| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
೧೦. ವೇವಚನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ
10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
೩೭. ತತ್ಥ ಕತಮೋ ವೇವಚನೋ ಹಾರೋತಿ ವೇವಚನಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ವೇವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಹೋತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಂ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇಹಿ ವೇವಚನೇಹಿ ನಿದ್ದಿಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವೇವಚನೇಹೀತಿ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪದತ್ಥೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋ ಏವ। ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಭಗವಾ ಏಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯೇಹಿ ನಿದ್ದಿಸತೀತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ದೇಸನಾಕಾಲೇ ಆಯತಿಞ್ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಥಞ್ಚಿ ತದತ್ಥಪಟಿಬೋಧೋ ಸಿಯಾತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಅಞ್ಞವಿಹಿತಾನಂ ಅಞ್ಞೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ತದತ್ಥಾವಬೋಧನತ್ಥಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ತೇನೇವ ಪದೇನ ಪುನ ವಚನೇ ತದಞ್ಞೇಸಂ ತತ್ಥ ಅಧಿಗತತಾ ಸಿಯಾತಿ ಮನ್ದಬುದ್ಧೀನಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ತದತ್ಥಸಲ್ಲಕ್ಖಣೇ ಅಸಮ್ಮೋಸನತ್ಥಂ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ಅನೇಕೇಪಿ ಅತ್ಥಾ ಸಮಾನಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಯಾ ಅತ್ಥನ್ತರಪರಿಕಪ್ಪನಾ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸಾ ಪರಿವಜ್ಜನತ್ಥಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಅನಞ್ಞಸ್ಸ ವಚನೇ ಅನೇಕಾಹಿ ತಾಹಿ ತಾಹಿ ಸಞ್ಞಾಹಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಞಾಪನತ್ಥಮ್ಪಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ನಿಘಣ್ಟುಸತ್ಥೇ। ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ತನ್ತಿಅತ್ಥುಪನಿಬನ್ಧನಪರಾವಬೋಧನಾನಂ ಸುಖಸಿದ್ಧಿಯಾಪಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ। ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮನಿರುತ್ತಿಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವಿಭಾವನತ್ಥಂ, ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ತತ್ಥ ಬೀಜಾವಾಪನತ್ಥಂ ವಾ ಪರಿಯಾಯವಚನಂ ಭಗವಾ ನಿದ್ದಿಸತಿ।
37.Tatthakatamo vevacano hāroti vevacanahāravibhaṅgo. Tattha yathā vevacananiddeso hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekaṃ bhagavā dhammaṃ aññamaññehi vevacanehi niddisatī’’ti vuttaṃ. Vevacanehīti pariyāyasaddehīti attho. Padattho pubbe vutto eva. Kasmā pana bhagavā ekaṃ dhammaṃ anekapariyāyehi niddisatīti? Vuccate – desanākāle āyatiñca kassaci kathañci tadatthapaṭibodho siyāti pariyāyavacanaṃ, tasmiṃ khaṇe vikkhittacittānaṃ aññavihitānaṃ aññena pariyāyena tadatthāvabodhanatthaṃ pariyāyavacanaṃ. Teneva padena puna vacane tadaññesaṃ tattha adhigatatā siyāti mandabuddhīnaṃ punappunaṃ tadatthasallakkhaṇe asammosanatthaṃ pariyāyavacanaṃ. Anekepi atthā samānabyañjanā hontīti yā atthantaraparikappanā siyā, tassā parivajjanatthampi pariyāyavacanaṃ anaññassa vacane anekāhi tāhi tāhi saññāhi tesaṃ tesaṃ atthānaṃ ñāpanatthampi pariyāyavacanaṃ seyyathāpi nighaṇṭusatthe. Dhammakathikānaṃ tantiatthupanibandhanaparāvabodhanānaṃ sukhasiddhiyāpi pariyāyavacanaṃ. Attano dhammaniruttipaṭisambhidāppattiyā vibhāvanatthaṃ, veneyyānaṃ tattha bījāvāpanatthaṃ vā pariyāyavacanaṃ bhagavā niddisati.
ಕಿಂ ಬಹುನಾ ಯಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಾಚಾರಾ, ತಥಾ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಸದ್ದವೋಹಾರೇತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ಅನೇಕೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಬೋಧೇತಿ, ನ ತತ್ಥ ದನ್ಧಾಯಿತತ್ತಂ ವಿತ್ಥಾಯಿತತ್ತಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ। ನಾಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಹಾನಿ, ಆವೇಣಿಕೋವಾಯಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೋತಿ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಆಸಾ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ ಯಾ ಭವಿಸ್ಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಭವಿಸ್ಸಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ಅನಾಗತಸ್ಸ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ। ‘‘ಅವಸ್ಸಂ ಆಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನಾಗತತ್ಥವಿಸಯಾ ತಣ್ಹಾ ಆಸಾ। ಅನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತ್ಥವಿಸಯಾ ತಣ್ಹಾ ಪಿಹಾತಿ ಅಯಮೇತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ।
Kiṃ bahunā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā sammāsambuddhā yathā sabbasmiṃ atthe appaṭihatañāṇācārā, tathā sabbasmiṃ saddavohāreti ekampi atthaṃ anekehi pariyāyehi bodheti, na tattha dandhāyitattaṃ vitthāyitattaṃ atthassa. Nāpi dhammadesanāhāni, āveṇikovāyaṃ buddhadhammoti pariyāyadesanaṃ dassento ‘‘āsā’’tiādimāha. Tattha atthaṃ dassento ‘‘āsā nāma vuccati yā bhavissassa atthassā’’tiādimāha. Tattha bhavissassa atthassāti anāgatassa icchitabbassa atthassa. ‘‘Avassaṃ āgamissatī’’tiādinā tassā pavattiyākāraṃ dasseti. Anāgatatthavisayā taṇhā āsā. Anāgatapaccuppannatthavisayā taṇhā pihāti ayametāsaṃ viseso.
ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಪಟಿಪಾಲನಾತಿ ಯಾಯ ಇಚ್ಛಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪಟಿಪಾಲೇತಿ ಆಗಮೇತಿ, ಯಾಯ ವಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಂ ಅತ್ಥಂ ಪಟಿಪಾಲೇತಿ ರಕ್ಖತಿ। ಅಯಂ ಅಭಿನನ್ದನಾ ನಾಮ, ಯಥಾಲದ್ಧಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕೇಲಾಯನಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಅತ್ಥನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಸತ್ತಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಿಯಂ ವಾ ಞಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಧಮ್ಮಂ, ಅತಿಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿನನ್ದತಿ, ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇಹಿಪಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲತೋ ವಾ ಅಭಿನನ್ದತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಕ್ಕೂಲೇಪಿ ಹಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸವಸೇನ ಸತ್ತಂ, ಸಙ್ಖಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಕೂಲತೋ ಅಭಿನನ್ದತಿ।
Atthanipphattipaṭipālanāti yāya icchitassa atthassa nipphattiṃ paṭipāleti āgameti, yāya vā nipphannaṃ atthaṃ paṭipāleti rakkhati. Ayaṃ abhinandanā nāma, yathāladdhassa atthassa kelāyanā nāmāti attho. Taṃ atthanipphattiṃ sattasaṅkhāravasena vibhajitvā dassento ‘‘piyaṃ vā ñāti’’ntiādimāha . Tattha dhammanti rūpādiārammaṇadhammaṃ, atiiṭṭhārammaṇaṃ abhinandati, aniṭṭhārammaṇehipi taṃ dassetuṃ ‘‘appaṭikkūlato vā abhinandatī’’ti vuttaṃ. Paṭikkūlepi hi vipallāsavasena sattaṃ, saṅkhāraṃ vā appaṭikkūlato abhinandati.
ಯಾಸು ಅನೇಕಧಾತೂಸು ಪವತ್ತಿಯಾ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಅನೇಕಧಾತೂಸು ಸರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಾ ಧಾತುಯೋ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಧಾತೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ॰ ೧೭೨ ಆದಯೋ) ಕಾಮಧಾತುಆದಯೋ ಅಞ್ಞಾಪಿ ಅನೇಕಧಾತುಯೋ ಆಗತಾ, ತಾಸಮ್ಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಮವರೋಧೋತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಟ್ಠಾರಸೇವೇತ್ಥ ದಸ್ಸಿತಾ। ಕೇಚಿ ರೂಪಾಧಿಮುತ್ತಾತಿಆದಿ ತಾಸು ಧಾತೂಸು ತಣ್ಹಾಯ ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಧಾತುಯೋ ಸತ್ತ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ಧಮ್ಮಧಾತು ಚ ಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣೇನೇವ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಛಳೇವ ತಣ್ಹಾಯ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಭತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಣ್ಹಾಪಕ್ಖಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸುಪವಿಚಾರಾ ತಸ್ಸ ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ‘‘ಪಿಹಪಚ್ಚಯಾ ದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ವಚನತೋ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಗೇಹಸ್ಸಿತೇಸು ದೋಮನಸ್ಸುಪವಿಚಾರೇಸೂತಿ ಇಮಾನಿ ಚತುವೀಸತಿ ಪದಾನಿ ‘‘ತಣ್ಹಾಪಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಗೇಹಸ್ಸಿತಾ ಪನ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಅಞ್ಞಾಣುಪೇಕ್ಖತಾಯ ಯಥಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ಯಾ ಛ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಗೇಹಸ್ಸಿತಾ, ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿಪಕ್ಖೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Yāsu anekadhātūsu pavattiyā taṇhā ‘‘anekadhātūsu sarā’’ti vuttā, tā dhātuyo vibhāgena dassetuṃ ‘‘cakkhudhātū’’tiādi vuttaṃ. Kiñcāpi dhātuvibhaṅgādīsu (vibha. 172 ādayo) kāmadhātuādayo aññāpi anekadhātuyo āgatā, tāsampi ettheva samavarodhoti dassanatthaṃ aṭṭhārasevettha dassitā. Keci rūpādhimuttātiādi tāsu dhātūsu taṇhāya pavattidassanaṃ. Tattha yasmā pañca ajjhattikā dhātuyo satta ca viññāṇadhātuyo dhammadhātu ca dhammārammaṇeneva saṅgahitā, tasmā aṭṭhārasa dhātuyo uddisitvā chaḷeva taṇhāya pavattiṭṭhānāni vibhattānīti daṭṭhabbaṃ. Taṇhāpakkhā nekkhammassitāpi domanassupavicārā tassa anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati ‘‘pihapaccayā domanassa’’nti vacanato, ko pana vādo gehassitesu domanassupavicāresūti imāni catuvīsati padāni ‘‘taṇhāpakkho’’ti vuttaṃ. Gehassitā pana upekkhā aññāṇupekkhatāya yathābhinivesassa paccayo hotīti ‘‘yā cha upekkhā gehassitā, ayaṃ diṭṭhipakkho’’ti vuttaṃ.
೩೮. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಉಪವಿಚಾರಾನಂ ತಣ್ಹಾಪರಿಯಾಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಾಯೇವ ಪತ್ಥನಾಕಾರೇನ ಧಮ್ಮನನ್ದೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಪುನ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮೋ ಸಙ್ಘೋ ಸೀಲಂ ಚಾಗೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪರಿಯಾಯವಚನನಿದ್ಧಾರಣೇನ ವೇವಚನಹಾರಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮನೋ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏವಂ ಜಾತಿಯ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ ವಿಚಯೋ ಪವಿಚಯೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾ ಉಪಲಕ್ಖಣಾ ಪಚ್ಚುಪಲಕ್ಖಣಾ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ಕೋಸಲ್ಲಂ ನೇಪುಞ್ಞಂ ವೇಭಬ್ಯಾ ಚಿನ್ತಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಾ ಭೂರೀ ಮೇಧಾ ಪರಿಣಾಯಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಪತೋದೋ ಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಾಬಲಂ ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಪಾಸಾದೋ ಪಞ್ಞಾಆಲೋಕೋ ಪಞ್ಞಾಓಭಾಸೋ ಪಞ್ಞಾಪಜ್ಜೋತೋ ಪಞ್ಞಾರತನಂ ಅಮೋಹೋತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೪೯) ಏವಮಾದೀನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
38. Idāni tesaṃ upavicārānaṃ taṇhāpariyāyaṃ dassento ‘‘sāyeva patthanākārena dhammanandī’’tiādimāha. Puna cittaṃ paññā bhagavā dhammo saṅgho sīlaṃ cāgoti imesaṃ pariyāyavacananiddhāraṇena vevacanahāraṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘cittaṃ mano viññāṇa’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘aññampi evaṃ jātiya’’nti iminā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūrī medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amohoti (mahāni. 149) evamādīnampi paññāya pariyāyasaddānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನೀತಿ ಖಯೇ ಞಾಣನ್ತಿಆದೀನಿ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಲೋಕುತ್ತರಾನಿ, ಲೋಕುತ್ತರಪಞ್ಞಾಯ ವೇವಚನಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಇತರೇಹಿ ವೇವಚನೇಹಿ ವುತ್ತಾ ಸಬ್ಬಾ ಪಞ್ಞಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಅಪಿ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಇಮಿನಾಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ವೇವಚನಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣೇ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ। ಯಥಾ ಚ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಯಥಾ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೨೩) ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಳಿಯಾ ಸೋ ಭಗವಾ ಇತಿಪಿ ಅರಹಂ…ಪೇ॰… ಇತಿಪಿ ಭಗವಾತಿ ಅನೇಕೇಹಿ ವೇವಚನೇಹಿ ಭಗವಾ ಅನುಸ್ಸರಿತಬ್ಬೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಬಲನಿಪ್ಫತ್ತಿಗತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ಯಾವ ಧಮ್ಮೋಭಾಸಪಜ್ಜೋತಕರೋತಿ, ಏತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ವೇವಚನಂ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ಪದಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತಾನಿಪಿ ಕತಿಪಯಾನಿ ಏವ ಭಗವತೋ ವೇವಚನಾನಿ। ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಗುಣಾ ಗುಣನೇಮಿತ್ತಕಾನಿ ಚ ಭಗವತೋ ನಾಮಾನಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ –
Pañcindriyānilokuttarānīti khaye ñāṇantiādīni pañcindriyāni lokuttarāni, lokuttarapaññāya vevacanānīti attho. Sabbā paññāti itarehi vevacanehi vuttā sabbā paññā lokiyalokuttaramissikāti attho. ‘‘Api cā’’tiādinā imināpi pariyāyena vevacanaṃ vattabbanti dasseti. Ādhipateyyaṭṭhenāti adhimokkhalakkhaṇe ādhipateyyaṭṭhena. Yathā ca buddhānussatiyaṃvuttanti yathā buddhānussatiniddese (visuddhi. 1.123) ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā pāḷiyā so bhagavā itipi arahaṃ…pe… itipi bhagavāti anekehi vevacanehi bhagavā anussaritabboti vuttaṃ. Imināva nayena balanipphattigato vesārajjappatto yāva dhammobhāsapajjotakaroti, etehi pariyāyehi buddhassa bhagavato vevacanaṃ buddhānussatiyaṃ vattabbanti padaṃ āharitvā sambandho veditabbo. Etānipi katipayāni eva bhagavato vevacanāni. Asaṅkhyeyyā hi buddhaguṇā guṇanemittakāni ca bhagavato nāmāni. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā –
‘‘ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ನಾಮಾನಿ, ಸಗುಣೇನ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
ಗುಣೇನ ನಾಮಮುದ್ಧೇಯ್ಯಂ, ಅಪಿ ನಾಮ ಸಹಸ್ಸತೋ’’ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩)।
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāma sahassato’’ti. (udā. aṭṭha. 53);
ಧಮ್ಮಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ‘‘ಅಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ ಅಸಙ್ಖತಂ। ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ವಿನಾಸೋತಿ ಅನನ್ತಂ। ಆಸವಾನಂ ಅನಾರಮ್ಮಣತೋ ಅನಾಸವಂ। ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತ್ತಾ ಸಚ್ಚಂ। ಸಂಸಾರಸ್ಸ ಪರತೀರಭಾವತೋ ಪಾರಂ। ನಿಪುಣಞಾಣವಿಸಯತ್ತಾ ಸುಖುಮಸಭಾವತ್ತಾ ಚ ನಿಪುಣ। ಅನುಪಚಿತಞಾಣಸಮ್ಭಾರೇಹಿ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಸುದುದ್ದಸಂ। ಉಪ್ಪಾದಜರಾಹಿ ಅನಬ್ಭಾಹತತ್ತಾ ಅಜಜ್ಜರಂ। ಥಿರಭಾವೇನ ಧುವಂ। ಜರಾಮರಣೇಹಿ ಅಪಲುಜ್ಜನತೋ ಅಪಲೋಕಿತಂ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಚ ಅಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅನಿದಸ್ಸನಂ। ರಾಗಾದಿಪಪಞ್ಚಾಭಾವೇನ ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಂ। ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಹೇತುತಾಯ ಸನ್ತಂ।
Dhammānussatiyaṃ ‘‘asaṅkhata’’ntiādīsu na kenaci paccayena saṅkhatanti asaṅkhataṃ. Natthi etassa anto vināsoti anantaṃ. Āsavānaṃ anārammaṇato anāsavaṃ. Aviparītasabhāvattā saccaṃ. Saṃsārassa paratīrabhāvato pāraṃ. Nipuṇañāṇavisayattā sukhumasabhāvattā ca nipuṇa. Anupacitañāṇasambhārehi daṭṭhuṃ na sakkāti sududdasaṃ. Uppādajarāhi anabbhāhatattā ajajjaraṃ. Thirabhāvena dhuvaṃ. Jarāmaraṇehi apalujjanato apalokitaṃ. Maṃsacakkhunā dibbacakkhunā ca apassitabbattā anidassanaṃ. Rāgādipapañcābhāvena nippapañcaṃ. Kilesābhisaṅkhārānaṃ vūpasamahetutāya santaṃ.
ಅಮತಹೇತುತಾಯ ಭಙ್ಗಾಭಾವತೋ ಚ ಅಮತಂ। ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಅತಪ್ಪಕಟ್ಠೇನ ಚ ಪಣೀತಂ। ಅಸಿವಾನಂ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಸಿವಂ। ಚತೂಹಿ ಯೋಗೇಹಿ ಅನುಪದ್ದವಭಾವೇನ ಖೇಮಂ। ತಣ್ಹಾ ಖೀಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ತಣ್ಹಕ್ಖಯೋ। ಕತಪುಞ್ಞೇಹಿಪಿ ಕದಾಚಿದೇವ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಚ್ಛರಿಯಂ। ಅಭೂತಪುಬ್ಬತ್ತಾ ಅಬ್ಭುತಂ । ಅನನ್ತರಾಯತ್ತಾ ಅನೀತಿಕಂ। ಅನನ್ತರಾಯಭಾವಹೇತುತೋ ಅನೀತಿಕಧಮ್ಮಂ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೫.೩೭೭-೪೦೯)।
Amatahetutāya bhaṅgābhāvato ca amataṃ. Uttamaṭṭhena atappakaṭṭhena ca paṇītaṃ. Asivānaṃ kammakilesavipākavaṭṭānaṃ abhāvena sivaṃ. Catūhi yogehi anupaddavabhāvena khemaṃ. Taṇhā khīyati etthāti taṇhakkhayo. Katapuññehipi kadācideva passitabbattā acchariyaṃ. Abhūtapubbattā abbhutaṃ. Anantarāyattā anītikaṃ. Anantarāyabhāvahetuto anītikadhammaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.377-409).
ಅನಿಬ್ಬತ್ತಿಸಭಾವತ್ತಾ ಅಜಾತಂ। ತತೋ ಏವ ಅಭೂತಂ। ಉಭಯೇನಾಪಿ ಉಪ್ಪಾದರಹಿತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕೇನಚಿ ಅನುಪದ್ದುತತ್ತಾ ಅನುಪದ್ದವಂ। ನ ಕೇನಚಿ ಪಚ್ಚಯೇನ ಕತನ್ತಿ ಅಕತಂ। ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಸೋಕೋತಿ ಅಸೋಕಂ। ಸೋಕಹೇತುವಿಗಮೇನ ವಿಸೋಕಂ। ಕೇನಚಿ ಅನುಪಸಜ್ಜಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅನುಪಸಗ್ಗಂ। ಅನುಪಸಗ್ಗಭಾವಹೇತುತೋ ಅನುಪಸಗ್ಗಧಮ್ಮಂ।
Anibbattisabhāvattā ajātaṃ. Tato eva abhūtaṃ. Ubhayenāpi uppādarahitanti vuttaṃ hoti. Kenaci anupaddutattā anupaddavaṃ. Na kenaci paccayena katanti akataṃ. Natthi ettha sokoti asokaṃ. Sokahetuvigamena visokaṃ. Kenaci anupasajjitabbattā anupasaggaṃ. Anupasaggabhāvahetuto anupasaggadhammaṃ.
ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಗೋಚರತೋ ಗಮ್ಭೀರಂ। ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಿನಾ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಪತ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ದುಪ್ಪಸ್ಸಂ। ಸಬ್ಬಲೋಕಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ಉತ್ತರಂ। ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಉತ್ತರನ್ತಿ ಅನುತ್ತರಂ। ಸಮಸ್ಸ ಸದಿಸಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅಸಮಂ। ಪಟಿಭಾಗಾಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಟಿಸಮಂ। ಉತ್ತಮಟ್ಠೇನ ಜೇಟ್ಠಂ, ಪಾಸಂಸತಮತ್ತಾ ವಾ ಜೇಟ್ಠಂ। ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಟ್ಟಿತೇಹಿ ಲೇತಬ್ಬತೋ ಲೇಣಂ। ತತೋ ರಕ್ಖಣತೋ ತಾಣಂ। ರಣಾಭಾವೇನ ಅರಣಂ। ಅಙ್ಗಣಾಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣಂ। ನಿದ್ದೋಸತಾಯ ಅಕಾಚಂ। ರಾಗಾದಿಮಲಾಪಗಮೇನ ವಿಮಲಂ। ಚತೂಹಿ ಓಘೇಹಿ ಅನಜ್ಝೋತ್ಥರಣೀಯತೋ ದೀಪೋ। ಸಂಸಾರವೂಪಸಮಸುಖತಾಯ ಸುಖಂ। ಪಮಾಣಕರಧಮ್ಮಾಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ, ಗಣೇತುಂ ಏತಸ್ಸ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಚ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ಸಂಸಾರಸಮುದ್ದೇ ಅನೋಸೀದನಟ್ಠಾನತಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾ। ರಾಗಾದಿಕಿಞ್ಚನಾಭಾವೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಾಭಾವೇನ ಚ ಅಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Gambhīrañāṇagocarato gambhīraṃ. Sammāpaṭipattiṃ vinā passituṃ pattuṃ asakkuṇeyyattā duppassaṃ. Sabbalokaṃ uttaritvā ṭhitanti uttaraṃ. Natthi etassa uttaranti anuttaraṃ. Samassa sadisassa abhāvena asamaṃ. Paṭibhāgābhāvena appaṭisamaṃ. Uttamaṭṭhena jeṭṭhaṃ, pāsaṃsatamattā vā jeṭṭhaṃ. Saṃsāradukkhaṭṭitehi letabbato leṇaṃ. Tato rakkhaṇato tāṇaṃ. Raṇābhāvena araṇaṃ. Aṅgaṇābhāvena anaṅgaṇaṃ. Niddosatāya akācaṃ. Rāgādimalāpagamena vimalaṃ. Catūhi oghehi anajjhottharaṇīyato dīpo. Saṃsāravūpasamasukhatāya sukhaṃ. Pamāṇakaradhammābhāvato appamāṇaṃ, gaṇetuṃ etassa na sakkāti ca appamāṇaṃ. Saṃsārasamudde anosīdanaṭṭhānatāya patiṭṭhā. Rāgādikiñcanābhāvena pariggahābhāvena ca akiñcananti evamattho daṭṭhabbo.
ಸಙ್ಘಾನುಸ್ಸತಿಯಂ ಸತ್ತಾನಂ ಸಾರೋತಿ ಸೀಲಸಾರಾದಿಸಾರಗುಣಯೋಗತೋ ಸತ್ತೇಸು ಸಾರಭೂತೋ। ಸತ್ತಾನಂ ಮಣ್ಡೋತಿ ಗೋರಸೇಸು ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ವಿಯ ಸತ್ತೇಸು ಮಣ್ಡಭೂತೋ। ಸಾರಗುಣವಸೇನೇವ ಸತ್ತೇಸು ಉದ್ಧರಿತಬ್ಬತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಉದ್ಧಾರೋ। ನಿಚ್ಚಲಗುಣತಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ಏಸಿಕಾ। ಗುಣಸೋಭಾಸುರಭಿಭಾವೇನ ಸತ್ತಾನಂ ಪಸೂನಂ ಸುರಭಿ ಕುಸುಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Saṅghānussatiyaṃ sattānaṃ sāroti sīlasārādisāraguṇayogato sattesu sārabhūto. Sattānaṃ maṇḍoti gorasesu sappimaṇḍo viya sattesu maṇḍabhūto. Sāraguṇavaseneva sattesu uddharitabbato sattānaṃ uddhāro. Niccalaguṇatāya sattānaṃ esikā. Guṇasobhāsurabhibhāvena sattānaṃ pasūnaṃ surabhi kusumanti attho.
ಗುಣೇಸು ಉತ್ತಮಙ್ಗಂ ಪಞ್ಞಾ ತಸ್ಸಾ ಉಪಸೋಭಾಹೇತುತಾಯ ಸೀಲಂ ಉತ್ತಮಙ್ಗೋಪಸೋಭನಂ ವುತ್ತಂ। ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಅನಿಜ್ಝನ್ತಾ ನಾಮ ಗುಣಾ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ನಿಧಾನಞ್ಚ ಸೀಲಂ ಸಬ್ಬದೋಭಗ್ಗಸಮತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತೇನ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೪ ಆದಯೋ) ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಅಪರಮ್ಪಿ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಇಜ್ಝತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೀಲವತೋ ಚೇತೋಪಣಿಧಿ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೫೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೫)। ಸಿಪ್ಪನ್ತಿ ಧನುಸಿಪ್ಪಂ। ಧಞ್ಞನ್ತಿ ಧನಾಯಿತಬ್ಬಂ। ಧಮ್ಮವೋಲೋಕನತಾಯಾತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ವೋಲೋಕನಭಾವೇನ । ವೋಲೋಕನಟ್ಠೇನಾತಿ ಸತ್ತಭೂಮಕಾದಿಪಾಸಾದೇ ವಿಯ ಸೀಲೇ ಠತ್ವಾ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಸ್ಸ ವೋಲೋಕೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಭೂಮಾನುಪರಿವತ್ತಿ ಚ ಸೀಲಂ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಸ್ಸಾಪಿ ತದನುವತ್ತನತೋ। ಸೇಸಂ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
Guṇesu uttamaṅgaṃ paññā tassā upasobhāhetutāya sīlaṃ uttamaṅgopasobhanaṃ vuttaṃ. Sīlesu paripūrakārino anijjhantā nāma guṇā natthīti ‘‘nidhānañca sīlaṃ sabbadobhaggasamatikkamanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Ayañca attho ākaṅkheyyasuttena (ma. ni. 1.64 ādayo) dīpetabbo. Aparampi vuttaṃ – ‘‘ijjhati, bhikkhave, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā’’ti (dī. ni. 3.337; saṃ. ni. 4.352; a. ni. 8.35). Sippanti dhanusippaṃ. Dhaññanti dhanāyitabbaṃ. Dhammavolokanatāyāti samathavipassanādidhammassa volokanabhāvena . Volokanaṭṭhenāti sattabhūmakādipāsāde viya sīle ṭhatvā abhiññācakkhunā lokassa voloketuṃ sakkāti vuttaṃ. Sabbabhūmānuparivatti ca sīlaṃ catubhūmakakusalassāpi tadanuvattanato. Sesaṃ uttānamevāti.
ವೇವಚನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೧೦. ವೇವಚನಹಾರವಿಭಙ್ಗೋ • 10. Vevacanahāravibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೧೦. ವೇವಚನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೧೦. ವೇವಚನಹಾರವಿಭಙ್ಗವಿಭಾವನಾ • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā
