| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi |
๑๐. เววจนหารวิภโงฺค
10. Vevacanahāravibhaṅgo
๓๗. ตตฺถ กตโม เววจโน หาโร? ‘‘เววจนานิ พหูนี’’ติฯ ยถา เอกํ ภควา ธมฺมํ อญฺญมเญฺญหิ เววจเนหิ นิทฺทิสติฯ ยถาห ภควา –
37. Tattha katamo vevacano hāro? ‘‘Vevacanāni bahūnī’’ti. Yathā ekaṃ bhagavā dhammaṃ aññamaññehi vevacanehi niddisati. Yathāha bhagavā –
‘‘อาสา จ ปิหา อภินนฺทนา จ, อเนกธาตูสุ สรา ปติฎฺฐิตา;
‘‘Āsā ca pihā abhinandanā ca, anekadhātūsu sarā patiṭṭhitā;
อญฺญาณมูลปฺปภวา ปชปฺปิตา, สพฺพา มยา พฺยนฺติกตา สมูลิกา’’ติฯ
Aññāṇamūlappabhavā pajappitā, sabbā mayā byantikatā samūlikā’’ti.
อาสา นาม วุจฺจติ ยา ภวิสฺสสฺส อตฺถสฺส อาสีสนา 1 อวสฺสํ อาคมิสฺสตีติ อาสาสฺส อุปฺปชฺชติฯ ปิหา นาม ยา วตฺตมานสฺส 2 อตฺถสฺส ปตฺถนา, เสยฺยตรํ วา ทิสฺวา ‘‘เอทิโส ภเวยฺย’’นฺติ ปิหาสฺส อุปฺปชฺชติฯ อตฺถนิปฺผตฺติปฎิปาลนา อภินนฺทนา นาม, ปิยํ วา ญาติํ อภินนฺทติ, ปิยํ วา ธมฺมํ อภินนฺทติ, อปฺปฎิกูลโต วา อภินนฺทติฯ
Āsā nāma vuccati yā bhavissassa atthassa āsīsanā 3 avassaṃ āgamissatīti āsāssa uppajjati. Pihā nāma yā vattamānassa 4 atthassa patthanā, seyyataraṃ vā disvā ‘‘ediso bhaveyya’’nti pihāssa uppajjati. Atthanipphattipaṭipālanā abhinandanā nāma, piyaṃ vā ñātiṃ abhinandati, piyaṃ vā dhammaṃ abhinandati, appaṭikūlato vā abhinandati.
อเนกธาตูติ จกฺขุธาตุ รูปธาตุ จกฺขุวิญฺญาณธาตุ, โสตธาตุ สทฺทธาตุ โสตวิญฺญาณธาตุ, ฆานธาตุ คนฺธธาตุ ฆานวิญฺญาณธาตุ, ชิวฺหาธาตุ รสธาตุ ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุ , กายธาตุ โผฎฺฐพฺพธาตุ กายวิญฺญาณธาตุ, มโนธาตุ ธมฺมธาตุ มโนวิญฺญาณธาตุฯ
Anekadhātūti cakkhudhātu rūpadhātu cakkhuviññāṇadhātu, sotadhātu saddadhātu sotaviññāṇadhātu, ghānadhātu gandhadhātu ghānaviññāṇadhātu, jivhādhātu rasadhātu jivhāviññāṇadhātu , kāyadhātu phoṭṭhabbadhātu kāyaviññāṇadhātu, manodhātu dhammadhātu manoviññāṇadhātu.
สราติ เกจิ รูปาธิมุตฺตา เกจิ สทฺทาธิมุตฺตา เกจิ คนฺธาธิมุตฺตา เกจิ รสาธิมุตฺตา เกจิ โผฎฺฐพฺพาธิมุตฺตา เกจิ ธมฺมาธิมุตฺตาฯ ตตฺถ ยานิ ฉ เคหสิตานิ โทมนสฺสานิ ยานิ จ ฉ เคหสิตานิ โสมนสฺสานิ ยานิ จ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โทมนสฺสานิ ยานิ จ ฉ เนกฺขมฺมสิตานิ โสมนสฺสานิ, อิมานิ จตุวีสปทานิ ตณฺหาปโกฺข, ตณฺหาย เอตํ เววจนํฯ ยา ฉ อุเปกฺขา เคหสิตา, อยํ ทิฎฺฐิปโกฺขฯ
Sarāti keci rūpādhimuttā keci saddādhimuttā keci gandhādhimuttā keci rasādhimuttā keci phoṭṭhabbādhimuttā keci dhammādhimuttā. Tattha yāni cha gehasitāni domanassāni yāni ca cha gehasitāni somanassāni yāni ca cha nekkhammasitāni domanassāni yāni ca cha nekkhammasitāni somanassāni, imāni catuvīsapadāni taṇhāpakkho, taṇhāya etaṃ vevacanaṃ. Yā cha upekkhā gehasitā, ayaṃ diṭṭhipakkho.
๓๘. สาเยว ปตฺถนากาเรน ธมฺมนนฺที ธมฺมเปมํ ธมฺมโชฺฌสานนฺติ ตณฺหาย เอตํ เววจนํฯ จิตฺตํ มโน วิญฺญาณนฺติ จิตฺตสฺส เอตํ เววจนํฯ มนินฺทฺริยํ มโนธาตุ มนายตนํ วิชานนาติ มนเสฺสตํ เววจนํฯ ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ อธิปญฺญา สิกฺขา ปญฺญา ปญฺญากฺขโนฺธ ธมฺมวิจยสโมฺพชฺฌโงฺค ญาณํ สมฺมาทิฎฺฐิ ตีรณา วิปสฺสนา ธเมฺม ญาณํ อเตฺถ ญาณํ อนฺวเย ญาณํ ขเย ญาณํ อนุปฺปาเท ญาณํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ อญฺญินฺทฺริยํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ จกฺขุ วิชฺชา พุทฺธิ ภูริ เมธา อาโลโก, ยํ วา ปน ยํ กิญฺจิ อญฺญํปิ เอวํ ชาติยํ, ปญฺญาย เอตํ เววจนํฯ ปญฺจินฺทฺริยานิ โลกุตฺตรานิ, สพฺพา ปญฺญาฯ อปิ จ อาธิปเตยฺยเฎฺฐน สทฺธา, อารมฺภเฎฺฐน วีริยํ, อปิลาปนเฎฺฐน สติ, อวิเกฺขปเฎฺฐน สมาธิ, ปชานนเฎฺฐน ปญฺญาฯ
38. Sāyeva patthanākārena dhammanandī dhammapemaṃ dhammajjhosānanti taṇhāya etaṃ vevacanaṃ. Cittaṃ mano viññāṇanti cittassa etaṃ vevacanaṃ. Manindriyaṃ manodhātu manāyatanaṃ vijānanāti manassetaṃ vevacanaṃ. Paññindriyaṃ paññābalaṃ adhipaññā sikkhā paññā paññākkhandho dhammavicayasambojjhaṅgo ñāṇaṃ sammādiṭṭhi tīraṇā vipassanā dhamme ñāṇaṃ atthe ñāṇaṃ anvaye ñāṇaṃ khaye ñāṇaṃ anuppāde ñāṇaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ aññātāvindriyaṃ cakkhu vijjā buddhi bhūri medhā āloko, yaṃ vā pana yaṃ kiñci aññaṃpi evaṃ jātiyaṃ, paññāya etaṃ vevacanaṃ. Pañcindriyāni lokuttarāni, sabbā paññā. Api ca ādhipateyyaṭṭhena saddhā, ārambhaṭṭhena vīriyaṃ, apilāpanaṭṭhena sati, avikkhepaṭṭhena samādhi, pajānanaṭṭhena paññā.
ยถา จ พุทฺธานุสฺสติยํ วุตฺตํ อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุโทฺธ วิชฺชาจรณสมฺปโนฺน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุโทฺธ ภควาฯ พลนิปฺผตฺติคโต เวสารชฺชปฺปโตฺต อธิคตปฺปฎิสมฺภิโท จตุโยควิปฺปหีโน อคติคมนวีติวโตฺต อุทฺธฎสโลฺล นิรูฬฺหวโณ มทฺทิตกณฺฑโก นิพฺพาปิตปริยุฎฺฐาโน 5 พนฺธนาตีโต คนฺถวินิเวฐโน อชฺฌาสยวีติวโตฺต ภินฺนนฺธกาโร จกฺขุมา โลกธมฺมสมติกฺกโนฺต อนุโรธวิโรธวิปฺปยุโตฺต อิฎฺฐานิเฎฺฐสุ ธเมฺมสุ อสเงฺขปคโต พนฺธนาติวโตฺต ฐปิตสงฺคาโม อภิกฺกนฺตตโร อุกฺกาธโร อาโลกกโร ปโชฺชตกโร ตโมนุโท รณญฺชโห อปริมาณวโณฺณ อปฺปเมยฺยวโณฺณ อสเงฺขยฺยวโณฺณ อาภํกโร ปภํกโร ธโมฺมภาสปโชฺชตกโรติ จ พุทฺธา ภควโนฺตติ จ พุทฺธานุสฺสติยา เอตํ เววจนํฯ
Yathā ca buddhānussatiyaṃ vuttaṃ itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā. Balanipphattigato vesārajjappatto adhigatappaṭisambhido catuyogavippahīno agatigamanavītivatto uddhaṭasallo nirūḷhavaṇo madditakaṇḍako nibbāpitapariyuṭṭhāno 6 bandhanātīto ganthaviniveṭhano ajjhāsayavītivatto bhinnandhakāro cakkhumā lokadhammasamatikkanto anurodhavirodhavippayutto iṭṭhāniṭṭhesu dhammesu asaṅkhepagato bandhanātivatto ṭhapitasaṅgāmo abhikkantataro ukkādharo ālokakaro pajjotakaro tamonudo raṇañjaho aparimāṇavaṇṇo appameyyavaṇṇo asaṅkheyyavaṇṇo ābhaṃkaro pabhaṃkaro dhammobhāsapajjotakaroti ca buddhā bhagavantoti ca buddhānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
ยถา จ ธมฺมานุสฺสติยํ วุตฺตํ สฺวากฺขาโต ภควตา ธโมฺม สนฺทิฎฺฐิโก อกาลิโก เอหิปสฺสิโก โอปเนยฺยิโก 7 ปจฺจตฺตํ เวทิตโพฺพ วิญฺญูหิฯ ยทิทํ มทนิมฺมทโน ปิปาสวินโย อาลยสมุคฺฆาโฎ วฎฺฎูปเจฺฉโท สุญฺญโต อติทุลฺลโภ ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ
Yathā ca dhammānussatiyaṃ vuttaṃ svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opaneyyiko 8 paccattaṃ veditabbo viññūhi. Yadidaṃ madanimmadano pipāsavinayo ālayasamugghāṭo vaṭṭūpacchedo suññato atidullabho taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ.
‘‘อสงฺขตํ อนตํ 9 อนาสวญฺจ, สจฺจญฺจ ปารํ นิปุณํ สุทุทฺทสํ;
‘‘Asaṅkhataṃ anataṃ 10 anāsavañca, saccañca pāraṃ nipuṇaṃ sududdasaṃ;
อชชฺชรํ ธุวํ อปโลกิตํ 11, อนิทสฺสนํ นิปฺปปญฺจ สนฺตํฯ
Ajajjaraṃ dhuvaṃ apalokitaṃ 12, anidassanaṃ nippapañca santaṃ.
‘‘อมตํ ปณีตญฺจ สิวญฺจ เขมํ, ตณฺหากฺขโย อจฺฉริยญฺจ อพฺภุตํ;
‘‘Amataṃ paṇītañca sivañca khemaṃ, taṇhākkhayo acchariyañca abbhutaṃ;
อนีติกํ อนีติกธมฺมํ 13, นิพฺพานเมตํ สุคเตน เทสิตํฯ
Anītikaṃ anītikadhammaṃ 14, nibbānametaṃ sugatena desitaṃ.
‘‘อชาตํ อภูตํ อนุปทฺทวญฺจ, อกตํ อโสกญฺจ อโถ วิโสกํ;
‘‘Ajātaṃ abhūtaṃ anupaddavañca, akataṃ asokañca atho visokaṃ;
อนูปสคฺคํนุปสคฺคธมฺมํ, นิพฺพานเมตํ สุคเตน เทสิตํฯ
Anūpasaggaṃnupasaggadhammaṃ, nibbānametaṃ sugatena desitaṃ.
‘‘คมฺภีรเญฺจว ทุปฺปสฺสํ, อุตฺตรญฺจ อนุตฺตรํ;
‘‘Gambhīrañceva duppassaṃ, uttarañca anuttaraṃ;
อสมํ อปฺปฎิสมํ, เชฎฺฐํ เสฎฺฐนฺติ วุจฺจติฯ
Asamaṃ appaṭisamaṃ, jeṭṭhaṃ seṭṭhanti vuccati.
‘‘เลณญฺจ ตาณํ อรณํ อนงฺคณํ, อกาจ เมตํ วิมลนฺติ วุจฺจติ;
‘‘Leṇañca tāṇaṃ araṇaṃ anaṅgaṇaṃ, akāca metaṃ vimalanti vuccati;
ทีโป สุขํ อปฺปมาณํ ปติฎฺฐา, อกิญฺจนํ อปฺปปญฺจนฺติ วุตฺต’’นฺติฯ
Dīpo sukhaṃ appamāṇaṃ patiṭṭhā, akiñcanaṃ appapañcanti vutta’’nti.
ธมฺมานุสฺสติยา เอตํ เววจนํฯ
Dhammānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
ยถา จ สงฺฆานุสฺสติยํ วุตฺตํ สุปฺปฎิปโนฺน อุชุปฺปฎิปโนฺน ญายปฺปฎิปโนฺน สามีจิปฺปฎิปโนฺน ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฎฺฐ ปุริสปุคฺคลา เอส ภควโต สาวกสโงฺฆ อาหุเนโยฺย ปาหุเนโยฺย ทกฺขิเณโยฺย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญเกฺขตฺตํ โลกสฺส, สีลสมฺปโนฺน สมาธิสมฺปโนฺน ปญฺญาสมฺปโนฺน วิมุตฺติสมฺปโนฺน วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปโนฺน สตฺตานํ สาโร สตฺตานํ มโณฺฑ สตฺตานํ อุทฺธาโร สตฺตานํ เอสิกา 15 สตฺตานํ สุรภิปสูนํ ปุโชฺช เทวานญฺจ มนุสฺสานญฺจาติ สงฺฆานุสฺสติยา เอตํ เววจนํฯ
Yathā ca saṅghānussatiyaṃ vuttaṃ suppaṭipanno ujuppaṭipanno ñāyappaṭipanno sāmīcippaṭipanno yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā esa bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassa, sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno vimuttisampanno vimuttiñāṇadassanasampanno sattānaṃ sāro sattānaṃ maṇḍo sattānaṃ uddhāro sattānaṃ esikā 16 sattānaṃ surabhipasūnaṃ pujjo devānañca manussānañcāti saṅghānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
ยถา จ สีลานุสฺสติยํ วุตฺตํ ยานิ ตานิ สีลานิ อขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ อริยานิ อริยกนฺตานิ ภุชิสฺสานิ วิญฺญุปฺปสตฺถานิ อปรามฎฺฐานิ สมาธิสํวตฺตนิกานิ, อลงฺกาโร จ สีลํ อุตฺตมโงฺคปโสภณตาย, นิธานญฺจ สีลํ สพฺพโทภคฺคสมติกฺกมนเฎฺฐน , สิปฺปญฺจ สีลํ อกฺขณเวธิตาย, เวลา จ สีลํ อนติกฺกมนเฎฺฐน, ธญฺญญฺจ สีลํ ทลิโทฺทปเจฺฉทนเฎฺฐน 17, อาทาโส จ สีลํ ธมฺมโวโลกนตาย, ปาสาโท จ สีลํ โวโลกนเฎฺฐน, สพฺพภูมานุปริวตฺติ จ สีลํ อมตปริโยสานนฺติ สีลานุสฺสติยา เอตํ เววจนํฯ
Yathā ca sīlānussatiyaṃ vuttaṃ yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni ariyāni ariyakantāni bhujissāni viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaṃvattanikāni, alaṅkāro ca sīlaṃ uttamaṅgopasobhaṇatāya, nidhānañca sīlaṃ sabbadobhaggasamatikkamanaṭṭhena , sippañca sīlaṃ akkhaṇavedhitāya, velā ca sīlaṃ anatikkamanaṭṭhena, dhaññañca sīlaṃ daliddopacchedanaṭṭhena 18, ādāso ca sīlaṃ dhammavolokanatāya, pāsādo ca sīlaṃ volokanaṭṭhena, sabbabhūmānuparivatti ca sīlaṃ amatapariyosānanti sīlānussatiyā etaṃ vevacanaṃ.
ยถา จ จาคานุสฺสติยํ วุตฺตํ ยสฺมิํ สมเย อริยสาวโก อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโตติ จาคานุสฺสติยา เอตํ เววจนํฯ เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน ‘‘เววจนานิ พหูนี’’ติฯ
Yathā ca cāgānussatiyaṃ vuttaṃ yasmiṃ samaye ariyasāvako agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgaratoti cāgānussatiyā etaṃ vevacanaṃ. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘vevacanāni bahūnī’’ti.
นิยุโตฺต เววจโน หาโรฯ
Niyutto vevacano hāro.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควณฺณนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติปฺปกรณ-ฎีกา • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควณฺณนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ขุทฺทกนิกาย (ฎีกา) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī / ๑๐. เววจนหารวิภงฺควิภาวนา • 10. Vevacanahāravibhaṅgavibhāvanā
