| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
੧੦. વੇવਚਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
੩੭. ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ વੇવਚਨੋ ਹਾਰੋਤਿ વੇવਚਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ વੇવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਂ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੇਹਿ વੇવਚਨੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੇવਚਨੇਹੀਤਿ ਪਰਿਯਾਯਸਦ੍ਦੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਦਤ੍ਥੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੋ ਏવ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਏਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਦੇਸਨਾਕਾਲੇ ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਥਞ੍ਚਿ ਤਦਤ੍ਥਪਟਿਬੋਧੋ ਸਿਯਾਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞવਿਹਿਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਦਤ੍ਥਾવਬੋਧਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ। ਤੇਨੇવ ਪਦੇਨ ਪੁਨ વਚਨੇ ਤਦਞ੍ਞੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਗਤਤਾ ਸਿਯਾਤਿ ਮਨ੍ਦਬੁਦ੍ਧੀਨਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਤਦਤ੍ਥਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣੇ ਅਸਮ੍ਮੋਸਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ। ਅਨੇਕੇਪਿ ਅਤ੍ਥਾ ਸਮਾਨਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਯਾ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਪਰਿਕਪ੍ਪਨਾ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਰਿવਜ੍ਜਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸ੍ਸ વਚਨੇ ਅਨੇਕਾਹਿ ਤਾਹਿ ਤਾਹਿ ਸਞ੍ਞਾਹਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਞਾਪਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਿਘਣ੍ਟੁਸਤ੍ਥੇ। ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਤਨ੍ਤਿਅਤ੍ਥੁਪਨਿਬਨ੍ਧਨਪਰਾવਬੋਧਨਾਨਂ ਸੁਖਸਿਦ੍ਧਿਯਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਭਾવਨਤ੍ਥਂ, વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਬੀਜਾવਾਪਨਤ੍ਥਂ વਾ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ ਭਗવਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ।
37.Tatthakatamo vevacano hāroti vevacanahāravibhaṅgo. Tattha yathā vevacananiddeso hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekaṃ bhagavā dhammaṃ aññamaññehi vevacanehi niddisatī’’ti vuttaṃ. Vevacanehīti pariyāyasaddehīti attho. Padattho pubbe vutto eva. Kasmā pana bhagavā ekaṃ dhammaṃ anekapariyāyehi niddisatīti? Vuccate – desanākāle āyatiñca kassaci kathañci tadatthapaṭibodho siyāti pariyāyavacanaṃ, tasmiṃ khaṇe vikkhittacittānaṃ aññavihitānaṃ aññena pariyāyena tadatthāvabodhanatthaṃ pariyāyavacanaṃ. Teneva padena puna vacane tadaññesaṃ tattha adhigatatā siyāti mandabuddhīnaṃ punappunaṃ tadatthasallakkhaṇe asammosanatthaṃ pariyāyavacanaṃ. Anekepi atthā samānabyañjanā hontīti yā atthantaraparikappanā siyā, tassā parivajjanatthampi pariyāyavacanaṃ anaññassa vacane anekāhi tāhi tāhi saññāhi tesaṃ tesaṃ atthānaṃ ñāpanatthampi pariyāyavacanaṃ seyyathāpi nighaṇṭusatthe. Dhammakathikānaṃ tantiatthupanibandhanaparāvabodhanānaṃ sukhasiddhiyāpi pariyāyavacanaṃ. Attano dhammaniruttipaṭisambhidāppattiyā vibhāvanatthaṃ, veneyyānaṃ tattha bījāvāpanatthaṃ vā pariyāyavacanaṃ bhagavā niddisati.
ਕਿਂ ਬਹੁਨਾ ਯਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਾਚਾਰਾ, ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਸਦ੍ਦવੋਹਾਰੇਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਂ ਅਨੇਕੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਬੋਧੇਤਿ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਦਨ੍ਧਾਯਿਤਤ੍ਤਂ વਿਤ੍ਥਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ। ਨਾਪਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਹਾਨਿ, ਆવੇਣਿਕੋવਾਯਂ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਆਸਾ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ ਯਾ ਭવਿਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭવਿਸ੍ਸਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਾਗਤਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ। ‘‘ਅવਸ੍ਸਂ ਆਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਨਾਗਤਤ੍ਥવਿਸਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਆਸਾ। ਅਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਥવਿਸਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਿਹਾਤਿ ਅਯਮੇਤਾਸਂ વਿਸੇਸੋ।
Kiṃ bahunā yassā dhammadhātuyā suppaṭividdhattā sammāsambuddhā yathā sabbasmiṃ atthe appaṭihatañāṇācārā, tathā sabbasmiṃ saddavohāreti ekampi atthaṃ anekehi pariyāyehi bodheti, na tattha dandhāyitattaṃ vitthāyitattaṃ atthassa. Nāpi dhammadesanāhāni, āveṇikovāyaṃ buddhadhammoti pariyāyadesanaṃ dassento ‘‘āsā’’tiādimāha. Tattha atthaṃ dassento ‘‘āsā nāma vuccati yā bhavissassa atthassā’’tiādimāha. Tattha bhavissassa atthassāti anāgatassa icchitabbassa atthassa. ‘‘Avassaṃ āgamissatī’’tiādinā tassā pavattiyākāraṃ dasseti. Anāgatatthavisayā taṇhā āsā. Anāgatapaccuppannatthavisayā taṇhā pihāti ayametāsaṃ viseso.
ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਪਟਿਪਾਲਨਾਤਿ ਯਾਯ ਇਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਪਾਲੇਤਿ ਆਗਮੇਤਿ, ਯਾਯ વਾ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਟਿਪਾਲੇਤਿ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਅਯਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਾ ਨਾਮ, ਯਥਾਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕੇਲਾਯਨਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਿਯਂ વਾ ਞਾਤਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਂ, ਅਤਿਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇਹਿਪਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤੋ વਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਕ੍ਕੂਲੇਪਿ ਹਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਂ વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤੋ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ।
Atthanipphattipaṭipālanāti yāya icchitassa atthassa nipphattiṃ paṭipāleti āgameti, yāya vā nipphannaṃ atthaṃ paṭipāleti rakkhati. Ayaṃ abhinandanā nāma, yathāladdhassa atthassa kelāyanā nāmāti attho. Taṃ atthanipphattiṃ sattasaṅkhāravasena vibhajitvā dassento ‘‘piyaṃ vā ñāti’’ntiādimāha . Tattha dhammanti rūpādiārammaṇadhammaṃ, atiiṭṭhārammaṇaṃ abhinandati, aniṭṭhārammaṇehipi taṃ dassetuṃ ‘‘appaṭikkūlato vā abhinandatī’’ti vuttaṃ. Paṭikkūlepi hi vipallāsavasena sattaṃ, saṅkhāraṃ vā appaṭikkūlato abhinandati.
ਯਾਸੁ ਅਨੇਕਧਾਤੂਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ‘‘ਅਨੇਕਧਾਤੂਸੁ ਸਰਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਾ ਧਾਤੁਯੋ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਧਾਤੁવਿਭਙ੍ਗਾਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੧੭੨ ਆਦਯੋ) ਕਾਮਧਾਤੁਆਦਯੋ ਅਞ੍ਞਾਪਿ ਅਨੇਕਧਾਤੁਯੋ ਆਗਤਾ, ਤਾਸਮ੍ਪਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਸਮવਰੋਧੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸੇવੇਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਕੇਚਿ ਰੂਪਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾਤਿਆਦਿ ਤਾਸੁ ਧਾਤੂਸੁ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾ ਧਾਤੁਯੋ ਸਤ੍ਤ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ ਚ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਛਲ਼ੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વਿਭਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਣ੍ਹਾਪਕ੍ਖਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਾਪਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪવਿਚਾਰਾ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਸੁ વਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਪਿਹਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪਯਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ‘‘ਪਿਹਪਚ੍ਚਯਾ ਦੋਮਨਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਤੋ, ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤੇਸੁ ਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪવਿਚਾਰੇਸੂਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤੁવੀਸਤਿ ਪਦਾਨਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਪਕ੍ਖੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਾ ਪਨ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਅਞ੍ਞਾਣੁਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਯਥਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਯਾ ਛ ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਾ, ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਪਕ੍ਖੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Yāsu anekadhātūsu pavattiyā taṇhā ‘‘anekadhātūsu sarā’’ti vuttā, tā dhātuyo vibhāgena dassetuṃ ‘‘cakkhudhātū’’tiādi vuttaṃ. Kiñcāpi dhātuvibhaṅgādīsu (vibha. 172 ādayo) kāmadhātuādayo aññāpi anekadhātuyo āgatā, tāsampi ettheva samavarodhoti dassanatthaṃ aṭṭhārasevettha dassitā. Keci rūpādhimuttātiādi tāsu dhātūsu taṇhāya pavattidassanaṃ. Tattha yasmā pañca ajjhattikā dhātuyo satta ca viññāṇadhātuyo dhammadhātu ca dhammārammaṇeneva saṅgahitā, tasmā aṭṭhārasa dhātuyo uddisitvā chaḷeva taṇhāya pavattiṭṭhānāni vibhattānīti daṭṭhabbaṃ. Taṇhāpakkhā nekkhammassitāpi domanassupavicārā tassa anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati ‘‘pihapaccayā domanassa’’nti vacanato, ko pana vādo gehassitesu domanassupavicāresūti imāni catuvīsati padāni ‘‘taṇhāpakkho’’ti vuttaṃ. Gehassitā pana upekkhā aññāṇupekkhatāya yathābhinivesassa paccayo hotīti ‘‘yā cha upekkhā gehassitā, ayaṃ diṭṭhipakkho’’ti vuttaṃ.
੩੮. ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਉਪવਿਚਾਰਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਯਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਾਯੇવ ਪਤ੍ਥਨਾਕਾਰੇਨ ਧਮ੍ਮਨਨ੍ਦੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪੁਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮੋ ਸਙ੍ਘੋ ਸੀਲਂ ਚਾਗੋਤਿ ਇਮੇਸਂ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇਨ વੇવਚਨਹਾਰਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਂ ਜਾਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਨਾ વਿਚਯੋ ਪવਿਚਯੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਾ ਉਪਲਕ੍ਖਣਾ ਪਚ੍ਚੁਪਲਕ੍ਖਣਾ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਕੋਸਲ੍ਲਂ ਨੇਪੁਞ੍ਞਂ વੇਭਬ੍ਯਾ ਚਿਨ੍ਤਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾ ਭੂਰੀ ਮੇਧਾ ਪਰਿਣਾਯਿਕਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਪਤੋਦੋ ਪਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਞਾਪਾਸਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਆਲੋਕੋ ਪਞ੍ਞਾਓਭਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ ਪਞ੍ਞਾਰਤਨਂ ਅਮੋਹੋਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੪੯) ਏવਮਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਯਾਯਸਦ੍ਦਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
38. Idāni tesaṃ upavicārānaṃ taṇhāpariyāyaṃ dassento ‘‘sāyeva patthanākārena dhammanandī’’tiādimāha. Puna cittaṃ paññā bhagavā dhammo saṅgho sīlaṃ cāgoti imesaṃ pariyāyavacananiddhāraṇena vevacanahāraṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘cittaṃ mano viññāṇa’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ‘‘aññampi evaṃ jātiya’’nti iminā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūrī medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amohoti (mahāni. 149) evamādīnampi paññāya pariyāyasaddānaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨੀਤਿ ਖਯੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਿ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਞ੍ਞਾਯ વੇવਚਨਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਇਤਰੇਹਿ વੇવਚਨੇਹਿ વੁਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਾ ਪਞ੍ਞਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅਪਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੇવਚਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣੇ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨ। ਯਥਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੨੩) ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਸੋ ਭਗવਾ ਇਤਿਪਿ ਅਰਹਂ…ਪੇ॰… ਇਤਿਪਿ ਭਗવਾਤਿ ਅਨੇਕੇਹਿ વੇવਚਨੇਹਿ ਭਗવਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਬ੍ਬੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਬਲਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਗਤੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਯਾવ ਧਮ੍ਮੋਭਾਸਪਜ੍ਜੋਤਕਰੋਤਿ, ਏਤੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વੇવਚਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਦਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤਾਨਿਪਿ ਕਤਿਪਯਾਨਿ ਏવ ਭਗવਤੋ વੇવਚਨਾਨਿ। ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਾ ਗੁਣਨੇਮਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਚ ਭਗવਤੋ ਨਾਮਾਨਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ –
Pañcindriyānilokuttarānīti khaye ñāṇantiādīni pañcindriyāni lokuttarāni, lokuttarapaññāya vevacanānīti attho. Sabbā paññāti itarehi vevacanehi vuttā sabbā paññā lokiyalokuttaramissikāti attho. ‘‘Api cā’’tiādinā imināpi pariyāyena vevacanaṃ vattabbanti dasseti. Ādhipateyyaṭṭhenāti adhimokkhalakkhaṇe ādhipateyyaṭṭhena. Yathā ca buddhānussatiyaṃvuttanti yathā buddhānussatiniddese (visuddhi. 1.123) ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā pāḷiyā so bhagavā itipi arahaṃ…pe… itipi bhagavāti anekehi vevacanehi bhagavā anussaritabboti vuttaṃ. Imināva nayena balanipphattigato vesārajjappatto yāva dhammobhāsapajjotakaroti, etehi pariyāyehi buddhassa bhagavato vevacanaṃ buddhānussatiyaṃ vattabbanti padaṃ āharitvā sambandho veditabbo. Etānipi katipayāni eva bhagavato vevacanāni. Asaṅkhyeyyā hi buddhaguṇā guṇanemittakāni ca bhagavato nāmāni. Vuttañhetaṃ dhammasenāpatinā –
‘‘ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਨਾਮਾਨਿ, ਸਗੁਣੇਨ ਮਹੇਸਿਨੋ।
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
ਗੁਣੇਨ ਨਾਮਮੁਦ੍ਧੇਯ੍ਯਂ, ਅਪਿ ਨਾਮ ਸਹਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ॥ (ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੩)।
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāma sahassato’’ti. (udā. aṭṭha. 53);
ਧਮ੍ਮਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਂ ‘‘ਅਸਙ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਨ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਙ੍ਖਤਨ੍ਤਿ ਅਸਙ੍ਖਤਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ વਿਨਾਸੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤਂ। ਆਸવਾਨਂ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਨਾਸવਂ। ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚਂ। ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਪਰਤੀਰਭਾવਤੋ ਪਾਰਂ। ਨਿਪੁਣਞਾਣવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਸੁਖੁਮਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਚ ਨਿਪੁਣ। ਅਨੁਪਚਿਤਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਸੁਦੁਦ੍ਦਸਂ। ਉਪ੍ਪਾਦਜਰਾਹਿ ਅਨਬ੍ਭਾਹਤਤ੍ਤਾ ਅਜਜ੍ਜਰਂ। ਥਿਰਭਾવੇਨ ਧੁવਂ। ਜਰਾਮਰਣੇਹਿ ਅਪਲੁਜ੍ਜਨਤੋ ਅਪਲੋਕਿਤਂ। ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਚ ਅਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਰਾਗਾਦਿਪਪਞ੍ਚਾਭਾવੇਨ ਨਿਪ੍ਪਪਞ੍ਚਂ। ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਹੇਤੁਤਾਯ ਸਨ੍ਤਂ।
Dhammānussatiyaṃ ‘‘asaṅkhata’’ntiādīsu na kenaci paccayena saṅkhatanti asaṅkhataṃ. Natthi etassa anto vināsoti anantaṃ. Āsavānaṃ anārammaṇato anāsavaṃ. Aviparītasabhāvattā saccaṃ. Saṃsārassa paratīrabhāvato pāraṃ. Nipuṇañāṇavisayattā sukhumasabhāvattā ca nipuṇa. Anupacitañāṇasambhārehi daṭṭhuṃ na sakkāti sududdasaṃ. Uppādajarāhi anabbhāhatattā ajajjaraṃ. Thirabhāvena dhuvaṃ. Jarāmaraṇehi apalujjanato apalokitaṃ. Maṃsacakkhunā dibbacakkhunā ca apassitabbattā anidassanaṃ. Rāgādipapañcābhāvena nippapañcaṃ. Kilesābhisaṅkhārānaṃ vūpasamahetutāya santaṃ.
ਅਮਤਹੇਤੁਤਾਯ ਭਙ੍ਗਾਭਾવਤੋ ਚ ਅਮਤਂ। ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਅਤਪ੍ਪਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਪਣੀਤਂ। ਅਸਿવਾਨਂ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸવਿਪਾਕવਟ੍ਟਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਸਿવਂ। ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦવਭਾવੇਨ ਖੇਮਂ। ਤਣ੍ਹਾ ਖੀਯਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯੋ। ਕਤਪੁਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਕਦਾਚਿਦੇવ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਅਭੂਤਪੁਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਬ੍ਭੁਤਂ । ਅਨਨ੍ਤਰਾਯਤ੍ਤਾ ਅਨੀਤਿਕਂ। ਅਨਨ੍ਤਰਾਯਭਾવਹੇਤੁਤੋ ਅਨੀਤਿਕਧਮ੍ਮਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੫.੩੭੭-੪੦੯)।
Amatahetutāya bhaṅgābhāvato ca amataṃ. Uttamaṭṭhena atappakaṭṭhena ca paṇītaṃ. Asivānaṃ kammakilesavipākavaṭṭānaṃ abhāvena sivaṃ. Catūhi yogehi anupaddavabhāvena khemaṃ. Taṇhā khīyati etthāti taṇhakkhayo. Katapuññehipi kadācideva passitabbattā acchariyaṃ. Abhūtapubbattā abbhutaṃ. Anantarāyattā anītikaṃ. Anantarāyabhāvahetuto anītikadhammaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 3.5.377-409).
ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਅਜਾਤਂ। ਤਤੋ ਏવ ਅਭੂਤਂ। ਉਭਯੇਨਾਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦਰਹਿਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਕੇਨਚਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪਦ੍ਦવਂ। ਨ ਕੇਨਚਿ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਕਤਨ੍ਤਿ ਅਕਤਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਸੋਕੋਤਿ ਅਸੋਕਂ। ਸੋਕਹੇਤੁવਿਗਮੇਨ વਿਸੋਕਂ। ਕੇਨਚਿ ਅਨੁਪਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗਂ। ਅਨੁਪਸਗ੍ਗਭਾવਹੇਤੁਤੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗਧਮ੍ਮਂ।
Anibbattisabhāvattā ajātaṃ. Tato eva abhūtaṃ. Ubhayenāpi uppādarahitanti vuttaṃ hoti. Kenaci anupaddutattā anupaddavaṃ. Na kenaci paccayena katanti akataṃ. Natthi ettha sokoti asokaṃ. Sokahetuvigamena visokaṃ. Kenaci anupasajjitabbattā anupasaggaṃ. Anupasaggabhāvahetuto anupasaggadhammaṃ.
ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਗੋਚਰਤੋ ਗਮ੍ਭੀਰਂ। ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ વਿਨਾ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦੁਪ੍ਪਸ੍ਸਂ। ਸਬ੍ਬਲੋਕਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ। ਸਮਸ੍ਸ ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਅਸਮਂ। ਪਟਿਭਾਗਾਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪਟਿਸਮਂ। ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਜੇਟ੍ਠਂ, ਪਾਸਂਸਤਮਤ੍ਤਾ વਾ ਜੇਟ੍ਠਂ। ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਟ੍ਟਿਤੇਹਿ ਲੇਤਬ੍ਬਤੋ ਲੇਣਂ। ਤਤੋ ਰਕ੍ਖਣਤੋ ਤਾਣਂ। ਰਣਾਭਾવੇਨ ਅਰਣਂ। ਅਙ੍ਗਣਾਭਾવੇਨ ਅਨਙ੍ਗਣਂ। ਨਿਦ੍ਦੋਸਤਾਯ ਅਕਾਚਂ। ਰਾਗਾਦਿਮਲਾਪਗਮੇਨ વਿਮਲਂ। ਚਤੂਹਿ ਓਘੇਹਿ ਅਨਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣੀਯਤੋ ਦੀਪੋ। ਸਂਸਾਰવੂਪਸਮਸੁਖਤਾਯ ਸੁਖਂ। ਪਮਾਣਕਰਧਮ੍ਮਾਭਾવਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ, ਗਣੇਤੁਂ ਏਤਸ੍ਸ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਸਂਸਾਰਸਮੁਦ੍ਦੇ ਅਨੋਸੀਦਨਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਪਤਿਟ੍ਠਾ। ਰਾਗਾਦਿਕਿਞ੍ਚਨਾਭਾવੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹਾਭਾવੇਨ ਚ ਅਕਿਞ੍ਚਨਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Gambhīrañāṇagocarato gambhīraṃ. Sammāpaṭipattiṃ vinā passituṃ pattuṃ asakkuṇeyyattā duppassaṃ. Sabbalokaṃ uttaritvā ṭhitanti uttaraṃ. Natthi etassa uttaranti anuttaraṃ. Samassa sadisassa abhāvena asamaṃ. Paṭibhāgābhāvena appaṭisamaṃ. Uttamaṭṭhena jeṭṭhaṃ, pāsaṃsatamattā vā jeṭṭhaṃ. Saṃsāradukkhaṭṭitehi letabbato leṇaṃ. Tato rakkhaṇato tāṇaṃ. Raṇābhāvena araṇaṃ. Aṅgaṇābhāvena anaṅgaṇaṃ. Niddosatāya akācaṃ. Rāgādimalāpagamena vimalaṃ. Catūhi oghehi anajjhottharaṇīyato dīpo. Saṃsāravūpasamasukhatāya sukhaṃ. Pamāṇakaradhammābhāvato appamāṇaṃ, gaṇetuṃ etassa na sakkāti ca appamāṇaṃ. Saṃsārasamudde anosīdanaṭṭhānatāya patiṭṭhā. Rāgādikiñcanābhāvena pariggahābhāvena ca akiñcananti evamattho daṭṭhabbo.
ਸਙ੍ਘਾਨੁਸ੍ਸਤਿਯਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਰੋਤਿ ਸੀਲਸਾਰਾਦਿਸਾਰਗੁਣਯੋਗਤੋ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਾਰਭੂਤੋ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮਣ੍ਡੋਤਿ ਗੋਰਸੇਸੁ ਸਪ੍ਪਿਮਣ੍ਡੋ વਿਯ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਣ੍ਡਭੂਤੋ। ਸਾਰਗੁਣવਸੇਨੇવ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਦ੍ਧਾਰੋ। ਨਿਚ੍ਚਲਗੁਣਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏਸਿਕਾ। ਗੁਣਸੋਭਾਸੁਰਭਿਭਾવੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਸੂਨਂ ਸੁਰਭਿ ਕੁਸੁਮਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Saṅghānussatiyaṃ sattānaṃ sāroti sīlasārādisāraguṇayogato sattesu sārabhūto. Sattānaṃ maṇḍoti gorasesu sappimaṇḍo viya sattesu maṇḍabhūto. Sāraguṇavaseneva sattesu uddharitabbato sattānaṃ uddhāro. Niccalaguṇatāya sattānaṃ esikā. Guṇasobhāsurabhibhāvena sattānaṃ pasūnaṃ surabhi kusumanti attho.
ਗੁਣੇਸੁ ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗਂ ਪਞ੍ਞਾ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪਸੋਭਾਹੇਤੁਤਾਯ ਸੀਲਂ ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗੋਪਸੋਭਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੀਲੇਸੁ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰਿਨੋ ਅਨਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਗੁਣਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ‘‘ਨਿਧਾਨਞ੍ਚ ਸੀਲਂ ਸਬ੍ਬਦੋਭਗ੍ਗਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੪ ਆਦਯੋ) ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਇਜ੍ਝਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੀਲવਤੋ ਚੇਤੋਪਣਿਧਿ વਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੩੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੫੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੩੫)। ਸਿਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਧਨੁਸਿਪ੍ਪਂ। ਧਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਧਨਾਯਿਤਬ੍ਬਂ। ਧਮ੍ਮવੋਲੋਕਨਤਾਯਾਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਦਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વੋਲੋਕਨਭਾવੇਨ । વੋਲੋਕਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਤ੍ਤਭੂਮਕਾਦਿਪਾਸਾਦੇ વਿਯ ਸੀਲੇ ਠਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਸ੍ਸ વੋਲੋਕੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਭੂਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਚ ਸੀਲਂ ਚਤੁਭੂਮਕਕੁਸਲਸ੍ਸਾਪਿ ਤਦਨੁવਤ੍ਤਨਤੋ। ਸੇਸਂ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવਾਤਿ।
Guṇesu uttamaṅgaṃ paññā tassā upasobhāhetutāya sīlaṃ uttamaṅgopasobhanaṃ vuttaṃ. Sīlesu paripūrakārino anijjhantā nāma guṇā natthīti ‘‘nidhānañca sīlaṃ sabbadobhaggasamatikkamanaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Ayañca attho ākaṅkheyyasuttena (ma. ni. 1.64 ādayo) dīpetabbo. Aparampi vuttaṃ – ‘‘ijjhati, bhikkhave, sīlavato cetopaṇidhi visuddhattā’’ti (dī. ni. 3.337; saṃ. ni. 4.352; a. ni. 8.35). Sippanti dhanusippaṃ. Dhaññanti dhanāyitabbaṃ. Dhammavolokanatāyāti samathavipassanādidhammassa volokanabhāvena . Volokanaṭṭhenāti sattabhūmakādipāsāde viya sīle ṭhatvā abhiññācakkhunā lokassa voloketuṃ sakkāti vuttaṃ. Sabbabhūmānuparivatti ca sīlaṃ catubhūmakakusalassāpi tadanuvattanato. Sesaṃ uttānamevāti.
વੇવਚਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੧੦. વੇવਚਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ • 10. Vevacanahāravibhaṅgo
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੧੦. વੇવਚਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ੧੦. વੇવਚਨਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਭਾવਨਾ • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā
