| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
๑๐. เววจนหารวิภงฺควณฺณนา
10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
๓๗. อญฺญมเญฺญหีติ อเญฺญหิ อเญฺญหิฯ อายตินฺติ ปจฺจเวกฺขณกาเลฯ กถญฺจีติ เยน เกนจิ ปกาเรน, ปฐมํ วุเตฺตน ปริยาเยน อปฺปฎิวิชฺฌโนฺต อปเรน ปริยาเยน ปฎิวิเชฺฌยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ ปริยายวจนํ นิทฺทิสตีติ สมฺพโนฺธฯ เอวํ สพฺพตฺถฯ ตสฺมิํ ขเณติ ปริยายวจนสฺส วุตฺตกฺขเณฯ วิกฺขิตฺตจิตฺตานนฺติ อารมฺมณนฺตเรหิ วิวิธขิตฺตจิตฺตานํ ฯ อญฺญวิหิตานนฺติ อญฺญํ จิเนฺตนฺตานํฯ กสฺมา ปน อเญฺญน ปริยาเยน ตทตฺถาวโพธนํ, นนุ เตน วุเตฺต ทฬฺหีกรณํ โหตีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘เตเนวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ตทเญฺญสนฺติ เตหิ วิกฺขิตฺตจิตฺตาทีหิ อเญฺญสํ, เยหิ ปฐมํ วจนํ สมฺมเทว คหิตํฯ ตตฺถาติ วุตฺตวจเนเนว ปุนปฺปุนํ วจเนฯ อธิคตอนฺวตฺถตาย ปุนรุตฺติ ปริวชฺชนตฺถํ วิเสสนภาเวน ตาหิ ตาหิ สญฺญาหิปิ อยมฺปิ สโทฺท อิมสฺสตฺถสฺส วาจโก, อยมฺปิ สโทฺท อิมสฺสตฺถสฺส วาจโกติ ปญฺญาปเนหิฯ เทเสตพฺพสฺส ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส อตฺตโน จิเตฺต อุปนิพนฺธนํ ฐปนํฯ ตตฺถาติ ธมฺมนิรุตฺติปฎิสมฺภิทายํฯ พีชาวาปนํ เหตุสมฺปาทนํฯ
37.Aññamaññehīti aññehi aññehi. Āyatinti paccavekkhaṇakāle. Kathañcīti yena kenaci pakārena, paṭhamaṃ vuttena pariyāyena appaṭivijjhanto aparena pariyāyena paṭivijjheyyāti adhippāyo. Pariyāyavacanaṃ niddisatīti sambandho. Evaṃ sabbattha. Tasmiṃ khaṇeti pariyāyavacanassa vuttakkhaṇe. Vikkhittacittānanti ārammaṇantarehi vividhakhittacittānaṃ . Aññavihitānanti aññaṃ cintentānaṃ. Kasmā pana aññena pariyāyena tadatthāvabodhanaṃ, nanu tena vutte daḷhīkaraṇaṃ hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tenevā’’tiādi. Tattha tadaññesanti tehi vikkhittacittādīhi aññesaṃ, yehi paṭhamaṃ vacanaṃ sammadeva gahitaṃ. Tatthāti vuttavacaneneva punappunaṃ vacane. Adhigataanvatthatāya punarutti parivajjanatthaṃ visesanabhāvena tāhi tāhi saññāhipi ayampi saddo imassatthassa vācako, ayampi saddo imassatthassa vācakoti paññāpanehi. Desetabbassa tassa tassa atthassa attano citte upanibandhanaṃ ṭhapanaṃ. Tatthāti dhammaniruttipaṭisambhidāyaṃ. Bījāvāpanaṃ hetusampādanaṃ.
เอวํ ภควโต ปริยายเทสนายํ อเนกานิ ปโยชนานิ วตฺวา อิทานิ อตฺตโน สมฺมาสมฺพุทฺธตาย เอวํ ตถาคตา พุทฺธลีลาย อเนเกหิ ปริยาเยหิ ธมฺมํ เทเสนฺตีติ ทเสฺสโนฺต ‘‘กิํ พหุนา’’ติอาทิมาหฯ
Evaṃ bhagavato pariyāyadesanāyaṃ anekāni payojanāni vatvā idāni attano sammāsambuddhatāya evaṃ tathāgatā buddhalīlāya anekehi pariyāyehi dhammaṃ desentīti dassento ‘‘kiṃ bahunā’’tiādimāha.
ปาฬิยํ ‘‘ปิหา นาม ยา วตฺตมานสฺส อตฺถสฺส ปตฺถนา’’ติ ปจฺจุปฺปนฺนวิสยตํ ทเสฺสตฺวา ปุน อนาคตวิสยตํ ทเสฺสตุํ ‘‘เสยฺยตรํ วา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ ‘‘อนาคตปจฺจุปฺปนฺนตฺถวิสยา ตณฺหา ปิหา’’ติ อาหฯ
Pāḷiyaṃ ‘‘pihā nāma yā vattamānassa atthassa patthanā’’ti paccuppannavisayataṃ dassetvā puna anāgatavisayataṃ dassetuṃ ‘‘seyyataraṃ vā’’tiādi vuttanti ‘‘anāgatapaccuppannatthavisayā taṇhā pihā’’ti āha.
อตฺถนิปฺผตฺติปฎิปาลนาติ อิมสฺมิํ วา ปเท ปิหาย เอวตฺถวเสน อนาคตปจฺจุปฺปนฺนตฺถวิสยภาวทีปนโตฯ
Atthanipphattipaṭipālanāti imasmiṃ vā pade pihāya evatthavasena anāgatapaccuppannatthavisayabhāvadīpanato.
ธมฺมารมฺมเณเนว สงฺคหิตา ‘‘ธมฺมารมฺมณ’’เนฺตฺวว คหณํ คตาฯ จตุวีสติ ปทานีติ เอตฺถ เคหสิตโทมนสฺสูปวิจาราทีนํ จตุนฺนํ ฉกฺกานํ วเสน จตุวีส โกฎฺฐาสาฯ
Dhammārammaṇeneva saṅgahitā ‘‘dhammārammaṇa’’ntveva gahaṇaṃ gatā. Catuvīsati padānīti ettha gehasitadomanassūpavicārādīnaṃ catunnaṃ chakkānaṃ vasena catuvīsa koṭṭhāsā.
๓๘. สาเยว ปตฺถนากาเรน ธมฺมนนฺทีติอาทิมาหาติ เอตฺถ อยมโตฺถ – สา เอว ปตฺถนากาเรน ปวตฺติยา อาสาทิปริยาเยน วุตฺตา ตณฺหา รูปาทิธเมฺมสุ นนฺทนเฎฺฐน ธมฺมนนฺทีฯ เตสํ เอว ปิยายนเฎฺฐน ธมฺมเปมํฯ คิลิตฺวา ปรินิฎฺฐเปตฺวา ฐานโต ธมฺมโชฺฌสานนฺติฯ
38.Sāyeva patthanākārena dhammanandītiādimāhāti ettha ayamattho – sā eva patthanākārena pavattiyā āsādipariyāyena vuttā taṇhā rūpādidhammesu nandanaṭṭhena dhammanandī. Tesaṃ eva piyāyanaṭṭhena dhammapemaṃ. Gilitvā pariniṭṭhapetvā ṭhānato dhammajjhosānanti.
อิมินาปีติ น เกวลํ ‘‘ปญฺญา ปชานนา’’ติอาทิอาเวณิกปริยาเยเนว เววจนํ วตฺตพฺพํ, อถ โข อิมินา อาธิปเตยฺยาทิสาธารณปริยาเยนปิ เววจนํ วตฺตพฺพนฺติ อโตฺถฯ อิมินาว นเยนาติ เอเตน ปริยายวจเนน ฯ น หิ เทสนตฺถสาธนํ ‘‘อิติปิ โส ภควา’’ติอาทิปาฬินยทสฺสนนฺติ ทเสฺสติฯ พลนิปฺผตฺติคโตติอาทีสุ ทสสุ ตถาคตพเลสุ นิปฺผตฺติํ ปาริปูริํ คโตฯ สโมฺพธิปหานนฺตรายเทสนา วิเสสโจทนาสุ วิสารทภาวสงฺขาตานิ จตฺตาริ ญาณานิ ปโตฺต อธิคโตติ เวสารชฺชปฺปโตฺตฯ
Imināpīti na kevalaṃ ‘‘paññā pajānanā’’tiādiāveṇikapariyāyeneva vevacanaṃ vattabbaṃ, atha kho iminā ādhipateyyādisādhāraṇapariyāyenapi vevacanaṃ vattabbanti attho. Imināva nayenāti etena pariyāyavacanena . Na hi desanatthasādhanaṃ ‘‘itipi so bhagavā’’tiādipāḷinayadassananti dasseti. Balanipphattigatotiādīsu dasasu tathāgatabalesu nipphattiṃ pāripūriṃ gato. Sambodhipahānantarāyadesanā visesacodanāsu visāradabhāvasaṅkhātāni cattāri ñāṇāni patto adhigatoti vesārajjappatto.
โลภชฺฌาสยาทิอชฺฌาสยํ วิเสเสน อติวโตฺตติ อชฺฌาสยวีติวโตฺตฯ อตีตเหตุสเงฺขปาทิสเงฺขปวิรหิตตาย อสเงฺขปสงฺขาตํ นิพฺพานํ, อกุปฺปธมฺมตาย คุเณหิ วา อสเงฺขปํ อสเงฺขฺยยฺยํ คโต อุปคโตติ อสเงฺขปคโตฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ อุเทฺธยฺยนฺติ อุทฺธริตพฺพํฯ
Lobhajjhāsayādiajjhāsayaṃ visesena ativattoti ajjhāsayavītivatto. Atītahetusaṅkhepādisaṅkhepavirahitatāya asaṅkhepasaṅkhātaṃ nibbānaṃ, akuppadhammatāya guṇehi vā asaṅkhepaṃ asaṅkhyeyyaṃ gato upagatoti asaṅkhepagato. Sesaṃ suviññeyyameva. Uddheyyanti uddharitabbaṃ.
ธมฺมานุสฺสติยํ เอวํ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพติ สมฺพโนฺธฯ สํสารทุกฺขโต ปาติ, สเนฺตน สุเขน รเมติ จาติ วา ปารํฯ
Dhammānussatiyaṃ evaṃ attho daṭṭhabboti sambandho. Saṃsāradukkhato pāti, santena sukhena rameti cāti vā pāraṃ.
อภูตปุพฺพตฺตาติ อนุปฺปนฺนปุพฺพตฺตา, เตนสฺส นิจฺจตํว วิภาเวติ เกนจิ เทวโตปสคฺคาทินา อนุปสชฺชนียตฺตา อนุปสฎฺฐตฺตาฯ
Abhūtapubbattāti anuppannapubbattā, tenassa niccataṃva vibhāveti kenaci devatopasaggādinā anupasajjanīyattā anupasaṭṭhattā.
‘‘ทุปฺปสฺส’’นฺติปิ ปาฬิ, ทุรธิคมนฺติ อโตฺถฯ คุณโสภาสุรภิภาเวนาติ คุเณหิ โสภาย, สุคนฺธิภาเวน จฯ
‘‘Duppassa’’ntipi pāḷi, duradhigamanti attho. Guṇasobhāsurabhibhāvenāti guṇehi sobhāya, sugandhibhāvena ca.
ยถา อกฺขณเวธี ปุคฺคโล สิปฺปนิปฺผตฺติยา รตฺตนฺธการติมิสาย อจิรกฺขณาโลเกน อติสุขุมมฺปิ ทูรคตํ ลกฺขํ วิชฺฌติ, เอวํ อริยสาวโก สีลสมฺปตฺติยา อติสุขุมํ นิพฺพานํ จตุสจฺจธมฺมํ เอกปฎิเวเธเนว ปฎิวิชฺฌตีติ อาห ‘‘สิปฺปญฺจ สีลํ อกฺขณเวธิตายา’’ติฯ โลกิกนฺติ นิทสฺสนมตฺตํ ทฎฺฐพฺพํ โลกุตฺตรธมฺมโอโลกนสฺสาปิ อธิฎฺฐานภาวโตฯ
Yathā akkhaṇavedhī puggalo sippanipphattiyā rattandhakāratimisāya acirakkhaṇālokena atisukhumampi dūragataṃ lakkhaṃ vijjhati, evaṃ ariyasāvako sīlasampattiyā atisukhumaṃ nibbānaṃ catusaccadhammaṃ ekapaṭivedheneva paṭivijjhatīti āha ‘‘sippañca sīlaṃ akkhaṇavedhitāyā’’ti. Lokikanti nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ lokuttaradhammaolokanassāpi adhiṭṭhānabhāvato.
เววจนหารวิภงฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๑๐. เววจนหารวิภโงฺค • 10. Vevacanahāravibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควณฺณนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควิภาวนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā
