| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
१०. वेवचनहारविभङ्गो
10. Vevacanahāravibhaṅgo
३७. तत्थ कतमो वेवचनो हारो? ‘‘वेवचनानि बहूनी’’ति। यथा एकं भगवा धम्मं अञ्ञमञ्ञेहि वेवचनेहि निद्दिसति। यथाह भगवा –
37. Tattha katamo vevacano hāro? ‘‘Vevacanāni bahūnī’’ti. Yathā ekaṃ bhagavā dhammaṃ aññamaññehi vevacanehi niddisati. Yathāha bhagavā –
‘‘आसा च पिहा अभिनन्दना च, अनेकधातूसु सरा पतिट्ठिता।
‘‘Āsā ca pihā abhinandanā ca, anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā;
अञ्ञाणमूलप्पभवा पजप्पिता, सब्बा मया ब्यन्तिकता समूलिका’’ति॥
Aññāṇamūlappabhavā pajappitā, sabbā mayā byantikatā samūlikā’’ti.
आसा नाम वुच्चति या भविस्सस्स अत्थस्स आसीसना 1 अवस्सं आगमिस्सतीति आसास्स उप्पज्जति। पिहा नाम या वत्तमानस्स 2 अत्थस्स पत्थना, सेय्यतरं वा दिस्वा ‘‘एदिसो भवेय्य’’न्ति पिहास्स उप्पज्जति। अत्थनिप्फत्तिपटिपालना अभिनन्दना नाम, पियं वा ञातिं अभिनन्दति, पियं वा धम्मं अभिनन्दति, अप्पटिकूलतो वा अभिनन्दति।
Āsā nāma vuccati yā bhavissassa atthassa āsīsanā 3 avassaṃ āgamissatīti āsāssa uppajjati. Pihā nāma yā vattamānassa 4 atthassa patthanā, seyyataraṃ vā disvā ‘‘ediso bhaveyya’’nti pihāssa uppajjati. Atthanipphattipaṭipālanā abhinandanā nāma, piyaṃ vā ñātiṃ abhinandati, piyaṃ vā dhammaṃ abhinandati, appaṭikūlato vā abhinandati.
अनेकधातूति चक्खुधातु रूपधातु चक्खुविञ्ञाणधातु, सोतधातु सद्दधातु सोतविञ्ञाणधातु, घानधातु गन्धधातु घानविञ्ञाणधातु, जिव्हाधातु रसधातु जिव्हाविञ्ञाणधातु , कायधातु फोट्ठब्बधातु कायविञ्ञाणधातु, मनोधातु धम्मधातु मनोविञ्ञाणधातु।
Anekadhātūti cakkhudhātu rūpadhātu cakkhuviññāṇadhātu, sotadhātu saddadhātu sotaviññāṇadhātu, ghānadhātu gandhadhātu ghānaviññāṇadhātu, jivhādhātu rasadhātu jivhāviññāṇadhātu , kāyadhātu phoṭṭhabbadhātu kāyaviññāṇadhātu, manodhātu dhammadhātu manoviññāṇadhātu.
सराति केचि रूपाधिमुत्ता केचि सद्दाधिमुत्ता केचि गन्धाधिमुत्ता केचि रसाधिमुत्ता केचि फोट्ठब्बाधिमुत्ता केचि धम्माधिमुत्ता। तत्थ यानि छ गेहसितानि दोमनस्सानि यानि च छ गेहसितानि सोमनस्सानि यानि च छ नेक्खम्मसितानि दोमनस्सानि यानि च छ नेक्खम्मसितानि सोमनस्सानि, इमानि चतुवीसपदानि तण्हापक्खो, तण्हाय एतं वेवचनं। या छ उपेक्खा गेहसिता, अयं दिट्ठिपक्खो।
Sarāti keci rūpādhimuttā keci saddādhimuttā keci gandhādhimuttā keci rasādhimuttā keci phoṭṭhabbādhimuttā keci dhammādhimuttā. Tattha yāni cha gehasitāni domanassāni yāni ca cha gehasitāni somanassāni yāni ca cha nekkhammasitāni domanassāni yāni ca cha nekkhammasitāni somanassāni, imāni catuvīsapadāni taṇhāpakkho, taṇhāya etaṃ vevacanaṃ. Yā cha upekkhā gehasitā, ayaṃ diṭṭhipakkho.
३८. सायेव पत्थनाकारेन धम्मनन्दी धम्मपेमं धम्मज्झोसानन्ति तण्हाय एतं वेवचनं। चित्तं मनो विञ्ञाणन्ति चित्तस्स एतं वेवचनं। मनिन्द्रियं मनोधातु मनायतनं विजाननाति मनस्सेतं वेवचनं। पञ्ञिन्द्रियं पञ्ञाबलं अधिपञ्ञा सिक्खा पञ्ञा पञ्ञाक्खन्धो धम्मविचयसम्बोज्झङ्गो ञाणं सम्मादिट्ठि तीरणा विपस्सना धम्मे ञाणं अत्थे ञाणं अन्वये ञाणं खये ञाणं अनुप्पादे ञाणं अनञ्ञातञ्ञस्सामीतिन्द्रियं अञ्ञिन्द्रियं अञ्ञाताविन्द्रियं चक्खु विज्जा बुद्धि भूरि मेधा आलोको, यं वा पन यं किञ्चि अञ्ञंपि एवं जातियं, पञ्ञाय एतं वेवचनं। पञ्चिन्द्रियानि लोकुत्तरानि, सब्बा पञ्ञा। अपि च आधिपतेय्यट्ठेन सद्धा, आरम्भट्ठेन वीरियं, अपिलापनट्ठेन सति, अविक्खेपट्ठेन समाधि, पजाननट्ठेन पञ्ञा।
38. Sāyeva patthanākārena dhammanandī dhammapemaṃ dhammajjhosānanti taṇhāya etaṃ vevacanaṃ. Cittaṃ mano viññāṇanti cittassa etaṃ vevacanaṃ. Manindriyaṃ manodhātu manāyatanaṃ vijānanāti manassetaṃ vevacanaṃ. Paññindriyaṃ paññābalaṃ adhipaññā sikkhā paññā paññākkhandho dhammavicayasambojjhaṅgo ñāṇaṃ sammādiṭṭhi tīraṇā vipassanā dhamme ñāṇaṃ atthe ñāṇaṃ anvaye ñāṇaṃ khaye ñāṇaṃ anuppāde ñāṇaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriyaṃ cakkhu vijjā buddhi bhūri medhā āloko, yaṃ vā pana yaṃ kiñci aññaṃpi evaṃ jātiyaṃ, paññāya etaṃ vevacanaṃ. Pañcindriyāni lokuttarāni, sabbā paññā. Api ca ādhipateyyaṭṭhena saddhā, ārambhaṭṭhena vīriyaṃ, apilāpanaṭṭhena sati, avikkhepaṭṭhena samādhi, pajānanaṭṭhena paññā.
यथा च बुद्धानुस्सतियं वुत्तं इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा। बलनिप्फत्तिगतो वेसारज्जप्पत्तो अधिगतप्पटिसम्भिदो चतुयोगविप्पहीनो अगतिगमनवीतिवत्तो उद्धटसल्लो निरूळ्हवणो मद्दितकण्डको निब्बापितपरियुट्ठानो 5 बन्धनातीतो गन्थविनिवेठनो अज्झासयवीतिवत्तो भिन्नन्धकारो चक्खुमा लोकधम्मसमतिक्कन्तो अनुरोधविरोधविप्पयुत्तो इट्ठानिट्ठेसु धम्मेसु असङ्खेपगतो बन्धनातिवत्तो ठपितसङ्गामो अभिक्कन्ततरो उक्काधरो आलोककरो पज्जोतकरो तमोनुदो रणञ्जहो अपरिमाणवण्णो अप्पमेय्यवण्णो असङ्खेय्यवण्णो आभंकरो पभंकरो धम्मोभासपज्जोतकरोति च बुद्धा भगवन्तोति च बुद्धानुस्सतिया एतं वेवचनं।
Yathā ca buddhānussatiyaṃ vuttaṃ itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā. Balanipphattigato vesārajjappatto adhigatappaṭisambhido catuyogavippahīno agatigamanavītivatto uddhaṭasallo nirūḷhavaṇo madditakaṇḍako nibbāpitapariyuṭṭhāno 6 bandhanātīto ganthaviniveṭhano ajjhāsayavītivatto bhinnandhakāro cakkhumā lokadhammasamatikkanto anurodhavirodhavippayutto iṭṭhāniṭṭhesu dhammesu asaṅkhepagato bandhanātivatto ṭhapitasaṅgāmo abhikkantataro ukkādharo ālokakaro pajjotakaro tamonudo raṇañjaho aparimāṇavaṇṇo appameyyavaṇṇo asaṅkheyyavaṇṇo ābhaṃkaro pabhaṃkaro dhammobhāsapajjotakaroti ca buddhā bhagavantoti ca buddhānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
यथा च धम्मानुस्सतियं वुत्तं स्वाक्खातो भगवता धम्मो सन्दिट्ठिको अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको 7 पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूहि। यदिदं मदनिम्मदनो पिपासविनयो आलयसमुग्घाटो वट्टूपच्छेदो सुञ्ञतो अतिदुल्लभो तण्हक्खयो विरागो निरोधो निब्बानं।
Yathā ca dhammānussatiyaṃ vuttaṃ svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opaneyyiko 8 paccattaṃ veditabbo viññūhi. Yadidaṃ madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāṭo vaṭṭūpacchedo suññato atidullabho taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
‘‘असङ्खतं अनतं 9 अनासवञ्च, सच्चञ्च पारं निपुणं सुदुद्दसं।
‘‘Asaṅkhataṃ anataṃ 10 anāsavañca, saccañca pāraṃ nipuṇaṃ sududdasaṃ;
अजज्जरं धुवं अपलोकितं 11, अनिदस्सनं निप्पपञ्च सन्तं॥
Ajajjaraṃ dhuvaṃ apalokitaṃ 12, anidassanaṃ nippapañca santaṃ.
‘‘अमतं पणीतञ्च सिवञ्च खेमं, तण्हाक्खयो अच्छरियञ्च अब्भुतं।
‘‘Amataṃ paṇītañca sivañca khemaṃ, taṇhākkhayo acchariyañca abbhutaṃ;
अनीतिकं अनीतिकधम्मं 13, निब्बानमेतं सुगतेन देसितं॥
Anītikaṃ anītikadhammaṃ 14, nibbānametaṃ sugatena desitaṃ.
‘‘अजातं अभूतं अनुपद्दवञ्च, अकतं असोकञ्च अथो विसोकं।
‘‘Ajātaṃ abhūtaṃ anupaddavañca, akataṃ asokañca atho visokaṃ;
अनूपसग्गंनुपसग्गधम्मं, निब्बानमेतं सुगतेन देसितं॥
Anūpasaggaṃnupasaggadhammaṃ, nibbānametaṃ sugatena desitaṃ.
‘‘गम्भीरञ्चेव दुप्पस्सं, उत्तरञ्च अनुत्तरं।
‘‘Gambhīrañceva duppassaṃ, uttarañca anuttaraṃ;
असमं अप्पटिसमं, जेट्ठं सेट्ठन्ति वुच्चति॥
Asamaṃ appaṭisamaṃ, jeṭṭhaṃ seṭṭhanti vuccati.
‘‘लेणञ्च ताणं अरणं अनङ्गणं, अकाच मेतं विमलन्ति वुच्चति।
‘‘Leṇañca tāṇaṃ araṇaṃ anaṅgaṇaṃ, akāca metaṃ vimalanti vuccati;
दीपो सुखं अप्पमाणं पतिट्ठा, अकिञ्चनं अप्पपञ्चन्ति वुत्त’’न्ति॥
Dīpo sukhaṃ appamāṇaṃ patiṭṭhā, akiñcanaṃ appapañcanti vutta’’nti.
धम्मानुस्सतिया एतं वेवचनं।
Dhammānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
यथा च सङ्घानुस्सतियं वुत्तं सुप्पटिपन्नो उजुप्पटिपन्नो ञायप्पटिपन्नो सामीचिप्पटिपन्नो यदिदं चत्तारि पुरिसयुगानि अट्ठ पुरिसपुग्गला एस भगवतो सावकसङ्घो आहुनेय्यो पाहुनेय्यो दक्खिणेय्यो अञ्जलिकरणीयो अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्स, सीलसम्पन्नो समाधिसम्पन्नो पञ्ञासम्पन्नो विमुत्तिसम्पन्नो विमुत्तिञाणदस्सनसम्पन्नो सत्तानं सारो सत्तानं मण्डो सत्तानं उद्धारो सत्तानं एसिका 15 सत्तानं सुरभिपसूनं पुज्जो देवानञ्च मनुस्सानञ्चाति सङ्घानुस्सतिया एतं वेवचनं।
Yathā ca saṅghānussatiyaṃ vuttaṃ suppaṭipanno ujuppaṭipanno ñāyappaṭipanno sāmīcippaṭipanno yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā esa bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa, sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno vimuttisampanno vimuttiñāṇadassanasampanno sattānaṃ sāro sattānaṃ maṇḍo sattānaṃ uddhāro sattānaṃ esikā 16 sattānaṃ surabhipasūnaṃ pujjo devānañca manussānañcāti saṅghānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
यथा च सीलानुस्सतियं वुत्तं यानि तानि सीलानि अखण्डानि अच्छिद्दानि असबलानि अकम्मासानि अरियानि अरियकन्तानि भुजिस्सानि विञ्ञुप्पसत्थानि अपरामट्ठानि समाधिसंवत्तनिकानि, अलङ्कारो च सीलं उत्तमङ्गोपसोभणताय, निधानञ्च सीलं सब्बदोभग्गसमतिक्कमनट्ठेन , सिप्पञ्च सीलं अक्खणवेधिताय, वेला च सीलं अनतिक्कमनट्ठेन, धञ्ञञ्च सीलं दलिद्दोपच्छेदनट्ठेन 17, आदासो च सीलं धम्मवोलोकनताय, पासादो च सीलं वोलोकनट्ठेन, सब्बभूमानुपरिवत्ति च सीलं अमतपरियोसानन्ति सीलानुस्सतिया एतं वेवचनं।
Yathā ca sīlānussatiyaṃ vuttaṃ yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni ariyāni ariyakantāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, alaṅkāro ca sīlaṃ uttamaṅgopasobhaṇatāya, nidhānañca sīlaṃ sabbadobhaggasamatikkamanaṭṭhena , sippañca sīlaṃ akkhaṇavedhitāya, velā ca sīlaṃ anatikkamanaṭṭhena, dhaññañca sīlaṃ daliddopacchedanaṭṭhena 18, ādāso ca sīlaṃ dhammavolokanatāya, pāsādo ca sīlaṃ volokanaṭṭhena, sabbabhūmānuparivatti ca sīlaṃ amatapariyosānanti sīlānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
यथा च चागानुस्सतियं वुत्तं यस्मिं समये अरियसावको अगारं अज्झावसति मुत्तचागो पयतपाणि वोस्सग्गरतो याचयोगो दानसंविभागरतोति चागानुस्सतिया एतं वेवचनं। तेनाह आयस्मा महाकच्चायनो ‘‘वेवचनानि बहूनी’’ति।
Yathā ca cāgānussatiyaṃ vuttaṃ yasmiṃ samaye ariyasāvako agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgaratoti cāgānussatiyā etaṃ vevacanaṃ. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘vevacanāni bahūnī’’ti.
नियुत्तो वेवचनो हारो।
Niyutto vevacano hāro.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / १०. वेवचनहारविभङ्गवण्णना • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / १०. वेवचनहारविभङ्गवण्णना • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / १०. वेवचनहारविभङ्गविभावना • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā
