| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
१०. विभङ्गसुत्तं
10. Vibhaṅgasuttaṃ
८३२. ‘‘चत्तारोमे, भिक्खवे, इद्धिपादा भाविता बहुलीकता महप्फला होन्ति महानिसंसा’’।
832. ‘‘Cattārome, bhikkhave, iddhipādā bhāvitā bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṃsā’’.
‘‘कथं भाविता च, भिक्खवे, चत्तारो इद्धिपादा कथं बहुलीकता महप्फला होन्ति महानिसंसा? इध, भिक्खवे , भिक्खु छन्दसमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतं इद्धिपादं भावेति – ‘इति मे छन्दो न च अतिलीनो भविस्सति, न च अतिप्पग्गहितो भविस्सति, न च अज्झत्तं संखित्तो भविस्सति, न च बहिद्धा विक्खित्तो भविस्सति’। पच्छापुरेसञ्ञी च विहरति – ‘यथा पुरे तथा पच्छा, यथा पच्छा तथा पुरे; यथा अधो तथा उद्धं, यथा उद्धं तथा अधो; यथा दिवा तथा रत्तिं यथा रत्तिं तथा दिवा’। इति विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति। वीरियसमाधि…पे॰… चित्तसमाधि…पे॰… वीमंसासमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतं इद्धिपादं भावेति – ‘इति मे वीमंसा न च अतिलीना भविस्सति, न च अतिप्पग्गहिता भविस्सति, न च अज्झत्तं संखित्ता भविस्सति, न च बहिद्धा विक्खित्ता भविस्सति’। पच्छापुरेसञ्ञी च विहरति – ‘यथा पुरे तथा पच्छा, यथा पच्छा तथा पुरे; यथा अधो तथा उद्धं, यथा उद्धं तथा अधो; यथा दिवा तथा रत्तिं, यथा रत्तिं तथा दिवा’। इति विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति।
‘‘Kathaṃ bhāvitā ca, bhikkhave, cattāro iddhipādā kathaṃ bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṃsā? Idha, bhikkhave , bhikkhu chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti – ‘iti me chando na ca atilīno bhavissati, na ca atippaggahito bhavissati, na ca ajjhattaṃ saṃkhitto bhavissati, na ca bahiddhā vikkhitto bhavissati’. Pacchāpuresaññī ca viharati – ‘yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure; yathā adho tathā uddhaṃ, yathā uddhaṃ tathā adho; yathā divā tathā rattiṃ yathā rattiṃ tathā divā’. Iti vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti. Vīriyasamādhi…pe… cittasamādhi…pe… vīmaṃsāsamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti – ‘iti me vīmaṃsā na ca atilīnā bhavissati, na ca atippaggahitā bhavissati, na ca ajjhattaṃ saṃkhittā bhavissati, na ca bahiddhā vikkhittā bhavissati’. Pacchāpuresaññī ca viharati – ‘yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure; yathā adho tathā uddhaṃ, yathā uddhaṃ tathā adho; yathā divā tathā rattiṃ, yathā rattiṃ tathā divā’. Iti vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti.
‘‘कतमो च, भिक्खवे, अतिलीनो छन्दो? यो, भिक्खवे, छन्दो कोसज्जसहगतो कोसज्जसम्पयुत्तो – अयं वुच्चति, भिक्खवे, अतिलीनो छन्दो।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, atilīno chando? Yo, bhikkhave, chando kosajjasahagato kosajjasampayutto – ayaṃ vuccati, bhikkhave, atilīno chando.
‘‘कतमो च, भिक्खवे, अतिप्पग्गहितो छन्दो? यो, भिक्खवे, छन्दो उद्धच्चसहगतो उद्धच्चसम्पयुत्तो – अयं वुच्चति, भिक्खवे, अतिप्पग्गहितो छन्दो।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, atippaggahito chando? Yo, bhikkhave, chando uddhaccasahagato uddhaccasampayutto – ayaṃ vuccati, bhikkhave, atippaggahito chando.
‘‘कतमो च, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्तो छन्दो? यो, भिक्खवे, छन्दो थिनमिद्धसहगतो थिनमिद्धसम्पयुत्तो – अयं वुच्चति, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्तो छन्दो।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhitto chando? Yo, bhikkhave, chando thinamiddhasahagato thinamiddhasampayutto – ayaṃ vuccati, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhitto chando.
‘‘कतमो च, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्तो छन्दो? यो, भिक्खवे, छन्दो बहिद्धा पञ्च कामगुणे आरब्भ अनुविक्खित्तो अनुविसटो – अयं वुच्चति, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्तो छन्दो।
‘‘Katamo ca, bhikkhave, bahiddhā vikkhitto chando? Yo, bhikkhave, chando bahiddhā pañca kāmaguṇe ārabbha anuvikkhitto anuvisaṭo – ayaṃ vuccati, bhikkhave, bahiddhā vikkhitto chando.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु पच्छापुरेसञ्ञी च विहरति – यथा पुरे तथा पच्छा, यथा पच्छा तथा पुरे? इध , भिक्खवे, भिक्खुनो पच्छापुरेसञ्ञा सुग्गहिता होति सुमनसिकता सूपधारिता सुप्पटिविद्धा पञ्ञाय। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु पच्छापुरेसञ्ञी च विहरति – यथा पुरे तथा पच्छा, यथा पच्छा तथा पुरे।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu pacchāpuresaññī ca viharati – yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure? Idha , bhikkhave, bhikkhuno pacchāpuresaññā suggahitā hoti sumanasikatā sūpadhāritā suppaṭividdhā paññāya. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu pacchāpuresaññī ca viharati – yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure.
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु यथा अधो तथा उद्धं, यथा उद्धं तथा अधो विहरति? इध, भिक्खवे, भिक्खु इममेव कायं उद्धं पादतला अधो केसमत्थका तचपरियन्तं पूरं नानप्पकारस्स असुचिनो पच्चवेक्खति – ‘अत्थि इमस्मिं काये केसा लोमा नखा दन्ता तचो मंसं न्हारु अट्ठि अट्ठिमिञ्जं वक्कं हदयं यकनं किलोमकं पिहकं पप्फासं अन्तं अन्तगुणं उदरियं करीसं पित्तं सेम्हं पुब्बो लोहितं सेदो मेदो अस्सु वसा खेळो सिङ्घाणिका लसिका मुत्त’न्ति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु यथा अधो तथा उद्धं, यथा उद्धं तथा अधो विहरति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu yathā adho tathā uddhaṃ, yathā uddhaṃ tathā adho viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā mutta’nti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu yathā adho tathā uddhaṃ, yathā uddhaṃ tathā adho viharati.
‘‘कथञ्च , भिक्खवे, भिक्खु यथा दिवा तथा रत्तिं, यथा रत्तिं तथा दिवा विहरति? इध, भिक्खवे, भिक्खु येहि आकारेहि येहि लिङ्गेहि येहि निमित्तेहि दिवा छन्दसमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतं इद्धिपादं भावेति, सो तेहि आकारेहि तेहि लिङ्गेहि तेहि निमित्तेहि रत्तिं छन्दसमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतं इद्धिपादं भावेति; येहि वा पन आकारेहि येहि लिङ्गेहि येहि निमित्तेहि रत्तिं छन्दसमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतं इद्धिपादं भावेति, सो तेहि आकारेहि तेहि लिङ्गेहि तेहि निमित्तेहि दिवा छन्दसमाधिप्पधानसङ्खारसमन्नागतं इद्धिपादं भावेति। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु यथा दिवा तथा रत्तिं, यथा रत्तिं तथा दिवा विहरति।
‘‘Kathañca , bhikkhave, bhikkhu yathā divā tathā rattiṃ, yathā rattiṃ tathā divā viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu yehi ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi divā chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti, so tehi ākārehi tehi liṅgehi tehi nimittehi rattiṃ chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti; yehi vā pana ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi rattiṃ chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti, so tehi ākārehi tehi liṅgehi tehi nimittehi divā chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu yathā divā tathā rattiṃ, yathā rattiṃ tathā divā viharati.
‘‘कथञ्च , भिक्खवे, भिक्खु विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो आलोकसञ्ञा सुग्गहिता होति दिवासञ्ञा स्वाधिट्ठिता। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति।
‘‘Kathañca , bhikkhave, bhikkhu vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti? Idha, bhikkhave, bhikkhuno ālokasaññā suggahitā hoti divāsaññā svādhiṭṭhitā. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti.
‘‘कतमञ्च , भिक्खवे, अतिलीनं वीरियं? यं, भिक्खवे, वीरियं कोसज्जसहगतं कोसज्जसम्पयुत्तं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, अतिलीनं वीरियं।
‘‘Katamañca , bhikkhave, atilīnaṃ vīriyaṃ? Yaṃ, bhikkhave, vīriyaṃ kosajjasahagataṃ kosajjasampayuttaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, atilīnaṃ vīriyaṃ.
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, अतिप्पग्गहितं वीरियं? यं, भिक्खवे, वीरियं उद्धच्चसहगतं उद्धच्चसम्पयुत्तं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, अतिप्पग्गहितं वीरियं।
‘‘Katamañca, bhikkhave, atippaggahitaṃ vīriyaṃ? Yaṃ, bhikkhave, vīriyaṃ uddhaccasahagataṃ uddhaccasampayuttaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, atippaggahitaṃ vīriyaṃ.
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्तं वीरियं? यं, भिक्खवे, वीरियं थिनमिद्धसहगतं थिनमिद्धसम्पयुत्तं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्तं वीरियं।
‘‘Katamañca, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhittaṃ vīriyaṃ? Yaṃ, bhikkhave, vīriyaṃ thinamiddhasahagataṃ thinamiddhasampayuttaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhittaṃ vīriyaṃ.
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्तं वीरियं? यं, भिक्खवे, वीरियं बहिद्धा पञ्च कामगुणे आरब्भ अनुविक्खित्तं अनुविसटं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्तं वीरियं…पे॰…।
‘‘Katamañca, bhikkhave, bahiddhā vikkhittaṃ vīriyaṃ? Yaṃ, bhikkhave, vīriyaṃ bahiddhā pañca kāmaguṇe ārabbha anuvikkhittaṃ anuvisaṭaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, bahiddhā vikkhittaṃ vīriyaṃ…pe….
‘‘कथञ्च, भिक्खवे, भिक्खु विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति ? इध, भिक्खवे, भिक्खुनो आलोकसञ्ञा सुग्गहिता होति दिवासञ्ञा स्वाधिट्ठिता। एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति।
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti ? Idha, bhikkhave, bhikkhuno ālokasaññā suggahitā hoti divāsaññā svādhiṭṭhitā. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti.
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, अतिलीनं चित्तं? यं, भिक्खवे, चित्तं कोसज्जसहगतं कोसज्जसम्पयुत्तं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, अतिलीनं चित्तं।
‘‘Katamañca, bhikkhave, atilīnaṃ cittaṃ? Yaṃ, bhikkhave, cittaṃ kosajjasahagataṃ kosajjasampayuttaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, atilīnaṃ cittaṃ.
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, अतिप्पग्गहितं चित्तं? यं, भिक्खवे, चित्तं उद्धच्चसहगतं उद्धच्चसम्पयुत्तं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, अतिप्पग्गहितं चित्तं।
‘‘Katamañca, bhikkhave, atippaggahitaṃ cittaṃ? Yaṃ, bhikkhave, cittaṃ uddhaccasahagataṃ uddhaccasampayuttaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, atippaggahitaṃ cittaṃ.
‘‘कतमञ्च, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्तं चित्तं? यं, भिक्खवे, चित्तं थिनमिद्धसहगतं थिनमिद्धसम्पयुत्तं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्तं चित्तं।
‘‘Katamañca, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhittaṃ cittaṃ? Yaṃ, bhikkhave, cittaṃ thinamiddhasahagataṃ thinamiddhasampayuttaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhittaṃ cittaṃ.
‘‘कतमञ्च , भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्तं चित्तं? यं, भिक्खवे, चित्तं बहिद्धा पञ्च कामगुणे आरब्भ अनुविक्खित्तं अनुविसटं – इदं वुच्चति, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्तं चित्तं…पे॰… एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति।
‘‘Katamañca , bhikkhave, bahiddhā vikkhittaṃ cittaṃ? Yaṃ, bhikkhave, cittaṃ bahiddhā pañca kāmaguṇe ārabbha anuvikkhittaṃ anuvisaṭaṃ – idaṃ vuccati, bhikkhave, bahiddhā vikkhittaṃ cittaṃ…pe… evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti.
‘‘कतमा च, भिक्खवे, अतिलीना वीमंसा? या, भिक्खवे, वीमंसा कोसज्जसहगता कोसज्जसम्पयुत्ता – अयं वुच्चति, भिक्खवे, अतिलीना वीमंसा।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, atilīnā vīmaṃsā? Yā, bhikkhave, vīmaṃsā kosajjasahagatā kosajjasampayuttā – ayaṃ vuccati, bhikkhave, atilīnā vīmaṃsā.
‘‘कतमा च, भिक्खवे, अतिप्पग्गहिता वीमंसा? या, भिक्खवे, वीमंसा उद्धच्चसहगता उद्धच्चसम्पयुत्ता – अयं वुच्चति, भिक्खवे, अतिप्पग्गहिता वीमंसा।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, atippaggahitā vīmaṃsā? Yā, bhikkhave, vīmaṃsā uddhaccasahagatā uddhaccasampayuttā – ayaṃ vuccati, bhikkhave, atippaggahitā vīmaṃsā.
‘‘कतमा च, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्ता वीमंसा? या, भिक्खवे, वीमंसा थिनमिद्धसहगता थिनमिद्धसम्पयुत्ता – अयं वुच्चति, भिक्खवे, अज्झत्तं संखित्ता वीमंसा।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhittā vīmaṃsā? Yā, bhikkhave, vīmaṃsā thinamiddhasahagatā thinamiddhasampayuttā – ayaṃ vuccati, bhikkhave, ajjhattaṃ saṃkhittā vīmaṃsā.
‘‘कतमा च, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्ता वीमंसा? या, भिक्खवे, वीमंसा बहिद्धा पञ्च कामगुणे आरब्भ अनुविक्खित्ता अनुविसटा – अयं वुच्चति, भिक्खवे, बहिद्धा विक्खित्ता वीमंसा…पे॰… एवं खो, भिक्खवे, भिक्खु विवटेन चेतसा अपरियोनद्धेन सप्पभासं चित्तं भावेति। एवं भाविता खो, भिक्खवे, चत्तारो इद्धिपादा एवं बहुलीकता महप्फला होन्ति महानिसंसा।
‘‘Katamā ca, bhikkhave, bahiddhā vikkhittā vīmaṃsā? Yā, bhikkhave, vīmaṃsā bahiddhā pañca kāmaguṇe ārabbha anuvikkhittā anuvisaṭā – ayaṃ vuccati, bhikkhave, bahiddhā vikkhittā vīmaṃsā…pe… evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti. Evaṃ bhāvitā kho, bhikkhave, cattāro iddhipādā evaṃ bahulīkatā mahapphalā honti mahānisaṃsā.
‘‘एवं भावितेसु खो, भिक्खवे, भिक्खु चतूसु इद्धिपादेसु एवं बहुलीकतेसु, अनेकविहितं इद्धिविधं पच्चनुभोति – एकोपि हुत्वा बहुधा होति, बहुधापि हुत्वा एको होति…पे॰… याव ब्रह्मलोकापि कायेन वसं वत्तेति। एवं भावितेसु खो, भिक्खवे, भिक्खु चतूसु इद्धिपादेसु एवं बहुलीकतेसु, आसवानं खया अनासवं चेतोविमुत्तिं पञ्ञाविमुत्तिं दिट्ठेव धम्मे सयं अभिञ्ञा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरती’’ति। दसमं।
‘‘Evaṃ bhāvitesu kho, bhikkhave, bhikkhu catūsu iddhipādesu evaṃ bahulīkatesu, anekavihitaṃ iddhividhaṃ paccanubhoti – ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hoti…pe… yāva brahmalokāpi kāyena vasaṃ vatteti. Evaṃ bhāvitesu kho, bhikkhave, bhikkhu catūsu iddhipādesu evaṃ bahulīkatesu, āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’’ti. Dasamaṃ.
पासादकम्पनवग्गो दुतियो।
Pāsādakampanavaggo dutiyo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
पुब्बं महप्फलं छन्दं, मोग्गल्लानञ्च उण्णाभं।
Pubbaṃ mahapphalaṃ chandaṃ, moggallānañca uṇṇābhaṃ;
द्वे समणब्राह्मणा भिक्खु, देसना विभङ्गेन चाति॥
Dve samaṇabrāhmaṇā bhikkhu, desanā vibhaṅgena cāti.
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १०. विभङ्गसुत्तवण्णना • 10. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / १०. विभङ्गसुत्तवण्णना • 10. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā
