| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
២. វិភង្គសុត្តវណ្ណនា
2. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā
២. ទុតិយេបីតិ ទុតិយសុត្តេបិ។ បិ-សទ្ទេន តទញ្ញេសុ សុត្តេសុបីតិ អត្ថោ។ ‘‘វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តា ឯវា’’តិ វត្វាបិ តទេកទេសំ ឥធ វិនិយោគក្ខមំ ទស្សេតុំ ‘‘យថា ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តន្តិ មូលំ។ វិត្ថារទេសនន្តិ ‘‘វិភជិស្សាមី’’តិ បទស្ស អត្ថស្ស ទស្សនវសេន បវត្តំ វិភង្គទេសនំ។ ឧទ្ទេសទេសនា បឋមសុត្តេ អនុលោមទេសនាសទិសាវ។ បុន វដ្ដវិវដ្ដំ ទស្សេន្តោតិ ‘‘ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ’’តិអាទិនា បវត្តិំ និវត្តិញ្ច ទស្សេន្តោ។ បឋមំ ឧទ្ទេសវសេន វិភជនវសេន វិវដ្ដំ ទស្សិតំ, តតោ ឯវ ព្យតិរេកនយេន វិវដ្ដម្បិ ទស្សិតមេវ ហោតីតិ បុនគ្គហណំ។
2.Dutiyepīti dutiyasuttepi. Pi-saddena tadaññesu suttesupīti attho. ‘‘Visuddhimagge vuttā evā’’ti vatvāpi tadekadesaṃ idha viniyogakkhamaṃ dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tanti mūlaṃ. Vitthāradesananti ‘‘vibhajissāmī’’ti padassa atthassa dassanavasena pavattaṃ vibhaṅgadesanaṃ. Uddesadesanā paṭhamasutte anulomadesanāsadisāva. Puna vaṭṭavivaṭṭaṃ dassentoti ‘‘iti kho, bhikkhave’’tiādinā pavattiṃ nivattiñca dassento. Paṭhamaṃ uddesavasena vibhajanavasena vivaṭṭaṃ dassitaṃ, tato eva byatirekanayena vivaṭṭampi dassitameva hotīti punaggahaṇaṃ.
តេសំ តេសំ សត្តានន្តិ ឥទំ កិញ្ចិ បការតោ អនាមសិត្វា សព្ពេបិ សត្តេ សាមញ្ញតោ ព្យាបេត្វា គហណន្តិ អាហ ‘‘សង្ខេបតោ…បេ.… និទ្ទេសោ’’តិ។ គតិជាតិវសេនាតិ បញ្ចគតិវសេន, តត្ថាបិ ឯកេកាយ គតិយា ខត្តិយាទិភុម្មទេវាទិហត្ថិអាទិជាតិវសេន ច។ ‘‘ចិត្តំ មនោ’’តិអាទីសុ វិយ កិច្ចវិសេសំ, ‘‘មានស’’ន្តិអាទីសុ វិយ សមានេ អត្ថេ សទ្ទវិសេសំ, ‘‘បណ្ឌរ’’ន្តិអាទីសុ វិយ គុណវិសេសំ, ‘‘ចេតសិកំ ហទយ’’ន្តិអាទីសុ វិយ និស្សយវិសេសំ, ‘‘ចិត្តស្ស ឋិតី’’តិអាទីសុ វិយ អញ្ញស្ស អវត្ថាភាវវិសេសំ, ‘‘អលុព្ភនា’’តិអាទីសុ វិយ អញ្ញស្ស កិរិយាភាវវិសេសំ, ‘‘អលុព្ភិតត្ត’’ន្តិអាទីសុ វិយ អញ្ញស្ស អភាវតាវិសេសន្តិ ឯវមាទិកំ អនបេក្ខិត្វា ធម្មមត្តំ វា ទីបនា សភាវនិទ្ទេសោ។ ជិណ្ណស្ស ជីរណវសេន បវត្តនាការោ ជីរណតាតិ អាហ ‘‘អាការនិទ្ទេសោ’’តិ។
Tesaṃtesaṃ sattānanti idaṃ kiñci pakārato anāmasitvā sabbepi satte sāmaññato byāpetvā gahaṇanti āha ‘‘saṅkhepato…pe… niddeso’’ti. Gatijātivasenāti pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. ‘‘Cittaṃ mano’’tiādīsu viya kiccavisesaṃ, ‘‘mānasa’’ntiādīsu viya samāne atthe saddavisesaṃ, ‘‘paṇḍara’’ntiādīsu viya guṇavisesaṃ, ‘‘cetasikaṃ hadaya’’ntiādīsu viya nissayavisesaṃ, ‘‘cittassa ṭhitī’’tiādīsu viya aññassa avatthābhāvavisesaṃ, ‘‘alubbhanā’’tiādīsu viya aññassa kiriyābhāvavisesaṃ, ‘‘alubbhitatta’’ntiādīsu viya aññassa abhāvatāvisesanti evamādikaṃ anapekkhitvā dhammamattaṃ vā dīpanā sabhāvaniddeso. Jiṇṇassa jīraṇavasena pavattanākāro jīraṇatāti āha ‘‘ākāraniddeso’’ti.
កាលាតិក្កមេ កិច្ចនិទ្ទេសាតិ កលលកាលតោ បភុតិ បុរិមរូបានំ ជរាបត្តក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានានិ បច្ឆិមរូបានិ បរិបក្ករូបានុរូបានិ បរិណតបរិណតានិ ឧប្បជ្ជន្តីតិ អនុក្កមេន សុបរិណតរូបានំ បរិបាកកាលេ ឧប្បជ្ជមានានិ ខណ្ឌិច្ចាទិសភាវានិ ឧប្បជ្ជន្តីតិ ‘‘ខណ្ឌិច្ច’’ន្តិអាទយោ កាលាតិក្កមេ ជរាយ កិច្ចនិទ្ទេសា។ បកតិនិទ្ទេសាតិ ផលវិបច្ចនបកតិយា និទ្ទេសា, ជរាយ វា បាបុណិតព្ពផលមេវ បកតិ, តស្សា និទ្ទេសា, ន ច ខណ្ឌិច្ចាទីនេវ ជរាតិ ឧទកាទិគតមគ្គេសុ តិណរុក្ខសំភគ្គតាទយោ វិយ បរិបាកគតមគ្គសង្ខាតេសុ បរិបុណ្ណរូបេសុ លព្ភមានា ខណ្ឌិច្ចាទយោ ជរាយ គតមគ្គាឥច្ចេវ វេទិតព្ពា, ន ជរាតិ។
Kālātikkame kiccaniddesāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjantīti ‘‘khaṇḍicca’’ntiādayo kālātikkame jarāya kiccaniddesā. Pakatiniddesāti phalavipaccanapakatiyā niddesā, jarāya vā pāpuṇitabbaphalameva pakati, tassā niddesā, na ca khaṇḍiccādīneva jarāti udakādigatamaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripuṇṇarūpesu labbhamānā khaṇḍiccādayo jarāya gatamaggāicceva veditabbā, na jarāti.
យស្មា ជរំ បត្តស្ស អាយុ ហាយតិ, ឥន្ទ្រិយានិ ជជ្ជរានិ ហោន្តីតិ អាយុហានាទយោ បកតិនិទ្ទេសា, តស្មា វុត្តំ ‘‘បច្ឆិមា ទ្វេ បកតិនិទ្ទេសា’’តិ។ តេនាហ ‘‘ឥមេហិ បនា’’តិអាទិ។
Yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, indriyāni jajjarāni hontīti āyuhānādayo pakatiniddesā, tasmā vuttaṃ ‘‘pacchimā dve pakatiniddesā’’ti. Tenāha ‘‘imehi panā’’tiādi.
អវិញ្ញាយមានន្តរត្តា អវីចិជរា មណិអាទីសុ មន្ទទសកាទីសុ ឯកេកទសកេសុ ច ខណេ ខណេ ជិណ្ណវិការាទីនំ ទុវិញ្ញេយ្យត្តា។ តតោ អញ្ញេសូតិ មណិអាទិតោ អញ្ញេសុ អហិច្ឆត្តកាទីសុ, បាណីនំ ឯកភវបរិយាបន្នេ សកលអាយុស្មិំ គហិតតរុណយុវាជរាកាលេសុ, ឯកទ្វិត្តិទិវសាតិក្កមេសុ បុប្ផាទីសុ វាតិ អត្ថោ។ តត្ថ ហិ ជរាវិសេសស្ស សុវិញ្ញេយ្យត្តា សវីចិជរា នាម។
Aviññāyamānantarattā avīcijarā maṇiādīsu mandadasakādīsu ekekadasakesu ca khaṇe khaṇe jiṇṇavikārādīnaṃ duviññeyyattā. Tato aññesūti maṇiādito aññesu ahicchattakādīsu, pāṇīnaṃ ekabhavapariyāpanne sakalaāyusmiṃ gahitataruṇayuvājarākālesu, ekadvittidivasātikkamesu pupphādīsu vāti attho. Tattha hi jarāvisesassa suviññeyyattā savīcijarā nāma.
ចវនកវសេនាតិ ចវនកានំ ខន្ធានំ វសេន។ ឯកចតុបញ្ចក្ខន្ធាយ ចុតិយា ចវនមេវ ចវនតាតិ អាហ ‘‘ភាវវចនេន លក្ខណនិទស្សន’’ន្តិ, បាឡិយំ ‘‘ចុតី’’តិ វុត្តស្ស មរណស្ស សភាវទស្សនន្តិ អត្ថោ។ ភង្គុប្បត្តិ ភិជ្ជមានតា។ តេន ‘‘ភេទោ’’តិ ឥមិនា ខន្ធានំ ភិជ្ជមានតា ភេទសមង្គិតា វុត្តាតិ ទស្សេតិ។ ឋានាភាវបរិទីបនន្តិ កេនចិបិ អាការេន អវដ្ឋានាភាវទីបនំ។ ឃដស្សេវាតិ ហិ វិសទិសូទាហរណំ។ យថា ឃដេ ភិន្នេ កបាលាទិអវយវសេសោ លព្ភតិ, ន ឯវំ ចុតិក្ខន្ធេសុ ភង្គេសុ, ន កោចិ វិសេសោ តិដ្ឋតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘អន្តរធាន’’ន្តិ វុត្តំ។ មច្ចុសង្ខាតំ មរណន្តិ មច្ចុសញ្ញិតំ មរណំ។ ‘‘កាលមរណ’’ន្តិ វទន្តិ។ សន្តានស្ស អច្ចន្តសមុច្ឆេទភូតំ ខីណាសវានំ មរណំ សមុច្ឆេទមរណំ។ អាទិ-សទ្ទេន ខណិកមរណំ សង្គណ្ហាតិ។ តស្ស កិរិយាតិ អន្តកស្ស កិរិយា, យា លោកេ វុច្ចតិ ‘‘មច្ចូ’’តិ, មរណន្តិ អត្ថោ។ ចវនកាលោ ឯវ វា អនតិក្កមនីយត្តា វិសេសេន កាលោតិ វុត្តោតិ តស្ស កិរិយា អត្ថតោ ចុតិក្ខន្ធានំ ភេទបវត្តិយេវ។ ‘‘មច្ចុ មរណ’’ន្តិ វា ឯត្ថ សមាសំ អកត្វា យោ ‘‘មច្ចូ’’តិ វុច្ចតិ ភេទោ, តមេវ មរណំ ‘‘បាណចាគោ’’តិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Cavanakavasenāti cavanakānaṃ khandhānaṃ vasena. Ekacatupañcakkhandhāya cutiyā cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanena lakkhaṇanidassana’’nti, pāḷiyaṃ ‘‘cutī’’ti vuttassa maraṇassa sabhāvadassananti attho. Bhaṅguppatti bhijjamānatā. Tena ‘‘bhedo’’ti iminā khandhānaṃ bhijjamānatā bhedasamaṅgitā vuttāti dasseti. Ṭhānābhāvaparidīpananti kenacipi ākārena avaṭṭhānābhāvadīpanaṃ. Ghaṭassevāti hi visadisūdāharaṇaṃ. Yathā ghaṭe bhinne kapālādiavayavaseso labbhati, na evaṃ cutikkhandhesu bhaṅgesu, na koci viseso tiṭṭhatīti dassetuṃ ‘‘antaradhāna’’nti vuttaṃ. Maccusaṅkhātaṃ maraṇanti maccusaññitaṃ maraṇaṃ. ‘‘Kālamaraṇa’’nti vadanti. Santānassa accantasamucchedabhūtaṃ khīṇāsavānaṃ maraṇaṃ samucchedamaraṇaṃ. Ādi-saddena khaṇikamaraṇaṃ saṅgaṇhāti. Tassa kiriyāti antakassa kiriyā, yā loke vuccati ‘‘maccū’’ti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedapavattiyeva. ‘‘Maccu maraṇa’’nti vā ettha samāsaṃ akatvā yo ‘‘maccū’’ti vuccati bhedo, tameva maraṇaṃ ‘‘pāṇacāgo’’ti evamettha attho daṭṭhabbo.
ចតុវោការវសេនាតិ ចតុវោការភវវសេន។ តត្ថ ហិ រូបកាយសញ្ញិតោ កឡេវរោ នត្ថិ, យំ និក្ខិបេយ្យ។ កិញ្ចាបិ ឯកវោការភវេបិ កឡេវរនិក្ខេបោ នត្ថិ, រូបកាយស្ស បន តត្ថ អត្ថិតាមត្តំ គហេត្វា ‘‘ឯកវោការវសេន កឡេវរស្ស និក្ខេបោ’’តិ វុត្តោ។ ចតុវោការវសេន ចាតិ ច-សទ្ទេន ‘‘សេសទ្វយវសេន ខន្ធានំ ភេទោ’’តិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ សព្ពត្ថេវ ខន្ធភេទសព្ភាវតោ។ សេសទ្វយវសេនាតិ សេសភវទ្វយវសេនេវ កឡេវរស្ស និក្ខេបោ។ យទិបិ ឯកវោការភវេ រូបកាយោ វិជ្ជតិ, កឡេវរនិក្ខេបោ បន នត្ថីតិ ‘‘កឡេវរស្ស សព្ភាវតោ’’ឥច្ចេវ វុត្តំ។ យស្មា មនុស្សាទីសុ កឡេវរនិក្ខេបោ អត្ថិ, តស្មា មនុស្សាទីសុ កឡេវរស្ស និក្ខេបោតិ យោជនា។ កឡេវរំ និក្ខិបីយតិ ឯតេនាតិ មរណំ កឡេវរស្ស និក្ខេបោ។ ឯកតោ កត្វាតិ ឯកជ្ឈំ កត្វា, ឯកជ្ឈំ គហណមត្តេន។
Catuvokāravasenāti catuvokārabhavavasena. Tattha hi rūpakāyasaññito kaḷevaro natthi, yaṃ nikkhipeyya. Kiñcāpi ekavokārabhavepi kaḷevaranikkhepo natthi, rūpakāyassa pana tattha atthitāmattaṃ gahetvā ‘‘ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo’’ti vutto. Catuvokāravasena cāti ca-saddena ‘‘sesadvayavasena khandhānaṃ bhedo’’ti imamatthaṃ dasseti sabbattheva khandhabhedasabbhāvato. Sesadvayavasenāti sesabhavadvayavaseneva kaḷevarassa nikkhepo. Yadipi ekavokārabhave rūpakāyo vijjati, kaḷevaranikkhepo pana natthīti ‘‘kaḷevarassa sabbhāvato’’icceva vuttaṃ. Yasmā manussādīsu kaḷevaranikkhepo atthi, tasmā manussādīsu kaḷevarassa nikkhepoti yojanā. Kaḷevaraṃ nikkhipīyati etenāti maraṇaṃ kaḷevarassa nikkhepo. Ekato katvāti ekajjhaṃ katvā, ekajjhaṃ gahaṇamattena.
ជាយនដ្ឋេនាតិអាទិ អាយតនវសេន យោនិវសេន ច ទ្វីហិ បទេហិ សព្ពសត្តេ បរិយាទិយិត្វា បរិយាទិយិត្វា ជាតិំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ កេចិ បន ‘‘កត្តុភាវវសេន បទទ្វយំ វុត្ត’’ន្តិ វទន្តិ។ ‘‘តេសំ តេសំ សត្តានំ ជាតិ សញ្ជាតី’’តិ បន កត្តរិ សាមិនិទ្ទេសស្ស កតត្តា ឧភយត្ថាបិ ភាវនិទ្ទេសោ។ សម្បុណ្ណា ជាតិ សញ្ជាតិ។ បាកដា និព្ពត្តិ អភិនិព្ពត្តិ។ តេសំ តេសំ សត្តានំ…បេ.… អភិនិព្ពត្តីតិ សត្តវសេន បវត្តត្តា វោហារទេសនា។
Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘kattubhāvavasena padadvayaṃ vutta’’nti vadanti. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jāti sañjātī’’ti pana kattari sāminiddesassa katattā ubhayatthāpi bhāvaniddeso. Sampuṇṇā jāti sañjāti. Pākaṭā nibbatti abhinibbatti. Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattīti sattavasena pavattattā vohāradesanā.
តត្រ តត្រាតិ ឯកចតុវោការភវេសុ ទ្វិន្នំ សេសរូបធាតុយំ បដិសន្ធិក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានានំ បញ្ចន្នំ, កាមធាតុយំ វិកលាវិកលិន្ទ្រិយានំ វសេន សត្តន្នំ នវន្នំ ទសន្នំ បុន ទសន្នំ ឯកាទសន្នញ្ច អាយតនានំ វសេន សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ សន្តតិយន្តិ យេន កម្មុនា ខន្ធានំ បាតុភាវោ, តេន អភិសង្ខតសន្តតិយំ។ តញ្ច ខោ បដិសន្ធិក្ខណវសេន វេទិតព្ពំ។
Tatra tatrāti ekacatuvokārabhavesu dvinnaṃ sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyānaṃ vasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ puna dasannaṃ ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Santatiyanti yena kammunā khandhānaṃ pātubhāvo, tena abhisaṅkhatasantatiyaṃ. Tañca kho paṭisandhikkhaṇavasena veditabbaṃ.
កម្មំយេវ កម្មភវោ ‘‘ភវតិ ឯតស្មា ឧបបត្តិភវោ’’តិ កត្វា។ កម្មេន និយ្យាទិតអត្តភាវុបបត្តិវសេន ភវតីតិ ភវោ, តថា តថា និព្ពត្តវិបាកោ កដត្តារូបញ្ច។ អដ្ឋកថាយំ បន ‘‘ភវតីតិ កត្វា ភវោ’’តិ ឧបបត្តិភវស្ស វក្ខមានត្តា ‘‘កម្មំ ផលវោហារេន ភវោតិ វុត្ត’’ន្តិ កថិតំ។
Kammaṃyeva kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti katvā. Kammena niyyāditaattabhāvupapattivasena bhavatīti bhavo, tathā tathā nibbattavipāko kaṭattārūpañca. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘bhavatīti katvā bhavo’’ti upapattibhavassa vakkhamānattā ‘‘kammaṃ phalavohārena bhavoti vutta’’nti kathitaṃ.
ឧបាទិយន្តិ សត្តា ទឡ្ហគ្គាហំ គណ្ហន្តិ ឯតេន កិលេសកាមេន។ ន កេវលំ ឥធ ករណសាធនមេវ, អថ ខោ កត្តុសាធនម្បិ លព្ភតីតិ វុត្តំ ‘‘សយំ វា’’តិ។ តន្តិ វត្ថុកាមំ។ កាមោ ច សោ កាមនដ្ឋេន, ឧបាទានញ្ច ភុសមាទានដ្ឋេនាតិ កាមុបាទានំ។ ឯតន្តិ កាមុបាទានបទំ។ បុន ឯតន្តិ កាមុបាទានសង្ខាតំ។
Upādiyanti sattā daḷhaggāhaṃ gaṇhanti etena kilesakāmena. Na kevalaṃ idha karaṇasādhanameva, atha kho kattusādhanampi labbhatīti vuttaṃ ‘‘sayaṃ vā’’ti. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmo ca so kāmanaṭṭhena, upādānañca bhusamādānaṭṭhenāti kāmupādānaṃ. Etanti kāmupādānapadaṃ. Puna etanti kāmupādānasaṅkhātaṃ.
សស្សតោ អត្តាតិ ឥទំ បុរិមទិដ្ឋិំ ឧបាទិយមានំ ឧត្តរទិដ្ឋិំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ យថា ឯសា ទិដ្ឋិ ទឡ្ហីករណវសេន បុរិមំ ឧត្តរា ឧបាទិយតិ, ឯវំ ‘‘នត្ថិ ទិន្ន’’ន្តិអាទិកាបីតិ។ អត្តគ្គហណំ បន ‘‘អត្តវាទុបាទាន’’ន្តិ ឥទំ ន ទិដ្ឋុបាទានទស្សនន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ លោកោ ចាតិ អត្តគ្គហណវិនិមុត្តគ្គហណំ ទិដ្ឋុបាទានភូតំ ឥធ បុរិមទិដ្ឋិឧត្តរទិដ្ឋិវចនេហិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Sassatoattāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana ‘‘attavādupādāna’’nti idaṃ na diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttaggahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti daṭṭhabbaṃ.
យេន មិច្ឆាភិនិវេសេន គោសីលគោវតាទិំ សមាទិយតិ ចេវ អនុតិដ្ឋតិ ច, សោ គោសីលគោវតាទីនីតិ អធិប្បេតានិ។ តេនាហ ‘‘គោសីល…បេ.… សយមេវ ឧបាទានានី’’តិ។ អភិនិវេសតោតិ អភិនិវេសនតោ។
Yena micchābhinivesena gosīlagovatādiṃ samādiyati ceva anutiṭṭhati ca, so gosīlagovatādīnīti adhippetāni. Tenāha ‘‘gosīla…pe… sayameva upādānānī’’ti. Abhinivesatoti abhinivesanato.
អត្តវាទុបាទានន្តិ ‘‘អត្តា’’តិ វាទស្ស បញ្ញាបនស្ស គហណស្ស ការណភូតា ទិដ្ឋីតិ អត្ថោ។ អត្តវាទមត្តមេវាតិ អត្តស្ស អភាវា ‘‘អត្តា’’តិ ឥទំ វចនមត្តមេវ។ ឧបាទិយន្តិ ទឡ្ហំ គណ្ហន្តិ។
Attavādupādānanti ‘‘attā’’ti vādassa paññāpanassa gahaṇassa kāraṇabhūtā diṭṭhīti attho. Attavādamattamevāti attassa abhāvā ‘‘attā’’ti idaṃ vacanamattameva. Upādiyanti daḷhaṃ gaṇhanti.
ចក្ខុទ្វារាទីសុ បវត្តាយាតិ ឥទំ តណ្ហាយ រូបតណ្ហាទិភាវស្ស ការណវចនំ ឆទ្វារារម្មណិកធម្មានំ បដិនិយតារម្មណត្តា។ ជវនវីថិយា បវត្តាយាតិ ឥទំ តស្សា បវត្តិដ្ឋានទស្សនំ។ សភាវេនេវ ឧដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តស្ស វេឡុ វិយ និស្សយោ អហុត្វា ឱលុម្ភកភាវេន ភាវោ ឧបាទានស្ស បច្ចយភាវតោ អារម្មណម្បិ តំសទិសំ វុត្តំ។ រូបេតិ វិសយេ ភុម្មំ។ សា តិវិធា ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។ កាមតណ្ហា កាមស្សាទភាវេន បវត្តិយា។ ឯវំ អស្សាទេន្តីតិ សស្សតទិដ្ឋិយា សហជាតនិស្សយសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតាទិបច្ចយភូតាយ សំសដ្ឋត្តា និច្ចធុវសស្សតាភិនិវេសមុខេន អស្សាទេន្តី។ ភវសហគតា តណ្ហា ភវតណ្ហា។ ភវតិ តិដ្ឋតិ សព្ពកាលន្តិ ហិ ភវទិដ្ឋិ ភវោ ឧត្តរបទលោបេន, ភវស្សាទវសេន បវត្តិយា ច។ ឥមិនា នយេន វិភវតណ្ហាតិ ឯត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ វិភវតិ ឧច្ឆិជ្ជតិ វិនស្សតីតិ ឯវំ បវត្តា ទិដ្ឋិ វិភវោ ឧត្តរបទលោបេន។ ឯវំ តានិ អដ្ឋារសាតិ យា ឆ កាមតណ្ហា, ឆ ភវតណ្ហា, ឆ វិភវតណ្ហា វុត្តា, ឯតានិ អដ្ឋារស តណ្ហាវិចរិតានិ តណ្ហាបច្ចយោ។ អជ្ឈត្តន្តិ សកសន្តតិយំ។ ពហិទ្ធាតិ តតោ ពហិទ្ធា។ អតីតារម្មណានិ វា ហោន្តុ ឥតរារម្មណានិ វា, សយំ បន អតីតានិ ឆត្តិំស តណ្ហាវិចរិតានិ។ សេសបទទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ ‘‘អដ្ឋសតំ តណ្ហាវិចរិតានី’’តិអាទិនា សម្ពន្ធោ។ ឥទានិ អបរេនបិ បការេន អដ្ឋសតំ តណ្ហាវិចរិតានិ ទស្សេតុំ ‘‘អជ្ឈត្តិកស្សា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អជ្ឈត្តិកស្សាតិ អជ្ឈត្តិកខន្ធបញ្ចកំ។ ឧបយោគត្ថេ ហិ ឥទំ សាមិវចនំ។ ឧបាទាយាតិ គហេត្វា។ អស្មីតិ ហោតីតិ យទេតំ អជ្ឈត្តិកំ ខន្ធបញ្ចកំ ឧបាទាយ តណ្ហាមានទិដ្ឋិវសេន សមុទាយគ្គាហតោ អស្មីតិ គាហោ ហោតិ, តស្មិំ សតីតិ អត្ថោ។ ឥធ បន រូបាទិអារម្មណវសេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឥត្ថមស្មីតិ ហោតីតិ ខត្តិយាទីសុ ‘‘ឥទំបការោ អហ’’ន្តិ ឯវំ តណ្ហាមានទិដ្ឋិវសេន ហោតីតិ អត្ថោ។ ឥទំ តាវ អនុបនិធាយ គហណំ។
Cakkhudvārādīsu pavattāyāti idaṃ taṇhāya rūpataṇhādibhāvassa kāraṇavacanaṃ chadvārārammaṇikadhammānaṃ paṭiniyatārammaṇattā. Javanavīthiyā pavattāyāti idaṃ tassā pavattiṭṭhānadassanaṃ. Sabhāveneva uṭṭhātuṃ asakkontassa veḷu viya nissayo ahutvā olumbhakabhāvena bhāvo upādānassa paccayabhāvato ārammaṇampi taṃsadisaṃ vuttaṃ. Rūpeti visaye bhummaṃ. Sā tividhā hotīti sambandho. Kāmataṇhā kāmassādabhāvena pavattiyā. Evaṃ assādentīti sassatadiṭṭhiyā sahajātanissayasampayuttaatthiavigatādipaccayabhūtāya saṃsaṭṭhattā niccadhuvasassatābhinivesamukhena assādentī. Bhavasahagatā taṇhā bhavataṇhā. Bhavati tiṭṭhati sabbakālanti hi bhavadiṭṭhi bhavo uttarapadalopena, bhavassādavasena pavattiyā ca. Iminā nayena vibhavataṇhāti ettha attho veditabbo. Vibhavati ucchijjati vinassatīti evaṃ pavattā diṭṭhi vibhavo uttarapadalopena. Evaṃ tāni aṭṭhārasāti yā cha kāmataṇhā, cha bhavataṇhā, cha vibhavataṇhā vuttā, etāni aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni taṇhāpaccayo. Ajjhattanti sakasantatiyaṃ. Bahiddhāti tato bahiddhā. Atītārammaṇāni vā hontu itarārammaṇāni vā, sayaṃ pana atītāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni. Sesapadadvayepi eseva nayo. ‘‘Aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritānī’’tiādinā sambandho. Idāni aparenapi pakārena aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni dassetuṃ ‘‘ajjhattikassā’’tiādimāha. Tattha ajjhattikassāti ajjhattikakhandhapañcakaṃ. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Upādāyāti gahetvā. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samudāyaggāhato asmīti gāho hoti, tasmiṃ satīti attho. Idha pana rūpādiārammaṇavasena attho veditabbo. Itthamasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti attho. Idaṃ tāva anupanidhāya gahaṇaṃ.
ឯវមាទីនីតិ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘ឯវមស្មិ, អញ្ញថាស្មិ, អហំ ភវិស្សំ, ឥត្ថំ ភវិស្សំ, ឯវំ ភវិស្សំ, អញ្ញថា ភវិស្សំ, អសស្មិ, សតស្មិ, អហំ សិយំ, ឥត្ថំ សិយំ, ឯវំ សិយំ, អញ្ញថា សិយំ, អបាហំ សិយំ, អបាហំ ឥត្ថំ សិយំ, អបាហំ ឯវំ សិយំ, អបាហំ អញ្ញថា សិយ’’ន្តិ ឯតេសំ សង្គហោ។ ឧបនិធាយ គហណម្បិ ទុវិធំ សមតោ អសមតោ វាតិ តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឯវមស្មិ, អញ្ញថាស្មី’’តិ ច វុត្តំ។ តត្ថ ឯវមស្មីតិ ឥទំ សមតោ ឧបនិធាយ គហណំ, យថា អយំ ខត្តិយោ, ឯវំ អហមស្មីតិ អត្ថោ។ អញ្ញថាស្មីតិ ឥទំ បន អសមតោ គហណំ, យថាយំ ខត្តិយោ តតោ អញ្ញថា អហំ ហីនោ វា អធិកោ វាតិ អត្ថោ។ ឥមានិ តាវ បច្ចុប្បន្នវសេន ចត្តារិ តណ្ហាវិចរិតានិ។ ភវិស្សន្តិអាទីនិ បន ចត្តារិ អនាគតវសេន វុត្តានិ, តេសំ បុរិមចតុក្កេ វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អសស្មីតិ សស្សតោ អស្មិ, និច្ចស្សេតំ អធិវចនំ។ សតស្មីតិ អសស្សតោ អស្មិ, អនិច្ចស្សេតំ អធិវចនំ។ ឥតិ ឥមានិ ទ្វេ សស្សតុច្ឆេទវសេន វុត្តានិ។ ឥតោ បរានិ សិយន្តិអាទីនិ ចត្តារិ សំសយបរិវិតក្កវសេន វុត្តានិ, តានិ បុរិមចតុក្កេ វុត្តនយេន អត្ថតោ វេទិតព្ពានិ។ អបាហំ សិយន្តិអាទីនិ បន ចត្តារិ ‘‘អបិ នាមាហំ ភវេយ្យ’’ន្តិ ឯវំ បត្ថនាកប្បនវសេន វុត្តានិ, តានិបិ បុរិមចតុក្កេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។ ឯវមេតេសុ –
Evamādīnīti ādi-saddena ‘‘evamasmi, aññathāsmi, ahaṃ bhavissaṃ, itthaṃ bhavissaṃ, evaṃ bhavissaṃ, aññathā bhavissaṃ, asasmi, satasmi, ahaṃ siyaṃ, itthaṃ siyaṃ, evaṃ siyaṃ, aññathā siyaṃ, apāhaṃ siyaṃ, apāhaṃ itthaṃ siyaṃ, apāhaṃ evaṃ siyaṃ, apāhaṃ aññathā siya’’nti etesaṃ saṅgaho. Upanidhāya gahaṇampi duvidhaṃ samato asamato vāti taṃ dassetuṃ ‘‘evamasmi, aññathāsmī’’ti ca vuttaṃ. Tattha evamasmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, evaṃ ahamasmīti attho. Aññathāsmīti idaṃ pana asamato gahaṇaṃ, yathāyaṃ khattiyo tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Imāni tāva paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni, tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti sassato asmi, niccassetaṃ adhivacanaṃ. Satasmīti asassato asmi, aniccassetaṃ adhivacanaṃ. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni pana cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tānipi purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni. Evametesu –
ទ្វេ ទិដ្ឋិសីសា ចត្តារោ, សុទ្ធសីសា សីសមូលកា;
Dve diṭṭhisīsā cattāro, suddhasīsā sīsamūlakā;
តយោ តយោតិ ឯតានិ, អដ្ឋារស វិភាវយេ។
Tayo tayoti etāni, aṭṭhārasa vibhāvaye.
ឯតេ ហិ សស្សតុច្ឆេទវសេន វុត្តា ទ្វេ ទិដ្ឋិសីសា នាម, ‘‘អស្មិ, ភវិស្សំ សិយំ, អបាហំ សិយ’’ន្តិ ឯតេ ចត្តារោ សុទ្ធសីសា នាម, ‘‘ឥត្ថមស្មី’’តិអាទយោ តយោ តយោតិ ទ្វាទស សីសមូលកា នាមាតិ វេទិតព្ពំ។ ឥធ បាឡិយំ រូបារម្មណាទិវសេន តណ្ហា អាគតាតិ អាហ ‘‘អជ្ឈត្តិករូបាទិនិស្សិតានី’’តិ។ អដ្ឋារស តណ្ហាវិចរិតានីតិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ ឥមិនា អស្មីតិ ឥមិនា អភិសេកសេនាបច្ចាទិនា ‘‘ខត្តិយោ អហ’’ន្តិ មូលភាវតោ ‘‘អស្មី’’តិ ហោតិ។ សេសំ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ សង្គហេតិ តណ្ហាយ យថាវុត្តវិភាគស្ស សំខិបនវសេន សង្គណ្ហនេ ករិយមានេ។ ‘‘ឆយិមេ, ភិក្ខវេ, តណ្ហាកាយា’’តិអាទិ និទ្ទេសោ។ ‘‘រូបេ តណ្ហា រូបតណ្ហា’’តិអាទិ និទ្ទេសត្ថោ។ ‘‘កាមរាគភាវេនា’’តិអាទិកោ, ‘‘អជ្ឈត្តិកស្សុបាទាយា’’តិអាទិកោ ច និទ្ទេសវិត្ថារោ។ ‘‘រូបាទីសុ អារម្មណេសុ ឆឡេវា’’តិអាទិកោ សង្គហោ។
Ete hi sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, ‘‘asmi, bhavissaṃ siyaṃ, apāhaṃ siya’’nti ete cattāro suddhasīsā nāma, ‘‘itthamasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāmāti veditabbaṃ. Idha pāḷiyaṃ rūpārammaṇādivasena taṇhā āgatāti āha ‘‘ajjhattikarūpādinissitānī’’ti. Aṭṭhārasa taṇhāvicaritānīti ānetvā sambandho. Iminā asmīti iminā abhisekasenāpaccādinā ‘‘khattiyo aha’’nti mūlabhāvato ‘‘asmī’’ti hoti. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Saṅgaheti taṇhāya yathāvuttavibhāgassa saṃkhipanavasena saṅgaṇhane kariyamāne. ‘‘Chayime, bhikkhave, taṇhākāyā’’tiādi niddeso. ‘‘Rūpe taṇhā rūpataṇhā’’tiādi niddesattho. ‘‘Kāmarāgabhāvenā’’tiādiko, ‘‘ajjhattikassupādāyā’’tiādiko ca niddesavitthāro. ‘‘Rūpādīsu ārammaṇesu chaḷevā’’tiādiko saṅgaho.
យស្មា ចក្ខុទ្វារាទីសុ ឯកេកស្មិំ ទ្វារេ ឧប្បជ្ជនកវិញ្ញាណានិ វិយ អនេកា ឯវ វេទនា, តស្មា តា រាសិវសេន ឯកជ្ឈំ គហេត្វា ‘‘ឆ វេទនាកាយា’’តិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘វេទនាសមូហា’’តិ។ និស្សយភាវេន ឧប្បត្តិទ្វារភាវេន នានាបច្ចយា ហោន្តិ ចក្ខុធាតុអាទយោ, តា កុច្ឆិនា ធារេន្តិយោ វិយ បោសេន្តិយោ វិយ ច ហោន្តីតិ តាសំ មាតុសទិសតា វុត្តា។ ចក្ខុសម្ផស្សហេតូតិ និស្សយាទិចក្ខុសម្ផស្សបច្ចយា។ អយន្តិ អយំ វេទនា ‘‘ចក្ខុសម្ផស្សជា វេទនា’’តិអាទិនា សាធារណតោ វុត្តា។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ វេទនាបទេ។ សព្ពសង្គាហិកាតិ កុសលាកុសលវិបាកកិរិយានំ វសេន សព្ពសង្គាហិកា។ ឯវំ វិភង្គេ អាគតនយេន សាធារណតោ វត្វាបិ ឥធាធិប្បេតវេទនមេវ ទស្សេតុំ ‘‘វិបាកវសេន បនា’’តិអាទិមាហ។ ចក្ខុម្ហិ សម្ផស្សោតិ ចក្ខុម្ហិ និស្សយភូតេ ឧប្បន្នផស្សោ។ ឯស នយោ សេសេសុ។ យស្មា ចក្ខាទីនិ វិសុទ្ធិមគ្គេ ខន្ធនិទ្ទេសេ លក្ខណាទិវិភាគតោ, អាយតននិទ្ទេសេ វិសេសតោ, សាមញ្ញតោ ច សទ្ទត្ថទស្សនាទិវសេន វិភាវិតានិ, តស្មា ‘‘យំ វត្តព្ពំ…បេ.… វុត្តមេវា’’តិ អាហ។
Yasmā cakkhudvārādīsu ekekasmiṃ dvāre uppajjanakaviññāṇāni viya anekā eva vedanā, tasmā tā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā ‘‘cha vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanāsamūhā’’ti. Nissayabhāvena uppattidvārabhāvena nānāpaccayā honti cakkhudhātuādayo, tā kucchinā dhārentiyo viya posentiyo viya ca hontīti tāsaṃ mātusadisatā vuttā. Cakkhusamphassahetūti nissayādicakkhusamphassapaccayā. Ayanti ayaṃ vedanā ‘‘cakkhusamphassajā vedanā’’tiādinā sādhāraṇato vuttā. Etthāti etasmiṃ vedanāpade. Sabbasaṅgāhikāti kusalākusalavipākakiriyānaṃ vasena sabbasaṅgāhikā. Evaṃ vibhaṅge āgatanayena sādhāraṇato vatvāpi idhādhippetavedanameva dassetuṃ ‘‘vipākavasena panā’’tiādimāha. Cakkhumhi samphassoti cakkhumhi nissayabhūte uppannaphasso. Esa nayo sesesu. Yasmā cakkhādīni visuddhimagge khandhaniddese lakkhaṇādivibhāgato, āyatananiddese visesato, sāmaññato ca saddatthadassanādivasena vibhāvitāni, tasmā ‘‘yaṃ vattabbaṃ…pe… vuttamevā’’ti āha.
នមនលក្ខណន្តិ អារម្មណាភិមុខំ ហុត្វា នមនសភាវំ តេន វិនា អប្បវត្តនតោ។ រុប្បនលក្ខណំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ វេទនាក្ខន្ធោ បន ឯកាវ វេទនា។ សព្ពទុព្ពលចិត្តានិ នាម បញ្ចវិញ្ញាណានិ ។ ននុ តត្ថ ជីវិតចិត្តដ្ឋិតិយោ ច សន្តីតិ? សច្ចំ, តាសំ បន កិច្ចំ ន តថា បាកដំ, យថា ចេតនាទីនន្តិ តេ ឯវេត្ថ បាឡិយំ ឧទ្ធដា។ យេន មហន្តបាតុភាវាទិនា ការណេន។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ មហាភូតនិទ្ទេសេ។ អញ្ញោ វិនិច្ឆយនយោតិ ‘‘វចនត្ថតោ កលាបតោ’’តិអាទិនា លក្ខណាទិនិច្ឆយតោ អញ្ញោ វិនិច្ឆយនយោ។ ននុ សោ ចតុធាតុវវត្ថានេ វុត្តោ, ន រូបក្ខន្ធនិទ្ទេសេតិ? តត្ថ វុត្តេបិ ‘‘ចតុធាតុវវត្ថានេ វុត្តានី’’តិ អតិទេសវសេន វុត្តត្តា ‘‘រូបក្ខន្ធនិទ្ទេសេ វុត្តោ’’តិ វុត្តំ។ ឧបាទាយាតិ បដិច្ច។ ភូតានិ ហិ បដិច្ច ឧប្បជ្ជមានំ ឧបាទារូបំ ‘‘តានិ គហេត្វា’’តិ វុត្តំ អវិស្សជ្ជនតោ។ និស្សាយាតិបិ ឯកេ តេសំ និស្សយបច្ចយភាវតោ។ បុព្ពកាលកិរិយា នាម ឯកំសតោ អបរកាលកិរិយាបេក្ខាតិ បាឋសេសេន អត្ថំ វទតិ។ វិភត្តិវិបល្លាសេន វិនា ឯវ អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘សមូហត្ថេ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ សមូហសម្ពន្ធេ សាមិនិទ្ទេសេន សមូហត្ថោ ទីបិតោតិ តំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សមូហំ ឧបាទាយា’’តិ។ ធម្មសង្គណិយំ (ធ. ស. ៥៨៤) អាគតនយេន ‘‘តេវីសតិវិធ’’ន្តិ វុត្តំ។ តត្ថ ហិ ហទយវត្ថុ ន និទ្ទិដ្ឋំ, ‘‘យំ រូបំ និស្សាយា’’តិ វា បដ្ឋានេ (បដ្ឋាន. ១.១.៨) អាគតត្តា ហទយវត្ថុម្បិ គហេត្វា ជាតិរូបភាវេន ឧបចយសន្តតិយោ ឯកតោ កត្វា ‘‘តេវីសតិវិធ’’ន្តិ វុត្តំ។
Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ hutvā namanasabhāvaṃ tena vinā appavattanato. Ruppanalakkhaṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Vedanākkhandho pana ekāva vedanā. Sabbadubbalacittāni nāma pañcaviññāṇāni . Nanu tattha jīvitacittaṭṭhitiyo ca santīti? Saccaṃ, tāsaṃ pana kiccaṃ na tathā pākaṭaṃ, yathā cetanādīnanti te evettha pāḷiyaṃ uddhaṭā. Yena mahantapātubhāvādinā kāraṇena. Etthāti etasmiṃ mahābhūtaniddese. Añño vinicchayanayoti ‘‘vacanatthato kalāpato’’tiādinā lakkhaṇādinicchayato añño vinicchayanayo. Nanu so catudhātuvavatthāne vutto, na rūpakkhandhaniddeseti? Tattha vuttepi ‘‘catudhātuvavatthāne vuttānī’’ti atidesavasena vuttattā ‘‘rūpakkhandhaniddese vutto’’ti vuttaṃ. Upādāyāti paṭicca. Bhūtāni hi paṭicca uppajjamānaṃ upādārūpaṃ ‘‘tāni gahetvā’’ti vuttaṃ avissajjanato. Nissāyātipi eke tesaṃ nissayapaccayabhāvato. Pubbakālakiriyā nāma ekaṃsato aparakālakiriyāpekkhāti pāṭhasesena atthaṃ vadati. Vibhattivipallāsena vinā eva atthaṃ dassetuṃ ‘‘samūhatthe vā’’tiādi vuttaṃ. Samūhasambandhe sāminiddesena samūhattho dīpitoti taṃ dassento āha ‘‘samūhaṃ upādāyā’’ti. Dhammasaṅgaṇiyaṃ (dha. sa. 584) āgatanayena ‘‘tevīsatividha’’nti vuttaṃ. Tattha hi hadayavatthu na niddiṭṭhaṃ, ‘‘yaṃ rūpaṃ nissāyā’’ti vā paṭṭhāne (paṭṭhāna. 1.1.8) āgatattā hadayavatthumpi gahetvā jātirūpabhāvena upacayasantatiyo ekato katvā ‘‘tevīsatividha’’nti vuttaṃ.
ចក្ខុស្ស វិញ្ញាណន្តិ វា ចក្ខុវិញ្ញាណំ។ អសាធារណការណេន ចាយំ និទ្ទេសោ។ ‘‘សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯត្ថ សព្ពលោកិយវិបាកវិញ្ញាណស្ស គហេតព្ពត្តា ‘‘តេភូមកវិបាកចិត្តស្សេតំ អធិវចន’’ន្តិ វុត្តំ។
Cakkhussa viññāṇanti vā cakkhuviññāṇaṃ. Asādhāraṇakāraṇena cāyaṃ niddeso. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti ettha sabbalokiyavipākaviññāṇassa gahetabbattā ‘‘tebhūmakavipākacittassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ.
អភិសង្ខរណលក្ខណោតិ អាយូហនសភាវោ។ ចោបនវសេនាតិ វិញ្ញត្តិសំចោបនវសេន, កាយវិញ្ញត្តិយា សមុដ្ឋាបនវសេនាតិ អត្ថោ។ វចនភេទវសេនាតិ វចីភេទុប្បាទវសេន, វចីវិញ្ញត្តិយា សមុដ្ឋាបនវសេនាតិ អត្ថោ។ ឯវំ ចោបនំ ន ភវេយ្យាតិ ទស្សេតុំ ‘‘រហោ និសីទិត្វា ចិន្តេន្តស្សា’’តិ វុត្តំ។ ឯកូនតិំសាតិ ឯត្ថ អភិញ្ញាចេតនាវិនិមុត្តា ឯវ ឯកូនតិំស ចេតនា វេទិតព្ពា តស្សា វិបាកវិញ្ញាណស្ស បច្ចយត្តាភាវតោ។
Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti āyūhanasabhāvo. Copanavasenāti viññattisaṃcopanavasena, kāyaviññattiyā samuṭṭhāpanavasenāti attho. Vacanabhedavasenāti vacībheduppādavasena, vacīviññattiyā samuṭṭhāpanavasenāti attho. Evaṃ copanaṃ na bhaveyyāti dassetuṃ ‘‘raho nisīditvā cintentassā’’ti vuttaṃ. Ekūnatiṃsāti ettha abhiññācetanāvinimuttā eva ekūnatiṃsa cetanā veditabbā tassā vipākaviññāṇassa paccayattābhāvato.
ទុក្ខេតិ ឯកម្បិ ឥទំ ភុម្មវចនំ សំសិលេសននិស្សយវិសយព្យាបនវសេន អត្តានំ ភិន្ទិត្វា វិនិយោគំ គច្ឆតីតិ ‘‘ចតូហិ ការណេហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឯកោបិ ហិ វិភត្តិនិទ្ទេសោ អនេកធា វិនិយោគំ គច្ឆតិ យថា តទ្ធិតត្ថេ ឧត្តរបទសមាហារេតិ។ តន្តិ អញ្ញាណំ។ ទុក្ខសច្ចន្តិ ហទយវត្ថុលក្ខណំ ទុក្ខសច្ចំ។ អស្សាតិ អញ្ញាណស្ស។ និស្សយបច្ចយភាវេនាតិ បុរេជាតនិស្សយភាវេន។ សហជាតនិស្សយបច្ចយភាវេន បន តំសហជាតា ផស្សាទយោ វត្តព្ពា។ អារម្មណបច្ចយភាវេន ទុក្ខសច្ចំ អស្ស អារម្មណន្តិ យោជនា។ ទុក្ខសច្ចន្តិ ឧបយោគឯកវចនំ ។ ឯតន្តិ អញ្ញាណំ។ តស្សាតិ ទុក្ខសច្ចស្ស។ ‘‘បដិច្ឆាទេតី’’តិ ឯត្ថ វុត្តំ បដិច្ឆាទនាការំ ទស្សេតុំ ‘‘យាថាវា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ញាណវិប្បយុត្តចិត្តេនបិ ឯកទេសេន យាថាវតោ លក្ខណបដិវេធោ ហោតិយេវាតិ ‘‘យាថាវលក្ខណបដិវេធនិវារណេនា’’តិ វត្វា ‘‘ញាណបវត្តិយា ចេត្ថ អប្បទានេនា’’តិ វុត្តន្តិ វទន្តិ។ បុរិមំ បន បដិវេធញាណុប្បត្តិយា និសេធកថាទស្សនំ, បច្ឆិមំ អនុពោធញាណុប្បត្តិយា។ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឯត្ថាតិ ទុក្ខសច្ចេ។
Dukkheti ekampi idaṃ bhummavacanaṃ saṃsilesananissayavisayabyāpanavasena attānaṃ bhinditvā viniyogaṃ gacchatīti ‘‘catūhi kāraṇehī’’tiādi vuttaṃ. Ekopi hi vibhattiniddeso anekadhā viniyogaṃ gacchati yathā taddhitatthe uttarapadasamāhāreti. Tanti aññāṇaṃ. Dukkhasaccanti hadayavatthulakkhaṇaṃ dukkhasaccaṃ. Assāti aññāṇassa. Nissayapaccayabhāvenāti purejātanissayabhāvena. Sahajātanissayapaccayabhāvena pana taṃsahajātā phassādayo vattabbā. Ārammaṇapaccayabhāvena dukkhasaccaṃ assa ārammaṇanti yojanā. Dukkhasaccanti upayogaekavacanaṃ . Etanti aññāṇaṃ. Tassāti dukkhasaccassa. ‘‘Paṭicchādetī’’ti ettha vuttaṃ paṭicchādanākāraṃ dassetuṃ ‘‘yāthāvā’’tiādi vuttaṃ. Ñāṇavippayuttacittenapi ekadesena yāthāvato lakkhaṇapaṭivedho hotiyevāti ‘‘yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenā’’ti vatvā ‘‘ñāṇapavattiyā cettha appadānenā’’ti vuttanti vadanti. Purimaṃ pana paṭivedhañāṇuppattiyā nisedhakathādassanaṃ, pacchimaṃ anubodhañāṇuppattiyā. Evamettha attho veditabbo. Etthāti dukkhasacce.
សហជាតស្ស អញ្ញាណស្ស សមុទយសច្ចំ វត្ថុ ហោតិ និស្សយបច្ចយភាវតោតិ វុត្តំ ‘‘វត្ថុតោ’’តិ។ អារម្មណតោតិ អារម្មណបច្ចយភាវេន។ យស្មា សមុទយសច្ចំ អញ្ញាណស្ស អារម្មណំ ហោតិ, តស្មា ‘‘ទុក្ខសមុទយេ អញ្ញាណ’’ន្តិ វុត្តន្តិ អត្ថោ។ បដិច្ឆាទនំ ទុក្ខសច្ចេ វុត្តនយមេវ ឯកេនេវ ការណេន ឥតរេសំ តិណ្ណំ អសម្ភវតោ, កិំ បន ឯតំ ឯកំ ការណន្តិ អាហ ‘‘បដិច្ឆាទនតោ’’តិ។ ឥទំ វិត្ថារតោ វិភាវេតុំ ‘‘និរោធបដិបទានំ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តទារព្ភាតិ តំ អារព្ភ តំ អារម្មណំ កត្វា។ បច្ឆិមញ្ហិ សច្ចទ្វយន្តិ និរោធោ មគ្គោ។ តញ្ហិ នយគម្ភីរត្តា។ ទុទ្ទសន្តិ សណ្ហសុខុមធម្មត្តា សភាវេនេវ គម្ភីរតាយ ទុទ្ទសំ ទុវិញ្ញេយ្យំ ទុរវគ្គាហំ។ តត្ថាតិ បុរិមេ សច្ចទ្វយេ។ អន្ធភូតន្តិ អន្ធការភូតំ។ ន បវត្តតិ អារម្មណំ កាតុំ ន វិសហតិ។ វចនីយត្តេនាតិ វាចកភាវេន តថា ឧបដ្ឋានតោ។ សភាវលក្ខណស្ស ទុទ្ទសត្តាតិ បីឡនាទិអាយូហនាទិវសេន ‘‘ឥទំ ទុក្ខំ, អយំ សមុទយោ’’តិ (ម. និ. ៤៨៤; ៣.១០៤) យាថាវតោ សភាវលក្ខណស្ស ទុទ្ទសត្តា ទុវិញ្ញេយ្យត្តា បុរិមទ្វយំ គម្ភីរំ។ តត្ថាតិ បុរិមស្មិំ សច្ចទ្វយេ។ វិបល្លាសគ្គាហវសេន បវត្តតីតិ សុភាទិវិបរីតគ្គាហានំ បច្ចយភាវវសេន អញ្ញាណំ បវត្តតិ។
Sahajātassa aññāṇassa samudayasaccaṃ vatthu hoti nissayapaccayabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vatthuto’’ti. Ārammaṇatoti ārammaṇapaccayabhāvena. Yasmā samudayasaccaṃ aññāṇassa ārammaṇaṃ hoti, tasmā ‘‘dukkhasamudaye aññāṇa’’nti vuttanti attho. Paṭicchādanaṃ dukkhasacce vuttanayameva ekeneva kāraṇena itaresaṃ tiṇṇaṃ asambhavato, kiṃ pana etaṃ ekaṃ kāraṇanti āha ‘‘paṭicchādanato’’ti. Idaṃ vitthārato vibhāvetuṃ ‘‘nirodhapaṭipadānaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Tadārabbhāti taṃ ārabbha taṃ ārammaṇaṃ katvā. Pacchimañhi saccadvayanti nirodho maggo. Tañhi nayagambhīrattā. Duddasanti saṇhasukhumadhammattā sabhāveneva gambhīratāya duddasaṃ duviññeyyaṃ duravaggāhaṃ. Tatthāti purime saccadvaye. Andhabhūtanti andhakārabhūtaṃ. Na pavattati ārammaṇaṃ kātuṃ na visahati. Vacanīyattenāti vācakabhāvena tathā upaṭṭhānato. Sabhāvalakkhaṇassa duddasattāti pīḷanādiāyūhanādivasena ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ samudayo’’ti (ma. ni. 484; 3.104) yāthāvato sabhāvalakkhaṇassa duddasattā duviññeyyattā purimadvayaṃ gambhīraṃ. Tatthāti purimasmiṃ saccadvaye. Vipallāsaggāhavasena pavattatīti subhādiviparītaggāhānaṃ paccayabhāvavasena aññāṇaṃ pavattati.
ឥទានិ ‘‘ទុក្ខេ អញ្ញាណ’’ន្តិអាទីសុ បការន្តរេនបិ អត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘អបិចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ទុក្ខេតិ ឯត្តាវតាតិ ‘‘អញ្ញាណន្តិ វុច្ចមានាយ អវិជ្ជាយ ទុក្ខេ’’តិ ឯត្តកេន។ សង្គហតោតិ សមោធានតោ។ កិច្ចតោតិ អសម្បដិវេធកិច្ចតោ។ អញ្ញាណមិវាតិ វិសយសភាវំ យាថាវតោ បដិវិជ្ឈិតុំ អប្បទានកិច្ចមិវ។ ‘‘ទុក្ខេ’’តិអាទិនា តត្ថ អវិជ្ជា បវត្តតិ, វិសេសតោ និទ្ទិដ្ឋំ ហោតីតិ កត្វា សព្ពត្ថេវ តថា អវិសិដ្ឋសភាវទស្សនំ ឥទន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘អវិសេសតោ បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។
Idāni ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādīsu pakārantarenapi atthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettāvatāti ‘‘aññāṇanti vuccamānāya avijjāya dukkhe’’ti ettakena. Saṅgahatoti samodhānato. Kiccatoti asampaṭivedhakiccato. Aññāṇamivāti visayasabhāvaṃ yāthāvato paṭivijjhituṃ appadānakiccamiva. ‘‘Dukkhe’’tiādinā tattha avijjā pavattati, visesato niddiṭṭhaṃ hotīti katvā sabbattheva tathā avisiṭṭhasabhāvadassanaṃ idanti dassetuṃ ‘‘avisesato panā’’tiādi vuttaṃ.
ខណិកនិរោធស្ស ឥធ អនធិប្បេតត្តា អយុជ្ជមានត្តា វិរាគគ្គហណតោ ច អវិជ្ជាទីនំ បដិបក្ខវសេន បដិពាហនំ ឥធ ‘‘និរោធោ’’តិ អធិប្បេតោ, សោ ច នេសំ សព្ពសោ អនុប្បជ្ជនមេវាតិ អាហ ‘‘និរោធោ ហោតីតិ អនុប្បាទោ ហោតី’’តិ។ ‘‘អវិជ្ជា និរុជ្ឈតិ ឯត្ថាតិ អវិជ្ជានិរោធោ, សង្ខារា និរុជ្ឈន្តិ ឯត្ថាតិ សង្ខារនិរោធោ’’តិ ឯវំ សព្ពេហិ ឯតេហិ និរោធបទេហិ និព្ពានស្ស ទេសិតត្តា ទដ្ឋព្ពា។ តេនាហ ‘‘និព្ពានំ ហី’’តិអាទិ។ វដ្ដវិវដ្ដន្តិ វដ្ដញ្ច វិវដ្ដញ្ច។ ‘‘ទ្វាទសហី’’តិ ឥទំ បច្ចេកំ យោជេតព្ពំ ‘‘អនុលោមតោ ទ្វាទសហិ បទេហិ វដ្ដំ, បដិលោមតោ ទ្វាទសហិ វិវដ្ដំ ឥធ ទស្សិត’’ន្តិ។
Khaṇikanirodhassa idha anadhippetattā ayujjamānattā virāgaggahaṇato ca avijjādīnaṃ paṭipakkhavasena paṭibāhanaṃ idha ‘‘nirodho’’ti adhippeto, so ca nesaṃ sabbaso anuppajjanamevāti āha ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’ti. ‘‘Avijjā nirujjhati etthāti avijjānirodho, saṅkhārā nirujjhanti etthāti saṅkhāranirodho’’ti evaṃ sabbehi etehi nirodhapadehi nibbānassa desitattā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘nibbānaṃ hī’’tiādi. Vaṭṭavivaṭṭanti vaṭṭañca vivaṭṭañca. ‘‘Dvādasahī’’ti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ ‘‘anulomato dvādasahi padehi vaṭṭaṃ, paṭilomato dvādasahi vivaṭṭaṃ idha dassita’’nti.
វិភង្គសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Vibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ២. វិភង្គសុត្តំ • 2. Vibhaṅgasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ២. វិភង្គសុត្តវណ្ណនា • 2. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā
