| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī |
๑๐. เววจนหารวิภงฺควิภาวนา
10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā
๓๗. เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน ปวตฺตนหารวิภเงฺคน ปริวเตฺตตพฺพา สุตฺตตฺถา วิภตฺตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต ปริวตฺตนหารวิภโงฺค ปริปุโณฺณ, ‘‘กตโม เววจนหารวิภโงฺค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม เววจโน หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิเฎฺฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส เววจโน หาโร เววจนหารวิภโงฺค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘เววจนานิ พหูนี’’ติอาทินิเทฺทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘เอกํ ภควา ธมฺม’’นฺติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส เววจโน หาโร เววจนหารวิภโงฺค นามาติ อโตฺถ คเหตโพฺพฯ ‘‘ยานิ เววจนานิ นิทฺธาริตานิ, กตมานิ ตานิ เววจนานี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ยถา เอก’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ เอกํ วิญฺญาตพฺพํ ธมฺมํ สภาวธมฺมํ ปญฺญาเปตพฺพํ วา ธมฺมํ อญฺญมเญฺญหิ ยถา เยหิ ปกาเรหิ เจว เววจเนหิ จ ภควา นิทฺทิสติ, ตถาปการานิ เววจนานิ วิญฺญาตพฺพานีติ อโตฺถฯ ‘‘ตานิ เววจนานิ กินฺติ ภควา อาหา’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘ยถาห ภควา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยถา ยํยํปการานิ เววจนานิ –
37. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena pavattanahāravibhaṅgena parivattetabbā suttatthā vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto parivattanahāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo vevacanahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vevacano hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso vevacano hāro vevacanahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Vevacanāni bahūnī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘ekaṃ bhagavā dhamma’’ntiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso vevacano hāro vevacanahāravibhaṅgo nāmāti attho gahetabbo. ‘‘Yāni vevacanāni niddhāritāni, katamāni tāni vevacanānī’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā eka’’ntiādi vuttaṃ. Ekaṃ viññātabbaṃ dhammaṃ sabhāvadhammaṃ paññāpetabbaṃ vā dhammaṃ aññamaññehi yathā yehi pakārehi ceva vevacanehi ca bhagavā niddisati, tathāpakārāni vevacanāni viññātabbānīti attho. ‘‘Tāni vevacanāni kinti bhagavā āhā’’ti vattabbattā ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yaṃyaṃpakārāni vevacanāni –
‘‘อาสา จ ปิหา จ อภินนฺทนา จ, อเนกธาตูสุ สรา ปติฎฺฐิตา;
‘‘Āsā ca pihā ca abhinandanā ca, anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā;
อญฺญาณมูลปฺปภวา ปชปฺปิตา, สพฺพา มยา พฺยนฺติกตา สมูลิกา’’ติฯ –
Aññāṇamūlappabhavā pajappitā, sabbā mayā byantikatā samūlikā’’ti. –
ภควา อาห, ตํตํปการานิ เววจนานิ วิญฺญาตพฺพานีติ อโตฺถฯ
Bhagavā āha, taṃtaṃpakārāni vevacanāni viññātabbānīti attho.
เอกเสฺสว ธมฺมสฺส อเนเกหิ ปริยายภูเตหิ เววจเนหิ นิทฺทิสเน ผลํ อฎฺฐกถายํ (เนตฺติ. อฎฺฐ. ๓๗) พหุธา วุตฺตํ, ตสฺมา อเมฺหหิ น ทสฺสิตํฯ ‘‘กตมา อาสา, กตมา ปิหาที’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘อาสา นาม วุจฺจตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยา ภวิสฺสสฺส อตฺถสฺส อาสีสนา อวสฺสํ อาคมิสฺสตีติ ยา อาสา อสฺส อาสีสนฺตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปฺปชฺชติ, ตสฺส อาสีสนา ‘‘อาสา นามา’’ติ วุจฺจติฯ วตฺตมานสฺส ยา ปตฺถนา อสฺส ปตฺถยนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, เสยฺยตรํ วา อญฺญํ ทิสฺวา ‘‘เอทิโส อหํ ภเวยฺย’’นฺติ ยา ปิหา อสฺส ปิหยนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, สา ปตฺถนา ‘‘ปิหา นามา’’ติ วุจฺจติฯ อนาคตตฺถํ อารพฺภ ปวตฺตา ตณฺหา ‘‘อาสา’’ติ วุจฺจติ, อนาคตปจฺจุปฺปนฺนตฺถํ อารพฺภ ปวตฺตา ตณฺหา ‘‘ปิหา’’ติ วุจฺจติ, ตถาปิ ตณฺหาภาเวน เอกตฺตา เอโก ธโมฺมว อตฺถสฺส อิจฺฉิตสฺส นิปฺผตฺติ อตฺถนิปฺผตฺติ, ปฎิปาเลติ เอตาย ตณฺหายาติ ปฎิปาลนา, อตฺถนิปฺผตฺติยา ปฎิปาลนาติ อตฺถนิปฺผตฺติปฎิปาลนาฯ ยา ตณฺหา อสฺส ปาลยนฺตสฺส ปุคฺคลสฺส อุปฺปชฺชติ, สา ตณฺหา ‘‘อภินนฺทนา’’ติ วุจฺจติฯ
Ekasseva dhammassa anekehi pariyāyabhūtehi vevacanehi niddisane phalaṃ aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 37) bahudhā vuttaṃ, tasmā amhehi na dassitaṃ. ‘‘Katamā āsā, katamā pihādī’’ti pucchitabbattā ‘‘āsā nāma vuccatī’’tiādi vuttaṃ. Yā bhavissassa atthassa āsīsanā avassaṃ āgamissatīti yā āsā assa āsīsantassa puggalassa uppajjati, tassa āsīsanā ‘‘āsā nāmā’’ti vuccati. Vattamānassa yā patthanā assa patthayantassa uppajjati, seyyataraṃ vā aññaṃ disvā ‘‘ediso ahaṃ bhaveyya’’nti yā pihā assa pihayantassa uppajjati, sā patthanā ‘‘pihā nāmā’’ti vuccati. Anāgatatthaṃ ārabbha pavattā taṇhā ‘‘āsā’’ti vuccati, anāgatapaccuppannatthaṃ ārabbha pavattā taṇhā ‘‘pihā’’ti vuccati, tathāpi taṇhābhāvena ekattā eko dhammova atthassa icchitassa nipphatti atthanipphatti, paṭipāleti etāya taṇhāyāti paṭipālanā, atthanipphattiyā paṭipālanāti atthanipphattipaṭipālanā. Yā taṇhā assa pālayantassa puggalassa uppajjati, sā taṇhā ‘‘abhinandanā’’ti vuccati.
‘‘ยา อตฺถนิปฺผตฺติ ตณฺหาย ปฎิปาเลตพฺพา, กตมา สา อตฺถนิปฺผตฺตี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ตํ อตฺถนิปฺผตฺติํ สตฺตโต วา สงฺขารโต วา วิภชิตฺวา ทเสฺสโนฺต ‘‘ปิยํ วา ญาติํ, ปิยํ วา ธมฺม’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘ญาติ’’นฺติ อิมินา มิตฺตพนฺธวาทโยปิ คหิตาฯ ธมฺมํ ปน ปิยรูปารมฺมณาทิกํ ฉพฺพิธมฺปิ ยาย ตณฺหาย ตณฺหิโก อภินนฺทติ, สา ตณฺหา ‘‘อภินนฺทนา นามา’’ติ วุจฺจติฯ ปฎิกฺกูลํ ญาติํ วา ธมฺมํ วา วิปลฺลาสวเสน อปฺปฎิกฺกูลํ ญาติํ วา ธมฺมํ วา สภาววเสน อปฺปฎิกฺกูลโต ยาย ตณฺหาย ตณฺหิโก อภินนฺทติ , สา ตณฺหา วา ‘‘อภินนฺทนา นามา’’ติ วุจฺจตีติ โยเชตฺวา อโตฺถ คเหตโพฺพฯ
‘‘Yā atthanipphatti taṇhāya paṭipāletabbā, katamā sā atthanipphattī’’ti pucchitabbattā taṃ atthanipphattiṃ sattato vā saṅkhārato vā vibhajitvā dassento ‘‘piyaṃ vā ñātiṃ, piyaṃ vā dhamma’’ntiādimāha. Tattha ‘‘ñāti’’nti iminā mittabandhavādayopi gahitā. Dhammaṃ pana piyarūpārammaṇādikaṃ chabbidhampi yāya taṇhāya taṇhiko abhinandati, sā taṇhā ‘‘abhinandanā nāmā’’ti vuccati. Paṭikkūlaṃ ñātiṃ vā dhammaṃ vā vipallāsavasena appaṭikkūlaṃ ñātiṃ vā dhammaṃ vā sabhāvavasena appaṭikkūlato yāya taṇhāya taṇhiko abhinandati , sā taṇhā vā ‘‘abhinandanā nāmā’’ti vuccatīti yojetvā attho gahetabbo.
‘‘ยาสุ อเนกาสุ ธาตูสุ วุตฺตปฺปการา ตณฺหา ‘สรา’ติ ภควตา วุตฺตา, กตมา ตา ธาตุโย’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ตา ธาตุโย สรูปโต ทเสฺสตุํ ‘‘จกฺขุธาตู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ
‘‘Yāsu anekāsu dhātūsu vuttappakārā taṇhā ‘sarā’ti bhagavatā vuttā, katamā tā dhātuyo’’ti pucchitabbattā tā dhātuyo sarūpato dassetuṃ ‘‘cakkhudhātū’’tiādi vuttaṃ.
‘‘ตาสุ ธาตูสุ กตมาย ธาตุยา กตมา สรา ปติฎฺฐิตา ปวตฺตา’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา อิมาย ธาตุยา อยํ สรา ปติฎฺฐิตา ปวตฺตาติ นิยเมตฺวา ทเสฺสตุํ ‘‘สราติ เกจิ รูปาธิมุตฺตา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เกจีติ สราสงฺขาตาย รูปตณฺหาย ตณฺหิกา ปุคฺคลาฯ รูปาธิมุตฺตาติ รูปธาตุสงฺขาเต อารมฺมเณ อธิมุตฺตา อโชฺฌสิตาฯ อิมินา ปเทน รูปตณฺหาสงฺขาตา สรา รูปธาตุยา ปติฎฺฐิตา ปวตฺตาติ คหิตา, ‘‘เกจิ สทฺทาธิมุตฺตา’’ติอาทีหิปิ สทฺทตณฺหาสงฺขาตาทโย สรา สทฺทธาตุยาทีสุ ปติฎฺฐิตา ปวตฺตา สราว คหิตาฯ เกจิ ธมฺมาธิมุตฺตาติ เอตฺถ ธมฺมคฺคหเณน จกฺขุธาตุโสตธาตุฆานธาตุชิวฺหาธาตุกายธาตุสตฺตวิญฺญาณธาตุธมฺมธาตุโย คหิตา, ตสฺมา อฎฺฐารส ธาตุโย ปติฎฺฐานภาเวน คหิตาปิ ฉพฺพิธาว คหิตาติ ทฎฺฐพฺพาฯ ‘‘รูปาธิมุตฺตาทีสุ กิตฺตกานิ ปทานิ ตณฺหาปเกฺข ตณฺหาย เววจนา’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา เอตาทิสานิ เอตฺตกานิ ปทานิ ตณฺหาปเกฺข ตณฺหาเววจนานีติ นิยเมตฺวา ทเสฺสตุํ ‘‘ตตฺถ ยานิ ฉ เคหสิตานี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถาติ เตสุ ฉสุ รูปาทีสุฯ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานีติ ฉสุ รูปาทีสุ ปวตฺตํ ตณฺหาเปมํ นิสฺสาย ปวตฺตานิ ฉ โทมนสฺสานิฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ ‘‘ฉ อุเปกฺขา เคหสิตาปิ ภควตา วุตฺตา, กสฺมา น คหิตา’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘ยา ฉ อุเปกฺขา เคหสิตา, อยํ ทิฎฺฐิปโกฺข’’ติ วุตฺตํ, ทิฎฺฐิปกฺขตฺตา น คหิตาติ อโตฺถฯ
‘‘Tāsu dhātūsu katamāya dhātuyā katamā sarā patiṭṭhitā pavattā’’ti pucchitabbattā imāya dhātuyā ayaṃ sarā patiṭṭhitā pavattāti niyametvā dassetuṃ ‘‘sarāti keci rūpādhimuttā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kecīti sarāsaṅkhātāya rūpataṇhāya taṇhikā puggalā. Rūpādhimuttāti rūpadhātusaṅkhāte ārammaṇe adhimuttā ajjhositā. Iminā padena rūpataṇhāsaṅkhātā sarā rūpadhātuyā patiṭṭhitā pavattāti gahitā, ‘‘keci saddādhimuttā’’tiādīhipi saddataṇhāsaṅkhātādayo sarā saddadhātuyādīsu patiṭṭhitā pavattā sarāva gahitā. Keci dhammādhimuttāti ettha dhammaggahaṇena cakkhudhātusotadhātughānadhātujivhādhātukāyadhātusattaviññāṇadhātudhammadhātuyo gahitā, tasmā aṭṭhārasa dhātuyo patiṭṭhānabhāvena gahitāpi chabbidhāva gahitāti daṭṭhabbā. ‘‘Rūpādhimuttādīsu kittakāni padāni taṇhāpakkhe taṇhāya vevacanā’’ti pucchitabbattā etādisāni ettakāni padāni taṇhāpakkhe taṇhāvevacanānīti niyametvā dassetuṃ ‘‘tattha yāni cha gehasitānī’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu chasu rūpādīsu. Cha gehasitāni domanassānīti chasu rūpādīsu pavattaṃ taṇhāpemaṃ nissāya pavattāni cha domanassāni. Esa nayo sesesupi. ‘‘Cha upekkhā gehasitāpi bhagavatā vuttā, kasmā na gahitā’’ti vattabbattā ‘‘yā cha upekkhā gehasitā, ayaṃ diṭṭhipakkho’’ti vuttaṃ, diṭṭhipakkhattā na gahitāti attho.
๓๘. ‘‘กถํ วุตฺตปฺปการา ตณฺหา เอว คหิตา’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘สาเยว ปตฺถนากาเรนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สา วุตฺตปฺปการา เอว ตณฺหา ปตฺถนากาเรน ปวตฺตนโต อาสาทิปริยาเยน วุตฺตา, รูปาทิอารมฺมณธเมฺมสุ นนฺทนโต ‘‘ธมฺมนนฺที’’ติ ปริยาเยน วุตฺตา, รูปาทิอารมฺมณธเมฺมสุ คิลิตฺวา ปรินิฎฺฐเปติ วิย อโชฺฌสาย ติฎฺฐนโต ‘‘ธมฺมโชฺฌสาน’’นฺติ ปริยาเยน วุตฺตา, ตสฺมา ตณฺหาย เววจนานิ โหนฺติฯ
38. ‘‘Kathaṃ vuttappakārā taṇhā eva gahitā’’ti vattabbattā ‘‘sāyeva patthanākārenā’’tiādi vuttaṃ. Sā vuttappakārā eva taṇhā patthanākārena pavattanato āsādipariyāyena vuttā, rūpādiārammaṇadhammesu nandanato ‘‘dhammanandī’’ti pariyāyena vuttā, rūpādiārammaṇadhammesu gilitvā pariniṭṭhapeti viya ajjhosāya tiṭṭhanato ‘‘dhammajjhosāna’’nti pariyāyena vuttā, tasmā taṇhāya vevacanāni honti.
ตณฺหาย เววจนานิ อาจริเยน นิทฺทิฎฺฐานิ, อเมฺหหิ จ ญาตานิ, ‘‘กตมานิ จิตฺตสฺส เววจนานี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘จิตฺตํ มโน’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อารมฺมณํ จิเนฺตตีติ จิตฺตํฯ มนติ ชานาตีติ มโนฯ วิชานาตีติ วิญฺญาณ’’นฺติอาทินา อโตฺถ ปกรเณสุ (ธ. ส. อฎฺฐ. ๕) วุโตฺตว, ตสฺมา อเมฺหหิ น วิตฺถาริโตฯ เววจนานิเยว อิมานิ อิมสฺส เววจนานีติ เอตฺตกานิเยว กถยิสฺสามฯ ‘‘ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพล’’นฺติอาทีนิ ปญฺญาเววจนานิฯ
Taṇhāya vevacanāni ācariyena niddiṭṭhāni, amhehi ca ñātāni, ‘‘katamāni cittassa vevacanānī’’ti pucchitabbattā ‘‘cittaṃ mano’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ārammaṇaṃ cintetīti cittaṃ. Manati jānātīti mano. Vijānātīti viññāṇa’’ntiādinā attho pakaraṇesu (dha. sa. aṭṭha. 5) vuttova, tasmā amhehi na vitthārito. Vevacanāniyeva imāni imassa vevacanānīti ettakāniyeva kathayissāma. ‘‘Paññindriyaṃ paññābala’’ntiādīni paññāvevacanāni.
‘‘อรหํ สมฺมาสมฺพุโทฺธ’’ติอาทีนิ พุทฺธสฺส เววจนานิฯ ‘‘ตานิ กตฺถ เทสิตานี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ยถา จ พุทฺธานุสฺสติยํ วุตฺต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ พุทฺธานุสฺสติเทสนายํ ยถา จ ยํยํปการํ เววจนํ ภควตา ‘‘อิติปิ โส ภควา อรหํ…เป.… ภควโต’’ติ วุตฺตํ, เอตํปการํ เววจนํ พุทฺธานุสฺสติยา เววจนํ พุทฺธสฺส เววจนนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ ‘‘ยถา จ ธมฺมานุสฺสติยํ วุตฺต’’นฺติอาทีสุปิ เอวเมว โยชนา กาตพฺพาฯ
‘‘Arahaṃ sammāsambuddho’’tiādīni buddhassa vevacanāni. ‘‘Tāni kattha desitānī’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā ca buddhānussatiyaṃ vutta’’ntiādi vuttaṃ. Buddhānussatidesanāyaṃ yathā ca yaṃyaṃpakāraṃ vevacanaṃ bhagavatā ‘‘itipi so bhagavā arahaṃ…pe… bhagavato’’ti vuttaṃ, etaṃpakāraṃ vevacanaṃ buddhānussatiyā vevacanaṃ buddhassa vevacananti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Yathā ca dhammānussatiyaṃ vutta’’ntiādīsupi evameva yojanā kātabbā.
‘‘เตนาหา’’ติอาทฺยานุสนฺธฺยาทิอโตฺถ เจว ‘‘นิยุโตฺต เววจโน หาโร’’ติอานุสนฺธฺยาทิอโตฺถ จ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตโพฺพฯ
‘‘Tenāhā’’tiādyānusandhyādiattho ceva ‘‘niyutto vevacano hāro’’tiānusandhyādiattho ca vuttanayānusārena veditabbo.
อิติ เววจนหารวิภเงฺค สตฺติพลานุรูปา รจิตา
Iti vevacanahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
วิภาวนา นิฎฺฐิตาฯ
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ปณฺฑิเตหิ ปน อฎฺฐกถาฎีกานุสาเรน คมฺภีรโตฺถ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา คเหตโพฺพติฯ
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๑๐. เววจนหารวิภโงฺค • 10. Vevacanahāravibhaṅgo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควณฺณนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควณฺณนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
