានំ។ ស្វាហំ សកេ អភិស្សសិន្តិ សោ អហំ អត្តនោ នគរវាសិនោយេវ បីឡេសិំ។ កិំ ករោន្តោ? យជមានោ សកេ បុរេតិ។ បាឡិយំ បន ‘‘សោ អហ’’ន្តិ លិខិតំ។ និរជ្ជហន្តិ និក្ខន្តោ អហំ។ អឃំ តន្តិ យំ អរញ្ញេ វសន្តេន បដិសេវិតព្ពំ ទុក្ខំ, តំ បដិសេវិស្សាមិ។ បង្កម្ហីតិ តុម្ហេ បន កាមបង្កម្ហិ សីទថាតិ វទតិ។

    Tattha dhamminaṃ varanti dhammikarājūnaṃ antare uttamaṃ. Avaruddhasīti raṭṭhā nīharasi. Bhūtāti atītā. Bhavissareti ye ca anāgate bhavissanti , paccuppanne ca nibbattā. Yamasādhananti yamarañño āṇāpavattiṭṭhānaṃ. Svāhaṃ sake abhissasinti so ahaṃ attano nagaravāsinoyeva pīḷesiṃ. Kiṃ karonto? Yajamāno sake pureti. Pāḷiyaṃ pana ‘‘so aha’’nti likhitaṃ. Nirajjahanti nikkhanto ahaṃ. Aghaṃ tanti yaṃ araññe vasantena paṭisevitabbaṃ dukkhaṃ, taṃ paṭisevissāmi. Paṅkamhīti tumhe pana kāmapaṅkamhi sīdathāti vadati.

    ឥតិ មហាសត្តោ ឥមាហិ ចតូហិ គាថាហិ បិតរា សទ្ធិំ កថេត្វា មាតុ សន្តិកំ គន្ត្វា វន្ទិត្វា បព្ពជ្ជំ អនុជានាបេន្តោ ឯវមាហ –

    Iti mahāsatto imāhi catūhi gāthāhi pitarā saddhiṃ kathetvā mātu santikaṃ gantvā vanditvā pabbajjaṃ anujānāpento evamāha –

    ១៨១៥.

    1815.

    ‘‘អនុជានាហិ មំ អម្ម, បព្ពជ្ជា មម រុច្ចតិ;

    ‘‘Anujānāhi maṃ amma, pabbajjā mama ruccati;

    ស្វាហំ សកេ អភិស្សសិំ, យជមានោ សកេ បុរេ;

    Svāhaṃ sake abhissasiṃ, yajamāno sake pure;

    សិវីនំ វចនត្ថេន, សម្ហា រដ្ឋា និរជ្ជហំ។

    Sivīnaṃ vacanatthena, samhā raṭṭhā nirajjahaṃ.

    ១៨១៦.

    1816.

    ‘‘អឃំ តំ បដិសេវិស្សំ, វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ;

    ‘‘Aghaṃ taṃ paṭisevissaṃ, vane vāḷamigākiṇṇe;

    ខគ្គទីបិនិសេវិតេ, អហំ បុញ្ញានិ ករោមិ;

    Khaggadīpinisevite, ahaṃ puññāni karomi;

    តុម្ហេ បង្កម្ហិ សីទថា’’តិ។

    Tumhe paṅkamhi sīdathā’’ti.

    តំ សុត្វា ផុស្សតី អាហ –

    Taṃ sutvā phussatī āha –

    ១៨១៧.

    1817.

    ‘‘អនុជានាមិ តំ បុត្ត, បព្ពជ្ជា តេ សមិជ្ឈតុ;

    ‘‘Anujānāmi taṃ putta, pabbajjā te samijjhatu;

    អយញ្ច មទ្ទី កល្យាណី, សុសញ្ញា តនុមជ្ឈិមា;

    Ayañca maddī kalyāṇī, susaññā tanumajjhimā;

    អច្ឆតំ សហ បុត្តេហិ, កិំ អរញ្ញេ ករិស្សតី’’តិ។

    Acchataṃ saha puttehi, kiṃ araññe karissatī’’ti.

    តត្ថ សមិជ្ឈតូតិ ឈានេន សមិទ្ធា ហោតុ។ អច្ឆតន្តិ អច្ឆតុ, ឥធេវ ហោតូតិ វទតិ។

    Tattha samijjhatūti jhānena samiddhā hotu. Acchatanti acchatu, idheva hotūti vadati.

    វេស្សន្តរោ អាហ –

    Vessantaro āha –

    ១៨១៨.

    1818.

    ‘‘នាហំ អកាមា ទាសិម្បិ, អរញ្ញំ នេតុមុស្សហេ;

    ‘‘Nāhaṃ akāmā dāsimpi, araññaṃ netumussahe;

    សចេ ឥច្ឆតិ អន្វេតុ, សចេ និច្ឆតិ អច្ឆតូ’’តិ។

    Sace icchati anvetu, sace nicchati acchatū’’ti.

    តត្ថ អកាមាតិ អម្ម, កិំ នាមេតំ កថេថ, អហំ អនិច្ឆាយ ទាសិម្បិ នេតុំ ន ឧស្សហាមីតិ។

    Tattha akāmāti amma, kiṃ nāmetaṃ kathetha, ahaṃ anicchāya dāsimpi netuṃ na ussahāmīti.

    តតោ បុត្តស្ស កថំ សុត្វា រាជា សុណ្ហំ យាចិតុំ បដិបជ្ជិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tato puttassa kathaṃ sutvā rājā suṇhaṃ yācituṃ paṭipajji. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨១៩.

    1819.

    ‘‘តតោ សុណ្ហំ មហារាជា, យាចិតុំ បដិបជ្ជថ;

    ‘‘Tato suṇhaṃ mahārājā, yācituṃ paṭipajjatha;

    មា ចន្ទនសមាចារេ, រជោជល្លំ អធារយិ។

    Mā candanasamācāre, rajojallaṃ adhārayi.

    ១៨២០.

    1820.

    ‘‘មា កាសិយានិ ធារេត្វា, កុសចីរំ អធារយិ;

    ‘‘Mā kāsiyāni dhāretvā, kusacīraṃ adhārayi;

    ទុក្ខោ វាសោ អរញ្ញស្មិំ, មា ហិ ត្វំ លក្ខណេ គមី’’តិ។

    Dukkho vāso araññasmiṃ, mā hi tvaṃ lakkhaṇe gamī’’ti.

    តត្ថ បដិបជ្ជថាតិ ភិក្ខវេ, បុត្តស្ស កថំ សុត្វា រាជា សុណ្ហំ យាចិតុំ បដិបជ្ជិ។ ចន្ទនសមាចារេតិ លោហិតចន្ទនេន បរិកិណ្ណសរីរេ។ មា ហិ ត្វំ លក្ខណេ គមីតិ សុភលក្ខណេន សមន្នាគតេ មា ត្វំ អរញ្ញំ គមីតិ។

    Tattha paṭipajjathāti bhikkhave, puttassa kathaṃ sutvā rājā suṇhaṃ yācituṃ paṭipajji. Candanasamācāreti lohitacandanena parikiṇṇasarīre. Mā hi tvaṃ lakkhaṇe gamīti subhalakkhaṇena samannāgate mā tvaṃ araññaṃ gamīti.

    ១៨២១.

    1821.

    ‘‘តមព្រវិ រាជបុត្តី, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    នាហំ តំ សុខមិច្ឆេយ្យំ, យំ មេ វេស្សន្តរំ វិនា’’តិ។

    Nāhaṃ taṃ sukhamiccheyyaṃ, yaṃ me vessantaraṃ vinā’’ti.

    តត្ថ តមព្រវីតិ តំ សសុរំ អព្រវិ។

    Tattha tamabravīti taṃ sasuraṃ abravi.

    ១៨២២.

    1822.

    ‘‘តមព្រវិ មហារាជា, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ;

    ‘‘Tamabravi mahārājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    ឥង្ឃ មទ្ទិ និសាមេហិ, វនេ យេ ហោន្តិ ទុស្សហា។

    Iṅgha maddi nisāmehi, vane ye honti dussahā.

    ១៨២៣.

    1823.

    ‘‘ពហូ កីដា បដង្គា ច, មកសា មធុមក្ខិកា;

    ‘‘Bahū kīṭā paṭaṅgā ca, makasā madhumakkhikā;

    តេបិ តំ តត្ថ ហិំ សេយ្យុំ, តំ តេ ទុក្ខតរំ សិយា។

    Tepi taṃ tattha hiṃ seyyuṃ, taṃ te dukkhataraṃ siyā.

    ១៨២៤.

    1824.

    ‘‘អបរេ បស្ស សន្តាបេ, នទីនុបនិសេវិតេ;

    ‘‘Apare passa santāpe, nadīnupanisevite;

    សប្បា អជគរា នាម, អវិសា តេ មហព្ពលា។

    Sappā ajagarā nāma, avisā te mahabbalā.

    ១៨២៥.

    1825.

    ‘‘តេ មនុស្សំ មិគំ វាបិ, អបិ មាសន្នមាគតំ;

    ‘‘Te manussaṃ migaṃ vāpi, api māsannamāgataṃ;

    បរិក្ខិបិត្វា ភោគេហិ, វសមានេន្តិ អត្តនោ។

    Parikkhipitvā bhogehi, vasamānenti attano.

    ១៨២៦.

    1826.

    ‘‘អញ្ញេបិ កណ្ហជដិនោ, អច្ឆា នាម អឃម្មិគា;

    ‘‘Aññepi kaṇhajaṭino, acchā nāma aghammigā;

    ន តេហិ បុរិសោ ទិដ្ឋោ, រុក្ខមារុយ្ហ មុច្ចតិ។

    Na tehi puriso diṭṭho, rukkhamāruyha muccati.

    ១៨២៧.

    1827.

    ‘‘សង្ឃដ្ដយន្តា សិង្គានិ, តិក្ខគ្គាតិប្បហារិនោ;

    ‘‘Saṅghaṭṭayantā siṅgāni, tikkhaggātippahārino;

    មហិំសា វិចរន្តេត្ថ, នទិំ សោតុម្ពរំ បតិ។

    Mahiṃsā vicarantettha, nadiṃ sotumbaraṃ pati.

    ១៨២៨.

    1828.

    ‘‘ទិស្វា មិគានំ យូថានំ, គវំ សញ្ចរតំ វនេ;

    ‘‘Disvā migānaṃ yūthānaṃ, gavaṃ sañcarataṃ vane;

    ធេនុវ វច្ឆគិទ្ធាវ, កថំ មទ្ទិ ករិស្សសិ។

    Dhenuva vacchagiddhāva, kathaṃ maddi karissasi.

    ១៨២៩.

    1829.

    ‘‘ទិស្វា សម្បតិតេ ឃោរេ, ទុមគ្គេសុ ប្លវង្គមេ;

    ‘‘Disvā sampatite ghore, dumaggesu plavaṅgame;

    អខេត្តញ្ញាយ តេ មទ្ទិ, ភវិស្សតេ មហព្ភយំ។

    Akhettaññāya te maddi, bhavissate mahabbhayaṃ.

    ១៨៣០.

    1830.

    ‘‘យា ត្វំ សិវាយ សុត្វាន, មុហុំ ឧត្តសយី បុរេ;

    ‘‘Yā tvaṃ sivāya sutvāna, muhuṃ uttasayī pure;

    សា ត្វំ វង្កមនុប្បត្តា, កថំ មទ្ទិ ករិស្សសិ។

    Sā tvaṃ vaṅkamanuppattā, kathaṃ maddi karissasi.

    ១៨៣១.

    1831.

    ‘‘ឋិតេ មជ្ឈន្ហិកេ កាលេ, សន្និសិន្នេសុ បក្ខិសុ;

    ‘‘Ṭhite majjhanhike kāle, sannisinnesu pakkhisu;

    សណតេវ ព្រហារញ្ញំ, តត្ថ កិំ គន្តុមិច្ឆសី’’តិ។

    Saṇateva brahāraññaṃ, tattha kiṃ gantumicchasī’’ti.

    តត្ថ តមព្រវីតិ តំ សុណ្ហំ អព្រវិ។ អបរេ បស្ស សន្តាបេតិ អញ្ញេបិ សន្តាបេ ភយជនកេ បេក្ខ។ នទីនុបនិសេវិតេតិ នទីនំ ឧបនិសេវិតេ អាសន្នដ្ឋានេ, នទីកូលេ វសន្តេតិ អត្ថោ។ អវិសាតិ និព្ពិសា។ អបិ មាសន្នន្តិ អាសន្នំ អត្តនោ សរីរសម្ផស្សំ អាគតន្តិ អត្ថោ។ អឃម្មិគាតិ អឃករា មិគា, ទុក្ខាវហា មិគាតិ អត្ថោ។ នទិំ សោតុម្ពរំ បតីតិ សោតុម្ពរាយ នាម នទិយា តីរេ។ យូថានន្តិ យូថានិ, អយមេវ វា បាឋោ។ ធេនុវ វច្ឆគិទ្ធាវាតិ តវ ទារកេ អបស្សន្តី វច្ឆគិទ្ធា ធេនុ វិយ កថំ ករិស្សសិ។ វ-ការោ បនេត្ថ និបាតមត្តោវ។ សម្បតិតេតិ សម្បតន្តេ។ ឃោរេតិ ភីសនកេ វិរូបេ។ ប្លវង្គមេតិ មក្កដេ។ អខេត្តញ្ញាយាតិ អរញ្ញភូមិអកុសលតាយ។ ភវិស្សតេតិ ភវិស្សតិ។ សិវាយ សុត្វានាតិ សិង្គាលិយា សទ្ទំ សុត្វា។ មុហុន្តិ បុនប្បុនំ។ ឧត្តសយីតិ ឧត្តសសិ។ សណតេវាតិ នទតិ វិយ សណន្តំ វិយ ភវិស្សតិ។

    Tattha tamabravīti taṃ suṇhaṃ abravi. Apare passa santāpeti aññepi santāpe bhayajanake pekkha. Nadīnupaniseviteti nadīnaṃ upanisevite āsannaṭṭhāne, nadīkūle vasanteti attho. Avisāti nibbisā. Api māsannanti āsannaṃ attano sarīrasamphassaṃ āgatanti attho. Aghammigāti aghakarā migā, dukkhāvahā migāti attho. Nadiṃ sotumbaraṃ patīti sotumbarāya nāma nadiyā tīre. Yūthānanti yūthāni, ayameva vā pāṭho. Dhenuva vacchagiddhāvāti tava dārake apassantī vacchagiddhā dhenu viya kathaṃ karissasi. Va-kāro panettha nipātamattova. Sampatiteti sampatante. Ghoreti bhīsanake virūpe. Plavaṅgameti makkaṭe. Akhettaññāyāti araññabhūmiakusalatāya. Bhavissateti bhavissati. Sivāya sutvānāti siṅgāliyā saddaṃ sutvā. Muhunti punappunaṃ. Uttasayīti uttasasi. Saṇatevāti nadati viya saṇantaṃ viya bhavissati.

    ១៨៣២.

    1832.

    ‘‘តមព្រវិ រាជបុត្តី, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    យានិ ឯតានិ អក្ខាសិ, វនេ បដិភយានិ មេ;

    Yāni etāni akkhāsi, vane paṭibhayāni me;

    សព្ពានិ អភិសម្ភោស្សំ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Sabbāni abhisambhossaṃ, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៣៣.

    1833.

    ‘‘កាសំ កុសំ បោដកិលំ, ឧសិរំ មុញ្ចបព្ពជំ;

    ‘‘Kāsaṃ kusaṃ poṭakilaṃ, usiraṃ muñcapabbajaṃ;

    ឧរសា បនុទហិស្សាមិ, នស្ស ហេស្សាមិ ទុន្នយា។

    Urasā panudahissāmi, nassa hessāmi dunnayā.

    ១៨៣៤.

    1834.

    ‘‘ពហូហិ វត ចរិយាហិ, កុមារី វិន្ទតេ បតិំ;

    ‘‘Bahūhi vata cariyāhi, kumārī vindate patiṃ;

    ឧទរស្សុបរោធេន, គោហនុវេឋនេន ច។

    Udarassuparodhena, gohanuveṭhanena ca.

    ១៨៣៥.

    1835.

    ‘‘អគ្គិស្ស បារិចរិយាយ, ឧទកុម្មុជ្ជនេន ច;

    ‘‘Aggissa pāricariyāya, udakummujjanena ca;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៣៦.

    1836.

    ‘‘អបិស្សា ហោតិ អប្បត្តោ, ឧច្ឆិដ្ឋមបិ ភុញ្ជិតុំ;

    ‘‘Apissā hoti appatto, ucchiṭṭhamapi bhuñjituṃ;

    យោ នំ ហត្ថេ គហេត្វាន, អកាមំ បរិកឌ្ឍតិ;

    Yo naṃ hatthe gahetvāna, akāmaṃ parikaḍḍhati;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៣៧.

    1837.

    ‘‘កេសគ្គហណមុក្ខេបា, ភូម្យា ច បរិសុម្ភនា;

    ‘‘Kesaggahaṇamukkhepā, bhūmyā ca parisumbhanā;

    ទត្វា ច នោ បក្កមតិ, ពហុំ ទុក្ខំ អនប្បកំ;

    Datvā ca no pakkamati, bahuṃ dukkhaṃ anappakaṃ;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៣៨.

    1838.

    ‘‘សុក្កច្ឆវី វេធវេរា, ទត្វា សុភគមានិនោ;

    ‘‘Sukkacchavī vedhaverā, datvā subhagamānino;

    អកាមំ បរិកឌ្ឍន្តិ, ឧលូកញ្ញេវ វាយសា;

    Akāmaṃ parikaḍḍhanti, ulūkaññeva vāyasā;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៣៩.

    1839.

    ‘‘អបិ ញាតិកុលេ ផីតេ, កំសបជ្ជោតនេ វសំ;

    ‘‘Api ñātikule phīte, kaṃsapajjotane vasaṃ;

    នេវាតិវាក្យំ ន លភេ, ភាតូហិ សខិនីហិបិ;

    Nevātivākyaṃ na labhe, bhātūhi sakhinīhipi;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៤០.

    1840.

    ‘‘នគ្គា នទី អនុទកា, នគ្គំ រដ្ឋំ អរាជកំ;

    ‘‘Naggā nadī anudakā, naggaṃ raṭṭhaṃ arājakaṃ;

    ឥត្ថីបិ វិធវា នគ្គា, យស្សាបិ ទស ភាតរោ;

    Itthīpi vidhavā naggā, yassāpi dasa bhātaro;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៤១.

    1841.

    ‘‘ធជោ រថស្ស បញ្ញាណំ, ធូមោ បញ្ញាណមគ្គិនោ;

    ‘‘Dhajo rathassa paññāṇaṃ, dhūmo paññāṇamaggino;

    រាជា រដ្ឋស្ស បញ្ញាណំ, ភត្តា បញ្ញាណមិត្ថិយា;

    Rājā raṭṭhassa paññāṇaṃ, bhattā paññāṇamitthiyā;

    វេធព្យំ កដុកំ លោកេ, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Vedhabyaṃ kaṭukaṃ loke, gacchaññeva rathesabha.

    ១៨៤២.

    1842.

    ‘‘យា ទលិទ្ទី ទលិទ្ទស្ស, អឌ្ឍា អឌ្ឍស្ស កិត្តិមា;

    ‘‘Yā daliddī daliddassa, aḍḍhā aḍḍhassa kittimā;

    តំ វេ ទេវា បសំសន្តិ, ទុក្ករញ្ហិ ករោតិ សា។

    Taṃ ve devā pasaṃsanti, dukkarañhi karoti sā.

    ១៨៤៣.

    1843.

    ‘‘សាមិកំ អនុពន្ធិស្សំ, សទា កាសាយវាសិនី;

    ‘‘Sāmikaṃ anubandhissaṃ, sadā kāsāyavāsinī;

    បថព្យាបិ អភិជ្ជន្ត្យា, វេធព្យំ កដុកិត្ថិយា។

    Pathabyāpi abhijjantyā, vedhabyaṃ kaṭukitthiyā.

    ១៨៤៤.

    1844.

    ‘‘អបិ សាគរបរិយន្តំ, ពហុវិត្តធរំ មហិំ;

    ‘‘Api sāgarapariyantaṃ, bahuvittadharaṃ mahiṃ;

    នានារតនបរិបូរំ, និច្ឆេ វេស្សន្តរំ វិនា។

    Nānāratanaparipūraṃ, nicche vessantaraṃ vinā.

    ១៨៤៥.

    1845.

    ‘‘កថំ នុ តាសំ ហទយំ, សុខរា វត ឥត្ថិយោ;

    ‘‘Kathaṃ nu tāsaṃ hadayaṃ, sukharā vata itthiyo;

    យា សាមិកេ ទុក្ខិតម្ហិ, សុខមិច្ឆន្តិ អត្តនោ។

    Yā sāmike dukkhitamhi, sukhamicchanti attano.

    ១៨៤៦.

    1846.

    ‘‘និក្ខមន្តេ មហារាជេ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ;

    ‘‘Nikkhamante mahārāje, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane;

    តមហំ អនុពន្ធិស្សំ, សព្ពកាមទទោ ហិ មេ’’តិ។

    Tamahaṃ anubandhissaṃ, sabbakāmadado hi me’’ti.

    តត្ថ តមព្រវីតិ ភិក្ខវេ, មទ្ទី រញ្ញោ វចនំ សុត្វា តំ រាជានំ អព្រវិ។ អភិសម្ភោស្សន្តិ សហិស្សាមិ អធិវាសេស្សាមិ។ បោដកិលន្តិ បោដកិលតិណំ។ បនុទហិស្សាមីតិ ទ្វេធា កត្វា វេស្សន្តរស្ស បុរតោ គមិស្សាមិ។ ឧទរស្សុបរោធេនាតិ ឧបវាសេន ខុទាធិវាសេន។ គោហនុវេឋនេន ចាតិ វិសាលកដិយោ ឱនតបស្សា ច ឥត្ថិយោ សាមិកំ លភន្តីតិ កត្វា គោហនុនា កដិផលកំ កោដ្ដាបេត្វា វេឋនេន ច បស្សានិ ឱនាមេត្វា កុមារិកា បតិំ លភតិ។ កដុកន្តិ អសាតំ។ គច្ឆញ្ញេវាតិ គមិស្សាមិយេវ។

    Tattha tamabravīti bhikkhave, maddī rañño vacanaṃ sutvā taṃ rājānaṃ abravi. Abhisambhossanti sahissāmi adhivāsessāmi. Poṭakilanti poṭakilatiṇaṃ. Panudahissāmīti dvedhā katvā vessantarassa purato gamissāmi. Udarassuparodhenāti upavāsena khudādhivāsena. Gohanuveṭhanena cāti visālakaṭiyo onatapassā ca itthiyo sāmikaṃ labhantīti katvā gohanunā kaṭiphalakaṃ koṭṭāpetvā veṭhanena ca passāni onāmetvā kumārikā patiṃ labhati. Kaṭukanti asātaṃ. Gacchaññevāti gamissāmiyeva.

    អបិស្សា ហោតិ អប្បត្តោតិ តស្សា វិធវាយ ឧច្ឆិដ្ឋកម្បិ ភុញ្ជិតុំ អននុច្ឆវិកោវ។ យោ នន្តិ យោ នីចជច្ចោ តំ វិធវំ អនិច្ឆមានញ្ញេវ ហត្ថេ គហេត្វា កឌ្ឍតិ។ កេសគ្គហណមុក្ខេបា, ភូម្យា ច បរិសុម្ភនាតិ អសាមិកំ ឥត្ថិំ ហត្ថបាទេហិ កេសគ្គហណំ, ឧក្ខេបា, ភូមិយំ បាតនន្តិ ឯតានិ អវមញ្ញនានិ កត្វា អតិក្កមន្តិ។ ទត្វា ចាតិ អសាមិកាយ ឥត្ថិយា ឯវរូបំ ពហុំ អនប្បកំ ទុក្ខំ បរបុរិសោ ទត្វា ច នោ បក្កមតិ និរាសង្កោ ឱលោកេន្តោវ តិដ្ឋតិ។

    Apissā hoti appattoti tassā vidhavāya ucchiṭṭhakampi bhuñjituṃ ananucchavikova. Yo nanti yo nīcajacco taṃ vidhavaṃ anicchamānaññeva hatthe gahetvā kaḍḍhati. Kesaggahaṇamukkhepā, bhūmyā ca parisumbhanāti asāmikaṃ itthiṃ hatthapādehi kesaggahaṇaṃ, ukkhepā, bhūmiyaṃ pātananti etāni avamaññanāni katvā atikkamanti. Datvā cāti asāmikāya itthiyā evarūpaṃ bahuṃ anappakaṃ dukkhaṃ parapuriso datvā ca no pakkamati nirāsaṅko olokentova tiṭṭhati.

    សុក្កច្ឆវីតិ ន្ហានីយចុណ្ណេន ឧដ្ឋាបិតច្ឆវិវណ្ណា។ វេធវេរាតិ វិធវិត្ថិកាមា បុរិសា។ ទត្វាតិ កិញ្ចិទេវ អប្បមត្តកំ ធនំ ទត្វា។ សុភគមានិនោតិ មយំ សុភគាតិ មញ្ញមានា។ អកាមន្តិ តំ វិធវំ អសាមិកំ អកាមំ។ ឧលូកញ្ញេវ វាយសាតិ កាកា វិយឧលូកំ បរិកឌ្ឍន្តិ។ កំសបជ្ជោតនេតិ សុវណ្ណភាជនាភាយ បជ្ជោតន្តេ។ វសន្តិ ឯវរូបេបិ ញាតិកុលេ វសមានា។ នេវាតិវាក្យំ ន លភេតិ ‘‘អយំ ឥត្ថី និស្សាមិកា, យាវជីវំ អម្ហាកញ្ញេវ ភារោ ជាតោ’’តិអាទីនិ វចនានិ វទន្តេហិ ភាតូហិបិ សខិនីហិបិ អតិវាក្យំ គរហវចនំ នេវ ន លភតិ។ បញ្ញាណន្តិ បាកដភាវការណំ។

    Sukkacchavīti nhānīyacuṇṇena uṭṭhāpitacchavivaṇṇā. Vedhaverāti vidhavitthikāmā purisā. Datvāti kiñcideva appamattakaṃ dhanaṃ datvā. Subhagamāninoti mayaṃ subhagāti maññamānā. Akāmanti taṃ vidhavaṃ asāmikaṃ akāmaṃ. Ulūkaññeva vāyasāti kākā viyaulūkaṃ parikaḍḍhanti. Kaṃsapajjotaneti suvaṇṇabhājanābhāya pajjotante. Vasanti evarūpepi ñātikule vasamānā. Nevātivākyaṃ na labheti ‘‘ayaṃ itthī nissāmikā, yāvajīvaṃ amhākaññeva bhāro jāto’’tiādīni vacanāni vadantehi bhātūhipi sakhinīhipi ativākyaṃ garahavacanaṃ neva na labhati. Paññāṇanti pākaṭabhāvakāraṇaṃ.

    យា ទលិទ្ទី ទលិទ្ទស្សាតិ ទេវ, កិត្តិសម្បន្នា យា ឥត្ថី អត្តនោ សាមិកស្ស ទលិទ្ទស្ស ទុក្ខប្បត្តកាលេ សយម្បិ ទលិទ្ទី សមានា ទុក្ខាវ ហោតិ, តស្ស អឌ្ឍកាលេ តេនេវ សទ្ធិំ អឌ្ឍា សុខប្បត្តា ហោតិ, តំ វេ ទេវា បសំសន្តិ។ អភិជ្ជន្ត្យាតិ អភិជ្ជន្តិយា។ សចេបិ ហិ ឥត្ថិយា សកលបថវី ន ភិជ្ជតិ, តាយ សកលាយ បថវិយា សាវ ឥស្សរា ហោតិ, តថាបិ វេធព្យំ កដុកមេវាតិ អត្ថោ។ សុខរា វត ឥត្ថិយោតិ សុដ្ឋុ ខរា វត ឥត្ថិយោ។

    Yādaliddī daliddassāti deva, kittisampannā yā itthī attano sāmikassa daliddassa dukkhappattakāle sayampi daliddī samānā dukkhāva hoti, tassa aḍḍhakāle teneva saddhiṃ aḍḍhā sukhappattā hoti, taṃ ve devā pasaṃsanti. Abhijjantyāti abhijjantiyā. Sacepi hi itthiyā sakalapathavī na bhijjati, tāya sakalāya pathaviyā sāva issarā hoti, tathāpi vedhabyaṃ kaṭukamevāti attho. Sukharā vata itthiyoti suṭṭhu kharā vata itthiyo.

    ១៨៤៧.

    1847.

    ‘‘តមព្រវិ មហារាជា, មទ្ទិំ សព្ពង្គសោភនំ;

    ‘‘Tamabravi mahārājā, maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ;

    ឥមេ តេ ទហរា បុត្តា, ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ;

    Ime te daharā puttā, jālī kaṇhājinā cubho;

    និក្ខិប្ប លក្ខណេ គច្ឆ, មយំ តេ បោសយាមសេ’’តិ។

    Nikkhippa lakkhaṇe gaccha, mayaṃ te posayāmase’’ti.

    តត្ថ ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោតិ ជាលី ច កណ្ហាជិនា ចាតិ ឧភោ។ និក្ខិប្បាតិ ឥមេ និក្ខិបិត្វា គច្ឆាហីតិ។

    Tattha jālī kaṇhājinā cubhoti jālī ca kaṇhājinā cāti ubho. Nikkhippāti ime nikkhipitvā gacchāhīti.

    ១៨៤៨.

    1848.

    ‘‘តមព្រវិ រាជបុត្តី, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    បិយា មេ បុត្តកា ទេវ, ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ;

    Piyā me puttakā deva, jālī kaṇhājinā cubho;

    ត្យម្ហំ តត្ថ រមេស្សន្តិ, អរញ្ញេ ជីវសោកិន’’ន្តិ។

    Tyamhaṃ tattha ramessanti, araññe jīvasokina’’nti.

    តត្ថ ត្យម្ហន្តិ តេ ទារកា អម្ហាកំ តត្ថ អរញ្ញេ។ ជីវសោកិនន្តិ អវិគតសោកានំ ហទយំ រមយិស្សន្តីតិ អត្ថោ។

    Tattha tyamhanti te dārakā amhākaṃ tattha araññe. Jīvasokinanti avigatasokānaṃ hadayaṃ ramayissantīti attho.

    ១៨៤៩.

    1849.

    ‘‘តមព្រវិ មហារាជា, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ;

    ‘‘Tamabravi mahārājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    សាលីនំ ឱទនំ ភុត្វា, សុចិំ មំសូបសេចនំ;

    Sālīnaṃ odanaṃ bhutvā, suciṃ maṃsūpasecanaṃ;

    រុក្ខផលានិ ភុញ្ជន្តា, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Rukkhaphalāni bhuñjantā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥០.

    1850.

    ‘‘ភុត្វា សតបលេ កំសេ, សោវណ្ណេ សតរាជិកេ;

    ‘‘Bhutvā satapale kaṃse, sovaṇṇe satarājike;

    រុក្ខបត្តេសុ ភុញ្ជន្តា, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Rukkhapattesu bhuñjantā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥១.

    1851.

    ‘‘កាសិយានិ ច ធារេត្វា, ខោមកោដុម្ពរានិ ច;

    ‘‘Kāsiyāni ca dhāretvā, khomakoṭumbarāni ca;

    កុសចីរានិ ធារេន្តា, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Kusacīrāni dhārentā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥២.

    1852.

    ‘‘វយ្ហាហិ បរិយាយិត្វា, សិវិកាយ រថេន ច;

    ‘‘Vayhāhi pariyāyitvā, sivikāya rathena ca;

    បត្តិកា បរិធាវន្តា, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Pattikā paridhāvantā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥៣.

    1853.

    ‘‘កូដាគារេ សយិត្វាន, និវាតេ ផុសិតគ្គឡេ;

    ‘‘Kūṭāgāre sayitvāna, nivāte phusitaggaḷe;

    សយន្តា រុក្ខមូលស្មិំ, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Sayantā rukkhamūlasmiṃ, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥៤.

    1854.

    ‘‘បល្លង្កេសុ សយិត្វាន, គោនកេ ចិត្តសន្ថតេ;

    ‘‘Pallaṅkesu sayitvāna, gonake cittasanthate;

    សយន្តា តិណសន្ថារេ, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Sayantā tiṇasanthāre, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥៥.

    1855.

    ‘‘គន្ធកេន វិលិម្បិត្វា, អគរុចន្ទនេន ច;

    ‘‘Gandhakena vilimpitvā, agarucandanena ca;

    រជោជល្លានិ ធារេន្តា, កថំ កាហន្តិ ទារកា។

    Rajojallāni dhārentā, kathaṃ kāhanti dārakā.

    ១៨៥៦.

    1856.

    ‘‘ចាមរមោរហត្ថេហិ, ពីជិតង្គា សុខេធិតា;

    ‘‘Cāmaramorahatthehi, bījitaṅgā sukhedhitā;

    ផុដ្ឋា ឌំសេហិ មកសេហិ, កថំ កាហន្តិ ទារកា’’តិ។

    Phuṭṭhā ḍaṃsehi makasehi, kathaṃ kāhanti dārakā’’ti.

    តត្ថ បលសតេ កំសេតិ បលសតេន កតាយ កញ្ចនបាតិយា។ គោនកេ ចិត្តសន្ថតេតិ មហាបិដ្ឋិយំ កាឡកោជវេ ចេវ វិចិត្តកេ សន្ថរេ ច។ ចាមរមោរហត្ថេហីតិ ចាមរេហិ ចេវ មោរហត្ថេហិ ច ពីជិតង្គា។

    Tattha palasate kaṃseti palasatena katāya kañcanapātiyā. Gonake cittasanthateti mahāpiṭṭhiyaṃ kāḷakojave ceva vicittake santhare ca. Cāmaramorahatthehīti cāmarehi ceva morahatthehi ca bījitaṅgā.

    ឯវំ តេសំ សល្លបន្តានញ្ញេវ រត្តិ វិភាយិ, សូរិយោ ឧគ្គញ្ឆិ។ មហាសត្តស្ស ចតុសិន្ធវយុត្តំ អលង្កតរថំ អានេត្វា រាជទ្វារេ ឋបយិំសុ។ មទ្ទីបិ សស្សុសសុរេ វន្ទិត្វា សេសិត្ថិយោ អបលោកេត្វា ទ្វេ បុត្តេ អាទាយ វេស្សន្តរតោ បឋមតរំ គន្ត្វា រថេ អដ្ឋាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ tesaṃ sallapantānaññeva ratti vibhāyi, sūriyo uggañchi. Mahāsattassa catusindhavayuttaṃ alaṅkatarathaṃ ānetvā rājadvāre ṭhapayiṃsu. Maddīpi sassusasure vanditvā sesitthiyo apaloketvā dve putte ādāya vessantarato paṭhamataraṃ gantvā rathe aṭṭhāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៥៧.

    1857.

    ‘‘តមព្រវិ រាជបុត្តី, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Tamabravi rājaputtī, maddī sabbaṅgasobhanā;

    មា ទេវ បរិទេវេសិ, មា ច ត្វំ វិមនោ អហុ;

    Mā deva paridevesi, mā ca tvaṃ vimano ahu;

    យថា មយំ ភវិស្សាម, តថា ហេស្សន្តិ ទារកា។

    Yathā mayaṃ bhavissāma, tathā hessanti dārakā.

    ១៨៥៨.

    1858.

    ‘‘ឥទំ វត្វាន បក្កាមិ, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា;

    ‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, maddī sabbaṅgasobhanā;

    សិវិមគ្គេន អន្វេសិ, បុត្តេ អាទាយ លក្ខណា’’តិ។

    Sivimaggena anvesi, putte ādāya lakkhaṇā’’ti.

    តត្ថ សិវិមគ្គេនាតិ សិវិរញ្ញោ គន្តព្ពមគ្គេន។ អន្វេសីតិ តំ អគមាសិ, បាសាទា ឱតរិត្វា រថំ អភិរុហីតិ អត្ថោ។

    Tattha sivimaggenāti sivirañño gantabbamaggena. Anvesīti taṃ agamāsi, pāsādā otaritvā rathaṃ abhiruhīti attho.

    ១៨៥៩.

    1859.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, ទានំ ទត្វាន ខត្តិយោ;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, dānaṃ datvāna khattiyo;

    បិតុ មាតុ ច វន្ទិត្វា, កត្វា ច នំ បទក្ខិណំ។

    Pitu mātu ca vanditvā, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ.

    ១៨៦០.

    1860.

    ‘‘ចតុវាហិំ រថំ យុត្តំ, សីឃមារុយ្ហ សន្ទនំ;

    ‘‘Catuvāhiṃ rathaṃ yuttaṃ, sīghamāruyha sandanaṃ;

    អាទាយ បុត្តទារញ្ច, វង្កំ បាយាសិ បព្ពត’’ន្តិ។

    Ādāya puttadārañca, vaṅkaṃ pāyāsi pabbata’’nti.

    តត្ថ តតោតិ ភិក្ខវេ, តស្សា មទ្ទិយា រថំ អភិរុហិត្វា ឋិតកាលេ។ ទត្វាតិ ហិយ្យោ ទានំ ទត្វា។ កត្វា ច នំ បទក្ខិណន្តិ បទក្ខិណញ្ច កត្វា។ នន្តិ និបាតមត្តំ។

    Tattha tatoti bhikkhave, tassā maddiyā rathaṃ abhiruhitvā ṭhitakāle. Datvāti hiyyo dānaṃ datvā. Katvā ca naṃ padakkhiṇanti padakkhiṇañca katvā. Nanti nipātamattaṃ.

    ១៨៦១.

    1861.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, យេនាសិ ពហុកោ ជនោ;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, yenāsi bahuko jano;

    អាមន្ត ខោ តំ គច្ឆាម, អរោគា ហោន្តុ ញាតយោ’’តិ។

    Āmanta kho taṃ gacchāma, arogā hontu ñātayo’’ti.

    តស្សត្ថោ – ភិក្ខវេ, តតោ វេស្សន្តរោ រាជា យត្ថ ‘‘វេស្សន្តរំ រាជានំ បស្សិស្សាមា’’តិ ពហុកោ ជនោ ឋិតោ អាសិ, តត្ថ រថំ បេសេត្វា មហាជនំ អាបុច្ឆន្តោ ‘‘អាមន្ត ខោ តំ គច្ឆាម, អរោគា ហោន្តុ ញាតយោ’’តិ អាហ។ តត្ថ តន្តិ និបាតមត្តំ។ ភិក្ខវេ, តតោ វេស្សន្តរោ រាជា ញាតកេ អាហ – ‘‘តុម្ហេ អាមន្តេត្វា មយំ គច្ឆាម, តុម្ហេ សុខិតា ហោថ និទុក្ខា’’តិ។

    Tassattho – bhikkhave, tato vessantaro rājā yattha ‘‘vessantaraṃ rājānaṃ passissāmā’’ti bahuko jano ṭhito āsi, tattha rathaṃ pesetvā mahājanaṃ āpucchanto ‘‘āmanta kho taṃ gacchāma, arogā hontu ñātayo’’ti āha. Tattha tanti nipātamattaṃ. Bhikkhave, tato vessantaro rājā ñātake āha – ‘‘tumhe āmantetvā mayaṃ gacchāma, tumhe sukhitā hotha nidukkhā’’ti.

    ឯវំ មហាសត្តោ មហាជនំ អាមន្តេត្វា ‘‘អប្បមត្តា ហោថ, ទានាទីនិ បុញ្ញានិ ករោថា’’តិ តេសំ ឱវទិត្វា បក្កាមិ។ គច្ឆន្តេ បន ពោធិសត្តេ មាតា ‘‘បុត្តោ មេ ទានវិត្តកោ ទានំ ទេតូ’’តិ អាភរណេហិ សទ្ធិំ សត្តរតនបូរានិ សកដានិ ឧភោសុ បស្សេសុ បេសេសិ។ សោបិ អត្តនោ កាយារុឡ្ហមេវ អាភរណភណ្ឌំ ឱមុញ្ចិត្វា សម្បត្តយាចកានំ អដ្ឋារស វារេ ទត្វា អវសេសំ សព្ពំ អទាសិ។ សោ នគរា និក្ខមិត្វា ច និវត្តិត្វា ឱលោកេតុកាមោ អហោសិ។ អថស្ស មនំ បដិច្ច រថប្បមាណដ្ឋានេ មហាបថវី ភិជ្ជិត្វា កុលាលចក្កំ វិយ បរិវត្តិត្វា រថំ នគរាភិមុខំ អកាសិ។ សោ មាតាបិតូនំ វសនដ្ឋានំ ឱលោកេសិ។ តេន ការណេន បថវីកម្បោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

    Evaṃ mahāsatto mahājanaṃ āmantetvā ‘‘appamattā hotha, dānādīni puññāni karothā’’ti tesaṃ ovaditvā pakkāmi. Gacchante pana bodhisatte mātā ‘‘putto me dānavittako dānaṃ detū’’ti ābharaṇehi saddhiṃ sattaratanapūrāni sakaṭāni ubhosu passesu pesesi. Sopi attano kāyāruḷhameva ābharaṇabhaṇḍaṃ omuñcitvā sampattayācakānaṃ aṭṭhārasa vāre datvā avasesaṃ sabbaṃ adāsi. So nagarā nikkhamitvā ca nivattitvā oloketukāmo ahosi. Athassa manaṃ paṭicca rathappamāṇaṭṭhāne mahāpathavī bhijjitvā kulālacakkaṃ viya parivattitvā rathaṃ nagarābhimukhaṃ akāsi. So mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānaṃ olokesi. Tena kāraṇena pathavīkampo ahosi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘និក្ខមិត្វាន នគរា, និវត្តិត្វា វិលោកិតេ;

    ‘‘Nikkhamitvāna nagarā, nivattitvā vilokite;

    តទាបិ បថវី កម្បិ, សិនេរុវនវដំសកា’’តិ។ (ចរិយា. ១.៩៣);

    Tadāpi pathavī kampi, sineruvanavaṭaṃsakā’’ti. (cariyā. 1.93);

    សយំ បន ឱលោកេត្វា មទ្ទិម្បិ ឱលោកាបេតុំ គាថមាហ –

    Sayaṃ pana oloketvā maddimpi olokāpetuṃ gāthamāha –

    ១៨៦២.

    1862.

    ‘‘ឥង្ឃ មទ្ទិ និសាមេហិ, រម្មរូបំវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Iṅgha maddi nisāmehi, rammarūpaṃva dissati;

    អាវាសំ សិវិសេដ្ឋស្ស, បេត្តិកំ ភវនំ មមា’’តិ។

    Āvāsaṃ siviseṭṭhassa, pettikaṃ bhavanaṃ mamā’’ti.

    តត្ថ និសាមេហីតិ ឱលោកេហិ។

    Tattha nisāmehīti olokehi.

    អថ មហាសត្តោ សហជាតេ សដ្ឋិសហស្សអមច្ចេ ច សេសជនញ្ច និវត្តាបេត្វា រថំ បាជេន្តោ មទ្ទិំ អាហ – ‘‘ភទ្ទេ, សចេ បច្ឆតោ យាចកា អាគច្ឆន្តិ, ឧបធារេយ្យាសី’’តិ។ សាបិ ឱលោកេន្តី និសីទិ។ អថស្ស សត្តសតកំ មហាទានំ សម្បាបុណិតុំ អសក្កោន្តា ចត្តារោ ព្រាហ្មណា នគរំ អាគន្ត្វា ‘‘កុហិំ វេស្សន្តរោ រាជា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ទានំ ទត្វា គតោ’’តិ វុត្តេ ‘‘កិញ្ចិ គហេត្វា គតោ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘រថេន គតោ’’តិ សុត្វា ‘‘អស្សេ នំ យាចិស្សាមា’’តិ អនុពន្ធិំសុ។ អថ មទ្ទី តេ អាគច្ឆន្តេ ទិស្វា ‘‘យាចកា អាគច្ឆន្តិ, ទេវា’’តិ អារោចេសិ។ មហាសត្តោ រថំ ឋបេសិ។ តេ អាគន្ត្វា អស្សេ យាចិំសុ។ មហាសត្តោ អស្សេ អទាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Atha mahāsatto sahajāte saṭṭhisahassaamacce ca sesajanañca nivattāpetvā rathaṃ pājento maddiṃ āha – ‘‘bhadde, sace pacchato yācakā āgacchanti, upadhāreyyāsī’’ti. Sāpi olokentī nisīdi. Athassa sattasatakaṃ mahādānaṃ sampāpuṇituṃ asakkontā cattāro brāhmaṇā nagaraṃ āgantvā ‘‘kuhiṃ vessantaro rājā’’ti pucchitvā ‘‘dānaṃ datvā gato’’ti vutte ‘‘kiñci gahetvā gato’’ti pucchitvā ‘‘rathena gato’’ti sutvā ‘‘asse naṃ yācissāmā’’ti anubandhiṃsu. Atha maddī te āgacchante disvā ‘‘yācakā āgacchanti, devā’’ti ārocesi. Mahāsatto rathaṃ ṭhapesi. Te āgantvā asse yāciṃsu. Mahāsatto asse adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៦៣.

    1863.

    ‘‘តំ ព្រាហ្មណា អន្វគមុំ, តេ នំ អស្សេ អយាចិសុំ;

    ‘‘Taṃ brāhmaṇā anvagamuṃ, te naṃ asse ayācisuṃ;

    យាចិតោ បដិបាទេសិ, ចតុន្នំ ចតុរោ ហយេ’’តិ។

    Yācito paṭipādesi, catunnaṃ caturo haye’’ti.

    អស្សេសុ បន ទិន្នេសុ រថធុរំ អាកាសេយេវ អដ្ឋាសិ។ អថ ព្រាហ្មណេសុ គតមត្តេសុយេវ ចត្តារោ ទេវបុត្តា រោហិច្ចមិគវណ្ណេន អាគន្ត្វា រថធុរំ សម្បដិច្ឆិត្វា អគមំសុ។ មហាសត្តោ តេសំ ទេវបុត្តភាវំ ញត្វា ឥមំ គាថមាហ –

    Assesu pana dinnesu rathadhuraṃ ākāseyeva aṭṭhāsi. Atha brāhmaṇesu gatamattesuyeva cattāro devaputtā rohiccamigavaṇṇena āgantvā rathadhuraṃ sampaṭicchitvā agamaṃsu. Mahāsatto tesaṃ devaputtabhāvaṃ ñatvā imaṃ gāthamāha –

    ១៨៦៤.

    1864.

    ‘‘ឥង្ឃ មទ្ទិ និសាមេហិ, ចិត្តរូបំវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Iṅgha maddi nisāmehi, cittarūpaṃva dissati;

    មិគរោហិច្ចវណ្ណេន, ទក្ខិណស្សា វហន្តិ ម’’ន្តិ។

    Migarohiccavaṇṇena, dakkhiṇassā vahanti ma’’nti.

    តត្ថ ទក្ខិណស្សាតិ សុសិក្ខិតា អស្សា វិយ មំ វហន្តិ។

    Tattha dakkhiṇassāti susikkhitā assā viya maṃ vahanti.

    អថ នំ ឯវំ គច្ឆន្តំ អបរោ ព្រាហ្មណោ អាគន្ត្វា រថំ យាចិ។ មហាសត្តោ បុត្តទារំ ឱតារេត្វា តស្ស រថំ អទាសិ។ រថេ បន ទិន្នេ ទេវបុត្តា អន្តរធាយិំសុ។ រថស្ស ទិន្នភាវំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Atha naṃ evaṃ gacchantaṃ aparo brāhmaṇo āgantvā rathaṃ yāci. Mahāsatto puttadāraṃ otāretvā tassa rathaṃ adāsi. Rathe pana dinne devaputtā antaradhāyiṃsu. Rathassa dinnabhāvaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៦៥.

    1865.

    ‘‘អថេត្ថ បញ្ចមោ អាគា, សោ តំ រថមយាចថ;

    ‘‘Athettha pañcamo āgā, so taṃ rathamayācatha;

    តស្ស តំ យាចិតោទាសិ, ន ចស្សុបហតោ មនោ។

    Tassa taṃ yācitodāsi, na cassupahato mano.

    ១៨៦៦.

    1866.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, ឱរោបេត្វា សកំ ជនំ;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, oropetvā sakaṃ janaṃ;

    អស្សាសយិ អស្សរថំ, ព្រាហ្មណស្ស ធនេសិនោ’’តិ។

    Assāsayi assarathaṃ, brāhmaṇassa dhanesino’’ti.

    តត្ថ អថេត្ថាតិ អថ តស្មិំ វនេ។ ន ចស្សុបហតោ មនោតិ ន ចស្ស មនោ ឱលីនោ។ អស្សាសយីតិ បរិតោសេន្តោ និយ្យាទេសិ។

    Tattha athetthāti atha tasmiṃ vane. Na cassupahato manoti na cassa mano olīno. Assāsayīti paritosento niyyādesi.

    តតោ បដ្ឋាយ បន តេ សព្ពេបិ បត្តិកាវ អហេសុំ។ អថ មហាសត្តោ មទ្ទិំ អវោច –

    Tato paṭṭhāya pana te sabbepi pattikāva ahesuṃ. Atha mahāsatto maddiṃ avoca –

    ១៨៦៧.

    1867.

    ‘‘ត្វំ មទ្ទិ កណ្ហំ គណ្ហាហិ, លហុ ឯសា កនិដ្ឋិកា;

    ‘‘Tvaṃ maddi kaṇhaṃ gaṇhāhi, lahu esā kaniṭṭhikā;

    អហំ ជាលិំ គហេស្សាមិ, គរុកោ ភាតិកោ ហិ សោ’’តិ។

    Ahaṃ jāliṃ gahessāmi, garuko bhātiko hi so’’ti.

    ឯវញ្ច បន វត្វា ឧភោបិ ខត្តិយា ទ្វេ ទារកេ អង្កេនាទាយ បក្កមិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evañca pana vatvā ubhopi khattiyā dve dārake aṅkenādāya pakkamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៦៨.

    1868.

    ‘‘រាជា កុមារមាទាយ, រាជបុត្តី ច ទារិកំ;

    ‘‘Rājā kumāramādāya, rājaputtī ca dārikaṃ;

    សម្មោទមានា បក្កាមុំ, អញ្ញមញ្ញំ បិយំវទា’’តិ។

    Sammodamānā pakkāmuṃ, aññamaññaṃ piyaṃvadā’’ti.

    ទានកណ្ឌវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dānakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.

    វនបវេសនកណ្ឌវណ្ណនា

    Vanapavesanakaṇḍavaṇṇanā

    តេ បដិបថំ អាគច្ឆន្តេ មនុស្សេ ទិស្វា ‘‘កុហិំ វង្កបព្ពតោ’’តិ បុច្ឆន្តិ។ មនុស្សា ‘‘ទូរេ’’តិ វទន្តិ។ តេន វុត្តំ –

    Te paṭipathaṃ āgacchante manusse disvā ‘‘kuhiṃ vaṅkapabbato’’ti pucchanti. Manussā ‘‘dūre’’ti vadanti. Tena vuttaṃ –

    ១៨៦៩.

    1869.

    ‘‘យទិ កេចិ មនុជា ឯន្តិ, អនុមគ្គេ បដិបថេ;

    ‘‘Yadi keci manujā enti, anumagge paṭipathe;

    មគ្គំ តេ បដិបុច្ឆាម, ‘កុហិំ វង្កតបព្ពតោ’។

    Maggaṃ te paṭipucchāma, ‘kuhiṃ vaṅkatapabbato’.

    ១៨៧០.

    1870.

    ‘‘តេ តត្ថ អម្ហេ បស្សិត្វា, កលុនំ បរិទេវយុំ;

    ‘‘Te tattha amhe passitvā, kalunaṃ paridevayuṃ;

    ទុក្ខំ តេ បដិវេទេន្តិ, ទូរេ វង្កតបព្ពតោ’’តិ។

    Dukkhaṃ te paṭivedenti, dūre vaṅkatapabbato’’ti.

    មគ្គស្ស ឧភោសុ បស្សេសុ វិវិធផលធារិនោ រុក្ខេ ទិស្វា ទារកា កន្ទន្តិ។ មហាសត្តស្សានុភាវេន ផលធារិនោ រុក្ខា ឱនមិត្វា ហត្ថសម្ផស្សំ អាគច្ឆន្តិ។ តតោ សុបក្កផលាផលានិ ឧច្ចិនិត្វា តេសំ ទេតិ។ តំ ទិស្វា មទ្ទី អច្ឆរិយំ បវេទេសិ។ តេន វុត្តំ –

    Maggassa ubhosu passesu vividhaphaladhārino rukkhe disvā dārakā kandanti. Mahāsattassānubhāvena phaladhārino rukkhā onamitvā hatthasamphassaṃ āgacchanti. Tato supakkaphalāphalāni uccinitvā tesaṃ deti. Taṃ disvā maddī acchariyaṃ pavedesi. Tena vuttaṃ –

    ១៨៧១.

    1871.

    ‘‘យទិ បស្សន្តិ បវនេ, ទារកា ផលិនេ ទុមេ;

    ‘‘Yadi passanti pavane, dārakā phaline dume;

    តេសំ ផលានំ ហេតុម្ហិ, ឧបរោទន្តិ ទារកា។

    Tesaṃ phalānaṃ hetumhi, uparodanti dārakā.

    ១៨៧២.

    1872.

    ‘‘រោទន្តេ ទារកេ ទិស្វា, ឧព្ពិទ្ធា វិបុលា ទុមា;

    ‘‘Rodante dārake disvā, ubbiddhā vipulā dumā;

    សយមេវោនមិត្វាន, ឧបគច្ឆន្តិ ទារកេ។

    Sayamevonamitvāna, upagacchanti dārake.

    ១៨៧៣.

    1873.

    ‘‘ឥទំ អច្ឆេរកំ ទិស្វា, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;

    ‘‘Idaṃ accherakaṃ disvā, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;

    សាធុការំ បវត្តេសិ, មទ្ទី សព្ពង្គសោភនា។

    Sādhukāraṃ pavattesi, maddī sabbaṅgasobhanā.

    ១៨៧៤.

    1874.

    ‘‘អច្ឆេរំ វត លោកស្មិំ, អព្ភុតំ លោមហំសនំ;

    ‘‘Accheraṃ vata lokasmiṃ, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;

    វេស្សន្តរស្ស តេជេន, សយមេវោនតា ទុមា’’តិ។

    Vessantarassa tejena, sayamevonatā dumā’’ti.

    ជេតុត្តរនគរតោ សុវណ្ណគិរិតាលោ នាម បព្ពតោ បញ្ច យោជនានិ, តតោ កោន្តិមារា នាម នទី បញ្ច យោជនានិ, តតោ អញ្ចរគិរិ នាម បព្ពតោ បញ្ច យោជនានិ, តតោ ទុន្និវិដ្ឋព្រាហ្មណគាមោ នាម បញ្ច យោជនានិ, តតោ មាតុលនគរំ ទស យោជនានិ។ ឥតិ តំ មគ្គំ ជេតុត្តរនគរតោ តិំសយោជនំ ហោតិ។ ទេវតា តំ មគ្គំ សំខិបិំសុ។ តេ ឯកទិវសេនេវ មាតុលនគរំ បាបុណិំសុ។ តេន វុត្តំ –

    Jetuttaranagarato suvaṇṇagiritālo nāma pabbato pañca yojanāni, tato kontimārā nāma nadī pañca yojanāni, tato añcaragiri nāma pabbato pañca yojanāni, tato dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmo nāma pañca yojanāni, tato mātulanagaraṃ dasa yojanāni. Iti taṃ maggaṃ jetuttaranagarato tiṃsayojanaṃ hoti. Devatā taṃ maggaṃ saṃkhipiṃsu. Te ekadivaseneva mātulanagaraṃ pāpuṇiṃsu. Tena vuttaṃ –

    ១៨៧៥.

    1875.

    ‘‘សង្ខិបិំសុ បថំ យក្ខា, អនុកម្បាយ ទារកេ;

    ‘‘Saṅkhipiṃsu pathaṃ yakkhā, anukampāya dārake;

    និក្ខន្តទិវសេនេវ, ចេតរដ្ឋំ ឧបាគមុ’’ន្តិ។

    Nikkhantadivaseneva, cetaraṭṭhaṃ upāgamu’’nti.

    ឧបគច្ឆន្តា ច បន ជេតុត្តរនគរតោ បាតរាសសមយេ និក្ខមិត្វា សាយន្ហសមយេ ចេតរដ្ឋេ មាតុលនគរំ បត្តា។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Upagacchantā ca pana jetuttaranagarato pātarāsasamaye nikkhamitvā sāyanhasamaye cetaraṭṭhe mātulanagaraṃ pattā. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៧៦.

    1876.

    ‘‘តេ គន្ត្វា ទីឃមទ្ធានំ, ចេតរដ្ឋំ ឧបាគមុំ;

    ‘‘Te gantvā dīghamaddhānaṃ, cetaraṭṭhaṃ upāgamuṃ;

    ឥទ្ធំ ផីតំ ជនបទំ, ពហុមំសសុរោទន’’ន្តិ។

    Iddhaṃ phītaṃ janapadaṃ, bahumaṃsasurodana’’nti.

    តទា មាតុលនគរេ សដ្ឋិ ខត្តិយសហស្សានិ វសន្តិ។ មហាសត្តោ អន្តោនគរំ អបវិសិត្វា នគរទ្វារេយេវ សាលាយំ និសីទិ។ អថស្ស មទ្ទី ពោធិសត្តស្ស បាទេសុ រជំ បុញ្ឆិត្វា បាទេ សម្ពាហិត្វា ‘‘វេស្សន្តរស្ស អាគតភាវំ ជានាបេស្សាមី’’តិ សាលាតោ និក្ខមិត្វា តស្ស ចក្ខុបថេ សាលាទ្វារេ អដ្ឋាសិ។ នគរំ បវិសន្តិយោ ច និក្ខមន្តិយោ ច ឥត្ថិយោ តំ ទិស្វា បរិវារេសុំ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tadā mātulanagare saṭṭhi khattiyasahassāni vasanti. Mahāsatto antonagaraṃ apavisitvā nagaradvāreyeva sālāyaṃ nisīdi. Athassa maddī bodhisattassa pādesu rajaṃ puñchitvā pāde sambāhitvā ‘‘vessantarassa āgatabhāvaṃ jānāpessāmī’’ti sālāto nikkhamitvā tassa cakkhupathe sālādvāre aṭṭhāsi. Nagaraṃ pavisantiyo ca nikkhamantiyo ca itthiyo taṃ disvā parivāresuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៧៧.

    1877.

    ‘‘ចេតិយោ បរិវារិំសុ, ទិស្វា លក្ខណមាគតំ;

    ‘‘Cetiyo parivāriṃsu, disvā lakkhaṇamāgataṃ;

    សុខុមាលី វត អយ្យា, បត្តិកា បរិធាវតិ។

    Sukhumālī vata ayyā, pattikā paridhāvati.

    ១៨៧៨.

    1878.

    ‘‘វយ្ហាហិ បរិយាយិត្វា, សិវិកាយ រថេន ច;

    ‘‘Vayhāhi pariyāyitvā, sivikāya rathena ca;

    សាជ្ជ មទ្ទី អរញ្ញស្មិំ, បត្តិកា បរិធាវតី’’តិ។

    Sājja maddī araññasmiṃ, pattikā paridhāvatī’’ti.

    តត្ថ លក្ខណមាគតន្តិ លក្ខណសម្បន្នំ មទ្ទិំ អាគតំ។ បរិធាវតីតិ ឯវំ សុខុមាលី ហុត្វា បត្តិកាវ វិចរតិ។ បរិយាយិត្វាតិ ជេតុត្តរនគរេ វិចរិត្វា។ សិវិកាយាតិ សុវណ្ណសិវិកាយ។

    Tattha lakkhaṇamāgatanti lakkhaṇasampannaṃ maddiṃ āgataṃ. Paridhāvatīti evaṃ sukhumālī hutvā pattikāva vicarati. Pariyāyitvāti jetuttaranagare vicaritvā. Sivikāyāti suvaṇṇasivikāya.

    មហាជនោ មទ្ទិញ្ច វេស្សន្តរញ្ច ទ្វេ បុត្តេ ចស្ស អនាថាគមនេន អាគតេ ទិស្វា គន្ត្វា រាជូនំ អាចិក្ខិ។ សដ្ឋិសហស្សា រាជានោ រោទន្តា បរិទេវន្តា តស្ស សន្តិកំ អាគមំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Mahājano maddiñca vessantarañca dve putte cassa anāthāgamanena āgate disvā gantvā rājūnaṃ ācikkhi. Saṭṭhisahassā rājāno rodantā paridevantā tassa santikaṃ āgamaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៨៧៩.

    1879.

    ‘‘តំ ទិស្វា ចេតបាមោក្ខា, រោទមានា ឧបាគមុំ;

    ‘‘Taṃ disvā cetapāmokkhā, rodamānā upāgamuṃ;

    កច្ចិ នុ ទេវ កុសលំ, កច្ចិ ទេវ អនាមយំ;

    Kacci nu deva kusalaṃ, kacci deva anāmayaṃ;

    កច្ចិ បិតា អរោគោ តេ, សិវីនញ្ច អនាមយំ។

    Kacci pitā arogo te, sivīnañca anāmayaṃ.

    ១៨៨០.

    1880.

    ‘‘កោ តេ ពលំ មហារាជ, កោ នុ តេ រថមណ្ឌលំ;

    ‘‘Ko te balaṃ mahārāja, ko nu te rathamaṇḍalaṃ;

    អនស្សកោ អរថកោ, ទីឃមទ្ធានមាគតោ;

    Anassako arathako, dīghamaddhānamāgato;

    កច្ចាមិត្តេហិ បកតោ, អនុប្បត្តោសិមំ ទិស’’ន្តិ។

    Kaccāmittehi pakato, anuppattosimaṃ disa’’nti.

    តត្ថ ទិស្វាតិ ទូរតោវ បស្សិត្វា។ ចេតបាមោក្ខាតិ ចេតរាជានោ។ ឧបាគមុន្តិ ឧបសង្កមិំសុ។ កុសលន្តិ អារោគ្យំ។ អនាមយន្តិ និទ្ទុក្ខភាវំ។ កោ តេ ពលន្តិ កុហិំ តវ ពលកាយោ។ រថមណ្ឌលន្តិ យេនាសិ រថេន អាគតោ, សោ កុហិន្តិ បុច្ឆន្តិ។ អនស្សកោតិ អស្សវិរហិតោ។ អរថកោតិ អយានកោ។ ទីឃមទ្ធានមាគតោតិ ទីឃមគ្គំ អាគតោ។ បកតោតិ អភិភូតោ។

    Tattha disvāti dūratova passitvā. Cetapāmokkhāti cetarājāno. Upāgamunti upasaṅkamiṃsu. Kusalanti ārogyaṃ. Anāmayanti niddukkhabhāvaṃ. Ko te balanti kuhiṃ tava balakāyo. Rathamaṇḍalanti yenāsi rathena āgato, so kuhinti pucchanti. Anassakoti assavirahito. Arathakoti ayānako. Dīghamaddhānamāgatoti dīghamaggaṃ āgato. Pakatoti abhibhūto.

    អថ នេសំ មហាសត្តោ អត្តនោ អាគតការណំ កថេន្តោ អាហ –

    Atha nesaṃ mahāsatto attano āgatakāraṇaṃ kathento āha –

    ១៨៨១.

    1881.

    ‘‘កុសលញ្ចេវ មេ សម្មា, អថោ សម្មា អនាមយំ;

    ‘‘Kusalañceva me sammā, atho sammā anāmayaṃ;

    អថោ បិតា អរោគោ មេ, សិវីនញ្ច អនាមយំ។

    Atho pitā arogo me, sivīnañca anāmayaṃ.

    ១៨៨២.

    1882.

    ‘‘អហញ្ហិ កុញ្ជរំ ទជ្ជំ, ឦសាទន្តំ ឧរូឡ្ហវំ;

    ‘‘Ahañhi kuñjaraṃ dajjaṃ, īsādantaṃ urūḷhavaṃ;

    ខេត្តញ្ញុំ សព្ពយុទ្ធានំ, សព្ពសេតំ គជុត្តមំ។

    Khettaññuṃ sabbayuddhānaṃ, sabbasetaṃ gajuttamaṃ.

    ១៨៨៣.

    1883.

    ‘‘បណ្ឌុកម្ពលសញ្ឆន្នំ, បភិន្នំ សត្តុមទ្ទនំ;

    ‘‘Paṇḍukambalasañchannaṃ, pabhinnaṃ sattumaddanaṃ;

    ទន្តិំ សវាលពីជនិំ, សេតំ កេលាសសាទិសំ។

    Dantiṃ savālabījaniṃ, setaṃ kelāsasādisaṃ.

    ១៨៨៤.

    1884.

    ‘‘សសេតច្ឆត្តំ សឧបាធេយ្យំ, សាថព្ពនំ សហត្ថិបំ;

    ‘‘Sasetacchattaṃ saupādheyyaṃ, sāthabbanaṃ sahatthipaṃ;

    អគ្គយានំ រាជវាហិំ, ព្រាហ្មណានំ អទាសហំ។

    Aggayānaṃ rājavāhiṃ, brāhmaṇānaṃ adāsahaṃ.

    ១៨៨៥.

    1885.

    ‘‘តស្មិំ មេ សិវយោ កុទ្ធា, បិតា ចុបហតោមនោ;

    ‘‘Tasmiṃ me sivayo kuddhā, pitā cupahatomano;

    អវរុទ្ធសិ មំ រាជា, វង្កំ គច្ឆាមិ បព្ពតំ;

    Avaruddhasi maṃ rājā, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ;

    ឱកាសំ សម្មា ជានាថ, វនេ យត្ថ វសាមសេ’’តិ។

    Okāsaṃ sammā jānātha, vane yattha vasāmase’’ti.

    តត្ថ តស្មិំ មេតិ តស្មិំ ការណេ មយ្ហំ សិវយោ កុទ្ធា។ ឧបហតោមនោតិ ឧបហតចិត្តោ កុទ្ធោវ មំ រដ្ឋា បព្ពាជេសិ។ យត្ថាតិ យស្មិំ វនេ មយំ វសេយ្យាម, តត្ថ វសនោកាសំ ជានាថាតិ។

    Tattha tasmiṃ meti tasmiṃ kāraṇe mayhaṃ sivayo kuddhā. Upahatomanoti upahatacitto kuddhova maṃ raṭṭhā pabbājesi. Yatthāti yasmiṃ vane mayaṃ vaseyyāma, tattha vasanokāsaṃ jānāthāti.

    តេ រាជានោ អាហំសុ –

    Te rājāno āhaṃsu –

    ១៨៨៦.

    1886.

    ‘‘ស្វាគតំ តេ មហារាជ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    ឥស្សរោសិ អនុប្បត្តោ, យំ ឥធត្ថិ បវេទយ។

    Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.

    ១៨៨៧.

    1887.

    ‘‘សាកំ ភិសំ មធុំ មំសំ, សុទ្ធំ សាលីនមោទនំ;

    ‘‘Sākaṃ bhisaṃ madhuṃ maṃsaṃ, suddhaṃ sālīnamodanaṃ;

    បរិភុញ្ជ មហារាជ, បាហុនោ នោសិ អាគតោ’’តិ។

    Paribhuñja mahārāja, pāhuno nosi āgato’’ti.

    តត្ថ បវេទយាតិ កថេហិ, សព្ពំ បដិយាទេត្វា ទស្សាម។ ភិសន្តិ ភិសមូលំ, យំកិញ្ចិ កន្ទជាតំ វា។

    Tattha pavedayāti kathehi, sabbaṃ paṭiyādetvā dassāma. Bhisanti bhisamūlaṃ, yaṃkiñci kandajātaṃ vā.

    វេស្សន្តរោ អាហ –

    Vessantaro āha –

    ១៨៨៨.

    1888.

    ‘‘បដិគ្គហិតំ យំ ទិន្នំ, សព្ពស្ស អគ្ឃិយំ កតំ;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    អវរុទ្ធសិ មំ រាជា, វង្កំ គច្ឆាមិ បព្ពតំ;

    Avaruddhasi maṃ rājā, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ;

    ឱកាសំ សម្មា ជានាថ, វនេ យត្ថ វសាមសេ’’តិ។

    Okāsaṃ sammā jānātha, vane yattha vasāmase’’ti.

    តត្ថ បដិគ្គហិតន្តិ សព្ពមេតំ តុម្ហេហិ ទិន្នំ មយា ច បដិគ្គហិតមេវ ហោតុ, សព្ពស្ស តុម្ហេហិ មយ្ហំ អគ្ឃិយំ និវេទនំ កតំ។ រាជា បន មំ អវរុទ្ធសិ រដ្ឋា បព្ពាជេសិ, តស្មា វង្កមេវ គមិស្សាមិ, តស្មិំ មេ អរញ្ញេ វសនដ្ឋានំ ជានាថាតិ។

    Tattha paṭiggahitanti sabbametaṃ tumhehi dinnaṃ mayā ca paṭiggahitameva hotu, sabbassa tumhehi mayhaṃ agghiyaṃ nivedanaṃ kataṃ. Rājā pana maṃ avaruddhasi raṭṭhā pabbājesi, tasmā vaṅkameva gamissāmi, tasmiṃ me araññe vasanaṭṭhānaṃ jānāthāti.

    តេ រាជានោ អាហំសុ –

    Te rājāno āhaṃsu –

    ១៨៨៩.

    1889.

    ‘‘ឥធេវ តាវ អច្ឆស្សុ, ចេតរដ្ឋេ រថេសភ;

    ‘‘Idheva tāva acchassu, cetaraṭṭhe rathesabha;

    យាវ ចេតា គមិស្សន្តិ, រញ្ញោ សន្តិក យាចិតុំ។

    Yāva cetā gamissanti, rañño santika yācituṃ.

    ១៨៩០.

    1890.

    ‘‘និជ្ឈាបេតុំ មហារាជំ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនំ;

    ‘‘Nijjhāpetuṃ mahārājaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhanaṃ;

    តំ តំ ចេតា បុរក្ខត្វា, បតីតា លទ្ធបច្ចយា;

    Taṃ taṃ cetā purakkhatvā, patītā laddhapaccayā;

    បរិវារេត្វាន គច្ឆន្តិ, ឯវំ ជានាហិ ខត្តិយា’’តិ។

    Parivāretvāna gacchanti, evaṃ jānāhi khattiyā’’ti.

    តត្ថ រញ្ញោ សន្តិក យាចិតុន្តិ រញ្ញោ សន្តិកំ យាចនត្ថាយ គមិស្សន្តិ។ និជ្ឈាបេតុន្តិ តុម្ហាកំ និទ្ទោសភាវំ ជានាបេតុំ។ លទ្ធបច្ចយាតិ លទ្ធបតិដ្ឋា។ គច្ឆន្តីតិ គមិស្សន្តិ។

    Tattha rañño santika yācitunti rañño santikaṃ yācanatthāya gamissanti. Nijjhāpetunti tumhākaṃ niddosabhāvaṃ jānāpetuṃ. Laddhapaccayāti laddhapatiṭṭhā. Gacchantīti gamissanti.

    មហាសត្តោ អាហ –

    Mahāsatto āha –

    ១៨៩១.

    1891.

    ‘‘មា វោ រុច្ចិត្ថ គមនំ, រញ្ញោ សន្តិក យាចិតុំ;

    ‘‘Mā vo ruccittha gamanaṃ, rañño santika yācituṃ;

    និជ្ឈាបេតុំ មហារាជំ, រាជាបិ តត្ថ និស្សរោ។

    Nijjhāpetuṃ mahārājaṃ, rājāpi tattha nissaro.

    ១៨៩២.

    1892.

    ‘‘អច្ចុគ្គតា ហិ សិវយោ, ពលគ្គា នេគមា ច យេ;

    ‘‘Accuggatā hi sivayo, balaggā negamā ca ye;

    តេ វិធំសេតុមិច្ឆន្តិ, រាជានំ មម ការណា’’តិ។

    Te vidhaṃsetumicchanti, rājānaṃ mama kāraṇā’’ti.

    តត្ថ តត្ថាតិ តស្មិំ មម និទ្ទោសភាវំ និជ្ឈាបនេ រាជាបិ អនិស្សរោ។ អច្ចុគ្គតាតិ អតិកុទ្ធា។ ពលគ្គាតិ ពលកាយា។ វិធំសេតុន្តិ រជ្ជតោ នីហរិតុំ។ រាជានន្តិ រាជានម្បិ។

    Tattha tatthāti tasmiṃ mama niddosabhāvaṃ nijjhāpane rājāpi anissaro. Accuggatāti atikuddhā. Balaggāti balakāyā. Vidhaṃsetunti rajjato nīharituṃ. Rājānanti rājānampi.

    តេ រាជានោ អាហំសុ –

    Te rājāno āhaṃsu –

    ១៨៩៣.

    1893.

    ‘‘សចេ ឯសា បវត្តេត្ថ, រដ្ឋស្មិំ រដ្ឋវឌ្ឍន;

    ‘‘Sace esā pavattettha, raṭṭhasmiṃ raṭṭhavaḍḍhana;

    ឥធេវ រជ្ជំ ការេហិ, ចេតេហិ បរិវារិតោ។

    Idheva rajjaṃ kārehi, cetehi parivārito.

    ១៨៩៤.

    1894.

    ‘‘ឥទ្ធំ ផីតញ្ចិទំ រដ្ឋំ, ឥទ្ធោ ជនបទោ មហា;

    ‘‘Iddhaṃ phītañcidaṃ raṭṭhaṃ, iddho janapado mahā;

    មតិំ ករោហិ ត្វំ ទេវ, រជ្ជស្ស មនុសាសិតុ’’ន្តិ។

    Matiṃ karohi tvaṃ deva, rajjassa manusāsitu’’nti.

    តត្ថ សចេ ឯសា បវត្តេត្ថាតិ សចេ ឯតស្មិំ រដ្ឋេ ឯសា បវត្តិ។ រជ្ជស្ស មនុសាសិតុន្តិ រជ្ជំ សមនុសាសិតុំ, អយមេវ វា បាឋោ។

    Tattha sace esā pavattetthāti sace etasmiṃ raṭṭhe esā pavatti. Rajjassa manusāsitunti rajjaṃ samanusāsituṃ, ayameva vā pāṭho.

    វេស្សន្តរោ អាហ –

    Vessantaro āha –

    ១៨៩៥.

    1895.

    ‘‘ន មេ ឆន្ទោ មតិ អត្ថិ, រជ្ជស្ស អនុសាសិតុំ;

    ‘‘Na me chando mati atthi, rajjassa anusāsituṃ;

    បព្ពាជិតស្ស រដ្ឋស្មា, ចេតបុត្តា សុណាថ មេ។

    Pabbājitassa raṭṭhasmā, cetaputtā suṇātha me.

    ១៨៩៦.

    1896.

    ‘‘អតុដ្ឋា សិវយោ អាសុំ, ពលគ្គា នេគមា ច យេ;

    ‘‘Atuṭṭhā sivayo āsuṃ, balaggā negamā ca ye;

    បព្ពាជិតស្ស រដ្ឋស្មា, ចេតា រជ្ជេភិសេចយុំ។

    Pabbājitassa raṭṭhasmā, cetā rajjebhisecayuṃ.

    ១៨៩៧.

    1897.

    ‘‘អសម្មោទិយម្បិ វោ អស្ស, អច្ចន្តំ មម ការណា;

    ‘‘Asammodiyampi vo assa, accantaṃ mama kāraṇā;

    សិវីហិ ភណ្ឌនំ ចាបិ, វិគ្គហោ មេ ន រុច្ចតិ។

    Sivīhi bhaṇḍanaṃ cāpi, viggaho me na ruccati.

    ១៨៩៨.

    1898.

    ‘‘អថស្ស ភណ្ឌនំ ឃោរំ, សម្បហារោ អនប្បកោ;

    ‘‘Athassa bhaṇḍanaṃ ghoraṃ, sampahāro anappako;

    ឯកស្ស ការណា មយ្ហំ, ហិំសេយ្យ ពហុកោ ជនោ។

    Ekassa kāraṇā mayhaṃ, hiṃseyya bahuko jano.

    ១៨៩៩.

    1899.

    ‘‘បដិគ្គហិតំ យំ ទិន្នំ, សព្ពស្ស អគ្ឃិយំ កតំ;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    អវរុទ្ធសិ មំ រាជា, វង្កំ គច្ឆាមិ បព្ពតំ;

    Avaruddhasi maṃ rājā, vaṅkaṃ gacchāmi pabbataṃ;

    ឱកាសំ សម្មា ជានាថ, វនេ យត្ថ វសាមសេ’’តិ។

    Okāsaṃ sammā jānātha, vane yattha vasāmase’’ti.

    តត្ថ ចេតា រជ្ជេភិសេចយុន្តិ ចេតរដ្ឋវាសិនោ កិរ វេស្សន្តរំ រជ្ជេ អភិសិញ្ចិំសូតិ តុម្ហាកម្បិ តេ អតុដ្ឋា អាសុំ។ អសម្មោទិយន្តិ អសាមគ្គិយំ។ អស្សាតិ ភវេយ្យ។ អថស្សាតិ អថ មយ្ហំ ឯកស្ស ការណា តុម្ហាកំ ភណ្ឌនំ ភវិស្សតីតិ។

    Tattha cetā rajjebhisecayunti cetaraṭṭhavāsino kira vessantaraṃ rajje abhisiñciṃsūti tumhākampi te atuṭṭhā āsuṃ. Asammodiyanti asāmaggiyaṃ. Assāti bhaveyya. Athassāti atha mayhaṃ ekassa kāraṇā tumhākaṃ bhaṇḍanaṃ bhavissatīti.

    ឯវំ មហាសត្តោ អនេកបរិយាយេន យាចិតោបិ រជ្ជំ ន ឥច្ឆិ។ អថស្ស តេ ចេតរាជានោ មហន្តំ សក្ការំ ករិំសុ។ សោ នគរំ បវិសិតុំ ន ឥច្ឆិ។ អថ នំ សាលមេវ អលង្ករិត្វា សាណិយា បរិក្ខេបំ កត្វា មហាសយនំ បញ្ញាបេត្វា សព្ពេ អារក្ខំ ករិំសុ។ សោ ឯករត្តិំ តេហិ សង្គហិតារក្ខោ សាលាយំ សយិត្វា បុនទិវសេ បាតោវ ន្ហត្វា នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា តេហិ បរិវុតោ និក្ខមិ។ សដ្ឋិសហស្សា ខត្តិយា តេន សទ្ធិំ បន្នរសយោជនមគ្គំ គន្ត្វា វនទ្វារេ ឋត្វា បុរតោ បន្នរសយោជនមគ្គំ អាចិក្ខន្តា អាហំសុ –

    Evaṃ mahāsatto anekapariyāyena yācitopi rajjaṃ na icchi. Athassa te cetarājāno mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu. So nagaraṃ pavisituṃ na icchi. Atha naṃ sālameva alaṅkaritvā sāṇiyā parikkhepaṃ katvā mahāsayanaṃ paññāpetvā sabbe ārakkhaṃ kariṃsu. So ekarattiṃ tehi saṅgahitārakkho sālāyaṃ sayitvā punadivase pātova nhatvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā tehi parivuto nikkhami. Saṭṭhisahassā khattiyā tena saddhiṃ pannarasayojanamaggaṃ gantvā vanadvāre ṭhatvā purato pannarasayojanamaggaṃ ācikkhantā āhaṃsu –

    ១៩០០.

    1900.

    ‘‘តគ្ឃ តេ មយមក្ខាម, យថាបិ កុសលា តថា;

    ‘‘Taggha te mayamakkhāma, yathāpi kusalā tathā;

    រាជិសី យត្ថ សម្មន្តិ, អាហុតគ្គី សមាហិតា។

    Rājisī yattha sammanti, āhutaggī samāhitā.

    ១៩០១.

    1901.

    ‘‘ឯស សេលោ មហារាជ, បព្ពតោ គន្ធមាទនោ;

    ‘‘Esa selo mahārāja, pabbato gandhamādano;

    យត្ថ ត្វំ សហ បុត្តេហិ, សហ ភរិយាយ ចច្ឆសិ។

    Yattha tvaṃ saha puttehi, saha bhariyāya cacchasi.

    ១៩០២.

    1902.

    ‘‘តំ ចេតា អនុសាសិំសុ, អស្សុនេត្តា រុទំមុខា;

    ‘‘Taṃ cetā anusāsiṃsu, assunettā rudaṃmukhā;

    ឥតោ គច្ឆ មហារាជ, ឧជុំ យេនុត្តរាមុខោ។

    Ito gaccha mahārāja, ujuṃ yenuttarāmukho.

    ១៩០៣.

    1903.

    ‘‘អថ ទក្ខិសិ ភទ្ទន្តេ, វេបុល្លំ នាម បព្ពតំ;

    ‘‘Atha dakkhisi bhaddante, vepullaṃ nāma pabbataṃ;

    នានាទុមគណាកិណ្ណំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ។

    Nānādumagaṇākiṇṇaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ.

    ១៩០៤.

    1904.

    ‘‘តមតិក្កម្ម ភទ្ទន្តេ, អថ ទក្ខិសិ អាបគំ;

    ‘‘Tamatikkamma bhaddante, atha dakkhisi āpagaṃ;

    នទិំ កេតុមតិំ នាម, គម្ភីរំ គិរិគព្ភរំ។

    Nadiṃ ketumatiṃ nāma, gambhīraṃ girigabbharaṃ.

    ១៩០៥.

    1905.

    ‘‘បុថុលោមមច្ឆាកិណ្ណំ, សុបតិត្ថំ មហោទកំ;

    ‘‘Puthulomamacchākiṇṇaṃ, supatitthaṃ mahodakaṃ;

    តត្ថ ន្ហត្វា បិវិត្វា ច, អស្សាសេត្វា សបុត្តកេ។

    Tattha nhatvā pivitvā ca, assāsetvā saputtake.

    ១៩០៦.

    1906.

    ‘‘អថ ទក្ខិសិ ភទ្ទន្តេ, និគ្រោធំ មធុបិប្ផលំ;

    ‘‘Atha dakkhisi bhaddante, nigrodhaṃ madhupipphalaṃ;

    រម្មកេ សិខរេ ជាតំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ។

    Rammake sikhare jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ.

    ១៩០៧.

    1907.

    ‘‘អថ ទក្ខិសិ ភទ្ទន្តេ, នាឡិកំ នាម បព្ពតំ;

    ‘‘Atha dakkhisi bhaddante, nāḷikaṃ nāma pabbataṃ;

    នានាទិជគណាកិណ្ណំ, សេលំ កិម្បុរិសាយុតំ។

    Nānādijagaṇākiṇṇaṃ, selaṃ kimpurisāyutaṃ.

    ១៩០៨.

    1908.

    ‘‘តស្ស ឧត្តរបុព្ពេន, មុចលិន្ទោ នាម សោ សរោ;

    ‘‘Tassa uttarapubbena, mucalindo nāma so saro;

    បុណ្ឌរីកេហិ សញ្ឆន្នោ, សេតសោគន្ធិកេហិ ច។

    Puṇḍarīkehi sañchanno, setasogandhikehi ca.

    ១៩០៩.

    1909.

    ‘‘សោ វនំ មេឃសង្កាសំ, ធុវំ ហរិតសទ្ទលំ;

    ‘‘So vanaṃ meghasaṅkāsaṃ, dhuvaṃ haritasaddalaṃ;

    សីហោវាមិសបេក្ខីវ, វនសណ្ឌំ វិគាហយ;

    Sīhovāmisapekkhīva, vanasaṇḍaṃ vigāhaya;

    បុប្ផរុក្ខេហិ សញ្ឆន្នំ, ផលរុក្ខេហិ ចូភយំ។

    Puppharukkhehi sañchannaṃ, phalarukkhehi cūbhayaṃ.

    ១៩១០.

    1910.

    ‘‘តត្ថ ពិន្ទុស្សរា វគ្គូ, នានាវណ្ណា ពហូ ទិជា;

    ‘‘Tattha bindussarā vaggū, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    កូជន្តមុបកូជន្តិ, ឧតុសំបុប្ផិតេ ទុមេ។

    Kūjantamupakūjanti, utusaṃpupphite dume.

    ១៩១១.

    1911.

    ‘‘គន្ត្វា គិរិវិទុគ្គានំ, នទីនំ បភវានិ ច;

    ‘‘Gantvā girividuggānaṃ, nadīnaṃ pabhavāni ca;

    សោ ទក្ខិសិ បោក្ខរណិំ, ករញ្ជកកុធាយុតំ។

    So dakkhisi pokkharaṇiṃ, karañjakakudhāyutaṃ.

    ១៩១២.

    1912.

    ‘‘បុថុលោមមច្ឆាកិណ្ណំ , សុបតិត្ថំ មហោទកំ;

    ‘‘Puthulomamacchākiṇṇaṃ , supatitthaṃ mahodakaṃ;

    សមញ្ច ចតុរំសញ្ច, សាទុំ អប្បដិគន្ធិយំ។

    Samañca caturaṃsañca, sāduṃ appaṭigandhiyaṃ.

    ១៩១៣.

    1913.

    ‘‘តស្សា ឧត្តរបុព្ពេន, បណ្ណសាលំ អមាបយ;

    ‘‘Tassā uttarapubbena, paṇṇasālaṃ amāpaya;

    បណ្ណសាលំ អមាបេត្វា, ឧញ្ឆាចរិយាយ ឦហថា’’តិ។

    Paṇṇasālaṃ amāpetvā, uñchācariyāya īhathā’’ti.

    តត្ថ រាជិសីតិ រាជានោ ហុត្វា បព្ពជិតា។ សមាហិតាតិ ឯកគ្គចិត្តា។ ឯសាតិ ទក្ខិណហត្ថំ ឧក្ខិបិត្វា ឥមិនា បព្ពតបាទេន គច្ឆថាតិ អាចិក្ខន្តា វទន្តិ។ អច្ឆសីតិ វសិស្សសិ។ អាបគន្តិ ឧទកវាហនទិអាវដ្ដំ។ គិរិគព្ភរន្តិ គិរីនំ កុច្ឆិតោ បវត្តំ។ មធុបិប្ផលន្តិ មធុរផលំ។ រម្មកេតិ រមណីយេ។ កិម្បុរិសាយុតន្តិ កិម្បុរិសេហិ អាយុតំ បរិកិណ្ណំ។ សេតសោគន្ធីកេហិ ចាតិ នានប្បការេហិ សេតុប្បលេហិ ចេវ សោគន្ធិកេហិ ច សញ្ឆន្នោ។ សីហោវាមិសបេក្ខីវាតិ អាមិសំ បេក្ខន្តោ សីហោ វិយ។

    Tattha rājisīti rājāno hutvā pabbajitā. Samāhitāti ekaggacittā. Esāti dakkhiṇahatthaṃ ukkhipitvā iminā pabbatapādena gacchathāti ācikkhantā vadanti. Acchasīti vasissasi. Āpaganti udakavāhanadiāvaṭṭaṃ. Girigabbharanti girīnaṃ kucchito pavattaṃ. Madhupipphalanti madhuraphalaṃ. Rammaketi ramaṇīye. Kimpurisāyutanti kimpurisehi āyutaṃ parikiṇṇaṃ. Setasogandhīkehi cāti nānappakārehi setuppalehi ceva sogandhikehi ca sañchanno. Sīhovāmisapekkhīvāti āmisaṃ pekkhanto sīho viya.

    ពិន្ទុស្សរាតិ សម្បិណ្ឌិតស្សរា។ វគ្គូតិ មធុរស្សរា។ កូជន្តមុបកូជន្តីតិ បឋមំ កូជមានំ បក្ខិំ បច្ឆា ឧបកូជន្តិ។ ឧតុសំបុប្ផិតេ ទុមេតិ ឧតុសមយេ បុប្ផិតេ ទុមេ និលីយិត្វា កូជន្តំ ឧបកូជន្តិ។ សោ ទក្ខិសីតិ សោ ត្វំ បស្សិស្សសីតិ អត្ថោ។ ករញ្ជកកុធាយុតន្តិ ករញ្ជរុក្ខេហិ ច កកុធរុក្ខេហិ ច សម្បរិកិណ្ណំ។ អប្បដិគន្ធិយន្តិ បដិកូលគន្ធវិរហិតំ មធុរោទកបរិកិណ្ណំនានប្បការបទុមុប្បលាទីហិ សញ្ឆន្នំ។ បណ្ណសាលំ អមាបយាតិ បណ្ណសាលំ មាបេយ្យាសិ។ អមាបេត្វាតិ មាបេត្វា។ ឧញ្ឆាចរិយាយ ឦហថាតិ អថ តុម្ហេ, ទេវ, ឧញ្ឆាចរិយាយ យាបេន្តា អប្បមត្តា ឦហថ, អារទ្ធវីរិយា ហុត្វា វិហរេយ្យាថាតិ អត្ថោ។

    Bindussarāti sampiṇḍitassarā. Vaggūti madhurassarā. Kūjantamupakūjantīti paṭhamaṃ kūjamānaṃ pakkhiṃ pacchā upakūjanti. Utusaṃpupphite dumeti utusamaye pupphite dume nilīyitvā kūjantaṃ upakūjanti. So dakkhisīti so tvaṃ passissasīti attho. Karañjakakudhāyutanti karañjarukkhehi ca kakudharukkhehi ca samparikiṇṇaṃ. Appaṭigandhiyanti paṭikūlagandhavirahitaṃ madhurodakaparikiṇṇaṃnānappakārapadumuppalādīhi sañchannaṃ. Paṇṇasālaṃ amāpayāti paṇṇasālaṃ māpeyyāsi. Amāpetvāti māpetvā. Uñchācariyāya īhathāti atha tumhe, deva, uñchācariyāya yāpentā appamattā īhatha, āraddhavīriyā hutvā vihareyyāthāti attho.

    ឯវំ តេ រាជានោ តស្ស បន្នរសយោជនមគ្គំ អាចិក្ខិត្វា តំ ឧយ្យោជេត្វា វេស្សន្តរស្ស អន្តរាយភយស្ស វិនោទនត្ថំ ‘‘មា កោចិទេវ បច្ចាមិត្តោ ឱកាសំ លភេយ្យា’’តិ ចិន្តេត្វា ឯកំ ព្យត្តំ សុសិក្ខិតំ ចេតបុត្តំ អាមន្តេត្វា ‘‘ត្វំ គច្ឆន្តេ ច អាគច្ឆន្តេ ច បរិគ្គណ្ហាហី’’តិ វនទ្វារេ អារក្ខណត្ថាយ ឋបេត្វា សកនគរំ គមិំសុ។ វេស្សន្តរោបិ សបុត្តទារោ គន្ធមាទនបព្ពតំ បត្វា, តំ ទិវសំ តត្ថ វសិត្វា តតោ ឧត្តរាភិមុខោ វេបុល្លបព្ពតបាទេន គន្ត្វា, កេតុមតិយា នាម នទិយា តីរេ និសីទិត្វា វនចរកេន ទិន្នំ មធុមំសំ ខាទិត្វា តស្ស សុវណ្ណសូចិំ ទត្វា តត្ថ ន្ហត្វា បិវិត្វា បដិប្បស្សទ្ធទរថោ នទិតោ ឧត្តរិត្វា សានុបព្ពតសិខរេ ឋិតស្ស និគ្រោធស្ស មូលេ ថោកំ និសីទិត្វា និគ្រោធផលានិ ខាទិត្វា ឧដ្ឋាយ គច្ឆន្តោ នាឡិកំ នាម បព្ពតំ បត្វា តំ បរិហរន្តោ មុចលិន្ទសរំ គន្ត្វា សរស្ស តីរេន បុព្ពុត្តរកណ្ណំ បត្វា, ឯកបទិកមគ្គេន វនឃដំ បវិសិត្វា តំ អតិក្កម្ម គិរិវិទុគ្គានំ នទិប្បភវានំ បុរតោ ចតុរំសបោក្ខរណិំ បាបុណិ។

    Evaṃ te rājāno tassa pannarasayojanamaggaṃ ācikkhitvā taṃ uyyojetvā vessantarassa antarāyabhayassa vinodanatthaṃ ‘‘mā kocideva paccāmitto okāsaṃ labheyyā’’ti cintetvā ekaṃ byattaṃ susikkhitaṃ cetaputtaṃ āmantetvā ‘‘tvaṃ gacchante ca āgacchante ca pariggaṇhāhī’’ti vanadvāre ārakkhaṇatthāya ṭhapetvā sakanagaraṃ gamiṃsu. Vessantaropi saputtadāro gandhamādanapabbataṃ patvā, taṃ divasaṃ tattha vasitvā tato uttarābhimukho vepullapabbatapādena gantvā, ketumatiyā nāma nadiyā tīre nisīditvā vanacarakena dinnaṃ madhumaṃsaṃ khāditvā tassa suvaṇṇasūciṃ datvā tattha nhatvā pivitvā paṭippassaddhadaratho nadito uttaritvā sānupabbatasikhare ṭhitassa nigrodhassa mūle thokaṃ nisīditvā nigrodhaphalāni khāditvā uṭṭhāya gacchanto nāḷikaṃ nāma pabbataṃ patvā taṃ pariharanto mucalindasaraṃ gantvā sarassa tīrena pubbuttarakaṇṇaṃ patvā, ekapadikamaggena vanaghaṭaṃ pavisitvā taṃ atikkamma girividuggānaṃ nadippabhavānaṃ purato caturaṃsapokkharaṇiṃ pāpuṇi.

    តស្មិំ ខណេ សក្កោ អាវជ្ជេន្តោ ‘‘មហាសត្តោ ហិមវន្តំ បវិដ្ឋោ’’តិ ញត្វា ‘‘តស្ស វសនដ្ឋានំ លទ្ធុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា វិស្សកម្មំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘គច្ឆ, តាត, ត្វំ វង្កបព្ពតកុឈច្ឆិម្ហិ រមណីយេ ឋានេ អស្សមបទំ មាបេត្វា ឯហី’’តិ បេសេសិ។ សោ ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ ទេវលោកតោ ឱតរិត្វា តត្ថ ទ្វេ បណ្ណសាលាយោ ទ្វេ ចង្កមេ រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានានិ ច មាបេត្វា ចង្កមកោដិយំ តេសុ តេសុ ឋានេសុ នានាផលធរេ រុក្ខេ ច កទលិវនានិ ច ទស្សេត្វា សព្ពេ បព្ពជិតបរិក្ខារេ បដិយាទេត្វា ‘‘យេ កេចិ បព្ពជិតុកាមា, តេ ឥមេ គណ្ហន្តូ’’តិ អក្ខរានិ លិខិត្វា អមនុស្សេ ច ភេរវសទ្ទេ មិគបក្ខិនោ ច បដិក្កមាបេត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។

    Tasmiṃ khaṇe sakko āvajjento ‘‘mahāsatto himavantaṃ paviṭṭho’’ti ñatvā ‘‘tassa vasanaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā vissakammaṃ pakkosāpetvā ‘‘gaccha, tāta, tvaṃ vaṅkapabbatakujhacchimhi ramaṇīye ṭhāne assamapadaṃ māpetvā ehī’’ti pesesi. So ‘‘sādhu, devā’’ti devalokato otaritvā tattha dve paṇṇasālāyo dve caṅkame rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni ca māpetvā caṅkamakoṭiyaṃ tesu tesu ṭhānesu nānāphaladhare rukkhe ca kadalivanāni ca dassetvā sabbe pabbajitaparikkhāre paṭiyādetvā ‘‘ye keci pabbajitukāmā, te ime gaṇhantū’’ti akkharāni likhitvā amanusse ca bheravasadde migapakkhino ca paṭikkamāpetvā sakaṭṭhānameva gato.

    មហាសត្តោ ឯកបទិកមគ្គំ ទិស្វា ‘‘បព្ពជិតានំ វសនដ្ឋានំ ភវិស្សតី’’តិ មទ្ទិញ្ច បុត្តេ ច អស្សមបទទ្វារេ ឋបេត្វា អស្សមបទំ បវិសិត្វា អក្ខរានិ ឱលោកេត្វា ‘‘សក្កេនម្ហិ ទិដ្ឋោ’’តិ ញត្វា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា ខគ្គញ្ច ធនុញ្ច អបនេត្វា សាដកេ ឱមុញ្ចិត្វា រត្តវាកចីរំ និវាសេត្វា អជិនចម្មំ អំសេ កត្វា ជដាមណ្ឌលំ ពន្ធិត្វា ឥសិវេសំ គហេត្វា កត្តរទណ្ឌំ អាទាយ បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា បព្ពជិតសិរិំ សមុព្ពហន្តោ ‘‘អហោ សុខំ, អហោ សុខំ, បព្ពជ្ជា មេ អធិគតា’’តិ ឧទានំ ឧទានេត្វា ចង្កមំ អារុយ្ហ អបរាបរំ ចង្កមិត្វា បច្ចេកពុទ្ធសទិសេន ឧបសមេន បុត្តទារានំ សន្តិកំ អគមាសិ។ មទ្ទីបិ មហាសត្តស្ស បាទេសុ បតិត្វា រោទិត្វា តេនេវ សទ្ធិំ អស្សមបទំ បវិសិត្វា អត្តនោ បណ្ណសាលំ គន្ត្វា ឥសិវេសំ គណ្ហិ។ បច្ឆា បុត្តេបិ តាបសកុមារកេ ករិំសុ។ ចត្តារោ ខត្តិយា វង្កបព្ពតកុច្ឆិម្ហិ វសិំសុ។ អថ មទ្ទី មហាសត្តំ វរំ យាចិ ‘‘ទេវ, តុម្ហេ ផលាផលត្ថាយ វនំ អគន្ត្វា បុត្តេ គហេត្វា ឥធេវ ហោថ, អហំ ផលាផលំ អាហរិស្សាមី’’តិ។ តតោ បដ្ឋាយ សា អរញ្ញតោ ផលាផលានិ អាហរិត្វា តយោ ជនេ បដិជគ្គតិ។

    Mahāsatto ekapadikamaggaṃ disvā ‘‘pabbajitānaṃ vasanaṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti maddiñca putte ca assamapadadvāre ṭhapetvā assamapadaṃ pavisitvā akkharāni oloketvā ‘‘sakkenamhi diṭṭho’’ti ñatvā paṇṇasālaṃ pavisitvā khaggañca dhanuñca apanetvā sāṭake omuñcitvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ajinacammaṃ aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā isivesaṃ gahetvā kattaradaṇḍaṃ ādāya paṇṇasālato nikkhamitvā pabbajitasiriṃ samubbahanto ‘‘aho sukhaṃ, aho sukhaṃ, pabbajjā me adhigatā’’ti udānaṃ udānetvā caṅkamaṃ āruyha aparāparaṃ caṅkamitvā paccekabuddhasadisena upasamena puttadārānaṃ santikaṃ agamāsi. Maddīpi mahāsattassa pādesu patitvā roditvā teneva saddhiṃ assamapadaṃ pavisitvā attano paṇṇasālaṃ gantvā isivesaṃ gaṇhi. Pacchā puttepi tāpasakumārake kariṃsu. Cattāro khattiyā vaṅkapabbatakucchimhi vasiṃsu. Atha maddī mahāsattaṃ varaṃ yāci ‘‘deva, tumhe phalāphalatthāya vanaṃ agantvā putte gahetvā idheva hotha, ahaṃ phalāphalaṃ āharissāmī’’ti. Tato paṭṭhāya sā araññato phalāphalāni āharitvā tayo jane paṭijaggati.

    ពោធិសត្តោបិ តំ វរំ យាចិ ‘‘ភទ្ទេ, មទ្ទិ មយំ ឥតោ បដ្ឋាយ បព្ពជិតា នាម, ឥត្ថី ច នាម ព្រហ្មចរិយស្ស មលំ, ឥតោ បដ្ឋាយ អកាលេ មម សន្តិកំ មា អាគច្ឆាហី’’តិ។ សា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ មហាសត្តស្ស មេត្តានុភាវេន សមន្តា តិយោជនេ សព្ពេ តិរច្ឆានាបិ អញ្ញមញ្ញំ មេត្តចិត្តំ បដិលភិំសុ។ មទ្ទីទេវីបិ បាតោវ ឧដ្ឋាយ បានីយបរិភោជនីយំ ឧបដ្ឋាបេត្វា មុខោទកំ អាហរិត្វា ទន្តកដ្ឋំ ទត្វា អស្សមបទំ សម្មជ្ជិត្វា ទ្វេ បុត្តេ បិតុ សន្តិកេ ឋបេត្វា បច្ឆិខណិត្តិអង្កុសហត្ថា អរញ្ញំ បវិសិត្វា វនមូលផលាផលានិ អាទាយ បច្ឆិំ បូរេត្វា សាយន្ហសមយេ អរញ្ញតោ អាគន្ត្វា បណ្ណសាលាយ ផលាផលំ ឋបេត្វា ន្ហត្វា បុត្តេ ន្ហាបេសិ។ អថ ចត្តារោបិ ជនា បណ្ណសាលាទ្វារេ និសីទិត្វា ផលាផលំ បរិភុញ្ជន្តិ។ តតោ មទ្ទី បុត្តេ គហេត្វា អត្តនោ បណ្ណសាលំ បាវិសិ។ ឥមិនា និយាមេន តេ បព្ពតកុច្ឆិម្ហិ សត្ត មាសេ វសិំសូតិ។

    Bodhisattopi taṃ varaṃ yāci ‘‘bhadde, maddi mayaṃ ito paṭṭhāya pabbajitā nāma, itthī ca nāma brahmacariyassa malaṃ, ito paṭṭhāya akāle mama santikaṃ mā āgacchāhī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Mahāsattassa mettānubhāvena samantā tiyojane sabbe tiracchānāpi aññamaññaṃ mettacittaṃ paṭilabhiṃsu. Maddīdevīpi pātova uṭṭhāya pānīyaparibhojanīyaṃ upaṭṭhāpetvā mukhodakaṃ āharitvā dantakaṭṭhaṃ datvā assamapadaṃ sammajjitvā dve putte pitu santike ṭhapetvā pacchikhaṇittiaṅkusahatthā araññaṃ pavisitvā vanamūlaphalāphalāni ādāya pacchiṃ pūretvā sāyanhasamaye araññato āgantvā paṇṇasālāya phalāphalaṃ ṭhapetvā nhatvā putte nhāpesi. Atha cattāropi janā paṇṇasālādvāre nisīditvā phalāphalaṃ paribhuñjanti. Tato maddī putte gahetvā attano paṇṇasālaṃ pāvisi. Iminā niyāmena te pabbatakucchimhi satta māse vasiṃsūti.

    វនបវេសនកណ្ឌវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Vanapavesanakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ជូជកបព្ពវណ្ណនា

    Jūjakapabbavaṇṇanā

    តទា កាលិង្គរដ្ឋេ ទុន្និវិដ្ឋព្រាហ្មណគាមវាសី ជូជកោ នាម ព្រាហ្មណោ ភិក្ខាចរិយាយ កហាបណសតំ លភិត្វា ឯកស្មិំ ព្រាហ្មណកុលេ ឋបេត្វា បុន ធនបរិយេសនត្ថាយ គតោ។ តស្មិំ ចិរាយន្តេ ព្រាហ្មណកុលា កហាបណសតំ វលញ្ជេត្វា បច្ឆា ឥតរេន អាគន្ត្វា ចោទិយមានា កហាបណេ ទាតុំ អសក្កោន្តា អមិត្តតាបនំ នាម ធីតរំ តស្ស អទំសុ។ សោ តំ អាទាយ កាលិង្គរដ្ឋេ ទុន្និវិដ្ឋព្រាហ្មណគាមំ គន្ត្វា វសិ។ អមិត្តតាបនា សម្មា ព្រាហ្មណំ បរិចរតិ។ អថ អញ្ញេ តរុណព្រាហ្មណា តស្សា អាចារសម្បត្តិំ ទិស្វា ‘‘អយំ មហល្លកព្រាហ្មណំ សម្មា បដិជគ្គតិ, តុម្ហេ បន អម្ហេសុ កិំ បមជ្ជថា’’តិ អត្តនោ អត្តនោ ភរិយាយោ តជ្ជេន្តិ។ តា ‘‘ឥមំ អមិត្តតាបនំ ឥមម្ហា គាមា បលាបេស្សាមា’’តិ នទីតិត្ថាទីសុ សន្និបតិត្វា តំ បរិភាសិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tadā kāliṅgaraṭṭhe dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmavāsī jūjako nāma brāhmaṇo bhikkhācariyāya kahāpaṇasataṃ labhitvā ekasmiṃ brāhmaṇakule ṭhapetvā puna dhanapariyesanatthāya gato. Tasmiṃ cirāyante brāhmaṇakulā kahāpaṇasataṃ valañjetvā pacchā itarena āgantvā codiyamānā kahāpaṇe dātuṃ asakkontā amittatāpanaṃ nāma dhītaraṃ tassa adaṃsu. So taṃ ādāya kāliṅgaraṭṭhe dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmaṃ gantvā vasi. Amittatāpanā sammā brāhmaṇaṃ paricarati. Atha aññe taruṇabrāhmaṇā tassā ācārasampattiṃ disvā ‘‘ayaṃ mahallakabrāhmaṇaṃ sammā paṭijaggati, tumhe pana amhesu kiṃ pamajjathā’’ti attano attano bhariyāyo tajjenti. Tā ‘‘imaṃ amittatāpanaṃ imamhā gāmā palāpessāmā’’ti nadītitthādīsu sannipatitvā taṃ paribhāsiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៩១៤.

    1914.

    ‘‘អហុ វាសី កលិង្គេសុ, ជូជកោ នាម ព្រាហ្មណោ;

    ‘‘Ahu vāsī kaliṅgesu, jūjako nāma brāhmaṇo;

    តស្សាសិ ទហរា ភរិយា, នាមេនាមិត្តតាបនា។

    Tassāsi daharā bhariyā, nāmenāmittatāpanā.

    ១៩១៥.

    1915.

    ‘‘តា នំ តត្ថ គតាវោចុំ, នទិំ ឧទកហារិយា;

    ‘‘Tā naṃ tattha gatāvocuṃ, nadiṃ udakahāriyā;

    ថិយោ នំ បរិភាសិំសុ, សមាគន្ត្វា កុតូហលា។

    Thiyo naṃ paribhāsiṃsu, samāgantvā kutūhalā.

    ១៩១៦.

    1916.

    ‘‘អមិត្តា នូន តេ មាតា, អមិត្តោ នូន តេ បិតា;

    ‘‘Amittā nūna te mātā, amitto nūna te pitā;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩១៧.

    1917.

    ‘‘អហិតំ វត តេ ញាតី, មន្តយិំសុ រហោគតា;

    ‘‘Ahitaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩១៨.

    1918.

    ‘‘អមិត្តា វត តេ ញាតី, មន្តយិំសុ រហោគតា;

    ‘‘Amittā vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩១៩.

    1919.

    ‘‘ទុក្កដំ វត តេ ញាតី, មន្តយិំសុ រហោគតា;

    ‘‘Dukkaṭaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩២០.

    1920.

    ‘‘បាបកំ វត តេ ញាតី, មន្តយិំសុ រហោគតា;

    ‘‘Pāpakaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩២១.

    1921.

    ‘‘អមនាបំ វត តេ ញាតី, មន្តយិំសុ រហោគតា;

    ‘‘Amanāpaṃ vata te ñātī, mantayiṃsu rahogatā;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩២២.

    1922.

    ‘‘អមនាបវាសំ វសិ, ជិណ្ណេន បតិនា សហ;

    ‘‘Amanāpavāsaṃ vasi, jiṇṇena patinā saha;

    យា ត្វំ វសសិ ជិណ្ណស្ស, មតំ តេ ជីវិតា វរំ។

    Yā tvaṃ vasasi jiṇṇassa, mataṃ te jīvitā varaṃ.

    ១៩២៣.

    1923.

    ‘‘ន ហិ នូន តុយ្ហំ កល្យាណិ, បិតា មាតា ច សោភនេ;

    ‘‘Na hi nūna tuyhaṃ kalyāṇi, pitā mātā ca sobhane;

    អញ្ញំ ភត្តារំ វិន្ទិំសុ, យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ;

    Aññaṃ bhattāraṃ vindiṃsu, ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu;

    ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩២៤.

    1924.

    ‘‘ទុយិដ្ឋំ តេ នវមិយំ, អកតំ អគ្គិហុត្តកំ;

    ‘‘Duyiṭṭhaṃ te navamiyaṃ, akataṃ aggihuttakaṃ;

    យេ តំ ជិណ្ណស្ស បាទំសុ, ឯវំ ទហរិយំ សតិំ។

    Ye taṃ jiṇṇassa pādaṃsu, evaṃ dahariyaṃ satiṃ.

    ១៩២៥.

    1925.

    ‘‘សមណេ ព្រាហ្មណេ នូន, ព្រហ្មចរិយបរាយណេ;

    ‘‘Samaṇe brāhmaṇe nūna, brahmacariyaparāyaṇe;

    សា ត្វំ លោកេ អភិសបិ, សីលវន្តេ ពហុស្សុតេ;

    Sā tvaṃ loke abhisapi, sīlavante bahussute;

    យា ត្វំ វសសិ ជិណ្ណស្ស, ឯវំ ទហរិយា សតី។

    Yā tvaṃ vasasi jiṇṇassa, evaṃ dahariyā satī.

    ១៩២៦.

    1926.

    ‘‘ន ទុក្ខំ អហិនា ទដ្ឋំ, ន ទុក្ខំ សត្តិយា ហតំ;

    ‘‘Na dukkhaṃ ahinā daṭṭhaṃ, na dukkhaṃ sattiyā hataṃ;

    តញ្ច ទុក្ខញ្ច តិព្ពញ្ច, យំ បស្សេ ជិណ្ណកំ បតិំ។

    Tañca dukkhañca tibbañca, yaṃ passe jiṇṇakaṃ patiṃ.

    ១៩២៧.

    1927.

    ‘‘នត្ថិ ខិឌ្ឌា នត្ថិ រតិ, ជិណ្ណេន បតិនា សហ;

    ‘‘Natthi khiḍḍā natthi rati, jiṇṇena patinā saha;

    នត្ថិ អាលាបសល្លាបោ, ជគ្ឃិតម្បិ ន សោភតិ។

    Natthi ālāpasallāpo, jagghitampi na sobhati.

    ១៩២៨.

    1928.

    ‘‘យទា ច ទហរោ ទហរា, មន្តយន្តិ រហោគតា;

    ‘‘Yadā ca daharo daharā, mantayanti rahogatā;

    សព្ពេសំ សោកា នស្សន្តិ, យេ កេចិ ហទយស្សិតា។

    Sabbesaṃ sokā nassanti, ye keci hadayassitā.

    ១៩២៩.

    1929.

    ‘‘ទហរា ត្វំ រូបវតី, បុរិសានំភិបត្ថិតា;

    ‘‘Daharā tvaṃ rūpavatī, purisānaṃbhipatthitā;

    គច្ឆ ញាតិកុលេ អច្ឆ, កិំ ជិណ្ណោ រមយិស្សតី’’តិ។

    Gaccha ñātikule accha, kiṃ jiṇṇo ramayissatī’’ti.

    តត្ថ អហូតិ អហោសិ។ វាសី កលិង្គេសូតិ កាលិង្គរដ្ឋេសុ ទុន្និវិដ្ឋព្រាហ្មណគាមវាសី។ តា នំ តត្ថ គតាវោចុន្តិ តត្ថ គាមេ តា ឥត្ថិយោ នទីតិត្ថេ ឧទកហារិកា ហុត្វា គតា នំ អវោចុំ។ ថិយោ នំ បរិភាសិំសូតិ ឥត្ថិយោ ន អញ្ញំ កិញ្ចិ អវោចុំ, អថ ខោ នំ បរិភាសិំសុ។ កុតូហលាតិ កោតូហលជាតា វិយ ហុត្វា។ សមាគន្ត្វាតិ សមន្តា បរិក្ខិបិត្វា។ ទហរិយំ សតិន្តិ ទហរិំ តរុណិំ សោភគ្គប្បត្តំ សមានំ។ ជិណ្ណស្សាតិ ជរាជិណ្ណស្ស គេហេ។ ទុយិដ្ឋំ តេ នវមិយន្តិ តវ នវមិយំ យាគំ ទុយិដ្ឋំ ភវិស្សតិ, សោ តេ យាគបិណ្ឌោ បឋមំ មហល្លកកាកេន គហិតោ ភវិស្សតិ។ ‘‘ទុយិដ្ឋា តេ នវមិយា’’តិបិ បាឋោ, នវមិយា តយា ទុយិដ្ឋា ភវិស្សតីតិ អត្ថោ។ អកតំ អគ្គិហុត្តកន្តិ អគ្គិជុហនម្បិ តយា អកតំ ភវិស្សតិ។ អភិសបីតិ សមណព្រាហ្មណេ សមិតបាបេ វា ពាហិតបាបេ វា អក្កោសិ។ តស្ស តេ បាបស្ស ឥទំ ផលន្តិ អធិប្បាយេនេវ អាហំសុ។ ជគ្ឃិតម្បិ ន សោភតីតិ ខណ្ឌទន្តេ វិវរិត្វា ហសន្តស្ស មហល្លកស្ស ហសិតម្បិ ន សោភតិ។ សព្ពេសំ សោកា នស្សន្តីតិ សព្ពេ ឯតេសំ សោកា វិនស្សន្តិ។ កិំ ជិណ្ណោតិ អយំ ជិណ្ណោ តំ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ កថំ រមយិស្សតីតិ។

    Tattha ahūti ahosi. Vāsī kaliṅgesūti kāliṅgaraṭṭhesu dunniviṭṭhabrāhmaṇagāmavāsī. Tā naṃ tattha gatāvocunti tattha gāme tā itthiyo nadītitthe udakahārikā hutvā gatā naṃ avocuṃ. Thiyo naṃ paribhāsiṃsūti itthiyo na aññaṃ kiñci avocuṃ, atha kho naṃ paribhāsiṃsu. Kutūhalāti kotūhalajātā viya hutvā. Samāgantvāti samantā parikkhipitvā. Dahariyaṃ satinti dahariṃ taruṇiṃ sobhaggappattaṃ samānaṃ. Jiṇṇassāti jarājiṇṇassa gehe. Duyiṭṭhaṃ te navamiyanti tava navamiyaṃ yāgaṃ duyiṭṭhaṃ bhavissati, so te yāgapiṇḍo paṭhamaṃ mahallakakākena gahito bhavissati. ‘‘Duyiṭṭhā te navamiyā’’tipi pāṭho, navamiyā tayā duyiṭṭhā bhavissatīti attho. Akataṃ aggihuttakanti aggijuhanampi tayā akataṃ bhavissati. Abhisapīti samaṇabrāhmaṇe samitapāpe vā bāhitapāpe vā akkosi. Tassa te pāpassa idaṃ phalanti adhippāyeneva āhaṃsu. Jagghitampi na sobhatīti khaṇḍadante vivaritvā hasantassa mahallakassa hasitampi na sobhati. Sabbesaṃ sokā nassantīti sabbe etesaṃ sokā vinassanti. Kiṃ jiṇṇoti ayaṃ jiṇṇo taṃ pañcahi kāmaguṇehi kathaṃ ramayissatīti.

    សា តាសំ សន្តិកា បរិភាសំ លភិត្វា ឧទកឃដំ អាទាយ រោទមានា ឃរំ គន្ត្វា ‘‘កិំ ភោតិ រោទសី’’តិ ព្រាហ្មណេន បុដ្ឋា តស្ស អារោចេន្តី ឥមំ គាថមាហ –

    Sā tāsaṃ santikā paribhāsaṃ labhitvā udakaghaṭaṃ ādāya rodamānā gharaṃ gantvā ‘‘kiṃ bhoti rodasī’’ti brāhmaṇena puṭṭhā tassa ārocentī imaṃ gāthamāha –

    ១៩៣០.

    1930.

    ‘‘ន តេ ព្រាហ្មណ គច្ឆាមិ, នទិំ ឧទកហារិយា;

    ‘‘Na te brāhmaṇa gacchāmi, nadiṃ udakahāriyā;

    ថិយោ មំ បរិភាសន្តិ, តយា ជិណ្ណេន ព្រាហ្មណា’’តិ។

    Thiyo maṃ paribhāsanti, tayā jiṇṇena brāhmaṇā’’ti.

    តស្សត្ថោ – ព្រាហ្មណ, តយា ជិណ្ណេន មំ ឥត្ថិយោ បរិភាសន្តិ, តស្មា ឥតោ បដ្ឋាយ តវ ឧទកហារិកា ហុត្វា នទិំ ន គច្ឆាមីតិ។

    Tassattho – brāhmaṇa, tayā jiṇṇena maṃ itthiyo paribhāsanti, tasmā ito paṭṭhāya tava udakahārikā hutvā nadiṃ na gacchāmīti.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ១៩៣១.

    1931.

    ‘‘មា មេ ត្វំ អករា កម្មំ, មា មេ ឧទកមាហរិ;

    ‘‘Mā me tvaṃ akarā kammaṃ, mā me udakamāhari;

    អហំ ឧទកមាហិស្សំ, មា ភោតិ កុបិតា អហូ’’តិ។

    Ahaṃ udakamāhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū’’ti.

    តត្ថ ឧទកមាហិស្សន្តិ ភោតិ អហំ ឧទកំ អាហរិស្សាមិ។

    Tattha udakamāhissanti bhoti ahaṃ udakaṃ āharissāmi.

    ព្រាហ្មណី អាហ –

    Brāhmaṇī āha –

    ១៩៣២.

    1932.

    ‘‘នាហំ តម្ហិ កុលេ ជាតា, យំ ត្វំ ឧទកមាហរេ;

    ‘‘Nāhaṃ tamhi kule jātā, yaṃ tvaṃ udakamāhare;

    ឯវំ ព្រាហ្មណ ជានាហិ, ន តេ វច្ឆាមហំ ឃរេ។

    Evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchāmahaṃ ghare.

    ១៩៣៣.

    1933.

    ‘‘សចេ មេ ទាសំ ទាសិំ វា, នានយិស្សសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Sace me dāsaṃ dāsiṃ vā, nānayissasi brāhmaṇa;

    ឯវំ ព្រាហ្មណ ជានាហិ, ន តេ វច្ឆាមិ សន្តិកេ’’តិ។

    Evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchāmi santike’’ti.

    តត្ថ នាហន្តិ ព្រាហ្មណ, យម្ហិ កុលេ សាមិកោ កម្មំ ករោតិ, នាហំ តត្ថ ជាតា។ យំ ត្វន្តិ តស្មា យំ ឧទកំ ត្វំ អាហរិស្សសិ, ន មយ្ហំ តេន អត្ថោ។

    Tattha nāhanti brāhmaṇa, yamhi kule sāmiko kammaṃ karoti, nāhaṃ tattha jātā. Yaṃ tvanti tasmā yaṃ udakaṃ tvaṃ āharissasi, na mayhaṃ tena attho.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ១៩៣៤.

    1934.

    ‘‘នត្ថិ មេ សិប្បឋានំ វា, ធនំ ធញ្ញញ្ច ព្រាហ្មណិ;

    ‘‘Natthi me sippaṭhānaṃ vā, dhanaṃ dhaññañca brāhmaṇi;

    កុតោហំ ទាសំ ទាសិំ វា, អានយិស្សាមិ ភោតិយា;

    Kutohaṃ dāsaṃ dāsiṃ vā, ānayissāmi bhotiyā;

    អហំ ភោតិំ ឧបដ្ឋិស្សំ, មា ភោតិ កុបិតា អហូ’’តិ។

    Ahaṃ bhotiṃ upaṭṭhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū’’ti.

    ព្រាហ្មណី អាហ –

    Brāhmaṇī āha –

    ១៩៣៥.

    1935.

    ‘‘ឯហិ តេ អហមក្ខិស្សំ, យថា មេ វចនំ សុតំ;

    ‘‘Ehi te ahamakkhissaṃ, yathā me vacanaṃ sutaṃ;

    ឯស វេស្សន្តរោ រាជា, វង្កេ វសតិ បព្ពតេ។

    Esa vessantaro rājā, vaṅke vasati pabbate.

    ១៩៣៦.

    1936.

    ‘‘តំ ត្វំ គន្ត្វាន យាចស្សុ, ទាសំ ទាសិញ្ច ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Taṃ tvaṃ gantvāna yācassu, dāsaṃ dāsiñca brāhmaṇa;

    សោ តេ ទស្សតិ យាចិតោ, ទាសំ ទាសិញ្ច ខត្តិយោ’’តិ។

    So te dassati yācito, dāsaṃ dāsiñca khattiyo’’ti.

    តត្ថ ឯហិ តេ អហមក្ខិស្សន្តិ អហំ តេ អាចិក្ខិស្សាមិ។ ឥទំ សា ទេវតាធិគ្គហិតា ហុត្វា អាហ។

    Tattha ehi te ahamakkhissanti ahaṃ te ācikkhissāmi. Idaṃ sā devatādhiggahitā hutvā āha.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ១៩៣៧.

    1937.

    ‘‘ជិណ្ណោហមស្មិ ទុព្ពលោ, ទីឃោ ចទ្ធា សុទុគ្គមោ;

    ‘‘Jiṇṇohamasmi dubbalo, dīgho caddhā suduggamo;

    មា ភោតិ បរិទេវេសិ, មា ច ត្វំ វិមនា អហុ;

    Mā bhoti paridevesi, mā ca tvaṃ vimanā ahu;

    អហំ ភោតិំ ឧបដ្ឋិស្សំ, មា ភោតិ កុបិតា អហូ’’តិ។

    Ahaṃ bhotiṃ upaṭṭhissaṃ, mā bhoti kupitā ahū’’ti.

    តត្ថ ជិណ្ណោហមស្មីតិ ភទ្ទេ, អហំ ជិណ្ណោ អម្ហិ, កថំ គមិស្សាមីតិ។

    Tattha jiṇṇohamasmīti bhadde, ahaṃ jiṇṇo amhi, kathaṃ gamissāmīti.

    ព្រាហ្មណី អាហ –

    Brāhmaṇī āha –

    ១៩៣៨.

    1938.

    ‘‘យថា អគន្ត្វា សង្គាមំ, អយុទ្ធោវ បរាជិតោ;

    ‘‘Yathā agantvā saṅgāmaṃ, ayuddhova parājito;

    ឯវមេវ តុវំ ព្រហ្មេ, អគន្ត្វាវ បរាជិតោ។

    Evameva tuvaṃ brahme, agantvāva parājito.

    ១៩៣៩.

    1939.

    ‘‘សចេ មេ ទាសំ ទាសិំ វា, នានយិស្សសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Sace me dāsaṃ dāsiṃ vā, nānayissasi brāhmaṇa;

    ឯវំ ព្រាហ្មណ ជានាហិ, ន តេ វច្ឆាមហំ ឃរេ;

    Evaṃ brāhmaṇa jānāhi, na te vacchāmahaṃ ghare;

    អមនាបំ តេ ករិស្សាមិ, តំ តេ ទុក្ខំ ភវិស្សតិ។

    Amanāpaṃ te karissāmi, taṃ te dukkhaṃ bhavissati.

    ១៩៤០.

    1940.

    ‘‘នក្ខត្តេ ឧតុបុព្ពេសុ, យទា មំ ទក្ខិសិលង្កតំ;

    ‘‘Nakkhatte utupubbesu, yadā maṃ dakkhisilaṅkataṃ;

    អញ្ញេហិ សទ្ធិំ រមមានំ, តំ តេ ទុក្ខំ ភវិស្សតិ។

    Aññehi saddhiṃ ramamānaṃ, taṃ te dukkhaṃ bhavissati.

    ១៩៤១.

    1941.

    ‘‘អទស្សនេន មយ្ហំ តេ, ជិណ្ណស្ស បរិទេវតោ;

    ‘‘Adassanena mayhaṃ te, jiṇṇassa paridevato;

    ភិយ្យោ វង្កា ច បលិតា, ពហូ ហេស្សន្តិ ព្រាហ្មណា’’តិ។

    Bhiyyo vaṅkā ca palitā, bahū hessanti brāhmaṇā’’ti.

    តត្ថ អមនាបំ តេតិ វេស្សន្តរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ទាសំ វា ទាសិំ វា អនាហរន្តស្ស តវ អរុច្ចនកំ កម្មំ ករិស្សាមិ។ នក្ខត្តេ ឧតុបុព្ពេសូតិ នក្ខត្តយោគវសេន វា ឆន្នំ ឧតូនំ តស្ស តស្ស បុព្ពវសេន វា បវត្តេសុ ឆណេសុ។

    Tattha amanāpaṃ teti vessantarassa santikaṃ gantvā dāsaṃ vā dāsiṃ vā anāharantassa tava aruccanakaṃ kammaṃ karissāmi. Nakkhatte utupubbesūti nakkhattayogavasena vā channaṃ utūnaṃ tassa tassa pubbavasena vā pavattesu chaṇesu.

    តំ សុត្វា ព្រាហ្មណោ ភីតោ អហោសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Taṃ sutvā brāhmaṇo bhīto ahosi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៩៤២.

    1942.

    ‘‘តតោ សោ ព្រាហ្មណោ ភីតោ, ព្រាហ្មណិយា វសានុគោ;

    ‘‘Tato so brāhmaṇo bhīto, brāhmaṇiyā vasānugo;

    អដ្ដិតោ កាមរាគេន, ព្រាហ្មណិំ ឯតទព្រវិ។

    Aṭṭito kāmarāgena, brāhmaṇiṃ etadabravi.

    ១៩៤៣.

    1943.

    ‘‘បាថេយ្យំ មេ ករោហិ ត្វំ, សំកុល្យា សគុឡានិ ច;

    ‘‘Pātheyyaṃ me karohi tvaṃ, saṃkulyā saguḷāni ca;

    មធុបិណ្ឌិកា ច សុកតាយោ, សត្តុភត្តញ្ច ព្រាហ្មណិ។

    Madhupiṇḍikā ca sukatāyo, sattubhattañca brāhmaṇi.

    ១៩៤៤.

    1944.

    ‘‘អានយិស្សំ មេថុនកេ, ឧភោ ទាសកុមារកេ;

    ‘‘Ānayissaṃ methunake, ubho dāsakumārake;

    តេ តំ បរិចរិស្សន្តិ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតា’’តិ។

    Te taṃ paricarissanti, rattindivamatanditā’’ti.

    តត្ថ អដ្ដិតោតិ ឧបទ្ទុតោ បីឡិតោ។ សគុឡានិ ចាតិ សគុឡបូវេ ច។ សត្តុភត្តន្តិ ពទ្ធសត្តុអពទ្ធសត្តុញ្ចេវ បុដភត្តញ្ច។ មេថុនកេតិ ជាតិគោត្តកុលបទេសេហិ សទិសេ។ ទាសកុមារកេតិ តវ ទាសត្ថាយ កុមារកេ។

    Tattha aṭṭitoti upadduto pīḷito. Saguḷāni cāti saguḷapūve ca. Sattubhattanti baddhasattuabaddhasattuñceva puṭabhattañca. Methunaketi jātigottakulapadesehi sadise. Dāsakumāraketi tava dāsatthāya kumārake.

    សា ខិប្បំ បាថេយ្យំ បដិយាទេត្វា ព្រាហ្មណស្ស អារោចេសិ។ សោ គេហេ ទុព្ពលដ្ឋានំ ថិរំ កត្វា ទ្វារំ សង្ខរិត្វា អរញ្ញា ទារូនិ អាហរិត្វា ឃដេន ឧទកំ អាហរិត្វា គេហេ សព្ពភាជនានិ បូរេត្វា តត្ថេវ តាបសវេសំ គហេត្វា ‘‘ភទ្ទេ, ឥតោ បដ្ឋាយ វិកាលេ មា និក្ខមិ, យាវ មមាគមនា អប្បមត្តា ហោហី’’តិ ឱវទិត្វា ឧបាហនំ អារុយ្ហ បាថេយ្យបសិព្ពកំ អំសេ លគ្គេត្វា អមិត្តតាបនំ បទក្ខិណំ កត្វា អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ រោទិត្វា បក្កាមិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Sā khippaṃ pātheyyaṃ paṭiyādetvā brāhmaṇassa ārocesi. So gehe dubbalaṭṭhānaṃ thiraṃ katvā dvāraṃ saṅkharitvā araññā dārūni āharitvā ghaṭena udakaṃ āharitvā gehe sabbabhājanāni pūretvā tattheva tāpasavesaṃ gahetvā ‘‘bhadde, ito paṭṭhāya vikāle mā nikkhami, yāva mamāgamanā appamattā hohī’’ti ovaditvā upāhanaṃ āruyha pātheyyapasibbakaṃ aṃse laggetvā amittatāpanaṃ padakkhiṇaṃ katvā assupuṇṇehi nettehi roditvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៩៤៥.

    1945.

    ‘‘ឥទំ វត្វា ព្រហ្មពន្ធុ, បដិមុញ្ចិ ឧបាហនា;

    ‘‘Idaṃ vatvā brahmabandhu, paṭimuñci upāhanā;

    តតោ សោ មន្តយិត្វាន, ភរិយំ កត្វា បទក្ខិណំ។

    Tato so mantayitvāna, bhariyaṃ katvā padakkhiṇaṃ.

    ១៩៤៦.

    1946.

    ‘‘បក្កាមិ សោ រុណ្ណមុខោ, ព្រាហ្មណោ សហិតព្ពតោ;

    ‘‘Pakkāmi so ruṇṇamukho, brāhmaṇo sahitabbato;

    សិវីនំ នគរំ ផីតំ, ទាសបរិយេសនំ ចរ’’ន្តិ។

    Sivīnaṃ nagaraṃ phītaṃ, dāsapariyesanaṃ cara’’nti.

    តត្ថ រុណ្ណមុខោតិ រុទំមុខោ។ សហិតព្ពតោតិ សមាទិន្នវតោ, គហិតតាបសវេសោតិ អត្ថោ។ ចរន្តិ ទាសបរិយេសនំ ចរន្តោ សិវីនំ នគរំ អារព្ភ បក្កាមិ។

    Tattha ruṇṇamukhoti rudaṃmukho. Sahitabbatoti samādinnavato, gahitatāpasavesoti attho. Caranti dāsapariyesanaṃ caranto sivīnaṃ nagaraṃ ārabbha pakkāmi.

    សោ តំ នគរំ គន្ត្វា សន្និបតិតំ ជនំ ‘‘វេស្សន្តរោ កុហិ’’ន្តិ បុច្ឆតិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    So taṃ nagaraṃ gantvā sannipatitaṃ janaṃ ‘‘vessantaro kuhi’’nti pucchati. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៩៤៧.

    1947.

    ‘‘សោ តត្ថ គន្ត្វា អវច, យេ តត្ថាសុំ សមាគតា;

    ‘‘So tattha gantvā avaca, ye tatthāsuṃ samāgatā;

    កុហិំ វេស្សន្តរោ រាជា, កត្ថ បស្សេមុ ខត្តិយំ។

    Kuhiṃ vessantaro rājā, kattha passemu khattiyaṃ.

    ១៩៤៨.

    1948.

    ‘‘តេ ជនា តំ អវចិំសុ, យេ តត្ថាសុំ សមាគតា;

    ‘‘Te janā taṃ avaciṃsu, ye tatthāsuṃ samāgatā;

    តុម្ហេហិ ព្រហ្មេ បកតោ, អតិទានេន ខត្តិយោ;

    Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    បព្ពាជិតោ សកា រដ្ឋា, វង្កេ វសតិ បព្ពតេ។

    Pabbājito sakā raṭṭhā, vaṅke vasati pabbate.

    ១៩៤៩.

    1949.

    ‘‘តុម្ហេហិ ព្រហ្មេ បកតោ, អតិទានេន ខត្តិយោ;

    ‘‘Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    អាទាយ បុត្តទារញ្ច, វង្កេ វសតិ បព្ពតេ’’តិ។

    Ādāya puttadārañca, vaṅke vasati pabbate’’ti.

    តត្ថ បកតោតិ ឧបទ្ទុតោ បីឡិតោ អត្តនោ នគរេ វសិតុំ អលភិត្វា ឥទានិ វង្កបព្ពតេ វសតិ។

    Tattha pakatoti upadduto pīḷito attano nagare vasituṃ alabhitvā idāni vaṅkapabbate vasati.

    ឯវំ ‘‘តុម្ហេ អម្ហាកំ រាជានំ នាសេត្វា បុនបិ អាគតា ឥធ តិដ្ឋថា’’តិ តេ លេឌ្ឌុទណ្ឌាទិហត្ថា ព្រាហ្មណំ អនុពន្ធិំសុ។ សោ ទេវតាធិគ្គហិតោ ហុត្វា វង្កបព្ពតមគ្គមេវ គណ្ហិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ ‘‘tumhe amhākaṃ rājānaṃ nāsetvā punapi āgatā idha tiṭṭhathā’’ti te leḍḍudaṇḍādihatthā brāhmaṇaṃ anubandhiṃsu. So devatādhiggahito hutvā vaṅkapabbatamaggameva gaṇhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៩៥០.

    1950.

    ‘‘សោ ចោទិតោ ព្រាហ្មណិយា, ព្រាហ្មណោ កាមគិទ្ធិមា;

    ‘‘So codito brāhmaṇiyā, brāhmaṇo kāmagiddhimā;

    អឃំ តំ បដិសេវិត្ថ, វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ;

    Aghaṃ taṃ paṭisevittha, vane vāḷamigākiṇṇe;

    ខគ្គទីបិនិសេវិតេ។

    Khaggadīpinisevite.

    ១៩៥១.

    1951.

    ‘‘អាទាយ ពេឡុវំ ទណ្ឌំ, អគ្គិហុត្តំ កមណ្ឌលុំ;

    ‘‘Ādāya beḷuvaṃ daṇḍaṃ, aggihuttaṃ kamaṇḍaluṃ;

    សោ បាវិសិ ព្រហារញ្ញំ, យត្ថ អស្សោសិ កាមទំ។

    So pāvisi brahāraññaṃ, yattha assosi kāmadaṃ.

    ១៩៥២.

    1952.

    ‘‘តំ បវិដ្ឋំ ព្រហារញ្ញំ, កោកា នំ បរិវារយុំ;

    ‘‘Taṃ paviṭṭhaṃ brahāraññaṃ, kokā naṃ parivārayuṃ;

    វិក្កន្ទិ សោ វិប្បនដ្ឋោ, ទូរេ បន្ថា អបក្កមិ។

    Vikkandi so vippanaṭṭho, dūre panthā apakkami.

    ១៩៥៣.

    1953.

    ‘‘តតោ សោ ព្រាហ្មណោ គន្ត្វា, ភោគលុទ្ធោ អសញ្ញតោ;

    ‘‘Tato so brāhmaṇo gantvā, bhogaluddho asaññato;

    វង្កស្សោរោហណេ នដ្ឋេ, ឥមា គាថា អភាសថា’’តិ។

    Vaṅkassorohaṇe naṭṭhe, imā gāthā abhāsathā’’ti.

    តត្ថ អឃំ តន្តិ តំ មហាជនេន អនុពន្ធនទុក្ខញ្ចេវ វនបរិយោគាហនទុក្ខញ្ច។ អគ្គិហុត្តន្តិ អគ្គិជុហនកដច្ឆុំ។ កោកា នំ បរិវារយុន្តិ សោ ហិ អរញ្ញំ បវិសិត្វា វង្កបព្ពតគាមិមគ្គំ អជានន្តោ មគ្គមូឡ្ហោ ហុត្វា អរញ្ញេ វិចរិ។ អថ នំ អារក្ខណត្ថាយ និសិន្នស្ស ចេតបុត្តស្ស សុនខា បរិវារយិំសូតិ អត្ថោ។ វិក្កន្ទិ សោតិ សោ ឯករុក្ខំ អារុយ្ហ មហន្តេន រវេន កន្ទិ។ វិប្បនដ្ឋោតិ វិនដ្ឋមគ្គោ។ ទូរេ បន្ថាតិ វង្កបព្ពតគាមិបន្ថតោ ទូរេ បក្កាមិ។ ភោគលុទ្ធោតិ ភោគរត្តោ។ អសញ្ញតោតិ ទុស្សីលោ។ វង្កស្សោរោហណេ នដ្ឋេតិ វង្កបព្ពតស្ស គមនមគ្គេ វិនដ្ឋេ។

    Tattha aghaṃ tanti taṃ mahājanena anubandhanadukkhañceva vanapariyogāhanadukkhañca. Aggihuttanti aggijuhanakaṭacchuṃ. Kokā naṃ parivārayunti so hi araññaṃ pavisitvā vaṅkapabbatagāmimaggaṃ ajānanto maggamūḷho hutvā araññe vicari. Atha naṃ ārakkhaṇatthāya nisinnassa cetaputtassa sunakhā parivārayiṃsūti attho. Vikkandi soti so ekarukkhaṃ āruyha mahantena ravena kandi. Vippanaṭṭhoti vinaṭṭhamaggo. Dūre panthāti vaṅkapabbatagāmipanthato dūre pakkāmi. Bhogaluddhoti bhogaratto. Asaññatoti dussīlo. Vaṅkassorohaṇe naṭṭheti vaṅkapabbatassa gamanamagge vinaṭṭhe.

    សោ សុនខេហិ បរិវារិតោ រុក្ខេ និសិន្នោវ ឥមា គាថា អភាសថ –

    So sunakhehi parivārito rukkhe nisinnova imā gāthā abhāsatha –

    ១៩៥៤.

    1954.

    ‘‘កោ រាជបុត្តំ និសភំ, ជយន្តមបរាជិតំ;

    ‘‘Ko rājaputtaṃ nisabhaṃ, jayantamaparājitaṃ;

    ភយេ ខេមស្ស ទាតារំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Bhaye khemassa dātāraṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៥៥.

    1955.

    ‘‘យោ យាចតំ បតិដ្ឋាសិ, ភូតានំ ធរណីរិវ;

    ‘‘Yo yācataṃ patiṭṭhāsi, bhūtānaṃ dharaṇīriva;

    ធរណូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Dharaṇūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៥៦.

    1956.

    ‘‘យោ យាចតំ គតី អាសិ, សវន្តីនំវ សាគរោ;

    ‘‘Yo yācataṃ gatī āsi, savantīnaṃva sāgaro;

    សាគរូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Sāgarūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៥៧.

    1957.

    ‘‘កល្យាណតិត្ថំ សុចិមំ, សីតូទកំ មនោរមំ;

    ‘‘Kalyāṇatitthaṃ sucimaṃ, sītūdakaṃ manoramaṃ;

    បុណ្ឌរីកេហិ សញ្ឆន្នំ, យុត្តំ កិញ្ជក្ខរេណុនា;

    Puṇḍarīkehi sañchannaṃ, yuttaṃ kiñjakkhareṇunā;

    រហទូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Rahadūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៥៨.

    1958.

    ‘‘អស្សត្ថំវ បថេ ជាតំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ;

    ‘‘Assatthaṃva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    សន្តានំ វិសមេតារំ, កិលន្តានំ បដិគ្គហំ;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    តថូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៥៩.

    1959.

    ‘‘និគ្រោធំវ បថេ ជាតំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ;

    ‘‘Nigrodhaṃva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    សន្តានំ វិសមេតារំ, កិលន្តានំ បដិគ្គហំ;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    តថូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៦០.

    1960.

    ‘‘អម្ពំ ឥវ បថេ ជាតំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ;

    ‘‘Ambaṃ iva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    សន្តានំ វិសមេតារំ, កិលន្តានំ បដិគ្គហំ;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    តថូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៦១.

    1961.

    ‘‘សាលំ ឥវ បថេ ជាតំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ;

    ‘‘Sālaṃ iva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    សន្តានំ វិសមេតារំ, កិលន្តានំ បដិគ្គហំ;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    តថូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៦២.

    1962.

    ‘‘ទុមំ ឥវ បថេ ជាតំ, សីតច្ឆាយំ មនោរមំ;

    ‘‘Dumaṃ iva pathe jātaṃ, sītacchāyaṃ manoramaṃ;

    សន្តានំ វិសមេតារំ, កិលន្តានំ បដិគ្គហំ;

    Santānaṃ visametāraṃ, kilantānaṃ paṭiggahaṃ;

    តថូបមំ មហារាជំ, កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូ។

    Tathūpamaṃ mahārājaṃ, ko me vessantaraṃ vidū.

    ១៩៦៣.

    1963.

    ‘‘ឯវញ្ច មេ វិលបតោ, បវិដ្ឋស្ស ព្រហាវនេ;

    ‘‘Evañca me vilapato, paviṭṭhassa brahāvane;

    អហំ ជានន្តិ យោ វជ្ជា, នន្ទិំ សោ ជនយេ មម។

    Ahaṃ jānanti yo vajjā, nandiṃ so janaye mama.

    ១៩៦៤.

    1964.

    ‘‘ឯវញ្ច មេ វិលបតោ, បវិដ្ឋស្ស ព្រហាវនេ;

    ‘‘Evañca me vilapato, paviṭṭhassa brahāvane;

    អហំ ជានន្តិ យោ វជ្ជា, តាយ សោ ឯកវាចាយ;

    Ahaṃ jānanti yo vajjā, tāya so ekavācāya;

    បសវេ បុញ្ញំ អនប្បក’’ន្តិ។

    Pasave puññaṃ anappaka’’nti.

    តត្ថ ជយន្តន្តិ មច្ឆេរចិត្តំ វិជយន្តំ។ កោ មេ វេស្សន្តរំ វិទូតិ កោ មយ្ហំ វេស្សន្តរំ អាចិក្ខេយ្យាតិ វទតិ។ បតិដ្ឋាសីតិ បតិដ្ឋា អាសិ។ សន្តានន្តិ បរិស្សន្តានំ។ កិលន្តានន្តិ មគ្គកិលន្តានំ។ បដិគ្គហន្តិ បដិគ្គាហកំ បតិដ្ឋាភូតំ។ អហំ ជានន្តិ យោ វជ្ជាតិ អហំ វេស្សន្តរស្ស វសនដ្ឋានំ ជានាមីតិ យោ វទេយ្យាតិ អត្ថោ។

    Tattha jayantanti maccheracittaṃ vijayantaṃ. Ko me vessantaraṃ vidūti ko mayhaṃ vessantaraṃ ācikkheyyāti vadati. Patiṭṭhāsīti patiṭṭhā āsi. Santānanti parissantānaṃ. Kilantānanti maggakilantānaṃ. Paṭiggahanti paṭiggāhakaṃ patiṭṭhābhūtaṃ. Ahaṃ jānanti yo vajjāti ahaṃ vessantarassa vasanaṭṭhānaṃ jānāmīti yo vadeyyāti attho.

    តស្ស តំ បរិទេវសទ្ទំ សុត្វា អារក្ខណត្ថាយ ឋបិតោ ចេតបុត្តោ មិគលុទ្ទកោ ហុត្វា អរញ្ញេ វិចរន្តោ ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ វេស្សន្តរស្ស វសនដ្ឋានត្ថាយ បរិទេវតិ, ន ខោ បនេស ធម្មតាយ អាគតោ, មទ្ទិំ វា ទារកេ វា យាចិស្សតិ, ឥធេវ នំ មារេស្សាមី’’តិ តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ព្រាហ្មណ, ន តេ ជីវិតំ ទស្សាមី’’តិ ធនុំ អារោបេត្វា អាកឌ្ឍិត្វា តជ្ជេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tassa taṃ paridevasaddaṃ sutvā ārakkhaṇatthāya ṭhapito cetaputto migaluddako hutvā araññe vicaranto ‘‘ayaṃ brāhmaṇo vessantarassa vasanaṭṭhānatthāya paridevati, na kho panesa dhammatāya āgato, maddiṃ vā dārake vā yācissati, idheva naṃ māressāmī’’ti tassa santikaṃ gantvā ‘‘brāhmaṇa, na te jīvitaṃ dassāmī’’ti dhanuṃ āropetvā ākaḍḍhitvā tajjesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ១៩៦៥.

    1965.

    ‘‘តស្ស ចេតោ បដិស្សោសិ, អរញ្ញេ លុទ្ទកោ ចរំ;

    ‘‘Tassa ceto paṭissosi, araññe luddako caraṃ;

    តុម្ហេហិ ព្រហ្មេ បកតោ, អតិទានេន ខត្តិយោ;

    Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    បព្ពាជិតោ សកា រដ្ឋា, វង្កេ វសតិ បព្ពតេ។

    Pabbājito sakā raṭṭhā, vaṅke vasati pabbate.

    ១៩៦៦.

    1966.

    ‘‘តុម្ហេហិ ព្រហ្មេ បកតោ, អតិទានេន ខត្តិយោ;

    ‘‘Tumhehi brahme pakato, atidānena khattiyo;

    អាទាយ បុត្តទារញ្ច, វង្កេ វសតិ បព្ពតេ។

    Ādāya puttadārañca, vaṅke vasati pabbate.

    ១៩៦៧.

    1967.

    ‘‘អកិច្ចការី ទុម្មេធោ, រដ្ឋា បវនមាគតោ;

    ‘‘Akiccakārī dummedho, raṭṭhā pavanamāgato;

    រាជបុត្តំ គវេសន្តោ, ពកោ មច្ឆមិវោទកេ។

    Rājaputtaṃ gavesanto, bako macchamivodake.

    ១៩៦៨.

    1968.

    ‘‘តស្ស ត្យាហំ ន ទស្សាមិ, ជីវិតំ ឥធ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Tassa tyāhaṃ na dassāmi, jīvitaṃ idha brāhmaṇa;

    អយញ្ហិ តេ មយា នុន្នោ, សរោ បិស្សតិ លោហិតំ។

    Ayañhi te mayā nunno, saro pissati lohitaṃ.

    ១៩៦៩.

    1969.

    ‘‘សិរោ តេ វជ្ឈយិត្វាន, ហទយំ ឆេត្វា សពន្ធនំ;

    ‘‘Siro te vajjhayitvāna, hadayaṃ chetvā sabandhanaṃ;

    បន្ថសកុណំ យជិស្សាមិ, តុយ្ហំ មំសេន ព្រាហ្មណ។

    Panthasakuṇaṃ yajissāmi, tuyhaṃ maṃsena brāhmaṇa.

    ១៩៧០.

    1970.

    ‘‘តុយ្ហំ មំសេន មេទេន, មត្ថកេន ច ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Tuyhaṃ maṃsena medena, matthakena ca brāhmaṇa;

    អាហុតិំ បគ្គហេស្សាមិ, ឆេត្វាន ហទយំ តវ។

    Āhutiṃ paggahessāmi, chetvāna hadayaṃ tava.

    ១៩៧១.

    1971.

    ‘‘តំ មេ សុយិដ្ឋំ សុហុតំ, តុយ្ហំ មំសេន ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Taṃ me suyiṭṭhaṃ suhutaṃ, tuyhaṃ maṃsena brāhmaṇa;

    ន ច ត្វំ រាជបុត្តស្ស, ភរិយំ បុត្តេ ច នេស្សសី’’តិ។

    Na ca tvaṃ rājaputtassa, bhariyaṃ putte ca nessasī’’ti.

    តត្ថ អកិច្ចការីតិ ត្វំ អកិច្ចការកោ។ ទុម្មេធោតិ និប្បញ្ញោ។ រដ្ឋា បវនមាគតោតិ រដ្ឋតោ មហារញ្ញំ អាគតោ។ សរោ បិស្សតីតិ អយំ សរោ តវ លោហិតំ បិវិស្សតិ។ វជ្ឈយិត្វានាតិ តំ មារេត្វា រុក្ខា បតិតស្ស តេ សីសំ តាលផលំ វិយ លុញ្ចិត្វា សពន្ធនំ ហទយមំសំ ឆិន្ទិត្វា បន្ថទេវតាយ បន្ថសកុណំ នាម យជិស្សាមិ។ ន ច ត្វន្តិ ឯវំ សន្តេ ន ត្វំ រាជបុត្តស្ស ភរិយំ វា បុត្តេ វា នេស្សសីតិ។

    Tattha akiccakārīti tvaṃ akiccakārako. Dummedhoti nippañño. Raṭṭhā pavanamāgatoti raṭṭhato mahāraññaṃ āgato. Saro pissatīti ayaṃ saro tava lohitaṃ pivissati. Vajjhayitvānāti taṃ māretvā rukkhā patitassa te sīsaṃ tālaphalaṃ viya luñcitvā sabandhanaṃ hadayamaṃsaṃ chinditvā panthadevatāya panthasakuṇaṃ nāma yajissāmi. Na ca tvanti evaṃ sante na tvaṃ rājaputtassa bhariyaṃ vā putte vā nessasīti.

    សោ តស្ស វចនំ សុត្វា មរណភយតជ្ជិតោ មុសាវាទំ កថេន្តោ អាហ –

    So tassa vacanaṃ sutvā maraṇabhayatajjito musāvādaṃ kathento āha –

    ១៩៧២.

    1972.

    ‘‘អវជ្ឈោ ព្រាហ្មណោ ទូតោ, ចេតបុត្ត សុណោហិ មេ;

    ‘‘Avajjho brāhmaṇo dūto, cetaputta suṇohi me;

    តស្មា ហិ ទូតំ ន ហន្តិ, ឯស ធម្មោ សនន្តនោ។

    Tasmā hi dūtaṃ na hanti, esa dhammo sanantano.

    ១៩៧៣.

    1973.

    ‘‘និជ្ឈត្តា សិវយោ សព្ពេ, បិតា នំ ទដ្ឋុមិច្ឆតិ;

    ‘‘Nijjhattā sivayo sabbe, pitā naṃ daṭṭhumicchati;

    មាតា ច ទុព្ពលា តស្ស, អចិរា ចក្ខូនិ ជីយរេ។

    Mātā ca dubbalā tassa, acirā cakkhūni jīyare.

    ១៩៧៤.

    1974.

    ‘‘តេសាហំ បហិតោ ទូតោ, ចេតបុត្ត សុណោហិ មេ;

    ‘‘Tesāhaṃ pahito dūto, cetaputta suṇohi me;

    រាជបុត្តំ នយិស្សាមិ, យទិ ជានាសិ សំស មេ’’តិ។

    Rājaputtaṃ nayissāmi, yadi jānāsi saṃsa me’’ti.

    តត្ថ និជ្ឈត្តាតិ សញ្ញត្តា។ អចិរា ចក្ខូនិ ជីយរេតិ និច្ចរោទនេន ន ចិរស្សេវ ចក្ខូនិ ជីយិស្សន្តិ។

    Tattha nijjhattāti saññattā. Acirā cakkhūni jīyareti niccarodanena na cirasseva cakkhūni jīyissanti.

    តទា ចេតបុត្តោ ‘‘វេស្សន្តរំ កិរ អានេតុំ អាគតោ’’តិ សោមនស្សប្បត្តោ ហុត្វា សុនខេ ពន្ធិត្វា ឋបេត្វា ព្រាហ្មណំ ឱតារេត្វា សាខាសន្ថរេ និសីទាបេត្វា ភោជនំ ទត្វា ឥមំ គាថមាហ –

    Tadā cetaputto ‘‘vessantaraṃ kira ānetuṃ āgato’’ti somanassappatto hutvā sunakhe bandhitvā ṭhapetvā brāhmaṇaṃ otāretvā sākhāsanthare nisīdāpetvā bhojanaṃ datvā imaṃ gāthamāha –

    ១៩៧៥.

    1975.

    ‘‘បិយស្ស មេ បិយោ ទូតោ, បុណ្ណបត្តំ ទទាមិ តេ;

    ‘‘Piyassa me piyo dūto, puṇṇapattaṃ dadāmi te;

    ឥមញ្ច មធុនោ តុម្ពំ, មិគសត្ថិញ្ច ព្រាហ្មណ;

    Imañca madhuno tumbaṃ, migasatthiñca brāhmaṇa;

    តញ្ច តេ ទេសមក្ខិស្សំ, យត្ថ សម្មតិ កាមទោ’’តិ។

    Tañca te desamakkhissaṃ, yattha sammati kāmado’’ti.

    តត្ថ បិយស្ស មេតិ មម បិយស្ស វេស្សន្តរស្ស ត្វំ បិយោ ទូតោ។ បុណ្ណបត្តន្តិ តវ អជ្ឈាសយបូរណំ បុណ្ណបត្តំ ទទាមីតិ។

    Tattha piyassa meti mama piyassa vessantarassa tvaṃ piyo dūto. Puṇṇapattanti tava ajjhāsayapūraṇaṃ puṇṇapattaṃ dadāmīti.

    ជូជកបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Jūjakapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ចូឡវនវណ្ណនា

    Cūḷavanavaṇṇanā

    ឯវំ ចេតបុត្តោ ព្រាហ្មណំ ភោជេត្វា បាថេយ្យត្ថាយ តស្ស មធុនោ តុម្ពញ្ចេវ បក្កមិគសត្ថិញ្ច ទត្វា មគ្គេ ឋត្វា ទក្ខិណហត្ថំ ឧក្ខិបិត្វា មហាសត្តស្ស វសនោកាសំ អាចិក្ខន្តោ អាហ –

    Evaṃ cetaputto brāhmaṇaṃ bhojetvā pātheyyatthāya tassa madhuno tumbañceva pakkamigasatthiñca datvā magge ṭhatvā dakkhiṇahatthaṃ ukkhipitvā mahāsattassa vasanokāsaṃ ācikkhanto āha –

    ១៩៧៦.

    1976.

    ‘‘ឯស សេលោ មហាព្រហ្មេ, បព្ពតោ គន្ធមាទនោ;

    ‘‘Esa selo mahābrahme, pabbato gandhamādano;

    យត្ថ វេស្សន្តរោ រាជា, សហ បុត្តេហិ សម្មតិ។

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ១៩៧៧.

    1977.

    ‘‘ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati.

    ១៩៧៨.

    1978.

    ‘‘ឯតេ នីលា បទិស្សន្តិ, នានាផលធរា ទុមា;

    ‘‘Ete nīlā padissanti, nānāphaladharā dumā;

    ឧគ្គតា អព្ភកូដាវ, នីលា អញ្ជនបព្ពតា។

    Uggatā abbhakūṭāva, nīlā añjanapabbatā.

    ១៩៧៩.

    1979.

    ‘‘ធវស្សកណ្ណា ខទិរា, សាលា ផន្ទនមាលុវា;

    ‘‘Dhavassakaṇṇā khadirā, sālā phandanamāluvā;

    សម្បវេធន្តិ វាតេន, សកិំ បីតាវ មាណវា។

    Sampavedhanti vātena, sakiṃ pītāva māṇavā.

    ១៩៨០.

    1980.

    ‘‘ឧបរិ ទុមបរិយាយេសុ, សង្គីតិយោវ សុយ្យរេ;

    ‘‘Upari dumapariyāyesu, saṅgītiyova suyyare;

    នជ្ជុហា កោកិលសង្ឃា, សម្បតន្តិ ទុមា ទុមំ។

    Najjuhā kokilasaṅghā, sampatanti dumā dumaṃ.

    ១៩៨១.

    1981.

    ‘‘អវ្ហយន្តេវ គច្ឆន្តំ, សាខាបត្តសមីរិតា;

    ‘‘Avhayanteva gacchantaṃ, sākhāpattasamīritā;

    រមយន្តេវ អាគន្តំ, មោទយន្តិ និវាសិនំ;

    Ramayanteva āgantaṃ, modayanti nivāsinaṃ;

    យត្ថ វេស្សន្តរោ រាជា, សហ បុត្តេហិ សម្មតិ។

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ១៩៨២.

    1982.

    ‘‘ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតី’’តិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    តត្ថ គន្ធមាទនោតិ ឯស គន្ធមាទនបព្ពតោ, ឯតស្ស បាទេន ឧត្តរាភិមុខោ គច្ឆន្តោ យត្ថ សក្កទត្តិយេ អស្សមបទេ វេស្សន្តរោ រាជា សហ បុត្តទារេហិ វសតិ, តំ បស្សិស្សសីតិ អត្ថោ។ ព្រាហ្មណវណ្ណន្តិ សេដ្ឋបព្ពជិតវេសំ។ អាសទញ្ច មសំ ជដន្តិ អាកឌ្ឍិត្វា ផលានំ គហណត្ថំ អង្កុសញ្ច អគ្គិជុហនកដច្ឆុញ្ច ជដាមណ្ឌលញ្ច ធារេន្តោ។ ចម្មវាសីតិ អជិនចម្មធរោ។ ឆមា សេតីតិ បថវិយំ បណ្ណសន្ថរេ សយតិ។ ធវស្សកណ្ណា ខទិរាតិ ធវា ច អស្សកណ្ណា ច ខទិរា ច។ សកិំ បីតាវ មាណវាតិ ឯកវារមេវ បីតា សុរាសោណ្ឌា វិយ។ ឧបរិ ទុមបរិយាយេសូតិ រុក្ខសាខាសុ។ សង្គីតិយោវ សុយ្យរេតិ នានាសកុណានំ វស្សន្តានំ សទ្ទា ទិព្ពសង្គីតិយោ វិយ សុយ្យរេ។ នជ្ជុហាតិ នជ្ជុហសកុណា។ សម្បតន្តីតិ វិកូជន្តា វិចរន្តិ។ សាខាបត្តសមីរិតាតិ សាខានំ បត្តេហិ សង្ឃដ្ដិតា ហុត្វា វិកូជន្តា សកុណា, វាតេន សមីរិតា បត្តសាខាយេវ វា។ អាគន្តន្តិ អាគច្ឆន្តំ ជនំ។ យត្ថាតិ យស្មិំ អស្សមេ វេស្សន្តរោ វសតិ, តត្ថ គន្ត្វា ឥមំ អស្សមបទសម្បត្តិំ បស្សិស្សសីតិ។

    Tattha gandhamādanoti esa gandhamādanapabbato, etassa pādena uttarābhimukho gacchanto yattha sakkadattiye assamapade vessantaro rājā saha puttadārehi vasati, taṃ passissasīti attho. Brāhmaṇavaṇṇanti seṭṭhapabbajitavesaṃ. Āsadañca masaṃ jaṭanti ākaḍḍhitvā phalānaṃ gahaṇatthaṃ aṅkusañca aggijuhanakaṭacchuñca jaṭāmaṇḍalañca dhārento. Cammavāsīti ajinacammadharo. Chamā setīti pathaviyaṃ paṇṇasanthare sayati. Dhavassakaṇṇā khadirāti dhavā ca assakaṇṇā ca khadirā ca. Sakiṃ pītāva māṇavāti ekavārameva pītā surāsoṇḍā viya. Upari dumapariyāyesūti rukkhasākhāsu. Saṅgītiyova suyyareti nānāsakuṇānaṃ vassantānaṃ saddā dibbasaṅgītiyo viya suyyare. Najjuhāti najjuhasakuṇā. Sampatantīti vikūjantā vicaranti. Sākhāpattasamīritāti sākhānaṃ pattehi saṅghaṭṭitā hutvā vikūjantā sakuṇā, vātena samīritā pattasākhāyeva vā. Āgantanti āgacchantaṃ janaṃ. Yatthāti yasmiṃ assame vessantaro vasati, tattha gantvā imaṃ assamapadasampattiṃ passissasīti.

    តតោ ឧត្តរិបិ អស្សមបទំ វណ្ណេន្តោ អាហ –

    Tato uttaripi assamapadaṃ vaṇṇento āha –

    ១៩៨៣.

    1983.

    ‘‘អម្ពា កបិត្ថា បនសា, សាលា ជម្ពូ វិភីតកា;

    ‘‘Ambā kapitthā panasā, sālā jambū vibhītakā;

    ហរីតកី អាមលកា, អស្សត្ថា ពទរានិ ច។

    Harītakī āmalakā, assatthā badarāni ca.

    ១៩៨៤.

    1984.

    ‘‘ចារុតិម្ពរុក្ខា ចេត្ថ, និគ្រោធា ច កបិត្ថនា;

    ‘‘Cārutimbarukkhā cettha, nigrodhā ca kapitthanā;

    មធុមធុកា ថេវន្តិ, នីចេ បក្កា ចុទុម្ពរា។

    Madhumadhukā thevanti, nīce pakkā cudumbarā.

    ១៩៨៥.

    1985.

    ‘‘បារេវតា ភវេយ្យា ច, មុទ្ទិកា ច មធុត្ថិកា;

    ‘‘Pārevatā bhaveyyā ca, muddikā ca madhutthikā;

    មធុំ អនេលកំ តត្ថ, សកមាទាយ ភុញ្ជរេ។

    Madhuṃ anelakaṃ tattha, sakamādāya bhuñjare.

    ១៩៨៦.

    1986.

    ‘‘អញ្ញេត្ថ បុប្ផិតា អម្ពា, អញ្ញេ តិដ្ឋន្តិ ទោវិលា;

    ‘‘Aññettha pupphitā ambā, aññe tiṭṭhanti dovilā;

    អញ្ញេ អាមា ច បក្កា ច, ភេកវណ្ណា តទូភយំ។

    Aññe āmā ca pakkā ca, bhekavaṇṇā tadūbhayaṃ.

    ១៩៨៧.

    1987.

    ‘‘អថេត្ថ ហេដ្ឋា បុរិសោ, អម្ពបក្កានិ គណ្ហតិ;

    ‘‘Athettha heṭṭhā puriso, ambapakkāni gaṇhati;

    អាមានិ ចេវ បក្កានិ, វណ្ណគន្ធរសុត្តមេ។

    Āmāni ceva pakkāni, vaṇṇagandharasuttame.

    ១៩៨៨.

    1988.

    ‘‘អតេវ មេ អច្ឆរិយំ, ហីង្ការោ បដិភាតិ មំ;

    ‘‘Ateva me acchariyaṃ, hīṅkāro paṭibhāti maṃ;

    ទេវានមិវ អាវាសោ, សោភតិ នន្ទនូបមោ។

    Devānamiva āvāso, sobhati nandanūpamo.

    ១៩៨៩.

    1989.

    ‘‘វិភេទិកា នាឡិកេរា, ខជ្ជុរីនំ ព្រហាវនេ;

    ‘‘Vibhedikā nāḷikerā, khajjurīnaṃ brahāvane;

    មាលាវ គន្ថិតា ឋន្តិ, ធជគ្គានេវ ទិស្សរេ;

    Mālāva ganthitā ṭhanti, dhajaggāneva dissare;

    នានាវណ្ណេហិ បុប្ផេហិ, នភំ តារាចិតាមិវ។

    Nānāvaṇṇehi pupphehi, nabhaṃ tārācitāmiva.

    ១៩៩០.

    1990.

    ‘‘កុដជី កុដ្ឋតគរា, បាដលិយោ ច បុប្ផិតា;

    ‘‘Kuṭajī kuṭṭhatagarā, pāṭaliyo ca pupphitā;

    បុន្នាគា គិរិបុន្នាគា, កោវិឡារា ច បុប្ផិតា។

    Punnāgā giripunnāgā, koviḷārā ca pupphitā.

    ១៩៩១.

    1991.

    ‘‘ឧទ្ទាលកា សោមរុក្ខា, អគរុផល្លិយា ពហូ;

    ‘‘Uddālakā somarukkhā, agaruphalliyā bahū;

    បុត្តជីវា ច កកុធា, អសនា ចេត្ថ បុប្ផិតា។

    Puttajīvā ca kakudhā, asanā cettha pupphitā.

    ១៩៩២.

    1992.

    ‘‘កុដជា សលឡា នីបា, កោសម្ពា លពុជា ធវា;

    ‘‘Kuṭajā salaḷā nīpā, kosambā labujā dhavā;

    សាលា ច បុប្ផិតា តត្ថ, បលាលខលសន្និភា។

    Sālā ca pupphitā tattha, palālakhalasannibhā.

    ១៩៩៣.

    1993.

    ‘‘តស្សាវិទូរេ បោក្ខរណី, ភូមិភាគេ មនោរមេ;

    ‘‘Tassāvidūre pokkharaṇī, bhūmibhāge manorame;

    បទុមុប្បលសញ្ឆន្នា, ទេវានមិវ នន្ទនេ។

    Padumuppalasañchannā, devānamiva nandane.

    ១៩៩៤.

    1994.

    ‘‘អថេត្ថ បុប្ផរសមត្តា, កោកិលា មញ្ជុភាណិកា;

    ‘‘Athettha puppharasamattā, kokilā mañjubhāṇikā;

    អភិនាទេន្តិ បវនំ, ឧតុសម្បុប្ផិតេ ទុមេ។

    Abhinādenti pavanaṃ, utusampupphite dume.

    ១៩៩៥.

    1995.

    ‘‘ភស្សន្តិ មករន្ទេហិ, បោក្ខរេ បោក្ខរេ មធូ;

    ‘‘Bhassanti makarandehi, pokkhare pokkhare madhū;

    អថេត្ថ វាតា វាយន្តិ, ទក្ខិណា អថ បច្ឆិមា;

    Athettha vātā vāyanti, dakkhiṇā atha pacchimā;

    បទុមកិញ្ជក្ខរេណូហិ, ឱកិណ្ណោ ហោតិ អស្សមោ។

    Padumakiñjakkhareṇūhi, okiṇṇo hoti assamo.

    ១៩៩៦.

    1996.

    ‘‘ថូលា សិង្ឃាដកា ចេត្ថ, សំសាទិយា បសាទិយា;

    ‘‘Thūlā siṅghāṭakā cettha, saṃsādiyā pasādiyā;

    មច្ឆកច្ឆបព្យាវិទ្ធា, ពហូ ចេត្ថ មុបយានកា;

    Macchakacchapabyāviddhā, bahū cettha mupayānakā;

    មធុំ ភិសេហិ សវតិ, ខីរសប្បិ មុឡាលិភិ។

    Madhuṃ bhisehi savati, khīrasappi muḷālibhi.

    ១៩៩៧.

    1997.

    ‘‘សុរភី តំ វនំ វាតិ, នានាគន្ធសមោទិតំ;

    ‘‘Surabhī taṃ vanaṃ vāti, nānāgandhasamoditaṃ;

    សម្មទ្ទតេវ គន្ធេន, បុប្ផសាខាហិ តំ វនំ;

    Sammaddateva gandhena, pupphasākhāhi taṃ vanaṃ;

    ភមរា បុប្ផគន្ធេន, សមន្តា មភិនាទិតា។

    Bhamarā pupphagandhena, samantā mabhināditā.

    ១៩៩៨.

    1998.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, នានាវណ្ណា ពហូ ទិជា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    មោទន្តិ សហ ភរិយាហិ, អញ្ញមញ្ញំ បកូជិនោ។

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ១៩៩៩.

    1999.

    ‘‘នន្ទិកា ជីវបុត្តា ច, ជីវបុត្តា បិយា ច នោ;

    ‘‘Nandikā jīvaputtā ca, jīvaputtā piyā ca no;

    បិយា បុត្តា បិយា នន្ទា, ទិជា បោក្ខរណីឃរា។

    Piyā puttā piyā nandā, dijā pokkharaṇīgharā.

    ២០០០.

    2000.

    ‘‘មាលាវ គន្ថិតា ឋន្តិ, ធជគ្គានេវ ទិស្សរេ;

    ‘‘Mālāva ganthitā ṭhanti, dhajaggāneva dissare;

    នានាវណ្ណេហិ បុប្ផេហិ, កុសលេហេវ សុគន្ថិតា;

    Nānāvaṇṇehi pupphehi, kusaleheva suganthitā;

    យត្ថ វេស្សន្តរោ រាជា, សហ បុត្តេហិ សម្មតិ។

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ២០០១.

    2001.

    ‘‘ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតី’’តិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    តត្ថ ចារុតិម្ពរុក្ខាតិ សុវណ្ណតិម្ពរុក្ខា។ មធុមធុកាតិ មធុរសា មធុកា។ ថេវន្តីតិ វិរោចន្តិ។ បារេវតាតិ បារេវតបាទសទិសា រុក្ខា។ ភវេយ្យាតិ ទីឃផលា កទលិយោ។ មធុត្ថិកាតិ មធុត្ថេវេ បគ្ឃរន្តិយោ, មធុរតាយ វា មធុត្ថេវសទិសា។ សកមាទាយាតិ តំ សយមេវ គហេត្វា បរិភុញ្ជន្តិ។ ទោវិលាតិ បតិតបុប្ផបត្តា សញ្ជាយមានផលា។ ភេកវណ្ណា តទូភយន្តិ តេ ឧភោបិ អាមា ច បក្កា ច មណ្ឌូកបិដ្ឋិវណ្ណាយេវ។ អថេត្ថ ហេដ្ឋា បុរិសោតិ អថ ឯត្ថ អស្សមេ តេសំ អម្ពានំ ហេដ្ឋា ឋិតកោវ បុរិសោ អម្ពផលានិ គណ្ហាតិ, អារោហណកិច្ចំ នត្ថិ។ វណ្ណគន្ធរសុត្តមេតិ ឯតេហិ វណ្ណាទីហិ ឧត្តមានិ។

    Tattha cārutimbarukkhāti suvaṇṇatimbarukkhā. Madhumadhukāti madhurasā madhukā. Thevantīti virocanti. Pārevatāti pārevatapādasadisā rukkhā. Bhaveyyāti dīghaphalā kadaliyo. Madhutthikāti madhuttheve paggharantiyo, madhuratāya vā madhutthevasadisā. Sakamādāyāti taṃ sayameva gahetvā paribhuñjanti. Dovilāti patitapupphapattā sañjāyamānaphalā. Bhekavaṇṇā tadūbhayanti te ubhopi āmā ca pakkā ca maṇḍūkapiṭṭhivaṇṇāyeva. Athettha heṭṭhā purisoti atha ettha assame tesaṃ ambānaṃ heṭṭhā ṭhitakova puriso ambaphalāni gaṇhāti, ārohaṇakiccaṃ natthi. Vaṇṇagandharasuttameti etehi vaṇṇādīhi uttamāni.

    អតេវ មេ អច្ឆរិយន្តិ អតិវិយ មេ អច្ឆរិយំ។ ហិង្ការោតិ ហិន្តិ ករណំ។ វិភេទិកាតិ តាលា។ មាលាវ គន្ថិតាតិ សុបុប្ផិតរុក្ខានំ ឧបរិ គន្ថិតា មាលា វិយ បុប្ផានិ តិដ្ឋន្តិ។ ធជគ្គានេវ ទិស្សរេតិ តានិ រុក្ខានិ អលង្កតធជគ្គានិ វិយ ទិស្សន្តិ។ កុដជី កុដ្ឋតគរាតិ កុដជិ នាមេកា រុក្ខជាតិ កុដ្ឋគច្ឆា ច តគរគច្ឆា ច។ គិរិបុន្នាគាតិ មហាបុន្នាគា។ កោវិឡារាតិ កោវិឡាររុក្ខា នាម។ ឧទ្ទាលកាតិ ឧទ្ទាលរុក្ខា។ សោមរុក្ខាតិ បីតបុប្ផវណ្ណា រាជរុក្ខា។ ផល្លិយាតិ ផល្លិយរុក្ខា នាម។ បុត្តជីវាតិ មហានិគ្រោធា។ លពុជាតិ លពុជរុក្ខា នាម។ បលាលខលសន្និភាតិ តេសំ ហេដ្ឋា បគ្ឃរិតបុប្ផបុញ្ជា បលាលខលសន្និភាតិ វទតិ។

    Ateva me acchariyanti ativiya me acchariyaṃ. Hiṅkāroti hinti karaṇaṃ. Vibhedikāti tālā. Mālāva ganthitāti supupphitarukkhānaṃ upari ganthitā mālā viya pupphāni tiṭṭhanti. Dhajaggāneva dissareti tāni rukkhāni alaṅkatadhajaggāni viya dissanti. Kuṭajī kuṭṭhatagarāti kuṭaji nāmekā rukkhajāti kuṭṭhagacchā ca tagaragacchā ca. Giripunnāgāti mahāpunnāgā. Koviḷārāti koviḷārarukkhā nāma. Uddālakāti uddālarukkhā. Somarukkhāti pītapupphavaṇṇā rājarukkhā. Phalliyāti phalliyarukkhā nāma. Puttajīvāti mahānigrodhā. Labujāti labujarukkhā nāma. Palālakhalasannibhāti tesaṃ heṭṭhā paggharitapupphapuñjā palālakhalasannibhāti vadati.

    បោក្ខរណីតិ ចតុរស្សបោក្ខរណី។ នន្ទនេតិ នន្ទនវនេ នន្ទាបោក្ខរណី វិយ។ បុប្ផរសមត្តាតិ បុប្ផរសេន មត្តា ចលិតា។ មករន្ទេហីតិ កិញ្ជក្ខេហិ។ បោក្ខរេ បោក្ខរេតិ បទុមិនិបណ្ណេ បទុមិនិបណ្ណេ។ តេសុ ហិ កិញ្ជក្ខតោ រេណុ ភស្សិត្វា បោក្ខរមធុ នាម ហោតិ។ ទក្ខិណា អថ បច្ឆិមាតិ ឯត្តាវតា សព្ពា ទិសា វិទិសាបិ វាតា ទស្សិតា ហោន្តិ។ ថូលា សិង្ឃាដកាតិ មហន្តា សិង្ឃាដកា ច។ សំសាទិយាតិ សយំ ជាតសាលី, សុកសាលីតិបិ វុច្ចន្តិ។ បសាទិយាតិ តេយេវ ភូមិយំ បតិតា។ ព្យាវិទ្ធាតិ បសន្នេ ឧទកេ ព្យាវិទ្ធា បដិបាដិយា គច្ឆន្តា ទិស្សន្តិ។ មុបយានកាតិ កក្កដកា។ មធឧន្តិ ភិសកោដិយា ភិន្នាយ បគ្ឃរណរសោ មធុសទិសោ ហោតិ។ ខីរសប្បិ មុឡាលិភីតិ មុឡាលេហិ បគ្ឃរណរសោ ខីរមិស្សកនវនីតសប្បិ វិយ ហោតិ។

    Pokkharaṇīti caturassapokkharaṇī. Nandaneti nandanavane nandāpokkharaṇī viya. Puppharasamattāti puppharasena mattā calitā. Makarandehīti kiñjakkhehi. Pokkharepokkhareti paduminipaṇṇe paduminipaṇṇe. Tesu hi kiñjakkhato reṇu bhassitvā pokkharamadhu nāma hoti. Dakkhiṇā atha pacchimāti ettāvatā sabbā disā vidisāpi vātā dassitā honti. Thūlāsiṅghāṭakāti mahantā siṅghāṭakā ca. Saṃsādiyāti sayaṃ jātasālī, sukasālītipi vuccanti. Pasādiyāti teyeva bhūmiyaṃ patitā. Byāviddhāti pasanne udake byāviddhā paṭipāṭiyā gacchantā dissanti. Mupayānakāti kakkaṭakā. Madhaunti bhisakoṭiyā bhinnāya paggharaṇaraso madhusadiso hoti. Khīrasappi muḷālibhīti muḷālehi paggharaṇaraso khīramissakanavanītasappi viya hoti.

    សម្មទ្ទតេវាតិ សម្បត្តជនំ មទយតិ វិយ។ សមន្តា មភិនាទិតាតិ សមន្តា អភិនទន្តា វិចរន្តិ។ ‘‘នន្ទិកា’’តិអាទីនិ តេសំ នាមានិ។ តេសុ ហិ បឋមា ‘‘សាមិ វេស្សន្តរ, ឥមស្មិំ វនេ វសន្តោ នន្ទា’’តិ វទន្តិ។ ទុតិយា ‘‘ត្វញ្ច សុខេន ជីវ, បុត្តា ច តេ’’តិ វទន្តិ។ តតិយា ‘‘ត្វញ្ច ជីវ, បិយា បុត្តា ច តេ’’តិ វទន្តិ។ ចតុត្ថា ‘‘ត្វញ្ច នន្ទ, បិយា បុត្តា ច តេ’’តិ វទន្តិ។ តេន តេសំ ឯតានេវ នាមានិ អហេសុំ។ បោក្ខរណីឃរាតិ បោក្ខរណិវាសិនោ។

    Sammaddatevāti sampattajanaṃ madayati viya. Samantā mabhināditāti samantā abhinadantā vicaranti. ‘‘Nandikā’’tiādīni tesaṃ nāmāni. Tesu hi paṭhamā ‘‘sāmi vessantara, imasmiṃ vane vasanto nandā’’ti vadanti. Dutiyā ‘‘tvañca sukhena jīva, puttā ca te’’ti vadanti. Tatiyā ‘‘tvañca jīva, piyā puttā ca te’’ti vadanti. Catutthā ‘‘tvañca nanda, piyā puttā ca te’’ti vadanti. Tena tesaṃ etāneva nāmāni ahesuṃ. Pokkharaṇīgharāti pokkharaṇivāsino.

    ឯវំ ចេតបុត្តេន វេស្សន្តរស្ស វសនដ្ឋានេ អក្ខាតេ ជូជកោ តុស្សិត្វា បដិសន្ថារំ ករោន្តោ ឥមំ គាថមាហ –

    Evaṃ cetaputtena vessantarassa vasanaṭṭhāne akkhāte jūjako tussitvā paṭisanthāraṃ karonto imaṃ gāthamāha –

    ២០០២.

    2002.

    ‘‘ឥទញ្ច មេ សត្តុភត្តំ, មធុនា បដិសំយុតំ;

    ‘‘Idañca me sattubhattaṃ, madhunā paṭisaṃyutaṃ;

    មធុបិណ្ឌិកា ច សុកតាយោ, សត្តុភត្តំ ទទាមិ តេ’’តិ។

    Madhupiṇḍikā ca sukatāyo, sattubhattaṃ dadāmi te’’ti.

    តត្ថ សត្តុភត្តន្តិ បក្កមធុសន្និភំ សត្តុសង្ខាតំ ភត្តំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឥទំ មម អត្ថិ, តំ តេ ទម្មិ, គណ្ហាហិ នន្តិ។

    Tattha sattubhattanti pakkamadhusannibhaṃ sattusaṅkhātaṃ bhattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – idaṃ mama atthi, taṃ te dammi, gaṇhāhi nanti.

    តំ សុត្វា ចេតបុត្តោ អាហ –

    Taṃ sutvā cetaputto āha –

    ២០០៣.

    2003.

    ‘‘តុយ្ហេវ សម្ពលំ ហោតុ, នាហំ ឥច្ឆាមិ សម្ពលំ;

    ‘‘Tuyheva sambalaṃ hotu, nāhaṃ icchāmi sambalaṃ;

    ឥតោបិ ព្រហ្មេ គណ្ហាហិ, គច្ឆ ព្រហ្មេ យថាសុខំ។

    Itopi brahme gaṇhāhi, gaccha brahme yathāsukhaṃ.

    ២០០៤.

    2004.

    ‘‘អយំ ឯកបទី ឯតិ, ឧជុំ គច្ឆតិ អស្សមំ;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ;

    ឥសីបិ អច្ចុតោ តត្ថ, បង្កទន្តោ រជស្សិរោ;

    Isīpi accuto tattha, paṅkadanto rajassiro;

    ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ។

    Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ.

    ២០០៥.

    2005.

    ‘‘ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតិ;

    ‘‘Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati;

    តំ ត្វំ គន្ត្វាន បុច្ឆស្សុ, សោ តេ មគ្គំ បវក្ខតី’’តិ។

    Taṃ tvaṃ gantvāna pucchassu, so te maggaṃ pavakkhatī’’ti.

    តត្ថ សម្ពលន្តិ បាថេយ្យំ។ ឯតីតិ យោ ឯកបទិកមគ្គោ អម្ហាកំ អភិមុខោ ឯតិ, ឯស អស្សមំ ឧជុំ គច្ឆតិ។ អច្ចុតោតិ ឯវំនាមកោ ឥសិ តត្ថ វសតិ។

    Tattha sambalanti pātheyyaṃ. Etīti yo ekapadikamaggo amhākaṃ abhimukho eti, esa assamaṃ ujuṃ gacchati. Accutoti evaṃnāmako isi tattha vasati.

    ២០០៦.

    2006.

    ‘‘ឥទំ សុត្វា ព្រហ្មពន្ធុ, ចេតំ កត្វា បទក្ខិណំ;

    ‘‘Idaṃ sutvā brahmabandhu, cetaṃ katvā padakkhiṇaṃ;

    ឧទគ្គចិត្តោ បក្កាមិ, យេនាសិ អច្ចុតោ ឥសី’’តិ។

    Udaggacitto pakkāmi, yenāsi accuto isī’’ti.

    តត្ថ យេនាសីតិ យស្មិំ ឋានេ អច្ចុតោ ឥសិ អហោសិ, តត្ថ គតោតិ។

    Tattha yenāsīti yasmiṃ ṭhāne accuto isi ahosi, tattha gatoti.

    ចូឡវនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Cūḷavanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    មហាវនវណ្ណនា

    Mahāvanavaṇṇanā

    ២០០៧.

    2007.

    ‘‘គច្ឆន្តោ សោ ភារទ្វាជោ, អទ្ទស្ស អច្ចុតំ ឥសិំ;

    ‘‘Gacchanto so bhāradvājo, addassa accutaṃ isiṃ;

    ទិស្វាន តំ ភារទ្វាជោ, សម្មោទិ ឥសិនា សហ។

    Disvāna taṃ bhāradvājo, sammodi isinā saha.

    ២០០៨.

    2008.

    ‘‘កច្ចិ នុ ភោតោ កុសលំ, កច្ចិ ភោតោ អនាមយំ;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    កច្ចិ ឧញ្ឆេន យាបេសិ, កច្ចិ មូលផលា ពហូ។

    Kacci uñchena yāpesi, kacci mūlaphalā bahū.

    ២០០៩.

    2009.

    ‘‘កច្ចិ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, កច្ចិ ហិំសា ន វិជ្ជតី’’តិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    តត្ថ ភារទ្វាជោតិ ជូជកោ។ អប្បមេវាតិ អប្បាយេវ។ ហិំសាតិ តេសំ វសេន តុម្ហាកំ វិហិំសា។

    Tattha bhāradvājoti jūjako. Appamevāti appāyeva. Hiṃsāti tesaṃ vasena tumhākaṃ vihiṃsā.

    តាបសោ អាហ –

    Tāpaso āha –

    ២០១០.

    2010.

    ‘‘កុសលញ្ចេវ មេ ព្រហ្មេ, អថោ ព្រហ្មេ អនាមយំ;

    ‘‘Kusalañceva me brahme, atho brahme anāmayaṃ;

    អថោ ឧញ្ឆេន យាបេមិ, អថោ មូលផលា ពហូ។

    Atho uñchena yāpemi, atho mūlaphalā bahū.

    ២០១១.

    2011.

    ‘‘អថោ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, ហិំសា មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā mayhaṃ na vijjati.

    ២០១២.

    2012.

    ‘‘ពហូនិ វស្សបូគានិ, អស្សមេ វសតោ មម;

    ‘‘Bahūni vassapūgāni, assame vasato mama;

    នាភិជានាមិ ឧប្បន្នំ, អាពាធំ អមនោរមំ។

    Nābhijānāmi uppannaṃ, ābādhaṃ amanoramaṃ.

    ២០១៣.

    2013.

    ‘‘ស្វាគតំ តេ មហាព្រហ្មេ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

    ‘‘Svāgataṃ te mahābrahme, atho te adurāgataṃ;

    អន្តោ បវិស ភទ្ទន្តេ, បាទេ បក្ខាលយស្សុ តេ។

    Anto pavisa bhaddante, pāde pakkhālayassu te.

    ២០១៤.

    2014.

    ‘‘តិន្ទុកានិ បិយាលានិ, មធុកេ កាសុមារិយោ;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ផលានិ ខុទ្ទកប្បានិ, ភុញ្ជ ព្រហ្មេ វរំ វរំ។

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ.

    ២០១៥.

    2015.

    ‘‘ឥទម្បិ បានីយំ សីតំ, អាភតំ គិរិគព្ភរា;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    តតោ បិវ មហាព្រហ្មេ, សចេ ត្វំ អភិកង្ខសី’’តិ។

    Tato piva mahābrahme, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២០១៦.

    2016.

    ‘‘បដិគ្គហិតំ យំ ទិន្នំ, សព្ពស្ស អគ្ឃិយំ កតំ;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    សញ្ជយស្ស សកំ បុត្តំ, សិវីហិ វិប្បវាសិតំ;

    Sañjayassa sakaṃ puttaṃ, sivīhi vippavāsitaṃ;

    តមហំ ទស្សនមាគតោ, យទិ ជានាសិ សំស មេ’’តិ។

    Tamahaṃ dassanamāgato, yadi jānāsi saṃsa me’’ti.

    តត្ថ តមហំ ទស្សនមាគតោតិ តំ អហំ ទស្សនាយ អាគតោ។ តាបសោ អាហ –

    Tattha tamahaṃ dassanamāgatoti taṃ ahaṃ dassanāya āgato. Tāpaso āha –

    ២០១៧.

    2017.

    ‘‘ន ភវំ ឯតិ បុញ្ញត្ថំ, សិវិរាជស្ស ទស្សនំ;

    ‘‘Na bhavaṃ eti puññatthaṃ, sivirājassa dassanaṃ;

    មញ្ញេ ភវំ បត្ថយតិ, រញ្ញោ ភរិយំ បតិព្ពតំ;

    Maññe bhavaṃ patthayati, rañño bhariyaṃ patibbataṃ;

    មញ្ញេ កណ្ហាជិនំ ទាសិំ, ជាលិំ ទាសញ្ច ឥច្ឆសិ។

    Maññe kaṇhājinaṃ dāsiṃ, jāliṃ dāsañca icchasi.

    ២០១៨.

    2018.

    ‘‘អថ វា តយោ មាតាបុត្តេ, អរញ្ញា នេតុមាគតោ;

    ‘‘Atha vā tayo mātāputte, araññā netumāgato;

    ន តស្ស ភោគា វិជ្ជន្តិ, ធនំ ធញ្ញញ្ច ព្រាហ្មណា’’តិ។

    Na tassa bhogā vijjanti, dhanaṃ dhaññañca brāhmaṇā’’ti.

    តត្ថ ន តស្ស ភោគាតិ ភោ ព្រាហ្មណ, តស្ស វេស្សន្តរស្ស អរញ្ញេ វិហរន្តស្ស នេវ ភោគា វិជ្ជន្តិ, ធនធញ្ញញ្ច ន វិជ្ជតិ, ទុគ្គតោ ហុត្វា វសតិ, តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា កិំ ករិស្សសីតិ?

    Tattha na tassa bhogāti bho brāhmaṇa, tassa vessantarassa araññe viharantassa neva bhogā vijjanti, dhanadhaññañca na vijjati, duggato hutvā vasati, tassa santikaṃ gantvā kiṃ karissasīti?

    តំ សុត្វា ជូជកោ អាហ –

    Taṃ sutvā jūjako āha –

    ២០១៩.

    2019.

    ‘‘អកុទ្ធរូបោហំ ភោតោ, នាហំ យាចិតុមាគតោ;

    ‘‘Akuddharūpohaṃ bhoto, nāhaṃ yācitumāgato;

    សាធុ ទស្សនមរិយានំ, សន្និវាសោ សទា សុខោ។

    Sādhu dassanamariyānaṃ, sannivāso sadā sukho.

    ២០២០.

    2020.

    ‘‘អទិដ្ឋបុព្ពោ សិវិរាជា, សិវីហិ វិប្បវាសិតោ;

    ‘‘Adiṭṭhapubbo sivirājā, sivīhi vippavāsito;

    តមហំ ទស្សនមាគតោ, យទិ ជានាសិ សំស មេ’’តិ។

    Tamahaṃ dassanamāgato, yadi jānāsi saṃsa me’’ti.

    តស្សត្ថោ – អហំ, ភោ តាបស, អកុទ្ធរូបោ, អលំ ឯត្តាវតា, អហំ បន ន កិញ្ចិ វេស្សន្តរំ យាចិតុមាគតោ, អរិយានំ បន ទស្សនំ សាធុ, សន្និវាសោ ច តេហិ សទ្ធិំ សុខោ។ អហំ តស្ស អាចរិយព្រាហ្មណោ, មយា ច សោ យតោ សិវីហិ វិប្បវាសិតោ, តតោ បដ្ឋាយ អទិដ្ឋបុព្ពោ, តេនាហំ តំ ទស្សនត្ថាយ អាគតោ។ យទិ តស្ស វសនដ្ឋានំ ជានាសិ, សំស មេតិ។

    Tassattho – ahaṃ, bho tāpasa, akuddharūpo, alaṃ ettāvatā, ahaṃ pana na kiñci vessantaraṃ yācitumāgato, ariyānaṃ pana dassanaṃ sādhu, sannivāso ca tehi saddhiṃ sukho. Ahaṃ tassa ācariyabrāhmaṇo, mayā ca so yato sivīhi vippavāsito, tato paṭṭhāya adiṭṭhapubbo, tenāhaṃ taṃ dassanatthāya āgato. Yadi tassa vasanaṭṭhānaṃ jānāsi, saṃsa meti.

    សោ តស្ស វចនំ សុត្វា សទ្ទហិត្វា ‘‘ហោតុ ស្វេ សំសិស្សាមិ តេ, អជ្ជ តាវ ឥធេវ វសាហី’’តិ តំ ផលាផលេហិ សន្តប្បេត្វា បុនទិវសេ មគ្គំ ទស្សេន្តោ ទក្ខិណហត្ថំ បសារេត្វា អាហ –

    So tassa vacanaṃ sutvā saddahitvā ‘‘hotu sve saṃsissāmi te, ajja tāva idheva vasāhī’’ti taṃ phalāphalehi santappetvā punadivase maggaṃ dassento dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā āha –

    ២០២១.

    2021.

    ‘‘ឯស សេលោ មហាព្រហ្មេ, បព្ពតោ គន្ធមាទនោ;

    ‘‘Esa selo mahābrahme, pabbato gandhamādano;

    យត្ថ វេស្សន្តរោ រាជា, សហ បុត្តេហិ សម្មតិ។

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ២០២២.

    2022.

    ‘‘ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati.

    ២០២៣.

    2023.

    ‘‘ឯតេ នីលា បទិស្សន្តិ, នានាផលធរា ទុមា;

    ‘‘Ete nīlā padissanti, nānāphaladharā dumā;

    ឧគ្គតា អព្ភកូដាវ, នីលា អញ្ជនបព្ពតា។

    Uggatā abbhakūṭāva, nīlā añjanapabbatā.

    ២០២៤.

    2024.

    ‘‘ធវស្សកណ្ណា ខទិរា, សាលា ផន្ទនមាលុវា;

    ‘‘Dhavassakaṇṇā khadirā, sālā phandanamāluvā;

    សម្បវេធន្តិ វាតេន, សកិំ បីតាវ មាណវា។

    Sampavedhanti vātena, sakiṃ pītāva māṇavā.

    ២០២៥.

    2025.

    ‘‘ឧបរិ ទុមបរិយាយេសុ, សំគីតិយោវ សុយ្យរេ;

    ‘‘Upari dumapariyāyesu, saṃgītiyova suyyare;

    នជ្ជុហា កោកិលសង្ឃា, សម្បតន្តិ ទុមា ទុមំ។

    Najjuhā kokilasaṅghā, sampatanti dumā dumaṃ.

    ២០២៦.

    2026.

    ‘‘អវ្ហយន្តេវ គច្ឆន្តំ, សាខាបត្តសមីរិតា;

    ‘‘Avhayanteva gacchantaṃ, sākhāpattasamīritā;

    រមយន្តេវ អាគន្តំ, មោទយន្តិ និវាសិនំ;

    Ramayanteva āgantaṃ, modayanti nivāsinaṃ;

    យត្ថ វេស្សន្តរោ រាជា, សហ បុត្តេហិ សម្មតិ។

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ២០២៧.

    2027.

    ‘‘ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassati.

    ២០២៨.

    2028.

    ‘‘ករេរិមាលា វិតតា, ភូមិភាគេ មនោរមេ;

    ‘‘Karerimālā vitatā, bhūmibhāge manorame;

    សទ្ទលាហរិតា ភូមិ, ន តត្ថុទ្ធំសតេ រជោ។

    Saddalāharitā bhūmi, na tatthuddhaṃsate rajo.

    ២០២៩.

    2029.

    ‘‘មយូរគីវសង្កាសា, តូលផស្សសមូបមា;

    ‘‘Mayūragīvasaṅkāsā, tūlaphassasamūpamā;

    តិណានិ នាតិវត្តន្តិ, សមន្តា ចតុរង្គុលា។

    Tiṇāni nātivattanti, samantā caturaṅgulā.

    ២០៣០.

    2030.

    ‘‘អម្ពា ជម្ពូ កបិត្ថា ច, នីចេ បក្កា ចុទុម្ពរា;

    ‘‘Ambā jambū kapitthā ca, nīce pakkā cudumbarā;

    បរិភោគេហិ រុក្ខេហិ, វនំ តំ រតិវឌ្ឍនំ។

    Paribhogehi rukkhehi, vanaṃ taṃ rativaḍḍhanaṃ.

    ២០៣១.

    2031.

    ‘‘វេឡុរិយវណ្ណសន្និភំ, មច្ឆគុម្ពនិសេវិតំ;

    ‘‘Veḷuriyavaṇṇasannibhaṃ, macchagumbanisevitaṃ;

    សុចិំ សុគន្ធំ សលិលំ, អាបោ តត្ថបិ សន្ទតិ។

    Suciṃ sugandhaṃ salilaṃ, āpo tatthapi sandati.

    ២០៣២.

    2032.

    ‘‘តស្សាវិទូរេ បោក្ខរណី, ភូមិភាគេ មនោរមេ;

    ‘‘Tassāvidūre pokkharaṇī, bhūmibhāge manorame;

    បទុមុប្បលសញ្ឆន្នា, ទេវានមិវ នន្ទនេ។

    Padumuppalasañchannā, devānamiva nandane.

    ២០៣៣.

    2033.

    ‘‘តីណិ ឧប្បលជាតានិ, តស្មិំ សរសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Tīṇi uppalajātāni, tasmiṃ sarasi brāhmaṇa;

    វិចិត្តំ នីលានេកានិ, សេតា លោហិតកានិ ចា’’តិ។

    Vicittaṃ nīlānekāni, setā lohitakāni cā’’ti.

    តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តសទិសោយេវ។ ករេរិមាលា វិតតាតិ ករេរិបុប្ផេហិ វិតតា។ សទ្ទលាហរិតាតិ ធុវសទ្ទលេន ហរិតា។ ន តត្ថុទ្ធំសតេ រជោតិ តស្មិំ វនេ អប្បមត្តកោបិ រជោ ន ឧទ្ធំសតេ។ តូលផស្សសមូបមាតិ មុទុសម្ផស្សតាយ តូលផស្សសទិសា។ តិណានិ នាតិវត្តន្តីតិ តានិ តស្សា ភូមិយា មយូរគីវវណ្ណានិ តិណានិ សមន្តតោ ចតុរង្គុលប្បមាណានេវ វត្តន្តិ, តតោ បន ឧត្តរិ ន វឌ្ឍន្តិ។ អម្ពា ជម្ពូ កបិត្ថា ចាតិ អម្ពា ច ជម្ពូ ច កបិត្ថា ច។ បរិភោគេហីតិ នានាវិធេហិ បុប្ផូបគផលូបគេហិ បរិភោគរុក្ខេហិ។ សន្ទតីតិ តស្មិំ វនសណ្ឌេ វង្កបព្ពតេ កុន្នទីហិ ឱតរន្តំ ឧទកំ សន្ទតិ, បវត្តតីតិ អត្ថោ។ វិចិត្តំ នីលានេកានិ, សេតា លោហិតកានិ ចាតិ ឯកានិ នីលានិ, ឯកានិ សេតានិ, ឯកានិ លោហិតកានីតិ ឥមេហិ តីហិ ឧប្បលជាតេហិ តំ សរំ វិចិត្តំ។ សុសជ្ជិតបុប្ផចង្កោដកំ វិយ សោភតីតិ ទស្សេតិ។

    Tassattho heṭṭhā vuttasadisoyeva. Karerimālā vitatāti kareripupphehi vitatā. Saddalāharitāti dhuvasaddalena haritā. Na tatthuddhaṃsate rajoti tasmiṃ vane appamattakopi rajo na uddhaṃsate. Tūlaphassasamūpamāti mudusamphassatāya tūlaphassasadisā. Tiṇāni nātivattantīti tāni tassā bhūmiyā mayūragīvavaṇṇāni tiṇāni samantato caturaṅgulappamāṇāneva vattanti, tato pana uttari na vaḍḍhanti. Ambā jambū kapitthā cāti ambā ca jambū ca kapitthā ca. Paribhogehīti nānāvidhehi pupphūpagaphalūpagehi paribhogarukkhehi. Sandatīti tasmiṃ vanasaṇḍe vaṅkapabbate kunnadīhi otarantaṃ udakaṃ sandati, pavattatīti attho. Vicittaṃ nīlānekāni, setā lohitakāni cāti ekāni nīlāni, ekāni setāni, ekāni lohitakānīti imehi tīhi uppalajātehi taṃ saraṃ vicittaṃ. Susajjitapupphacaṅkoṭakaṃ viya sobhatīti dasseti.

    ឯវំ ចតុរស្សបោក្ខរណិំ វណ្ណេត្វា បុន មុចលិន្ទសរំ វណ្ណេន្តោ អាហ –

    Evaṃ caturassapokkharaṇiṃ vaṇṇetvā puna mucalindasaraṃ vaṇṇento āha –

    ២០៣៤.

    2034.

    ‘‘ខោមាវ តត្ថ បទុមា, សេតសោគន្ធិកេហិ ច;

    ‘‘Khomāva tattha padumā, setasogandhikehi ca;

    កលម្ពកេហិ សញ្ឆន្នោ, មុចលិន្ទោ នាម សោ សរោ។

    Kalambakehi sañchanno, mucalindo nāma so saro.

    ២០៣៥.

    2035.

    ‘‘អថេត្ថ បទុមា ផុល្លា, អបរិយន្តាវ ទិស្សរេ;

    ‘‘Athettha padumā phullā, apariyantāva dissare;

    គិម្ហា ហេមន្តិកា ផុល្លា, ជណ្ណុតគ្ឃា ឧបត្ថរា។

    Gimhā hemantikā phullā, jaṇṇutagghā upattharā.

    ២០៣៦.

    2036.

    ‘‘សុរភី សម្បវាយន្តិ, វិចិត្តបុប្ផសន្ថតា;

    ‘‘Surabhī sampavāyanti, vicittapupphasanthatā;

    ភមរា បុប្ផគន្ធេន, សមន្តា មភិនាទិតា’’តិ។

    Bhamarā pupphagandhena, samantā mabhināditā’’ti.

    តត្ថ ខោមាវាតិ ខោមមយា វិយ បណ្ឌរា។ សេតសោគន្ធិកេហិ ចាតិ សេតុប្បលេហិ ច សោគន្ធិកេហិ ច កលម្ពកេហិ ច សោ សរោ សញ្ឆន្នោ។ អបរិយន្តាវ ទិស្សរេតិ អបរិមាណា វិយ ទិស្សន្តិ។ គិម្ហា ហេមន្តិកាតិ គិម្ហេ ច ហេមន្តិកេ ច បុប្ផិតបទុមា។ ជណ្ណុតគ្ឃា ឧបត្ថរាតិ ជណ្ណុបមាណេ ឧទកេ ឧបត្ថរា ផុល្លា ហោន្តិ, សន្ថតា វិយ ខាយន្តិ។ វិចិត្តបុប្ផសន្ថតាតិ វិចិត្តា ហុត្វា បុប្ផេហិ សន្ថតា សទា សុរភី សម្បវាយន្តិ។

    Tattha khomāvāti khomamayā viya paṇḍarā. Setasogandhikehi cāti setuppalehi ca sogandhikehi ca kalambakehi ca so saro sañchanno. Apariyantāva dissareti aparimāṇā viya dissanti. Gimhā hemantikāti gimhe ca hemantike ca pupphitapadumā. Jaṇṇutagghā upattharāti jaṇṇupamāṇe udake upattharā phullā honti, santhatā viya khāyanti. Vicittapupphasanthatāti vicittā hutvā pupphehi santhatā sadā surabhī sampavāyanti.

    ២០៣៧.

    2037.

    ‘‘អថេត្ថ ឧទកន្តស្មិំ, រុក្ខា តិដ្ឋន្តិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Athettha udakantasmiṃ, rukkhā tiṭṭhanti brāhmaṇa;

    កទម្ពា បាដលី ផុល្លា, កោវិឡារា ច បុប្ផិតា។

    Kadambā pāṭalī phullā, koviḷārā ca pupphitā.

    ២០៣៨.

    2038.

    ‘‘អង្កោលា កច្ឆិការា ច, បារិជញ្ញា ច បុប្ផិតា;

    ‘‘Aṅkolā kacchikārā ca, pārijaññā ca pupphitā;

    វារណា វយនា រុក្ខា, មុចលិន្ទមុភតោ សរំ។

    Vāraṇā vayanā rukkhā, mucalindamubhato saraṃ.

    ២០៣៩.

    2039.

    ‘‘សិរីសា សេតបារិសា, សាធុ វាយន្តិ បទ្ធកា;

    ‘‘Sirīsā setapārisā, sādhu vāyanti paddhakā;

    និគ្គុណ្ឌី សិរីនិគ្គុណ្ឌី, អសនា ចេត្ថ បុប្ផិតា។

    Nigguṇḍī sirīnigguṇḍī, asanā cettha pupphitā.

    ២០៤០.

    2040.

    ‘‘បង្គុរា ពហុលា សេលា, សោភញ្ជនា ច បុប្ផិតា;

    ‘‘Paṅgurā bahulā selā, sobhañjanā ca pupphitā;

    កេតកា កណិការា ច, កណវេរា ច បុប្ផិតា។

    Ketakā kaṇikārā ca, kaṇaverā ca pupphitā.

    ២០៤១.

    2041.

    ‘‘អជ្ជុនា អជ្ជុកណ្ណា ច, មហានាមា ច បុប្ផិតា;

    ‘‘Ajjunā ajjukaṇṇā ca, mahānāmā ca pupphitā;

    សុបុប្ផិតគ្គា តិដ្ឋន្តិ, បជ្ជលន្តេវ កិំសុកា។

    Supupphitaggā tiṭṭhanti, pajjalanteva kiṃsukā.

    ២០៤២.

    2042.

    ‘‘សេតបណ្ណី សត្តបណ្ណា, កទលិយោ កុសុម្ភរា;

    ‘‘Setapaṇṇī sattapaṇṇā, kadaliyo kusumbharā;

    ធនុតក្ការី បុប្ផេហិ, សីសបាវរណានិ ច។

    Dhanutakkārī pupphehi, sīsapāvaraṇāni ca.

    ២០៤៣.

    2043.

    ‘‘អច្ឆិវា សល្លវា រុក្ខា, សល្លកិយោ ច បុប្ផិតា;

    ‘‘Acchivā sallavā rukkhā, sallakiyo ca pupphitā;

    សេតគេរុ ច តគរា, មំសិកុដ្ឋា កុលាវរា។

    Setageru ca tagarā, maṃsikuṭṭhā kulāvarā.

    ២០៤៤.

    2044.

    ‘‘ទហរា រុក្ខា ច វុទ្ធា ច, អកុដិលា ចេត្ថ បុប្ផិតា;

    ‘‘Daharā rukkhā ca vuddhā ca, akuṭilā cettha pupphitā;

    អស្សមំ ឧភតោ ឋន្តិ, អគ្យាគារំ សមន្តតោ’’តិ។

    Assamaṃ ubhato ṭhanti, agyāgāraṃ samantato’’ti.

    តត្ថ តិដ្ឋន្តីតិ សរំ បរិក្ខិបិត្វា តិដ្ឋន្តិ។ កទម្ពាតិ កទម្ពរុក្ខា។ កច្ឆិការា ចាតិ ឯវំនាមកា រុក្ខា។ បារិជញ្ញាតិ រត្តមាលា។ វារណា វយនាតិ វារណរុក្ខា ច វយនរុក្ខា ច។ មុចលិន្ទមុភតោ សរន្តិ មុចលិន្ទស្ស សរស្ស ឧភយបស្សេសុ។ សេតបារិសាតិ សេតគច្ឆរុក្ខា ។ តេ កិរ សេតក្ខន្ធា មហាបណ្ណា កណិការសទិសបុប្ផា ហោន្តិ។ និគ្គុណ្ឌី សិរីនិគ្គុណ្ឌីតិ បកតិនិគ្គុណ្ឌី ចេវ កាឡនិគ្គុណ្ឌី ច។ បង្គុរាតិ បង្គុររុក្ខា។ កុសុម្ភរាតិ ឯកគច្ឆា។ ធនុតក្ការី បុប្ផេហីតិ ធនូនញ្ច តក្ការីនញ្ច បុប្ផេហិ សោភិតា។ សីសបាវរណានិ ចាតិ សីសបេហិ ច វរណេហិ ច សោភិតា។ អច្ឆិវាតិអាទយោបិ រុក្ខាយេវ។ សេតគេរុ ច តគរាតិ សេតគេរុ ច តគរា ច។ មំសិកុដ្ឋា កុលាវរាតិ មំសិគច្ឆា ច កុដ្ឋគច្ឆា ច កុលាវរា ច។ អកុដិលាតិ ឧជុកា។ អគ្យាគារំ សមន្តតោតិ អគ្យាគារំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតាតិ អត្ថោ។

    Tattha tiṭṭhantīti saraṃ parikkhipitvā tiṭṭhanti. Kadambāti kadambarukkhā. Kacchikārā cāti evaṃnāmakā rukkhā. Pārijaññāti rattamālā. Vāraṇā vayanāti vāraṇarukkhā ca vayanarukkhā ca. Mucalindamubhato saranti mucalindassa sarassa ubhayapassesu. Setapārisāti setagaccharukkhā . Te kira setakkhandhā mahāpaṇṇā kaṇikārasadisapupphā honti. Nigguṇḍī sirīnigguṇḍīti pakatinigguṇḍī ceva kāḷanigguṇḍī ca. Paṅgurāti paṅgurarukkhā. Kusumbharāti ekagacchā. Dhanutakkārī pupphehīti dhanūnañca takkārīnañca pupphehi sobhitā. Sīsapāvaraṇāni cāti sīsapehi ca varaṇehi ca sobhitā. Acchivātiādayopi rukkhāyeva. Setageru ca tagarāti setageru ca tagarā ca. Maṃsikuṭṭhā kulāvarāti maṃsigacchā ca kuṭṭhagacchā ca kulāvarā ca. Akuṭilāti ujukā. Agyāgāraṃ samantatoti agyāgāraṃ parikkhipitvā ṭhitāti attho.

    ២០៤៥.

    2045.

    ‘‘អថេត្ថ ឧទកន្តស្មិំ, ពហុជាតោ ផណិជ្ជកោ;

    ‘‘Athettha udakantasmiṃ, bahujāto phaṇijjako;

    មុគ្គតិយោ ករតិយោ, សេវាលសីសកា ពហូ។

    Muggatiyo karatiyo, sevālasīsakā bahū.

    ២០៤៦.

    2046.

    ‘‘ឧទ្ទាបវត្តំ ឧល្លុឡិតំ, មក្ខិកា ហិង្គុជាលិកា;

    ‘‘Uddāpavattaṃ ulluḷitaṃ, makkhikā hiṅgujālikā;

    ទាសិមកញ្ជកោ ចេត្ថ, ពហូ នីចេកលម្ពកា។

    Dāsimakañjako cettha, bahū nīcekalambakā.

    ២០៤៧.

    2047.

    ‘‘ឯលម្ផុរកសញ្ឆន្នា, រុក្ខា តិដ្ឋន្តិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Elamphurakasañchannā, rukkhā tiṭṭhanti brāhmaṇa;

    សត្តាហំ ធារិយមានានំ, គន្ធោ តេសំ ន ឆិជ្ជតិ។

    Sattāhaṃ dhāriyamānānaṃ, gandho tesaṃ na chijjati.

    ២០៤៨.

    2048.

    ‘‘ឧភតោ សរំ មុចលិន្ទំ, បុប្ផា តិដ្ឋន្តិ សោភនា;

    ‘‘Ubhato saraṃ mucalindaṃ, pupphā tiṭṭhanti sobhanā;

    ឥន្ទីវរេហិ សញ្ឆន្នំ, វនំ តំ ឧបសោភតិ។

    Indīvarehi sañchannaṃ, vanaṃ taṃ upasobhati.

    ២០៤៩.

    2049.

    ‘‘អឌ្ឍមាសំ ធារិយមានានំ, គន្ធោ តេសំ ន ឆិជ្ជតិ;

    ‘‘Aḍḍhamāsaṃ dhāriyamānānaṃ, gandho tesaṃ na chijjati;

    នីលបុប្ផី សេតវារី, បុប្ផិតា គិរិកណ្ណិកា;

    Nīlapupphī setavārī, pupphitā girikaṇṇikā;

    កលេរុក្ខេហិ សញ្ឆន្នំ, វនំ តំ តុលសីហិ ច។

    Kalerukkhehi sañchannaṃ, vanaṃ taṃ tulasīhi ca.

    ២០៥០.

    2050.

    ‘‘សម្មទ្ទតេវ គន្ធេន, បុប្ផសាខាហិ តំ វនំ;

    ‘‘Sammaddateva gandhena, pupphasākhāhi taṃ vanaṃ;

    ភមរា បុប្ផគន្ធេន, សមន្តា មភិនាទិតា។

    Bhamarā pupphagandhena, samantā mabhināditā.

    ២០៥១.

    2051.

    ‘‘តីណិ កក្ការុជាតានិ, តស្មិំ សរសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Tīṇi kakkārujātāni, tasmiṃ sarasi brāhmaṇa;

    កុម្ភមត្តានិ ចេកានិ, មុរជមត្តានិ តា ឧភោ’’តិ។

    Kumbhamattāni cekāni, murajamattāni tā ubho’’ti.

    តត្ថ ផណិជ្ជកោតិ ភូតនកោ។ មុគ្គតិយោតិ ឯកា មុគ្គជាតិ។ ករតិយោតិ រាជមាសោ។ សេវាលសីសកាតិ ឥមេបិ គច្ឆាយេវ, អបិ ច សីសកាតិ រត្តចន្ទនំ វុត្តំ។ ឧទ្ទាបវត្តំ ឧល្លុឡិតន្តិ តំ ឧទកំ តីរមរិយាទពន្ធំ វាតាបហតំ ឧល្លុឡិតំ ហុត្វា តិដ្ឋតិ។ មក្ខិកា ហិង្គុជាលិកាតិ ហិង្គុជាលសង្ខាតេ វិកសិតបុប្ផគច្ឆេ បញ្ចវណ្ណា មធុមក្ខិកា មធុរស្សរេន វិរវន្តិយោ តត្ថ វិចរន្តីតិ អត្ថោ។ ទាសិមកញ្ជកោ ចេត្ថាតិ ឥមានិ ទ្វេ រុក្ខជាតិយោ ច ឯត្ថ។ នីចេកលម្ពកាតិ នីចកលម្ពកា។ ឯលម្ផុរកសញ្ឆន្នាតិ ឯវំនាមិកាយ វល្លិយា សញ្ឆន្នា។ តេសន្តិ តេសំ តស្សា វល្លិយា បុប្ផានំ សព្ពេសម្បិ វា ឯតេសំ ទាសិមកញ្ជកាទីនំ បុប្ផានំ សត្តាហំ គន្ធោ ន ឆិជ្ជតិ។ ឯវំ គន្ធសម្បន្នានិ បុប្ផានិ, រជតបដ្ដសទិសវាលុកបុណ្ណា ភូមិភាគា។ គន្ធោ តេសន្តិ តេសំ ឥន្ទីវរបុប្ផាទីនំ គន្ធោ អឌ្ឍមាសំ ន ឆិជ្ជតិ។ នីលបុប្ផីតិអាទិកា បុប្ផវល្លិយោ។ តុលសីហិ ចាតិ តុលសិគច្ឆេហិ ច។ កក្ការុជាតានីតិ វល្លិផលានិ។ តត្ថ ឯកិស្សា វល្លិយា ផលានិ មហាឃដមត្តានិ, ទ្វិន្នំ មុទិង្គមត្តានិ។ តេន វុត្តំ ‘‘មុរជមត្តានិ តា ឧភោ’’តិ។

    Tattha phaṇijjakoti bhūtanako. Muggatiyoti ekā muggajāti. Karatiyoti rājamāso. Sevālasīsakāti imepi gacchāyeva, api ca sīsakāti rattacandanaṃ vuttaṃ. Uddāpavattaṃ ulluḷitanti taṃ udakaṃ tīramariyādabandhaṃ vātāpahataṃ ulluḷitaṃ hutvā tiṭṭhati. Makkhikā hiṅgujālikāti hiṅgujālasaṅkhāte vikasitapupphagacche pañcavaṇṇā madhumakkhikā madhurassarena viravantiyo tattha vicarantīti attho. Dāsimakañjako cetthāti imāni dve rukkhajātiyo ca ettha. Nīcekalambakāti nīcakalambakā. Elamphurakasañchannāti evaṃnāmikāya valliyā sañchannā. Tesanti tesaṃ tassā valliyā pupphānaṃ sabbesampi vā etesaṃ dāsimakañjakādīnaṃ pupphānaṃ sattāhaṃ gandho na chijjati. Evaṃ gandhasampannāni pupphāni, rajatapaṭṭasadisavālukapuṇṇā bhūmibhāgā. Gandho tesanti tesaṃ indīvarapupphādīnaṃ gandho aḍḍhamāsaṃ na chijjati. Nīlapupphītiādikā pupphavalliyo. Tulasīhi cāti tulasigacchehi ca. Kakkārujātānīti valliphalāni. Tattha ekissā valliyā phalāni mahāghaṭamattāni, dvinnaṃ mudiṅgamattāni. Tena vuttaṃ ‘‘murajamattāni tā ubho’’ti.

    ២០៥២.

    2052.

    ‘‘អថេត្ថ សាសបោ ពហុកោ, នាទិយោ ហរិតាយុតោ;

    ‘‘Athettha sāsapo bahuko, nādiyo haritāyuto;

    អសី តាលាវ តិដ្ឋន្តិ, ឆេជ្ជា ឥន្ទីវរា ពហូ។

    Asī tālāva tiṭṭhanti, chejjā indīvarā bahū.

    ២០៥៣.

    2053.

    ‘‘អប្ផោដា សូរិយវល្លី ច, កាឡីយា មធុគន្ធិយា;

    ‘‘Apphoṭā sūriyavallī ca, kāḷīyā madhugandhiyā;

    អសោកា មុទយន្តី ច, វល្លិភោ ខុទ្ទបុប្ផិយោ។

    Asokā mudayantī ca, vallibho khuddapupphiyo.

    ២០៥៤.

    2054.

    ‘‘កោរណ្ឌកា អនោជា ច, បុប្ផិតា នាគមល្លិកា;

    ‘‘Koraṇḍakā anojā ca, pupphitā nāgamallikā;

    រុក្ខមារុយ្ហ តិដ្ឋន្តិ, ផុល្លា កិំសុកវល្លិយោ។

    Rukkhamāruyha tiṭṭhanti, phullā kiṃsukavalliyo.

    ២០៥៥.

    2055.

    ‘‘កដេរុហា ច វាសន្តី, យូថិកា មធុគន្ធិយា;

    ‘‘Kaṭeruhā ca vāsantī, yūthikā madhugandhiyā;

    និលិយា សុមនា ភណ្ឌី, សោភតិ បទុមុត្តរោ។

    Niliyā sumanā bhaṇḍī, sobhati padumuttaro.

    ២០៥៦.

    2056.

    ‘‘បាដលី សមុទ្ទកប្បាសី, កណិការា ច បុប្ផិតា;

    ‘‘Pāṭalī samuddakappāsī, kaṇikārā ca pupphitā;

    ហេមជាលាវ ទិស្សន្តិ, រុចិរគ្គិ សិខូបមា។

    Hemajālāva dissanti, ruciraggi sikhūpamā.

    ២០៥៧.

    2057.

    ‘‘យានិ តានិ ច បុប្ផានិ, ថលជានុទកានិ ច;

    ‘‘Yāni tāni ca pupphāni, thalajānudakāni ca;

    សព្ពានិ តត្ថ ទិស្សន្តិ, ឯវំ រម្មោ មហោទធី’’តិ។

    Sabbāni tattha dissanti, evaṃ rammo mahodadhī’’ti.

    តត្ថ សាសបោតិ សិទ្ធត្ថកោ។ ពហុកោតិ ពហុ។ នាទិយោ ហរិតាយុតោតិ ហរិតេន អាយុតោ នាទិយោ។ ឥមា ទ្វេបិ លសុណជាតិយោ, សោបិ លសុណោ តត្ថ ពហុកោតិ អត្ថោ។ អសី តាលាវ តិដ្ឋន្តីតិ អសីតិ ឯវំនាមកា រុក្ខា សិនិទ្ធាយ ភូមិយា ឋិតា តាលា វិយ តិដ្ឋន្តិ។ ឆេជ្ជា ឥន្ទីវរា ពហូតិ ឧទកបរិយន្តេ ពហូ សុវណ្ណឥន្ទីវរា មុដ្ឋិនា ឆិន្ទិតព្ពា ហុត្វា ឋិតា។ អប្ផោដាតិ អប្ផោដវល្លិយោ។ វល្លិភោ ខុទ្ទបុប្ផិយោតិ វល្លិភោ ច ខុទ្ទបុប្ផិយោ ច។ នាគមល្លិកាតិ វល្លិនាគា ច មល្លិកា ច។ កិំសុកវល្លិយោតិ សុគន្ធបត្តា វល្លិជាតី។ កដេរុហា ច វាសន្តីតិ ឥមេ ច ទ្វេ បុប្ផគច្ឆា។ មធុគន្ធិយាតិ មធុសមានគន្ធា។ និលិយា សុមនា ភណ្ឌីតិ នីលវល្លិសុមនា ច បកតិសុមនា ច ភណ្ឌី ច។ បទុមុត្តរោតិ ឯវំនាមកោ រុក្ខោ។ កណិការាតិ វល្លិកណិការា រុក្ខកណិការា។ ហេមជាលាវាតិ បសារិតហេមជាលា វិយ ទិស្សន្តិ។ មហោទធីតិ មហតោ ឧទកក្ខន្ធស្ស អាធារភូតោ មុចលិន្ទសរោតិ។

    Tattha sāsapoti siddhatthako. Bahukoti bahu. Nādiyo haritāyutoti haritena āyuto nādiyo. Imā dvepi lasuṇajātiyo, sopi lasuṇo tattha bahukoti attho. Asī tālāva tiṭṭhantīti asīti evaṃnāmakā rukkhā siniddhāya bhūmiyā ṭhitā tālā viya tiṭṭhanti. Chejjā indīvarā bahūti udakapariyante bahū suvaṇṇaindīvarā muṭṭhinā chinditabbā hutvā ṭhitā. Apphoṭāti apphoṭavalliyo. Vallibho khuddapupphiyoti vallibho ca khuddapupphiyo ca. Nāgamallikāti vallināgā ca mallikā ca. Kiṃsukavalliyoti sugandhapattā vallijātī. Kaṭeruhā ca vāsantīti ime ca dve pupphagacchā. Madhugandhiyāti madhusamānagandhā. Niliyā sumanā bhaṇḍīti nīlavallisumanā ca pakatisumanā ca bhaṇḍī ca. Padumuttaroti evaṃnāmako rukkho. Kaṇikārāti vallikaṇikārā rukkhakaṇikārā. Hemajālāvāti pasāritahemajālā viya dissanti. Mahodadhīti mahato udakakkhandhassa ādhārabhūto mucalindasaroti.

    ២០៥៨.

    2058.

    ‘‘អថស្សា បោក្ខរណិយា, ពហុកា វារិគោចរា;

    ‘‘Athassā pokkharaṇiyā, bahukā vārigocarā;

    រោហិតា នឡបី សិង្គូ, កុម្ភិលា មករា សុសូ។

    Rohitā naḷapī siṅgū, kumbhilā makarā susū.

    ២០៥៩.

    2059.

    ‘‘មធុ ច មធុលដ្ឋិ ច, តាលិសា ច បិយង្គុកា;

    ‘‘Madhu ca madhulaṭṭhi ca, tālisā ca piyaṅgukā;

    កុដន្ទជា ភទ្ទមុត្តា, សេតបុប្ផា ច លោលុបា។

    Kuṭandajā bhaddamuttā, setapupphā ca lolupā.

    ២០៦០.

    2060.

    ‘‘សុរភី ច រុក្ខា តគរា, ពហុកា តុង្គវណ្ដកា;

    ‘‘Surabhī ca rukkhā tagarā, bahukā tuṅgavaṇṭakā;

    បទ្ធកា នរទា កុដ្ឋា, ឈាមកា ច ហរេណុកា។

    Paddhakā naradā kuṭṭhā, jhāmakā ca hareṇukā.

    ២០៦១.

    2061.

    ‘‘ហលិទ្ទកា គន្ធសិលា, ហិរិវេរា ច គុគ្គុលា;

    ‘‘Haliddakā gandhasilā, hiriverā ca guggulā;

    វិភេទិកា ចោរកា កុដ្ឋា, កប្បូរា ច កលិង្គុកា’’តិ។

    Vibhedikā corakā kuṭṭhā, kappūrā ca kaliṅgukā’’ti.

    តត្ថ អថស្សា បោក្ខរណិយាតិ ឥធ បោក្ខរណិសទិសតាយ សរមេវ បោក្ខរណីតិ វទតិ។ រោហិតាតិអាទីនិ តេសំ វារិគោចរានំ នាមានិ។ មធុ ចាតិ និម្មក្ខិកមធុ ច។ មធុលដ្ឋិ ចាតិ លដ្ឋិមធុកញ្ច។ តាលិសា ចាតិអាទិកា សព្ពា គន្ធជាតិយោ។

    Tattha athassā pokkharaṇiyāti idha pokkharaṇisadisatāya sarameva pokkharaṇīti vadati. Rohitātiādīni tesaṃ vārigocarānaṃ nāmāni. Madhu cāti nimmakkhikamadhu ca. Madhulaṭṭhi cāti laṭṭhimadhukañca. Tālisā cātiādikā sabbā gandhajātiyo.

    ២០៦២.

    2062.

    ‘‘អថេត្ថ សីហព្យគ្ឃា ច, បុរិសាលូ ច ហត្ថិយោ;

    ‘‘Athettha sīhabyagghā ca, purisālū ca hatthiyo;

    ឯណេយ្យា បសទា ចេវ, រោហិច្ចា សរភា មិគា។

    Eṇeyyā pasadā ceva, rohiccā sarabhā migā.

    ២០៦៣.

    2063.

    ‘‘កោដ្ឋសុណា សុណោបិ ច, តុលិយា នឡសន្និភា;

    ‘‘Koṭṭhasuṇā suṇopi ca, tuliyā naḷasannibhā;

    ចាមរី ចលនី លង្ឃី, ឈាបិតា មក្កដា បិចុ។

    Cāmarī calanī laṅghī, jhāpitā makkaṭā picu.

    ២០៦៤.

    2064.

    ‘‘កក្កដា កដមាយា ច, ឥក្កា គោណសិរា ពហូ;

    ‘‘Kakkaṭā kaṭamāyā ca, ikkā goṇasirā bahū;

    ខគ្គា វរាហា នកុលា, កាឡកេត្ថ ពហូតសោ។

    Khaggā varāhā nakulā, kāḷakettha bahūtaso.

    ២០៦៥.

    2065.

    ‘‘មហិំសា សោណសិង្គាលា, បម្បកា ច សមន្តតោ;

    ‘‘Mahiṃsā soṇasiṅgālā, pampakā ca samantato;

    អាកុច្ឆា បចលាកា ច, ចិត្រកា ចាបិ ទីបិយោ។

    Ākucchā pacalākā ca, citrakā cāpi dīpiyo.

    ២០៦៦.

    2066.

    ‘‘បេលកា ច វិឃាសាទា, សីហា គោគណិសាទកា;

    ‘‘Pelakā ca vighāsādā, sīhā gogaṇisādakā;

    អដ្ឋបាទា ច មោរា ច, ភស្សរា ច កុកុត្ថកា។

    Aṭṭhapādā ca morā ca, bhassarā ca kukutthakā.

    ២០៦៧.

    2067.

    ‘‘ចង្កោរា កុក្កុដា នាគា, អញ្ញមញ្ញំ បកូជិនោ;

    ‘‘Caṅkorā kukkuṭā nāgā, aññamaññaṃ pakūjino;

    ពកា ពលាកា នជ្ជុហា, ទិន្ទិភា កុញ្ជវាជិតា។

    Bakā balākā najjuhā, dindibhā kuñjavājitā.

    ២០៦៨.

    2068.

    ‘‘ព្យគ្ឃិនសា លោហបិដ្ឋា, បម្បកា ជីវជីវកា;

    ‘‘Byagghinasā lohapiṭṭhā, pampakā jīvajīvakā;

    កបិញ្ជរា តិត្តិរាយោ, កុលា ច បដិកុត្ថកា។

    Kapiñjarā tittirāyo, kulā ca paṭikutthakā.

    ២០៦៩.

    2069.

    ‘‘មន្ទាលកា ចេលកេដុ, ភណ្ឌុតិត្តិរនាមកា;

    ‘‘Mandālakā celakeṭu, bhaṇḍutittiranāmakā;

    ចេលាវកា បិង្គលាយោ, គោដកា អង្គហេតុកា។

    Celāvakā piṅgalāyo, goṭakā aṅgahetukā.

    ២០៧០.

    2070.

    ‘‘ករវិយា ច សគ្គា ច, ឧហុង្ការា ច កុក្កុហា;

    ‘‘Karaviyā ca saggā ca, uhuṅkārā ca kukkuhā;

    នានាទិជគណាកិណ្ណំ, នានាសរនិកូជិត’’ន្តិ។

    Nānādijagaṇākiṇṇaṃ, nānāsaranikūjita’’nti.

    តត្ថ បុរិសាលូតិ វឡវាមុខយក្ខិនិយោ។ រោហិច្ចា សរភា មិគាតិ រោហិតា ចេវ សរភា មិគា ច។ កោដ្ឋសុកាតិ សិង្គាលសុនខា។ ‘‘កោត្ថុសុណា’’តិបិ បាឋោ។ សុណោបិ ចាតិ ឯសាបេកា ខុទ្ទកមិគជាតិ។ តុលិយាតិ បក្ខិពិឡារា។ នឡសន្និភាតិ នឡបុប្ផវណ្ណា រុក្ខសុនខា។ ចាមរី ចលនី លង្ឃីតិ ចាមរីមិគា ច ចលនីមិគា ច លង្ឃីមិគា ច។ ឈាបិតា មក្កដាតិ ទ្វេ មក្កដជាតិយោវ។ បិចូតិ សរបរិយន្តេ គោចរគ្គាហី ឯកោ មក្កដោ។ កក្កដា កដមាយា ចាតិ ទ្វេ មហាមិគា។ ឥក្កាតិ អច្ឆា។ គោណសិរាតិ អរញ្ញគោណា។ កាឡកេត្ថ ពហូតសោតិ កាឡមិគា នាមេត្ថ ពហូតសោ។ សោណសិង្គាលាតិ រុក្ខសុនខា ច សិង្គាលា ច។ បម្បកាតិ អស្សមបទំ បរិក្ខិបិត្វា ឋិតា មហាវេឡុបម្បកា។ អាកុច្ឆាតិ គោធា។ បចលាកា ចាតិ គជកុម្ភមិគា។ ចិត្រកា ចាបិ ទីបិយោតិ ចិត្រកមិគា ច ទីបិមិគា ច។

    Tattha purisālūti vaḷavāmukhayakkhiniyo. Rohiccā sarabhā migāti rohitā ceva sarabhā migā ca. Koṭṭhasukāti siṅgālasunakhā. ‘‘Kotthusuṇā’’tipi pāṭho. Suṇopi cāti esāpekā khuddakamigajāti. Tuliyāti pakkhibiḷārā. Naḷasannibhāti naḷapupphavaṇṇā rukkhasunakhā. Cāmarī calanī laṅghīti cāmarīmigā ca calanīmigā ca laṅghīmigā ca. Jhāpitā makkaṭāti dve makkaṭajātiyova. Picūti sarapariyante gocaraggāhī eko makkaṭo. Kakkaṭā kaṭamāyā cāti dve mahāmigā. Ikkāti acchā. Goṇasirāti araññagoṇā. Kāḷakettha bahūtasoti kāḷamigā nāmettha bahūtaso. Soṇasiṅgālāti rukkhasunakhā ca siṅgālā ca. Pampakāti assamapadaṃ parikkhipitvā ṭhitā mahāveḷupampakā. Ākucchāti godhā. Pacalākā cāti gajakumbhamigā. Citrakā cāpi dīpiyoti citrakamigā ca dīpimigā ca.

    បេលកា ចាតិ សសា។ វិឃាសាទាតិ ឯតេ គិជ្ឈា សកុណា។ សីហាតិ កេសរសីហា។ គោគណិសាទកាតិ គោគណេ គហេត្វា ខាទនសីលា ទុដ្ឋមិគា។ អដ្ឋបាទាតិ សរភា មិគា។ ភស្សរាតិ សេតហំសា។ កុកុត្ថកាតិ កុកុត្ថកសកុណា។ ចង្កោរាតិ ចង្កោរសកុណា។ កុក្កុដាតិ វនកុក្កុដា។ ទិន្ទិភា កុញ្ជវាជិតាតិ ឥមេ តយោបិ សកុណាយេវ។ ព្យគ្ឃិនសាតិ សេនា។ លោហបិដ្ឋាតិ លោហិតវណ្ណសកុណា។ បម្បកាតិ បម្បដកា។ កបិញ្ជរា តិត្តិរាយោតិ កបិញ្ជរា ច តិត្តិរា ច។ កុលា ច បដិកុត្ថកាតិ ឥមេបិ ទ្វេ សកុណា។ មន្ទាលកា ចេលកេដូតិ មន្ទាលកា ចេវ ចេលកេដុ ច។ ភណ្ឌុតិត្តិរនាមកាតិ ភណ្ឌូ ច តិត្តិរា ច នាមកា ច។ ចេលាវកា បិង្គលាយោតិ ទ្វេ សកុណជាតិយោ ច, តថា គោដកា អង្គហេតុកា។ សគ្គាតិ ចាតកសកុណា។ ឧហុង្ការាតិ ឧលូកា។

    Pelakā cāti sasā. Vighāsādāti ete gijjhā sakuṇā. Sīhāti kesarasīhā. Gogaṇisādakāti gogaṇe gahetvā khādanasīlā duṭṭhamigā. Aṭṭhapādāti sarabhā migā. Bhassarāti setahaṃsā. Kukutthakāti kukutthakasakuṇā. Caṅkorāti caṅkorasakuṇā. Kukkuṭāti vanakukkuṭā. Dindibhā kuñjavājitāti ime tayopi sakuṇāyeva. Byagghinasāti senā. Lohapiṭṭhāti lohitavaṇṇasakuṇā. Pampakāti pampaṭakā. Kapiñjarā tittirāyoti kapiñjarā ca tittirā ca. Kulā ca paṭikutthakāti imepi dve sakuṇā. Mandālakā celakeṭūti mandālakā ceva celakeṭu ca. Bhaṇḍutittiranāmakāti bhaṇḍū ca tittirā ca nāmakā ca. Celāvakāpiṅgalāyoti dve sakuṇajātiyo ca, tathā goṭakā aṅgahetukā. Saggāti cātakasakuṇā. Uhuṅkārāti ulūkā.

    ២០៧១.

    2071.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, នីលកា មញ្ជុភាណកា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nīlakā mañjubhāṇakā;

    មោទន្តិ សហ ភរិយាហិ, អញ្ញមញ្ញំ បកូជិនោ។

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ២០៧២.

    2072.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, ទិជា មញ្ជុស្សរា សិតា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, dijā mañjussarā sitā;

    សេតច្ឆិកូដា ភទ្រក្ខា, អណ្ឌជា ចិត្របេខុណា។

    Setacchikūṭā bhadrakkhā, aṇḍajā citrapekhuṇā.

    ២០៧៣.

    2073.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, ទិជា មញ្ជុស្សរា សិតា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, dijā mañjussarā sitā;

    សិខណ្ឌី នីលគីវាហិ, អញ្ញមញ្ញំ បកូជិនោ។

    Sikhaṇḍī nīlagīvāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ២០៧៤.

    2074.

    ‘‘កុកុត្ថកា កុឡីរកា, កោដ្ឋា បោក្ខរសាតកា;

    ‘‘Kukutthakā kuḷīrakā, koṭṭhā pokkharasātakā;

    កាលាមេយ្យា ពលីយក្ខា, កទម្ពា សុវសាឡិកា។

    Kālāmeyyā balīyakkhā, kadambā suvasāḷikā.

    ២០៧៥.

    2075.

    ‘‘ហលិទ្ទា លោហិតា សេតា, អថេត្ថ នលកា ពហូ;

    ‘‘Haliddā lohitā setā, athettha nalakā bahū;

    វារណា ភិង្គរាជា ច, កទម្ពា សុវកោកិលា។

    Vāraṇā bhiṅgarājā ca, kadambā suvakokilā.

    ២០៧៦.

    2076.

    ‘‘ឧក្កុសា កុររា ហំសា, អាដា បរិវទេន្តិកា;

    ‘‘Ukkusā kurarā haṃsā, āṭā parivadentikā;

    បាកហំសា អតិពលា, នជ្ជុហា ជីវជីវកា។

    Pākahaṃsā atibalā, najjuhā jīvajīvakā.

    ២០៧៧.

    2077.

    ‘‘បារេវតា រវិហំសា, ចក្កវាកា នទីចរា;

    ‘‘Pārevatā ravihaṃsā, cakkavākā nadīcarā;

    វារណាភិរុទា រម្មា, ឧភោ កាលូបកូជិនោ។

    Vāraṇābhirudā rammā, ubho kālūpakūjino.

    ២០៧៨.

    2078.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, នានាវណ្ណា ពហូ ទិជា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    មោទន្តិ សហ ភរិយាហិ, អញ្ញមញ្ញំ បកូជិនោ។

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ២០៧៩.

    2079.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, នានាវណ្ណា ពហូ ទិជា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    សព្ពេ មញ្ជូ និកូជន្តិ, មុចលិន្ទមុភតោ សរំ។

    Sabbe mañjū nikūjanti, mucalindamubhato saraṃ.

    ២០៨០.

    2080.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, ករវិយា នាម តេ ទិជា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, karaviyā nāma te dijā;

    មោទន្តិ សហ ភរិយាហិ, អញ្ញមញ្ញំ បកូជិនោ។

    Modanti saha bhariyāhi, aññamaññaṃ pakūjino.

    ២០៨១.

    2081.

    ‘‘អថេត្ថ សកុណា សន្តិ, ករវិយា នាម តេ ទិជា;

    ‘‘Athettha sakuṇā santi, karaviyā nāma te dijā;

    សព្ពេ មញ្ជូ និកូជន្តិ, មុចលិន្ទមុភតោ សរំ។

    Sabbe mañjū nikūjanti, mucalindamubhato saraṃ.

    ២០៨២.

    2082.

    ‘‘ឯណេយ្យបសទាកិណ្ណំ, នាគសំសេវិតំ វនំ;

    ‘‘Eṇeyyapasadākiṇṇaṃ, nāgasaṃsevitaṃ vanaṃ;

    នានាលតាហិ សញ្ឆន្នំ, កទលីមិគសេវិតំ។

    Nānālatāhi sañchannaṃ, kadalīmigasevitaṃ.

    ២០៨៣.

    2083.

    ‘‘អថេត្ថ សាសបោ ពហុកោ, នីវារោ វរកោ ពហុ;

    ‘‘Athettha sāsapo bahuko, nīvāro varako bahu;

    សាលិ អកដ្ឋបាកោ ច, ឧច្ឆុ តត្ថ អនប្បកោ។

    Sāli akaṭṭhapāko ca, ucchu tattha anappako.

    ២០៨៤.

    2084.

    ‘‘អយំ ឯកបទី ឯតិ, ឧជុំ គច្ឆតិ អស្សមំ;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ;

    ខុទំ បិបាសំ អរតិំ, តត្ថ បត្តោ ន វិន្ទតិ;

    Khudaṃ pipāsaṃ aratiṃ, tattha patto na vindati;

    យត្ថ វេស្សន្តរោ រាជា, សហ បុត្តេហិ សម្មតិ។

    Yattha vessantaro rājā, saha puttehi sammati.

    ២០៨៥.

    2085.

    ‘‘ធារេន្តោ ព្រាហ្មណវណ្ណំ, អាសទញ្ច មសំ ជដំ;

    ‘‘Dhārento brāhmaṇavaṇṇaṃ, āsadañca masaṃ jaṭaṃ;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតី’’តិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    តត្ថ នីលកាតិ ចិត្ររាជិបត្តា។ មញ្ជូស្សរា សិតាតិ និពទ្ធមធុរស្សរា។ សេតច្ឆិកូដា ភទ្រក្ខាតិ ឧភយបស្សេសុ សេតេហិ អក្ខិកូដេហិ សមន្នាគតា សុន្ទរក្ខា។ ចិត្របេខុណាតិ វិចិត្របត្តា។ កុឡីរកាតិ កក្កដកា។ កោដ្ឋាតិអាទយោ សកុណាវ។ វារណាតិ ហត្ថិលិង្គសកុណា។ កទម្ពាតិ មហាកទម្ពា គហិតា។ សុវកោកិលាតិ កោកិលេហិ សទ្ធិំ វិចរណសុវកា ចេវ កោកិលា ច។ ឧក្កុសាតិ កាឡកុររា។ កុររាតិ សេតកុររា។ ហំសាតិ សកុណហំសា។ អាដាតិ ទព្ពិសណ្ឋានមុខសកុណា។ បរិវទេន្តិកាតិ ឯកា សកុណជាតិ។ វារណាភិរុទា រម្មាតិ រម្មាភិរុទា វារណា។ ឧភោ កាលូបកូជិនោតិ សាយំ បាតោ បព្ពតបាទំ ឯកនិន្នាទំ ករោន្តា និកូជន្តិ។ ឯណេយ្យបសទាកិណ្ណន្តិ ឯណេយ្យមិគេហិ ច បសទមិគេហិ ច អាកិណ្ណំ។ តត្ថ បត្តោ ន វិន្ទតីតិ ព្រាហ្មណ, វេស្សន្តរស្ស អស្សមបទំ បត្តោ បុរិសោ តត្ថ អស្សមេ ឆាតកំ វា បានីយបិបាសំ វា ឧក្កណ្ឋិតំ វា ន បដិលភតិ។

    Tattha nīlakāti citrarājipattā. Mañjūssarā sitāti nibaddhamadhurassarā. Setacchikūṭā bhadrakkhāti ubhayapassesu setehi akkhikūṭehi samannāgatā sundarakkhā. Citrapekhuṇāti vicitrapattā. Kuḷīrakāti kakkaṭakā. Koṭṭhātiādayo sakuṇāva. Vāraṇāti hatthiliṅgasakuṇā. Kadambāti mahākadambā gahitā. Suvakokilāti kokilehi saddhiṃ vicaraṇasuvakā ceva kokilā ca. Ukkusāti kāḷakurarā. Kurarāti setakurarā. Haṃsāti sakuṇahaṃsā. Āṭāti dabbisaṇṭhānamukhasakuṇā. Parivadentikāti ekā sakuṇajāti. Vāraṇābhirudā rammāti rammābhirudā vāraṇā. Ubho kālūpakūjinoti sāyaṃ pāto pabbatapādaṃ ekaninnādaṃ karontā nikūjanti. Eṇeyyapasadākiṇṇanti eṇeyyamigehi ca pasadamigehi ca ākiṇṇaṃ. Tattha patto na vindatīti brāhmaṇa, vessantarassa assamapadaṃ patto puriso tattha assame chātakaṃ vā pānīyapipāsaṃ vā ukkaṇṭhitaṃ vā na paṭilabhati.

    ២០៨៦.

    2086.

    ‘‘ឥទំ សុត្វា ព្រហ្មពន្ធុ, ឥសិំ កត្វា បទក្ខិណំ;

    ‘‘Idaṃ sutvā brahmabandhu, isiṃ katvā padakkhiṇaṃ;

    ឧទគ្គចិត្តោ បក្កាមិ, យត្ថ វេស្សន្តរោ អហូ’’តិ។

    Udaggacitto pakkāmi, yattha vessantaro ahū’’ti.

    តត្ថ យត្ថ វេស្សន្តរោ អហូតិ យស្មិំ ឋានេ វេស្សន្តរោ អហោសិ, តំ ឋានំ គតោតិ។

    Tattha yattha vessantaro ahūti yasmiṃ ṭhāne vessantaro ahosi, taṃ ṭhānaṃ gatoti.

    មហាវនវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Mahāvanavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ទារកបព្ពវណ្ណនា

    Dārakapabbavaṇṇanā

    ជូជកោបិ អច្ចុតតាបសេន កថិតមគ្គេន គច្ឆន្តោ ចតុរស្សបោក្ខរណិំ បត្វា ចិន្តេសិ ‘‘អជ្ជ អតិសាយន្ហោ, ឥទានិ មទ្ទី អរញ្ញតោ អាគមិស្សតិ។ មាតុគាមោ ហិ នាម ទានស្ស អន្តរាយករោ ហោតិ, ស្វេ តស្សា អរញ្ញំ គតកាលេ អស្សមំ គន្ត្វា វេស្សន្តរំ ឧបសង្កមិត្វា ទារកេ យាចិត្វា តាយ អនាគតាយ តេ គហេត្វា បក្កមិស្សាមី’’តិ។ អថស្ស អវិទូរេ ឯកំ សានុបព្ពតំ អារុយ្ហ ឯកស្មិំ ផាសុកដ្ឋានេ និបជ្ជិ។ តំ បន រត្តិំ បច្ចូសកាលេ មទ្ទី សុបិនំ អទ្ទស។ ឯវរូបោ សុបិនោ អហោសិ – ឯកោ បុរិសោ កណ្ហោ ទ្វេ កាសាយានិ បរិទហិត្វា ទ្វីសុ កណ្ណេសុ រត្តមាលំ បិឡន្ធិត្វា អាវុធហត្ថោ តជ្ជេន្តោ អាគន្ត្វា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា មទ្ទិំ ជដាសុ គហេត្វា អាកឌ្ឍិត្វា ភូមិយំ ឧត្តានកំ បាតេត្វា វិរវន្តិយា តស្សា ទ្វេ អក្ខីនិ ឧប្បាដេត្វា ពាហានិ ឆិន្ទិត្វា ឧរំ ភិន្ទិត្វា បគ្ឃរន្តលោហិតពិន្ទុំ ហទយមំសំ អាទាយ បក្កាមីតិ។ សា បពុជ្ឈិត្វា ភីតតសិតា ‘‘បាបកោ សុបិនោ មេ ទិដ្ឋោ, សុបិនបាឋកោ បន វេស្សន្តរេន សទិសោ នាម នត្ថិ, បុច្ឆិស្សាមិ ន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា បណ្ណសាលំ គន្ត្វា មហាសត្តស្ស បណ្ណសាលទ្វារំ អាកោដេសិ។ មហាសត្តោ ‘‘កោ ឯសោ’’តិ អាហ។ ‘‘អហំ ទេវ, មទ្ទី’’តិ។ ‘‘ភទ្ទេ, អម្ហាកំ កតិកវត្តំ ភិន្ទិត្វា កស្មា អកាលេ អាគតាសី’’តិ។ ‘‘ទេវ, នាហំ កិលេសវសេន អាគច្ឆាមិ, អបិច ខោ បន មេ បាបកោ សុបិនោ ទិដ្ឋោ’’តិ។ ‘‘តេន ហិ កថេហិ, មទ្ទី’’តិ។ សា អត្តនា ទិដ្ឋនិយាមេនេវ កថេសិ។

    Jūjakopi accutatāpasena kathitamaggena gacchanto caturassapokkharaṇiṃ patvā cintesi ‘‘ajja atisāyanho, idāni maddī araññato āgamissati. Mātugāmo hi nāma dānassa antarāyakaro hoti, sve tassā araññaṃ gatakāle assamaṃ gantvā vessantaraṃ upasaṅkamitvā dārake yācitvā tāya anāgatāya te gahetvā pakkamissāmī’’ti. Athassa avidūre ekaṃ sānupabbataṃ āruyha ekasmiṃ phāsukaṭṭhāne nipajji. Taṃ pana rattiṃ paccūsakāle maddī supinaṃ addasa. Evarūpo supino ahosi – eko puriso kaṇho dve kāsāyāni paridahitvā dvīsu kaṇṇesu rattamālaṃ piḷandhitvā āvudhahattho tajjento āgantvā paṇṇasālaṃ pavisitvā maddiṃ jaṭāsu gahetvā ākaḍḍhitvā bhūmiyaṃ uttānakaṃ pātetvā viravantiyā tassā dve akkhīni uppāṭetvā bāhāni chinditvā uraṃ bhinditvā paggharantalohitabinduṃ hadayamaṃsaṃ ādāya pakkāmīti. Sā pabujjhitvā bhītatasitā ‘‘pāpako supino me diṭṭho, supinapāṭhako pana vessantarena sadiso nāma natthi, pucchissāmi na’’nti cintetvā paṇṇasālaṃ gantvā mahāsattassa paṇṇasāladvāraṃ ākoṭesi. Mahāsatto ‘‘ko eso’’ti āha. ‘‘Ahaṃ deva, maddī’’ti. ‘‘Bhadde, amhākaṃ katikavattaṃ bhinditvā kasmā akāle āgatāsī’’ti. ‘‘Deva, nāhaṃ kilesavasena āgacchāmi, apica kho pana me pāpako supino diṭṭho’’ti. ‘‘Tena hi kathehi, maddī’’ti. Sā attanā diṭṭhaniyāmeneva kathesi.

    មហាសត្តោបិ សុបិនំ បរិគ្គណ្ហិត្វា ‘‘មយ្ហំ ទានបារមី បូរិស្សតិ, ស្វេ មំ យាចកោ អាគន្ត្វា បុត្តេ យាចិស្សតិ, មទ្ទិំ អស្សាសេត្វា ឧយ្យោជេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មទ្ទិ, តវ ទុស្សយនទុព្ភោជនេហិ ចិត្តំ អាលុឡិតំ ភវិស្សតិ, មា ភាយី’’តិ សំមោហេត្វា អស្សាសេត្វា ឧយ្យោជេសិ។ សា វិភាតាយ រត្តិយា សព្ពំ កត្តព្ពកិច្ចំ កត្វា ទ្វេ បុត្តេ អាលិង្គិត្វា សីសេ ចុម្ពិត្វា ‘‘តាតា, អជ្ជ មេ ទុស្សុបិនោ ទិដ្ឋោ, អប្បមត្តា ភវេយ្យាថា’’តិ ឱវទិត្វា ‘‘ទេវ, តុម្ហេ ទ្វីសុ កុមារេសុ អប្បមត្តា ហោថា’’តិ មហាសត្តំ បុត្តេ បដិច្ឆាបេត្វា បច្ឆិខណិត្តិអាទីនិ អាទាយ អស្សូនិ បុញ្ឆន្តី មូលផលាផលត្ថាយ វនំ បាវិសិ។ តទា ជូជកោបិ ‘‘ឥទានិ មទ្ទី អរញ្ញំ គតា ភវិស្សតី’’តិ សានុបព្ពតា ឱរុយ្ហ ឯកបទិកមគ្គេន អស្សមាភិមុខោ បាយាសិ។ មហាសត្តោបិ បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា បណ្ណសាលទ្វារេ បាសាណផលកេ សុវណ្ណបដិមា វិយ និសិន្នោ ‘‘ឥទានិ យាចកោ អាគមិស្សតី’’តិ បិបាសិតោ វិយ សុរាសោណ្ឌោ តស្សាគមនមគ្គំ ឱលោកេន្តោវ និសីទិ។ បុត្តាបិស្ស បាទមូលេ កីឡន្តិ។ សោ មគ្គំ ឱលោកេន្តោ ព្រាហ្មណំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា សត្ត មាសេ និក្ខិត្តំ ទានធុរំ ឧក្ខិបន្តោ វិយ ‘ឯហិ, ត្វំ ភោ ព្រាហ្មណា’’តិ សោមនស្សជាតោ ជាលិកុមារំ អាមន្តេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –

    Mahāsattopi supinaṃ pariggaṇhitvā ‘‘mayhaṃ dānapāramī pūrissati, sve maṃ yācako āgantvā putte yācissati, maddiṃ assāsetvā uyyojessāmī’’ti cintetvā ‘‘maddi, tava dussayanadubbhojanehi cittaṃ āluḷitaṃ bhavissati, mā bhāyī’’ti saṃmohetvā assāsetvā uyyojesi. Sā vibhātāya rattiyā sabbaṃ kattabbakiccaṃ katvā dve putte āliṅgitvā sīse cumbitvā ‘‘tātā, ajja me dussupino diṭṭho, appamattā bhaveyyāthā’’ti ovaditvā ‘‘deva, tumhe dvīsu kumāresu appamattā hothā’’ti mahāsattaṃ putte paṭicchāpetvā pacchikhaṇittiādīni ādāya assūni puñchantī mūlaphalāphalatthāya vanaṃ pāvisi. Tadā jūjakopi ‘‘idāni maddī araññaṃ gatā bhavissatī’’ti sānupabbatā oruyha ekapadikamaggena assamābhimukho pāyāsi. Mahāsattopi paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre pāsāṇaphalake suvaṇṇapaṭimā viya nisinno ‘‘idāni yācako āgamissatī’’ti pipāsito viya surāsoṇḍo tassāgamanamaggaṃ olokentova nisīdi. Puttāpissa pādamūle kīḷanti. So maggaṃ olokento brāhmaṇaṃ āgacchantaṃ disvā satta māse nikkhittaṃ dānadhuraṃ ukkhipanto viya ‘ehi, tvaṃ bho brāhmaṇā’’ti somanassajāto jālikumāraṃ āmantento imaṃ gāthamāha –

    ២០៨៧.

    2087.

    ‘‘ឧដ្ឋេហិ ជាលិ បតិដ្ឋ, បោរាណំ វិយ ទិស្សតិ;

    ‘‘Uṭṭhehi jāli patiṭṭha, porāṇaṃ viya dissati;

    ព្រាហ្មណំ វិយ បស្សាមិ, នន្ទិយោ មាភិកីររេ’’តិ។

    Brāhmaṇaṃ viya passāmi, nandiyo mābhikīrare’’ti.

    តត្ថ បោរាណំ វិយ ទិស្សតីតិ បុព្ពេ ជេតុត្តរនគរេ នានាទិសាហិ យាចកានំ អាគមនំ វិយ អជ្ជ យាចកានំ អាគមនំ ទិស្សតិ។ នន្ទិយោ មាភិកីររេតិ ឯតស្ស ព្រាហ្មណស្ស ទិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ មំ សោមនស្សានិ អភិកីរន្តិ, ឃម្មាភិតត្តស្ស បុរិសស្ស សីសេ សីតូទកឃដសហស្សេហិ អភិសេចនកាលោ វិយ ជាតោតិ។

    Tattha porāṇaṃ viya dissatīti pubbe jetuttaranagare nānādisāhi yācakānaṃ āgamanaṃ viya ajja yācakānaṃ āgamanaṃ dissati. Nandiyo mābhikīrareti etassa brāhmaṇassa diṭṭhakālato paṭṭhāya maṃ somanassāni abhikīranti, ghammābhitattassa purisassa sīse sītūdakaghaṭasahassehi abhisecanakālo viya jātoti.

    តំ សុត្វា កុមារោ អាហ –

    Taṃ sutvā kumāro āha –

    ២០៨៨.

    2088.

    ‘‘អហម្បិ តាត បស្សាមិ, យោ សោ ព្រហ្មាវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Ahampi tāta passāmi, yo so brahmāva dissati;

    អទ្ធិកោ វិយ អាយាតិ, អតិថី នោ ភវិស្សតី’’តិ។

    Addhiko viya āyāti, atithī no bhavissatī’’ti.

    វត្វា ច បន កុមារោ មហាសត្តស្ស អបចិតិំ ករោន្តោ ឧដ្ឋាយាសនា ព្រាហ្មណំ បច្ចុគ្គន្ត្វា បរិក្ខារគ្គហណំ អាបុច្ឆិ។ ព្រាហ្មណោ តំ ឱលោកេន្តោ ‘‘អយំ វេស្សន្តរស្ស បុត្តោ ជាលិកុមារោ នាម ភវិស្សតិ, អាទិតោ បដ្ឋាយេវ ផរុសវចនំ កថេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘អបេហិ អបេហី’’តិ អច្ឆរំ បហរិ។ កុមារោ អបគន្ត្វា ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ អតិផរុសោ, កិំ នុ ខោ’’តិ តស្ស សរីរំ ឱលោកេន្តោ អដ្ឋារស បុរិសទោសេ បស្សិ។ ព្រាហ្មណោបិ ពោធិសត្តំ ឧបសង្កមិត្វា បដិសន្ថារំ ករោន្តោ អាហ –

    Vatvā ca pana kumāro mahāsattassa apacitiṃ karonto uṭṭhāyāsanā brāhmaṇaṃ paccuggantvā parikkhāraggahaṇaṃ āpucchi. Brāhmaṇo taṃ olokento ‘‘ayaṃ vessantarassa putto jālikumāro nāma bhavissati, ādito paṭṭhāyeva pharusavacanaṃ kathessāmī’’ti cintetvā ‘‘apehi apehī’’ti accharaṃ pahari. Kumāro apagantvā ‘‘ayaṃ brāhmaṇo atipharuso, kiṃ nu kho’’ti tassa sarīraṃ olokento aṭṭhārasa purisadose passi. Brāhmaṇopi bodhisattaṃ upasaṅkamitvā paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ២០៨៩.

    2089.

    ‘‘កច្ចិ នុ ភោតោ កុសលំ, កច្ចិ ភោតោ អនាមយំ;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    កច្ចិ ឧញ្ឆេន យាបេថ, កច្ចិ មូលផលា ពហូ។

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ២០៩០.

    2090.

    ‘‘កច្ចិ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, កច្ចិ ហិំសា ន វិជ្ជតី’’តិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    ពោធិសត្តោបិ តេន សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ ករោន្តោ អាហ –

    Bodhisattopi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ២០៩១.

    2091.

    ‘‘កុសលញ្ចេវ នោ ព្រហ្មេ, អថោ ព្រហ្មេ អនាមយំ;

    ‘‘Kusalañceva no brahme, atho brahme anāmayaṃ;

    អថោ ឧញ្ឆេន យាបេម, អថោ មូលផលា ពហូ។

    Atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū.

    ២០៩២.

    2092.

    ‘‘អថោ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសវា;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsavā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, ហិំសា អម្ហំ ន វិជ្ជតិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā amhaṃ na vijjati.

    ២០៩៣.

    2093.

    ‘‘សត្ត នោ មាសេ វសតំ, អរញ្ញេ ជីវសោកិនំ;

    ‘‘Satta no māse vasataṃ, araññe jīvasokinaṃ;

    ឥមម្បិ បឋមំ បស្សាម, ព្រាហ្មណំ ទេវវណ្ណិនំ;

    Imampi paṭhamaṃ passāma, brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ;

    អាទាយ វេឡុវំ ទណ្ឌំ, អគ្គិហុត្តំ កមណ្ឌលុំ។

    Ādāya veḷuvaṃ daṇḍaṃ, aggihuttaṃ kamaṇḍaluṃ.

    ២០៩៤.

    2094.

    ‘‘ស្វាគតំ តេ មហាព្រហ្មេ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

    ‘‘Svāgataṃ te mahābrahme, atho te adurāgataṃ;

    អន្តោ បវិស ភទ្ទន្តេ, បាទេ បក្ខាលយស្សុ តេ។

    Anto pavisa bhaddante, pāde pakkhālayassu te.

    ២០៩៥.

    2095.

    ‘‘តិណ្ឌុកានិ បិយាលានិ, មធុកេ កាសុមារិយោ;

    ‘‘Tiṇḍukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ផលានិ ខុទ្ទកប្បានិ, ភុញ្ជ ព្រហ្មេ វរំ វរំ។

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ.

    ២០៩៦.

    2096.

    ‘‘ឥទម្បិ បានីយំ សីតំ, អាភតំ គិរិគព្ភរា;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    តតោ បិវ មហាព្រហ្មេ, សចេ ត្វំ អភិកង្ខសី’’តិ។

    Tato piva mahābrahme, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    ឯវញ្ច បន វត្វា មហាសត្តោ ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ ន អការណេន ឥមំ ព្រហារញ្ញំ អាគតោ, អាគមនការណំ បបញ្ចំ អកត្វា បុច្ឆិស្សាមិ ន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ឥមំ គាថមាហ –

    Evañca pana vatvā mahāsatto ‘‘ayaṃ brāhmaṇo na akāraṇena imaṃ brahāraññaṃ āgato, āgamanakāraṇaṃ papañcaṃ akatvā pucchissāmi na’’nti cintetvā imaṃ gāthamāha –

    ២០៩៧.

    2097.

    ‘‘អថ ត្វំ កេន វណ្ណេន, កេន វា បន ហេតុនា;

    ‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;

    អនុប្បត្តោ ព្រហារញ្ញំ, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។

    Anuppatto brahāraññaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    តត្ថ វណ្ណេនាតិ ការណេន។ ហេតុនាតិ បច្ចយេន។

    Tattha vaṇṇenāti kāraṇena. Hetunāti paccayena.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២០៩៨.

    2098.

    ‘‘យថា វារិវហោ បូរោ, សព្ពកាលំ ន ខីយតិ;

    ‘‘Yathā vārivaho pūro, sabbakālaṃ na khīyati;

    ឯវំ តំ យាចិតាគច្ឆិំ, បុត្តេ មេ ទេហិ យាចិតោ’’តិ។

    Evaṃ taṃ yācitāgacchiṃ, putte me dehi yācito’’ti.

    តត្ថ វារិវហោតិ បញ្ចសុ មហានទីសុ ឧទកវាហោ។ ន ខីយតីតិ បិបាសិតេហិ អាគន្ត្វា ហត្ថេហិបិ ភាជនេហិបិ ឧស្សិញ្ចិត្វា បិវិយមានោ ន ខីយតិ។ ឯវំ តំ យាចិតាគច្ឆិន្តិ ត្វម្បិ សទ្ធាយ បូរិតត្តា ឯវរូបោយេវាតិ មញ្ញមានោ អហំ តំ យាចិតុំ អាគច្ឆិំ។ បុត្តេ មេ ទេហិ យាចិតោតិ មយា យាចិតោ តវ បុត្តេ មយ្ហំ ទាសត្ថាយ ទេហីតិ។

    Tattha vārivahoti pañcasu mahānadīsu udakavāho. Na khīyatīti pipāsitehi āgantvā hatthehipi bhājanehipi ussiñcitvā piviyamāno na khīyati. Evaṃ taṃ yācitāgacchinti tvampi saddhāya pūritattā evarūpoyevāti maññamāno ahaṃ taṃ yācituṃ āgacchiṃ. Putte me dehi yācitoti mayā yācito tava putte mayhaṃ dāsatthāya dehīti.

    តំ សុត្វា មហាសត្តោ សោមនស្សជាតោ បសារិតហត្ថេ សហស្សត្ថវិកំ ឋបេន្តោ វិយ បព្ពតបាទំ ឧន្នាទេន្តោ ឥមា គាថា អាហ –

    Taṃ sutvā mahāsatto somanassajāto pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya pabbatapādaṃ unnādento imā gāthā āha –

    ២០៩៩.

    2099.

    ‘‘ទទាមិ ន វិកម្បាមិ, ឥស្សរោ នយ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Dadāmi na vikampāmi, issaro naya brāhmaṇa;

    បាតោ គតា រាជបុត្តី, សាយំ ឧញ្ឆាតោ ឯហិតិ។

    Pāto gatā rājaputtī, sāyaṃ uñchāto ehiti.

    ២១០០.

    2100.

    ‘‘ឯករត្តិំ វសិត្វាន, បាតោ គច្ឆសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Ekarattiṃ vasitvāna, pāto gacchasi brāhmaṇa;

    តស្សា ន្ហាតេ ឧបឃាតេ, អថ នេ មាលធារិនេ។

    Tassā nhāte upaghāte, atha ne māladhārine.

    ២១០១.

    2101.

    ‘‘ឯករត្តិំ វសិត្វាន, បាតោ គច្ឆសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Ekarattiṃ vasitvāna, pāto gacchasi brāhmaṇa;

    នានាបុប្ផេហិ សញ្ឆន្នេ, នានាគន្ធេហិ ភូសិតេ;

    Nānāpupphehi sañchanne, nānāgandhehi bhūsite;

    នានាមូលផលាកិណ្ណេ, គច្ឆ ស្វាទាយ ព្រាហ្មណា’’តិ។

    Nānāmūlaphalākiṇṇe, gaccha svādāya brāhmaṇā’’ti.

    តត្ថ ឥស្សរោតិ ត្វំ មម បុត្តានំ ឥស្សរោ សាមិកោ ហុត្វា ឯតេ នយ, អបិច ខោ បនេកំ ការណំ អត្ថិ។ ឯតេសំ មាតា រាជបុត្តី ផលាផលត្ថាយ បាតោ គតា សាយំ អរញ្ញតោ អាគមិស្សតិ, តាយ អានីតានិ មធុរផលាផលានិ ភុញ្ជិត្វា ឥធេវ ឋានេ អជ្ជេករត្តិំ វសិត្វា បាតោវ ទារកេ គហេត្វា គមិស្សសិ។ តស្សា ន្ហាតេតិ តាយ ន្ហាបិតេ។ ឧបឃាតេតិ សីសម្ហិ ឧបសិង្ឃិតេ។ អថ នេ មាលធារិនេតិ អថ នេ វិចិត្រាយ មាលាយ អលង្កតេ តំ មាលំ វហមានេ។ បាឡិបោត្ថកេសុ បន ‘‘អថ នេ មាលធារិនោ’’តិ លិខិតំ, តស្សត្ថោ ន វិចារិតោ។ នានាមូលផលាកិណ្ណេតិ មគ្គេ បាថេយ្យត្ថាយ ទិន្នេហិ នានាមូលផលាផលេហិ អាកិណ្ណេ។

    Tattha issaroti tvaṃ mama puttānaṃ issaro sāmiko hutvā ete naya, apica kho panekaṃ kāraṇaṃ atthi. Etesaṃ mātā rājaputtī phalāphalatthāya pāto gatā sāyaṃ araññato āgamissati, tāya ānītāni madhuraphalāphalāni bhuñjitvā idheva ṭhāne ajjekarattiṃ vasitvā pātova dārake gahetvā gamissasi. Tassā nhāteti tāya nhāpite. Upaghāteti sīsamhi upasiṅghite. Atha ne māladhārineti atha ne vicitrāya mālāya alaṅkate taṃ mālaṃ vahamāne. Pāḷipotthakesu pana ‘‘atha ne māladhārino’’ti likhitaṃ, tassattho na vicārito. Nānāmūlaphalākiṇṇeti magge pātheyyatthāya dinnehi nānāmūlaphalāphalehi ākiṇṇe.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២១០២.

    2102.

    ‘‘ន វាសមភិរោចាមិ, គមនំ មយ្ហ រុច្ចតិ;

    ‘‘Na vāsamabhirocāmi, gamanaṃ mayha ruccati;

    អន្តរាយោបិ មេ អស្ស, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Antarāyopi me assa, gacchaññeva rathesabha.

    ២១០៣.

    2103.

    ‘‘ន ហេតា យាចយោគី នំ, អន្តរាយស្ស ការិយា;

    ‘‘Na hetā yācayogī naṃ, antarāyassa kāriyā;

    ឥត្ថិយោ មន្តំ ជានន្តិ, សព្ពំ គណ្ហន្តិ វាមតោ។

    Itthiyo mantaṃ jānanti, sabbaṃ gaṇhanti vāmato.

    ២១០៤.

    2104.

    ‘‘សទ្ធាយ ទានំ ទទតោ, មាសំ អទក្ខិ មាតរំ;

    ‘‘Saddhāya dānaṃ dadato, māsaṃ adakkhi mātaraṃ;

    អន្តរាយម្បិ សា កយិរា, គច្ឆញ្ញេវ រថេសភ។

    Antarāyampi sā kayirā, gacchaññeva rathesabha.

    ២១០៥.

    2105.

    ‘‘អាមន្តយស្សុ តេ បុត្តេ, មា តេ មាតរមទ្ទសុំ;

    ‘‘Āmantayassu te putte, mā te mātaramaddasuṃ;

    សទ្ធាយ ទានំ ទទតោ, ឯវំ បុញ្ញំ បវឌ្ឍតិ។

    Saddhāya dānaṃ dadato, evaṃ puññaṃ pavaḍḍhati.

    ២១០៦.

    2106.

    ‘‘អាមន្តយស្សុ តេ បុត្តេ, មា តេ មាតរមទ្ទសុំ;

    ‘‘Āmantayassu te putte, mā te mātaramaddasuṃ;

    មាទិសស្ស ធនំ ទត្វា, រាជ សគ្គំ គមិស្សសី’’តិ។

    Mādisassa dhanaṃ datvā, rāja saggaṃ gamissasī’’ti.

    តត្ថ ន ហេតា យាចយោគី នន្តិ ឯត្ថ នន្តិ និបាតមត្តំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – មហារាជ, ឯតា ឥត្ថិយោ ច នាម ន ហិ យាចយោគី, ន យាចនាយ អនុច្ឆវិកា ហោន្តិ, កេវលំ អន្តរាយស្ស ការិយា ទាយកានំ បុញ្ញន្តរាយំ, យាចកានញ្ច លាភន្តរាយំ ករោន្តីតិ។ ឥត្ថិយោ មន្តន្តិ ឥត្ថី មាយំ នាម ជានន្តិ។ វាមតោតិ សព្ពំ វាមតោ គណ្ហន្តិ, ន ទក្ខិណតោ។ សទ្ធាយ ទានំ ទទតោតិ កម្មញ្ច ផលញ្ច សទ្ទហិត្វា ទានំ ទទតោ។ មាសន្តិ មា ឯតេសំ មាតរំ អទក្ខិ។ កយិរាតិ ករេយ្យ។ អាមន្តយស្សូតិ ជានាបេហិ, មយា សទ្ធិំ បេសេហីតិ វទតិ។ ទទតោតិ ទទន្តស្ស។

    Tattha na hetā yācayogī nanti ettha nanti nipātamattaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, etā itthiyo ca nāma na hi yācayogī, na yācanāya anucchavikā honti, kevalaṃ antarāyassa kāriyā dāyakānaṃ puññantarāyaṃ, yācakānañca lābhantarāyaṃ karontīti. Itthiyo mantanti itthī māyaṃ nāma jānanti. Vāmatoti sabbaṃ vāmato gaṇhanti, na dakkhiṇato. Saddhāya dānaṃ dadatoti kammañca phalañca saddahitvā dānaṃ dadato. Māsanti mā etesaṃ mātaraṃ adakkhi. Kayirāti kareyya. Āmantayassūti jānāpehi, mayā saddhiṃ pesehīti vadati. Dadatoti dadantassa.

    វេស្សន្តរោ អាហ –

    Vessantaro āha –

    ២១០៧.

    2107.

    ‘‘សចេ ត្វំ និច្ឆសេ ទដ្ឋុំ, មម ភរិយំ បតិព្ពតំ;

    ‘‘Sace tvaṃ nicchase daṭṭhuṃ, mama bhariyaṃ patibbataṃ;

    អយ្យកស្សបិ ទស្សេហិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Ayyakassapi dassehi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២១០៨.

    2108.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ ទិស្វាន, មញ្ជុកេ បិយភាណិនេ;

    ‘‘Ime kumāre disvāna, mañjuke piyabhāṇine;

    បតីតោ សុមនោ វិត្តោ, ពហុំ ទស្សតិ តេ ធន’’ន្តិ។

    Patīto sumano vitto, bahuṃ dassati te dhana’’nti.

    តត្ថ អយ្យកស្សាតិ មយ្ហំ បិតុនោ សញ្ជយមហារាជស្ស ទ្វិន្នំ កុមារានំ អយ្យកស្ស។ ទស្សតិ តេ ធនន្តិ សោ រាជា តុយ្ហំ ពហុំ ធនំ ទស្សតិ។

    Tattha ayyakassāti mayhaṃ pituno sañjayamahārājassa dvinnaṃ kumārānaṃ ayyakassa. Dassati te dhananti so rājā tuyhaṃ bahuṃ dhanaṃ dassati.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២១០៩.

    2109.

    ‘‘អច្ឆេទនស្ស ភាយាមិ, រាជបុត្ត សុណោហិ មេ;

    ‘‘Acchedanassa bhāyāmi, rājaputta suṇohi me;

    រាជទណ្ឌាយ មំ ទជ្ជា, វិក្កិណេយ្យ ហនេយ្យ វា;

    Rājadaṇḍāya maṃ dajjā, vikkiṇeyya haneyya vā;

    ជិនោ ធនញ្ច ទាសេ ច, គារយ្ហស្ស ព្រហ្មពន្ធុយា’’តិ។

    Jino dhanañca dāse ca, gārayhassa brahmabandhuyā’’ti.

    តត្ថ អច្ឆេទនស្សាតិ អច្ឆិន្ទិត្វា គហណស្ស ភាយាមិ។ រាជទណ្ឌាយ មំ ទជ្ជាតិ ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ ទារកចោរោ, ទណ្ឌមស្ស ទេថា’’តិ ឯវំ ទណ្ឌត្ថាយ មំ អមច្ចានំ ទទេយ្យ។ គារយ្ហស្ស ព្រហ្មពន្ធុយាតិ កេវលំ ព្រាហ្មណិយាវ គរហិតព្ពោ ភវិស្សាមីតិ។

    Tattha acchedanassāti acchinditvā gahaṇassa bhāyāmi. Rājadaṇḍāya maṃ dajjāti ‘‘ayaṃ brāhmaṇo dārakacoro, daṇḍamassa dethā’’ti evaṃ daṇḍatthāya maṃ amaccānaṃ dadeyya. Gārayhassa brahmabandhuyāti kevalaṃ brāhmaṇiyāva garahitabbo bhavissāmīti.

    វេស្សន្តរោ អាហ –

    Vessantaro āha –

    ២១១០.

    2110.

    ‘‘ឥមេ កុមារេ ទិស្វាន, មញ្ជុកេ បិយភាណិនេ;

    ‘‘Ime kumāre disvāna, mañjuke piyabhāṇine;

    ធម្មេ ឋិតោ មហារាជា, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ;

    Dhamme ṭhito mahārājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano;

    លទ្ធា បីតិសោមនស្សំ, ពហុំ ទស្សតិ តេ ធន’’ន្តិ។

    Laddhā pītisomanassaṃ, bahuṃ dassati te dhana’’nti.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២១១១.

    2111.

    ‘‘នាហំ តម្បិ ករិស្សាមិ, យំ មំ ត្វំ អនុសាសសិ;

    ‘‘Nāhaṃ tampi karissāmi, yaṃ maṃ tvaṃ anusāsasi;

    ទារកេវ អហំ នេស្សំ, ព្រាហ្មណ្យា បរិចារកេ’’តិ។

    Dārakeva ahaṃ nessaṃ, brāhmaṇyā paricārake’’ti.

    តត្ថ ទារកេវាតិ អលំ មយ្ហំ អញ្ញេន ធនេន, អហំ ឥមេ ទារកេវ អត្តនោ ព្រាហ្មណិយា បរិចារកេ នេស្សាមីតិ។

    Tattha dārakevāti alaṃ mayhaṃ aññena dhanena, ahaṃ ime dārakeva attano brāhmaṇiyā paricārake nessāmīti.

    តំ តស្ស ផរុសវចនំ សុត្វា ទារកា ភីតា បលាយិត្វា បិដ្ឋិបណ្ណសាលំ គន្ត្វា តតោបិ បលាយិត្វា គុម្ពគហនេ និលីយិត្វា តត្រាបិ ជូជកេនាគន្ត្វា គហិតា វិយ អត្តានំ សម្បស្សមានា កម្បន្តា កត្ថចិ ឋាតុំ អសមត្ថា ឥតោ ចិតោ ច ធាវិត្វា ចតុរស្សបោក្ខរណិតីរំ គន្ត្វា ទឡ្ហំ វាកចីរំ និវាសេត្វា ឧទកំ ឱរុយ្ហ បោក្ខរបត្តំ សីសេ ឋបេត្វា ឧទកេន បដិច្ឆន្នា ហុត្វា អដ្ឋំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Taṃ tassa pharusavacanaṃ sutvā dārakā bhītā palāyitvā piṭṭhipaṇṇasālaṃ gantvā tatopi palāyitvā gumbagahane nilīyitvā tatrāpi jūjakenāgantvā gahitā viya attānaṃ sampassamānā kampantā katthaci ṭhātuṃ asamatthā ito cito ca dhāvitvā caturassapokkharaṇitīraṃ gantvā daḷhaṃ vākacīraṃ nivāsetvā udakaṃ oruyha pokkharapattaṃ sīse ṭhapetvā udakena paṭicchannā hutvā aṭṭhaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១១២.

    2112.

    ‘‘តតោ កុមារា ព្យថិតា, សុត្វា លុទ្ទស្ស ភាសិតំ;

    ‘‘Tato kumārā byathitā, sutvā luddassa bhāsitaṃ;

    តេន តេន បធាវិំសុ, ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ’’តិ។

    Tena tena padhāviṃsu, jālī kaṇhājinā cubho’’ti.

    ជូជកោបិ កុមារេ អទិស្វា ពោធិសត្តំ អបសាទេសិ ‘‘ភោ វេស្សន្តរ, ឥទានេវ ត្វំ មយ្ហំ ទារកេ ទត្វា មយា ‘នាហំ ជេតុត្តរនគរំ គមិស្សាមិ, ទារកេ មម ព្រាហ្មណិយា បរិចារកេ នេស្សាមី’តិ វុត្តេ ឥង្ឃិតសញ្ញំ ទត្វា បុត្តេ បលាបេត្វា អជានន្តោ វិយ និសិន្នោ, នត្ថិ មញ្ញេ លោកស្មិំ តយា សទិសោ មុសាវាទី’’តិ។ តំ សុត្វា មហាសត្តោ បកម្បិតចិត្តោ ហុត្វា ‘‘ទារកា បលាតា ភវិស្សន្តី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ភោ ព្រាហ្មណ, មា ចិន្តយិ, អានេស្សាមិ តេ កុមារេ’’តិ ឧដ្ឋាយ បិដ្ឋិបណ្ណសាលំ គន្ត្វា តេសំ វនគហនំ បវិដ្ឋភាវំ ញត្វា បទវលញ្ជានុសារេន បោក្ខរណិតីរំ គន្ត្វា ឧទកេ ឱតិណ្ណបទំ ទិស្វា ‘‘កុមារា ឧទកំ ឱរុយ្ហ ឋិតា ភវិស្សន្តី’’តិ ញត្វា ‘‘តាត, ជាលី’’តិ បក្កោសន្តោ ឥមំ គាថាទ្វយមាហ –

    Jūjakopi kumāre adisvā bodhisattaṃ apasādesi ‘‘bho vessantara, idāneva tvaṃ mayhaṃ dārake datvā mayā ‘nāhaṃ jetuttaranagaraṃ gamissāmi, dārake mama brāhmaṇiyā paricārake nessāmī’ti vutte iṅghitasaññaṃ datvā putte palāpetvā ajānanto viya nisinno, natthi maññe lokasmiṃ tayā sadiso musāvādī’’ti. Taṃ sutvā mahāsatto pakampitacitto hutvā ‘‘dārakā palātā bhavissantī’’ti cintetvā ‘‘bho brāhmaṇa, mā cintayi, ānessāmi te kumāre’’ti uṭṭhāya piṭṭhipaṇṇasālaṃ gantvā tesaṃ vanagahanaṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā padavalañjānusārena pokkharaṇitīraṃ gantvā udake otiṇṇapadaṃ disvā ‘‘kumārā udakaṃ oruyha ṭhitā bhavissantī’’ti ñatvā ‘‘tāta, jālī’’ti pakkosanto imaṃ gāthādvayamāha –

    ២១១៣.

    2113.

    ‘‘ឯហិ តាត បិយបុត្ត, បូរេថ មម បារមិំ;

    ‘‘Ehi tāta piyaputta, pūretha mama pāramiṃ;

    ហទយំ មេភិសិញ្ចេថ, ករោថ វចនំ មម។

    Hadayaṃ mebhisiñcetha, karotha vacanaṃ mama.

    ២១១៤.

    2114.

    ‘‘យានា នាវា ច មេ ហោថ, អចលា ភវសាគរេ;

    ‘‘Yānā nāvā ca me hotha, acalā bhavasāgare;

    ជាតិបារំ តរិស្សាមិ, សន្តារេស្សំ សទេវក’’ន្តិ។

    Jātipāraṃ tarissāmi, santāressaṃ sadevaka’’nti.

    កុមារោ បិតុ វចនំ សុត្វា ‘‘ព្រាហ្មណោ មំ យថារុចិ ករោតុ, បិតរា សទ្ធិំ ទ្វេ កថា ន កថេស្សាមី’’តិ សីសំ នីហរិត្វា បោក្ខរបត្តានិ វិយូហិត្វា ឧទកា ឧត្តរិត្វា មហាសត្តស្ស ទក្ខិណបាទេ និបតិត្វា គោប្ផកសន្ធិំ ទឡ្ហំ គហេត្វា បរោទិ។ អថ នំ មហាសត្តោ អាហ ‘‘តាត, ភគិនី តេ កុហិ’’ន្តិ។ ‘‘តាត, ឥមេ សត្តា នាម ភយេ ឧប្បន្នេ អត្តានមេវ រក្ខន្តី’’តិ។ អថ មហាសត្តោ ‘‘បុត្តេហិ មេ កតិកា កតា ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា ‘‘ឯហិ អម្ម កណ្ហេ’’តិ បក្កោសន្តោ គាថាទ្វយមាហ –

    Kumāro pitu vacanaṃ sutvā ‘‘brāhmaṇo maṃ yathāruci karotu, pitarā saddhiṃ dve kathā na kathessāmī’’ti sīsaṃ nīharitvā pokkharapattāni viyūhitvā udakā uttaritvā mahāsattassa dakkhiṇapāde nipatitvā gopphakasandhiṃ daḷhaṃ gahetvā parodi. Atha naṃ mahāsatto āha ‘‘tāta, bhaginī te kuhi’’nti. ‘‘Tāta, ime sattā nāma bhaye uppanne attānameva rakkhantī’’ti. Atha mahāsatto ‘‘puttehi me katikā katā bhavissatī’’ti ñatvā ‘‘ehi amma kaṇhe’’ti pakkosanto gāthādvayamāha –

    ២១១៥.

    2115.

    ‘‘ឯហិ អម្ម បិយធីតិ, បូរេថ មម បារមិំ;

    ‘‘Ehi amma piyadhīti, pūretha mama pāramiṃ;

    ហទយំ មេភិសិញ្ចេថ, ករោថ វចនំ មម។

    Hadayaṃ mebhisiñcetha, karotha vacanaṃ mama.

    ២១១៦.

    2116.

    ‘‘យានា នាវា ច មេ ហោថ, អចលា ភវសាគរេ;

    ‘‘Yānā nāvā ca me hotha, acalā bhavasāgare;

    ជាតិបារំ តរិស្សាមិ, ឧទ្ធរិស្សំ សទេវក’’ន្តិ។

    Jātipāraṃ tarissāmi, uddharissaṃ sadevaka’’nti.

    សាបិ ‘‘បិតរា សទ្ធិំ ទ្វេ កថា ន កថេស្សាមី’’តិ តថេវ ឧទកា ឧត្តរិត្វា មហាសត្តស្ស វាមបាទេ និបតិត្វា គោប្ផកសន្ធិំ ទឡ្ហំ គហេត្វា បរោទិ។ តេសំ អស្សូនិ មហាសត្តស្ស ផុល្លបទុមវណ្ណេ បាទបិដ្ឋេ បតន្តិ។ តស្ស អស្សូនិ តេសំ សុវណ្ណផលកសទិសាយ បិដ្ឋិយា បតន្តិ។ អថ មហាសត្តោ កុមារេ ឧដ្ឋាបេត្វា អស្សាសេត្វា ‘‘តាត, ជាលិ កិំ ត្វំ មម ទានវិត្តកភាវំ ន ជានាសិ, អជ្ឈាសយំ មេ, តាត, មត្ថកំ បាបេហី’’តិ វត្វា គោណេ អគ្ឃាបេន្តោ វិយ តត្ថេវ ឋិតោ កុមារេ អគ្ឃាបេសិ។ សោ កិរ បុត្តំ អាមន្តេត្វា អាហ ‘‘តាត, ជាលិ ត្វំ ភុជិស្សោ ហោតុកាមោ ព្រាហ្មណស្ស និក្ខសហស្សំ ទត្វា ភុជិស្សោ ភវេយ្យាសិ, ភគិនី ខោ បន តេ ឧត្តមរូបធរា, កោចិ នីចជាតិកោ ព្រាហ្មណស្ស កិញ្ចិទេវ ធនំ ទត្វា តវ ភគិនិំ ភុជិស្សំ កត្វា ជាតិសម្ភេទំ ករេយ្យ, អញ្ញត្ររញ្ញា សព្ពសតទាយកោ នាម នត្ថិ, តស្មា ភគិនី តេ ភុជិស្សា ហោតុកាមា ព្រាហ្មណស្ស ទាសសតំ ទាសីសតំ ហត្ថិសតំ អស្សសតំ ឧសភសតំ និក្ខសតន្តិ ឯវំ សព្ពសតានិ ទត្វា ភុជិស្សា ហោតូ’’តិ ឯវំ កុមារេ អគ្ឃាបេត្វា សមស្សាសេត្វា អស្សមបទំ គន្ត្វា កមណ្ឌលុនា ឧទកំ គហេត្វា ‘‘ឯហិ វត, ភោ ព្រាហ្មណា’’តិ អាមន្តេត្វា សព្ពញ្ញុតញ្ញាណស្ស បច្ចយោ ហោតូតិ បត្ថនំ កត្វា ឧទកំ បាតេត្វា ‘‘អម្ភោ ព្រាហ្មណ, បុត្តេហិ មេ សតគុណេន សហស្សគុណេន សតសហស្សគុណេន សព្ពញ្ញុតញ្ញាណមេវ បិយតរ’’ន្តិ បថវិំ ឧន្នាទេន្តោ ព្រាហ្មណស្ស បិយបុត្តទានំ អទាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Sāpi ‘‘pitarā saddhiṃ dve kathā na kathessāmī’’ti tatheva udakā uttaritvā mahāsattassa vāmapāde nipatitvā gopphakasandhiṃ daḷhaṃ gahetvā parodi. Tesaṃ assūni mahāsattassa phullapadumavaṇṇe pādapiṭṭhe patanti. Tassa assūni tesaṃ suvaṇṇaphalakasadisāya piṭṭhiyā patanti. Atha mahāsatto kumāre uṭṭhāpetvā assāsetvā ‘‘tāta, jāli kiṃ tvaṃ mama dānavittakabhāvaṃ na jānāsi, ajjhāsayaṃ me, tāta, matthakaṃ pāpehī’’ti vatvā goṇe agghāpento viya tattheva ṭhito kumāre agghāpesi. So kira puttaṃ āmantetvā āha ‘‘tāta, jāli tvaṃ bhujisso hotukāmo brāhmaṇassa nikkhasahassaṃ datvā bhujisso bhaveyyāsi, bhaginī kho pana te uttamarūpadharā, koci nīcajātiko brāhmaṇassa kiñcideva dhanaṃ datvā tava bhaginiṃ bhujissaṃ katvā jātisambhedaṃ kareyya, aññatraraññā sabbasatadāyako nāma natthi, tasmā bhaginī te bhujissā hotukāmā brāhmaṇassa dāsasataṃ dāsīsataṃ hatthisataṃ assasataṃ usabhasataṃ nikkhasatanti evaṃ sabbasatāni datvā bhujissā hotū’’ti evaṃ kumāre agghāpetvā samassāsetvā assamapadaṃ gantvā kamaṇḍalunā udakaṃ gahetvā ‘‘ehi vata, bho brāhmaṇā’’ti āmantetvā sabbaññutaññāṇassa paccayo hotūti patthanaṃ katvā udakaṃ pātetvā ‘‘ambho brāhmaṇa, puttehi me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyatara’’nti pathaviṃ unnādento brāhmaṇassa piyaputtadānaṃ adāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១១៧.

    2117.

    ‘‘តតោ កុមារេ អាទាយ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ;

    ‘‘Tato kumāre ādāya, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho;

    ព្រាហ្មណស្ស អទា ទានំ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ។

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano.

    ២១១៨.

    2118.

    ‘‘តតោ កុមារេ អាទាយ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ;

    ‘‘Tato kumāre ādāya, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho;

    ព្រាហ្មណស្ស អទា វិត្តោ, បុត្តកេ ទានមុត្តមំ។

    Brāhmaṇassa adā vitto, puttake dānamuttamaṃ.

    ២១១៩.

    2119.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    យំ កុមារេ បទិន្នម្ហិ, មេទនី សម្បកម្បថ។

    Yaṃ kumāre padinnamhi, medanī sampakampatha.

    ២១២០.

    2120.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    យំ បញ្ជលិកតោ រាជា, កុមារេ សុខវច្ឆិតេ;

    Yaṃ pañjalikato rājā, kumāre sukhavacchite;

    ព្រាហ្មណស្ស អទា ទានំ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ’’តិ។

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano’’ti.

    តត្ថ វិត្តោតិ បីតិសោមនស្សជាតោ ហុត្វា។ តទាសិ យំ ភិំសនកន្តិ តទា ទានតេជេន ឧន្នទន្តី មហាបថវី ចតុនហុតាធិកទ្វិយោជនសតសហស្សពហលា មត្តវារណោ វិយ គជ្ជមានា កម្បិ, សាគរោ សង្ខុភិ។ សិនេរុបព្ពតរាជា សុសេទិតវេត្តង្កុរោ វិយ ឱនមិត្វា វង្កបព្ពតាភិមុខោ អដ្ឋាសិ។ សក្កោ ទេវរាជា អប្ផោដេសិ, មហាព្រហ្មា សាធុការមទាសិ។ យាវ ព្រហ្មលោកា ឯកកោលាហលំ អហោសិ។ បថវិសទ្ទេន ទេវោ គជ្ជន្តោ ខណិកវស្សំ វស្សិ, អកាលវិជ្ជុលតា និច្ឆរិំសុ។ ហិមវន្តវាសិនោ សីហាទយោ សកលហិមវន្តំ ឯកនិន្នាទំ ករិំសូតិ ឯវរូបំ ភិំសនកំ អហោសិ។ បាឡិយំ បន ‘‘មេទនី សម្បកម្បថា’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ ។ យន្តិ យទា។ សុខវច្ឆិតេតិ សុខវសិតេ សុខសំវឌ្ឍិតេ។ អទា ទានន្តិ អម្ភោ ព្រាហ្មណ, បុត្តេហិ មេ សតគុណេន សហស្សគុណេន សតសហស្សគុណេន សព្ពញ្ញុតញ្ញាណមេវ បិយតរន្តិ តស្សត្ថាយ អទាសិ។

    Tattha vittoti pītisomanassajāto hutvā. Tadāsi yaṃ bhiṃsanakanti tadā dānatejena unnadantī mahāpathavī catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā mattavāraṇo viya gajjamānā kampi, sāgaro saṅkhubhi. Sinerupabbatarājā suseditavettaṅkuro viya onamitvā vaṅkapabbatābhimukho aṭṭhāsi. Sakko devarājā apphoṭesi, mahābrahmā sādhukāramadāsi. Yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi. Pathavisaddena devo gajjanto khaṇikavassaṃ vassi, akālavijjulatā nicchariṃsu. Himavantavāsino sīhādayo sakalahimavantaṃ ekaninnādaṃ kariṃsūti evarūpaṃ bhiṃsanakaṃ ahosi. Pāḷiyaṃ pana ‘‘medanī sampakampathā’’ti ettakameva vuttaṃ . Yanti yadā. Sukhavacchiteti sukhavasite sukhasaṃvaḍḍhite. Adā dānanti ambho brāhmaṇa, puttehi me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyataranti tassatthāya adāsi.

    មហាសត្តោ ទានំ ទត្វា ‘‘សុទិន្នំ វត មេ ទាន’’ន្តិ បីតិំ ឧប្បាទេត្វា កុមារេ ឱលោកេន្តោវ អដ្ឋាសិ។ ជូជកោបិ វនគុម្ពំ បវិសិត្វា វល្លិំ ទន្តេហិ ឆិន្ទិត្វា អាទាយ កុមារស្ស ទក្ខិណហត្ថំ កុមារិកាយ វាមហត្ថេន សទ្ធិំ ឯកតោ ពន្ធិត្វា តមេវ វល្លិកោដិំ គហេត្វា បោថយមានោ បាយាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Mahāsatto dānaṃ datvā ‘‘sudinnaṃ vata me dāna’’nti pītiṃ uppādetvā kumāre olokentova aṭṭhāsi. Jūjakopi vanagumbaṃ pavisitvā valliṃ dantehi chinditvā ādāya kumārassa dakkhiṇahatthaṃ kumārikāya vāmahatthena saddhiṃ ekato bandhitvā tameva vallikoṭiṃ gahetvā pothayamāno pāyāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១២១.

    2121.

    ‘‘តតោ សោ ព្រាហ្មណោ លុទ្ទោ, លតំ ទន្តេហិ ឆិន្ទិយ;

    ‘‘Tato so brāhmaṇo luddo, lataṃ dantehi chindiya;

    លតាយ ហត្ថេ ពន្ធិត្វា, លតាយ អនុមជ្ជថ។

    Latāya hatthe bandhitvā, latāya anumajjatha.

    ២១២២.

    2122.

    ‘‘តតោ សោ រជ្ជុមាទាយ, ទណ្ឌញ្ចាទាយ ព្រាហ្មណោ;

    ‘‘Tato so rajjumādāya, daṇḍañcādāya brāhmaṇo;

    អាកោដយន្តោ តេ នេតិ, សិវិរាជស្ស បេក្ខតោ’’តិ។

    Ākoṭayanto te neti, sivirājassa pekkhato’’ti.

    តត្ថ សិវិរាជស្សាតិ វេស្សន្តរស្ស។

    Tattha sivirājassāti vessantarassa.

    តេសំ បហដបហដដ្ឋានេ ឆវិ ឆិជ្ជតិ, លោហិតំ បគ្ឃរតិ។ បហរណកាលេ អញ្ញមញ្ញស្ស បិដ្ឋិំ ទទន្តិ។ អថេកស្មិំ វិសមដ្ឋានេ ព្រាហ្មណោ បក្ខលិត្វា បតិ។ កុមារានំ មុទុហត្ថេហិ ពទ្ធវល្លិ គឡិត្វា គតា។ តេ រោទមានា បលាយិត្វា មហាសត្តស្ស សន្តិកំ អាគមំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tesaṃ pahaṭapahaṭaṭṭhāne chavi chijjati, lohitaṃ paggharati. Paharaṇakāle aññamaññassa piṭṭhiṃ dadanti. Athekasmiṃ visamaṭṭhāne brāhmaṇo pakkhalitvā pati. Kumārānaṃ muduhatthehi baddhavalli gaḷitvā gatā. Te rodamānā palāyitvā mahāsattassa santikaṃ āgamaṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១២៣.

    2123.

    ‘‘តតោ កុមារា បក្កាមុំ, ព្រាហ្មណស្ស បមុញ្ចិយ;

    ‘‘Tato kumārā pakkāmuṃ, brāhmaṇassa pamuñciya;

    អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ, បិតរំ សោ ឧទិក្ខតិ។

    Assupuṇṇehi nettehi, pitaraṃ so udikkhati.

    ២១២៤.

    2124.

    ‘‘វេធមស្សត្ថបត្តំវ, បិតុ បាទានិ វន្ទតិ;

    ‘‘Vedhamassatthapattaṃva, pitu pādāni vandati;

    បិតុ បាទានិ វន្ទិត្វា, ឥទំ វចនមព្រវិ។

    Pitu pādāni vanditvā, idaṃ vacanamabravi.

    ២១២៥.

    2125.

    ‘‘អម្មា ច តាត និក្ខន្តា, ត្វញ្ច នោ តាត ទស្សសិ;

    ‘‘Ammā ca tāta nikkhantā, tvañca no tāta dassasi;

    យាវ អម្មម្បិ បស្សេមុ, អថ នោ តាត ទស្សសិ។

    Yāva ammampi passemu, atha no tāta dassasi.

    ២១២៦.

    2126.

    ‘‘អម្មា ច តាត និក្ខន្តា, ត្វញ្ច នោ តាត ទស្សសិ;

    ‘‘Ammā ca tāta nikkhantā, tvañca no tāta dassasi;

    មា នោ ត្វំ តាត អទទា, យាវ អម្មាបិ ឯតុ នោ;

    Mā no tvaṃ tāta adadā, yāva ammāpi etu no;

    តទាយំ ព្រាហ្មណោ កាមំ, វិក្កិណាតុ ហនាតុ វា។

    Tadāyaṃ brāhmaṇo kāmaṃ, vikkiṇātu hanātu vā.

    ២១២៧.

    2127.

    ‘‘ពលង្កបាទោ អន្ធនខោ, អថោ ឱវទ្ធបិណ្ឌិកោ;

    ‘‘Balaṅkapādo andhanakho, atho ovaddhapiṇḍiko;

    ទីឃុត្តរោដ្ឋោ ចបលោ, កឡារោ ភគ្គនាសកោ។

    Dīghuttaroṭṭho capalo, kaḷāro bhagganāsako.

    ២១២៨.

    2128.

    ‘‘កុម្ភោទរោ ភគ្គបិដ្ឋិ, អថោ វិសមចក្ខុកោ;

    ‘‘Kumbhodaro bhaggapiṭṭhi, atho visamacakkhuko;

    លោហមស្សុ ហរិតកេសោ, វលីនំ តិលកាហតោ។

    Lohamassu haritakeso, valīnaṃ tilakāhato.

    ២១២៩.

    2129.

    ‘‘បិង្គលោ ច វិនតោ ច, វិកដោ ច ព្រហា ខរោ;

    ‘‘Piṅgalo ca vinato ca, vikaṭo ca brahā kharo;

    អជិនានិ ច សន្នទ្ធោ, អមនុស្សោ ភយានកោ។

    Ajināni ca sannaddho, amanusso bhayānako.

    ២១៣០.

    2130.

    ‘‘មនុស្សោ ឧទាហុ យក្ខោ, មំសលោហិតភោជនោ;

    ‘‘Manusso udāhu yakkho, maṃsalohitabhojano;

    គាមា អរញ្ញមាគម្ម, ធនំ តំ តាត យាចតិ។

    Gāmā araññamāgamma, dhanaṃ taṃ tāta yācati.

    ២១៣១.

    2131.

    ‘‘នីយមានេ បិសាចេន, កិំ នុ តាត ឧទិក្ខសិ;

    ‘‘Nīyamāne pisācena, kiṃ nu tāta udikkhasi;

    អស្មា នូន តេ ហទយំ, អាយសំ ទឡ្ហពន្ធនំ។

    Asmā nūna te hadayaṃ, āyasaṃ daḷhabandhanaṃ.

    ២១៣២.

    2132.

    ‘‘យោ នោ ពទ្ធេ ន ជានាសិ, ព្រាហ្មណេន ធនេសិនា;

    ‘‘Yo no baddhe na jānāsi, brāhmaṇena dhanesinā;

    អច្ចាយិកេន លុទ្ទេន, យោ នោ គាវោវ សុម្ភតិ។

    Accāyikena luddena, yo no gāvova sumbhati.

    ២១៣៣.

    2133.

    ‘‘ឥធេវ អច្ឆតំ កណ្ហា, ន សា ជានាតិ កិស្មិញ្ចិ;

    ‘‘Idheva acchataṃ kaṇhā, na sā jānāti kismiñci;

    មិគីវ ខិរសម្មត្តា, យូថា ហីនា បកន្ទតី’’តិ។

    Migīva khirasammattā, yūthā hīnā pakandatī’’ti.

    តត្ថ ឧទិក្ខតីតិ សោ បិតុ សន្តិកំ គន្ត្វា កម្បមានោ ឱលោកេតិ។ វេធន្តិ វេធមានោ។ ត្វញ្ច នោ តាត, ទស្សសីតិ ត្វញ្ច អម្ហេ តាយ អនាគតាយ ឯវ ព្រាហ្មណស្ស ទទាសិ, ឯវំ មា ករិ, អធិវាសេហិ ត្វំ តាវ។ យាវ អម្មំ បស្សេមុ, អថ នោ តាយ ទិដ្ឋកាលេ ត្វំ បុន ទស្សសិ។ វិក្កិណាតុ ហនាតុ វាតិ តាត, អម្មាយ អាគតកាលេ ឯស អម្ហេ វិក្កិណាតុ វា ហនតុ វា។ យំ ឥច្ឆតិ, តំ ករោតុ។ អបិច ខោ បនេស កក្ខឡោ ផរុសោ, អដ្ឋារសហិ បុរិសទោសេហិ សមន្នាគតោតិ អដ្ឋារស បុរិសទោសេ កថេសិ។

    Tattha udikkhatīti so pitu santikaṃ gantvā kampamāno oloketi. Vedhanti vedhamāno. Tvañca no tāta, dassasīti tvañca amhe tāya anāgatāya eva brāhmaṇassa dadāsi, evaṃ mā kari, adhivāsehi tvaṃ tāva. Yāva ammaṃ passemu, atha no tāya diṭṭhakāle tvaṃ puna dassasi. Vikkiṇātu hanātu vāti tāta, ammāya āgatakāle esa amhe vikkiṇātu vā hanatu vā. Yaṃ icchati, taṃ karotu. Apica kho panesa kakkhaḷo pharuso, aṭṭhārasahi purisadosehi samannāgatoti aṭṭhārasa purisadose kathesi.

    តត្ថ ពលង្កបាទោតិ បត្ថដបាទោ។ អន្ធនខោតិ បូតិនខោ។ ឱវទ្ធបិណ្ឌិកោតិ ហេដ្ឋាគលិតបិណ្ឌិកមំសោ។ ទីឃុត្តរោដ្ឋោតិ មុខំ បិទហិត្វា ឋិតេន ទីឃេន ឧត្តរោដ្ឋេន សមន្នាគតោ។ ចបលោតិ បគ្ឃរិតលាលោ។ កឡារោតិ សូករទាឋាហិ វិយ និក្ខន្តទន្តេហិ សមន្នាគតោ ។ ភគ្គនាសកោតិ ភគ្គាយ វិសមាយ នាសាយ សមន្នាគតោ។ លោហមស្សូតិ តម្ពលោហវណ្ណមស្សុ។ ហរិតកេសោតិ សុវណ្ណវណ្ណវិរូឡ្ហកេសោ។ វលីនន្តិ សរីរចម្មមស្ស វលិគ្គហិតំ។ តិលកាហតោតិ កាឡតិលកេហិ បរិកិណ្ណោ។ បិង្គលោតិ និព្ពិទ្ធបិង្គលោ ពិឡារក្ខិសទិសេហិ អក្ខីហិ សមន្នាគតោ។ វិនតោតិ កដិយំ បិដ្ឋិយំ ខន្ធេតិ តីសុ ឋានេសុ វង្កោ។ វិកដោតិ វិកដបាទោ។ ‘‘អពទ្ធសន្ធី’’តិបិ វុត្តំ, ‘‘កដកដា’’តិ វិរវន្តេហិ អដ្ឋិសន្ធីហិ សមន្នាគតោ។ ព្រហាតិ ទីឃោ។ អមនុស្សោតិ ន មនុស្សោ, មនុស្សវេសេន វិចរន្តោបិ យក្ខោ ឯស។ ភយានកោតិ អតិវិយ ភិំសនកោ។

    Tattha balaṅkapādoti patthaṭapādo. Andhanakhoti pūtinakho. Ovaddhapiṇḍikoti heṭṭhāgalitapiṇḍikamaṃso. Dīghuttaroṭṭhoti mukhaṃ pidahitvā ṭhitena dīghena uttaroṭṭhena samannāgato. Capaloti paggharitalālo. Kaḷāroti sūkaradāṭhāhi viya nikkhantadantehi samannāgato . Bhagganāsakoti bhaggāya visamāya nāsāya samannāgato. Lohamassūti tambalohavaṇṇamassu. Haritakesoti suvaṇṇavaṇṇavirūḷhakeso. Valīnanti sarīracammamassa valiggahitaṃ. Tilakāhatoti kāḷatilakehi parikiṇṇo. Piṅgaloti nibbiddhapiṅgalo biḷārakkhisadisehi akkhīhi samannāgato. Vinatoti kaṭiyaṃ piṭṭhiyaṃ khandheti tīsu ṭhānesu vaṅko. Vikaṭoti vikaṭapādo. ‘‘Abaddhasandhī’’tipi vuttaṃ, ‘‘kaṭakaṭā’’ti viravantehi aṭṭhisandhīhi samannāgato. Brahāti dīgho. Amanussoti na manusso, manussavesena vicarantopi yakkho esa. Bhayānakoti ativiya bhiṃsanako.

    មនុស្សោ ឧទាហុ យក្ខោតិ តាត, សចេ កោចិ ឥមំ ព្រាហ្មណំ ទិស្វា ឯវំ បុច្ឆេយ្យ ‘‘មនុស្សោយំ ព្រាហ្មណោ, ឧទាហុ យក្ខោ’’តិ។ ‘‘ន មនុស្សោ, អថ ខោ មំសលោហិតភោជនោ យក្ខោ’’តិ វត្តុំ យុត្តំ។ ធនំ តំ តាត យាចតីតិ តាត, ឯស អម្ហាកំ មំសំ ខាទិតុកាមោ តុម្ហេ បុត្តធនំ យាចតិ។ ឧទិក្ខសីតិ អជ្ឈុបេក្ខសិ។ អស្មា នូន តេ ហទយន្តិ តាត, មាតាបិតូនំ ហទយំ នាម បុត្តេសុ មុទុកំ ហោតិ, បុត្តានំ ទុក្ខំ ន សហតិ, ត្វំ អជានន្តោ វិយ អច្ឆសិ, តវ បន ហទយំ បាសាណោ វិយ មញ្ញេ, អថ វា អាយសំ ទឡ្ហពន្ធនំ។ តេន អម្ហាកំ ឯវរូបេ ទុក្ខេ ឧប្បន្នេ ន រុជតិ។

    Manusso udāhu yakkhoti tāta, sace koci imaṃ brāhmaṇaṃ disvā evaṃ puccheyya ‘‘manussoyaṃ brāhmaṇo, udāhu yakkho’’ti. ‘‘Na manusso, atha kho maṃsalohitabhojano yakkho’’ti vattuṃ yuttaṃ. Dhanaṃ taṃ tāta yācatīti tāta, esa amhākaṃ maṃsaṃ khāditukāmo tumhe puttadhanaṃ yācati. Udikkhasīti ajjhupekkhasi. Asmā nūna te hadayanti tāta, mātāpitūnaṃ hadayaṃ nāma puttesu mudukaṃ hoti, puttānaṃ dukkhaṃ na sahati, tvaṃ ajānanto viya acchasi, tava pana hadayaṃ pāsāṇo viya maññe, atha vā āyasaṃ daḷhabandhanaṃ. Tena amhākaṃ evarūpe dukkhe uppanne na rujati.

    ន ជានាសីតិ អជានន្តោ វិយ អច្ឆសិ។ អច្ចាយិកេន លុទ្ទេនាតិ អតិវិយ លុទ្ទេន បមាណាតិក្កន្តេន។ យោ នោតិ ព្រាហ្មណេន នោ អម្ហេ កនិដ្ឋភាតិកេ ពទ្ធេ ពន្ធិតេ យោ ត្វំ ន ជានាសិ។ សុម្ភតីតិ បោថេតិ។ ឥធេវ អច្ឆតន្តិ តាត, អយំ កណ្ហាជិនា កិញ្ចិ ទុក្ខំ ន ជានាតិ។ យថា នាម ខីរសម្មត្តា មិគបោតិកា យូថា បរិហីនា មាតរំ អបស្សន្តី ខីរត្ថាយ កន្ទតិ, ឯវំ អម្មំ អបស្សន្តី កន្ទិត្វា សុស្សិត្វា មរិស្សតិ, តស្មា មំយេវ ព្រាហ្មណស្ស ទេហិ, អហំ គមិស្សាមិ, អយំ កណ្ហាជិនា ឥធេវ ហោតូតិ។

    Na jānāsīti ajānanto viya acchasi. Accāyikena luddenāti ativiya luddena pamāṇātikkantena. Yo noti brāhmaṇena no amhe kaniṭṭhabhātike baddhe bandhite yo tvaṃ na jānāsi. Sumbhatīti potheti. Idheva acchatanti tāta, ayaṃ kaṇhājinā kiñci dukkhaṃ na jānāti. Yathā nāma khīrasammattā migapotikā yūthā parihīnā mātaraṃ apassantī khīratthāya kandati, evaṃ ammaṃ apassantī kanditvā sussitvā marissati, tasmā maṃyeva brāhmaṇassa dehi, ahaṃ gamissāmi, ayaṃ kaṇhājinā idheva hotūti.

    ឯវំ វុត្តេបិ មហាសត្តោ ន កិញ្ចិ កថេតិ។ តតោ កុមារោ មាតាបិតរោ អារព្ភ បរិទេវន្តោ អាហ –

    Evaṃ vuttepi mahāsatto na kiñci katheti. Tato kumāro mātāpitaro ārabbha paridevanto āha –

    ២១៣៤.

    2134.

    ‘‘ន មេ ឥទំ តថា ទុក្ខំ, លព្ភា ហិ បុមុនា ឥទំ;

    ‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;

    យញ្ច អម្មំ ន បស្សាមិ, តំ មេ ទុក្ខតរំ ឥតោ។

    Yañca ammaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.

    ២១៣៥.

    2135.

    ‘‘ន មេ ឥទំ តថា ទុក្ខំ, លព្ភា ហិ បុមុនា ឥទំ;

    ‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;

    យញ្ច តាតំ ន បស្សាមិ, តំ មេ ទុក្ខតរំ ឥតោ។

    Yañca tātaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.

    ២១៣៦.

    2136.

    ‘‘សា នូន កបណា អម្មា, ចិររត្តាយ រុច្ឆតិ;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, cirarattāya rucchati;

    កណ្ហាជិនំ អបស្សន្តី, កុមារិំ ចារុទស្សនិំ។

    Kaṇhājinaṃ apassantī, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ២១៣៧.

    2137.

    ‘‘សោ នូន កបណោ តាតោ, ចិររត្តាយ រុច្ឆតិ;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, cirarattāya rucchati;

    កណ្ហាជិនំ អបស្សន្តោ, កុមារិំ ចារុទស្សនិំ។

    Kaṇhājinaṃ apassanto, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ២១៣៨.

    2138.

    ‘‘សា នូន កបណា អម្មា, ចិរំ រុច្ឆតិ អស្សមេ;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, ciraṃ rucchati assame;

    កណ្ហាជិនំ អបស្សន្តី, កុមារិំ ចារុទស្សនិំ។

    Kaṇhājinaṃ apassantī, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ២១៣៩.

    2139.

    ‘‘សោ នូន កបណោ តាតោ, ចិរំ រុច្ឆតិ អស្សមេ;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, ciraṃ rucchati assame;

    កណ្ហាជិនំ អបស្សន្តោ, កុមារិំ ចារុទស្សនិំ។

    Kaṇhājinaṃ apassanto, kumāriṃ cārudassaniṃ.

    ២១៤០.

    2140.

    ‘‘សា នូន កបណា អម្មា, ចិររត្តាយ រុច្ឆតិ;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, cirarattāya rucchati;

    អឌ្ឍរត្តេ វ រត្តេ វា, នទីវ អវសុច្ឆតិ។

    Aḍḍharatte va ratte vā, nadīva avasucchati.

    ២១៤១.

    2141.

    ‘‘សោ នូន កបណោ តាតោ, ចិររត្តាយ រុច្ឆតិ;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, cirarattāya rucchati;

    អឌ្ឍរត្តេ វ រត្តេ វា, នទីវ អវសុច្ឆតិ។

    Aḍḍharatte va ratte vā, nadīva avasucchati.

    ២១៤២.

    2142.

    ‘‘ឥមេ តេ ជម្ពុកា រុក្ខា, វេទិសា សិន្ទុវារកា;

    ‘‘Ime te jambukā rukkhā, vedisā sinduvārakā;

    វិវិធានិ រុក្ខជាតានិ, តានិ អជ្ជ ជហាមសេ។

    Vividhāni rukkhajātāni, tāni ajja jahāmase.

    ២១៤៣.

    2143.

    ‘‘អស្សត្ថា បនសា ចេមេ, និគ្រោធា ច កបិត្ថនា;

    ‘‘Assatthā panasā ceme, nigrodhā ca kapitthanā;

    វិវិធានិ ផលជាតានិ, តានិ អជ្ជ ជហាមសេ។

    Vividhāni phalajātāni, tāni ajja jahāmase.

    ២១៤៤.

    2144.

    ‘‘ឥមេ តិដ្ឋន្តិ អារាមា, អយំ សីតូទកា នទី;

    ‘‘Ime tiṭṭhanti ārāmā, ayaṃ sītūdakā nadī;

    យត្ថស្សុ បុព្ពេ កីឡាម, តានិ អជ្ជ ជហាមសេ។

    Yatthassu pubbe kīḷāma, tāni ajja jahāmase.

    ២១៤៥.

    2145.

    ‘‘វិវិធានិ បុប្ផជាតានិ, អស្មិំ ឧបរិបព្ពតេ;

    ‘‘Vividhāni pupphajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    យានស្សុ បុព្ពេ ធារេម, តានិ អជ្ជ ជហាមសេ។

    Yānassu pubbe dhārema, tāni ajja jahāmase.

    ២១៤៦.

    2146.

    ‘‘វិវិធានិ ផលជាតានិ, អស្មិំ ឧបរិបព្ពតេ;

    ‘‘Vividhāni phalajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    យានស្សុ បុព្ពេ ភុញ្ជាម, តានិ អជ្ជ ជហាមសេ។

    Yānassu pubbe bhuñjāma, tāni ajja jahāmase.

    ២១៤៧.

    2147.

    ‘‘ឥមេ នោ ហត្ថិកា អស្សា, ពលិពទ្ទា ច នោ ឥមេ;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    យេហិស្សុ បុព្ពេ កីឡាម, តានិ អជ្ជ ជហាមសេ’’តិ។

    Yehissu pubbe kīḷāma, tāni ajja jahāmase’’ti.

    តត្ថ បុមុនាតិ ភវេ វិចរន្តេន បុរិសេន។ លព្ភាតិ លភិតព្ពំ។ តំ មេ ទុក្ខតរំ ឥតោតិ យំ មេ អម្មំ បស្សិតុំ អលភន្តស្ស ទុក្ខំ, តំ ឥតោ បោថនទុក្ខតោ សតគុណេន សហស្សគុណេន សតសហស្សគុណេន ទុក្ខតរំ។ រុច្ឆតីតិ រោទិស្សតិ។ អឌ្ឍរត្តេ វ រត្តេ វាតិ អឌ្ឍរត្តេ វា សកលរត្តេ វា អម្ហេ សរិត្វា ចិរំ រោទិស្សតិ។ អវសុច្ឆតីតិ អប្បោទកា កុន្នទី អវសុស្សតិ។ យថា សា ខិប្បមេវ សុស្សតិ, ឯវំ អរុណេ ឧគ្គច្ឆន្តេយេវ សុស្សិត្វា មរិស្សតីតិ អធិប្បាយេនេវមាហ។ វេទិសាតិ ឱលម្ពនសាខា។ តានីតិ យេសំ នោ មូលបុប្ផផលានិ គណ្ហន្តេហិ ចិរំ កីឡិតំ, តានិ អជ្ជ ឧភោបិ មយំ ជហាម។ ហត្ថិកាតិ តាតេន អម្ហាកំ កីឡនត្ថាយ កតា ហត្ថិកា។

    Tattha pumunāti bhave vicarantena purisena. Labbhāti labhitabbaṃ. Taṃ me dukkhataraṃ itoti yaṃ me ammaṃ passituṃ alabhantassa dukkhaṃ, taṃ ito pothanadukkhato sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena dukkhataraṃ. Rucchatīti rodissati. Aḍḍharatte va ratte vāti aḍḍharatte vā sakalaratte vā amhe saritvā ciraṃ rodissati. Avasucchatīti appodakā kunnadī avasussati. Yathā sā khippameva sussati, evaṃ aruṇe uggacchanteyeva sussitvā marissatīti adhippāyenevamāha. Vedisāti olambanasākhā. Tānīti yesaṃ no mūlapupphaphalāni gaṇhantehi ciraṃ kīḷitaṃ, tāni ajja ubhopi mayaṃ jahāma. Hatthikāti tātena amhākaṃ kīḷanatthāya katā hatthikā.

    តំ ឯវំ បរិទេវមានមេវ សទ្ធិំ ភគិនិយា ជូជកោ អាគន្ត្វា បោថេន្តោ គហេត្វា បក្កាមិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Taṃ evaṃ paridevamānameva saddhiṃ bhaginiyā jūjako āgantvā pothento gahetvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១៤៨.

    2148.

    ‘‘នីយមានា កុមារា តេ, បិតរំ ឯតទព្រវុំ;

    ‘‘Nīyamānā kumārā te, pitaraṃ etadabravuṃ;

    អម្មំ អារោគ្យំ វជ្ជាសិ, ត្វញ្ច តាត សុខី ភវ។

    Ammaṃ ārogyaṃ vajjāsi, tvañca tāta sukhī bhava.

    ២១៤៩.

    2149.

    ‘‘ឥមេ នោ ហត្ថិកា អស្សា, ពលិពទ្ទា ច នោ ឥមេ;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    តានិ អម្មាយ ទជ្ជេសិ, សោកំ តេហិ វិនេស្សតិ។

    Tāni ammāya dajjesi, sokaṃ tehi vinessati.

    ២១៥០.

    2150.

    ‘‘ឥមេ នោ ហត្ថិកា អស្សា, ពលិពទ្ទា ច នោ ឥមេ;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    តានិ អម្មា ឧទិក្ខន្តី, សោកំ បដិវិនេស្សតី’’តិ។

    Tāni ammā udikkhantī, sokaṃ paṭivinessatī’’ti.

    តទា ពោធិសត្តស្ស បុត្តេ អារព្ភ ពលវសោកោ ឧប្បជ្ជិ, ហទយមំសំ ឧណ្ហំ អហោសិ។ សោ កេសរសីហេន គហិតមត្តវារណោ វិយ រាហុមុខំ បវិដ្ឋចន្ទោ វិយ ច កម្បមានោ សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា កលុនំ បរិទេវិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tadā bodhisattassa putte ārabbha balavasoko uppajji, hadayamaṃsaṃ uṇhaṃ ahosi. So kesarasīhena gahitamattavāraṇo viya rāhumukhaṃ paviṭṭhacando viya ca kampamāno sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi paṇṇasālaṃ pavisitvā kalunaṃ paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១៥១.

    2151.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, ទានំ ទត្វាន ខត្តិយោ;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, dānaṃ datvāna khattiyo;

    បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា, កលុនំ បរិទេវយី’’តិ។

    Paṇṇasālaṃ pavisitvā, kalunaṃ paridevayī’’ti.

    តតោ បរា មហាសត្តស្ស វិលាបគាថា ហោន្តិ –

    Tato parā mahāsattassa vilāpagāthā honti –

    ២១៥២.

    2152.

    ‘‘កំ ន្វជ្ជ ឆាតា តសិតា, ឧបរុច្ឆន្តិ ទារកា;

    ‘‘Kaṃ nvajja chātā tasitā, uparucchanti dārakā;

    សាយំ សំវេសនាកាលេ, កោ នេ ទស្សតិ ភោជនំ។

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, ko ne dassati bhojanaṃ.

    ២១៥៣.

    2153.

    ‘‘កំ ន្វជ្ជ ឆាតា តសិតា, ឧបរុច្ឆន្តិ ទារកា;

    ‘‘Kaṃ nvajja chātā tasitā, uparucchanti dārakā;

    សាយំ សំវេសនាកាលេ, ‘អម្មា ឆាតម្ហ ទេថ នោ’។

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, ‘ammā chātamha detha no’.

    ២១៥៤.

    2154.

    ‘‘កថំ នុ បថំ គច្ឆន្តិ, បត្តិកា អនុបាហនា;

    ‘‘Kathaṃ nu pathaṃ gacchanti, pattikā anupāhanā;

    សន្តា សូនេហិ បាទេហិ, កោ នេ ហត្ថេ គហេស្សតិ។

    Santā sūnehi pādehi, ko ne hatthe gahessati.

    ២១៥៥.

    2155.

    ‘‘កថំ នុ សោ ន លជ្ជេយ្យ, សម្មុខា បហរំ មម;

    ‘‘Kathaṃ nu so na lajjeyya, sammukhā paharaṃ mama;

    អទូសកានំ បុត្តានំ, អលជ្ជី វត ព្រាហ្មណោ។

    Adūsakānaṃ puttānaṃ, alajjī vata brāhmaṇo.

    ២១៥៦.

    2156.

    ‘‘យោបិ មេ ទាសិទាសស្ស, អញ្ញោ វា បន បេសិយោ;

    ‘‘Yopi me dāsidāsassa, añño vā pana pesiyo;

    តស្សាបិ សុវិហីនស្ស, កោ លជ្ជី បហរិស្សតិ។

    Tassāpi suvihīnassa, ko lajjī paharissati.

    ២១៥៧.

    2157.

    ‘‘វារិជស្សេវ មេ សតោ, ពទ្ធស្ស កុមិនាមុខេ;

    ‘‘Vārijasseva me sato, baddhassa kumināmukhe;

    អក្កោសតិ បហរតិ, បិយេ បុត្តេ អបស្សតោ’’តិ។

    Akkosati paharati, piye putte apassato’’ti.

    តត្ថ កំ ន្វជ្ជាតិ កំ នុ អជ្ជ។ ឧបរុច្ឆន្តីតិ សដ្ឋិយោជនមគ្គំ គន្ត្វា ឧបរោទិស្សន្តិ។ សំវេសនាកាលេតិ មហាជនស្ស បរិវេសនាកាលេ។ កោនេ ទស្សតីតិ កោ នេសំ ភោជនំ ទស្សតិ។ កថំ នុ បថំ គច្ឆន្តីតិ កថំ នុ សដ្ឋិយោជនមគ្គំ គមិស្សន្តិ។ បត្តិកាតិ ហត្ថិយានាទីហិ វិរហិតា។ អនុបាហនាតិ ឧបាហនមត្តេនបិ វិយុត្តា សុខុមាលបាទា។ គហេស្សតីតិ កិលមថវិនោទនត្ថាយ កោ គណ្ហិស្សតិ។ ទាសិទាសស្សាតិ ទាសិយា ទាសោ អស្ស។ អញ្ញោ វា បន បេសិយោតិ តស្សបិ ទាសោ, តស្សបិ ទាសោតិ ឯវំ ទាសបតិទាសបរម្បរាយ ‘‘យោ មយ្ហំ ចតុត្ថោ បេសិយោ បេសនការកោ អស្ស, តស្ស ឯវំ សុវិហីនស្សបិ អយំ វេស្សន្តរស្ស ទាសបតិទាសោ’’តិ ញត្វា។ កោ លជ្ជីតិ កោ លជ្ជាសម្បន្នោ បហរេយ្យ, យុត្តំ នុ ខោ តស្ស និល្លជ្ជស្ស មម បុត្តេ បហរិតុន្តិ។ វារិជស្សេវាតិ កុមិនាមុខេ ពទ្ធស្ស មច្ឆស្សេវ សតោ មម។ អបស្សតោតិ អ-ការោ និបាតមត្តោ, បស្សន្តស្សេវ បិយបុត្តេ អក្កោសតិ ចេវ បហរតិ ច, អហោ វត ទារុណោតិ។

    Tattha kaṃ nvajjāti kaṃ nu ajja. Uparucchantīti saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā uparodissanti. Saṃvesanākāleti mahājanassa parivesanākāle. Kone dassatīti ko nesaṃ bhojanaṃ dassati. Kathaṃ nu pathaṃ gacchantīti kathaṃ nu saṭṭhiyojanamaggaṃ gamissanti. Pattikāti hatthiyānādīhi virahitā. Anupāhanāti upāhanamattenapi viyuttā sukhumālapādā. Gahessatīti kilamathavinodanatthāya ko gaṇhissati. Dāsidāsassāti dāsiyā dāso assa. Añño vā pana pesiyoti tassapi dāso, tassapi dāsoti evaṃ dāsapatidāsaparamparāya ‘‘yo mayhaṃ catuttho pesiyo pesanakārako assa, tassa evaṃ suvihīnassapi ayaṃ vessantarassa dāsapatidāso’’ti ñatvā. Ko lajjīti ko lajjāsampanno pahareyya, yuttaṃ nu kho tassa nillajjassa mama putte paharitunti. Vārijassevāti kumināmukhe baddhassa macchasseva sato mama. Apassatoti a-kāro nipātamatto, passantasseva piyaputte akkosati ceva paharati ca, aho vata dāruṇoti.

    អថស្ស កុមារេសុ សិនេហេន ឯវំ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ មម បុត្តេ អតិវិយ វិហេឋេតិ, សោកំ សន្ធារេតុំ ន សក្កោមិ, ព្រាហ្មណំ អនុពន្ធិត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេត្វា អានេស្សាមិ តេ កុមារេ’’តិ ។ តតោ ‘‘អដ្ឋានមេតំ កុមារានំ បីឡនំ អតិទុក្ខន្តិ ទានំ ទត្វា បច្ឆានុតប្បំ នាម សតំ ធម្មោ ន ហោតី’’តិ ចិន្តេសិ។ តទត្ថជោតនា ឥមា ទ្វេ បរិវិតក្កគាថា នាម ហោន្តិ –

    Athassa kumāresu sinehena evaṃ parivitakko udapādi ‘‘ayaṃ brāhmaṇo mama putte ativiya viheṭheti, sokaṃ sandhāretuṃ na sakkomi, brāhmaṇaṃ anubandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā ānessāmi te kumāre’’ti . Tato ‘‘aṭṭhānametaṃ kumārānaṃ pīḷanaṃ atidukkhanti dānaṃ datvā pacchānutappaṃ nāma sataṃ dhammo na hotī’’ti cintesi. Tadatthajotanā imā dve parivitakkagāthā nāma honti –

    ២១៥៨.

    2158.

    ‘‘អទុ ចាបំ គហេត្វាន, ខគ្គំ ពន្ធិយ វាមតោ;

    ‘‘Adu cāpaṃ gahetvāna, khaggaṃ bandhiya vāmato;

    អានេស្សាមិ សកេ បុត្តេ, បុត្តានញ្ហិ វធោ ទុខោ។

    Ānessāmi sake putte, puttānañhi vadho dukho.

    ២១៥៩.

    2159.

    ‘‘អដ្ឋានមេតំ ទុក្ខរូបំ, យំ កុមារា វិហញ្ញរេ;

    ‘‘Aṭṭhānametaṃ dukkharūpaṃ, yaṃ kumārā vihaññare;

    សតញ្ច ធម្មមញ្ញាយ, កោ ទត្វា អនុតប្បតី’’តិ។

    Satañca dhammamaññāya, ko datvā anutappatī’’ti.

    តត្ថ សតន្តិ បុព្ពពោធិសត្តានំ បវេណិធម្មំ។

    Tattha satanti pubbabodhisattānaṃ paveṇidhammaṃ.

    សោ កិរ តស្មិំ ខណេ ពោធិសត្តានំ បវេណិំ អនុស្សរិ។ តតោ ‘‘សព្ពពោធិសត្តានំ ធនបរិច្ចាគំ , អង្គបរិច្ចាគំ , បុត្តបរិច្ចាគំ, ភរិយបរិច្ចាគំ, ជីវិតបរិច្ចាគន្តិ ឥមេ បញ្ច មហាបរិច្ចាគេ អបរិច្ចជិត្វា ពុទ្ធភូតបុព្ពោ នាម នត្ថិ។ អហម្បិ តេសំ អព្ភន្តរោ ហោមិ, មយាបិ បិយបុត្តធីតរោ អទត្វា ន សក្កា ពុទ្ធេន ភវិតុ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘កិំ ត្វំ វេស្សន្តរ បរេសំ ទាសត្ថាយ ទិន្នបុត្តានំ ទុក្ខភាវំ ន ជានាសិ, យេន ព្រាហ្មណំ អនុពន្ធិត្វា ជីវិតក្ខយំ បាបេស្សាមីតិ សញ្ញំ ឧប្បាទេសិ, ទានំ ទត្វា បច្ឆានុតប្បោ នាម តវ នានុរូបោ’’តិ ឯវំ អត្តានំ បរិភាសិត្វា ‘‘សចេបិ ឯសោ កុមារេ មារេស្សតិ, ទិន្នកាលតោ បដ្ឋាយ មម ន កិញ្ចិ ហោតី’’តិ ទឡ្ហសមាទានំ អធិដ្ឋាយ បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា បណ្ណសាលទ្វារេ បាសាណផលកេ កញ្ចនបដិមា វិយ និសីទិ។ ជូជកោបិ ពោធិសត្តស្ស សម្មុខេ កុមារេ បោថេត្វា នេតិ។ តតោ កុមារោ វិលបន្តោ អាហ –

    So kira tasmiṃ khaṇe bodhisattānaṃ paveṇiṃ anussari. Tato ‘‘sabbabodhisattānaṃ dhanapariccāgaṃ , aṅgapariccāgaṃ , puttapariccāgaṃ, bhariyapariccāgaṃ, jīvitapariccāganti ime pañca mahāpariccāge apariccajitvā buddhabhūtapubbo nāma natthi. Ahampi tesaṃ abbhantaro homi, mayāpi piyaputtadhītaro adatvā na sakkā buddhena bhavitu’’nti cintetvā ‘‘kiṃ tvaṃ vessantara paresaṃ dāsatthāya dinnaputtānaṃ dukkhabhāvaṃ na jānāsi, yena brāhmaṇaṃ anubandhitvā jīvitakkhayaṃ pāpessāmīti saññaṃ uppādesi, dānaṃ datvā pacchānutappo nāma tava nānurūpo’’ti evaṃ attānaṃ paribhāsitvā ‘‘sacepi eso kumāre māressati, dinnakālato paṭṭhāya mama na kiñci hotī’’ti daḷhasamādānaṃ adhiṭṭhāya paṇṇasālato nikkhamitvā paṇṇasāladvāre pāsāṇaphalake kañcanapaṭimā viya nisīdi. Jūjakopi bodhisattassa sammukhe kumāre pothetvā neti. Tato kumāro vilapanto āha –

    ២១៦០.

    2160.

    ‘‘សច្ចំ កិរេវមាហំសុ, នរា ឯកច្ចិយា ឥធ;

    ‘‘Saccaṃ kirevamāhaṃsu, narā ekacciyā idha;

    យស្ស នត្ថិ សកា មាតា, យថា នត្ថិ តថេវ សោ។

    Yassa natthi sakā mātā, yathā natthi tatheva so.

    ២១៦១.

    2161.

    ‘‘ឯហិ កណ្ហេ មរិស្សាម, នត្ថត្ថោ ជីវិតេន នោ;

    ‘‘Ehi kaṇhe marissāma, natthattho jīvitena no;

    ទិន្នម្ហាតិ ជនិន្ទេន, ព្រាហ្មណស្ស ធនេសិនោ;

    Dinnamhāti janindena, brāhmaṇassa dhanesino;

    អច្ចាយិកស្ស លុទ្ទស្ស, យោ នោ គាវោវ សុម្ភតិ។

    Accāyikassa luddassa, yo no gāvova sumbhati.

    ២១៦២.

    2162.

    ‘‘ឥមេ តេ ជម្ពុកា រុក្ខា, វេទិសា សិន្ទុវារកា;

    ‘‘Ime te jambukā rukkhā, vedisā sinduvārakā;

    វិវិធានិ រុក្ខជាតានិ, តានិ កណ្ហេ ជហាមសេ។

    Vividhāni rukkhajātāni, tāni kaṇhe jahāmase.

    ២១៦៣.

    2163.

    ‘‘អស្សត្ថា បនសា ចេមេ, និគ្រោធា ច កបិត្ថនា;

    ‘‘Assatthā panasā ceme, nigrodhā ca kapitthanā;

    វិវិធានិ ផលជាតានិ, តានិ កណ្ហេ ជហាមសេ។

    Vividhāni phalajātāni, tāni kaṇhe jahāmase.

    ២១៦៤.

    2164.

    ‘‘ឥមេ តិដ្ឋន្តិ អារាមា, អយំ សីតូទកា នទី;

    ‘‘Ime tiṭṭhanti ārāmā, ayaṃ sītūdakā nadī;

    យត្ថស្សុ បុព្ពេ កីឡាម, តានិ កណ្ហេ ជហាមសេ។

    Yatthassu pubbe kīḷāma, tāni kaṇhe jahāmase.

    ២១៦៥.

    2165.

    ‘‘វិវិធានិ បុប្ផជាតានិ, អស្មិំ ឧបរិបព្ពតេ;

    ‘‘Vividhāni pupphajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    យានស្សុ បុព្ពេ ធារេម, តានិ កណ្ហេ ជហាមសេ។

    Yānassu pubbe dhārema, tāni kaṇhe jahāmase.

    ២១៦៦.

    2166.

    ‘‘វិវិធានិ ផលជាតានិ, អស្មិំ ឧបរិបព្ពតេ;

    ‘‘Vividhāni phalajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    យានស្សុ បុព្ពេ ភុញ្ជាម, តានិ កណ្ហេ ជហាមសេ។

    Yānassu pubbe bhuñjāma, tāni kaṇhe jahāmase.

    ២១៦៧.

    2167.

    ‘‘ឥមេ នោ ហត្ថិកា អស្សា, ពលិពទ្ទា ច នោ ឥមេ;

    ‘‘Ime no hatthikā assā, balibaddā ca no ime;

    យេហិស្សុ បុព្ពេ កីឡាម, តានិ កណ្ហេ ជហាមសេ’’តិ។

    Yehissu pubbe kīḷāma, tāni kaṇhe jahāmase’’ti.

    តត្ថ យស្សាតិ យស្ស សន្តិកេ សកា មាតា នត្ថិ។ បិតា អត្ថិ, យថា នត្ថិយេវ។

    Tattha yassāti yassa santike sakā mātā natthi. Pitā atthi, yathā natthiyeva.

    បុន ព្រាហ្មណោ ឯកស្មិំ វិសមដ្ឋានេ បក្ខលិត្វា បតិ។ តេសំ ហត្ថតោ ពន្ធនវល្លិ មុច្ចិត្វា គតា។ តេ បហដកុក្កុដា វិយ កម្បន្តា បលាយិត្វា ឯកវេគេនេវ បិតុ សន្តិកំ អាគមិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Puna brāhmaṇo ekasmiṃ visamaṭṭhāne pakkhalitvā pati. Tesaṃ hatthato bandhanavalli muccitvā gatā. Te pahaṭakukkuṭā viya kampantā palāyitvā ekavegeneva pitu santikaṃ āgamiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១៦៨.

    2168.

    ‘‘នីយមានា កុមារា តេ, ព្រាហ្មណស្ស បមុញ្ចិយ;

    ‘‘Nīyamānā kumārā te, brāhmaṇassa pamuñciya;

    តេន តេន បធាវិំសុ, ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ’’តិ។

    Tena tena padhāviṃsu, jālī kaṇhājinā cubho’’ti.

    តត្ថ តេន តេនាតិ តេន មុត្តខណេន យេន ទិសាភាគេន តេសំ បិតា អត្ថិ, តេន បធាវិំសុ, បធាវិត្វា បិតុ សន្តិកញ្ញេវ អាគមិំសូតិ អត្ថោ។

    Tattha tena tenāti tena muttakhaṇena yena disābhāgena tesaṃ pitā atthi, tena padhāviṃsu, padhāvitvā pitu santikaññeva āgamiṃsūti attho.

    ជូជកោ វេគេនុដ្ឋាយ វល្លិទណ្ឌហត្ថោ កប្បុដ្ឋានគ្គិ វិយ អវត្ថរន្តោ អាគន្ត្វា ‘‘អតិវិយ បលាយិតុំ ឆេកា តុម្ហេ’’តិ ហត្ថេ ពន្ធិត្វា បុន នេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Jūjako vegenuṭṭhāya vallidaṇḍahattho kappuṭṭhānaggi viya avattharanto āgantvā ‘‘ativiya palāyituṃ chekā tumhe’’ti hatthe bandhitvā puna nesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១៦៩.

    2169.

    ‘‘តតោ សោ រជ្ជុមាទាយ, ទណ្ឌញ្ចាទាយ ព្រាហ្មណោ;

    ‘‘Tato so rajjumādāya, daṇḍañcādāya brāhmaṇo;

    អាកោដយន្តោ តេ នេតិ, សិវិរាជស្ស បេក្ខតោ’’តិ។

    Ākoṭayanto te neti, sivirājassa pekkhato’’ti.

    ឯវំ នីយមានេសុ កណ្ហាជិនា និវត្តិត្វា ឱលោកេន្តី បិតរា សទ្ធិំ សល្លបិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ nīyamānesu kaṇhājinā nivattitvā olokentī pitarā saddhiṃ sallapi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១៧០.

    2170.

    ‘‘តំ តំ កណ្ហាជិនាវោច, អយំ មំ តាត ព្រាហ្មណោ;

    ‘‘Taṃ taṃ kaṇhājināvoca, ayaṃ maṃ tāta brāhmaṇo;

    លដ្ឋិយា បដិកោដេតិ, ឃរេ ជាតំវ ទាសិយំ។

    Laṭṭhiyā paṭikoṭeti, ghare jātaṃva dāsiyaṃ.

    ២១៧១.

    2171.

    ‘‘ន ចាយំ ព្រាហ្មណោ តាត, ធម្មិកា ហោន្តិ ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Na cāyaṃ brāhmaṇo tāta, dhammikā honti brāhmaṇā;

    យក្ខោ ព្រាហ្មណវណ្ណេន, ខាទិតុំ តាត នេតិ នោ;

    Yakkho brāhmaṇavaṇṇena, khādituṃ tāta neti no;

    នីយមានេ បិសាចេន, កិំ នុ តាត ឧទិក្ខសី’’តិ។

    Nīyamāne pisācena, kiṃ nu tāta udikkhasī’’ti.

    តត្ថ តន្តិ តំ បស្សមានំ និសិន្នំ បិតរំ សិវិរាជានំ។ ទាសិយន្តិ ទាសិកំ។ ខាទិតុន្តិ ខាទនត្ថាយ អយំ នោ គិរិទ្វារំ អសម្បត្តេយេវ ឧភោហិ ចក្ខូហិ រត្តលោហិតពិន្ទុំ បគ្ឃរន្តេហិ ខាទិស្សាមីតិ នេតិ, ត្វញ្ច ខាទិតុំ វា បចិតុំ វា នីយមានេ កិំ អម្ហេ ឧទិក្ខសិ, សព្ពទា សុខិតោ ហោហីតិ បរិទេវិ។

    Tattha tanti taṃ passamānaṃ nisinnaṃ pitaraṃ sivirājānaṃ. Dāsiyanti dāsikaṃ. Khāditunti khādanatthāya ayaṃ no giridvāraṃ asampatteyeva ubhohi cakkhūhi rattalohitabinduṃ paggharantehi khādissāmīti neti, tvañca khādituṃ vā pacituṃ vā nīyamāne kiṃ amhe udikkhasi, sabbadā sukhito hohīti paridevi.

    ទហរកុមារិកាយ វិលបន្តិយា កម្បមានាយ គច្ឆន្តិយា មហាសត្តស្ស ពលវសោកោ ឧប្បជ្ជិ, ហទយវត្ថុ ឧណ្ហំ អហោសិ។ នាសិកាយ អប្បហោន្តិយា មុខេន ឧណ្ហេ អស្សាសបស្សាសេ វិស្សជ្ជេសិ។ អស្សូនិ លោហិតពិន្ទូនិ ហុត្វា នេត្តេហិ និក្ខមិំសុ។ សោ ‘‘ឥទំ ឯវរូបំ ទុក្ខំ សិនេហទោសេន ជាតំ, ន អញ្ញេន ការណេន។ សិនេហំ អកត្វា មជ្ឈត្តេនេវ ភវិតព្ព’’ន្តិ តថារូបំ សោកំ អត្តនោ ញាណពលេន វិនោទេត្វា បកតិនិសិន្នាការេនេវ និសីទិ។ គិរិទ្វារំ អសម្បត្តាយេវ កុមារិកា វិលបន្តី អគមាសិ។

    Daharakumārikāya vilapantiyā kampamānāya gacchantiyā mahāsattassa balavasoko uppajji, hadayavatthu uṇhaṃ ahosi. Nāsikāya appahontiyā mukhena uṇhe assāsapassāse vissajjesi. Assūni lohitabindūni hutvā nettehi nikkhamiṃsu. So ‘‘idaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ sinehadosena jātaṃ, na aññena kāraṇena. Sinehaṃ akatvā majjhatteneva bhavitabba’’nti tathārūpaṃ sokaṃ attano ñāṇabalena vinodetvā pakatinisinnākāreneva nisīdi. Giridvāraṃ asampattāyeva kumārikā vilapantī agamāsi.

    ២១៧២.

    2172.

    ‘‘ឥមេ នោ បាទកា ទុក្ខា, ទីឃោ ចទ្ធា សុទុគ្គមោ;

    ‘‘Ime no pādakā dukkhā, dīgho caddhā suduggamo;

    នីចេ ចោលម្ពតេ សូរិយោ, ព្រាហ្មណោ ច ធារេតិ នោ។

    Nīce colambate sūriyo, brāhmaṇo ca dhāreti no.

    ២១៧៣.

    2173.

    ‘‘ឱកន្ទាមសេ ភូតានិ, បព្ពតានិ វនានិ ច;

    ‘‘Okandāmase bhūtāni, pabbatāni vanāni ca;

    សរស្ស សិរសា វន្ទាម, សុបតិត្ថេ ច អាបកេ។

    Sarassa sirasā vandāma, supatitthe ca āpake.

    ២១៧៤.

    2174.

    ‘‘តិណលតានិ ឱសធ្យោ, បព្ពតានិ វនានិ ច;

    ‘‘Tiṇalatāni osadhyo, pabbatāni vanāni ca;

    អម្មំ អារោគ្យំ វជ្ជាថ, អយំ នោ នេតិ ព្រាហ្មណោ។

    Ammaṃ ārogyaṃ vajjātha, ayaṃ no neti brāhmaṇo.

    ២១៧៥.

    2175.

    ‘‘វជ្ជន្តុ ភោន្តោ អម្មញ្ច, មទ្ទិំ អស្មាក មាតរំ;

    ‘‘Vajjantu bhonto ammañca, maddiṃ asmāka mātaraṃ;

    សចេ អនុបតិតុកាមាសិ, ខិប្បំ អនុបតិយាសិ នោ។

    Sace anupatitukāmāsi, khippaṃ anupatiyāsi no.

    ២១៧៦.

    2176.

    ‘‘អយំ ឯកបទី ឯតិ, ឧជុំ គច្ឆតិ អស្សមំ;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī eti, ujuṃ gacchati assamaṃ;

    តមេវានុបតេយ្យាសិ, អបិ បស្សេសិ នេ លហុំ។

    Tamevānupateyyāsi, api passesi ne lahuṃ.

    ២១៧៧.

    2177.

    ‘‘អហោ វត រេ ជដិនី, វនមូលផលហារិកេ;

    ‘‘Aho vata re jaṭinī, vanamūlaphalahārike;

    សុញ្ញំ ទិស្វាន អស្សមំ, តំ តេ ទុក្ខំ ភវិស្សតិ។

    Suññaṃ disvāna assamaṃ, taṃ te dukkhaṃ bhavissati.

    ២១៧៨.

    2178.

    ‘‘អតិវេលំ នុ អម្មាយ, ឧញ្ឆា លទ្ធោ អនប្បកោ;

    ‘‘Ativelaṃ nu ammāya, uñchā laddho anappako;

    យា នោ ពទ្ធេ ន ជានាសិ, ព្រាហ្មណេន ធនេសិនា។

    Yā no baddhe na jānāsi, brāhmaṇena dhanesinā.

    ២១៧៩.

    2179.

    ‘‘អច្ចាយិកេន លុទ្ទេន, យោ នោ គាវោវ សុម្ភតិ;

    ‘‘Accāyikena luddena, yo no gāvova sumbhati;

    អបជ្ជ អម្មំ បស្សេមុ, សាយំ ឧញ្ឆាតោ អាគតំ។

    Apajja ammaṃ passemu, sāyaṃ uñchāto āgataṃ.

    ២១៨០.

    2180.

    ‘‘ទជ្ជា អម្មា ព្រាហ្មណស្ស, ផលំ ខុទ្ទេន មិស្សិតំ;

    ‘‘Dajjā ammā brāhmaṇassa, phalaṃ khuddena missitaṃ;

    តទាយំ អសិតោ ធាតោ, ន ពាឡ្ហំ ធារយេយ្យ នោ។

    Tadāyaṃ asito dhāto, na bāḷhaṃ dhārayeyya no.

    ២១៨១.

    2181.

    ‘‘សូនា ច វត នោ បាទា, ពាឡ្ហំ ធារេតិ ព្រាហ្មណោ;

    ‘‘Sūnā ca vata no pādā, bāḷhaṃ dhāreti brāhmaṇo;

    ឥតិ តត្ថ វិលបិំសុ, កុមារា មាតុគិទ្ធិនោ’’តិ។

    Iti tattha vilapiṃsu, kumārā mātugiddhino’’ti.

    តត្ថ បាទកាតិ ខុទ្ទកបាទា។ ឱកន្ទាមសេតិ អវកន្ទាម, អបចិតិំ នីចវុត្តិំ ទស្សេន្តា ជានាបេម។ សរស្សាតិ ឥមស្ស បទុមសរស្ស បរិគ្គាហកានេវ នាគកុលានិ សិរសា វន្ទាម។ សុបតិត្ថេ ច អាបកេតិ សុបតិត្ថាយ នទិយា អធិវត្ថា ទេវតាបិ វន្ទាម។ តិណលតានីតិ តិណានិ ច ឱលម្ពកលតាយោ ច។ ឱសធ្យោតិ ឱសធិយោ។ សព្ពត្ថ អធិវត្ថា ទេវតា សន្ធាយេវមាហ។ អនុបតិតុកាមាសីតិ សចេបិ សា អម្ហាកំ បទានុបទំ អាគន្តុកាមាសិ។ អបិ បស្សេសិ នេ លហុន្តិ អបិ នាម ឯតាយ ឯកបទិយា អនុបតមានា បុត្តកេ តេ លហុំ បស្សេយ្យាសីតិ ឯវំ តំ វទេយ្យាថាតិ។ ជដិនីតិ ពទ្ធជដំ អារព្ភ មាតរំ បរម្មុខាលបនេន អាលបន្តី អាហ។ អតិវេលន្តិ បមាណាតិក្កន្តំ កត្វា។ ឧញ្ឆាតិ ឧញ្ឆាចរិយាយ ។ ផលន្តិ វនមូលផលាផលំ។ ខុទ្ទេន មិស្សិតន្តិ ខុទ្ទកមធុនា មិស្សិតំ។ អសិតោតិ អសិតាសនោ បរិភុត្តផលោ។ ធាតោតិ សុហិតោ។ ន ពាឡ្ហំ ធារយេយ្យ នោតិ ន នោ ពាឡ្ហំ វេគេន នយេយ្យ។ មាតុគិទ្ធិនោតិ មាតរិ គិទ្ធេន សមន្នាគតា ពលវសិនេហា ឯវំ វិលវិំសូតិ។

    Tattha pādakāti khuddakapādā. Okandāmaseti avakandāma, apacitiṃ nīcavuttiṃ dassentā jānāpema. Sarassāti imassa padumasarassa pariggāhakāneva nāgakulāni sirasā vandāma. Supatitthe ca āpaketi supatitthāya nadiyā adhivatthā devatāpi vandāma. Tiṇalatānīti tiṇāni ca olambakalatāyo ca. Osadhyoti osadhiyo. Sabbattha adhivatthā devatā sandhāyevamāha. Anupatitukāmāsīti sacepi sā amhākaṃ padānupadaṃ āgantukāmāsi. Api passesi ne lahunti api nāma etāya ekapadiyā anupatamānā puttake te lahuṃ passeyyāsīti evaṃ taṃ vadeyyāthāti. Jaṭinīti baddhajaṭaṃ ārabbha mātaraṃ parammukhālapanena ālapantī āha. Ativelanti pamāṇātikkantaṃ katvā. Uñchāti uñchācariyāya . Phalanti vanamūlaphalāphalaṃ. Khuddena missitanti khuddakamadhunā missitaṃ. Asitoti asitāsano paribhuttaphalo. Dhātoti suhito. Na bāḷhaṃ dhārayeyya noti na no bāḷhaṃ vegena nayeyya. Mātugiddhinoti mātari giddhena samannāgatā balavasinehā evaṃ vilaviṃsūti.

    ទារកបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Dārakapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    មទ្ទីបព្ពវណ្ណនា

    Maddīpabbavaṇṇanā

    យំ បន តំ រញ្ញា បថវិំ ឧន្នាទេត្វា ព្រាហ្មណស្ស បិយបុត្តេសុ ទិន្នេសុ យាវ ព្រហ្មលោកា ឯកកោលាហលំ ជាតំ, តេនបិ ភិជ្ជមានហទយា វិយ ហិមវន្តវាសិនោ ទេវា តេសំ ព្រាហ្មណេន និយមានានំ តំ វិលាបំ សុត្វា មន្តយិំសុ ‘‘សចេ មទ្ទី កាលស្សេវ អស្សមំ អាគមិស្សតិ, តត្ថ បុត្តកេ អទិស្វា វេស្សន្តរំ បុច្ឆិត្វា ព្រាហ្មណស្ស ទិន្នភាវំ សុត្វា ពលវសិនេហេន បទានុបទំ ធាវិត្វា មហន្តំ ទុក្ខំ អនុភវេយ្យា’’តិ។ អថ តេ តយោ ទេវបុត្តេ ‘‘តុម្ហេ សីហព្យគ្ឃទីបិវេសេ និម្មិនិត្វា ទេវិយា អាគមនមគ្គំ សន្និរុម្ភិត្វា យាចិយមានាបិ យាវ សូរិយត្ថង្គមនា មគ្គំ អទត្វា យថា ចន្ទាលោកេន អស្សមំ បវិសិស្សតិ, ឯវមស្សា សីហាទីនម្បិ អវិហេឋនត្ថាយ អារក្ខំ សុសំវិហិតំ ករេយ្យាថា’’តិ អាណាបេសុំ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Yaṃ pana taṃ raññā pathaviṃ unnādetvā brāhmaṇassa piyaputtesu dinnesu yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ jātaṃ, tenapi bhijjamānahadayā viya himavantavāsino devā tesaṃ brāhmaṇena niyamānānaṃ taṃ vilāpaṃ sutvā mantayiṃsu ‘‘sace maddī kālasseva assamaṃ āgamissati, tattha puttake adisvā vessantaraṃ pucchitvā brāhmaṇassa dinnabhāvaṃ sutvā balavasinehena padānupadaṃ dhāvitvā mahantaṃ dukkhaṃ anubhaveyyā’’ti. Atha te tayo devaputte ‘‘tumhe sīhabyagghadīpivese nimminitvā deviyā āgamanamaggaṃ sannirumbhitvā yāciyamānāpi yāva sūriyatthaṅgamanā maggaṃ adatvā yathā candālokena assamaṃ pavisissati, evamassā sīhādīnampi aviheṭhanatthāya ārakkhaṃ susaṃvihitaṃ kareyyāthā’’ti āṇāpesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២១៨២.

    2182.

    ‘‘តេសំ លាលប្បិតំ សុត្វា, តយោ វាឡា វនេ មិគា;

    ‘‘Tesaṃ lālappitaṃ sutvā, tayo vāḷā vane migā;

    សីហោ ព្យគ្ឃោ ច ទីបិ ច, ឥទំ វចនមព្រវុំ។

    Sīho byaggho ca dīpi ca, idaṃ vacanamabravuṃ.

    ២១៨៣.

    2183.

    ‘‘មា ហេវ នោ រាជបុត្តី, សាយំ ឧញ្ឆាតោ អាគមា;

    ‘‘Mā heva no rājaputtī, sāyaṃ uñchāto āgamā;

    មា ហេវម្ហាក និព្ភោគេ, ហេឋយិត្ថ វនេ មិគា។

    Mā hevamhāka nibbhoge, heṭhayittha vane migā.

    ២១៨៤.

    2184.

    ‘‘សីហោ ចេ នំ វិហេឋេយ្យ, ព្យគ្ឃោ ទីបិ ច លក្ខណំ;

    ‘‘Sīho ce naṃ viheṭheyya, byaggho dīpi ca lakkhaṇaṃ;

    នេវ ជាលីកុមារស្ស, កុតោ កណ្ហាជិនា សិយា;

    Neva jālīkumārassa, kuto kaṇhājinā siyā;

    ឧភយេនេវ ជីយេថ, បតិំ បុត្តេ ច លក្ខណា’’តិ។

    Ubhayeneva jīyetha, patiṃ putte ca lakkhaṇā’’ti.

    តត្ថ ឥទំ វចនមព្រវុន្តិ ‘‘តុម្ហេ តយោ ជនា សីហោ ច ព្យគ្ឃោ ច ទីបិ ចាតិ ឯវំ តយោ វាឡា វនេ មិគា ហោថា’’តិ ឥទំ តា ទេវតា តយោ ទេវបុត្តេ វចនមព្រវុំ។ មា ហេវ នោតិ មទ្ទី រាជបុត្តី ឧញ្ឆាតោ សាយំ មា អាគមិ, ចន្ទាលោកេន សាយំ អាគច្ឆតូតិ វទន្តិ។ មា ហេវម្ហាក និព្ភោគេតិ អម្ហាកំ និព្ភោគេ វិជិតេ វនឃដាយំ មា នំ កោចិបិ វនេ វាឡមិគោ វិហេឋេសិ។ ន យថា វិហេឋេតិ, ឯវមស្សា អារក្ខំ គណ្ហថាតិ វទន្តិ។ សីហោ ចេ នន្តិ សចេ ហិ តំ អនារក្ខំ សីហាទីសុ កោចិ វិហេឋេយ្យ, អថស្សា ជីវិតក្ខយំ បត្តាយ នេវ ជាលិកុមារោ អស្ស, កុតោ កណ្ហាជិនា សិយា។ ឯវំ សា លក្ខណសម្បន្នា ឧភយេនេវ ជីយេថ បតិំ បុត្តេ ចាតិ ទ្វីហិ កោដ្ឋាសេហិ ជីយេថេវ, តស្មា សុសំវិហិតមស្សា អារក្ខំ ករោថាតិ។

    Tattha idaṃ vacanamabravunti ‘‘tumhe tayo janā sīho ca byaggho ca dīpi cāti evaṃ tayo vāḷā vane migā hothā’’ti idaṃ tā devatā tayo devaputte vacanamabravuṃ. Mā heva noti maddī rājaputtī uñchāto sāyaṃ mā āgami, candālokena sāyaṃ āgacchatūti vadanti. Mā hevamhāka nibbhogeti amhākaṃ nibbhoge vijite vanaghaṭāyaṃ mā naṃ kocipi vane vāḷamigo viheṭhesi. Na yathā viheṭheti, evamassā ārakkhaṃ gaṇhathāti vadanti. Sīho ce nanti sace hi taṃ anārakkhaṃ sīhādīsu koci viheṭheyya, athassā jīvitakkhayaṃ pattāya neva jālikumāro assa, kuto kaṇhājinā siyā. Evaṃ sā lakkhaṇasampannā ubhayeneva jīyetha patiṃ putte cāti dvīhi koṭṭhāsehi jīyetheva, tasmā susaṃvihitamassā ārakkhaṃ karothāti.

    អថ តេ តយោ ទេវបុត្តា ‘‘សាធូ’’តិ តាសំ ទេវតានំ តំ វចនំ បដិស្សុណិត្វា សីហព្យគ្ឃទីបិនោ ហុត្វា អាគន្ត្វា តស្សា អាគមនមគ្គេ បដិបាដិយា និបជ្ជិំសុ។ មទ្ទីបិ ខោ ‘‘អជ្ជ មយា ទុស្សុបិនោ ទិដ្ឋោ, កាលស្សេវ មូលផលាផលំ គហេត្វា អស្សមំ គមិស្សាមី’’តិ កម្បមានា មូលផលាផលានិ ឧបធារេសិ។ អថស្សា ហត្ថតោ ខណិត្តិ បតិ, តថា អំសតោ ឧគ្គីវញ្ច បតិ, ទក្ខិណក្ខិច ផន្ទតិ, ផលិនោ រុក្ខា អផលា វិយ អផលា ច ផលិនោ វិយ ខាយិំសុ, ទស ទិសា ន បញ្ញាយិំសុ។ សា ‘‘កិំ នុ ខោ ឥទំ, បុព្ពេ អភូតបុព្ពំ អជ្ជ មេ ហោតិ, កិំ ភវិស្សតិ, មយ្ហំ វា អន្តរាយោ ភវិស្សតិ, មម បុត្តានំ វា, ឧទាហុ វេស្សន្តរស្សា’’តិ ចិន្តេត្វា អាហ –

    Atha te tayo devaputtā ‘‘sādhū’’ti tāsaṃ devatānaṃ taṃ vacanaṃ paṭissuṇitvā sīhabyagghadīpino hutvā āgantvā tassā āgamanamagge paṭipāṭiyā nipajjiṃsu. Maddīpi kho ‘‘ajja mayā dussupino diṭṭho, kālasseva mūlaphalāphalaṃ gahetvā assamaṃ gamissāmī’’ti kampamānā mūlaphalāphalāni upadhāresi. Athassā hatthato khaṇitti pati, tathā aṃsato uggīvañca pati, dakkhiṇakkhica phandati, phalino rukkhā aphalā viya aphalā ca phalino viya khāyiṃsu, dasa disā na paññāyiṃsu. Sā ‘‘kiṃ nu kho idaṃ, pubbe abhūtapubbaṃ ajja me hoti, kiṃ bhavissati, mayhaṃ vā antarāyo bhavissati, mama puttānaṃ vā, udāhu vessantarassā’’ti cintetvā āha –

    ២១៨៥.

    2185.

    ‘‘ខណិត្តិកំ មេ បតិតំ, ទក្ខិណក្ខិ ច ផន្ទតិ;

    ‘‘Khaṇittikaṃ me patitaṃ, dakkhiṇakkhi ca phandati;

    អផលា ផលិនោ រុក្ខា, សព្ពា មុយ្ហន្តិ មេ ទិសា’’តិ។

    Aphalā phalino rukkhā, sabbā muyhanti me disā’’ti.

    ឯវំ សា បរិទេវន្តី បក្កាមិ។

    Evaṃ sā paridevantī pakkāmi.

    ២១៨៦.

    2186.

    ‘‘តស្សា សាយន្ហកាលស្មិំ, អស្សមាគមនំ បតិ;

    ‘‘Tassā sāyanhakālasmiṃ, assamāgamanaṃ pati;

    អត្ថង្គតម្ហិ សូរិយេ, វាឡា បន្ថេ ឧបដ្ឋហុំ។

    Atthaṅgatamhi sūriye, vāḷā panthe upaṭṭhahuṃ.

    ២១៨៧.

    2187.

    ‘‘នីចេ ចោលម្ពតេ សូរិយោ, ទូរេ ច វត អស្សមោ;

    ‘‘Nīce colambate sūriyo, dūre ca vata assamo;

    យញ្ច នេសំ ឥតោ ហស្សំ, តំ តេ ភុញ្ជេយ្យុ ភោជនំ។

    Yañca nesaṃ ito hassaṃ, taṃ te bhuñjeyyu bhojanaṃ.

    ២១៨៨.

    2188.

    ‘‘សោ នូន ខត្តិយោ ឯកោ, បណ្ណសាលាយ អច្ឆតិ;

    ‘‘So nūna khattiyo eko, paṇṇasālāya acchati;

    តោសេន្តោ ទារកេ ឆាតេ, មមំ ទិស្វា អនាយតិំ។

    Tosento dārake chāte, mamaṃ disvā anāyatiṃ.

    ២១៨៩.

    2189.

    ‘‘តេ នូន បុត្តកា មយ្ហំ, កបណាយ វរាកិយា;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    សាយំ សំវេសនាកាលេ, ខីរបីតាវ អច្ឆរេ។

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, khīrapītāva acchare.

    ២១៩០.

    2190.

    ‘‘តេ នូន បុត្តកា មយ្ហំ, កបណាយ វរាកិយា;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    សាយំ សំវេសនាកាលេ, វារិបីតាវ អច្ឆរេ។

    Sāyaṃ saṃvesanākāle, vāripītāva acchare.

    ២១៩១.

    2191.

    ‘‘តេ នូន បុត្តកា មយ្ហំ, កបណាយ វរាកិយា;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តិ, វច្ឆា ពាលាវ មាតរំ។

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, vacchā bālāva mātaraṃ.

    ២១៩២.

    2192.

    ‘‘តេ នូន បុត្តកា មយ្ហំ, កបណាយ វរាកិយា;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តិ, ហំសាវុបរិបល្លលេ។

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, haṃsāvuparipallale.

    ២១៩៣.

    2193.

    ‘‘តេ នូន បុត្តកា មយ្ហំ, កបណាយ វរាកិយា;

    ‘‘Te nūna puttakā mayhaṃ, kapaṇāya varākiyā;

    បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តិ, អស្សមស្សាវិទូរតោ។

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, assamassāvidūrato.

    ២១៩៤.

    2194.

    ‘‘ឯកាយនោ ឯកបថោ, សរា សោព្ភា ច បស្សតោ;

    ‘‘Ekāyano ekapatho, sarā sobbhā ca passato;

    អញ្ញំ មគ្គំ ន បស្សាមិ, យេន គច្ឆេយ្យ អស្សមំ។

    Aññaṃ maggaṃ na passāmi, yena gaccheyya assamaṃ.

    ២១៩៥.

    2195.

    ‘‘មិគា នមត្ថុ រាជានោ, កាននស្មិំ មហព្ពលា;

    ‘‘Migā namatthu rājāno, kānanasmiṃ mahabbalā;

    ធម្មេន ភាតរោ ហោថ, មគ្គំ មេ ទេថ យាចិតា។

    Dhammena bhātaro hotha, maggaṃ me detha yācitā.

    ២១៩៦.

    2196.

    ‘‘អវរុទ្ធស្សាហំ ភរិយា, រាជបុត្តស្ស សិរីមតោ;

    ‘‘Avaruddhassāhaṃ bhariyā, rājaputtassa sirīmato;

    តំ ចាហំ នាតិមញ្ញាមិ, រាមំ សីតាវនុព្ពតា។

    Taṃ cāhaṃ nātimaññāmi, rāmaṃ sītāvanubbatā.

    ២១៩៧.

    2197.

    ‘‘តុម្ហេ ច បុត្តេ បស្សថ, សាយំ សំវេសនំ បតិ;

    ‘‘Tumhe ca putte passatha, sāyaṃ saṃvesanaṃ pati;

    អហញ្ច បុត្តេ បស្សេយ្យំ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Ahañca putte passeyyaṃ, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២១៩៨.

    2198.

    ‘‘ពហុំ ចិទំ មូលផលំ, ភក្ខោ ចាយំ អនប្បកោ;

    ‘‘Bahuṃ cidaṃ mūlaphalaṃ, bhakkho cāyaṃ anappako;

    តតោ ឧបឌ្ឍំ ទស្សាមិ, មគ្គំ មេ ទេថ យាចិតា។

    Tato upaḍḍhaṃ dassāmi, maggaṃ me detha yācitā.

    ២១៩៩.

    2199.

    ‘‘រាជបុត្តី ច នោ មាតា, រាជបុត្តោ ច នោ បិតា;

    ‘‘Rājaputtī ca no mātā, rājaputto ca no pitā;

    ធម្មេន ភាតរោ ហោថ, មគ្គំ មេ ទេថ យាចិតា’’តិ។

    Dhammena bhātaro hotha, maggaṃ me detha yācitā’’ti.

    តត្ថ តស្សាតិ តស្សា មម។ អស្សមាគមនំ បតីតិ អស្សមំ បដិច្ច សន្ធាយ អាគច្ឆន្តិយា។ ឧបដ្ឋហុន្តិ ឧដ្ឋាយ ឋិតា។ តេ កិរ បឋមំ បដិបាដិយា និបជ្ជិត្វា តាយ អាគមនកាលេ ឧដ្ឋាយ វិជម្ភិត្វា មគ្គំ រុម្ភន្តា បដិបាដិយា តិរិយំ អដ្ឋំសុ។ យញ្ច តេសន្តិ អហញ្ច យំ ឥតោ មូលផលាផលំ តេសំ ហរិស្សំ, តមេវ វេស្សន្តរោ ច ឧភោ បុត្តកា ចាតិ តេ តយោបិ ជនា ភុញ្ជេយ្យុំ, អញ្ញំ តេសំ ភោជនំ នត្ថិ។ អនាយតិន្តិ អនាគច្ឆន្តិំ មំ ញត្វា ឯកកោវ នូន ទារកេ តោសេន្តោ និសិន្នោ។ សំវេសនាកាលេតិ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ អត្តនោ ខាទាបនបិវាបនកាលេ ខីរបីតាវាតិ យថា ខីរបីតា មិគបោតកា ខីរត្ថាយ កន្ទិត្វា តំ អលភិត្វា កន្ទន្តាវ និទ្ទំ ឱក្កមន្តិ, ឯវំ មេ បុត្តកា ផលាផលត្ថាយ កន្ទិត្វា តំ អលភិត្វា កន្ទន្តាវ និទ្ទំ ឧបគតា ភវិស្សន្តីតិ វទតិ។

    Tattha tassāti tassā mama. Assamāgamanaṃ patīti assamaṃ paṭicca sandhāya āgacchantiyā. Upaṭṭhahunti uṭṭhāya ṭhitā. Te kira paṭhamaṃ paṭipāṭiyā nipajjitvā tāya āgamanakāle uṭṭhāya vijambhitvā maggaṃ rumbhantā paṭipāṭiyā tiriyaṃ aṭṭhaṃsu. Yañca tesanti ahañca yaṃ ito mūlaphalāphalaṃ tesaṃ harissaṃ, tameva vessantaro ca ubho puttakā cāti te tayopi janā bhuñjeyyuṃ, aññaṃ tesaṃ bhojanaṃ natthi. Anāyatinti anāgacchantiṃ maṃ ñatvā ekakova nūna dārake tosento nisinno. Saṃvesanākāleti aññesu divasesu attano khādāpanapivāpanakāle khīrapītāvāti yathā khīrapītā migapotakā khīratthāya kanditvā taṃ alabhitvā kandantāva niddaṃ okkamanti, evaṃ me puttakā phalāphalatthāya kanditvā taṃ alabhitvā kandantāva niddaṃ upagatā bhavissantīti vadati.

    វារិបីតាវាតិ យថា បិបាសិតា មិគបោតកា បានីយត្ថាយ កន្ទិត្វា តំ អលភិត្វា កន្ទន្តាវ និទ្ទំ ឱក្កមន្តីតិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អច្ឆរេតិ អច្ឆន្តិ។ បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តីតិ មំ បច្ចុគ្គតា ហុត្វា តិដ្ឋន្តិ។ ‘‘បច្ចុគ្គន្តុនា’’តិបិ បាឋោ, បច្ចុគ្គន្ត្វាតិ អត្ថោ។ ឯកាយនោតិ ឯកស្សេវ អយនោ ឯកបទិកមគ្គោ។ ឯកបថោតិ សោ ច ឯកោវ, ទុតិយោ នត្ថិ, ឱក្កមិត្វា គន្តុំ ន សក្កា។ កស្មា? យស្មា សរា សោព្ភា ច បស្សតោ។ មិគា នមត្ថូតិ សា អញ្ញំ មគ្គំ អទិស្វា ‘‘ឯតេ យាចិត្វា បដិក្កមាបេស្សាមី’’តិ ផលបច្ឆិំ សីសតោ ឱតារេត្វា អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ នមស្សមានា ឯវមាហ។ ភាតរោតិ អហម្បិ មនុស្សរាជបុត្តី, តុម្ហីបិ មិគរាជបុត្តា, ឥតិ មេ ធម្មេន ភាតរោ ហោថ។

    Vāripītāvāti yathā pipāsitā migapotakā pānīyatthāya kanditvā taṃ alabhitvā kandantāva niddaṃ okkamantīti imināva nayena attho veditabbo. Acchareti acchanti. Paccuggatā maṃ tiṭṭhantīti maṃ paccuggatā hutvā tiṭṭhanti. ‘‘Paccuggantunā’’tipi pāṭho, paccuggantvāti attho. Ekāyanoti ekasseva ayano ekapadikamaggo. Ekapathoti so ca ekova, dutiyo natthi, okkamitvā gantuṃ na sakkā. Kasmā? Yasmā sarā sobbhā ca passato. Migā namatthūti sā aññaṃ maggaṃ adisvā ‘‘ete yācitvā paṭikkamāpessāmī’’ti phalapacchiṃ sīsato otāretvā añjaliṃ paggayha namassamānā evamāha. Bhātaroti ahampi manussarājaputtī, tumhīpi migarājaputtā, iti me dhammena bhātaro hotha.

    អវរុទ្ធស្សាតិ រដ្ឋតោ បព្ពាជិតស្ស។ រាមំ សីតាវនុព្ពតាតិ យថា ទសរថរាជបុត្តំ រាមំ តស្ស កនិដ្ឋភគិនី សីតាទេវី តស្សេវ អគ្គមហេសី ហុត្វា តំ អនុព្ពតា បតិទេវតា ហុត្វា អប្បមត្តា ឧបដ្ឋាសិ, តថា អហម្បិ វេស្សន្តរំ ឧបដ្ឋហាមិ, នាតិមញ្ញាមីតិ វទតិ។ តុម្ហេ ចាតិ តុម្ហេ ច មយ្ហំ មគ្គំ ទត្វា សាយំ គោចរគ្គហណកាលេ បុត្តេ បស្សថ, អហញ្ច អត្តនោ បុត្តេ បស្សេយ្យំ, ទេថ មេ មគ្គន្ថិ យាចតិ។

    Avaruddhassāti raṭṭhato pabbājitassa. Rāmaṃ sītāvanubbatāti yathā dasaratharājaputtaṃ rāmaṃ tassa kaniṭṭhabhaginī sītādevī tasseva aggamahesī hutvā taṃ anubbatā patidevatā hutvā appamattā upaṭṭhāsi, tathā ahampi vessantaraṃ upaṭṭhahāmi, nātimaññāmīti vadati. Tumhe cāti tumhe ca mayhaṃ maggaṃ datvā sāyaṃ gocaraggahaṇakāle putte passatha, ahañca attano putte passeyyaṃ, detha me magganthi yācati.

    អថ តេ តយោ ទេវបុត្តា វេលំ ឱលោកេត្វា ‘‘ឥទានិស្សា មគ្គំ ទាតុំ វេលា’’តិ ញត្វា ឧដ្ឋាយ អបគច្ឆិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Atha te tayo devaputtā velaṃ oloketvā ‘‘idānissā maggaṃ dātuṃ velā’’ti ñatvā uṭṭhāya apagacchiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២២០០.

    2200.

    ‘‘តស្សា លាលប្បមានាយ, ពហុំ ការុញ្ញសញ្ហិតំ;

    ‘‘Tassā lālappamānāya, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;

    សុត្វា នេលបតិំ វាចំ, វាឡា បន្ថា អបក្កមុ’’ន្តិ។

    Sutvā nelapatiṃ vācaṃ, vāḷā panthā apakkamu’’nti.

    តត្ថ នេលបតិន្តិ ន ឯលបតិំ ឯលបាតវិរហិតំ វិសដ្ឋំ មធុរវាចំ។

    Tattha nelapatinti na elapatiṃ elapātavirahitaṃ visaṭṭhaṃ madhuravācaṃ.

    សាបិ វាឡេសុ អបគតេសុ អស្សមំ អគមាសិ។ តទា ច បុណ្ណមុបោសថោ ហោតិ។ សា ចង្កមនកោដិំ បត្វា យេសុ យេសុ ឋានេសុ បុព្ពេ បុត្តេ បស្សតិ, តេសុ តេសុ ឋានេសុ អបស្សន្តី អាហ –

    Sāpi vāḷesu apagatesu assamaṃ agamāsi. Tadā ca puṇṇamuposatho hoti. Sā caṅkamanakoṭiṃ patvā yesu yesu ṭhānesu pubbe putte passati, tesu tesu ṭhānesu apassantī āha –

    ២២០១.

    2201.

    ‘‘ឥមម្ហិ នំ បទេសម្ហិ, បុត្តកា បំសុកុណ្ឋិតា;

    ‘‘Imamhi naṃ padesamhi, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តិ, វច្ឆា ពាលាវ មាតរំ។

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, vacchā bālāva mātaraṃ.

    ២២០២.

    2202.

    ‘‘ឥមម្ហិ នំ បទេសម្ហិ, បុត្តកា បំសុកុណ្ឋិតា;

    ‘‘Imamhi naṃ padesamhi, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តិ, ហំសាវុបរិបល្លលេ។

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, haṃsāvuparipallale.

    ២២០៣.

    2203.

    ‘‘ឥមម្ហិ នំ បទេសម្ហិ, បុត្តកា បំសុកុណ្ឋិតា;

    ‘‘Imamhi naṃ padesamhi, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    បច្ចុគ្គតា មំ តិដ្ឋន្តិ, អស្សមស្សាវិទូរតោ។

    Paccuggatā maṃ tiṭṭhanti, assamassāvidūrato.

    ២២០៤.

    2204.

    ‘‘ទ្វេ មិគា វិយ ឧក្កណ្ណា, សមន្តា មភិធាវិនោ;

    ‘‘Dve migā viya ukkaṇṇā, samantā mabhidhāvino;

    អានន្ទិនោ បមុទិតា, វគ្គមានាវ កម្បរេ;

    Ānandino pamuditā, vaggamānāva kampare;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២០៥.

    2205.

    ‘‘ឆកលីវ មិគី ឆាបំ, បក្ខី មុត្តាវ បញ្ជរា;

    ‘‘Chakalīva migī chāpaṃ, pakkhī muttāva pañjarā;

    ឱហាយ បុត្តេ និក្ខមិំ, សីហីវាមិសគិទ្ធិនី;

    Ohāya putte nikkhamiṃ, sīhīvāmisagiddhinī;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២០៦.

    2206.

    ‘‘ឥទំ នេសំ បទក្កន្តំ, នាគានមិវ បព្ពតេ;

    ‘‘Idaṃ nesaṃ padakkantaṃ, nāgānamiva pabbate;

    ចិតកា បរិកិណ្ណាយោ, អស្សមស្សាវិទូរតោ;

    Citakā parikiṇṇāyo, assamassāvidūrato;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២០៧.

    2207.

    ‘‘វាលិកាយបិ ឱកិណ្ណា, បុត្តកា បំសុកុណ្ឋិតា;

    ‘‘Vālikāyapi okiṇṇā, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    សមន្តា អភិធាវន្តិ, តេ ន បស្សាមិ ទារកេ។

    Samantā abhidhāvanti, te na passāmi dārake.

    ២២០៨.

    2208.

    ‘‘យេ មំ បុរេ បច្ចុដ្ឋេន្តិ, អរញ្ញា ទូរមាយតិំ;

    ‘‘Ye maṃ pure paccuṭṭhenti, araññā dūramāyatiṃ;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២០៩.

    2209.

    ‘‘ឆកលិំវ មិគិំ ឆាបា, បច្ចុគ្គន្តុន មាតរំ;

    ‘‘Chakaliṃva migiṃ chāpā, paccuggantuna mātaraṃ;

    ទូរេ មំ បវិលោកេន្តិ, តេ ន បស្សាមិ ទារកេ។

    Dūre maṃ pavilokenti, te na passāmi dārake.

    ២២១០.

    2210.

    ‘‘ឥទំ នេសំ កីឡនកំ, បតិតំ បណ្ឌុពេលុវំ;

    ‘‘Idaṃ nesaṃ kīḷanakaṃ, patitaṃ paṇḍubeluvaṃ;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២១១.

    2211.

    ‘‘ថនា ច មយ្ហិមេ បូរា, ឧរោ ច សម្បទាលតិ;

    ‘‘Thanā ca mayhime pūrā, uro ca sampadālati;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២១២.

    2212.

    ‘‘ឧច្ឆង្គេកោ វិចិនាតិ, ថនមេកាវលម្ពតិ;

    ‘‘Ucchaṅgeko vicināti, thanamekāvalambati;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២១៣.

    2213.

    ‘‘យស្សុ សាយន្ហសមយំ, បុត្តកា បំសុកុណ្ឋិតា;

    ‘‘Yassu sāyanhasamayaṃ, puttakā paṃsukuṇṭhitā;

    ឧច្ឆង្គេ មេ វិវត្តន្តិ, តេ ន បស្សាមិ ទារកេ។

    Ucchaṅge me vivattanti, te na passāmi dārake.

    ២២១៤.

    2214.

    ‘‘អយំ សោ អស្សមោ បុព្ពេ, សមជ្ជោ បដិភាតិ មំ;

    ‘‘Ayaṃ so assamo pubbe, samajjo paṭibhāti maṃ;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ អបស្សន្ត្យា, ភមតេ វិយ អស្សមោ។

    Tyajja putte apassantyā, bhamate viya assamo.

    ២២១៥.

    2215.

    ‘‘កិមិទំ អប្បសទ្ទោវ, អស្សមោ បដិភាតិ មំ;

    ‘‘Kimidaṃ appasaddova, assamo paṭibhāti maṃ;

    កាកោលាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា។

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ២២១៦.

    2216.

    ‘‘កិមិទំ អប្បសទ្ទោវ, អស្សមោ បដិភាតិ មំ;

    ‘‘Kimidaṃ appasaddova, assamo paṭibhāti maṃ;

    សកុណាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា’’តិ។

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā’’ti.

    តត្ថ នន្តិ និបាតមត្តំ។ បំសុកុណ្ឋិតាតិ បំសុមក្ខិតា។ បច្ចុគ្គតា មន្តិ មំ បច្ចុគ្គតា ហុត្វា។ ‘‘បច្ចុគ្គន្តុនា’’តិបិ បាឋោ, បច្ចុគ្គន្ត្វាឥច្ចេវ អត្ថោ។ ឧក្កណ្ណាតិ យថា មិគបោតកា មាតរំ ទិស្វា កណ្ណេ ឧក្ខិបិត្វា គីវំ បសារេត្វា មាតរំ ឧបគន្ត្វា ហដ្ឋតុដ្ឋា សមន្តា អភិធាវិនោ។ វគ្គមានាវ កម្បរេតិវជ្ជមានាយេវ មាតុ ហទយមំសំ កម្បេន្តិ វិយ ឯវំ បុព្ពេ មម បុត្តា។ ត្យជ្ជាតិ តេ អជ្ជ ន បស្សាមិ។ ឆកលីវ មិគី ឆាបន្តិ យថា ឆកលី ច មិគី ច បញ្ជរសង្ខាតា កុលាវកា មុត្តា បក្ខី ច អាមិសគិទ្ធិនី សីហី ច អត្តនោ ឆាបំ ឱហាយ គោចរាយ បក្កមន្តិ, តថាហម្បិ ឱហាយ បុត្តេ គោចរាយ និក្ខមិន្តិ វទតិ។ ឥទំ នេសំ បទក្កន្តន្តិ វស្សារត្តេ សានុបព្ពតេ នាគានំ បទវលញ្ជំ វិយ ឥទំ នេសំ កីឡនដ្ឋានេ អាធាវនបរិធាវនបទក្កន្តំ បញ្ញាយតិ។ ចិតកាតិ សញ្ចិតនិចិតា កវាលុកបុញ្ជា។ បរិកិណ្ណាយោតិ វិប្បកិណ្ណាយោ។ សមន្តា មភិធាវន្តីតិ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ សមន្តា អភិធាវន្តិ។

    Tattha nanti nipātamattaṃ. Paṃsukuṇṭhitāti paṃsumakkhitā. Paccuggatā manti maṃ paccuggatā hutvā. ‘‘Paccuggantunā’’tipi pāṭho, paccuggantvāicceva attho. Ukkaṇṇāti yathā migapotakā mātaraṃ disvā kaṇṇe ukkhipitvā gīvaṃ pasāretvā mātaraṃ upagantvā haṭṭhatuṭṭhā samantā abhidhāvino. Vaggamānāvakamparetivajjamānāyeva mātu hadayamaṃsaṃ kampenti viya evaṃ pubbe mama puttā. Tyajjāti te ajja na passāmi. Chakalīva migī chāpanti yathā chakalī ca migī ca pañjarasaṅkhātā kulāvakā muttā pakkhī ca āmisagiddhinī sīhī ca attano chāpaṃ ohāya gocarāya pakkamanti, tathāhampi ohāya putte gocarāya nikkhaminti vadati. Idaṃ nesaṃ padakkantanti vassāratte sānupabbate nāgānaṃ padavalañjaṃ viya idaṃ nesaṃ kīḷanaṭṭhāne ādhāvanaparidhāvanapadakkantaṃ paññāyati. Citakāti sañcitanicitā kavālukapuñjā. Parikiṇṇāyoti vippakiṇṇāyo. Samantā mabhidhāvantīti aññesu divasesu samantā abhidhāvanti.

    បច្ចុដ្ឋេន្តីតិ បច្ចុគ្គច្ឆន្តិ។ ទូរមាយតិន្តិ ទូរតោ អាគច្ឆន្តិំ។ ឆកលិំវ មិគិំ ឆាបាតិ អត្តនោ មាតរំ ឆកលិំ វិយ មិគិំ វិយ ច ឆាបា។ ឥទំ នេសំ កីឡនកន្តិ ហត្ថិរូបកាទីហិ កីឡន្តានំ ឥទញ្ច តេសំ ហត្ថតោ សុវណ្ណវណ្ណំ កីឡនពេលុវំ បរិគឡិត្វា បតិតំ។ មយ្ហិមេតិ មយ្ហំ ឥមេ ថនា ច ខីរស្ស បូរា។ ឧរោ ច សម្បទាលតីតិ ហទយញ្ច ផលតិ។ ឧច្ឆង្គេ មេ វិវត្តន្តីតិ មម ឧច្ឆង្គេ អាវត្តន្តិ វិវត្តន្តិ។ សមជ្ជោ បដិភាតិ មន្តិ សមជ្ជដ្ឋានំ វិយ មយ្ហំ ឧបដ្ឋាតិ។ ត្យជ្ជាតិ តេ អជ្ជ។ អបស្សន្ត្យាតិ អបស្សន្តិយា មម។ ភមតេ វិយាតិ កុលាលចក្កំ វិយ ភមតិ។ កាកោលាតិ វនកាកា។ មតា នូនាតិ អទ្ធា មតា វា កេនចិ នីតា វា ភវិស្សន្តិ។ សកុណាតិ អវសេសសកុណា។

    Paccuṭṭhentīti paccuggacchanti. Dūramāyatinti dūrato āgacchantiṃ. Chakaliṃva migiṃ chāpāti attano mātaraṃ chakaliṃ viya migiṃ viya ca chāpā. Idaṃ nesaṃ kīḷanakanti hatthirūpakādīhi kīḷantānaṃ idañca tesaṃ hatthato suvaṇṇavaṇṇaṃ kīḷanabeluvaṃ parigaḷitvā patitaṃ. Mayhimeti mayhaṃ ime thanā ca khīrassa pūrā. Uro ca sampadālatīti hadayañca phalati. Ucchaṅge me vivattantīti mama ucchaṅge āvattanti vivattanti. Samajjo paṭibhāti manti samajjaṭṭhānaṃ viya mayhaṃ upaṭṭhāti. Tyajjāti te ajja. Apassantyāti apassantiyā mama. Bhamate viyāti kulālacakkaṃ viya bhamati. Kākolāti vanakākā. Matā nūnāti addhā matā vā kenaci nītā vā bhavissanti. Sakuṇāti avasesasakuṇā.

    ឥតិ សា វិលបន្តី មហាសត្តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ផលបច្ឆិំ ឱតារេត្វា មហាសត្តំ តុណ្ហិមាសីនំ ទិស្វា ទារកេ ចស្ស សន្តិកេ អបស្សន្តី អាហ –

    Iti sā vilapantī mahāsattassa santikaṃ gantvā phalapacchiṃ otāretvā mahāsattaṃ tuṇhimāsīnaṃ disvā dārake cassa santike apassantī āha –

    ២២១៧.

    2217.

    ‘‘កិមិទំ តុណ្ហិភូតោសិ, អបិ រត្តេវ មេ មនោ;

    ‘‘Kimidaṃ tuṇhibhūtosi, api ratteva me mano;

    កាកោលាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា។

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ២២១៨.

    2218.

    ‘‘កិមិទំ តុណ្ហិភូតោសិ, អបិ រត្តេវ មេ មនោ;

    ‘‘Kimidaṃ tuṇhibhūtosi, api ratteva me mano;

    សកុណាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា។

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ២២១៩.

    2219.

    ‘‘កច្ចិ នុ មេ អយ្យបុត្ត, មិគា ខាទិំសុ ទារកេ;

    ‘‘Kacci nu me ayyaputta, migā khādiṃsu dārake;

    អរញ្ញេ ឥរិណេ វិវនេ, កេន នីតា មេ ទារកា។

    Araññe iriṇe vivane, kena nītā me dārakā.

    ២២២០.

    2220.

    ‘‘អទុ តេ បហិតា ទូតា, អទុ សុត្តា បិយំវទា;

    ‘‘Adu te pahitā dūtā, adu suttā piyaṃvadā;

    អទុ ពហិ នោ និក្ខន្តា, ខិឌ្ឌាសុ បសុតា នុ តេ។

    Adu bahi no nikkhantā, khiḍḍāsu pasutā nu te.

    ២២២១.

    2221.

    ‘‘នេវាសំ កេសា ទិស្សន្តិ, ហត្ថបាទា ច ជាលិនោ;

    ‘‘Nevāsaṃ kesā dissanti, hatthapādā ca jālino;

    សកុណានញ្ច ឱបាតោ, កេន នីតា មេ ទារកា’’តិ។

    Sakuṇānañca opāto, kena nītā me dārakā’’ti.

    តត្ថ អបិ រត្តេវ មេ មនោតិ អបិ ពលវបច្ចូសេ សុបិនំ បស្សន្តិយា វិយ មេ មនោ។ មិគាតិ សីហាទយោ វាឡមិគា។ ឥរិណេតិ និរោជេ។ វិវនេតិ វិវិត្តេ។ ទូតាតិ អទុ ជេតុត្តរនគរេ សិវិរញ្ញោ សន្តិកំ តយា ទូតា កត្វា បេសិតា។ សុត្តាតិ អន្តោបណ្ណសាលំ បវិសិត្វា សយិតា។ អទុ ពហិ នោតិ អទុ តេ ទារកា ខិឌ្ឌាបសុតា ហុត្វា ពហិ និក្ខន្តាតិ បុច្ឆតិ។ នេវាសំ កេសា ទិស្សន្តីតិ សាមិ វេស្សន្តរ, នេវ តេសំ កាឡញ្ជនវណ្ណា កេសា ទិស្សន្តិ។ ជាលិនោតិ កញ្ចនជាលវិចិត្តា ហត្ថបាទា។ សកុណានញ្ច ឱបាតោតិ ហិមវន្តបទេសេ ហត្ថិលិង្គសកុណា នាម អត្ថិ, តេ ឱបតិត្វា អាទាយ អាកាសេនេវ គច្ឆន្តិ។ តេន តំ បុច្ឆាមិ ‘‘កិំ តេហិ សកុណេហិ នីតា, ឥតោ អញ្ញេសម្បិ កេសញ្ចិ តេសំ សកុណានំ វិយ ឱបាតោ ជាតោ, អក្ខាហិ, កេន នីតា មេ ទារកា’’តិ?

    Tattha api ratteva me manoti api balavapaccūse supinaṃ passantiyā viya me mano. Migāti sīhādayo vāḷamigā. Iriṇeti niroje. Vivaneti vivitte. Dūtāti adu jetuttaranagare sivirañño santikaṃ tayā dūtā katvā pesitā. Suttāti antopaṇṇasālaṃ pavisitvā sayitā. Adu bahi noti adu te dārakā khiḍḍāpasutā hutvā bahi nikkhantāti pucchati. Nevāsaṃ kesā dissantīti sāmi vessantara, neva tesaṃ kāḷañjanavaṇṇā kesā dissanti. Jālinoti kañcanajālavicittā hatthapādā. Sakuṇānañca opātoti himavantapadese hatthiliṅgasakuṇā nāma atthi, te opatitvā ādāya ākāseneva gacchanti. Tena taṃ pucchāmi ‘‘kiṃ tehi sakuṇehi nītā, ito aññesampi kesañci tesaṃ sakuṇānaṃ viya opāto jāto, akkhāhi, kena nītā me dārakā’’ti?

    ឯវំ វុត្តេបិ មហាសត្តោ ន កិញ្ចិ អាហ។ អថ នំ សា ‘‘ទេវ, កស្មា មយា សទ្ធិំ ន កថេសិ, កោ មម ទោសោ’’តិ វត្វា អាហ –

    Evaṃ vuttepi mahāsatto na kiñci āha. Atha naṃ sā ‘‘deva, kasmā mayā saddhiṃ na kathesi, ko mama doso’’ti vatvā āha –

    ២២២២.

    2222.

    ‘‘ឥទំ តតោ ទុក្ខតរំ, សល្លវិទ្ធោ យថា វណោ;

    ‘‘Idaṃ tato dukkhataraṃ, sallaviddho yathā vaṇo;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២២៣.

    2223.

    ‘‘ឥទម្បិ ទុតិយំ សល្លំ, កម្បេតិ ហទយំ មម;

    ‘‘Idampi dutiyaṃ sallaṃ, kampeti hadayaṃ mama;

    យញ្ច បុត្តេ ន បស្សាមិ, ត្វញ្ច មំ នាភិភាសសិ។

    Yañca putte na passāmi, tvañca maṃ nābhibhāsasi.

    ២២២៤.

    2224.

    ‘‘អជ្ជេវ មេ ឥមំ រត្តិំ, រាជបុត្ត ន សំសតិ;

    ‘‘Ajjeva me imaṃ rattiṃ, rājaputta na saṃsati;

    មញ្ញេ ឱក្កន្តសន្តំ មំ, បាតោ ទក្ខិសិ នោ មត’’ន្តិ។

    Maññe okkantasantaṃ maṃ, pāto dakkhisi no mata’’nti.

    តត្ថ ឥទំ តតោ ទុក្ខតរន្តិ សាមិ វេស្សន្តរ, យំ មម រដ្ឋា បព្ពាជិតាយ អរញ្ញេ វសន្តិយា បុត្តេ ច អបស្សន្តិយា ទុក្ខំ, ឥទំ តវ មយា សទ្ធិំ អកថនំ មយ្ហំ តតោ ទុក្ខតរំ។ ត្វញ្ហិ មំ អគ្គិទឌ្ឍំ បដិទហន្តោ វិយ បបាតា បតិតំ ទណ្ឌេន បោថេន្តោ វិយ សល្លេន វណំ វិជ្ឈន្តោ វិយ តុណ្ហីភាវេន កិលមេសិ។ ឥទញ្ហិ មេ ហទយំ សល្លវិទ្ធោ យថា វណោ តថេវ កម្បតិ ចេវ រុជតិ ច។ ‘‘សម្បវិទ្ធោ’’តិបិ បាឋោ, សម្បតិវិទ្ធោតិ អត្ថោ។ ឱក្កន្តសន្តំ មន្តិ អបគតជីវិតំ មំ។ ទក្ខិសិ នោ មតន្តិ ឯត្ថ នោ-ការោ និបាតមត្តោ, មតំ មំ កាលស្សេវ ត្វំ បស្សិស្សសីតិ អត្ថោ។

    Tattha idaṃ tato dukkhataranti sāmi vessantara, yaṃ mama raṭṭhā pabbājitāya araññe vasantiyā putte ca apassantiyā dukkhaṃ, idaṃ tava mayā saddhiṃ akathanaṃ mayhaṃ tato dukkhataraṃ. Tvañhi maṃ aggidaḍḍhaṃ paṭidahanto viya papātā patitaṃ daṇḍena pothento viya sallena vaṇaṃ vijjhanto viya tuṇhībhāvena kilamesi. Idañhi me hadayaṃ sallaviddho yathā vaṇo tatheva kampati ceva rujati ca. ‘‘Sampaviddho’’tipi pāṭho, sampatividdhoti attho. Okkantasantaṃmanti apagatajīvitaṃ maṃ. Dakkhisi no matanti ettha no-kāro nipātamatto, mataṃ maṃ kālasseva tvaṃ passissasīti attho.

    អថ មហាសត្តោ ‘‘កក្ខឡកថាយ នំ បុត្តសោកំ ជហាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឥមំ គាថមាហ –

    Atha mahāsatto ‘‘kakkhaḷakathāya naṃ puttasokaṃ jahāpessāmī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –

    ២២២៥.

    2225.

    ‘‘នូន មទ្ទី វរារោហា, រាជបុត្តី យសស្សិនី;

    ‘‘Nūna maddī varārohā, rājaputtī yasassinī;

    បាតោ គតាសិ ឧញ្ឆាយ, កិមិទំ សាយមាគតា’’តិ។

    Pāto gatāsi uñchāya, kimidaṃ sāyamāgatā’’ti.

    តត្ថ កិមិទំ សាយមាគតាតិ ‘‘មទ្ទិ, ត្វំ អភិរូបា បាសាទិកា, ហិមវន្តេ ច នាម ពហូ វនចរកា តាបសវិជ្ជាធរាទយោ វិចរន្តិ។ កោ ជានាតិ, កិំ ភវិស្សតិ, កិញ្ចិ តយា កតំ, ត្វំ បាតោវ គន្ត្វា កិមិទំ សាយមាគច្ឆសិ, ទហរកុមារកេ ឱហាយ អរញ្ញគតិត្ថិយោ នាម សសាមិកិត្ថិយោ ឯវរូបា ន ហោន្តិ, ‘កា នុ ខោ មេ ទារកានំ បវត្តិ, កិំ វា មេ សាមិកោ ចិន្តេស្សតី’តិ ឯត្តកម្បិ តេ នាហោសិ។ ត្វំ បាតោវ គន្ត្វា ចន្ទាលោកេន អាគច្ឆសិ, មម ទុគ្គតភាវស្សេវេស ទោសោ’’តិ តជ្ជេត្វា វញ្ចេត្វា កថេសិ។

    Tattha kimidaṃ sāyamāgatāti ‘‘maddi, tvaṃ abhirūpā pāsādikā, himavante ca nāma bahū vanacarakā tāpasavijjādharādayo vicaranti. Ko jānāti, kiṃ bhavissati, kiñci tayā kataṃ, tvaṃ pātova gantvā kimidaṃ sāyamāgacchasi, daharakumārake ohāya araññagatitthiyo nāma sasāmikitthiyo evarūpā na honti, ‘kā nu kho me dārakānaṃ pavatti, kiṃ vā me sāmiko cintessatī’ti ettakampi te nāhosi. Tvaṃ pātova gantvā candālokena āgacchasi, mama duggatabhāvassevesa doso’’ti tajjetvā vañcetvā kathesi.

    សា តស្ស កថំ សុត្វា អាហ –

    Sā tassa kathaṃ sutvā āha –

    ២២២៦.

    2226.

    ‘‘ននុ ត្វំ សទ្ទមស្សោសិ, យេ សរំ បាតុមាគតា;

    ‘‘Nanu tvaṃ saddamassosi, ye saraṃ pātumāgatā;

    សីហស្សបិ នទន្តស្ស, ព្យគ្ឃស្ស ច និកុជ្ជិតំ។

    Sīhassapi nadantassa, byagghassa ca nikujjitaṃ.

    ២២២៧.

    2227.

    ‘‘អហុ បុព្ពនិមិត្តំ មេ, វិចរន្ត្យា ព្រហាវនេ;

    ‘‘Ahu pubbanimittaṃ me, vicarantyā brahāvane;

    ខណិត្តោ មេ ហត្ថា បតិតោ, ឧគ្គីវញ្ចាបិ អំសតោ។

    Khaṇitto me hatthā patito, uggīvañcāpi aṃsato.

    ២២២៨.

    2228.

    ‘‘តទាហំ ព្យថិតា ភីតា, បុថុ កត្វាន អញ្ជលិំ;

    ‘‘Tadāhaṃ byathitā bhītā, puthu katvāna añjaliṃ;

    សព្ពទិសា នមស្សិស្សំ, អបិ សោត្ថិ ឥតោ សិយា។

    Sabbadisā namassissaṃ, api sotthi ito siyā.

    ២២២៩.

    2229.

    ‘‘មា ហេវ នោ រាជបុត្តោ, ហតោ សីហេន ទីបិនា;

    ‘‘Mā heva no rājaputto, hato sīhena dīpinā;

    ទារកា វា បរាមដ្ឋា, អច្ឆកោកតរច្ឆិហិ។

    Dārakā vā parāmaṭṭhā, acchakokataracchihi.

    ២២៣០.

    2230.

    ‘‘សីហោ ព្យគ្ឃោ ច ទីបិ ច, តយោ វាឡា វនេ មិគា;

    ‘‘Sīho byaggho ca dīpi ca, tayo vāḷā vane migā;

    តេ មំ បរិយាវរុំ មគ្គំ, តេន សាយម្ហិ អាគតា’’តិ។

    Te maṃ pariyāvaruṃ maggaṃ, tena sāyamhi āgatā’’ti.

    តត្ថ យេ សរំ បាតុមាគតាតិ យេ បានីយំ បាតុំ ឥមំ សរំ អាគតា។ ព្យគ្ឃស្ស ចាតិ ព្យគ្ឃស្ស ច អញ្ញេសំ ហត្ថិអាទីនំ ចតុប្បទានញ្ចេវ សកុណសង្ឃស្ស ច និកូជិតំ ឯកនិន្នាទសទ្ទំ កិំ ត្វំ ន អស្សោសីតិ បុច្ឆតិ។ សោ បន មហាសត្តេន បុត្តានំ ទិន្នវេលាយ សទ្ទោ អហោសិ។ អហុ បុព្ពនិមិត្តំ មេតិ ទេវ, ឥមស្ស មេ ទុក្ខស្ស អនុភវនត្ថាយ បុព្ពនិមិត្តំ អហោសិ។ ឧគ្គីវន្តិ អំសកូដេ បច្ឆិលគ្គនកំ។ បុថូតិ វិសុំ វិសុំ។ សព្ពទិសា នមស្សិស្សន្តិ សព្ពា ទស ទិសា នមស្សិំ។ មា ហេវ នោតិ អម្ហាកំ រាជបុត្តោ សីហាទីហិ ហតោ មា ហោតុ, ទារកាបិ អច្ឆាទីហិ បរាមដ្ឋា មា ហោន្តូតិ បត្ថយន្តី នមស្សិស្សំ។ តេ មំ បរិយាវរុំ មគ្គន្តិ សាមិ វេស្សន្តរ, អហំ ‘‘ឥមានិ ច ភីសនកានិ មហន្តានិ, ទុស្សុបិនោ ច មេ ទិដ្ឋោ, អជ្ជ សកាលស្សេវ គមិស្សាមី’’តិ កម្បមានា មូលផលាផលានិ ឧបធារេសិំ, អថ មេ ផលិតរុក្ខាបិ អផលា វិយ អផលា ច ផលិនោ វិយ ទិស្សន្តិ, កិច្ឆេន ផលាផលានិ គហេត្វា គិរិទ្វារំ សម្បាបុណិំ។ អថ តេ សីហាទយោ មំ ទិស្វា មគ្គំ បដិបាដិយា រុម្ភិត្វា អដ្ឋំសុ។ តេន សាយំ អាគតាម្ហិ, ខមាហិ មេ, សាមីតិ។

    Tattha ye saraṃ pātumāgatāti ye pānīyaṃ pātuṃ imaṃ saraṃ āgatā. Byagghassa cāti byagghassa ca aññesaṃ hatthiādīnaṃ catuppadānañceva sakuṇasaṅghassa ca nikūjitaṃ ekaninnādasaddaṃ kiṃ tvaṃ na assosīti pucchati. So pana mahāsattena puttānaṃ dinnavelāya saddo ahosi. Ahu pubbanimittaṃ meti deva, imassa me dukkhassa anubhavanatthāya pubbanimittaṃ ahosi. Uggīvanti aṃsakūṭe pacchilagganakaṃ. Puthūti visuṃ visuṃ. Sabbadisā namassissanti sabbā dasa disā namassiṃ. Mā heva noti amhākaṃ rājaputto sīhādīhi hato mā hotu, dārakāpi acchādīhi parāmaṭṭhā mā hontūti patthayantī namassissaṃ. Te maṃ pariyāvaruṃ magganti sāmi vessantara, ahaṃ ‘‘imāni ca bhīsanakāni mahantāni, dussupino ca me diṭṭho, ajja sakālasseva gamissāmī’’ti kampamānā mūlaphalāphalāni upadhāresiṃ, atha me phalitarukkhāpi aphalā viya aphalā ca phalino viya dissanti, kicchena phalāphalāni gahetvā giridvāraṃ sampāpuṇiṃ. Atha te sīhādayo maṃ disvā maggaṃ paṭipāṭiyā rumbhitvā aṭṭhaṃsu. Tena sāyaṃ āgatāmhi, khamāhi me, sāmīti.

    មហាសត្តោ តាយ សទ្ធិំ ឯត្តកមេវ កថំ វត្វា យាវ អរុណុគ្គមនា ន កិញ្ចិ កថេសិ។ តតោ បដ្ឋាយ មទ្ទី នានប្បការកំ វិលបន្តី អាហ –

    Mahāsatto tāya saddhiṃ ettakameva kathaṃ vatvā yāva aruṇuggamanā na kiñci kathesi. Tato paṭṭhāya maddī nānappakārakaṃ vilapantī āha –

    ២២៣១.

    2231.

    ‘‘អហំ បតិញ្ច បុត្តេ ច, អាចេរមិវ មាណវោ;

    ‘‘Ahaṃ patiñca putte ca, āceramiva māṇavo;

    អនុដ្ឋិតា ទិវារត្តិំ, ជដិនី ព្រហ្មចារិនី។

    Anuṭṭhitā divārattiṃ, jaṭinī brahmacārinī.

    ២២៣២.

    2232.

    ‘‘អជិនានិ បរិទហិត្វា, វនមូលផលហារិយា;

    ‘‘Ajināni paridahitvā, vanamūlaphalahāriyā;

    វិចរាមិ ទិវារត្តិំ, តុម្ហំ កាមា ហិ បុត្តកា។

    Vicarāmi divārattiṃ, tumhaṃ kāmā hi puttakā.

    ២២៣៣.

    2233.

    ‘‘អហំ សុវណ្ណហលិទ្ទិំ, អាភតំ បណ្ឌុពេលុវំ;

    ‘‘Ahaṃ suvaṇṇahaliddiṃ, ābhataṃ paṇḍubeluvaṃ;

    រុក្ខបក្កានិ ចាហាសិំ, ឥមេ វោ បុត្ត កីឡនា។

    Rukkhapakkāni cāhāsiṃ, ime vo putta kīḷanā.

    ២២៣៤.

    2234.

    ‘‘ឥមំ មូឡាលិវត្តកំ, សាលុកំ ចិញ្ចភេទកំ;

    ‘‘Imaṃ mūḷālivattakaṃ, sālukaṃ ciñcabhedakaṃ;

    ភុញ្ជ ខុទ្ទេហិ សំយុត្តំ, សហ បុត្តេហិ ខត្តិយ។

    Bhuñja khuddehi saṃyuttaṃ, saha puttehi khattiya.

    ២២៣៥.

    2235.

    ‘‘បទុមំ ជាលិនោ ទេហិ, កុមុទញ្ច កុមារិយា;

    ‘‘Padumaṃ jālino dehi, kumudañca kumāriyā;

    មាលិនេ បស្ស នច្ចន្តេ, សិវិ បុត្តានិ អវ្ហយ។

    Māline passa naccante, sivi puttāni avhaya.

    ២២៣៦.

    2236.

    ‘‘តតោ កណ្ហាជិនាយបិ, និសាមេហិ រថេសភ;

    ‘‘Tato kaṇhājināyapi, nisāmehi rathesabha;

    មញ្ជុស្សរាយ វគ្គុយា, អស្សមំ ឧបយន្តិយា។

    Mañjussarāya vagguyā, assamaṃ upayantiyā.

    ២២៣៧.

    2237.

    ‘‘សមានសុខទុក្ខម្ហា, រដ្ឋា បព្ពាជិតា ឧភោ;

    ‘‘Samānasukhadukkhamhā, raṭṭhā pabbājitā ubho;

    អបិ សិវិ បុត្តេ បស្សេសិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ។

    Api sivi putte passesi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho.

    ២២៣៨.

    2238.

    ‘‘សមណេ ព្រាហ្មណេ នូន, ព្រហ្មចរិយបរាយណេ;

    ‘‘Samaṇe brāhmaṇe nūna, brahmacariyaparāyaṇe;

    អហំ លោកេ អភិស្សបិំ, សីលវន្តេ ពហុស្សុតេ;

    Ahaṃ loke abhissapiṃ, sīlavante bahussute;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ’’តិ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho’’ti.

    តត្ថ អាចេរមិវ មាណវោតិ វត្តសម្បន្នោ អន្តេវាសិកោ អាចរិយំ វិយ បដិជគ្គតិ។ អនុដ្ឋិតាតិ បារិចរិយានុដ្ឋានេន អនុដ្ឋិតា អប្បមត្តា ហុត្វា បដិជគ្គាមិ។ តុម្ហំ កាមាតិ តុម្ហាកំ កាមេន តុម្ហេ បត្ថយន្តី។ បុត្តកាតិ កុមារេ អាលបន្តី បរិទេវតិ។ សុវណ្ណហលិទ្ទិន្តិ បុត្តកា អហំ តុម្ហាកំ ន្ហាបនត្ថាយ សុវណ្ណវណ្ណំ ហលិទ្ទិំ ឃំសិត្វា អាទាយ អាគតា។ បណ្ឌុពេលុវន្តិ កីឡនត្ថាយ ច វោ ឥទំ សុវណ្ណវណ្ណំ ពេលុវបក្កំ មយា អាភតំ។ រុក្ខបក្កានីតិ តុម្ហាកំ កីឡនត្ថាយ អញ្ញានិបិ មនាបានិ រុក្ខផលានិ អាហាសិំ។ ឥមេ វោតិ បុត្តកា ឥមេ វោ កីឡនាតិ វទតិ។ មូឡាលិវត្តកន្តិ មូឡាលកុណ្ឌលកំ។ សាលុកន្តិ ឥទំ ឧប្បលាទិសាលុកម្បិ មេ ពហុ អាភតំ។ ចិញ្ចភេទកន្តិ សិង្ឃាដកំ។ ភុញ្ជាតិ ឥទំ សព្ពំ ខុទ្ទមធុនា សំយុត្តំ បុត្តេហិ សទ្ធិំ ភុញ្ជាហីតិ បរិទេវតិ។ សិវិ បុត្តានិ អវ្ហយាតិ សាមិ សិវិរាជ, បណ្ណសាលាយ សយាបិតដ្ឋានតោ សីឃំ បុត្តកេ បក្កោសាហិ។ អបិ សិវិ បុត្តេ បស្សេសីតិ សាមិ សិវិរាជ, អបិ បុត្តេ បស្សសិ, សចេ បស្សសិ, មម ទស្សេហិ, កិំ មំ អតិវិយ កិលមេសិ។ អភិស្សបិន្តិ តុម្ហាកំ បុត្តធីតរោ មា បស្សិត្ថាតិ ឯវំ នូន អក្កោសិន្តិ។

    Tattha āceramiva māṇavoti vattasampanno antevāsiko ācariyaṃ viya paṭijaggati. Anuṭṭhitāti pāricariyānuṭṭhānena anuṭṭhitā appamattā hutvā paṭijaggāmi. Tumhaṃ kāmāti tumhākaṃ kāmena tumhe patthayantī. Puttakāti kumāre ālapantī paridevati. Suvaṇṇahaliddinti puttakā ahaṃ tumhākaṃ nhāpanatthāya suvaṇṇavaṇṇaṃ haliddiṃ ghaṃsitvā ādāya āgatā. Paṇḍubeluvanti kīḷanatthāya ca vo idaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ beluvapakkaṃ mayā ābhataṃ. Rukkhapakkānīti tumhākaṃ kīḷanatthāya aññānipi manāpāni rukkhaphalāni āhāsiṃ. Ime voti puttakā ime vo kīḷanāti vadati. Mūḷālivattakanti mūḷālakuṇḍalakaṃ. Sālukanti idaṃ uppalādisālukampi me bahu ābhataṃ. Ciñcabhedakanti siṅghāṭakaṃ. Bhuñjāti idaṃ sabbaṃ khuddamadhunā saṃyuttaṃ puttehi saddhiṃ bhuñjāhīti paridevati. Sivi puttāni avhayāti sāmi sivirāja, paṇṇasālāya sayāpitaṭṭhānato sīghaṃ puttake pakkosāhi. Api sivi putte passesīti sāmi sivirāja, api putte passasi, sace passasi, mama dassehi, kiṃ maṃ ativiya kilamesi. Abhissapinti tumhākaṃ puttadhītaro mā passitthāti evaṃ nūna akkosinti.

    ឯវំ វិលបមានាយបិ តាយ សទ្ធិំ មហាសត្តោ ន កិញ្ចិ កថេសិ។ សា តស្មិំ អកថេន្តេ កម្បមានា ចន្ទាលោកេន បុត្តេ វិចិនន្តី យេសុ យេសុ ជម្ពុរុក្ខាទីសុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តានិ តានិ បត្វា បរិទេវន្តី អាហ –

    Evaṃ vilapamānāyapi tāya saddhiṃ mahāsatto na kiñci kathesi. Sā tasmiṃ akathente kampamānā candālokena putte vicinantī yesu yesu jamburukkhādīsu pubbe kīḷiṃsu, tāni tāni patvā paridevantī āha –

    ២២៣៩.

    2239.

    ‘‘ឥមេ តេ ជម្ពុកា រុក្ខា, វេទិសា សិន្ទុវារកា;

    ‘‘Ime te jambukā rukkhā, vedisā sinduvārakā;

    វិវិធានិ រុក្ខជាតានិ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Vividhāni rukkhajātāni, te kumārā na dissare.

    ២២៤០.

    2240.

    ‘‘អស្សត្ថា បនសា ចេមេ, និគ្រោធា ច កបិត្ថនា;

    ‘‘Assatthā panasā ceme, nigrodhā ca kapitthanā;

    វិវិធានិ ផលជាតានិ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Vividhāni phalajātāni, te kumārā na dissare.

    ២២៤១.

    2241.

    ‘‘ឥមេ តិដ្ឋន្តិ អារាមា, អយំ សីតូទកា នទី;

    ‘‘Ime tiṭṭhanti ārāmā, ayaṃ sītūdakā nadī;

    យត្ថស្សុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Yatthassu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare.

    ២២៤២.

    2242.

    ‘‘វិវិធានិ បុប្ផជាតានិ, អស្មិំ ឧបរិបព្ពតេ;

    ‘‘Vividhāni pupphajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    យានស្សុ បុព្ពេ ធារិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Yānassu pubbe dhāriṃsu, te kumārā na dissare.

    ២២៤៣.

    2243.

    ‘‘វិវិធានិ ផលជាតានិ, អស្មិំ ឧបរិបព្ពតេ;

    ‘‘Vividhāni phalajātāni, asmiṃ uparipabbate;

    យានស្សុ បុព្ពេ ភុញ្ជិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Yānassu pubbe bhuñjiṃsu, te kumārā na dissare.

    ២២៤៤.

    2244.

    ‘‘ឥមេ តេ ហត្ថិកា អស្សា, ពលិពទ្ទា ច តេ ឥមេ;

    ‘‘Ime te hatthikā assā, balibaddā ca te ime;

    យេហិស្សុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ’’តិ។

    Yehissu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare’’ti.

    តត្ថ ឥមេ តេ ហត្ថិកាតិ សា បព្ពតូបរិ ទារកេ អទិស្វា បរិទេវមានា តតោ ឱរុយ្ហ បុន អស្សមបទំ អាគន្ត្វា តត្ថ តេ ឧបធារេន្តី តេសំ កីឡនភណ្ឌកានិ ទិស្វា ឯវមាហ។

    Tattha ime te hatthikāti sā pabbatūpari dārake adisvā paridevamānā tato oruyha puna assamapadaṃ āgantvā tattha te upadhārentī tesaṃ kīḷanabhaṇḍakāni disvā evamāha.

    អថស្សា បរិទេវនសទ្ទេន ចេវ បទសទ្ទេន ច មិគបក្ខិនោ ចលិំសុ។ សា តេ ទិស្វា អាហ –

    Athassā paridevanasaddena ceva padasaddena ca migapakkhino caliṃsu. Sā te disvā āha –

    ២២៤៥.

    2245.

    ‘‘ឥមេ សាមា សសោលូកា, ពហុកា កទលីមិគា;

    ‘‘Ime sāmā sasolūkā, bahukā kadalīmigā;

    យេហិស្សុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Yehissu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare.

    ២២៤៦.

    2246.

    ‘‘ឥមេ ហំសា ច កោញ្ចា ច, មយូរា ចិត្របេខុណា;

    ‘‘Ime haṃsā ca koñcā ca, mayūrā citrapekhuṇā;

    យេហិស្សុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ’’តិ។

    Yehissu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare’’ti.

    តត្ថ សាមាតិ ខុទ្ទកា សាមា សុវណ្ណមិគា។ សសោលូកាតិ សសា ច ឧលូកា ច។

    Tattha sāmāti khuddakā sāmā suvaṇṇamigā. Sasolūkāti sasā ca ulūkā ca.

    សា អស្សមបទេ បិយបុត្តេ អទិស្វា និក្ខមិត្វា បុប្ផិតវនឃដំ បវិសិត្វា តំ តំ ឋានំ ឱលោកេន្តី អាហ –

    Sā assamapade piyaputte adisvā nikkhamitvā pupphitavanaghaṭaṃ pavisitvā taṃ taṃ ṭhānaṃ olokentī āha –

    ២២៤៧.

    2247.

    ‘‘ឥមា តា វនគុម្ពាយោ, បុប្ផិតា សព្ពកាលិកា;

    ‘‘Imā tā vanagumbāyo, pupphitā sabbakālikā;

    យត្ថស្សុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ។

    Yatthassu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare.

    ២២៤៨.

    2248.

    ‘‘ឥមា តា បោក្ខរណី រម្មា, ចក្កវាកូបកូជិតា;

    ‘‘Imā tā pokkharaṇī rammā, cakkavākūpakūjitā;

    មន្ទាលកេហិ សញ្ឆន្នា, បទុមុប្បលកេហិ ច;

    Mandālakehi sañchannā, padumuppalakehi ca;

    យត្ថស្សុ បុព្ពេ កីឡិំសុ, តេ កុមារា ន ទិស្សរេ’’តិ។

    Yatthassu pubbe kīḷiṃsu, te kumārā na dissare’’ti.

    តត្ថ វនគុម្ពាយោតិ វនឃដាយោ។

    Tattha vanagumbāyoti vanaghaṭāyo.

    សា កត្ថចិ បិយបុត្តេ អទិស្វា បុន មហាសត្តស្ស សន្តិកំ អាគន្ត្វា តំ ទុម្មុខំ និសិន្នំ ទិស្វា អាហ –

    Sā katthaci piyaputte adisvā puna mahāsattassa santikaṃ āgantvā taṃ dummukhaṃ nisinnaṃ disvā āha –

    ២២៤៩.

    2249.

    ‘‘ន តេ កដ្ឋានិ ភិន្នានិ, ន តេ ឧទកមាហដំ;

    ‘‘Na te kaṭṭhāni bhinnāni, na te udakamāhaṭaṃ;

    អគ្គិបិ តេ ន ហាបិតោ, កិំ នុ មន្ទោវ ឈាយសិ។

    Aggipi te na hāpito, kiṃ nu mandova jhāyasi.

    ២២៥០.

    2250.

    ‘‘បិយោ បិយេន សង្គម្ម, សមោ មេ ព្យបហញ្ញតិ;

    ‘‘Piyo piyena saṅgamma, samo me byapahaññati;

    ត្យជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ចុភោ’’តិ។

    Tyajja putte na passāmi, jāliṃ kaṇhājinaṃ cubho’’ti.

    តត្ថ ន ហាបិតោតិ ន ជលិតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សាមិ, ត្វំ បុព្ពេ កដ្ឋានិ ភិន្ទសិ, ឧទកំ អាហរិត្វា ឋបេសិ, អង្គារកបល្លេ អគ្គិំ ករោសិ, អជ្ជ តេសុ ឯកម្បិ អកត្វា កិំ នុ មន្ទោវ ឈាយសិ, តវ កិរិយា មយ្ហំ ន រុច្ចតីតិ។ បិយោ បិយេនាតិ វេស្សន្តរោ មយ្ហំ បិយោ, ឥតោ មេ បិយតរោ នត្ថិ, ឥមិនា មេ បិយេន សង្គម្ម សមាគន្ត្វា បុព្ពេ សមោ មេ ព្យបហញ្ញតិ ទុក្ខំ វិគច្ឆតិ, អជ្ជ បន មេ ឥមំ បស្សន្តិយាបិ សោកោ ន វិគច្ឆតិ, កិំ នុ ខោ ការណន្តិ។ ត្យជ្ជាតិ ហោតុ, ទិដ្ឋំ មេ ការណំ, តេ អជ្ជ បុត្តេ ន បស្សាមិ, តេន មេ ឥមំ បស្សន្តិយាបិ សោកោ ន វិគច្ឆតីតិ។

    Tattha na hāpitoti na jalito. Idaṃ vuttaṃ hoti – sāmi, tvaṃ pubbe kaṭṭhāni bhindasi, udakaṃ āharitvā ṭhapesi, aṅgārakapalle aggiṃ karosi, ajja tesu ekampi akatvā kiṃ nu mandova jhāyasi, tava kiriyā mayhaṃ na ruccatīti. Piyo piyenāti vessantaro mayhaṃ piyo, ito me piyataro natthi, iminā me piyena saṅgamma samāgantvā pubbe samo me byapahaññati dukkhaṃ vigacchati, ajja pana me imaṃ passantiyāpi soko na vigacchati, kiṃ nu kho kāraṇanti. Tyajjāti hotu, diṭṭhaṃ me kāraṇaṃ, te ajja putte na passāmi, tena me imaṃ passantiyāpi soko na vigacchatīti.

    តាយ ឯវំ វុត្តេបិ មហាសត្តោ តុណ្ហីភូតោវ និសីទិ។ សា តស្មិំ អកថេន្តេ សោកសមប្បិតា បហដកុក្កុដី វិយ កម្បមានា បុន បឋមំ វិចរិតដ្ឋានានិ វិចរិត្វា មហាសត្តស្ស សន្តិកំ បច្ចាគន្ត្វា អាហ –

    Tāya evaṃ vuttepi mahāsatto tuṇhībhūtova nisīdi. Sā tasmiṃ akathente sokasamappitā pahaṭakukkuṭī viya kampamānā puna paṭhamaṃ vicaritaṭṭhānāni vicaritvā mahāsattassa santikaṃ paccāgantvā āha –

    ២២៥១.

    2251.

    ‘‘ន ខោ នោ ទេវ បស្សាមិ, យេន តេ នីហតា មតា;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    កាកោលាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា។

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ២២៥២.

    2252.

    ‘‘ន ខោ នោ ទេវ បស្សាមិ, យេន តេ នីហតា មតា;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    សកុណាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា’’តិ។

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā’’ti.

    តត្ថ ន ខោ នោតិ ទេវ, ន ខោ អម្ហាកំ បុត្តេ បស្សាមិ។ យេន តេ នីហតាតិ កេនចិ តេសំ នីហតភាវម្បិ ន ជានាមីតិ អធិប្បាយេនេវមាហ។

    Tattha na kho noti deva, na kho amhākaṃ putte passāmi. Yena te nīhatāti kenaci tesaṃ nīhatabhāvampi na jānāmīti adhippāyenevamāha.

    ឯវំ វុត្តេបិ មហាសត្តោ ន កិញ្ចិ កថេសិយេវ។ សា បុត្តសោកេន ផុដ្ឋា បុត្តេ ឧបធារេន្តី តតិយម្បិ តានិ តានិ ឋានានិ វាតវេគេន វិចរិ។ តាយ ឯករត្តិំ វិចរិតដ្ឋានំ បរិគ្គយ្ហមានំ បន្នរសយោជនមត្តំ អហោសិ។ អថ រត្តិ វិភាសិ, អរុណោទយោ ជាតោ។ សា បុន គន្ត្វា មហាសត្តស្ស សន្តិកេ ឋិតា បរិទេវិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ vuttepi mahāsatto na kiñci kathesiyeva. Sā puttasokena phuṭṭhā putte upadhārentī tatiyampi tāni tāni ṭhānāni vātavegena vicari. Tāya ekarattiṃ vicaritaṭṭhānaṃ pariggayhamānaṃ pannarasayojanamattaṃ ahosi. Atha ratti vibhāsi, aruṇodayo jāto. Sā puna gantvā mahāsattassa santike ṭhitā paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២២៥៣.

    2253.

    ‘‘សា តត្ថ បរិទេវិត្វា, បព្ពតានិ វនានិ ច;

    ‘‘Sā tattha paridevitvā, pabbatāni vanāni ca;

    បុនទេវស្សមំ គន្ត្វា, រោទិ សាមិកសន្តិកេ។

    Punadevassamaṃ gantvā, rodi sāmikasantike.

    ២២៥៤.

    2254.

    ‘‘ន ខោ នោ ទេវ បស្សាមិ, យេន តេ នីហតា មតា;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    កាកោលាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា។

    Kākolāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ២២៥៥.

    2255.

    ‘‘ន ខោ នោ ទេវ បស្សាមិ, យេន តេ នីហតា មតា;

    ‘‘Na kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    សកុណាបិ ន វស្សន្តិ, មតា មេ នូន ទារកា។

    Sakuṇāpi na vassanti, matā me nūna dārakā.

    ២២៥៦.

    2256.

    ‘‘នុ ខោ នោ ទេវ បស្សាមិ, យេន តេ នីហតា មតា;

    ‘‘Nu kho no deva passāmi, yena te nīhatā matā;

    វិចរន្តី រុក្ខមូលេសុ, បព្ពតេសុ គុហាសុ ច។

    Vicarantī rukkhamūlesu, pabbatesu guhāsu ca.

    ២២៥៧.

    2257.

    ‘‘ឥតិ មទ្ទី វរារោហា, រាជបុត្តី យសស្សិនី;

    ‘‘Iti maddī varārohā, rājaputtī yasassinī;

    ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទិត្វា, តត្ថេវ បតិតា ឆមា’’តិ។

    Bāhā paggayha kanditvā, tattheva patitā chamā’’ti.

    តត្ថ សាមិកសន្តិកេតិ ភិក្ខវេ, សា មទ្ទី តត្ថ វង្កបព្ពតកុច្ឆិយំ សានុបព្ពតានិ វនានិ ច វិចរន្តី បរិទេវិត្វា បុន គន្ត្វា សាមិកំ និស្សាយ តស្ស សន្តិកេ ឋិតា បុត្តានំ អត្ថាយ រោទិ, ‘‘ន ខោ នោ’’តិអាទីនិ វទន្តី បរិទេវីតិ អត្ថោ។ ឥតិ មទ្ទី វរារោហាតិ ភិក្ខវេ, ឯវំ សា ឧត្តមរូបធរា វរារោហា មទ្ទី រុក្ខមូលាទីសុ វិចរន្តី ទារកេ អទិស្វា ‘‘និស្សំសយំ មតា ភវិស្សន្តី’’តិ ពាហា បគ្គយ្ហ កន្ទិត្វា តត្ថេវ វេស្សន្តរស្ស បាទមូលេ ឆិន្នសុវណ្ណកទលី វិយ ឆមាយំ បតិ។

    Tattha sāmikasantiketi bhikkhave, sā maddī tattha vaṅkapabbatakucchiyaṃ sānupabbatāni vanāni ca vicarantī paridevitvā puna gantvā sāmikaṃ nissāya tassa santike ṭhitā puttānaṃ atthāya rodi, ‘‘na kho no’’tiādīni vadantī paridevīti attho. Iti maddī varārohāti bhikkhave, evaṃ sā uttamarūpadharā varārohā maddī rukkhamūlādīsu vicarantī dārake adisvā ‘‘nissaṃsayaṃ matā bhavissantī’’ti bāhā paggayha kanditvā tattheva vessantarassa pādamūle chinnasuvaṇṇakadalī viya chamāyaṃ pati.

    អថ មហាសត្តោ ‘‘មតា មទ្ទី’’តិ សញ្ញាយ កម្បមានោ ‘‘អដ្ឋានេ បទេសេ មតា មទ្ទី។ សចេ ហិស្សា ជេតុត្តរនគរេ កាលកិរិយា អភវិស្ស, មហន្តោ បរិវារោ អភវិស្ស, ទ្វេ រដ្ឋានិ ចលេយ្យុំ។ អហំ បន អរញ្ញេ ឯកកោវ, កិំ នុ ខោ ករិស្សាមី’’តិ ឧប្បន្នពលវសោកោបិ សតិំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា ‘‘ជានិស្សាមិ តាវា’’តិ ឧដ្ឋាយ តស្សា ហទយេ ហត្ថំ ឋបេត្វា សន្តាបបវត្តិំ ញត្វា កមណ្ឌលុនា ឧទកំ អាហរិត្វា សត្ត មាសេ កាយសំសគ្គំ អនាបន្នបុព្ពោបិ ពលវសោកេន បព្ពជិតភាវំ សល្លក្ខេតុំ អសក្កោន្តោ អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ តស្សា សីសំ ឧក្ខិបិត្វា ឩរូសុ ឋបេត្វា ឧទកេន បរិប្ផោសិត្វា មុខញ្ច ហទយញ្ច បរិមជ្ជន្តោ និសីទិ។ មទ្ទីបិ ខោ ថោកំ វីតិនាមេត្វា សតិំ បដិលភិត្វា ហិរោត្តប្បំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា ឧដ្ឋាយ មហាសត្តំ វន្ទិត្វា ‘‘សាមិ វេស្សន្តរ, ទារកា តេ កុហិំ គតា’’តិ អាហ។ ‘‘ទេវិ, ឯកស្ស ព្រាហ្មណស្ស ទាសត្ថាយ ទិន្នា’’តិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Atha mahāsatto ‘‘matā maddī’’ti saññāya kampamāno ‘‘aṭṭhāne padese matā maddī. Sace hissā jetuttaranagare kālakiriyā abhavissa, mahanto parivāro abhavissa, dve raṭṭhāni caleyyuṃ. Ahaṃ pana araññe ekakova, kiṃ nu kho karissāmī’’ti uppannabalavasokopi satiṃ paccupaṭṭhāpetvā ‘‘jānissāmi tāvā’’ti uṭṭhāya tassā hadaye hatthaṃ ṭhapetvā santāpapavattiṃ ñatvā kamaṇḍalunā udakaṃ āharitvā satta māse kāyasaṃsaggaṃ anāpannapubbopi balavasokena pabbajitabhāvaṃ sallakkhetuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi tassā sīsaṃ ukkhipitvā ūrūsu ṭhapetvā udakena paripphositvā mukhañca hadayañca parimajjanto nisīdi. Maddīpi kho thokaṃ vītināmetvā satiṃ paṭilabhitvā hirottappaṃ paccupaṭṭhāpetvā uṭṭhāya mahāsattaṃ vanditvā ‘‘sāmi vessantara, dārakā te kuhiṃ gatā’’ti āha. ‘‘Devi, ekassa brāhmaṇassa dāsatthāya dinnā’’ti. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២២៥៨.

    2258.

    ‘‘តមជ្ឈបត្តំ រាជបុត្តិំ, ឧទកេនាភិសិញ្ចថ;

    ‘‘Tamajjhapattaṃ rājaputtiṃ, udakenābhisiñcatha;

    អស្សត្ថំ នំ វិទិត្វាន, អថ នំ ឯតទព្រវី’’តិ។

    Assatthaṃ naṃ viditvāna, atha naṃ etadabravī’’ti.

    តត្ថ អជ្ឈបត្តន្តិ អត្តនោ សន្តិកំ បត្តំ, បាទមូលេ បតិត្វា វិសញ្ញិភូតន្តិ អត្ថោ។ ឯតទព្រវីតិ ឯតំ ‘‘ឯកស្ស មេ ព្រាហ្មណស្ស ទាសត្ថាយ ទិន្នា’’តិ វចនំ អព្រវិ។

    Tattha ajjhapattanti attano santikaṃ pattaṃ, pādamūle patitvā visaññibhūtanti attho. Etadabravīti etaṃ ‘‘ekassa me brāhmaṇassa dāsatthāya dinnā’’ti vacanaṃ abravi.

    តតោ តាយ ‘‘ទេវ, បុត្តេ ព្រាហ្មណស្ស ទត្វា មម សព្ពរត្តិំ បរិទេវិត្វា វិចរន្តិយា កិំ នាចិក្ខសី’’តិ វុត្តេ មហាសត្តោ អាហ –

    Tato tāya ‘‘deva, putte brāhmaṇassa datvā mama sabbarattiṃ paridevitvā vicarantiyā kiṃ nācikkhasī’’ti vutte mahāsatto āha –

    ២២៥៩.

    2259.

    ‘‘អាទិយេនេវ តេ មទ្ទិ, ទុក្ខំ នក្ខាតុមិច្ឆិសំ;

    ‘‘Ādiyeneva te maddi, dukkhaṃ nakkhātumicchisaṃ;

    ទលិទ្ទោ យាចកោ វុឌ្ឍោ, ព្រាហ្មណោ ឃរមាគតោ។

    Daliddo yācako vuḍḍho, brāhmaṇo gharamāgato.

    ២២៦០.

    2260.

    ‘‘តស្ស ទិន្នា មយា បុត្តា, មទ្ទិ មា ភាយិ អស្សស;

    ‘‘Tassa dinnā mayā puttā, maddi mā bhāyi assasa;

    មំ បស្ស មទ្ទិ មា បុត្តេ, មា ពាឡ្ហំ បរិទេវសិ;

    Maṃ passa maddi mā putte, mā bāḷhaṃ paridevasi;

    លច្ឆាម បុត្តេ ជីវន្តា, អរោគា ច ភវាមសេ។

    Lacchāma putte jīvantā, arogā ca bhavāmase.

    ២២៦១.

    2261.

    ‘‘បុត្តេ បសុញ្ច ធញ្ញញ្ច, យញ្ច អញ្ញំ ឃរេ ធនំ;

    ‘‘Putte pasuñca dhaññañca, yañca aññaṃ ghare dhanaṃ;

    ទជ្ជា សប្បុរិសោ ទានំ, ទិស្វា យាចកមាគតំ;

    Dajjā sappuriso dānaṃ, disvā yācakamāgataṃ;

    អនុមោទាហិ មេ មទ្ទិ, បុត្តកេ ទានមុត្តម’’ន្តិ។

    Anumodāhi me maddi, puttake dānamuttama’’nti.

    តត្ថ អាទិយេនេវាតិ អាទិកេនេវ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – សចេ តេ អហំ អាទិតោវ តមត្ថំ អាចិក្ខិស្សំ, តតោ តវ សោកំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្តិយា ហទយំ ផលេយ្យ, តស្មា អាទិកេនេវ តេ មទ្ទិ ទុក្ខំ ន អក្ខាតុំ ឥច្ឆិស្សន្តិ។ ឃរមាគតោតិ ឥមំ អម្ហាកំ វសនដ្ឋានំ អាគតោ។ អរោគា ច ភវាមសេតិ យថា តថា មយំ អរោគា ហោម, ជីវមានា អវស្សំ បុត្តេ ព្រាហ្មណេន នីតេបិ បស្សិស្សាម។ យញ្ច អញ្ញន្តិ យញ្ច អញ្ញំ ឃរេ សវិញ្ញាណកំ ធនំ។ ទជ្ជា សប្បុរិសោ ទានន្តិ សប្បុរិសោ ឧត្តមត្ថំ បត្ថេន្តោ ឧរំ ភិន្ទិត្វា ហទយមំសម្បិ គហេត្វា ទានំ ទទេយ្យាតិ។

    Tattha ādiyenevāti ādikeneva. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace te ahaṃ āditova tamatthaṃ ācikkhissaṃ, tato tava sokaṃ sandhāretuṃ asakkontiyā hadayaṃ phaleyya, tasmā ādikeneva te maddi dukkhaṃ na akkhātuṃ icchissanti. Gharamāgatoti imaṃ amhākaṃ vasanaṭṭhānaṃ āgato. Arogā ca bhavāmaseti yathā tathā mayaṃ arogā homa, jīvamānā avassaṃ putte brāhmaṇena nītepi passissāma. Yañca aññanti yañca aññaṃ ghare saviññāṇakaṃ dhanaṃ. Dajjā sappuriso dānanti sappuriso uttamatthaṃ patthento uraṃ bhinditvā hadayamaṃsampi gahetvā dānaṃ dadeyyāti.

    មទ្ទី អាហ –

    Maddī āha –

    ២២៦២.

    2262.

    ‘‘អនុមោទាមិ តេ ទេវ, បុត្តកេ ទានមុត្តមំ;

    ‘‘Anumodāmi te deva, puttake dānamuttamaṃ;

    ទត្វា ចិត្តំ បសាទេហិ, ភិយ្យោ ទានំ ទទោ ភវ។

    Datvā cittaṃ pasādehi, bhiyyo dānaṃ dado bhava.

    ២២៦៣.

    2263.

    ‘‘យោ ត្វំ មច្ឆេរភូតេសុ, មនុស្សេសុ ជនាធិប;

    ‘‘Yo tvaṃ maccherabhūtesu, manussesu janādhipa;

    ព្រាហ្មណស្ស អទា ទានំ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ’’តិ។

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano’’ti.

    តត្ថ អនុមោទាមិ តេតិ ទស មាសេ កុច្ឆិយា ធារេត្វា ទិវសស្ស ទ្វត្តិក្ខត្តុំ ន្ហាបេត្វា បាយេត្វា ភោជេត្វា ឧរេ និបជ្ជាបេត្វា បដិជគ្គិតបុត្តកេសុ ពោធិសត្តេន ទិន្នេសុ សយំ បុត្តទានំ អនុមោទន្តី ឯវមាហ។ ឥមិនា ការណេន ជានិតព្ពំ ‘‘បិតាវ បុត្តានំ សាមិកោ’’តិ។ ភិយ្យោ ទានំ ទទោ ភវាតិ មហារាជ, ឧត្តរិបិ បុនប្បុនំ ទានំ ទាយកោវ ហោហិ, ‘‘សុទិន្នំ មេ ទាន’’ន្តិ ចិត្តំ បសាទេហិ, យោ ត្វំ មច្ឆេរភូតេសុ សត្តេសុ បិយបុត្តេ អទាសីតិ។

    Tattha anumodāmi teti dasa māse kucchiyā dhāretvā divasassa dvattikkhattuṃ nhāpetvā pāyetvā bhojetvā ure nipajjāpetvā paṭijaggitaputtakesu bodhisattena dinnesu sayaṃ puttadānaṃ anumodantī evamāha. Iminā kāraṇena jānitabbaṃ ‘‘pitāva puttānaṃ sāmiko’’ti. Bhiyyo dānaṃdado bhavāti mahārāja, uttaripi punappunaṃ dānaṃ dāyakova hohi, ‘‘sudinnaṃ me dāna’’nti cittaṃ pasādehi, yo tvaṃ maccherabhūtesu sattesu piyaputte adāsīti.

    ឯវំ វុត្តេ មហាសត្តោ ‘‘មទ្ទិ, កិន្នាមេតំ កថេសិ, សចេ ហិ មយា បុត្តេ ទត្វា ចិត្តំ បសាទេតុំ នាភវិស្ស, ឥមានិ បន មេ អច្ឆរិយានិ ន បវត្តេយ្យុ’’ន្តិ វត្វា សព្ពានិ បថវិនិន្នាទាទីនិ កថេសិ។ តតោ មទ្ទី តានិ អច្ឆរិយានិ កិត្តេត្វា ទានំ អនុមោទន្តី អាហ –

    Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘maddi, kinnāmetaṃ kathesi, sace hi mayā putte datvā cittaṃ pasādetuṃ nābhavissa, imāni pana me acchariyāni na pavatteyyu’’nti vatvā sabbāni pathavininnādādīni kathesi. Tato maddī tāni acchariyāni kittetvā dānaṃ anumodantī āha –

    ២២៦៤.

    2264.

    ‘‘និន្នាទិតា តេ បថវី, សទ្ទោ តេ តិទិវង្គតោ;

    ‘‘Ninnāditā te pathavī, saddo te tidivaṅgato;

    សមន្តា វិជ្ជុតា អាគុំ, គិរីនំវ បតិស្សុតា’’តិ។

    Samantā vijjutā āguṃ, girīnaṃva patissutā’’ti.

    តត្ថ វិជ្ជុតា អាគុន្តិ អកាលវិជ្ជុលតា ហិមវន្តបទេសេ សមន្តា និច្ឆរិំសុ។ គិរីនំវ បតិស្សុតាតិ គិរីនំ បតិស្សុតសទ្ទា វិយ វិរវា ឧដ្ឋហិំសុ។

    Tattha vijjutā āgunti akālavijjulatā himavantapadese samantā nicchariṃsu. Girīnaṃva patissutāti girīnaṃ patissutasaddā viya viravā uṭṭhahiṃsu.

    ២២៦៥.

    2265.

    ‘‘តស្ស តេ អនុមោទន្តិ, ឧភោ នារទបព្ពតា;

    ‘‘Tassa te anumodanti, ubho nāradapabbatā;

    ឥន្ទោ ច ព្រហ្មា បជាបតិ, សោមោ យមោ វេស្សវណោ;

    Indo ca brahmā pajāpati, somo yamo vessavaṇo;

    សព្ពេ ទេវានុមោទន្តិ, តាវតិំសា សឥន្ទកា។

    Sabbe devānumodanti, tāvatiṃsā saindakā.

    ២២៦៦.

    2266.

    ‘‘ឥតិ មទ្ទី វរារោហា, រាជបុត្តី យសស្សិនី;

    ‘‘Iti maddī varārohā, rājaputtī yasassinī;

    វេស្សន្តរស្ស អនុមោទិ, បុត្តកេ ទានមុត្តម’’ន្តិ។

    Vessantarassa anumodi, puttake dānamuttama’’nti.

    តត្ថ ឧភោ នារទបព្ពតាតិ ឥមេបិ ទ្វេ ទេវនិកាយា អត្តនោ វិមានទ្វារេ ឋិតាវ ‘‘សុទិន្នំ តេ ទាន’’ន្តិ អនុមោទន្តិ។ តាវតិំសា សឥន្ទកាតិ ឥន្ទជេដ្ឋកា តាវតិំសាបិ ទេវា តេ ទានំ អនុមោទន្តីតិ។

    Tattha ubho nāradapabbatāti imepi dve devanikāyā attano vimānadvāre ṭhitāva ‘‘sudinnaṃ te dāna’’nti anumodanti. Tāvatiṃsā saindakāti indajeṭṭhakā tāvatiṃsāpi devā te dānaṃ anumodantīti.

    ឯវំ មហាសត្តេន អត្តនោ ទានេ វណ្ណិតេ តមេវត្ថំ បរិវត្តេត្វា ‘‘មហារាជ វេស្សន្តរ, សុទិន្នំ នាម តេ ទាន’’ន្តិ មទ្ទីបិ តថេវ ទានំ វណ្ណយិត្វា អនុមោទមានា និសីទិ។ តេន សត្ថា ‘‘ឥតិ មទ្ទី វរារោហា’’តិ គាថមាហ។

    Evaṃ mahāsattena attano dāne vaṇṇite tamevatthaṃ parivattetvā ‘‘mahārāja vessantara, sudinnaṃ nāma te dāna’’nti maddīpi tatheva dānaṃ vaṇṇayitvā anumodamānā nisīdi. Tena satthā ‘‘iti maddī varārohā’’ti gāthamāha.

    មទ្ទីបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Maddīpabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    សក្កបព្ពវណ្ណនា

    Sakkapabbavaṇṇanā

    ឯវំ តេសុ អញ្ញមញ្ញំ សម្មោទនីយំ កថំ កថេន្តេសុ សក្កោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ វេស្សន្តរោ រាជា ហិយ្យោ ជូជកស្ស បថវិំ ឧន្នាទេត្វា ទារកេ អទាសិ, ឥទានិ តំ កោចិ ហីនបុរិសោ ឧបសង្កមិត្វា សព្ពលក្ខណសម្បន្នំ មទ្ទិំ យាចិត្វា រាជានំ ឯកកំ កត្វា មទ្ទិំ គហេត្វា គច្ឆេយ្យ, តតោ ឯស អនាថោ និប្បច្ចយោ ភវេយ្យ។ អហំ ព្រាហ្មណវណ្ណេន នំ ឧបសង្កមិត្វា មទ្ទិំ យាចិត្វា បារមិកូដំ គាហាបេត្វា កស្សចិ អវិស្សជ្ជិយំ កត្វា បុន នំ តស្សេវ ទត្វា អាគមិស្សាមី’’តិ។ សោ សូរិយុគ្គមនវេលាយ តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ tesu aññamaññaṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kathentesu sakko cintesi ‘‘ayaṃ vessantaro rājā hiyyo jūjakassa pathaviṃ unnādetvā dārake adāsi, idāni taṃ koci hīnapuriso upasaṅkamitvā sabbalakkhaṇasampannaṃ maddiṃ yācitvā rājānaṃ ekakaṃ katvā maddiṃ gahetvā gaccheyya, tato esa anātho nippaccayo bhaveyya. Ahaṃ brāhmaṇavaṇṇena naṃ upasaṅkamitvā maddiṃ yācitvā pāramikūṭaṃ gāhāpetvā kassaci avissajjiyaṃ katvā puna naṃ tasseva datvā āgamissāmī’’ti. So sūriyuggamanavelāya tassa santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២២៦៧.

    2267.

    ‘‘តតោ រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    សក្កោ ព្រាហ្មណវណ្ណេន, បាតោ តេសំ អទិស្សថា’’តិ។

    Sakko brāhmaṇavaṇṇena, pāto tesaṃ adissathā’’ti.

    តត្ថ បាតោ តេសំ អទិស្សថាតិ បាតោវ នេសំ ទ្វិន្នម្បិ ជនានំ បញ្ញាយមានរូបោ បុរតោ អដ្ឋាសិ, ឋត្វា ច បន បដិសន្ថារំ ករោន្តោ អាហ –

    Tattha pāto tesaṃ adissathāti pātova nesaṃ dvinnampi janānaṃ paññāyamānarūpo purato aṭṭhāsi, ṭhatvā ca pana paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ២២៦៨.

    2268.

    ‘‘កច្ចិ នុ ភោតោ កុសលំ, កច្ចិ ភោតោ អនាមយំ;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    កច្ចិ ឧញ្ឆេន យាបេថ, កច្ចិ មូលផលា ពហូ។

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ២២៦៩.

    2269.

    ‘‘កច្ចិ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, កច្ចិ ហិំសា ន វិជ្ជតី’’តិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    មហាសត្តោ អាហ –

    Mahāsatto āha –

    ២២៧០.

    2270.

    ‘‘កុសលញ្ចេវ នោ ព្រហ្មេ, អថោ ព្រហ្មេ អនាមយំ;

    ‘‘Kusalañceva no brahme, atho brahme anāmayaṃ;

    អថោ ឧញ្ឆេន យាបេម, អថោ មូលផលា ពហូ។

    Atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū.

    ២២៧១.

    2271.

    ‘‘អថោ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, ហិំសា មយ្ហំ ន វិជ្ជតិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā mayhaṃ na vijjati.

    ២២៧២.

    2272.

    ‘‘សត្ត នោ មាសេ វសតំ, អរញ្ញេ ជីវសោកិនំ;

    ‘‘Satta no māse vasataṃ, araññe jīvasokinaṃ;

    ឥទំ ទុតិយំ បស្សាម, ព្រាហ្មណំ ទេវវណ្ណិនំ;

    Idaṃ dutiyaṃ passāma, brāhmaṇaṃ devavaṇṇinaṃ;

    អាទាយ វេឡុវំ ទណ្ឌំ, ធារេន្តំ អជិនក្ខិបំ។

    Ādāya veḷuvaṃ daṇḍaṃ, dhārentaṃ ajinakkhipaṃ.

    ២២៧៣.

    2273.

    ‘‘ស្វាគតំ តេ មហាព្រហ្មេ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

    ‘‘Svāgataṃ te mahābrahme, atho te adurāgataṃ;

    អន្តោ បវិស ភទ្ទន្តេ, បាទេ បក្ខាលយស្សុ តេ។

    Anto pavisa bhaddante, pāde pakkhālayassu te.

    ២២៧៤.

    2274.

    ‘‘តិន្ទុកានិ បិយាលានិ, មធុកេ កាសុមារិយោ;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ផលានិ ខុទ្ទកប្បានិ, ភុញ្ជ ព្រហ្មេ វរំ វរំ។

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja brahme varaṃ varaṃ.

    ២២៧៥.

    2275.

    ‘‘ឥទម្បិ បានីយំ សីតំ, អាភតំ គិរិគព្ភរា;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    តតោ បិវ មហាព្រហ្មេ, សចេ ត្វំ អភិកង្ខសី’’តិ។

    Tato piva mahābrahme, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    ឯវំ តេន សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ កត្វា មហាសត្តោ –

    Evaṃ tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā mahāsatto –

    ២២៧៦.

    2276.

    ‘‘អថ ត្វំ កេន វណ្ណេន, កេន វា បន ហេតុនា;

    ‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;

    អនុប្បត្តោ ព្រហារញ្ញំ, តំ មេ អក្ខាហិ បុច្ឆិតោ’’តិ។ –

    Anuppatto brahāraññaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti. –

    អាគមនការណំ បុច្ឆិ។ អថ នំ សក្កោ ‘‘មហារាជ, អហំ មហល្លកោ, ឥធាគច្ឆន្តោ តវ ភរិយំ មទ្ទិំ យាចិតុំ អាគតោ, តំ មេ ទេហី’’តិ វត្វា ឥមំ គាថមាហ –

    Āgamanakāraṇaṃ pucchi. Atha naṃ sakko ‘‘mahārāja, ahaṃ mahallako, idhāgacchanto tava bhariyaṃ maddiṃ yācituṃ āgato, taṃ me dehī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ២២៧៧.

    2277.

    ‘‘យថា វារិវហោ បូរោ, សព្ពកាលំ ន ខីយតិ;

    ‘‘Yathā vārivaho pūro, sabbakālaṃ na khīyati;

    ឯវំ តំ យាចិតាគច្ឆិំ, ភរិយំ មេ ទេហិ យាចិតោ’’តិ។

    Evaṃ taṃ yācitāgacchiṃ, bhariyaṃ me dehi yācito’’ti.

    ឯវំ វុត្តេ មហាសត្តោ ‘‘ហិយ្យោ មេ ព្រាហ្មណស្ស ទារកា ទិន្នា, អរញ្ញេ ឯកកោ ហុត្វា កថំ តេ មទ្ទិំ ទស្សាមី’’តិ អវត្វា បសារិតហត្ថេ សហស្សត្ថវិកំ ឋបេន្តោ វិយ អសជ្ជិត្វា អពជ្ឈិត្វា អនោលីនមានសោ ហុត្វា គិរិំ ឧន្នាទេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –

    Evaṃ vutte mahāsatto ‘‘hiyyo me brāhmaṇassa dārakā dinnā, araññe ekako hutvā kathaṃ te maddiṃ dassāmī’’ti avatvā pasāritahatthe sahassatthavikaṃ ṭhapento viya asajjitvā abajjhitvā anolīnamānaso hutvā giriṃ unnādento imaṃ gāthamāha –

    ២២៧៨.

    2278.

    ‘‘ទទាមិ ន វិកម្បាមិ, យំ មំ យាចសិ ព្រាហ្មណ;

    ‘‘Dadāmi na vikampāmi, yaṃ maṃ yācasi brāhmaṇa;

    សន្តំ នប្បដិគុយ្ហាមិ, ទានេ មេ រមតី មនោ’’តិ។

    Santaṃ nappaṭiguyhāmi, dāne me ramatī mano’’ti.

    តត្ថ សន្តំ នប្បដិគុយ្ហាមីតិ សំវិជ្ជមានំ ន គុយ្ហាមិ។

    Tattha santaṃ nappaṭiguyhāmīti saṃvijjamānaṃ na guyhāmi.

    ឯវញ្ច បន វត្វា សីឃមេវ កមណ្ឌលុនា ឧទកំ អាហរិត្វា ឧទកំ ហត្ថេ បាតេត្វា បិយភរិយំ ព្រាហ្មណស្ស អទាសិ។ តង្ខណេយេវ ហេដ្ឋា វុត្តប្បការានិ សព្ពានិ អច្ឆរិយានិ បាតុរហេសុំ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evañca pana vatvā sīghameva kamaṇḍalunā udakaṃ āharitvā udakaṃ hatthe pātetvā piyabhariyaṃ brāhmaṇassa adāsi. Taṅkhaṇeyeva heṭṭhā vuttappakārāni sabbāni acchariyāni pāturahesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២២៧៩.

    2279.

    ‘‘មទ្ទិំ ហត្ថេ គហេត្វាន, ឧទកស្ស កមណ្ឌលុំ;

    ‘‘Maddiṃ hatthe gahetvāna, udakassa kamaṇḍaluṃ;

    ព្រាហ្មណស្ស អទា ទានំ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនោ។

    Brāhmaṇassa adā dānaṃ, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano.

    ២២៨០.

    2280.

    ‘‘តទាសិ យំ ភិំសនកំ, តទាសិ លោមហំសនំ;

    ‘‘Tadāsi yaṃ bhiṃsanakaṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ;

    មទ្ទិំ បរិច្ចជន្តស្ស, មេទនី សម្បកម្បថ។

    Maddiṃ pariccajantassa, medanī sampakampatha.

    ២២៨១.

    2281.

    ‘‘នេវស្ស មទ្ទី ភាកុដិ, ន សន្ធីយតិ ន រោទតិ;

    ‘‘Nevassa maddī bhākuṭi, na sandhīyati na rodati;

    បេក្ខតេវស្ស តុណ្ហី សា, ឯសោ ជានាតិ យំ វរ’’ន្តិ។

    Pekkhatevassa tuṇhī sā, eso jānāti yaṃ vara’’nti.

    តត្ថ អទា ទានន្តិ ‘‘អម្ភោ ព្រាហ្មណ, មទ្ទិតោ មេ សតគុណេន សហស្សគុណេន សតសហស្សគុណេន សព្ពញ្ញុតញ្ញាណមេវ បិយតរំ, ឥទំ មេ ទានំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណប្បដិវេធស្ស បច្ចយោ ហោតូ’’តិ វត្វា ទានំ អទាសិ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Tattha adā dānanti ‘‘ambho brāhmaṇa, maddito me sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇameva piyataraṃ, idaṃ me dānaṃ sabbaññutaññāṇappaṭivedhassa paccayo hotū’’ti vatvā dānaṃ adāsi vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ជាលិំ កណ្ហាជិនំ ធីតំ, មទ្ទិំ ទេវិំ បតិព្ពតំ;

    ‘‘Jāliṃ kaṇhājinaṃ dhītaṃ, maddiṃ deviṃ patibbataṃ;

    ចជមានោ ន ចិន្តេសិំ, ពោធិយាយេវ ការណា។

    Cajamāno na cintesiṃ, bodhiyāyeva kāraṇā.

    ‘‘ន មេ ទេស្សា ឧភោ បុត្តា, មទ្ទី ទេវី ន ទេស្សិយា;

    ‘‘Na me dessā ubho puttā, maddī devī na dessiyā;

    សព្ពញ្ញុតំ បិយំ មយ្ហំ, តស្មា បិយេ អទាសហ’’ន្តិ។ (ចរិយា. ១.១១៨-១១៩);

    Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā piye adāsaha’’nti. (cariyā. 1.118-119);

    តត្ថ សម្បកម្បថាតិ បថវី ឧទកបរិយន្តំ កត្វា កម្បិត្ថ។ នេវស្ស មទ្ទី ភាកុដីតិ ភិក្ខវេ, តស្មិំ ខណេ មទ្ទី ‘‘មំ មហល្លកស្ស ព្រាហ្មណស្ស រាជា ទេតី’’តិ កោធវសេន ភាកុដិបិ នាហោសិ។ ន សន្ធីយតិ ន រោទតីតិ នេវ មង្កុ អហោសិ, ន អក្ខីនិ បូរេត្វា រោទតិ, អថ ខោ តុណ្ហី សា ហុត្វា ‘‘មាទិសំ ឥត្ថិរតនំ ទទមានោ ន និក្ការណា ទស្សតិ, ឯសោ យំ វរំ, តំ ជានាតី’’តិ ផុល្លបទុមវណ្ណំ អស្ស មុខំ បេក្ខតេវ, ឱលោកយមានាវ ឋិតាតិ អត្ថោ។

    Tattha sampakampathāti pathavī udakapariyantaṃ katvā kampittha. Nevassa maddī bhākuṭīti bhikkhave, tasmiṃ khaṇe maddī ‘‘maṃ mahallakassa brāhmaṇassa rājā detī’’ti kodhavasena bhākuṭipi nāhosi. Na sandhīyati na rodatīti neva maṅku ahosi, na akkhīni pūretvā rodati, atha kho tuṇhī sā hutvā ‘‘mādisaṃ itthiratanaṃ dadamāno na nikkāraṇā dassati, eso yaṃ varaṃ, taṃ jānātī’’ti phullapadumavaṇṇaṃ assa mukhaṃ pekkhateva, olokayamānāva ṭhitāti attho.

    អថ មហាសត្តោ ‘‘កីទិសា មទ្ទី’’តិ តស្សា មុខំ ឱលោកេសិ។ សាបិ ‘‘សាមិ កិំ មំ ឱលោកេសី’’តិ វត្វា សីហនាទំ នទន្តី ឥមំ គាថមាហ –

    Atha mahāsatto ‘‘kīdisā maddī’’ti tassā mukhaṃ olokesi. Sāpi ‘‘sāmi kiṃ maṃ olokesī’’ti vatvā sīhanādaṃ nadantī imaṃ gāthamāha –

    ២២៨២.

    2282.

    ‘‘កោមារី យស្សាហំ ភរិយា, សាមិកោ មម ឥស្សរោ;

    ‘‘Komārī yassāhaṃ bhariyā, sāmiko mama issaro;

    យស្សិច្ឆេ តស្ស មំ ទជ្ជា, វិក្កិណេយ្យ ហនេយ្យ វា’’តិ។

    Yassicche tassa maṃ dajjā, vikkiṇeyya haneyya vā’’ti.

    តត្ថ កោមារី យស្សាហំ ភរិយាតិ អហំ យស្ស តវ ទហរិកា ភរិយា, សោ ត្វញ្ញេវ មម ឥស្សរោ សាមិកោ។ យស្សិច្ឆេ តស្សាតិ ឥស្សរោ ច នាម ទាសិំ មំ យស្ស ទាតុំ ឥច្ឆេយ្យ, តស្ស ទទេយ្យ។ វិក្កិណេយ្យ វាតិ ធនេន វា អត្ថេ សតិ វិក្កិណេយ្យ, មំសេន វា អត្ថេ សតិ ហនេយ្យ, តស្មា យំ វោ រុច្ចតិ, តំ ករោថ, នាហំ កុជ្ឈាមីតិ។

    Tattha komārī yassāhaṃ bhariyāti ahaṃ yassa tava daharikā bhariyā, so tvaññeva mama issaro sāmiko. Yassicche tassāti issaro ca nāma dāsiṃ maṃ yassa dātuṃ iccheyya, tassa dadeyya. Vikkiṇeyya vāti dhanena vā atthe sati vikkiṇeyya, maṃsena vā atthe sati haneyya, tasmā yaṃ vo ruccati, taṃ karotha, nāhaṃ kujjhāmīti.

    សក្កោ តេសំ បណីតជ្ឈាសយតំ វិទិត្វា ថុតិំ អកាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Sakko tesaṃ paṇītajjhāsayataṃ viditvā thutiṃ akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២២៨៣.

    2283.

    ‘‘តេសំ សង្កប្បមញ្ញាយ, ទេវិន្ទោ ឯតទព្រវិ;

    ‘‘Tesaṃ saṅkappamaññāya, devindo etadabravi;

    សព្ពេ ជិតា តេ បច្ចូហា, យេ ទិព្ពា យេ ច មានុសា។

    Sabbe jitā te paccūhā, ye dibbā ye ca mānusā.

    ២២៨៤.

    2284.

    ‘‘និន្នាទិតា តេ បថវី, សទ្ទោ តេ តិទិវង្គតោ;

    ‘‘Ninnāditā te pathavī, saddo te tidivaṅgato;

    សមន្តា វិជ្ជុតា អាគុំ, គិរីនំវ បតិស្សុតា។

    Samantā vijjutā āguṃ, girīnaṃva patissutā.

    ២២៨៥.

    2285.

    ‘‘តស្ស តេ អនុមោទន្តិ, ឧភោ នារទបព្ពតា;

    ‘‘Tassa te anumodanti, ubho nāradapabbatā;

    ឥន្ទោ ច ព្រហ្មា បជាបតិ, សោមោ យមោ វេស្សវណោ;

    Indo ca brahmā pajāpati, somo yamo vessavaṇo;

    សព្ពេ ទេវានុមោទន្តិ, ទុក្ករញ្ហិ ករោតិ សោ។

    Sabbe devānumodanti, dukkarañhi karoti so.

    ២២៨៦.

    2286.

    ‘‘ទុទ្ទទំ ទទមានានំ, ទុក្ករំ កម្ម កុព្ពតំ;

    ‘‘Duddadaṃ dadamānānaṃ, dukkaraṃ kamma kubbataṃ;

    អសន្តោ នានុកុព្ពន្តិ, សតំ ធម្មោ ទុរន្នយោ។

    Asanto nānukubbanti, sataṃ dhammo durannayo.

    ២២៨៧.

    2287.

    ‘‘តស្មា សតញ្ច អសតំ, នានា ហោតិ ឥតោ គតិ;

    ‘‘Tasmā satañca asataṃ, nānā hoti ito gati;

    អសន្តោ និរយំ យន្តិ, សន្តោ សគ្គបរាយណា។

    Asanto nirayaṃ yanti, santo saggaparāyaṇā.

    ២២៨៨.

    2288.

    ‘‘យមេតំ កុមារេ អទា, ភរិយំ អទា វនេ វសំ;

    ‘‘Yametaṃ kumāre adā, bhariyaṃ adā vane vasaṃ;

    ព្រហ្មយានមនោក្កម្ម, សគ្គេ តេ តំ វិបច្ចតូ’’តិ។

    Brahmayānamanokkamma, sagge te taṃ vipaccatū’’ti.

    តត្ថ បច្ចូហាតិ បច្ចត្ថិកា។ ទិព្ពាតិ ទិព្ពសម្បត្តិបដិពាហកា។ មានុសាតិ មនុស្សសម្បត្តិបដិពាហកា។ កេ បន តេតិ? មច្ឆរិយធម្មា។ តេ សព្ពេ បុត្តទារំ ទេន្តេន មហាសត្តេន ជិតា។ តេនាហ ‘‘សព្ពេ ជិតា តេ បច្ចូហា’’តិ។ ទុក្ករញ្ហិ ករោតិ សោតិ សោ វេស្សន្តរោ រាជា ឯកកោវ អរញ្ញេ វសន្តោ ភរិយំ ព្រាហ្មណស្ស ទេន្តោ ទុក្ករំ ករោតីតិ ឯវំ សព្ពេ ទេវា អនុមោទន្តីតិ វទតិ។ ‘‘យមេត’’ន្តិ គាថំ អនុមោទនំ ករោន្តោ អាហ។ វនេ វសន្តិ វនេ វសន្តោ។ ព្រហ្មយានន្តិ សេដ្ឋយានំ។ តិវិធោ ហិ សុចរិតធម្មោ ឯវរូបោ ច ទានធម្មោ អរិយមគ្គស្ស បច្ចយោ ហោតីតិ ‘‘ព្រហ្មយាន’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តស្មា យំ តំ ឥទំ អជ្ជ ទានំ ទទតោបិ និប្ផន្នំ ព្រហ្មយានំ អបាយភូមិំ អនោក្កមិត្វា សគ្គេ តេ តំ វិបច្ចតុ, វិបាកបរិយោសានេ ច សព្ពញ្ញុតញ្ញាណទាយកំ ហោតូតិ។

    Tattha paccūhāti paccatthikā. Dibbāti dibbasampattipaṭibāhakā. Mānusāti manussasampattipaṭibāhakā. Ke pana teti? Macchariyadhammā. Te sabbe puttadāraṃ dentena mahāsattena jitā. Tenāha ‘‘sabbe jitā te paccūhā’’ti. Dukkarañhi karoti soti so vessantaro rājā ekakova araññe vasanto bhariyaṃ brāhmaṇassa dento dukkaraṃ karotīti evaṃ sabbe devā anumodantīti vadati. ‘‘Yameta’’nti gāthaṃ anumodanaṃ karonto āha. Vane vasanti vane vasanto. Brahmayānanti seṭṭhayānaṃ. Tividho hi sucaritadhammo evarūpo ca dānadhammo ariyamaggassa paccayo hotīti ‘‘brahmayāna’’nti vuccati. Tasmā yaṃ taṃ idaṃ ajja dānaṃ dadatopi nipphannaṃ brahmayānaṃ apāyabhūmiṃ anokkamitvā sagge te taṃ vipaccatu, vipākapariyosāne ca sabbaññutaññāṇadāyakaṃ hotūti.

    ឯវមស្ស សក្កោ អនុមោទនំ កត្វា ‘‘ឥទានិ មយា ឥធ បបញ្ចំ អកត្វា ឥមំ ឥមស្សេវ ទត្វា គន្តុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា អាហ –

    Evamassa sakko anumodanaṃ katvā ‘‘idāni mayā idha papañcaṃ akatvā imaṃ imasseva datvā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā āha –

    ២២៨៩.

    2289.

    ‘‘ទទាមិ ភោតោ ភរិយំ, មទ្ទិំ សព្ពង្គសោភនំ;

    ‘‘Dadāmi bhoto bhariyaṃ, maddiṃ sabbaṅgasobhanaṃ;

    ត្វញ្ចេវ មទ្ទិយា ឆន្នោ, មទ្ទី ច បតិនា សហ។

    Tvañceva maddiyā channo, maddī ca patinā saha.

    ២២៩០.

    2290.

    ‘‘យថា បយោ ច សង្ខោ ច, ឧភោ សមានវណ្ណិនោ;

    ‘‘Yathā payo ca saṅkho ca, ubho samānavaṇṇino;

    ឯវំ តុវញ្ច មទ្ទី ច, សមានមនចេតសា។

    Evaṃ tuvañca maddī ca, samānamanacetasā.

    ២២៩១.

    2291.

    ‘‘អវរុទ្ធេត្ថ អរញ្ញស្មិំ, ឧភោ សម្មថ អស្សមេ;

    ‘‘Avaruddhettha araññasmiṃ, ubho sammatha assame;

    ខត្តិយា គោត្តសម្បន្នា, សុជាតា មាតុបេត្តិតោ;

    Khattiyā gottasampannā, sujātā mātupettito;

    យថា បុញ្ញានិ កយិរាថ, ទទន្តា អបរាបរ’’ន្តិ។

    Yathā puññāni kayirātha, dadantā aparāpara’’nti.

    តត្ថ ឆន្នោតិ អនុរូបោ។ ឧភោ សមានវណ្ណិនោតិ សមានវណ្ណា ឧភោបិ បរិសុទ្ធាយេវ។ សមានមនចេតសាតិ អាចារាទីហិ កម្មេហិ សមានេន មនសង្ខាតេន ចេតសា សមន្នាគតា។ អវរុទ្ធេត្ថាតិ រដ្ឋតោ បព្ពាជិតា ហុត្វា ឯត្ថ អរញ្ញេ វសថ។ យថា បុញ្ញានីតិ យថា ជេតុត្តរនគរេ វោ ពហូនិ បុញ្ញានិ កតានិ, ហិយ្យោ បុត្តានំ អជ្ជ ភរិយាយ ទានវសេនបិ កតានីតិ ឯត្តកេនេវ បរិតោសំ អកត្វា ឥតោ ឧត្តរិបិ អបរាបរំ ទទន្តា យថានុរូបានិ បុញ្ញានិ ករេយ្យាថាតិ។

    Tattha channoti anurūpo. Ubho samānavaṇṇinoti samānavaṇṇā ubhopi parisuddhāyeva. Samānamanacetasāti ācārādīhi kammehi samānena manasaṅkhātena cetasā samannāgatā. Avaruddhetthāti raṭṭhato pabbājitā hutvā ettha araññe vasatha. Yathā puññānīti yathā jetuttaranagare vo bahūni puññāni katāni, hiyyo puttānaṃ ajja bhariyāya dānavasenapi katānīti ettakeneva paritosaṃ akatvā ito uttaripi aparāparaṃ dadantā yathānurūpāni puññāni kareyyāthāti.

    ឯវញ្ច បន វត្វា សក្កោ មហាសត្តស្ស មទ្ទិំ បដិច្ឆាបេត្វា វរំ ទាតុំ អត្តានំ អាចិក្ខន្តោ អាហ –

    Evañca pana vatvā sakko mahāsattassa maddiṃ paṭicchāpetvā varaṃ dātuṃ attānaṃ ācikkhanto āha –

    ២២៩២.

    2292.

    ‘‘សក្កោហមស្មិ ទេវិន្ទោ, អាគតោស្មិ តវន្តិកេ;

    ‘‘Sakkohamasmi devindo, āgatosmi tavantike;

    វរំ វរស្សុ រាជិសិ, វរេ អដ្ឋ ទទាមិ តេ’’តិ។

    Varaṃ varassu rājisi, vare aṭṭha dadāmi te’’ti.

    កថេន្តោយេវ ច ទិព្ពត្តភាវេន ជលន្តោ តរុណសូរិយោ វិយ អាកាសេ អដ្ឋាសិ។ តតោ ពោធិសត្តោ វរំ គណ្ហន្តោ អាហ –

    Kathentoyeva ca dibbattabhāvena jalanto taruṇasūriyo viya ākāse aṭṭhāsi. Tato bodhisatto varaṃ gaṇhanto āha –

    ២២៩៣.

    2293.

    ‘‘វរំ ចេ មេ អទោ សក្ក, សព្ពភូតានមិស្សរ;

    ‘‘Varaṃ ce me ado sakka, sabbabhūtānamissara;

    បិតា មំ អនុមោទេយ្យ, ឥតោ បត្តំ សកំ ឃរំ;

    Pitā maṃ anumodeyya, ito pattaṃ sakaṃ gharaṃ;

    អាសនេន និមន្តេយ្យ, បឋមេតំ វរំ វរេ។

    Āsanena nimanteyya, paṭhametaṃ varaṃ vare.

    ២២៩៤.

    2294.

    ‘‘បុរិសស្ស វធំ ន រោចេយ្យំ, អបិ កិព្ពិសការកំ;

    ‘‘Purisassa vadhaṃ na roceyyaṃ, api kibbisakārakaṃ;

    វជ្ឈំ វធម្ហា មោចេយ្យំ, ទុតិយេតំ វរំ វរេ។

    Vajjhaṃ vadhamhā moceyyaṃ, dutiyetaṃ varaṃ vare.

    ២២៩៥.

    2295.

    ‘‘យេ វុឌ្ឍា យេ ច ទហរា, យេ ច មជ្ឈិមបោរិសា;

    ‘‘Ye vuḍḍhā ye ca daharā, ye ca majjhimaporisā;

    មមេវ ឧបជីវេយ្យុំ, តតិយេតំ វរំ វរេ។

    Mameva upajīveyyuṃ, tatiyetaṃ varaṃ vare.

    ២២៩៦.

    2296.

    ‘‘បរទារំ ន គច្ឆេយ្យំ, សទារបសុតោ សិយំ;

    ‘‘Paradāraṃ na gaccheyyaṃ, sadārapasuto siyaṃ;

    ថីនំ វសំ ន គច្ឆេយ្យំ, ចតុត្ថេតំ វរំ វរេ។

    Thīnaṃ vasaṃ na gaccheyyaṃ, catutthetaṃ varaṃ vare.

    ២២៩៧.

    2297.

    ‘‘បុត្តោ មេ សក្ក ជាយេថ, សោ ច ទីឃាយុកោ សិយា;

    ‘‘Putto me sakka jāyetha, so ca dīghāyuko siyā;

    ធម្មេន ជិនេ បថវិំ, បញ្ចមេតំ វរំ វរេ។

    Dhammena jine pathaviṃ, pañcametaṃ varaṃ vare.

    ២២៩៨.

    2298.

    ‘‘តតោ រត្យា វិវសានេ, សូរិយស្សុគ្គមនំ បតិ;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyassuggamanaṃ pati;

    ទិព្ពា ភក្ខា បាតុភវេយ្យុំ, ឆដ្ឋមេតំ វរំ វរេ។

    Dibbā bhakkhā pātubhaveyyuṃ, chaṭṭhametaṃ varaṃ vare.

    ២២៩៩.

    2299.

    ‘‘ទទតោ មេ ន ខីយេថ, ទត្វា នានុតបេយ្យហំ;

    ‘‘Dadato me na khīyetha, datvā nānutapeyyahaṃ;

    ទទំ ចិត្តំ បសាទេយ្យំ, សត្តមេតំ វរំ វរេ។

    Dadaṃ cittaṃ pasādeyyaṃ, sattametaṃ varaṃ vare.

    ២៣០០.

    2300.

    ‘‘ឥតោ វិមុច្ចមានាហំ, សគ្គគាមី វិសេសគូ;

    ‘‘Ito vimuccamānāhaṃ, saggagāmī visesagū;

    អនិវត្តិ តតោ អស្សំ, អដ្ឋមេតំ វរំ វរេ’’តិ។

    Anivatti tato assaṃ, aṭṭhametaṃ varaṃ vare’’ti.

    តត្ថ អនុមោទេយ្យាតិ សម្បដិច្ឆេយ្យ ន កុជ្ឈេយ្យ។ ឥតោ បត្តន្តិ ឥមម្ហា អរញ្ញា សកំ ឃរំ អនុប្បត្តំ។ អាសនេនាតិ រាជាសនេន។ រជ្ជំ មេ ទេតូតិ វទតិ។ អបិ កិព្ពិសការកន្តិ រាជា ហុត្វា រាជាបរាធិកម្បិ វជ្ឈំ វធម្ហា មោចេយ្យំ, ឯវរូបស្សបិ មេ វធោ នាម ន រុច្ចតុ។ មមេវ ឧបជីវេយ្យុន្តិ សព្ពេតេ មញ្ញេវ និស្សាយ ឧបជីវេយ្យុំ។ ធម្មេន ជិនេតិ ធម្មេន ជិនាតុ, ធម្មេន រជ្ជំ ការេតូតិ អត្ថោ។ វិសេសគូតិ វិសេសគមនោ ហុត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តោ ហោមីតិ វទតិ។ អនិវត្តិ តតោ អស្សន្តិ តុសិតភវនតោ ចវិត្វា មនុស្សត្តំ អាគតោ បុនភវេ អនិវត្តិ អស្សំ, សព្ពញ្ញុតំ សម្បាបុណេយ្យន្តិ វទតិ។

    Tattha anumodeyyāti sampaṭiccheyya na kujjheyya. Ito pattanti imamhā araññā sakaṃ gharaṃ anuppattaṃ. Āsanenāti rājāsanena. Rajjaṃ me detūti vadati. Api kibbisakārakanti rājā hutvā rājāparādhikampi vajjhaṃ vadhamhā moceyyaṃ, evarūpassapi me vadho nāma na ruccatu. Mameva upajīveyyunti sabbete maññeva nissāya upajīveyyuṃ. Dhammena jineti dhammena jinātu, dhammena rajjaṃ kāretūti attho. Visesagūti visesagamano hutvā tusitapure nibbatto homīti vadati. Anivattitato assanti tusitabhavanato cavitvā manussattaṃ āgato punabhave anivatti assaṃ, sabbaññutaṃ sampāpuṇeyyanti vadati.

    ២៣០១.

    2301.

    ‘‘តស្ស តំ វចនំ សុត្វា, ទេវិន្ទោ ឯតទព្រវិ;

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, devindo etadabravi;

    ‘អចិរំ វត តេ តតោ, បិតា តំ ទដ្ឋុមេស្សតី’’’តិ។

    ‘Aciraṃ vata te tato, pitā taṃ daṭṭhumessatī’’’ti.

    តត្ថ ទដ្ឋុមេស្សតីតិ មហារាជ, តវ មាតា ច បិតា ច អចិរេនេវ តំ បស្សិតុកាមោ ហុត្វា ឥធាគមិស្សតិ, អាគន្ត្វា ច បន សេតច្ឆត្តំ ទត្វា រជ្ជំ និយ្យាទេត្វា ជេតុត្តរនគរមេវ នេស្សតិ, សព្ពេ តេ មនោរថា មត្ថកំ បាបុណិស្សន្តិ, មា ចិន្តយិ, អប្បមត្តោ ហោហិ, មហារាជាតិ។

    Tattha daṭṭhumessatīti mahārāja, tava mātā ca pitā ca acireneva taṃ passitukāmo hutvā idhāgamissati, āgantvā ca pana setacchattaṃ datvā rajjaṃ niyyādetvā jetuttaranagarameva nessati, sabbe te manorathā matthakaṃ pāpuṇissanti, mā cintayi, appamatto hohi, mahārājāti.

    ឯវំ មហាសត្តស្ស ឱវាទំ ទត្វា សក្កោ សកដ្ឋានមេវ គតោ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ mahāsattassa ovādaṃ datvā sakko sakaṭṭhānameva gato. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣០២.

    2302.

    ‘‘ឥទំ វត្វាន មឃវា, ទេវរាជា សុជម្បតិ;

    ‘‘Idaṃ vatvāna maghavā, devarājā sujampati;

    វេស្សន្តរេ វរំ ទត្វា, សគ្គកាយំ អបក្កមី’’តិ។

    Vessantare varaṃ datvā, saggakāyaṃ apakkamī’’ti.

    តត្ថ វេស្សន្តរេតិ វេស្សន្តរស្ស។ អបក្កមីតិ គតោ អនុប្បត្តោយេវាតិ។

    Tattha vessantareti vessantarassa. Apakkamīti gato anuppattoyevāti.

    សក្កបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Sakkapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    មហារាជបព្ពវណ្ណនា

    Mahārājapabbavaṇṇanā

    ពោធិសត្តោ ច មទ្ទី ច សម្មោទមានា សក្កទត្តិយេ អស្សមេ វសិំសុ។ ជូជកោបិ កុមារេ គហេត្វា សដ្ឋិយោជនមគ្គំ បដិបជ្ជិ។ ទេវតា កុមារានំ អារក្ខមកំសុ។ ជូជកោបិ សូរិយេ អត្ថង្គតេ កុមារេ គច្ឆេ ពន្ធិត្វា ភូមិយំ និបជ្ជាបេត្វា សយំ ចណ្ឌវាឡមិគភយេន រុក្ខំ អារុយ្ហ វិដបន្តរេ សយតិ។ តស្មិំ ខណេ ឯកោ ទេវបុត្តោ វេស្សន្តរវណ្ណេន, ឯកា ទេវធីតា មទ្ទិវណ្ណេន អាគន្ត្វា កុមារេ មោចេត្វា ហត្ថបាទេ សម្ពាហិត្វា ន្ហាបេត្វា មណ្ឌេត្វា ទិព្ពភោជនំ ភោជេត្វា ទិព្ពសយនេ សយាបេត្វា អរុណុគ្គមនកាលេ ពទ្ធាការេនេវ និបជ្ជាបេត្វា អន្តរធាយិ។ ឯវំ តេ ទេវតាសង្គហេន អរោគា ហុត្វា គច្ឆន្តិ។ ជូជកោបិ ទេវតាធិគ្គហិតោ ហុត្វា ‘‘កាលិង្គរដ្ឋំ គច្ឆាមី’’តិ គច្ឆន្តោ អឌ្ឍមាសេន ជេតុត្តរនគរំ បត្តោ។ តំ ទិវសំ បច្ចូសកាលេ សញ្ជយោ មហារាជា សុបិនំ បស្សិ។ ឯវរូបោ សុបិនោ អហោសិ – រញ្ញោ មហាវិនិច្ឆយេ និសិន្នស្ស ឯកោ បុរិសោ កណ្ហោ ទ្វេ បទុមានិ អាហរិត្វា រញ្ញោ ហត្ថេ ឋបេសិ។ រាជា តានិ ទ្វីសុ កណ្ណេសុ បិឡន្ធិ។ តេសំ រេណុ ភស្សិត្វា រញ្ញោ ឧរេ បតតិ។ សោ បពុជ្ឈិត្វា បាតោវ ព្រាហ្មណេ បុច្ឆិ។ តេ ‘‘ចិរបវុត្ថា វោ, ទេវ, ពន្ធវា អាគមិស្សន្តី’’តិ ព្យាករិំសុ។ សោ បាតោវ សីសំ ន្ហាយិត្វា នានគ្គរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា អលង្ករិត្វា វិនិច្ឆយេ និសីទិ។ ទេវតា ព្រាហ្មណំ ទ្វីហិ កុមារេហិ សទ្ធិំ អានេត្វា រាជង្គណេ ឋបយិំសុ។ តស្មិំ ខណេ រាជា មគ្គំ ឱលោកេន្តោ កុមារេ ទិស្វា អាហ –

    Bodhisatto ca maddī ca sammodamānā sakkadattiye assame vasiṃsu. Jūjakopi kumāre gahetvā saṭṭhiyojanamaggaṃ paṭipajji. Devatā kumārānaṃ ārakkhamakaṃsu. Jūjakopi sūriye atthaṅgate kumāre gacche bandhitvā bhūmiyaṃ nipajjāpetvā sayaṃ caṇḍavāḷamigabhayena rukkhaṃ āruyha viṭapantare sayati. Tasmiṃ khaṇe eko devaputto vessantaravaṇṇena, ekā devadhītā maddivaṇṇena āgantvā kumāre mocetvā hatthapāde sambāhitvā nhāpetvā maṇḍetvā dibbabhojanaṃ bhojetvā dibbasayane sayāpetvā aruṇuggamanakāle baddhākāreneva nipajjāpetvā antaradhāyi. Evaṃ te devatāsaṅgahena arogā hutvā gacchanti. Jūjakopi devatādhiggahito hutvā ‘‘kāliṅgaraṭṭhaṃ gacchāmī’’ti gacchanto aḍḍhamāsena jetuttaranagaraṃ patto. Taṃ divasaṃ paccūsakāle sañjayo mahārājā supinaṃ passi. Evarūpo supino ahosi – rañño mahāvinicchaye nisinnassa eko puriso kaṇho dve padumāni āharitvā rañño hatthe ṭhapesi. Rājā tāni dvīsu kaṇṇesu piḷandhi. Tesaṃ reṇu bhassitvā rañño ure patati. So pabujjhitvā pātova brāhmaṇe pucchi. Te ‘‘cirapavutthā vo, deva, bandhavā āgamissantī’’ti byākariṃsu. So pātova sīsaṃ nhāyitvā nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkaritvā vinicchaye nisīdi. Devatā brāhmaṇaṃ dvīhi kumārehi saddhiṃ ānetvā rājaṅgaṇe ṭhapayiṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā maggaṃ olokento kumāre disvā āha –

    ២៣០៣.

    2303.

    ‘‘កស្សេតំ មុខមាភាតិ, ហេមំ-វុត្តត្តមគ្គិនា;

    ‘‘Kassetaṃ mukhamābhāti, hemaṃ-vuttattamagginā;

    និក្ខំវ ជាតរូបស្ស, ឧក្កាមុខបហំសិតំ។

    Nikkhaṃva jātarūpassa, ukkāmukhapahaṃsitaṃ.

    ២៣០៤.

    2304.

    ‘‘ឧភោ សទិសបច្ចង្គា, ឧភោ សទិសលក្ខណា;

    ‘‘Ubho sadisapaccaṅgā, ubho sadisalakkhaṇā;

    ជាលិស្ស សទិសោ ឯកោ, ឯកា កណ្ហាជិនា យថា។

    Jālissa sadiso eko, ekā kaṇhājinā yathā.

    ២៣០៥.

    2305.

    ‘‘សីហា ពិលាវ និក្ខន្តា, ឧភោ សម្បតិរូបកា;

    ‘‘Sīhā bilāva nikkhantā, ubho sampatirūpakā;

    ជាតរូបមយាយេវ, ឥមេ ទិស្សន្តិ ទារកា’’តិ។

    Jātarūpamayāyeva, ime dissanti dārakā’’ti.

    តត្ថ ហេមំវុត្តត្តមគ្គិនាតិ ហេមំ ឥវ ឧត្តត្តំ អគ្គិនា។ សីហា ពិលាវ និក្ខន្តាតិ កញ្ចនគុហតោ និក្ខន្តា សីហា វិយ។

    Tattha hemaṃvuttattamaggināti hemaṃ iva uttattaṃ agginā. Sīhā bilāva nikkhantāti kañcanaguhato nikkhantā sīhā viya.

    ឯវំ រាជា តីហិ គាថាហិ កុមារេ វណ្ណេត្វា ឯកំ អមច្ចំ អាណាបេសិ ‘‘គច្ឆេតំ ព្រាហ្មណំ ទារកេហិ សទ្ធិំ អានេហី’’តិ។ សោ វេគេន គន្ត្វា ព្រាហ្មណំ អានេសិ។ អថ រាជា ព្រាហ្មណំ អាហ –

    Evaṃ rājā tīhi gāthāhi kumāre vaṇṇetvā ekaṃ amaccaṃ āṇāpesi ‘‘gacchetaṃ brāhmaṇaṃ dārakehi saddhiṃ ānehī’’ti. So vegena gantvā brāhmaṇaṃ ānesi. Atha rājā brāhmaṇaṃ āha –

    ២៣០៦.

    2306.

    ‘‘កុតោ នុ ភវំ ភារទ្វាជ, ឥមេ អានេសិ ទារកេ;

    ‘‘Kuto nu bhavaṃ bhāradvāja, ime ānesi dārake;

    អជ្ជ រដ្ឋំ អនុប្បត្តោ, កុហិំ គច្ឆសិ ព្រាហ្មណា’’តិ។

    Ajja raṭṭhaṃ anuppatto, kuhiṃ gacchasi brāhmaṇā’’ti.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២៣០៧.

    2307.

    ‘‘មយ្ហំ តេ ទារកា ទេវ, ទិន្នា វិត្តេន សញ្ជយ;

    ‘‘Mayhaṃ te dārakā deva, dinnā vittena sañjaya;

    អជ្ជ បន្នរសា រត្តិ, យតោ លទ្ធា មេ ទារកា’’តិ។

    Ajja pannarasā ratti, yato laddhā me dārakā’’ti.

    តត្ថ វិត្តេនាតិ តុដ្ឋេន បសន្នេន។ អជ្ជ បន្នរសា រត្តីតិ ឥមេសំ លទ្ធទិវសតោ បដ្ឋាយ អជ្ជ បន្នរសា រត្តីតិ វទតិ។

    Tattha vittenāti tuṭṭhena pasannena. Ajja pannarasā rattīti imesaṃ laddhadivasato paṭṭhāya ajja pannarasā rattīti vadati.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ២៣០៨.

    2308.

    ‘‘កេន វា វាចបេយ្យេន, សម្មាញាយេន សទ្ទហេ;

    ‘‘Kena vā vācapeyyena, sammāñāyena saddahe;

    កោ តេតំ ទានមទទា, បុត្តកេ ទានមុត្តម’’ន្តិ។

    Ko tetaṃ dānamadadā, puttake dānamuttama’’nti.

    តត្ថ កេន វា វាចបេយ្យេនាតិ ព្រាហ្មណ, កេន បិយវចនេន តេ តយា លទ្ធា។ សម្មាញាយេន សទ្ទហេតិ មុសាវាទំ អកត្វា សម្មាញាយេន ការណេន អម្ហេ សទ្ទហាបេយ្យាសិ។ បុត្តកេតិ អត្តនោ បិយបុត្តកេ ឧត្តមំ ទានំ កត្វា កោ តេ ឯតំ ទានំ អទទាតិ។

    Tattha kena vā vācapeyyenāti brāhmaṇa, kena piyavacanena te tayā laddhā. Sammāñāyena saddaheti musāvādaṃ akatvā sammāñāyena kāraṇena amhe saddahāpeyyāsi. Puttaketi attano piyaputtake uttamaṃ dānaṃ katvā ko te etaṃ dānaṃ adadāti.

    ជូជកោ អាហ –

    Jūjako āha –

    ២៣០៩.

    2309.

    ‘‘យោ យាចតំ បតិដ្ឋាសិ, ភូតានំ ធរណីរិវ;

    ‘‘Yo yācataṃ patiṭṭhāsi, bhūtānaṃ dharaṇīriva;

    សោ មេ វេស្សន្តរោ រាជា, បុត្តេទាសិ វនេ វសំ។

    So me vessantaro rājā, puttedāsi vane vasaṃ.

    ២៣១០.

    2310.

    ‘‘យោ យាចតំ គតី អាសិ, សវន្តីនំវ សាគរោ;

    ‘‘Yo yācataṃ gatī āsi, savantīnaṃva sāgaro;

    សោ មេ វេស្សន្តរោ រាជា, បុត្តេទាសិ វនេ វស’’ន្តិ។

    So me vessantaro rājā, puttedāsi vane vasa’’nti.

    តត្ថ បតិដ្ឋាសីតិ បតិដ្ឋា អាសិ។

    Tattha patiṭṭhāsīti patiṭṭhā āsi.

    តំ សុត្វា អមច្ចា វេស្សន្តរំ គរហមានា អាហំសុ –

    Taṃ sutvā amaccā vessantaraṃ garahamānā āhaṃsu –

    ២៣១១.

    2311.

    ‘‘ទុក្កដំ វត ភោ រញ្ញា, សទ្ធេន ឃរមេសិនា;

    ‘‘Dukkaṭaṃ vata bho raññā, saddhena gharamesinā;

    កថំ នុ បុត្តកេ ទជ្ជា, អរញ្ញេ អវរុទ្ធកោ។

    Kathaṃ nu puttake dajjā, araññe avaruddhako.

    ២៣១២.

    2312.

    ‘‘ឥមំ ភោន្តោ និសាមេថ, យាវន្តេត្ថ សមាគតា;

    ‘‘Imaṃ bhonto nisāmetha, yāvantettha samāgatā;

    កថំ វេស្សន្តរោ រាជា, បុត្តេទាសិ វនេ វសំ។

    Kathaṃ vessantaro rājā, puttedāsi vane vasaṃ.

    ២៣១៣.

    2313.

    ‘‘ទាសិំ ទាសញ្ច សោ ទជ្ជា, អស្សំ ចស្សតរីរថំ;

    ‘‘Dāsiṃ dāsañca so dajjā, assaṃ cassatarīrathaṃ;

    ហត្ថិញ្ច កុញ្ជរំ ទជ្ជា, កថំ សោ ទជ្ជ ទារកេ’’តិ។

    Hatthiñca kuñjaraṃ dajjā, kathaṃ so dajja dārake’’ti.

    តត្ថ សទ្ធេនាតិ សទ្ធាយ សម្បន្នេនបិ សតា ឃរំ អាវសន្តេន រញ្ញា ឥទំ ទុក្កដំ វត, អយុត្តំ វត កតំ។ អវរុទ្ធកោតិ រដ្ឋា បព្ពាជិតោ អរញ្ញេ វសន្តោ។ ឥមំ ភោន្តោតិ ភោន្តោ នគរវាសិនោ យាវន្តោ ឯត្ថ សមាគតា, សព្ពេ ឥមំ និសាមេថ ឧបធារេថ, កថំ នាមេសោ បុត្តកេ ទាសេ កត្វា អទាសិ, កេន នាម ឯវរូបំ កតបុព្ពន្តិ អធិប្បាយេនេវមាហំសុ។ ទជ្ជាតិ ទាសាទីសុ យំ កិញ្ចិ ធនំ ទេតុ។ កថំ សោ ទជ្ជ ទារកេតិ ឥមេ បន ទារកេ កេន ការណេន អទាសីតិ។

    Tattha saddhenāti saddhāya sampannenapi satā gharaṃ āvasantena raññā idaṃ dukkaṭaṃ vata, ayuttaṃ vata kataṃ. Avaruddhakoti raṭṭhā pabbājito araññe vasanto. Imaṃ bhontoti bhonto nagaravāsino yāvanto ettha samāgatā, sabbe imaṃ nisāmetha upadhāretha, kathaṃ nāmeso puttake dāse katvā adāsi, kena nāma evarūpaṃ katapubbanti adhippāyenevamāhaṃsu. Dajjāti dāsādīsu yaṃ kiñci dhanaṃ detu. Kathaṃ so dajja dāraketi ime pana dārake kena kāraṇena adāsīti.

    តំ សុត្វា កុមារោ បិតុ គរហំ អសហន្តោ វាតាភិហតស្ស សិនេរុនោ ពាហំ ឱឌ្ឌេន្តោ វិយ ឥមំ គាថមាហ –

    Taṃ sutvā kumāro pitu garahaṃ asahanto vātābhihatassa sineruno bāhaṃ oḍḍento viya imaṃ gāthamāha –

    ២៣១៤.

    2314.

    ‘‘យស្ស នស្ស ឃរេ ទាសោ, អស្សោ ចស្សតរីរថោ;

    ‘‘Yassa nassa ghare dāso, asso cassatarīratho;

    ហត្ថី ច កុញ្ជរោ នាគោ, កិំ សោ ទជ្ជា បិតាមហា’’តិ។

    Hatthī ca kuñjaro nāgo, kiṃ so dajjā pitāmahā’’ti.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ២៣១៥.

    2315.

    ‘‘ទានមស្ស បសំសាម, ន ច និន្ទាម បុត្តកា;

    ‘‘Dānamassa pasaṃsāma, na ca nindāma puttakā;

    កថំ នុ ហទយំ អាសិ, តុម្ហេ ទត្វា វនិព្ពកេ’’តិ។

    Kathaṃ nu hadayaṃ āsi, tumhe datvā vanibbake’’ti.

    តត្ថ ទានមស្ស បសំសាមាតិ បុត្តកា មយំ តវ បិតុ ទានំ បសំសាម ន និន្ទាម។

    Tattha dānamassa pasaṃsāmāti puttakā mayaṃ tava pitu dānaṃ pasaṃsāma na nindāma.

    តំ សុត្វា កុមារោ អាហ –

    Taṃ sutvā kumāro āha –

    ២៣១៦.

    2316.

    ‘‘ទុក្ខស្ស ហទយំ អាសិ, អថោ ឧណ្ហម្បិ បស្សសិ;

    ‘‘Dukkhassa hadayaṃ āsi, atho uṇhampi passasi;

    រោហិនីហេវ តម្ពក្ខី, បិតា អស្សូនិ វត្តយី’’តិ។

    Rohinīheva tambakkhī, pitā assūni vattayī’’ti.

    តត្ថ ទុក្ខស្ស ហទយំ អាសីតិ បិតាមហ កណ្ហាជិនាយ វុត្តំ ឯតំ វចនំ សុត្វា តស្ស ហទយំ ទុក្ខំ អាសិ។ រោហិនីហេវ តម្ពក្ខីតិ តម្ពវណ្ណេហិ វិយ រត្តអក្ខីហិ មម បិតា តស្មិំ ខណេ អស្សូនិ បវត្តយិ។

    Tattha dukkhassa hadayaṃ āsīti pitāmaha kaṇhājināya vuttaṃ etaṃ vacanaṃ sutvā tassa hadayaṃ dukkhaṃ āsi. Rohinīheva tambakkhīti tambavaṇṇehi viya rattaakkhīhi mama pitā tasmiṃ khaṇe assūni pavattayi.

    ឥទានិស្សា តំ វចនំ ទស្សេន្តោ អាហ –

    Idānissā taṃ vacanaṃ dassento āha –

    ២៣១៧.

    2317.

    ‘‘យំ តំ កណ្ហាជិនាវោច, អយំ មំ តាត ព្រាហ្មណោ;

    ‘‘Yaṃ taṃ kaṇhājināvoca, ayaṃ maṃ tāta brāhmaṇo;

    លដ្ឋិយា បដិកោដេតិ, ឃរេ ជាតំវ ទាសិយំ។

    Laṭṭhiyā paṭikoṭeti, ghare jātaṃva dāsiyaṃ.

    ២៣១៨.

    2318.

    ‘‘ន ចាយំ ព្រាហ្មណោ តាត, ធម្មិកា ហោន្តិ ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Na cāyaṃ brāhmaṇo tāta, dhammikā honti brāhmaṇā;

    យក្ខោ ព្រាហ្មណវណ្ណេន, ខាទិតុំ តាត នេតិ នោ;

    Yakkho brāhmaṇavaṇṇena, khādituṃ tāta neti no;

    នីយមានេ បិសាចេន, កិំ នុ តាត ឧទិក្ខសី’’តិ។

    Nīyamāne pisācena, kiṃ nu tāta udikkhasī’’ti.

    អថ នេ កុមារេ ព្រាហ្មណំ អមុញ្ចន្តេ ទិស្វា រាជា គាថមាហ –

    Atha ne kumāre brāhmaṇaṃ amuñcante disvā rājā gāthamāha –

    ២៣១៩.

    2319.

    ‘‘រាជបុត្តី ច វោ មាតា, រាជបុត្តោ ច វោ បិតា;

    ‘‘Rājaputtī ca vo mātā, rājaputto ca vo pitā;

    បុព្ពេ មេ អង្កមារុយ្ហ, កិំ នុ តិដ្ឋថ អារកា’’តិ។

    Pubbe me aṅkamāruyha, kiṃ nu tiṭṭhatha ārakā’’ti.

    តត្ថ បុព្ពេ មេតិ តុម្ហេ ឥតោ បុព្ពេ មំ ទិស្វា វេគេនាគន្ត្វា មម អង្កមារុយ្ហ, ឥទានិ កិំ នុ អារកា តិដ្ឋថាតិ?

    Tattha pubbe meti tumhe ito pubbe maṃ disvā vegenāgantvā mama aṅkamāruyha, idāni kiṃ nu ārakā tiṭṭhathāti?

    កុមារោ អាហ –

    Kumāro āha –

    ២៣២០.

    2320.

    ‘‘រាជបុត្តី ច នោ មាតា, រាជបុត្តោ ច នោ បិតា;

    ‘‘Rājaputtī ca no mātā, rājaputto ca no pitā;

    ទាសា មយំ ព្រាហ្មណស្ស, តស្មា តិដ្ឋាម អារកា’’តិ។

    Dāsā mayaṃ brāhmaṇassa, tasmā tiṭṭhāma ārakā’’ti.

    តត្ថ ទាសា មយន្តិ ឥទានិ បន មយំ ព្រាហ្មណស្ស ទាសា ភវាម។

    Tattha dāsā mayanti idāni pana mayaṃ brāhmaṇassa dāsā bhavāma.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ២៣២១.

    2321.

    ‘‘មា សម្មេវំ អវចុត្ថ, ឌយ្ហតេ ហទយំ មម;

    ‘‘Mā sammevaṃ avacuttha, ḍayhate hadayaṃ mama;

    ចិតកាយំវ មេ កាយោ, អាសនេ ន សុខំ លភេ។

    Citakāyaṃva me kāyo, āsane na sukhaṃ labhe.

    ២៣២២.

    2322.

    ‘‘មា សម្មេវំ អវចុត្ថ, ភិយ្យោ សោកំ ជនេថ មំ;

    ‘‘Mā sammevaṃ avacuttha, bhiyyo sokaṃ janetha maṃ;

    និក្កិណិស្សាមិ ទព្ពេន, ន វោ ទាសា ភវិស្សថ។

    Nikkiṇissāmi dabbena, na vo dāsā bhavissatha.

    ២៣២៣.

    2323.

    ‘‘កិមគ្ឃិយញ្ហិ វោ តាត, ព្រាហ្មណស្ស បិតា អទា;

    ‘‘Kimagghiyañhi vo tāta, brāhmaṇassa pitā adā;

    យថាភូតំ មេ អក្ខាថ, បដិបាទេន្តុ ព្រាហ្មណ’’ន្តិ។

    Yathābhūtaṃ me akkhātha, paṭipādentu brāhmaṇa’’nti.

    តត្ថ សម្មាតិ បិយវចនំ។ ចិតកាយំវ មេ កាយោតិ ឥទានិ មម កាយោ អង្គារចិតកាយំ អារោបិតោ វិយ ជាតោ។ ជនេថ មន្តិ ជនេថ មេ, អយមេវ វា បាឋោ។ និក្កិណិស្សាមិ ទព្ពេនាតិ ធនំ ទត្វា មោចេស្សាមិ។ កិមគ្ឃិយន្តិ កិំ អគ្ឃំ កត្វា។ បដិបាទេន្តូតិ ធនំ បដិច្ឆាបេន្តុ។

    Tattha sammāti piyavacanaṃ. Citakāyaṃva me kāyoti idāni mama kāyo aṅgāracitakāyaṃ āropito viya jāto. Janetha manti janetha me, ayameva vā pāṭho. Nikkiṇissāmi dabbenāti dhanaṃ datvā mocessāmi. Kimagghiyanti kiṃ agghaṃ katvā. Paṭipādentūti dhanaṃ paṭicchāpentu.

    កុមារោ អាហ –

    Kumāro āha –

    ២៣២៤.

    2324.

    ‘‘សហស្សគ្ឃញ្ហិ មំ តាត, ព្រាហ្មណស្ស បិតា អទា;

    ‘‘Sahassagghañhi maṃ tāta, brāhmaṇassa pitā adā;

    អថ កណ្ហាជិនំ កញ្ញំ, ហត្ថិនា ច សតេន ចា’’តិ។

    Atha kaṇhājinaṃ kaññaṃ, hatthinā ca satena cā’’ti.

    តត្ថ សហស្សគ្ឃំ ហីតិ ទេវ, មំ បិតា តទា និក្ខសហស្សំ អគ្ឃាបេត្វា អទាសិ។ អថ កណ្ហាជិនន្តិ កនិដ្ឋំ បន មេ កណ្ហាជិនំ។ ហត្ថិនា ច សតេន ចាតិ ហត្ថីនញ្ច អស្សានញ្ច ឧសភានញ្ច និក្ខានញ្ចាតិ សព្ពេសំ ឯតេសំ សតេន អន្តមសោ មញ្ចបីឋបាទុកេ ឧបាទាយ សព្ពសតេន អគ្ឃាបេសីតិ។

    Tattha sahassagghaṃ hīti deva, maṃ pitā tadā nikkhasahassaṃ agghāpetvā adāsi. Atha kaṇhājinanti kaniṭṭhaṃ pana me kaṇhājinaṃ. Hatthinā ca satena cāti hatthīnañca assānañca usabhānañca nikkhānañcāti sabbesaṃ etesaṃ satena antamaso mañcapīṭhapāduke upādāya sabbasatena agghāpesīti.

    រាជា កុមារានំ និក្កយំ ទាបេន្តោ អាហ –

    Rājā kumārānaṃ nikkayaṃ dāpento āha –

    ២៣២៥.

    2325.

    ‘‘ឧដ្ឋេហិ កត្តេ តរមានោ, ព្រាហ្មណស្ស អវាករ;

    ‘‘Uṭṭhehi katte taramāno, brāhmaṇassa avākara;

    ទាសិសតំ ទាសសតំ, គវំ ហត្ថុសភំ សតំ;

    Dāsisataṃ dāsasataṃ, gavaṃ hatthusabhaṃ sataṃ;

    ជាតរូបសហស្សញ្ច, បុត្តានំ ទេហិ និក្កយ’’ន្តិ។

    Jātarūpasahassañca, puttānaṃ dehi nikkaya’’nti.

    តត្ថ អវាករាតិ ទេហិ។

    Tattha avākarāti dehi.

    ២៣២៦.

    2326.

    ‘‘តតោ កត្តា តរមានោ, ព្រាហ្មណស្ស អវាករិ;

    ‘‘Tato kattā taramāno, brāhmaṇassa avākari;

    ទាសិសតំ ទាសសតំ, គវំ ហត្ថុសភំ សតំ;

    Dāsisataṃ dāsasataṃ, gavaṃ hatthusabhaṃ sataṃ;

    ជាតរូបសហស្សញ្ច, បុត្តានំទាសិ និក្កយ’’ន្តិ។

    Jātarūpasahassañca, puttānaṃdāsi nikkaya’’nti.

    តត្ថ អវាករីតិ អទាសិ។ និក្កយន្តិ អគ្ឃស្ស មូលំ។

    Tattha avākarīti adāsi. Nikkayanti agghassa mūlaṃ.

    ឯវំ ព្រាហ្មណស្ស សព្ពសតញ្ច និក្ខសហស្សញ្ច កុមារានំ និក្កយំ អទាសិ, សត្តភូមិកញ្ច បាសាទំ, ព្រាហ្មណស្ស បរិវារោ មហា អហោសិ។ សោ ធនំ បដិសាមេត្វា បាសាទំ អភិរុយ្ហ សាទុរសភោជនំ ភុញ្ជិត្វា មហាសយនេ និបជ្ជិ។ កុមារេ សីសំ នហាបេត្វា ភោជេត្វា អលង្ករិត្វា ឯកំ អយ្យកោ, ឯកំ អយ្យិកាតិ ទ្វេបិ ឧច្ឆង្គេ ឧបវេសេសុំ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ brāhmaṇassa sabbasatañca nikkhasahassañca kumārānaṃ nikkayaṃ adāsi, sattabhūmikañca pāsādaṃ, brāhmaṇassa parivāro mahā ahosi. So dhanaṃ paṭisāmetvā pāsādaṃ abhiruyha sādurasabhojanaṃ bhuñjitvā mahāsayane nipajji. Kumāre sīsaṃ nahāpetvā bhojetvā alaṅkaritvā ekaṃ ayyako, ekaṃ ayyikāti dvepi ucchaṅge upavesesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣២៧.

    2327.

    ‘‘និក្កិណិត្វា នហាបេត្វា, ភោជយិត្វាន ទារកេ;

    ‘‘Nikkiṇitvā nahāpetvā, bhojayitvāna dārake;

    សមលង្ករិត្វា ភណ្ឌេន, ឧច្ឆង្គេ ឧបវេសយុំ។

    Samalaṅkaritvā bhaṇḍena, ucchaṅge upavesayuṃ.

    ២៣២៨.

    2328.

    ‘‘សីសំ ន្ហាតេ សុចិវត្ថេ, សព្ពាភរណភូសិតេ;

    ‘‘Sīsaṃ nhāte sucivatthe, sabbābharaṇabhūsite;

    រាជា អង្កេ ករិត្វាន, អយ្យកោ បរិបុច្ឆថ។

    Rājā aṅke karitvāna, ayyako paripucchatha.

    ២៣២៩.

    2329.

    ‘‘កុណ្ឌលេ ឃុសិតេ មាលេ, សព្ពាភរណភូសិតេ;

    ‘‘Kuṇḍale ghusite māle, sabbābharaṇabhūsite;

    រាជា អង្កេ ករិត្វាន, ឥទំ វចនមព្រវិ។

    Rājā aṅke karitvāna, idaṃ vacanamabravi.

    ២៣៣០.

    2330.

    ‘‘កច្ចិ ឧភោ អរោគា តេ, ជាលិ មាតាបិតា តវ;

    ‘‘Kacci ubho arogā te, jāli mātāpitā tava;

    កច្ចិ ឧញ្ឆេន យាបេន្តិ, កច្ចិ មូលផលា ពហូ។

    Kacci uñchena yāpenti, kacci mūlaphalā bahū.

    ២៣៣១.

    2331.

    ‘‘កច្ចិ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, កច្ចិ ហិំសា ន វិជ្ជតី’’តិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    តត្ថ កុណ្ឌលេតិ កុណ្ឌលានិ បិលន្ធាបេត្វា។ ឃុសិតេតិ ឧគ្ឃោសិតេ មនោរមំ រវំ រវន្តេ។ មាលេតិ បុប្ផានិ បិលន្ធាបេត្វា។ អង្កេ ករិត្វានាតិ ជាលិកុមារំ អង្កេ និសីទាបេត្វា។

    Tattha kuṇḍaleti kuṇḍalāni pilandhāpetvā. Ghusiteti ugghosite manoramaṃ ravaṃ ravante. Māleti pupphāni pilandhāpetvā. Aṅke karitvānāti jālikumāraṃ aṅke nisīdāpetvā.

    កុមារោ អាហ –

    Kumāro āha –

    ២៣៣២.

    2332.

    ‘‘អថោ ឧភោ អរោគា មេ, ទេវ មាតាបិតា មម;

    ‘‘Atho ubho arogā me, deva mātāpitā mama;

    អថោ ឧញ្ឆេន យាបេន្តិ, អថោ មូលផលា ពហូ។

    Atho uñchena yāpenti, atho mūlaphalā bahū.

    ២៣៣៣.

    2333.

    ‘‘អថោ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, ហិំសា នេសំ ន វិជ្ជតិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā nesaṃ na vijjati.

    ២៣៣៤.

    2334.

    ‘‘ខណន្តាលុកលម្ពានិ, ពិលានិ តក្កលានិ ច;

    ‘‘Khaṇantālukalambāni, bilāni takkalāni ca;

    កោលំ ភល្លាតកំ ពេល្លំ, សា នោ អាហត្វ បោសតិ។

    Kolaṃ bhallātakaṃ bellaṃ, sā no āhatva posati.

    ២៣៣៥.

    2335.

    ‘‘យញ្ចេវ សា អាហរតិ, វនមូលផលហារិយា;

    ‘‘Yañceva sā āharati, vanamūlaphalahāriyā;

    តំ នោ សព្ពេ សមាគន្ត្វា, រត្តិំ ភុញ្ជាម នោ ទិវា។

    Taṃ no sabbe samāgantvā, rattiṃ bhuñjāma no divā.

    ២៣៣៦.

    2336.

    ‘‘អម្មាវ នោ កិសា បណ្ឌុ, អាហរន្តី ទុមប្ផលំ;

    ‘‘Ammāva no kisā paṇḍu, āharantī dumapphalaṃ;

    វាតាតបេន សុខុមាលី, បទុមំ ហត្ថគតាមិវ។

    Vātātapena sukhumālī, padumaṃ hatthagatāmiva.

    ២៣៣៧.

    2337.

    ‘‘អម្មាយ បតនូ កេសា, វិចរន្ត្យា ព្រហាវនេ;

    ‘‘Ammāya patanū kesā, vicarantyā brahāvane;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, ខគ្គទីបិនិសេវិតេ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, khaggadīpinisevite.

    ២៣៣៨.

    2338.

    ‘‘កេសេសុ ជដំ ពន្ធិត្វា, កច្ឆេ ជល្លមធារយិ;

    ‘‘Kesesu jaṭaṃ bandhitvā, kacche jallamadhārayi;

    ចម្មវាសី ឆមា សេតិ, ជាតវេទំ នមស្សតី’’តិ។

    Cammavāsī chamā seti, jātavedaṃ namassatī’’ti.

    តត្ថ ខណន្តាលុកលម្ពានីតិ ខណន្តី អាលូនិ ច កលម្ពានិ ច។ ឥមិនា មាតាបិតូនំ កិច្ឆជីវិកំ វណ្ណេតិ។ តំ នោតិ ឯត្ថ នោតិ និបាតមត្តំ។ បទុមំ ហត្ថគតាមិវាតិ ហត្ថេន បរិមទ្ទិតំ បទុមំ វិយ ជាតា។ បតនូ កេសាតិ ទេវ, អម្មាយ មេ មហាវនេ វិចរន្តិយា តេ ភមរបត្តវណ្ណា កាឡកេសា រុក្ខសាខាទីហិ វិលុត្តា បតនូ ជាតា។ ជល្លមធារយីតិ ឧភោហិ កច្ឆេហិ ជល្លំ ធារេតិ, កិលិដ្ឋវេសេន វិចរតីតិ។

    Tattha khaṇantālukalambānīti khaṇantī ālūni ca kalambāni ca. Iminā mātāpitūnaṃ kicchajīvikaṃ vaṇṇeti. Taṃ noti ettha noti nipātamattaṃ. Padumaṃ hatthagatāmivāti hatthena parimadditaṃ padumaṃ viya jātā. Patanū kesāti deva, ammāya me mahāvane vicarantiyā te bhamarapattavaṇṇā kāḷakesā rukkhasākhādīhi viluttā patanū jātā. Jallamadhārayīti ubhohi kacchehi jallaṃ dhāreti, kiliṭṭhavesena vicaratīti.

    សោ ឯវំ មាតុ ទុក្ខិតភាវំ កថេត្វា អយ្យកំ ចោទេន្តោ ឥមំ គាថមាហ –

    So evaṃ mātu dukkhitabhāvaṃ kathetvā ayyakaṃ codento imaṃ gāthamāha –

    ២៣៣៩.

    2339.

    ‘‘បុត្តា បិយា មនុស្សានំ, លោកស្មិំ ឧទបជ្ជិសុំ;

    ‘‘Puttā piyā manussānaṃ, lokasmiṃ udapajjisuṃ;

    ន ហិ នូនម្ហាកំ អយ្យស្ស, បុត្តេ ស្នេហោ អជាយថា’’តិ។

    Na hi nūnamhākaṃ ayyassa, putte sneho ajāyathā’’ti.

    តត្ថ ឧទបជ្ជិសុន្តិ ឧប្បជ្ជិំសុ។

    Tattha udapajjisunti uppajjiṃsu.

    តតោ រាជា អត្តនោ ទោសំ អាវិករោន្តោ អាហ –

    Tato rājā attano dosaṃ āvikaronto āha –

    ២៣៤០.

    2340.

    ‘‘ទុក្កដញ្ច ហិ នោ បុត្ត, ភូនហច្ចំ កតំ មយា;

    ‘‘Dukkaṭañca hi no putta, bhūnahaccaṃ kataṃ mayā;

    យោហំ សិវីនំ វចនា, បព្ពាជេសិមទូសកំ។

    Yohaṃ sivīnaṃ vacanā, pabbājesimadūsakaṃ.

    ២៣៤១.

    2341.

    ‘‘យំ មេ កិញ្ចិ ឥធ អត្ថិ, ធនំ ធញ្ញញ្ច វិជ្ជតិ;

    ‘‘Yaṃ me kiñci idha atthi, dhanaṃ dhaññañca vijjati;

    ឯតុ វេស្សន្តរោ រាជា, សិវិរដ្ឋេ បសាសតូ’’តិ។

    Etu vessantaro rājā, siviraṭṭhe pasāsatū’’ti.

    តត្ថ បុត្តាតិ បុត្ត ជាលិ ឯតំ អម្ហាកំ ទុក្កដំ។ ភូនហច្ចន្តិ វុឌ្ឍិឃាតកម្មំ។ យំ មេ កិញ្ចីតិ តាត, យំ មេ កិញ្ចិ ឥធ អត្ថិ, សព្ពំ តេ បិតុ ទេមិ។ សិវិរដ្ឋេ បសាសតូតិ ឥមស្មិំ នគរេ សោ រាជា ហុត្វា បសាសតូតិ។

    Tattha puttāti putta jāli etaṃ amhākaṃ dukkaṭaṃ. Bhūnahaccanti vuḍḍhighātakammaṃ. Yaṃ me kiñcīti tāta, yaṃ me kiñci idha atthi, sabbaṃ te pitu demi. Siviraṭṭhe pasāsatūti imasmiṃ nagare so rājā hutvā pasāsatūti.

    កុមារោ អាហ –

    Kumāro āha –

    ២៣៤២.

    2342.

    ‘‘ន ទេវ មយ្ហំ វចនា, ឯហិតិ សិវិសុត្តមោ;

    ‘‘Na deva mayhaṃ vacanā, ehiti sivisuttamo;

    សយមេវ ទេវោ គន្ត្វា, សិញ្ច ភោគេហិ អត្រជ’’ន្តិ។

    Sayameva devo gantvā, siñca bhogehi atraja’’nti.

    តត្ថ សិវិសុត្តមោតិ សិវិសេដ្ឋោ វេស្សន្តរោ។ សិញ្ចាតិ មហាមេឃោ វិយ វុដ្ឋិយា ភោគេហិ អភិសិញ្ច។

    Tattha sivisuttamoti siviseṭṭho vessantaro. Siñcāti mahāmegho viya vuṭṭhiyā bhogehi abhisiñca.

    ២៣៤៣.

    2343.

    ‘‘តតោ សេនាបតិំ រាជា, សញ្ជយោ អជ្ឈភាសថ;

    ‘‘Tato senāpatiṃ rājā, sañjayo ajjhabhāsatha;

    ហត្ថី អស្សា រថា បត្តី, សេនា សន្នាហយន្តុ នំ;

    Hatthī assā rathā pattī, senā sannāhayantu naṃ;

    នេគមា ច មំ អន្វេន្តុ, ព្រាហ្មណា ច បុរោហិតា។

    Negamā ca maṃ anventu, brāhmaṇā ca purohitā.

    ២៣៤៤.

    2344.

    ‘‘តតោ សដ្ឋិសហស្សានិ, យោធិនោ ចារុទស្សនា;

    ‘‘Tato saṭṭhisahassāni, yodhino cārudassanā;

    ខិប្បមាយន្តុ សន្នទ្ធា, នានាវណ្ណេហិលង្កតា។

    Khippamāyantu sannaddhā, nānāvaṇṇehilaṅkatā.

    ២៣៤៥.

    2345.

    ‘‘នីលវត្ថធរា នេកេ, បីតានេកេ និវាសិតា;

    ‘‘Nīlavatthadharā neke, pītāneke nivāsitā;

    អញ្ញេ លោហិតឧណ្ហីសា, សុទ្ធានេកេ និវាសិតា;

    Aññe lohitauṇhīsā, suddhāneke nivāsitā;

    ខិប្បមាយន្តុ សន្នទ្ធា, នានាវណ្ណេហិលង្កតា។

    Khippamāyantu sannaddhā, nānāvaṇṇehilaṅkatā.

    ២៣៤៦.

    2346.

    ‘‘ហិមវា យថា គន្ធធរោ, បព្ពតោ គន្ធមាទនោ;

    ‘‘Himavā yathā gandhadharo, pabbato gandhamādano;

    នានារុក្ខេហិ សញ្ឆន្នោ, មហាភូតគណាលយោ។

    Nānārukkhehi sañchanno, mahābhūtagaṇālayo.

    ២៣៤៧.

    2347.

    ‘‘ឱសធេហិ ច ទិព្ពេហិ, ទិសា ភាតិ បវាតិ ច;

    ‘‘Osadhehi ca dibbehi, disā bhāti pavāti ca;

    ខិប្បមាយន្តុ សន្នទ្ធា, ទិសា ភន្តុ បវន្តុ ច។

    Khippamāyantu sannaddhā, disā bhantu pavantu ca.

    ២៣៤៨.

    2348.

    ‘‘តតោ នាគសហស្សានិ, យោជយន្តុ ចតុទ្ទស;

    ‘‘Tato nāgasahassāni, yojayantu catuddasa;

    សុវណ្ណកច្ឆា មាតង្គា, ហេមកប្បនវាសសា។

    Suvaṇṇakacchā mātaṅgā, hemakappanavāsasā.

    ២៣៤៩.

    2349.

    ‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, តោមរង្កុសបាណិភិ;

    ‘‘Ārūḷhā gāmaṇīyehi, tomaraṅkusapāṇibhi;

    ខិប្បមាយន្តុ សន្នទ្ធា, ហត្ថិក្ខន្ធេហិ ទស្សិតា។

    Khippamāyantu sannaddhā, hatthikkhandhehi dassitā.

    ២៣៥០.

    2350.

    ‘‘តតោ អស្សសហស្សានិ, យោជយន្តុ ចតុទ្ទស;

    ‘‘Tato assasahassāni, yojayantu catuddasa;

    អាជានីយាវ ជាតិយា, សិន្ធវា សីឃវាហនា។

    Ājānīyāva jātiyā, sindhavā sīghavāhanā.

    ២៣៥១.

    2351.

    ‘‘អារូឡ្ហា គាមណីយេហិ, ឥល្លិយាចាបធារិភិ;

    ‘‘Ārūḷhā gāmaṇīyehi, illiyācāpadhāribhi;

    ខិប្បមាយន្តុ សន្នទ្ធា, អស្សបិដ្ឋេហីលង្កតា។

    Khippamāyantu sannaddhā, assapiṭṭhehīlaṅkatā.

    ២៣៥២.

    2352.

    ‘‘តតោ រថសហស្សានិ, យោជយន្តុ ចតុទ្ទស;

    ‘‘Tato rathasahassāni, yojayantu catuddasa;

    អយោសុកតនេមិយោ, សុវណ្ណចិតបក្ខរេ។

    Ayosukatanemiyo, suvaṇṇacitapakkhare.

    ២៣៥៣.

    2353.

    ‘‘អារោបេន្តុ ធជេ តត្ថ, ចម្មានិ កវចានិ ច;

    ‘‘Āropentu dhaje tattha, cammāni kavacāni ca;

    វិប្បាលេន្តុ ច ចាបានិ, ទឡ្ហធម្មា បហារិនោ;

    Vippālentu ca cāpāni, daḷhadhammā pahārino;

    ខិប្បមាយន្តុ សន្នទ្ធា, រថេសុ រថជីវិនោ’’តិ។

    Khippamāyantu sannaddhā, rathesu rathajīvino’’ti.

    តត្ថ សន្នាហយន្តុនន្តិ សន្នយ្ហន្តុ។ សដ្ឋិសហស្សានីតិ មម បុត្តេន សហជាតា សដ្ឋិសហស្សា អមច្ចា។ នីលវត្ថធរា នេកេតិ ឯកេ នីលវត្ថនិវាសិតា ហុត្វា អាយន្តុ។ មហាភូតគណាលយោតិ ពហុយក្ខគណានំ អាលយោ។ ទិសា ភន្តុ បវន្តុ ចាតិ វុត្តប្បការោ ហិមវា វិយ អាភរណវិលេបនាទីហិ ឱភាសេន្តុ ចេវ បវាយន្តុ ច។ ហត្ថិក្ខន្ធេហីតិ តេ ហត្ថិគាមណិនោ ហត្ថិក្ខន្ធេហិ ខិប្បមាយន្តុ។ ទស្សិតាតិ ទស្សិតវិភូសនា។ អយោសុកតនេមិយោតិ អយេន សុដ្ឋុ បរិក្ខិត្តនេមិយោ។ សុវណ្ណចិតបក្ខរេតិ សុវណ្ណេន ខចិតបក្ខរេ។ ឯវរូបេ ចុទ្ទស សហស្សេ រថេ យោជយន្តូតិ វទតិ។ វិប្បាលេន្តូតិ អារោបេន្តុ។

    Tattha sannāhayantunanti sannayhantu. Saṭṭhisahassānīti mama puttena sahajātā saṭṭhisahassā amaccā. Nīlavatthadharā neketi eke nīlavatthanivāsitā hutvā āyantu. Mahābhūtagaṇālayoti bahuyakkhagaṇānaṃ ālayo. Disā bhantu pavantu cāti vuttappakāro himavā viya ābharaṇavilepanādīhi obhāsentu ceva pavāyantu ca. Hatthikkhandhehīti te hatthigāmaṇino hatthikkhandhehi khippamāyantu. Dassitāti dassitavibhūsanā. Ayosukatanemiyoti ayena suṭṭhu parikkhittanemiyo. Suvaṇṇacitapakkhareti suvaṇṇena khacitapakkhare. Evarūpe cuddasa sahasse rathe yojayantūti vadati. Vippālentūti āropentu.

    ឯវំ រាជា សេនង្គំ វិចារេត្វា ‘‘បុត្តស្ស មេ ជេតុត្តរនគរតោ យាវ វង្កបព្ពតា អដ្ឋុសភវិត្ថារំ អាគមនមគ្គំ សមតលំ កត្វា មគ្គាលង្ការត្ថាយ ឥទញ្ចិទញ្ច ករោថា’’តិ អាណាបេន្តោ អាហ –

    Evaṃ rājā senaṅgaṃ vicāretvā ‘‘puttassa me jetuttaranagarato yāva vaṅkapabbatā aṭṭhusabhavitthāraṃ āgamanamaggaṃ samatalaṃ katvā maggālaṅkāratthāya idañcidañca karothā’’ti āṇāpento āha –

    ២៣៥៤.

    2354.

    ‘‘លាជា ឱលោបិយា បុប្ផា, មាលាគន្ធវិលេបនា;

    ‘‘Lājā olopiyā pupphā, mālāgandhavilepanā;

    អគ្ឃិយានិ ច តិដ្ឋន្តុ, យេន មគ្គេន ឯហិតិ។

    Agghiyāni ca tiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ២៣៥៥.

    2355.

    ‘‘គាមេ គាមេ សតំ កុម្ភា, មេរយស្ស សុរាយ ច;

    ‘‘Gāme gāme sataṃ kumbhā, merayassa surāya ca;

    មគ្គម្ហិ បតិតិដ្ឋន្តុ, យេន មគ្គេន ឯហិតិ។

    Maggamhi patitiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ២៣៥៦.

    2356.

    ‘‘មំសា បូវា សង្កុលិយោ, កុម្មាសា មច្ឆសំយុតា;

    ‘‘Maṃsā pūvā saṅkuliyo, kummāsā macchasaṃyutā;

    មគ្គម្ហិ បតិតិដ្ឋន្តុ, យេន មគ្គេន ឯហិតិ។

    Maggamhi patitiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ២៣៥៧.

    2357.

    ‘‘សប្បិ តេលំ ទធិ ខីរំ, កង្គុពីជា ពហូ សុរា;

    ‘‘Sappi telaṃ dadhi khīraṃ, kaṅgubījā bahū surā;

    មគ្គម្ហិ បតិតិដ្ឋន្តុ, យេន មគ្គេន ឯហិតិ។

    Maggamhi patitiṭṭhantu, yena maggena ehiti.

    ២៣៥៨.

    2358.

    ‘‘អាឡារិកា ច សូទា ច, នដនដ្ដកគាយិនោ;

    ‘‘Āḷārikā ca sūdā ca, naṭanaṭṭakagāyino;

    បាណិស្សរា កុម្ភថូណិយោ, មន្ទកា សោកជ្ឈាយិកា។

    Pāṇissarā kumbhathūṇiyo, mandakā sokajjhāyikā.

    ២៣៥៩.

    2359.

    ‘‘អាហញ្ញន្តុ សព្ពវីណា, ភេរិយោ ទិន្ទិមានិ ច;

    ‘‘Āhaññantu sabbavīṇā, bheriyo dindimāni ca;

    ខរមុខានិ ធមេន្តុ, នទន្តុ ឯកបោក្ខរា។

    Kharamukhāni dhamentu, nadantu ekapokkharā.

    ២៣៦០.

    2360.

    ‘‘មុទិង្គា បណវា សង្ខា, គោធា បរិវទេន្តិកា;

    ‘‘Mudiṅgā paṇavā saṅkhā, godhā parivadentikā;

    ទិន្ទិមានិ ច ហញ្ញន្តុ, កុតុម្បទិន្ទិមានិ ចា’’តិ។

    Dindimāni ca haññantu, kutumpadindimāni cā’’ti.

    តត្ថ លាជា ឱលោបិយា បុប្ផាតិ លាជេហិ សទ្ធិំ លាជបញ្ចមកានិ បុប្ផានិ ឱកិរន្តានំ ឱកិរណបុប្ផានិ បដិយាទេថាតិ អាណាបេតិ។ មាលាគន្ធវិលេបនាតិ មគ្គវិតានេ ឱលម្ពកមាលា ចេវ គន្ធវិលេបនានិ ច។ អគ្ឃិយានិ ចាតិ បុប្ផអគ្ឃិយានិ ចេវ រតនអគ្ឃិយានិ ច យេន មគ្គេន មម បុត្តោ ឯហិតិ, តត្ថ តិដ្ឋន្តុ។ គាមេ គាមេតិ គាមទ្វារេ គាមទ្វារេ។ បតិតិដ្ឋន្តូតិ បិបាសិតានំ បិវនត្ថាយ បដិយាទិតា ហុត្វា សុរាមេរយមជ្ជកុម្ភា តិដ្ឋន្តុ។ មច្ឆសំយុតាតិ មច្ឆេហិ សំយុត្តា។ កង្គុពីជាតិ កង្គុបិដ្ឋមយា។ មន្ទកាតិ មន្ទកគាយិនោ។ សោកជ្ឈាយិកាតិ មាយាការា, អញ្ញេបិ វា យេ កេចិ ឧប្បន្នសោកហរណសមត្ថា សោកជ្ឈាយិកាតិ វុច្ចន្តិ, សោចន្តេ ជនេ អត្តនោ វំសឃោសបរម្បរានំ នច្ចេ កតេ និស្សោកេ កត្វា សយាបកាតិ អត្ថោ។ ខរមុខានីតិ សាមុទ្ទិកមហាមុខសង្ខា។ សង្ខាតិ ទក្ខិណាវដ្ដា មុដ្ឋិសង្ខា , នាឡិសង្ខាតិ ទ្វេ សង្ខា។ គោធា បរិវទេន្តិកា ទិន្ទិមានិ កុតុម្បទិន្ទិមានីតិ ឥមានិបិ ចត្តារិ តូរិយានេវ។

    Tattha lājā olopiyā pupphāti lājehi saddhiṃ lājapañcamakāni pupphāni okirantānaṃ okiraṇapupphāni paṭiyādethāti āṇāpeti. Mālāgandhavilepanāti maggavitāne olambakamālā ceva gandhavilepanāni ca. Agghiyāni cāti pupphaagghiyāni ceva ratanaagghiyāni ca yena maggena mama putto ehiti, tattha tiṭṭhantu. Gāme gāmeti gāmadvāre gāmadvāre. Patitiṭṭhantūti pipāsitānaṃ pivanatthāya paṭiyāditā hutvā surāmerayamajjakumbhā tiṭṭhantu. Macchasaṃyutāti macchehi saṃyuttā. Kaṅgubījāti kaṅgupiṭṭhamayā. Mandakāti mandakagāyino. Sokajjhāyikāti māyākārā, aññepi vā ye keci uppannasokaharaṇasamatthā sokajjhāyikāti vuccanti, socante jane attano vaṃsaghosaparamparānaṃ nacce kate nissoke katvā sayāpakāti attho. Kharamukhānīti sāmuddikamahāmukhasaṅkhā. Saṅkhāti dakkhiṇāvaṭṭā muṭṭhisaṅkhā , nāḷisaṅkhāti dve saṅkhā. Godhā parivadentikā dindimāni kutumpadindimānīti imānipi cattāri tūriyāneva.

    ឯវំ រាជា មគ្គាលង្ការានិ វិចារេសិ។ ជូជកោបិ បមាណាតិក្កន្តំ ភុញ្ជិត្វា ជីរាបេតុំ អសក្កោន្តោ តត្ថេវ កាលមកាសិ។ រាជា តស្ស សរីរកិច្ចំ ការាបេត្វា ‘‘នគរេ កោចិ ព្រាហ្មណស្ស ញាតកោ អត្ថិ, ឥទំ គណ្ហាតូ’’តិ ភេរិំ ចរាបេសិ។ ន កញ្ចិស្ស ញាតកំ បស្សិ, ធនំ បុន រញ្ញោយេវ អហោសិ។ អថ សត្តមេ ទិវសេ សព្ពា សេនា សន្និបតិ។ អថ រាជា មហន្តេន បរិវារេន ជាលិំ មគ្គនាយកំ កត្វា និក្ខមិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ rājā maggālaṅkārāni vicāresi. Jūjakopi pamāṇātikkantaṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto tattheva kālamakāsi. Rājā tassa sarīrakiccaṃ kārāpetvā ‘‘nagare koci brāhmaṇassa ñātako atthi, idaṃ gaṇhātū’’ti bheriṃ carāpesi. Na kañcissa ñātakaṃ passi, dhanaṃ puna raññoyeva ahosi. Atha sattame divase sabbā senā sannipati. Atha rājā mahantena parivārena jāliṃ magganāyakaṃ katvā nikkhami. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៦១.

    2361.

    ‘‘សា សេនា មហតី អាសិ, ឧយ្យុត្តា សិវិវាហិនី;

    ‘‘Sā senā mahatī āsi, uyyuttā sivivāhinī;

    ជាលិនា មគ្គនាយេន, វង្កំ បាយាសិ បព្ពតំ។

    Jālinā magganāyena, vaṅkaṃ pāyāsi pabbataṃ.

    ២៣៦២.

    2362.

    ‘‘កោញ្ចំ នទតិ មាតង្គោ, កុញ្ជរោ សដ្ឋិហាយនោ;

    ‘‘Koñcaṃ nadati mātaṅgo, kuñjaro saṭṭhihāyano;

    កច្ឆាយ ពទ្ធមានាយ, កោញ្ចំ នទតិ វារណោ។

    Kacchāya baddhamānāya, koñcaṃ nadati vāraṇo.

    ២៣៦៣.

    2363.

    ‘‘អាជានីយា ហសិយន្តិ, នេមិឃោសោ អជាយថ;

    ‘‘Ājānīyā hasiyanti, nemighoso ajāyatha;

    អព្ភំ រជោ អច្ឆាទេសិ, ឧយ្យុត្តា សិវិវាហិនី។

    Abbhaṃ rajo acchādesi, uyyuttā sivivāhinī.

    ២៣៦៤.

    2364.

    ‘‘សា សេនា មហតី អាសិ, ឧយ្យុត្តា ហារហារិនី;

    ‘‘Sā senā mahatī āsi, uyyuttā hārahārinī;

    ជាលិនា មគ្គនាយេន, វង្កំ បាយាសិ បព្ពតំ។

    Jālinā magganāyena, vaṅkaṃ pāyāsi pabbataṃ.

    ២៣៦៥.

    2365.

    ‘‘តេ បាវិំសុ ព្រហារញ្ញំ, ពហុសាខំ មហោទកំ;

    ‘‘Te pāviṃsu brahāraññaṃ, bahusākhaṃ mahodakaṃ;

    បុប្ផរុក្ខេហិ សញ្ឆន្នំ, ផលរុក្ខេហិ ចូភយំ។

    Puppharukkhehi sañchannaṃ, phalarukkhehi cūbhayaṃ.

    ២៣៦៦.

    2366.

    ‘‘តត្ថ ពិន្ទុស្សរា វគ្គូ, នានាវណ្ណា ពហូ ទិជា;

    ‘‘Tattha bindussarā vaggū, nānāvaṇṇā bahū dijā;

    កូជន្តមុបកូជន្តិ, ឧតុសម្បុប្ផិតេ ទុមេ។

    Kūjantamupakūjanti, utusampupphite dume.

    ២៣៦៧.

    2367.

    ‘‘តេ គន្ត្វា ទីឃមទ្ធានំ, អហោរត្តានមច្ចយេ;

    ‘‘Te gantvā dīghamaddhānaṃ, ahorattānamaccaye;

    បទេសំ តំ ឧបាគច្ឆុំ, យត្ថ វេស្សន្តរោ អហូ’’តិ។

    Padesaṃ taṃ upāgacchuṃ, yattha vessantaro ahū’’ti.

    តត្ថ មហតីតិ ទ្វាទសអក្ខោភណិសង្ខាតា សេនា។ ឧយ្យុត្តាតិ បយាតា។ កោញ្ចំ នទតីតិ តទា កាលិង្គរដ្ឋវាសិនោ ព្រាហ្មណា អត្តនោ រដ្ឋេ ទេវេ វុដ្ឋេ តំ នាគំ អាហរិត្វា សញ្ជយស្ស អទំសុ។ សោ ហត្ថី ‘‘សាមិកំ វត បស្សិតុំ លភិស្សាមី’’តិ តុដ្ឋោ កោញ្ចនាទមកាសិ។ តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ កច្ឆាយាតិ សុវណ្ណកច្ឆាយ ពទ្ធមានាយបិ តុស្សិត្វា កោញ្ចំ នទតិ។ ហសិយន្តីតិ ហសសទ្ទមកំសុ ។ ហារហារិនីតិ ហរិតព្ពហរណសមត្ថា។ បាវិំសូតិ បវិសិំសុ។ ពហុសាខន្តិ ពហុរុក្ខសាខំ។ ទីឃមទ្ធានន្តិ សដ្ឋិយោជនមគ្គំ។ ឧបាគច្ឆុន្តិ យត្ថ វេស្សន្តរោ អហោសិ, តំ បទេសំ ឧបគតាតិ។

    Tattha mahatīti dvādasaakkhobhaṇisaṅkhātā senā. Uyyuttāti payātā. Koñcaṃ nadatīti tadā kāliṅgaraṭṭhavāsino brāhmaṇā attano raṭṭhe deve vuṭṭhe taṃ nāgaṃ āharitvā sañjayassa adaṃsu. So hatthī ‘‘sāmikaṃ vata passituṃ labhissāmī’’ti tuṭṭho koñcanādamakāsi. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Kacchāyāti suvaṇṇakacchāya baddhamānāyapi tussitvā koñcaṃ nadati. Hasiyantīti hasasaddamakaṃsu . Hārahārinīti haritabbaharaṇasamatthā. Pāviṃsūti pavisiṃsu. Bahusākhanti bahurukkhasākhaṃ. Dīghamaddhānanti saṭṭhiyojanamaggaṃ. Upāgacchunti yattha vessantaro ahosi, taṃ padesaṃ upagatāti.

    មហារាជបព្ពវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Mahārājapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ឆខត្តិយកម្មវណ្ណនា

    Chakhattiyakammavaṇṇanā

    ជាលិកុមារោ មុចលិន្ទសរតីរេ ខន្ធាវារំ និវាសាបេត្វា ចុទ្ទស រថសហស្សានិ អាគតមគ្គាភិមុខានេវ ឋបាបេត្វា តស្មិំ តស្មិំ បទេសេ សីហព្យគ្ឃទីបិអាទីសុ អារក្ខំ សំវិទហិ។ ហត្ថិអាទីនំ សទ្ទោ មហា អហោសិ។ អថ មហាសត្តោ តំ សទ្ទំ សុត្វា ‘‘កិំ នុ ខោ មេ បច្ចាមិត្តា មម បិតរំ ឃាតេត្វា មមត្ថាយ អាគតា’’តិ មរណភយភីតោ មទ្ទិំ អាទាយ បព្ពតំ អារុយ្ហ សេនំ ឱលោកេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Jālikumāro mucalindasaratīre khandhāvāraṃ nivāsāpetvā cuddasa rathasahassāni āgatamaggābhimukhāneva ṭhapāpetvā tasmiṃ tasmiṃ padese sīhabyagghadīpiādīsu ārakkhaṃ saṃvidahi. Hatthiādīnaṃ saddo mahā ahosi. Atha mahāsatto taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ nu kho me paccāmittā mama pitaraṃ ghātetvā mamatthāya āgatā’’ti maraṇabhayabhīto maddiṃ ādāya pabbataṃ āruyha senaṃ olokesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៦៨.

    2368.

    ‘‘តេសំ សុត្វាន និគ្ឃោសំ, ភីតោ វេស្សន្តរោ អហុ;

    ‘‘Tesaṃ sutvāna nigghosaṃ, bhīto vessantaro ahu;

    បព្ពតំ អភិរុហិត្វា, ភីតោ សេនំ ឧទិក្ខតិ។

    Pabbataṃ abhiruhitvā, bhīto senaṃ udikkhati.

    ២៣៦៩.

    2369.

    ‘‘ឥង្ឃ មទ្ទិ និសាមេហិ, និគ្ឃោសោ យាទិសោ វនេ;

    ‘‘Iṅgha maddi nisāmehi, nigghoso yādiso vane;

    អាជានីយា ហសិយន្តិ, ធជគ្គានិ ច ទិស្សរេ។

    Ājānīyā hasiyanti, dhajaggāni ca dissare.

    ២៣៧០.

    2370.

    ‘‘ឥមេ នូន អរញ្ញស្មិំ, មិគសង្ឃានិ លុទ្ទកា;

    ‘‘Ime nūna araññasmiṃ, migasaṅghāni luddakā;

    វាគុរាហិ បរិក្ខិប្ប, សោព្ភំ បាតេត្វា តាវទេ;

    Vāgurāhi parikkhippa, sobbhaṃ pātetvā tāvade;

    វិក្កោសមានា តិព្ពាហិ, ហន្តិ នេសំ វរំ វរំ។

    Vikkosamānā tibbāhi, hanti nesaṃ varaṃ varaṃ.

    ២៣៧១.

    2371.

    ‘‘យថា មយំ អទូសកា, អរញ្ញេ អវរុទ្ធកា;

    ‘‘Yathā mayaṃ adūsakā, araññe avaruddhakā;

    អមិត្តហត្ថត្តំ គតា, បស្ស ទុព្ពលឃាតក’’ន្តិ។

    Amittahatthattaṃ gatā, passa dubbalaghātaka’’nti.

    តត្ថ ឥង្ឃាតិ ចោទនត្ថេ និបាតោ។ និសាមេហីតិ សកសេនា វា បរសេនា វាតិ ឱលោកេហិ ឧបធារេហិ។ ‘‘ឥមេ នូន អរញ្ញស្មិ’’ន្តិអាទីនំ អឌ្ឍតេយ្យគាថានំ ឯវមត្ថសម្ពន្ធោ វេទិតព្ពោ ‘‘មទ្ទិ យថា អរញ្ញម្ហិ មិគសង្ឃានិ លុទ្ទកា វាគុរាហិ បរិក្ខិប្ប អថ វា បន សោព្ភំ បាតេត្វា តាវទេវ ‘ហនថ, អរេ, ទុដ្ឋមិគេ’តិ វិក្កោសមានា តិព្ពាហិ មិគមារណសត្តីហិ នេសំ មិគានំ វរំ វរំ ថូលំ ថូលំ ហនន្តិ, ឥមេ ច នូន តថេវ អម្ហេ អសព្ភាហិ វាចាហិ វិក្កោសមានា តិព្ពាតិ សត្តីហិ ហនិស្សន្តិ, មយញ្ច អទូសកា អរញ្ញេ អវរុទ្ធកា រដ្ឋា បព្ពាជិតា វនេ វសាម, ឯវំ សន្តេបិ អមិត្តានំ ហត្ថត្តំ គតា, បស្ស ទុព្ពលឃាតក’’ន្តិ។ ឯវំ សោ មរណភយេន បរិទេវិ។

    Tattha iṅghāti codanatthe nipāto. Nisāmehīti sakasenā vā parasenā vāti olokehi upadhārehi. ‘‘Ime nūna araññasmi’’ntiādīnaṃ aḍḍhateyyagāthānaṃ evamatthasambandho veditabbo ‘‘maddi yathā araññamhi migasaṅghāni luddakā vāgurāhi parikkhippa atha vā pana sobbhaṃ pātetvā tāvadeva ‘hanatha, are, duṭṭhamige’ti vikkosamānā tibbāhi migamāraṇasattīhi nesaṃ migānaṃ varaṃ varaṃ thūlaṃ thūlaṃ hananti, ime ca nūna tatheva amhe asabbhāhi vācāhi vikkosamānā tibbāti sattīhi hanissanti, mayañca adūsakā araññe avaruddhakā raṭṭhā pabbājitā vane vasāma, evaṃ santepi amittānaṃ hatthattaṃ gatā, passa dubbalaghātaka’’nti. Evaṃ so maraṇabhayena paridevi.

    សា តស្ស វចនំ សុត្វា សេនំ ឱលោកេត្វា ‘‘សកសេនាយ ភវិតព្ព’’ន្តិ មហាសត្តំ អស្សាសេន្តី ឥមំ គាថមាហ –

    Sā tassa vacanaṃ sutvā senaṃ oloketvā ‘‘sakasenāya bhavitabba’’nti mahāsattaṃ assāsentī imaṃ gāthamāha –

    ២៣៧២.

    2372.

    ‘‘អមិត្តា នប្បសាហេយ្យុំ, អគ្គីវ ឧទកណ្ណវេ;

    ‘‘Amittā nappasāheyyuṃ, aggīva udakaṇṇave;

    តទេវ ត្វំ វិចិន្តេហិ, អបិ សោត្ថិ ឥតោ សិយា’’តិ។

    Tadeva tvaṃ vicintehi, api sotthi ito siyā’’ti.

    តត្ថ អគ្គីវ ឧទកណ្ណវេតិ យថា តិណុក្កាទីនំ វសេន ឧបនីតោ អគ្គិ អណ្ណវសង្ខាតានិ បុថុលគម្ភីរានិ ឧទកានិ នប្បសហតិ, តាបេតុំ ន សក្កោតិ , តថា តំ អមិត្តា នប្បសហេយ្យុំ នាភិភវិស្សន្តិ។ តទេវាតិ យំ សក្កេន តុយ្ហំ វរំ ទត្វា ‘‘មហារាជ, ន ចិរស្សេវ តេ បិតា ឯហិតី’’តិ វុត្តំ, តទេវ ត្វំ វិចិន្តេហិ, អបិ នាម ឥតោ ពលកាយតោ អម្ហាកំ សោត្ថិ សិយាតិ មហាសត្តំ អស្សាសេសិ។

    Tattha aggīva udakaṇṇaveti yathā tiṇukkādīnaṃ vasena upanīto aggi aṇṇavasaṅkhātāni puthulagambhīrāni udakāni nappasahati, tāpetuṃ na sakkoti , tathā taṃ amittā nappasaheyyuṃ nābhibhavissanti. Tadevāti yaṃ sakkena tuyhaṃ varaṃ datvā ‘‘mahārāja, na cirasseva te pitā ehitī’’ti vuttaṃ, tadeva tvaṃ vicintehi, api nāma ito balakāyato amhākaṃ sotthi siyāti mahāsattaṃ assāsesi.

    អថ មហាសត្តោ សោកំ តនុកំ កត្វា តាយ សទ្ធិំ បព្ពតា ឱរុយ្ហ បណ្ណសាលាទ្វារេ និសីទិ, ឥតរាបិ អត្តនោ បណ្ណសាលាទ្វារេ និសីទិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Atha mahāsatto sokaṃ tanukaṃ katvā tāya saddhiṃ pabbatā oruyha paṇṇasālādvāre nisīdi, itarāpi attano paṇṇasālādvāre nisīdi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៧៣.

    2373.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, ឱរោហិត្វាន បព្ពតា;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, orohitvāna pabbatā;

    និសីទិ បណ្ណសាលាយំ, ទឡ្ហំ កត្វាន មានស’’ន្តិ។

    Nisīdi paṇṇasālāyaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasa’’nti.

    តត្ថ ទឡ្ហំ កត្វាន មានសន្តិ មយំ បព្ពជិតា នាម, អម្ហាកំ កោ កិំ ករិស្សតីតិ ថិរំ ហទយំ កត្វា និសីទិ។

    Tattha daḷhaṃ katvāna mānasanti mayaṃ pabbajitā nāma, amhākaṃ ko kiṃ karissatīti thiraṃ hadayaṃ katvā nisīdi.

    តស្មិំ ខណេ សញ្ជយោ រាជា ទេវិំ អាមន្តេត្វា – ‘‘ភទ្ទេ, ផុស្សតិ អម្ហេសុ សព្ពេសុ ឯកតោ គតេសុ សោកោ មហា ភវិស្សតិ, បឋមំ តាវ អហំ គច្ឆាមិ, តតោ ‘ឥទានិ សោកំ វិនោទេត្វា និសិន្នា ភវិស្សន្តី’តិ សល្លក្ខេត្វា ត្វំ មហន្តេន បរិវារេន អាគច្ឆេយ្យាសិ។ អថ ថោកំ កាលំ វីតិនាមេត្វា ជាលិកណ្ហាជិនា បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តូ’’តិ វត្វា រថំ និវត្តាបេត្វា អាគតមគ្គាភិមុខំ កត្វា តត្ថ តត្ថ អារក្ខំ សំវិទហិត្វា អលង្កតហត្ថិក្ខន្ធតោ ឱរុយ្ហ បុត្តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tasmiṃ khaṇe sañjayo rājā deviṃ āmantetvā – ‘‘bhadde, phussati amhesu sabbesu ekato gatesu soko mahā bhavissati, paṭhamaṃ tāva ahaṃ gacchāmi, tato ‘idāni sokaṃ vinodetvā nisinnā bhavissantī’ti sallakkhetvā tvaṃ mahantena parivārena āgaccheyyāsi. Atha thokaṃ kālaṃ vītināmetvā jālikaṇhājinā pacchato āgacchantū’’ti vatvā rathaṃ nivattāpetvā āgatamaggābhimukhaṃ katvā tattha tattha ārakkhaṃ saṃvidahitvā alaṅkatahatthikkhandhato oruyha puttassa santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៧៤.

    2374.

    ‘‘និវត្តយិត្វាន រថំ, វុដ្ឋបេត្វាន សេនិយោ;

    ‘‘Nivattayitvāna rathaṃ, vuṭṭhapetvāna seniyo;

    ឯកំ អរញ្ញេ វិហរន្តំ, បិតា បុត្តំ ឧបាគមិ។

    Ekaṃ araññe viharantaṃ, pitā puttaṃ upāgami.

    ២៣៧៥.

    2375.

    ‘‘ហត្ថិក្ខន្ធតោ ឱរុយ្ហ, ឯកំសោ បញ្ជលីកតោ;

    ‘‘Hatthikkhandhato oruyha, ekaṃso pañjalīkato;

    បរិកិណ្ណោ អមច្ចេហិ, បុត្តំ សិញ្ចិតុមាគមិ។

    Parikiṇṇo amaccehi, puttaṃ siñcitumāgami.

    ២៣៧៦.

    2376.

    ‘‘តត្ថទ្ទស កុមារំ សោ, រម្មរូបំ សមាហិតំ;

    ‘‘Tatthaddasa kumāraṃ so, rammarūpaṃ samāhitaṃ;

    និសិន្នំ បណ្ណសាលាយំ, ឈាយន្តំ អកុតោភយ’’ន្តិ។

    Nisinnaṃ paṇṇasālāyaṃ, jhāyantaṃ akutobhaya’’nti.

    តត្ថ វុដ្ឋបេត្វាន សេនិយោតិ អារក្ខត្ថាយ ពលកាយេ ឋបេត្វា។ ឯកំសោតិ ឯកំសកតឧត្តរាសង្គោ។ សិញ្ចិតុមាគមីតិ រជ្ជេ អភិសិញ្ចិតុំ ឧបាគមិ។ រម្មរូបន្តិ អនញ្ជិតំ អមណ្ឌិតំ។

    Tattha vuṭṭhapetvāna seniyoti ārakkhatthāya balakāye ṭhapetvā. Ekaṃsoti ekaṃsakatauttarāsaṅgo. Siñcitumāgamīti rajje abhisiñcituṃ upāgami. Rammarūpanti anañjitaṃ amaṇḍitaṃ.

    ២៣៧៧.

    2377.

    ‘‘តញ្ច ទិស្វាន អាយន្តំ, បិតរំ បុត្តគិទ្ធិនំ;

    ‘‘Tañca disvāna āyantaṃ, pitaraṃ puttagiddhinaṃ;

    វេស្សន្តរោ ច មទ្ទី ច, បច្ចុគ្គន្ត្វា អវន្ទិសុំ។

    Vessantaro ca maddī ca, paccuggantvā avandisuṃ.

    ២៣៧៨.

    2378.

    ‘‘មទ្ទី ច សិរសា បាទេ, សសុរស្សាភិវាទយិ;

    ‘‘Maddī ca sirasā pāde, sasurassābhivādayi;

    មទ្ទី អហញ្ហិ តេ ទេវ, បាទេ វន្ទាមិ តេ សុណ្ហា;

    Maddī ahañhi te deva, pāde vandāmi te suṇhā;

    តេ សុ តត្ថ បលិស្សជ្ជ, បាណិនា បរិមជ្ជថា’’តិ។

    Te su tattha palissajja, pāṇinā parimajjathā’’ti.

    តត្ថ បាទេ វន្ទាមិ តេ សុណ្ហាតិ អហំ, ទេវ, តវ សុណ្ហា បាទេ វន្ទាមីតិ ឯវំ វត្វា វន្ទិ។ តេ សុ តត្ថាតិ តេ ឧភោបិ ជនេ តស្មិំ សក្កទត្តិយេ អស្សមេ បលិស្សជិត្វា ហទយេ និបជ្ជាបេត្វា សីសេ បរិចុម្ពិត្វា មុទុកេន បាណិនា បរិមជ្ជថ, បិដ្ឋិយោ នេសំ បរិមជ្ជិ។

    Tattha pāde vandāmi te suṇhāti ahaṃ, deva, tava suṇhā pāde vandāmīti evaṃ vatvā vandi. Te su tatthāti te ubhopi jane tasmiṃ sakkadattiye assame palissajitvā hadaye nipajjāpetvā sīse paricumbitvā mudukena pāṇinā parimajjatha, piṭṭhiyo nesaṃ parimajji.

    តតោ រោទិត្វា បរិទេវិត្វា រាជា សោកេ បរិនិព្ពុតេ តេហិ សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ ករោន្តោ អាហ –

    Tato roditvā paridevitvā rājā soke parinibbute tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ២៣៧៩.

    2379.

    ‘‘កច្ចិ វោ កុសលំ បុត្ត, កច្ចិ បុត្ត អនាមយំ;

    ‘‘Kacci vo kusalaṃ putta, kacci putta anāmayaṃ;

    កច្ចិ ឧញ្ឆេន យាបេថ, កច្ចិ មូលផលា ពហូ។

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ២៣៨០.

    2380.

    ‘‘កច្ចិ ឌំសា មកសា ច, អប្បមេវ សរីសបា;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    វនេ វាឡមិគាកិណ្ណេ, កច្ចិ ហិំសា ន វិជ្ជតី’’តិ។

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    បិតុ វចនំ សុត្វា មហាសត្តោ អាហ –

    Pitu vacanaṃ sutvā mahāsatto āha –

    ២៣៨១.

    2381.

    ‘‘អត្ថិ នោ ជីវិកា ទេវ, សា ច យាទិសកីទិសា;

    ‘‘Atthi no jīvikā deva, sā ca yādisakīdisā;

    កសិរា ជីវិកា ហោម, ឧញ្ឆាចរិយាយ ជីវិតំ។

    Kasirā jīvikā homa, uñchācariyāya jīvitaṃ.

    ២៣៨២.

    2382.

    ‘‘អនិទ្ធិនំ មហារាជ, ទមេតស្សំវ សារថិ;

    ‘‘Aniddhinaṃ mahārāja, dametassaṃva sārathi;

    ត្យម្ហា អនិទ្ធិកា ទន្តា, អសមិទ្ធិ ទមេតិ នោ។

    Tyamhā aniddhikā dantā, asamiddhi dameti no.

    ២៣៨៣.

    2383.

    ‘‘អបិ នោ កិសានិ មំសានិ, បិតុ មាតុ អទស្សនា;

    ‘‘Api no kisāni maṃsāni, pitu mātu adassanā;

    អវរុទ្ធានំ មហារាជ, អរញ្ញេ ជីវសោកិន’’ន្តិ។

    Avaruddhānaṃ mahārāja, araññe jīvasokina’’nti.

    តត្ថ យាទិសកីទិសាតិ យា វា សា វា, លាមកាតិ អត្ថោ។ កសិរា ជីវិកា ហោមាតិ តាត, អម្ហាកំ ឧញ្ឆាចរិយាយ ជីវិតំ នាម កិច្ឆំ, ទុក្ខា នោ ជីវិកា អហោសិ។ អនិទ្ធិនន្តិ មហារាជ, អនិទ្ធិំ អសមិទ្ធិំ ទលិទ្ទបុរិសំ នាម សាវ អនិទ្ធិ ឆេកោ សារថិ អស្សំ វិយ ទមេតិ, និព្ពិសេវនំ ករោតិ, តេ មយំ ឥធ វសន្តា អនិទ្ធិកា ទន្តា និព្ពិសេវនា កតា, អសមិទ្ធិយេវ នោ ទមេតីតិ។ ‘‘ទមេថ នោ’’តិបិ បាឋោ, ទមយិត្ថ នោតិ អត្ថោ។ ជីវសោកិនន្តិ អវិគតសោកានំ អរញ្ញេ វសន្តានំ កិំ នាម អម្ហាកំ សុខន្តិ វទតិ។

    Tattha yādisakīdisāti yā vā sā vā, lāmakāti attho. Kasirā jīvikā homāti tāta, amhākaṃ uñchācariyāya jīvitaṃ nāma kicchaṃ, dukkhā no jīvikā ahosi. Aniddhinanti mahārāja, aniddhiṃ asamiddhiṃ daliddapurisaṃ nāma sāva aniddhi cheko sārathi assaṃ viya dameti, nibbisevanaṃ karoti, te mayaṃ idha vasantā aniddhikā dantā nibbisevanā katā, asamiddhiyeva no dametīti. ‘‘Dametha no’’tipi pāṭho, damayittha noti attho. Jīvasokinanti avigatasokānaṃ araññe vasantānaṃ kiṃ nāma amhākaṃ sukhanti vadati.

    ឯវញ្ច បន វត្វា បុន បុត្តានំ បវត្តិំ បុច្ឆន្តោ អាហ –

    Evañca pana vatvā puna puttānaṃ pavattiṃ pucchanto āha –

    ២៣៨៤.

    2384.

    ‘‘យេបិ តេ សិវិសេដ្ឋស្ស, ទាយាទាបត្តមានសា;

    ‘‘Yepi te siviseṭṭhassa, dāyādāpattamānasā;

    ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ, ព្រាហ្មណស្ស វសានុគា;

    Jālī kaṇhājinā cubho, brāhmaṇassa vasānugā;

    អច្ចាយិកស្ស លុទ្ទស្ស, យោ នេ គាវោវ សុម្ភតិ។

    Accāyikassa luddassa, yo ne gāvova sumbhati.

    ២៣៨៥.

    2385.

    ‘‘តេ រាជបុត្តិយា បុត្តេ, យទិ ជានាថ សំសថ;

    ‘‘Te rājaputtiyā putte, yadi jānātha saṃsatha;

    បរិយាបុណាថ នោ ខិប្បំ, សប្បទដ្ឋំវ មាណវ’’ន្តិ។

    Pariyāpuṇātha no khippaṃ, sappadaṭṭhaṃva māṇava’’nti.

    តត្ថ ទាយាទាបត្តមានសាតិ មហារាជ, យេបិ តេ តវ សិវិសេដ្ឋស្ស ទាយាទា អបត្តមានសា អសម្បុណ្ណមនោរថា ហុត្វា ព្រាហ្មណស្ស វសានុគា ជាតា, តេ ទ្វេ កុមារេ យោ ព្រាហ្មណោ គាវោវ សុម្ភតិ បហរតិ, តេ រាជបុត្តិយា បុត្តេ យទិ ទិដ្ឋវសេន វា សុតវសេន វា ជានាថ សំសថ។ សប្បទដ្ឋំវ មាណវន្តិ វិសនិម្មទនត្ថាយ សប្បទដ្ឋំ មាណវំ តិកិច្ឆន្តា វិយ ខិប្បំ នោ បរិយាបុណាថ កថេថាតិ វទតិ។

    Tattha dāyādāpattamānasāti mahārāja, yepi te tava siviseṭṭhassa dāyādā apattamānasā asampuṇṇamanorathā hutvā brāhmaṇassa vasānugā jātā, te dve kumāre yo brāhmaṇo gāvova sumbhati paharati, te rājaputtiyā putte yadi diṭṭhavasena vā sutavasena vā jānātha saṃsatha. Sappadaṭṭhaṃva māṇavanti visanimmadanatthāya sappadaṭṭhaṃ māṇavaṃ tikicchantā viya khippaṃ no pariyāpuṇātha kathethāti vadati.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ២៣៨៦.

    2386.

    ‘‘ឧភោ កុមារា និក្កីតា, ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ;

    ‘‘Ubho kumārā nikkītā, jālī kaṇhājinā cubho;

    ព្រាហ្មណស្ស ធនំ ទត្វា, បុត្ត មា ភាយិ អស្សសា’’តិ។

    Brāhmaṇassa dhanaṃ datvā, putta mā bhāyi assasā’’ti.

    តត្ថ និក្កីតាតិ និក្កយំ ទត្វា គហិតា។

    Tattha nikkītāti nikkayaṃ datvā gahitā.

    តំ សុត្វា មហាសត្តោ បដិលទ្ធស្សាសោ បិតរា សទ្ធិំ បដិសន្ថារមកាសិ –

    Taṃ sutvā mahāsatto paṭiladdhassāso pitarā saddhiṃ paṭisanthāramakāsi –

    ២៣៨៧.

    2387.

    ‘‘កច្ចិ នុ តាត កុសលំ, កច្ចិ តាត អនាមយំ;

    ‘‘Kacci nu tāta kusalaṃ, kacci tāta anāmayaṃ;

    កច្ចិ នុ តាត មេ មាតុ, ចក្ខុ ន បរិហាយតី’’តិ។

    Kacci nu tāta me mātu, cakkhu na parihāyatī’’ti.

    តត្ថ ចក្ខុ ន បរិហាយតីតិ បុត្តសោកេន រោទន្តិយា ចក្ខុ ន បរិហាយតីតិ។

    Tattha cakkhu na parihāyatīti puttasokena rodantiyā cakkhu na parihāyatīti.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ២៣៨៨.

    2388.

    ‘‘កុសលញ្ចេវ មេ បុត្ត, អថោ បុត្ត អនាមយំ;

    ‘‘Kusalañceva me putta, atho putta anāmayaṃ;

    អថោ ច បុត្ត តេ មាតុ, ចក្ខុ ន បរិហាយតី’’តិ។

    Atho ca putta te mātu, cakkhu na parihāyatī’’ti.

    ពោធិសត្តោ អាហ –

    Bodhisatto āha –

    ២៣៨៩.

    2389.

    ‘‘កច្ចិ អរោគំ យោគ្គំ តេ, កច្ចិ វហតិ វាហនំ;

    ‘‘Kacci arogaṃ yoggaṃ te, kacci vahati vāhanaṃ;

    កច្ចិ ផីតោ ជនបទោ, កច្ចិ វុដ្ឋិ ន ឆិជ្ជតី’’តិ។

    Kacci phīto janapado, kacci vuṭṭhi na chijjatī’’ti.

    តត្ថ វុដ្ឋីតិ វុដ្ឋិធារា។

    Tattha vuṭṭhīti vuṭṭhidhārā.

    រាជា អាហ –

    Rājā āha –

    ២៣៩០.

    2390.

    ‘‘អថោ អរោគំ យោគ្គំ មេ, អថោ វហតិ វាហនំ;

    ‘‘Atho arogaṃ yoggaṃ me, atho vahati vāhanaṃ;

    អថោ ផីតោ ជនបទោ, អថោ វុដ្ឋិ ន ឆិជ្ជតី’’តិ។

    Atho phīto janapado, atho vuṭṭhi na chijjatī’’ti.

    ឯវំ តេសំ សល្លបន្តានញ្ញេវ ផុស្សតី ទេវី ‘‘ឥទានិ សោកំ តនុកំ កត្វា និសិន្នា ភវិស្សន្តី’’តិ សល្លក្ខេត្វា មហាបរិវារេន សទ្ធិំ បុត្តស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ tesaṃ sallapantānaññeva phussatī devī ‘‘idāni sokaṃ tanukaṃ katvā nisinnā bhavissantī’’ti sallakkhetvā mahāparivārena saddhiṃ puttassa santikaṃ agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៩១.

    2391.

    ‘‘ឥច្ចេវំ មន្តយន្តានំ, មាតា នេសំ អទិស្សថ;

    ‘‘Iccevaṃ mantayantānaṃ, mātā nesaṃ adissatha;

    រាជបុត្តី គិរិទ្វារេ, បត្តិកា អនុបាហនា។

    Rājaputtī giridvāre, pattikā anupāhanā.

    ២៣៩២.

    2392.

    ‘‘តញ្ច ទិស្វាន អាយន្តិំ, មាតរំ បុត្តគិទ្ធិនិំ;

    ‘‘Tañca disvāna āyantiṃ, mātaraṃ puttagiddhiniṃ;

    វេស្សន្តរោ ច មទ្ទី ច, បច្ចុគ្គន្ត្វា អវន្ទិសុំ។

    Vessantaro ca maddī ca, paccuggantvā avandisuṃ.

    ២៣៩៣.

    2393.

    ‘‘មទ្ទី ច សិរសា បាទេ, សស្សុយា អភិវាទយិ;

    ‘‘Maddī ca sirasā pāde, sassuyā abhivādayi;

    មទ្ទី អហញ្ហិ តេ អយ្យេ, បាទេ វន្ទាមិ តេ សុណ្ហា’’តិ។

    Maddī ahañhi te ayye, pāde vandāmi te suṇhā’’ti.

    តេសំ ផុស្សតិទេវិំ វន្ទិត្វា ឋិតកាលេ បុត្តកា កុមារកុមារិកាហិ បរិវុតា អាគមិំសុ។ មទ្ទី ច តេសំ អាគមនមគ្គំ ឱលោកេន្តីយេវ អដ្ឋាសិ។ សា តេ សោត្ថិនា អាគច្ឆន្តេ ទិស្វា សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តី តរុណវច្ឆា វិយ គាវី បរិទេវមានា តតោ បាយាសិ។ តេបិ តំ ទិស្វា បរិទេវន្តា មាតរាភិមុខាវ បធាវិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tesaṃ phussatideviṃ vanditvā ṭhitakāle puttakā kumārakumārikāhi parivutā āgamiṃsu. Maddī ca tesaṃ āgamanamaggaṃ olokentīyeva aṭṭhāsi. Sā te sotthinā āgacchante disvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontī taruṇavacchā viya gāvī paridevamānā tato pāyāsi. Tepi taṃ disvā paridevantā mātarābhimukhāva padhāviṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៩៤.

    2394.

    ‘‘មទ្ទិញ្ច បុត្តកា ទិស្វា, ទូរតោ សោត្ថិមាគតា;

    ‘‘Maddiñca puttakā disvā, dūrato sotthimāgatā;

    កន្ទន្តា មភិធាវិំសុ, វច្ឆពាលាវ មាតរំ។

    Kandantā mabhidhāviṃsu, vacchabālāva mātaraṃ.

    ២៣៩៥.

    2395.

    ‘‘មទ្ទី ច បុត្តកេ ទិស្វា, ទូរតោ សោត្ថិមាគតេ;

    ‘‘Maddī ca puttake disvā, dūrato sotthimāgate;

    វារុណីវ បវេធេន្តី, ថនធារាភិសិញ្ចថា’’តិ។

    Vāruṇīva pavedhentī, thanadhārābhisiñcathā’’ti.

    តត្ថ កន្ទន្តា មភិធាវិំសូតិ កន្ទន្តា អភិធាវិំសុ។ វារុណីវាតិ យក្ខាវិដ្ឋា ឥក្ខណិកា វិយ បវេធមានា ថនធារា អភិសិញ្ចថាតិ។

    Tattha kandantā mabhidhāviṃsūti kandantā abhidhāviṃsu. Vāruṇīvāti yakkhāviṭṭhā ikkhaṇikā viya pavedhamānā thanadhārā abhisiñcathāti.

    សា កិរ មហាសទ្ទេន បរិទេវិត្វា កម្បមានា វិសញ្ញី ហុត្វា ទីឃតោ បថវិយំ បតិ។ កុមារាបិ វេគេនាគន្ត្វា វិសញ្ញិនោ ហុត្វា មាតុ ឧបរិយេវ បតិំសុ។ តស្មិំ ខណេ តស្សា ទ្វីហិ ថនេហិ ទ្វេ ខីរធារា និក្ខមិត្វា តេសំ មុខេយេវ បវិសិំសុ។ សចេ កិរ ឯត្តកោ អស្សាសោ នាភវិស្ស, ទ្វេ កុមារា សុក្ខហទយា ហុត្វា អទ្ធា នស្សិស្សន្តិ។ វេស្សន្តរោបិ បិយបុត្តេ ទិស្វា សោកំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្តោ វិសញ្ញី ហុត្វា តត្ថេវ បតិ។ មាតាបិតរោបិស្ស វិសញ្ញិនោ ហុត្វា តត្ថេវ បតិំសុ, តថា សហជាតា សដ្ឋិសហស្សា អមច្ចា។ តំ ការុញ្ញំ បស្សន្តេសុ ឯកោបិ សកភាវេន សណ្ឋាតុំ នាសក្ខិ។ សកលំ អស្សមបទំ យុគន្តវាតេន បមទ្ទិតំ វិយ សាលវនំ អហោសិ។ តស្មិំ ខណេ បព្ពតា នទិំសុ, មហាបថវី កម្បិ, មហាសមុទ្ទោ សង្ខុភិ, សិនេរុ គិរិរាជា ឱនមិ។ ឆ កាមាវចរទេវលោកា ឯកកោលាហលា អហេសុំ។

    Sā kira mahāsaddena paridevitvā kampamānā visaññī hutvā dīghato pathaviyaṃ pati. Kumārāpi vegenāgantvā visaññino hutvā mātu upariyeva patiṃsu. Tasmiṃ khaṇe tassā dvīhi thanehi dve khīradhārā nikkhamitvā tesaṃ mukheyeva pavisiṃsu. Sace kira ettako assāso nābhavissa, dve kumārā sukkhahadayā hutvā addhā nassissanti. Vessantaropi piyaputte disvā sokaṃ sandhāretuṃ asakkonto visaññī hutvā tattheva pati. Mātāpitaropissa visaññino hutvā tattheva patiṃsu, tathā sahajātā saṭṭhisahassā amaccā. Taṃ kāruññaṃ passantesu ekopi sakabhāvena saṇṭhātuṃ nāsakkhi. Sakalaṃ assamapadaṃ yugantavātena pamadditaṃ viya sālavanaṃ ahosi. Tasmiṃ khaṇe pabbatā nadiṃsu, mahāpathavī kampi, mahāsamuddo saṅkhubhi, sineru girirājā onami. Cha kāmāvacaradevalokā ekakolāhalā ahesuṃ.

    សក្កោ ទេវរាជា ‘‘ឆ ខត្តិយា សបរិសា វិសញ្ញិនោ ជាតា, តេសុ ឯកោបិ ឧដ្ឋាយ កស្សចិ សរីរេ ឧទកំ សិញ្ចិតុំ សមត្ថោ នាម នត្ថិ, អហំ ទានិ ឥមេសំ បោក្ខរវស្សំ វស្សាបេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឆខត្តិយសមាគមេ បោក្ខរវស្សំ វស្សាបេសិ។ តត្ថ យេ តេមិតុកាមា, តេ តេមេន្តិ, អតេមិតុកាមានំ ឧបរិ ឯកពិន្ទុមត្តម្បិ ន បតតិ, បទុមបត្តតោ ឧទកំ វិយ និវត្តិត្វា គច្ឆតិ។ ឥតិ បោក្ខរវនេ បតិតំ វស្សំ វិយ តំ វស្សំ អហោសិ។ ឆ ខត្តិយា អស្សាសំ បដិលភិំសុ។ មហាជនោ តម្បិ ទិស្វា ‘‘អហោ អច្ឆរិយំ, អហោ អព្ភុតំ ឯវរូបេ ញាតិសមាគមេ បោក្ខរវស្សំ វស្សិ, មហាបថវី កម្បី’’តិ អច្ឆរិយំ បវេទេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Sakko devarājā ‘‘cha khattiyā saparisā visaññino jātā, tesu ekopi uṭṭhāya kassaci sarīre udakaṃ siñcituṃ samattho nāma natthi, ahaṃ dāni imesaṃ pokkharavassaṃ vassāpessāmī’’ti cintetvā chakhattiyasamāgame pokkharavassaṃ vassāpesi. Tattha ye temitukāmā, te tementi, atemitukāmānaṃ upari ekabindumattampi na patati, padumapattato udakaṃ viya nivattitvā gacchati. Iti pokkharavane patitaṃ vassaṃ viya taṃ vassaṃ ahosi. Cha khattiyā assāsaṃ paṭilabhiṃsu. Mahājano tampi disvā ‘‘aho acchariyaṃ, aho abbhutaṃ evarūpe ñātisamāgame pokkharavassaṃ vassi, mahāpathavī kampī’’ti acchariyaṃ pavedesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៣៩៦.

    2396.

    ‘‘សមាគតានំ ញាតីនំ, មហាឃោសោ អជាយថ;

    ‘‘Samāgatānaṃ ñātīnaṃ, mahāghoso ajāyatha;

    បព្ពតា សមនាទិំសុ, មហី បកម្បិតា អហុ។

    Pabbatā samanādiṃsu, mahī pakampitā ahu.

    ២៣៩៧.

    2397.

    ‘‘វុដ្ឋិធារំ បវត្តេន្តោ, ទេវោ បាវស្សិ តាវទេ;

    ‘‘Vuṭṭhidhāraṃ pavattento, devo pāvassi tāvade;

    អថ វេស្សន្តរោ រាជា, ញាតីហិ សមគច្ឆថ។

    Atha vessantaro rājā, ñātīhi samagacchatha.

    ២៣៩៨.

    2398.

    ‘‘នត្តារោ សុណិសា បុត្តោ, រាជា ទេវី ច ឯកតោ;

    ‘‘Nattāro suṇisā putto, rājā devī ca ekato;

    យទា សមាគតា អាសុំ, តទាសិ លោមហំសនំ។

    Yadā samāgatā āsuṃ, tadāsi lomahaṃsanaṃ.

    ២៣៩៩.

    2399.

    ‘‘បញ្ជលិកា តស្ស យាចន្តិ, រោទន្តា ភេរវេ វនេ;

    ‘‘Pañjalikā tassa yācanti, rodantā bherave vane;

    វេស្សន្តរញ្ច មទ្ទិញ្ច, សព្ពេ រដ្ឋា សមាគតា;

    Vessantarañca maddiñca, sabbe raṭṭhā samāgatā;

    ត្វំ នោសិ ឥស្សរោ រាជា, រជ្ជំ ការេថ នោ ឧភោ’’តិ។

    Tvaṃ nosi issaro rājā, rajjaṃ kāretha no ubho’’ti.

    តត្ថ ឃោសោតិ ការុញ្ញឃោសោ។ បញ្ជលិកាតិ សព្ពេ នាគរា ចេវ នេគមា ច ជានបទា ច បគ្គហិតញ្ជលិកា ហុត្វា។ តស្ស យាចន្តីតិ តស្ស បាទេសុ បតិត្វា រោទិត្វា កន្ទិត្វា ‘‘ទេវ, ត្វំ នោ សាមិ ឥស្សរោ, បិតា តេ ឥធេវ អភិសិញ្ចិត្វា នគរំ នេតុកាមោ, កុលសន្តកំ សេតច្ឆត្តំ បដិច្ឆថា’’តិ យាចិំសុ។

    Tattha ghosoti kāruññaghoso. Pañjalikāti sabbe nāgarā ceva negamā ca jānapadā ca paggahitañjalikā hutvā. Tassa yācantīti tassa pādesu patitvā roditvā kanditvā ‘‘deva, tvaṃ no sāmi issaro, pitā te idheva abhisiñcitvā nagaraṃ netukāmo, kulasantakaṃ setacchattaṃ paṭicchathā’’ti yāciṃsu.

    ឆខត្តិយកម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Chakhattiyakammavaṇṇanā niṭṭhitā.

    នគរកណ្ឌវណ្ណនា

    Nagarakaṇḍavaṇṇanā

    តំ សុត្វា មហាសត្តោ បិតរា សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ឥមំ គាថមាហ –

    Taṃ sutvā mahāsatto pitarā saddhiṃ sallapanto imaṃ gāthamāha –

    ២៤០០.

    2400.

    ‘‘ធម្មេន រជ្ជំ ការេន្តំ, រដ្ឋា បព្ពាជយិត្ថ មំ;

    ‘‘Dhammena rajjaṃ kārentaṃ, raṭṭhā pabbājayittha maṃ;

    ត្វញ្ច ជានបទា ចេវ, នេគមា ច សមាគតា’’តិ។

    Tvañca jānapadā ceva, negamā ca samāgatā’’ti.

    តតោ រាជា បុត្តំ អត្តនោ ទោសំ ខមាបេន្តោ អាហ –

    Tato rājā puttaṃ attano dosaṃ khamāpento āha –

    ២៤០១.

    2401.

    ‘‘ទុក្កដញ្ច ហិ នោ បុត្ត, ភូនហច្ចំ កតំ មយា;

    ‘‘Dukkaṭañca hi no putta, bhūnahaccaṃ kataṃ mayā;

    យោហំ សិវីនំ វចនា, បព្ពាជេសិមទូសក’’ន្តិ។

    Yohaṃ sivīnaṃ vacanā, pabbājesimadūsaka’’nti.

    ឥមំ គាថំ វត្វា អត្តនោ ទុក្ខហរណត្ថំ បុត្តំ យាចន្តោ ឥតរំ គាថមាហ –

    Imaṃ gāthaṃ vatvā attano dukkhaharaṇatthaṃ puttaṃ yācanto itaraṃ gāthamāha –

    ២៤០២.

    2402.

    ‘‘យេន កេនចិ វណ្ណេន, បិតុ ទុក្ខំ ឧទព្ពហេ;

    ‘‘Yena kenaci vaṇṇena, pitu dukkhaṃ udabbahe;

    មាតុ ភគិនិយា ចាបិ, អបិ បាណេហិ អត្តនោ’’តិ។

    Mātu bhaginiyā cāpi, api pāṇehi attano’’ti.

    តត្ថ ឧទព្ពហេតិ ហរេយ្យ។ អបិ បាណេហីតិ តាត បុត្តេន នាម ជីវិតំ បរិច្ចជិត្វាបិ មាតាបិតូនំ សោកទុក្ខំ ហរិតព្ពំ, តស្មា មម ទោសំ ហទយេ អកត្វា មម វចនំ ករោហិ, ឥមំ ឥសិលិង្គំ ហារេត្វា រាជវេសំ គណ្ហ តាតាតិ ឥមិនា កិរ នំ អធិប្បាយេនេវមាហ។

    Tattha udabbaheti hareyya. Api pāṇehīti tāta puttena nāma jīvitaṃ pariccajitvāpi mātāpitūnaṃ sokadukkhaṃ haritabbaṃ, tasmā mama dosaṃ hadaye akatvā mama vacanaṃ karohi, imaṃ isiliṅgaṃ hāretvā rājavesaṃ gaṇha tātāti iminā kira naṃ adhippāyenevamāha.

    ពោធិសត្តោ រជ្ជំ ការេតុកាមោបិ ‘‘ឯត្តកេ បន អកថិតេ គរុកំ នាម ន ហោតី’’តិ កថេសិ។ មហាសត្តោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ អថស្ស អធិវាសនំ វិទិត្វា សហជាតា សដ្ឋិសហស្សា អមច្ចា ‘‘នហានកាលោ មហារាជ, រជោជល្លំ បវាហយា’’តិ វទិំសុ។ អថ នេ មហាសត្តោ ‘‘ថោកំ អធិវាសេថា’’តិ វត្វា បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា ឥសិភណ្ឌំ ឱមុញ្ចិត្វា បដិសាមេត្វា សង្ខវណ្ណសាដកំ និវាសេត្វា បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា ‘‘ឥទំ មយា នវ មាសេ អឌ្ឍមាសញ្ច វសន្តេន សមណធម្មស្ស កតដ្ឋានំ, បារមីកូដំ គណ្ហន្តេន មយា ទានំ ទត្វា មហាបថវិយា កម្បាបិតដ្ឋាន’’ន្តិ បណ្ណសាលំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វា អដ្ឋាសិ។ អថស្ស កប្បកាទយោ កេសមស្សុកម្មាទីនិ ករិំសុ។ តមេនំ សព្ពាភរណភូសិតំ ទេវរាជានមិវ វិរោចមានំ រជ្ជេ អភិសិញ្ចិំសុ។ តេន វុត្តំ –

    Bodhisatto rajjaṃ kāretukāmopi ‘‘ettake pana akathite garukaṃ nāma na hotī’’ti kathesi. Mahāsatto ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Athassa adhivāsanaṃ viditvā sahajātā saṭṭhisahassā amaccā ‘‘nahānakālo mahārāja, rajojallaṃ pavāhayā’’ti vadiṃsu. Atha ne mahāsatto ‘‘thokaṃ adhivāsethā’’ti vatvā paṇṇasālaṃ pavisitvā isibhaṇḍaṃ omuñcitvā paṭisāmetvā saṅkhavaṇṇasāṭakaṃ nivāsetvā paṇṇasālato nikkhamitvā ‘‘idaṃ mayā nava māse aḍḍhamāsañca vasantena samaṇadhammassa kataṭṭhānaṃ, pāramīkūṭaṃ gaṇhantena mayā dānaṃ datvā mahāpathaviyā kampāpitaṭṭhāna’’nti paṇṇasālaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā aṭṭhāsi. Athassa kappakādayo kesamassukammādīni kariṃsu. Tamenaṃ sabbābharaṇabhūsitaṃ devarājānamiva virocamānaṃ rajje abhisiñciṃsu. Tena vuttaṃ –

    ២៤០៣.

    2403.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, រជោជល្លំ បវាហយិ;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, rajojallaṃ pavāhayi;

    រជោជល្លំ បវាហេត្វា, សង្ខវណ្ណំ អធារយី’’តិ។

    Rajojallaṃ pavāhetvā, saṅkhavaṇṇaṃ adhārayī’’ti.

    តត្ថ បវាហយីតិ ហារេសិ, ហារេត្វា ច បន រាជវេសំ គណ្ហីតិ អត្ថោ។

    Tattha pavāhayīti hāresi, hāretvā ca pana rājavesaṃ gaṇhīti attho.

    អថស្ស យសោ មហា អហោសិ។ ឱលោកិតឱលោកិតដ្ឋានំ កម្បតិ, មុខមង្គលិកា មុខមង្គលានិ ឃោសយិំសុ, សព្ពតូរិយានិ បគ្គណ្ហិំសុ, មហាសមុទ្ទកុច្ឆិយំ មេឃគជ្ជិតឃោសោ វិយ តូរិយឃោសោ អហោសិ។ ហត្ថិរតនំ អលង្ករិត្វា ឧបានយិំសុ។ សោ ខគ្គរតនំ ពន្ធិត្វា ហត្ថិរតនំ អភិរុហិ។ តាវទេវ នំ សហជាតា សដ្ឋិសហស្សា អមច្ចា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតា បរិវារយិំសុ, សព្ពកញ្ញាយោ មទ្ទិទេវិម្បិ នហាបេត្វា អលង្ករិត្វា អភិសិញ្ចិំសុ។ សីសេ ច បនស្សា អភិសេកឧទកំ អភិសិញ្ចមានា ‘‘វេស្សន្តរោ តំ បាលេតូ’’តិអាទីនិ មង្គលានិ វទិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Athassa yaso mahā ahosi. Olokitaolokitaṭṭhānaṃ kampati, mukhamaṅgalikā mukhamaṅgalāni ghosayiṃsu, sabbatūriyāni paggaṇhiṃsu, mahāsamuddakucchiyaṃ meghagajjitaghoso viya tūriyaghoso ahosi. Hatthiratanaṃ alaṅkaritvā upānayiṃsu. So khaggaratanaṃ bandhitvā hatthiratanaṃ abhiruhi. Tāvadeva naṃ sahajātā saṭṭhisahassā amaccā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitā parivārayiṃsu, sabbakaññāyo maddidevimpi nahāpetvā alaṅkaritvā abhisiñciṃsu. Sīse ca panassā abhisekaudakaṃ abhisiñcamānā ‘‘vessantaro taṃ pāletū’’tiādīni maṅgalāni vadiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៤០៤.

    2404.

    ‘‘សីសំ ន្ហាតោ សុចិវត្ថោ, សព្ពាភរណភូសិតោ;

    ‘‘Sīsaṃ nhāto sucivattho, sabbābharaṇabhūsito;

    បច្ចយំ នាគមារុយ្ហ, ខគ្គំ ពន្ធិ បរន្តបំ។

    Paccayaṃ nāgamāruyha, khaggaṃ bandhi parantapaṃ.

    ២៤០៥.

    2405.

    ‘‘តតោ សដ្ឋិសហស្សានិ, យោធិនោ ចារុទស្សនា;

    ‘‘Tato saṭṭhisahassāni, yodhino cārudassanā;

    សហជាតា បកិរិំសុ, នន្ទយន្តា រថេសភំ។

    Sahajātā pakiriṃsu, nandayantā rathesabhaṃ.

    ២៤០៦.

    2406.

    ‘‘តតោ មទ្ទិម្បិ ន្ហាបេសុំ, សិវិកញ្ញា សមាគតា;

    ‘‘Tato maddimpi nhāpesuṃ, sivikaññā samāgatā;

    វេស្សន្តរោ តំ បាលេតុ, ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោ;

    Vessantaro taṃ pāletu, jālī kaṇhājinā cubho;

    អថោបិ តំ មហារាជា, សញ្ជយោ អភិរក្ខតូ’’តិ។

    Athopi taṃ mahārājā, sañjayo abhirakkhatū’’ti.

    តត្ថ បច្ចយំ នាគមារុយ្ហាតិ តំ អត្តនោ ជាតទិវសេ ឧប្បន្នំ ហត្ថិនាគំ។ បរន្តបន្តិ អមិត្តតាបនំ។ បកិរិំសូតិ បរិវារយិំសុ។ នន្ទយន្តាតិ តោសេន្តា។ សិវិកញ្ញាតិ សិវិរញ្ញោ បជាបតិយោ សន្និបតិត្វា គន្ធោទកេន ន្ហាបេសុំ។ ជាលី កណ្ហាជិនា ចុភោតិ ឥមេ តេ បុត្តាបិ មាតរំ រក្ខន្តូតិ។

    Tattha paccayaṃ nāgamāruyhāti taṃ attano jātadivase uppannaṃ hatthināgaṃ. Parantapanti amittatāpanaṃ. Pakiriṃsūti parivārayiṃsu. Nandayantāti tosentā. Sivikaññāti sivirañño pajāpatiyo sannipatitvā gandhodakena nhāpesuṃ. Jālī kaṇhājinā cubhoti ime te puttāpi mātaraṃ rakkhantūti.

    ២៤០៧.

    2407.

    ‘‘ឥទញ្ច បច្ចយំ លទ្ធា, បុព្ពេ សំក្លេសមត្តនោ;

    ‘‘Idañca paccayaṃ laddhā, pubbe saṃklesamattano;

    អានន្ទិយំ អាចរិំសុ, រមណីយេ គិរិព្ពជេ។

    Ānandiyaṃ ācariṃsu, ramaṇīye giribbaje.

    ២៤០៨.

    2408.

    ‘‘ឥទញ្ច បច្ចយំ លទ្ធា, បុព្ពេ សំក្លេសមត្តនោ;

    ‘‘Idañca paccayaṃ laddhā, pubbe saṃklesamattano;

    អានន្ទិ វិត្តា សុមនា, បុត្តេ សង្គម្ម លក្ខណា។

    Ānandi vittā sumanā, putte saṅgamma lakkhaṇā.

    ២៤០៩.

    2409.

    ‘‘ឥទញ្ច បច្ចយំ លទ្ធា, បុព្ពេ សំក្លេសមត្តនោ;

    ‘‘Idañca paccayaṃ laddhā, pubbe saṃklesamattano;

    អានន្ទិ វិត្តា បតីតា, សហ បុត្តេហិ លក្ខណា’’តិ។

    Ānandi vittā patītā, saha puttehi lakkhaṇā’’ti.

    តត្ថ ឥទញ្ច បច្ចយំ លទ្ធាតិ ភិក្ខវេ, វេស្សន្តរោ មទ្ទី ច ឥទញ្ច បច្ចយំ លទ្ធា ឥមំ បតិដ្ឋំ លភិត្វា, រជ្ជេ បតិដ្ឋហិត្វាតិ អត្ថោ។ បុព្ពេតិ ឥតោ បុព្ពេ អត្តនោ វនវាសសំក្លេសញ្ច អនុស្សរិត្វា។ អានន្ទិយំ អាចរិំសុ, រមណីយេ គិរិព្ពជេតិ រមណីយេ វង្កគិរិកុច្ឆិម្ហិ ‘‘វេស្សន្តរស្ស រញ្ញោ អាណា’’តិ កញ្ចនលតាវិនទ្ធំ អានន្ទភេរិំ ចរាបេត្វា អានន្ទឆណំ អាចរិំសុ។ អានន្ទិ វិត្តា សុមនាតិ លក្ខណសម្បន្នា មទ្ទី បុត្តេ សង្គម្ម សម្បាបុណិត្វា វិត្តា សុមនា ហុត្វា អតិវិយ នន្ទីតិ អត្ថោ។ បតីតាតិ សោមនស្សា ហុត្វា។

    Tattha idañca paccayaṃ laddhāti bhikkhave, vessantaro maddī ca idañca paccayaṃ laddhā imaṃ patiṭṭhaṃ labhitvā, rajje patiṭṭhahitvāti attho. Pubbeti ito pubbe attano vanavāsasaṃklesañca anussaritvā. Ānandiyaṃ ācariṃsu, ramaṇīye giribbajeti ramaṇīye vaṅkagirikucchimhi ‘‘vessantarassa rañño āṇā’’ti kañcanalatāvinaddhaṃ ānandabheriṃ carāpetvā ānandachaṇaṃ ācariṃsu. Ānandi vittā sumanāti lakkhaṇasampannā maddī putte saṅgamma sampāpuṇitvā vittā sumanā hutvā ativiya nandīti attho. Patītāti somanassā hutvā.

    ឯវំ បតីតា ហុត្វា ច បន បុត្តេ អាហ –

    Evaṃ patītā hutvā ca pana putte āha –

    ២៤១០.

    2410.

    ‘‘ឯកភត្តា បុរេ អាសិំ, និច្ចំ ថណ្ឌិលសាយិនី;

    ‘‘Ekabhattā pure āsiṃ, niccaṃ thaṇḍilasāyinī;

    ឥតិ មេតំ វតំ អាសិ, តុម្ហំ កាមា ហិ បុត្តកា។

    Iti metaṃ vataṃ āsi, tumhaṃ kāmā hi puttakā.

    ២៤១១.

    2411.

    ‘‘តំ មេ វតំ សមិទ្ធជ្ជ, តុម្ហេ សង្គម្ម បុត្តកា;

    ‘‘Taṃ me vataṃ samiddhajja, tumhe saṅgamma puttakā;

    មាតុជម្បិ តំ បាលេតុ, បិតុជម្បិ ច បុត្តក;

    Mātujampi taṃ pāletu, pitujampi ca puttaka;

    អថោបិ តំ មហារាជា, សញ្ជយោ អភិរក្ខតុ។

    Athopi taṃ mahārājā, sañjayo abhirakkhatu.

    ២៤១២.

    2412.

    ‘‘យំ កិញ្ចិត្ថិ កតំ បុញ្ញំ, មយ្ហញ្ចេវ បិតុច្ច តេ;

    ‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva pitucca te;

    សព្ពេន តេន កុសលេន, អជរោ អមរោ ភវា’’តិ។

    Sabbena tena kusalena, ajaro amaro bhavā’’ti.

    តត្ថ តុម្ហំ កាមា ហិ បុត្តកាតិ បុត្តកា អហំ តុម្ហាកំ កាមា តុម្ហេ បត្ថយមានា បុរេ តុម្ហេសុ ព្រាហ្មណេន នីតេសុ ឯកភត្តំ ភុញ្ជិត្វា ភូមិយំ សយិំ, ឥតិ មេ តុម្ហាកំ កាមា ឯតំ វតំ អាសីតិ វទតិ។ សមិទ្ធជ្ជាតិ តំ មេ វតំ អជ្ជ សមិទ្ធំ។ មាតុជម្បិ តំ បាលេតុ, បិតុជម្បិ ច បុត្តកាតិ បុត្តជាលិ តំ មាតុជាតំ សោមនស្សម្បិ បិតុជាតំ សោមនស្សម្បិ បាលេតុ, មាតាបិតូនំ សន្តកំ បុញ្ញំ តំ បាលេតូតិ អត្ថោ។ តេនេវាហ ‘‘យំ កិញ្ចិត្ថិ កតំ បុញ្ញ’’ន្តិ។

    Tattha tumhaṃ kāmā hi puttakāti puttakā ahaṃ tumhākaṃ kāmā tumhe patthayamānā pure tumhesu brāhmaṇena nītesu ekabhattaṃ bhuñjitvā bhūmiyaṃ sayiṃ, iti me tumhākaṃ kāmā etaṃ vataṃ āsīti vadati. Samiddhajjāti taṃ me vataṃ ajja samiddhaṃ. Mātujampi taṃ pāletu, pitujampi ca puttakāti puttajāli taṃ mātujātaṃ somanassampi pitujātaṃ somanassampi pāletu, mātāpitūnaṃ santakaṃ puññaṃ taṃ pāletūti attho. Tenevāha ‘‘yaṃ kiñcitthi kataṃ puñña’’nti.

    ផុស្សតីបិ ទេវី ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ មម សុណ្ហា ឥមានេវ វត្ថានិ និវាសេតុ, ឥមានិ អាភរណានិ ធារេតូ’’តិ សុវណ្ណសមុគ្គេ បូរេត្វា បហិណិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Phussatīpi devī ‘‘ito paṭṭhāya mama suṇhā imāneva vatthāni nivāsetu, imāni ābharaṇāni dhāretū’’ti suvaṇṇasamugge pūretvā pahiṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៤១៣.

    2413.

    ‘‘កប្បាសិកញ្ច កោសេយ្យំ, ខោមកោដុម្ពរានិ ច;

    ‘‘Kappāsikañca koseyyaṃ, khomakoṭumbarāni ca;

    សស្សុ សុណ្ហាយ បាហេសិ, យេហិ មទ្ទី អសោភថ។

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ២៤១៤.

    2414.

    ‘‘តតោ ហេមញ្ច កាយូរំ, គីវេយ្យំ រតនាមយំ;

    ‘‘Tato hemañca kāyūraṃ, gīveyyaṃ ratanāmayaṃ;

    សស្សុ សុណ្ហាយ បាហេសិ, យេហិ មទ្ទី អសោភថ។

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ២៤១៥.

    2415.

    ‘‘តតោ ហេមញ្ច កាយូរំ, អង្គទំ មណិមេខលំ;

    ‘‘Tato hemañca kāyūraṃ, aṅgadaṃ maṇimekhalaṃ;

    សស្សុ សុណ្ហាយ បាហេសិ, យេហិ មទ្ទី អសោភថ។

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ២៤១៦.

    2416.

    ‘‘ឧណ្ណតំ មុខផុល្លញ្ច, នានារត្តេ ច មាណិកេ;

    ‘‘Uṇṇataṃ mukhaphullañca, nānāratte ca māṇike;

    សស្សុ សុណ្ហាយ បាហេសិ, យេហិ មទ្ទី អសោភថ។

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ២៤១៧.

    2417.

    ‘‘ឧគ្គត្ថនំ គិង្គមកំ, មេខលំ បាដិបាទកំ;

    ‘‘Uggatthanaṃ giṅgamakaṃ, mekhalaṃ pāṭipādakaṃ;

    សស្សុ សុណ្ហាយ បាហេសិ, យេហិ មទ្ទី អសោភថ។

    Sassu suṇhāya pāhesi, yehi maddī asobhatha.

    ២៤១៨.

    2418.

    ‘‘សុត្តញ្ច សុត្តវជ្ជញ្ច, ឧបនិជ្ឈាយ សេយ្យសិ;

    ‘‘Suttañca suttavajjañca, upanijjhāya seyyasi;

    អសោភថ រាជបុត្តី, ទេវកញ្ញាវ នន្ទនេ។

    Asobhatha rājaputtī, devakaññāva nandane.

    ២៤១៩.

    2419.

    ‘‘សីសំ ន្ហាតា សុចិវត្ថា, សព្ពាលង្ការភូសិតា;

    ‘‘Sīsaṃ nhātā sucivatthā, sabbālaṅkārabhūsitā;

    អសោភថ រាជបុត្តី, តាវតិំសេវ អច្ឆរា។

    Asobhatha rājaputtī, tāvatiṃseva accharā.

    ២៤២០.

    2420.

    ‘‘កទលីវ វាតច្ឆុបិតា, ជាតា ចិត្តលតាវនេ;

    ‘‘Kadalīva vātacchupitā, jātā cittalatāvane;

    អន្តាវរណសម្បន្នា, រាជបុត្តី អសោភថ។

    Antāvaraṇasampannā, rājaputtī asobhatha.

    ២៤២១.

    2421.

    ‘‘សកុណី មានុសិនីវ, ជាតា ចិត្តបត្តា បតី;

    ‘‘Sakuṇī mānusinīva, jātā cittapattā patī;

    និគ្រោធបក្កពិម្ពោដ្ឋី, រាជបុត្តី អសោភថា’’តិ។

    Nigrodhapakkabimboṭṭhī, rājaputtī asobhathā’’ti.

    តត្ថ ហេមញ្ច កាយូរន្តិ សុវណ្ណមយំ វនខជ្ជូរិផលសណ្ឋានំ គីវាបសាធនមេវ។ រតនមយន្តិ អបរម្បិ រតនមយំ គីវេយ្យំ។ អង្គទំ មណិមេខលន្តិ អង្គទាភរណញ្ច មណិមយមេខលញ្ច។ ឧណ្ណតន្តិ ឯកំ នលាដបសាធនំ។ មុខផុល្លន្តិ នលាដន្តេ តិលកមាលាភរណំ។ នានារត្តេតិ នានាវណ្ណេ។ មាណិកេតិ មណិមយេ។ ឧគ្គត្ថនំ គិង្គមកន្តិ ឯតានិបិ ទ្វេ អាភរណានិ។ មេខលន្តិ សុវណ្ណរជតមយំ មេខលំ។ បាដិបាទកន្តិ បាទបសាធនំ។ សុត្តញ្ច សុត្តវជ្ជំ ចាតិ សុត្តារូឡ្ហញ្ច អសុត្តារូឡ្ហញ្ច បសាធនំ។ បាឡិយំ បន ‘‘សុប្បញ្ច សុប្បវជ្ជញ្ចា’’តិ លិខិតំ។ ឧបនិជ្ឈាយ សេយ្យសីតិ ឯតំ សុត្តារូឡ្ហញ្ច អសុត្តារូឡ្ហញ្ច អាភរណំ តំ តំ ឩនដ្ឋានំ ឱលោកេត្វា អលង្ករិត្វា ឋិតា សេយ្យសី ឧត្តមរូបធរា មទ្ទី ទេវកញ្ញាវ នន្ទនេ អសោភថ។ វាតច្ឆុបិតាតិ ចិត្តលតាវនេ ជាតា វាតសម្ផុដ្ឋា សុវណ្ណកទលី វិយ តំ ទិវសំ សា វិជម្ភមានា អសោភថ ។ ទន្តាវរណសម្បន្នាតិ ពិម្ពផលសទិសេហិ រត្តទន្តាវរណេហិ សមន្នាគតា។ សកុណី មានុសិនីវ, ជាតា ចិត្តបត្តា បតីតិ យថា មានុសិយា សរីរេន ជាតា មានុសិនី នាម សកុណី ចិត្តបត្តា អាកាសេ ឧប្បតមានា បក្ខេ បសារេត្វា គច្ឆន្តី សោភតិ, ឯវំ សា រត្តោដ្ឋតាយ និគ្រោធបក្កពិម្ពផលសទិសឱដ្ឋេហិ អសោភថ។

    Tattha hemañca kāyūranti suvaṇṇamayaṃ vanakhajjūriphalasaṇṭhānaṃ gīvāpasādhanameva. Ratanamayanti aparampi ratanamayaṃ gīveyyaṃ. Aṅgadaṃ maṇimekhalanti aṅgadābharaṇañca maṇimayamekhalañca. Uṇṇatanti ekaṃ nalāṭapasādhanaṃ. Mukhaphullanti nalāṭante tilakamālābharaṇaṃ. Nānāratteti nānāvaṇṇe. Māṇiketi maṇimaye. Uggatthanaṃ giṅgamakanti etānipi dve ābharaṇāni. Mekhalanti suvaṇṇarajatamayaṃ mekhalaṃ. Pāṭipādakanti pādapasādhanaṃ. Suttañca suttavajjaṃ cāti suttārūḷhañca asuttārūḷhañca pasādhanaṃ. Pāḷiyaṃ pana ‘‘suppañca suppavajjañcā’’ti likhitaṃ. Upanijjhāya seyyasīti etaṃ suttārūḷhañca asuttārūḷhañca ābharaṇaṃ taṃ taṃ ūnaṭṭhānaṃ oloketvā alaṅkaritvā ṭhitā seyyasī uttamarūpadharā maddī devakaññāva nandane asobhatha. Vātacchupitāti cittalatāvane jātā vātasamphuṭṭhā suvaṇṇakadalī viya taṃ divasaṃ sā vijambhamānā asobhatha . Dantāvaraṇasampannāti bimbaphalasadisehi rattadantāvaraṇehi samannāgatā. Sakuṇī mānusinīva, jātā cittapattā patīti yathā mānusiyā sarīrena jātā mānusinī nāma sakuṇī cittapattā ākāse uppatamānā pakkhe pasāretvā gacchantī sobhati, evaṃ sā rattoṭṭhatāya nigrodhapakkabimbaphalasadisaoṭṭhehi asobhatha.

    សដ្ឋិសហស្សា អមច្ចា មទ្ទិំ អភិរុហនត្ថាយ សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតំ នាតិវទ្ធំ សត្តិសរបហារក្ខមំ ឯកំ តរុណហត្ថិំ ឧបនាមេសុំ។ តេន វុត្តំ –

    Saṭṭhisahassā amaccā maddiṃ abhiruhanatthāya sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitaṃ nātivaddhaṃ sattisarapahārakkhamaṃ ekaṃ taruṇahatthiṃ upanāmesuṃ. Tena vuttaṃ –

    ២៤២២.

    2422.

    ‘‘តស្សា ច នាគមានេសុំ, នាតិវទ្ធំវ កុញ្ជរំ;

    ‘‘Tassā ca nāgamānesuṃ, nātivaddhaṃva kuñjaraṃ;

    សត្តិក្ខមំ សរក្ខមំ, ឦសាទន្តំ ឧរូឡ្ហវំ។

    Sattikkhamaṃ sarakkhamaṃ, īsādantaṃ urūḷhavaṃ.

    ២៤២៣.

    2423.

    ‘‘សា មទ្ទី នាគមារុហិ, នាតិវទ្ធំវ កុញ្ជរំ;

    ‘‘Sā maddī nāgamāruhi, nātivaddhaṃva kuñjaraṃ;

    សត្តិក្ខមំ សរក្ខមំ, ឦសាទន្តំ ឧរូឡ្ហវ’’ន្តិ។

    Sattikkhamaṃ sarakkhamaṃ, īsādantaṃ urūḷhava’’nti.

    តត្ថ តស្សា ចាតិ ភិក្ខវេ, តស្សាបិ មទ្ទិយា សព្ពាលង្ការប្បដិមណ្ឌិតំ កត្វា នាតិវទ្ធំ សត្តិសរបហារក្ខមំ ឯកំ តរុណហត្ថិំ ឧបនេសុំ។ នាគមារុហីតិ វរហត្ថិបិដ្ឋិំ អភិរុហិ។

    Tattha tassā cāti bhikkhave, tassāpi maddiyā sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitaṃ katvā nātivaddhaṃ sattisarapahārakkhamaṃ ekaṃ taruṇahatthiṃ upanesuṃ. Nāgamāruhīti varahatthipiṭṭhiṃ abhiruhi.

    ឥតិ តេ ឧភោបិ មហន្តេន យសេន ខន្ធាវារំ អគមំសុ។ សញ្ជយរាជា ទ្វាទសហិ អក្ខោភិណីហិ សទ្ធិំ មាសមត្តំ បព្ពតកីឡំ វនកីឡំ កីឡិ។ មហាសត្តស្ស តេជេន តាវមហន្តេ អរញ្ញេ កោចិ វាឡមិគោ វា បក្ខី វា កញ្ចិ ន វិហេឋេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Iti te ubhopi mahantena yasena khandhāvāraṃ agamaṃsu. Sañjayarājā dvādasahi akkhobhiṇīhi saddhiṃ māsamattaṃ pabbatakīḷaṃ vanakīḷaṃ kīḷi. Mahāsattassa tejena tāvamahante araññe koci vāḷamigo vā pakkhī vā kañci na viheṭhesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៤២៤.

    2424.

    ‘‘សព្ពម្ហិ តំ អរញ្ញម្ហិ, យាវន្តេត្ថ មិគា អហុំ;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha migā ahuṃ;

    វេស្សន្តរស្ស តេជេន, នញ្ញមញ្ញំ វិហេឋយុំ។

    Vessantarassa tejena, naññamaññaṃ viheṭhayuṃ.

    ២៤២៥.

    2425.

    ‘‘សព្ពម្ហិ តំ អរញ្ញម្ហិ, យាវន្តេត្ថ ទិជា អហុំ;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha dijā ahuṃ;

    វេស្សន្តរស្ស តេជេន, នញ្ញមញ្ញំ វិហេឋេយុំ។

    Vessantarassa tejena, naññamaññaṃ viheṭheyuṃ.

    ២៤២៦.

    2426.

    ‘‘សព្ពម្ហិ តំ អរញ្ញម្ហិ, យាវន្តេត្ថ មិគា អហុំ;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha migā ahuṃ;

    ឯកជ្ឈំ សន្និបាតិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Ekajjhaṃ sannipātiṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤២៧.

    2427.

    ‘‘សព្ពម្ហិ តំ អរញ្ញម្ហិ, យាវន្តេត្ថ ទិជា អហុំ;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha dijā ahuṃ;

    ឯកជ្ឈំ សន្និបាតិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Ekajjhaṃ sannipātiṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤២៨.

    2428.

    ‘‘សព្ពម្ហិ តំ អរញ្ញម្ហិ, យាវន្តេត្ថ មិគា អហុំ;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha migā ahuṃ;

    នាស្សុ មញ្ជូ និកូជិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Nāssu mañjū nikūjiṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤២៩.

    2429.

    ‘‘សព្ពម្ហិ តំ អរញ្ញម្ហិ, យាវន្តេត្ថ ទិជា អហុំ;

    ‘‘Sabbamhi taṃ araññamhi, yāvantettha dijā ahuṃ;

    នាស្សុ មញ្ជូ និកូជិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Nāssu mañjū nikūjiṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ’’តិ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    តត្ថ យាវន្តេត្ថាតិ យាវន្តោ ឯត្ថ។ ឯកជ្ឈំ សន្និបាតិំសូតិ ឯកស្មិំ ឋានេ សន្និបតិំសុ, សន្និបតិត្វា ច បន ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ ឥទានិ អម្ហាកំ អញ្ញមញ្ញំ លជ្ជា វា ហិរោត្តប្បំ វា សំវរោ វា ន ភវិស្សតី’’តិ ទោមនស្សបត្តា អហេសុំ។ នាស្សុ មញ្ជូ និកូជិំសូតិ មហាសត្តស្ស វិយោគទុក្ខិតា មធុរំ រវំ បុព្ពេ វិយ ន រវិំសុ។

    Tattha yāvantetthāti yāvanto ettha. Ekajjhaṃ sannipātiṃsūti ekasmiṃ ṭhāne sannipatiṃsu, sannipatitvā ca pana ‘‘ito paṭṭhāya idāni amhākaṃ aññamaññaṃ lajjā vā hirottappaṃ vā saṃvaro vā na bhavissatī’’ti domanassapattā ahesuṃ. Nāssu mañjū nikūjiṃsūti mahāsattassa viyogadukkhitā madhuraṃ ravaṃ pubbe viya na raviṃsu.

    សញ្ជយនរិន្ទោ មាសមត្តំ បព្ពតកីឡំ, វនកីឡំ កីឡិត្វា សេនាបតិំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាត, ចិរំ នោ អរញ្ញេ វុត្តំ, កិំ តេ មម បុត្តស្ស គមនមគ្គោ អលង្កតោ’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘អាម, ទេវ, កាលោ វោ គមនាយា’’តិ វុត្តេ វេស្សន្តរស្ស អារោចាបេត្វា សេនំ អាទាយ និក្ខមិ។ វង្កគិរិកុច្ឆិតោ យាវ ជេតុត្តរនគរា សដ្ឋិយោជនំ អលង្កតមគ្គំ មហាសត្តោ មហន្តេន បរិវារេន សទ្ធិំ បដិបជ្ជិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Sañjayanarindo māsamattaṃ pabbatakīḷaṃ, vanakīḷaṃ kīḷitvā senāpatiṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, ciraṃ no araññe vuttaṃ, kiṃ te mama puttassa gamanamaggo alaṅkato’’ti pucchitvā ‘‘āma, deva, kālo vo gamanāyā’’ti vutte vessantarassa ārocāpetvā senaṃ ādāya nikkhami. Vaṅkagirikucchito yāva jetuttaranagarā saṭṭhiyojanaṃ alaṅkatamaggaṃ mahāsatto mahantena parivārena saddhiṃ paṭipajji. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៤៣០.

    2430.

    ‘‘បដិយត្តោ រាជមគ្គោ, វិចិត្តោ បុប្ផសន្ថតោ;

    ‘‘Paṭiyatto rājamaggo, vicitto pupphasanthato;

    វសិ វេស្សន្តរោ យត្ថ, យាវតាវ ជេតុត្តរា។

    Vasi vessantaro yattha, yāvatāva jetuttarā.

    ២៤៣១.

    2431.

    ‘‘តតោ សដ្ឋិសហស្សានិ, យោធិនោ ចារុទស្សនា;

    ‘‘Tato saṭṭhisahassāni, yodhino cārudassanā;

    សមន្តា បរិកិរិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤៣២.

    2432.

    ‘‘ឱរោធា ច កុមារា ច, វេសិយានា ច ព្រាហ្មណា;

    ‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    សមន្តា បរិកិរិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤៣៣.

    2433.

    ‘‘ហត្ថារោហា អនីកដ្ឋា, រថិកា បត្តិការកា;

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    សមន្តា បរិកិរិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤៣៤.

    2434.

    ‘‘សមាគតា ជានបទា, នេគមា ច សមាគតា;

    ‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;

    សមន្តា បរិកិរិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Samantā parikiriṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤៣៥.

    2435.

    ‘‘ករោដិយា ចម្មធរា, ឥល្លីហត្ថា សុវម្មិនោ;

    ‘‘Karoṭiyā cammadharā, illīhatthā suvammino;

    បុរតោ បដិបជ្ជិំសុ, វេស្សន្តរេ បយាតម្ហិ;

    Purato paṭipajjiṃsu, vessantare payātamhi;

    សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ’’តិ។

    Sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane’’ti.

    តត្ថ បដិយត្តោតិ វិសាខាបុណ្ណមបូជាកាលេ វិយ អលង្កតោ។ វិចិត្តោតិ កទលិបុណ្ណឃដធជបដាកាទីហិ វិចិត្តោ។ បុប្ផសន្ថតោតិ លាជាបញ្ចមកេហិ បុប្ផេហិ សន្ថតោ។ យត្ថាតិ យស្មិំ វង្កបព្ពតេ វេស្សន្តរោ វសតិ, តតោ បដ្ឋាយ យាវ ជេតុត្តរនគរា និរន្តរំ អលង្កតប្បដិយត្តោវ។ ករោដិយាតិ សីសករោដីតិ លទ្ធនាមាយ សីសេ បដិមុក្កករោដិកា យោធា។ ចម្មធរាតិ កណ្ឌវារណចម្មធរា។ សុវម្មិនោតិ វិចិត្រាហិ ជាលិកាហិ សុដ្ឋុ វម្មិកា។ បុរតោ បដិបជ្ជិំសូតិ មត្តហត្ថីសុបិ អាគច្ឆន្តេសុ អនិវត្តិនោ សូរយោធា រញ្ញោ វេស្សន្តរស្ស បុរតោ បដិបជ្ជិំសុ។

    Tattha paṭiyattoti visākhāpuṇṇamapūjākāle viya alaṅkato. Vicittoti kadalipuṇṇaghaṭadhajapaṭākādīhi vicitto. Pupphasanthatoti lājāpañcamakehi pupphehi santhato. Yatthāti yasmiṃ vaṅkapabbate vessantaro vasati, tato paṭṭhāya yāva jetuttaranagarā nirantaraṃ alaṅkatappaṭiyattova. Karoṭiyāti sīsakaroṭīti laddhanāmāya sīse paṭimukkakaroṭikā yodhā. Cammadharāti kaṇḍavāraṇacammadharā. Suvamminoti vicitrāhi jālikāhi suṭṭhu vammikā. Purato paṭipajjiṃsūti mattahatthīsupi āgacchantesu anivattino sūrayodhā rañño vessantarassa purato paṭipajjiṃsu.

    រាជា សដ្ឋិយោជនមគ្គំ ទ្វីហិ មាសេហិ អតិក្កម្ម ជេតុត្តរនគរំ បត្តោ អលង្កតប្បដិយត្តនគរំ បវិសិត្វា បាសាទំ អភិរុហិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Rājā saṭṭhiyojanamaggaṃ dvīhi māsehi atikkamma jetuttaranagaraṃ patto alaṅkatappaṭiyattanagaraṃ pavisitvā pāsādaṃ abhiruhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៤៣៦.

    2436.

    ‘‘តេ បាវិសុំ បុរំ រម្មំ, មហាបាការតោរណំ;

    ‘‘Te pāvisuṃ puraṃ rammaṃ, mahāpākāratoraṇaṃ;

    ឧបេតំ អន្នបានេហិ, នច្ចគីតេហិ ចូភយំ។

    Upetaṃ annapānehi, naccagītehi cūbhayaṃ.

    ២៤៣៧.

    2437.

    ‘‘វិត្តា ជានបទា អាសុំ, នេគមា ច សមាគតា;

    ‘‘Vittā jānapadā āsuṃ, negamā ca samāgatā;

    អនុប្បត្តេ កុមារម្ហិ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Anuppatte kumāramhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤៣៨.

    2438.

    ‘‘ចេលុក្ខេបោ អវត្តិត្ថ, អាគតេ ធនទាយកេ;

    ‘‘Celukkhepo avattittha, āgate dhanadāyake;

    នន្ទិំ បវេសិ នគរេ, ពន្ធនា មោក្ខោ អឃោសថា’’តិ។

    Nandiṃ pavesi nagare, bandhanā mokkho aghosathā’’ti.

    តត្ថ មហាបាការតោរណន្តិ មហន្តេហិ បាការេហិ ច តោរណេហិ ច សមន្នាគតំ។ នច្ចគីតេហិ ចូភយន្តិ នច្ចេហិ ច គីតេហិ ច ឧភយេហិ សមន្នាគតំ។ វិត្តាតិ តុដ្ឋា សោមនស្សប្បត្តា។ អាគតេ ធនទាយកេតិ មហាជនស្ស ធនទាយកេ មហាសត្តេ អាគតេ។ នន្ទិំ បវេសីតិ ‘‘វេស្សន្តរស្ស មហារាជស្ស អាណា’’តិ នគរេ នន្ទិភេរី ចរិ។ ពន្ធនា មោក្ខោ អឃោសថាតិ សព្ពសត្តានំ ពន្ធនា មោក្ខោ ឃោសិតោ។ អន្តមសោ ពិឡារំ ឧបាទាយ វេស្សន្តរមហារាជា សព្ពសត្តេ ពន្ធនា វិស្សជ្ជាបេសិ។

    Tattha mahāpākāratoraṇanti mahantehi pākārehi ca toraṇehi ca samannāgataṃ. Naccagītehi cūbhayanti naccehi ca gītehi ca ubhayehi samannāgataṃ. Vittāti tuṭṭhā somanassappattā. Āgate dhanadāyaketi mahājanassa dhanadāyake mahāsatte āgate. Nandiṃ pavesīti ‘‘vessantarassa mahārājassa āṇā’’ti nagare nandibherī cari. Bandhanā mokkho aghosathāti sabbasattānaṃ bandhanā mokkho ghosito. Antamaso biḷāraṃ upādāya vessantaramahārājā sabbasatte bandhanā vissajjāpesi.

    សោ នគរំ បវិដ្ឋទិវសេយេវ បច្ចូសកាលេ ចិន្តេសិ ‘‘យេ វិភាតាយ រត្តិយា មម អាគតភាវំ សុត្វា យាចកា អាគមិស្សន្តិ, តេសាហំ កិំ ទស្សាមី’’តិ? តស្មិំ ខណេ សក្កស្ស ភវនំ ឧណ្ហាការំ ទស្សេសិ។ សោ អាវជ្ជេន្តោ តំ ការណំ ញត្វា តាវទេវ រាជនិវេសនស្ស បុរិមវត្ថុញ្ច បច្ឆិមវត្ថុញ្ច កដិប្បមាណំ បូរេន្តោ ឃនមេឃោ វិយ សត្តរតនវស្សំ វស្សាបេសិ, សកលនគរេ ជាណុប្បមាណំ វស្សាបេសិ។ បុនទិវសេ មហាសត្តោ ‘‘តេសំ តេសំ កុលានំ បុរិមបច្ឆិមវត្ថូសុ វុដ្ឋធនំ តេសំ តេសញ្ញេវ ហោតូ’’តិ ទាបេត្វា អវសេសំ អាហរាបេត្វា អត្តនោ គេហវត្ថុស្មិំ សទ្ធិំ ធនេន កោដ្ឋាគារេសុ ឱកិរាបេត្វា ទានមុខេ ឋបេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    So nagaraṃ paviṭṭhadivaseyeva paccūsakāle cintesi ‘‘ye vibhātāya rattiyā mama āgatabhāvaṃ sutvā yācakā āgamissanti, tesāhaṃ kiṃ dassāmī’’ti? Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā tāvadeva rājanivesanassa purimavatthuñca pacchimavatthuñca kaṭippamāṇaṃ pūrento ghanamegho viya sattaratanavassaṃ vassāpesi, sakalanagare jāṇuppamāṇaṃ vassāpesi. Punadivase mahāsatto ‘‘tesaṃ tesaṃ kulānaṃ purimapacchimavatthūsu vuṭṭhadhanaṃ tesaṃ tesaññeva hotū’’ti dāpetvā avasesaṃ āharāpetvā attano gehavatthusmiṃ saddhiṃ dhanena koṭṭhāgāresu okirāpetvā dānamukhe ṭhapesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ២៤៣៩.

    2439.

    ‘‘ជាតរូបមយំ វស្សំ, ទេវោ បាវស្សិ តាវទេ;

    ‘‘Jātarūpamayaṃ vassaṃ, devo pāvassi tāvade;

    វេស្សន្តរេ បវិដ្ឋម្ហិ, សិវីនំ រដ្ឋវឌ្ឍនេ។

    Vessantare paviṭṭhamhi, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhane.

    ២៤៤០.

    2440.

    ‘‘តតោ វេស្សន្តរោ រាជា, ទានំ ទត្វាន ខត្តិយោ;

    ‘‘Tato vessantaro rājā, dānaṃ datvāna khattiyo;

    កាយស្ស ភេទា សប្បញ្ញោ, សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជថា’’តិ។

    Kāyassa bhedā sappañño, saggaṃ so upapajjathā’’ti.

    តត្ថ សគ្គំ សោ ឧបបជ្ជថាតិ តតោ ចុតោ ទុតិយចិត្តេន តុសិតបុរេ ឧប្បជ្ជីតិ។

    Tattha saggaṃ so upapajjathāti tato cuto dutiyacittena tusitapure uppajjīti.

    នគរកណ្ឌវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Nagarakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.

    សត្ថា ឥមំ គាថាសហស្សប្បដិមណ្ឌិតំ មហាវេស្សន្តរធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា ជូជកោ ទេវទត្តោ អហោសិ, អមិត្តតាបនា ចិញ្ចមាណវិកា, ចេតបុត្តោ ឆន្នោ, អច្ចុតតាបសោ សារិបុត្តោ, សក្កោ អនុរុទ្ធោ, សញ្ចយនរិន្ទោ សុទ្ធោទនមហារាជា, ផុស្សតី ទេវី សិរិមហាមាយា, មទ្ទី ទេវី រាហុលមាតា, ជាលិកុមារោ រាហុលោ, កណ្ហាជិនា ឧប្បលវណ្ណា, សេសបរិសា ពុទ្ធបរិសា, មហាវេស្សន្តរោ រាជា បន អហមេវ សម្មាសម្ពុទ្ធោ អហោសិ’’ន្តិ។

    Satthā imaṃ gāthāsahassappaṭimaṇḍitaṃ mahāvessantaradhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā jūjako devadatto ahosi, amittatāpanā ciñcamāṇavikā, cetaputto channo, accutatāpaso sāriputto, sakko anuruddho, sañcayanarindo suddhodanamahārājā, phussatī devī sirimahāmāyā, maddī devī rāhulamātā, jālikumāro rāhulo, kaṇhājinā uppalavaṇṇā, sesaparisā buddhaparisā, mahāvessantaro rājā pana ahameva sammāsambuddho ahosi’’nti.

    វេស្សន្តរជាតកវណ្ណនា ទសមា។

    Vessantarajātakavaṇṇanā dasamā.

    មហានិបាតវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Mahānipātavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ជាតក-អដ្ឋកថា សមត្តា។

    Jātaka-aṭṭhakathā samattā.




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥៤៧. វេស្សន្តរជាតកំ • 547. Vessantarajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact