Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೨. ವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
2. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā
೨. ದುತಿಯೇಪೀತಿ ದುತಿಯಸುತ್ತೇಪಿ। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ತದಞ್ಞೇಸು ಸುತ್ತೇಸುಪೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ ಏವಾ’’ತಿ ವತ್ವಾಪಿ ತದೇಕದೇಸಂ ಇಧ ವಿನಿಯೋಗಕ್ಖಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಥಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತನ್ತಿ ಮೂಲಂ। ವಿತ್ಥಾರದೇಸನನ್ತಿ ‘‘ವಿಭಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ವಿಭಙ್ಗದೇಸನಂ। ಉದ್ದೇಸದೇಸನಾ ಪಠಮಸುತ್ತೇ ಅನುಲೋಮದೇಸನಾಸದಿಸಾವ। ಪುನ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋತಿ ‘‘ಇತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಿಂ ನಿವತ್ತಿಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ। ಪಠಮಂ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ವಿಭಜನವಸೇನ ವಿವಟ್ಟಂ ದಸ್ಸಿತಂ, ತತೋ ಏವ ಬ್ಯತಿರೇಕನಯೇನ ವಿವಟ್ಟಮ್ಪಿ ದಸ್ಸಿತಮೇವ ಹೋತೀತಿ ಪುನಗ್ಗಹಣಂ।
2.Dutiyepīti dutiyasuttepi. Pi-saddena tadaññesu suttesupīti attho. ‘‘Visuddhimagge vuttā evā’’ti vatvāpi tadekadesaṃ idha viniyogakkhamaṃ dassetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādi vuttaṃ. Tanti mūlaṃ. Vitthāradesananti ‘‘vibhajissāmī’’ti padassa atthassa dassanavasena pavattaṃ vibhaṅgadesanaṃ. Uddesadesanā paṭhamasutte anulomadesanāsadisāva. Puna vaṭṭavivaṭṭaṃ dassentoti ‘‘iti kho, bhikkhave’’tiādinā pavattiṃ nivattiñca dassento. Paṭhamaṃ uddesavasena vibhajanavasena vivaṭṭaṃ dassitaṃ, tato eva byatirekanayena vivaṭṭampi dassitameva hotīti punaggahaṇaṃ.
ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಪಕಾರತೋ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸತ್ತೇ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಗಹಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಙ್ಖೇಪತೋ…ಪೇ॰… ನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ। ಗತಿಜಾತಿವಸೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಗತಿವಸೇನ, ತತ್ಥಾಪಿ ಏಕೇಕಾಯ ಗತಿಯಾ ಖತ್ತಿಯಾದಿಭುಮ್ಮದೇವಾದಿಹತ್ಥಿಆದಿಜಾತಿವಸೇನ ಚ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಮಾನಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಸಮಾನೇ ಅತ್ಥೇ ಸದ್ದವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಪಣ್ಡರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಗುಣವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಚೇತಸಿಕಂ ಹದಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾಭಾವವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಅಲುಬ್ಭನಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಭಾವವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಅಲುಬ್ಭಿತತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಭಾವತಾವಿಸೇಸನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ವಾ ದೀಪನಾ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ। ಜಿಣ್ಣಸ್ಸ ಜೀರಣವಸೇನ ಪವತ್ತನಾಕಾರೋ ಜೀರಣತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ’’ತಿ।
Tesaṃtesaṃ sattānanti idaṃ kiñci pakārato anāmasitvā sabbepi satte sāmaññato byāpetvā gahaṇanti āha ‘‘saṅkhepato…pe… niddeso’’ti. Gatijātivasenāti pañcagativasena, tatthāpi ekekāya gatiyā khattiyādibhummadevādihatthiādijātivasena ca. ‘‘Cittaṃ mano’’tiādīsu viya kiccavisesaṃ, ‘‘mānasa’’ntiādīsu viya samāne atthe saddavisesaṃ, ‘‘paṇḍara’’ntiādīsu viya guṇavisesaṃ, ‘‘cetasikaṃ hadaya’’ntiādīsu viya nissayavisesaṃ, ‘‘cittassa ṭhitī’’tiādīsu viya aññassa avatthābhāvavisesaṃ, ‘‘alubbhanā’’tiādīsu viya aññassa kiriyābhāvavisesaṃ, ‘‘alubbhitatta’’ntiādīsu viya aññassa abhāvatāvisesanti evamādikaṃ anapekkhitvā dhammamattaṃ vā dīpanā sabhāvaniddeso. Jiṇṇassa jīraṇavasena pavattanākāro jīraṇatāti āha ‘‘ākāraniddeso’’ti.
ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾತಿ ಕಲಲಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಪುರಿಮರೂಪಾನಂ ಜರಾಪತ್ತಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಪಚ್ಛಿಮರೂಪಾನಿ ಪರಿಪಕ್ಕರೂಪಾನುರೂಪಾನಿ ಪರಿಣತಪರಿಣತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸುಪರಿಣತರೂಪಾನಂ ಪರಿಪಾಕಕಾಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಿ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿಸಭಾವಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ‘‘ಖಣ್ಡಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಜರಾಯ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ। ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾತಿ ಫಲವಿಪಚ್ಚನಪಕತಿಯಾ ನಿದ್ದೇಸಾ, ಜರಾಯ ವಾ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಫಲಮೇವ ಪಕತಿ, ತಸ್ಸಾ ನಿದ್ದೇಸಾ, ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾತಿ ಉದಕಾದಿಗತಮಗ್ಗೇಸು ತಿಣರುಕ್ಖಸಂಭಗ್ಗತಾದಯೋ ವಿಯ ಪರಿಪಾಕಗತಮಗ್ಗಸಙ್ಖಾತೇಸು ಪರಿಪುಣ್ಣರೂಪೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಯೋ ಜರಾಯ ಗತಮಗ್ಗಾಇಚ್ಚೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ನ ಜರಾತಿ।
Kālātikkame kiccaniddesāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpānaṃ paripākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjantīti ‘‘khaṇḍicca’’ntiādayo kālātikkame jarāya kiccaniddesā. Pakatiniddesāti phalavipaccanapakatiyā niddesā, jarāya vā pāpuṇitabbaphalameva pakati, tassā niddesā, na ca khaṇḍiccādīneva jarāti udakādigatamaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripuṇṇarūpesu labbhamānā khaṇḍiccādayo jarāya gatamaggāicceva veditabbā, na jarāti.
ಯಸ್ಮಾ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಆಯು ಹಾಯತಿ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜಜ್ಜರಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಯುಹಾನಾದಯೋ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾ’’ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
Yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, indriyāni jajjarāni hontīti āyuhānādayo pakatiniddesā, tasmā vuttaṃ ‘‘pacchimā dve pakatiniddesā’’ti. Tenāha ‘‘imehi panā’’tiādi.
ಅವಿಞ್ಞಾಯಮಾನನ್ತರತ್ತಾ ಅವೀಚಿಜರಾ ಮಣಿಆದೀಸು ಮನ್ದದಸಕಾದೀಸು ಏಕೇಕದಸಕೇಸು ಚ ಖಣೇ ಖಣೇ ಜಿಣ್ಣವಿಕಾರಾದೀನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ। ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸೂತಿ ಮಣಿಆದಿತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಅಹಿಚ್ಛತ್ತಕಾದೀಸು, ಪಾಣೀನಂ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನೇ ಸಕಲಆಯುಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತತರುಣಯುವಾಜರಾಕಾಲೇಸು, ಏಕದ್ವಿತ್ತಿದಿವಸಾತಿಕ್ಕಮೇಸು ಪುಪ್ಫಾದೀಸು ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಜರಾವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಸವೀಚಿಜರಾ ನಾಮ।
Aviññāyamānantarattā avīcijarā maṇiādīsu mandadasakādīsu ekekadasakesu ca khaṇe khaṇe jiṇṇavikārādīnaṃ duviññeyyattā. Tato aññesūti maṇiādito aññesu ahicchattakādīsu, pāṇīnaṃ ekabhavapariyāpanne sakalaāyusmiṃ gahitataruṇayuvājarākālesu, ekadvittidivasātikkamesu pupphādīsu vāti attho. Tattha hi jarāvisesassa suviññeyyattā savīcijarā nāma.
ಚವನಕವಸೇನಾತಿ ಚವನಕಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ವಸೇನ। ಏಕಚತುಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾಯ ಚುತಿಯಾ ಚವನಮೇವ ಚವನತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಭಾವವಚನೇನ ಲಕ್ಖಣನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ, ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಚುತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಮರಣಸ್ಸ ಸಭಾವದಸ್ಸನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಙ್ಗುಪ್ಪತ್ತಿ ಭಿಜ್ಜಮಾನತಾ। ತೇನ ‘‘ಭೇದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನತಾ ಭೇದಸಮಙ್ಗಿತಾ ವುತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಠಾನಾಭಾವಪರಿದೀಪನನ್ತಿ ಕೇನಚಿಪಿ ಆಕಾರೇನ ಅವಟ್ಠಾನಾಭಾವದೀಪನಂ। ಘಟಸ್ಸೇವಾತಿ ಹಿ ವಿಸದಿಸೂದಾಹರಣಂ। ಯಥಾ ಘಟೇ ಭಿನ್ನೇ ಕಪಾಲಾದಿಅವಯವಸೇಸೋ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಏವಂ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಭಙ್ಗೇಸು, ನ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನ್ತರಧಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮಚ್ಚುಸಙ್ಖಾತಂ ಮರಣನ್ತಿ ಮಚ್ಚುಸಞ್ಞಿತಂ ಮರಣಂ। ‘‘ಕಾಲಮರಣ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಸಮುಚ್ಛೇದಭೂತಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಮರಣಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಮರಣಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಖಣಿಕಮರಣಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾತಿ ಅನ್ತಕಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ, ಯಾ ಲೋಕೇ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ಮಚ್ಚೂ’’ತಿ, ಮರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚವನಕಾಲೋ ಏವ ವಾ ಅನತಿಕ್ಕಮನೀಯತ್ತಾ ವಿಸೇಸೇನ ಕಾಲೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಅತ್ಥತೋ ಚುತಿಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದಪವತ್ತಿಯೇವ। ‘‘ಮಚ್ಚು ಮರಣ’’ನ್ತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಸಮಾಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಯೋ ‘‘ಮಚ್ಚೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಭೇದೋ, ತಮೇವ ಮರಣಂ ‘‘ಪಾಣಚಾಗೋ’’ತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Cavanakavasenāti cavanakānaṃ khandhānaṃ vasena. Ekacatupañcakkhandhāya cutiyā cavanameva cavanatāti āha ‘‘bhāvavacanena lakkhaṇanidassana’’nti, pāḷiyaṃ ‘‘cutī’’ti vuttassa maraṇassa sabhāvadassananti attho. Bhaṅguppatti bhijjamānatā. Tena ‘‘bhedo’’ti iminā khandhānaṃ bhijjamānatā bhedasamaṅgitā vuttāti dasseti. Ṭhānābhāvaparidīpananti kenacipi ākārena avaṭṭhānābhāvadīpanaṃ. Ghaṭassevāti hi visadisūdāharaṇaṃ. Yathā ghaṭe bhinne kapālādiavayavaseso labbhati, na evaṃ cutikkhandhesu bhaṅgesu, na koci viseso tiṭṭhatīti dassetuṃ ‘‘antaradhāna’’nti vuttaṃ. Maccusaṅkhātaṃ maraṇanti maccusaññitaṃ maraṇaṃ. ‘‘Kālamaraṇa’’nti vadanti. Santānassa accantasamucchedabhūtaṃ khīṇāsavānaṃ maraṇaṃ samucchedamaraṇaṃ. Ādi-saddena khaṇikamaraṇaṃ saṅgaṇhāti. Tassa kiriyāti antakassa kiriyā, yā loke vuccati ‘‘maccū’’ti, maraṇanti attho. Cavanakālo eva vā anatikkamanīyattā visesena kāloti vuttoti tassa kiriyā atthato cutikkhandhānaṃ bhedapavattiyeva. ‘‘Maccu maraṇa’’nti vā ettha samāsaṃ akatvā yo ‘‘maccū’’ti vuccati bhedo, tameva maraṇaṃ ‘‘pāṇacāgo’’ti evamettha attho daṭṭhabbo.
ಚತುವೋಕಾರವಸೇನಾತಿ ಚತುವೋಕಾರಭವವಸೇನ। ತತ್ಥ ಹಿ ರೂಪಕಾಯಸಞ್ಞಿತೋ ಕಳೇವರೋ ನತ್ಥಿ, ಯಂ ನಿಕ್ಖಿಪೇಯ್ಯ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇಪಿ ಕಳೇವರನಿಕ್ಖೇಪೋ ನತ್ಥಿ, ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಪನ ತತ್ಥ ಅತ್ಥಿತಾಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಏಕವೋಕಾರವಸೇನ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಚತುವೋಕಾರವಸೇನ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಸೇಸದ್ವಯವಸೇನ ಖನ್ಧಾನಂ ಭೇದೋ’’ತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಖನ್ಧಭೇದಸಬ್ಭಾವತೋ। ಸೇಸದ್ವಯವಸೇನಾತಿ ಸೇಸಭವದ್ವಯವಸೇನೇವ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಯದಿಪಿ ಏಕವೋಕಾರಭವೇ ರೂಪಕಾಯೋ ವಿಜ್ಜತಿ, ಕಳೇವರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ನತ್ಥೀತಿ ‘‘ಕಳೇವರಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವತೋ’’ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸಾದೀಸು ಕಳೇವರನಿಕ್ಖೇಪೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಮನುಸ್ಸಾದೀಸು ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಳೇವರಂ ನಿಕ್ಖಿಪೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಮರಣಂ ಕಳೇವರಸ್ಸ ನಿಕ್ಖೇಪೋ। ಏಕತೋ ಕತ್ವಾತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ, ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣಮತ್ತೇನ।
Catuvokāravasenāti catuvokārabhavavasena. Tattha hi rūpakāyasaññito kaḷevaro natthi, yaṃ nikkhipeyya. Kiñcāpi ekavokārabhavepi kaḷevaranikkhepo natthi, rūpakāyassa pana tattha atthitāmattaṃ gahetvā ‘‘ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo’’ti vutto. Catuvokāravasena cāti ca-saddena ‘‘sesadvayavasena khandhānaṃ bhedo’’ti imamatthaṃ dasseti sabbattheva khandhabhedasabbhāvato. Sesadvayavasenāti sesabhavadvayavaseneva kaḷevarassa nikkhepo. Yadipi ekavokārabhave rūpakāyo vijjati, kaḷevaranikkhepo pana natthīti ‘‘kaḷevarassa sabbhāvato’’icceva vuttaṃ. Yasmā manussādīsu kaḷevaranikkhepo atthi, tasmā manussādīsu kaḷevarassa nikkhepoti yojanā. Kaḷevaraṃ nikkhipīyati etenāti maraṇaṃ kaḷevarassa nikkhepo. Ekato katvāti ekajjhaṃ katvā, ekajjhaṃ gahaṇamattena.
ಜಾಯನಟ್ಠೇನಾತಿಆದಿ ಆಯತನವಸೇನ ಯೋನಿವಸೇನ ಚ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ಜಾತಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಕತ್ತುಭಾವವಸೇನ ಪದದ್ವಯಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತೀ’’ತಿ ಪನ ಕತ್ತರಿ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ। ಸಮ್ಪುಣ್ಣಾ ಜಾತಿ ಸಞ್ಜಾತಿ। ಪಾಕಟಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ…ಪೇ॰… ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಸತ್ತವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವೋಹಾರದೇಸನಾ।
Jāyanaṭṭhenātiādi āyatanavasena yonivasena ca dvīhi padehi sabbasatte pariyādiyitvā pariyādiyitvā jātiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘kattubhāvavasena padadvayaṃ vutta’’nti vadanti. ‘‘Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ jāti sañjātī’’ti pana kattari sāminiddesassa katattā ubhayatthāpi bhāvaniddeso. Sampuṇṇā jāti sañjāti. Pākaṭā nibbatti abhinibbatti. Tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… abhinibbattīti sattavasena pavattattā vohāradesanā.
ತತ್ರ ತತ್ರಾತಿ ಏಕಚತುವೋಕಾರಭವೇಸು ದ್ವಿನ್ನಂ ಸೇಸರೂಪಧಾತುಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ, ಕಾಮಧಾತುಯಂ ವಿಕಲಾವಿಕಲಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಸತ್ತನ್ನಂ ನವನ್ನಂ ದಸನ್ನಂ ಪುನ ದಸನ್ನಂ ಏಕಾದಸನ್ನಞ್ಚ ಆಯತನಾನಂ ವಸೇನ ಸಙ್ಗಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸನ್ತತಿಯನ್ತಿ ಯೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭಾವೋ, ತೇನ ಅಭಿಸಙ್ಖತಸನ್ತತಿಯಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tatra tatrāti ekacatuvokārabhavesu dvinnaṃ sesarūpadhātuyaṃ paṭisandhikkhaṇe uppajjamānānaṃ pañcannaṃ, kāmadhātuyaṃ vikalāvikalindriyānaṃ vasena sattannaṃ navannaṃ dasannaṃ puna dasannaṃ ekādasannañca āyatanānaṃ vasena saṅgaho veditabbo. Santatiyanti yena kammunā khandhānaṃ pātubhāvo, tena abhisaṅkhatasantatiyaṃ. Tañca kho paṭisandhikkhaṇavasena veditabbaṃ.
ಕಮ್ಮಂಯೇವ ಕಮ್ಮಭವೋ ‘‘ಭವತಿ ಏತಸ್ಮಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ಕಮ್ಮೇನ ನಿಯ್ಯಾದಿತಅತ್ತಭಾವುಪಪತ್ತಿವಸೇನ ಭವತೀತಿ ಭವೋ, ತಥಾ ತಥಾ ನಿಬ್ಬತ್ತವಿಪಾಕೋ ಕಟತ್ತಾರೂಪಞ್ಚ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಭವತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಭವೋ’’ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಫಲವೋಹಾರೇನ ಭವೋತಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಕಥಿತಂ।
Kammaṃyeva kammabhavo ‘‘bhavati etasmā upapattibhavo’’ti katvā. Kammena niyyāditaattabhāvupapattivasena bhavatīti bhavo, tathā tathā nibbattavipāko kaṭattārūpañca. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘bhavatīti katvā bhavo’’ti upapattibhavassa vakkhamānattā ‘‘kammaṃ phalavohārena bhavoti vutta’’nti kathitaṃ.
ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ಸತ್ತಾ ದಳ್ಹಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಏತೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇನ। ನ ಕೇವಲಂ ಇಧ ಕರಣಸಾಧನಮೇವ, ಅಥ ಖೋ ಕತ್ತುಸಾಧನಮ್ಪಿ ಲಬ್ಭತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಯಂ ವಾ’’ತಿ। ತನ್ತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಂ। ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಕಾಮನಟ್ಠೇನ, ಉಪಾದಾನಞ್ಚ ಭುಸಮಾದಾನಟ್ಠೇನಾತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ। ಏತನ್ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಪದಂ। ಪುನ ಏತನ್ತಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಸಙ್ಖಾತಂ।
Upādiyanti sattā daḷhaggāhaṃ gaṇhanti etena kilesakāmena. Na kevalaṃ idha karaṇasādhanameva, atha kho kattusādhanampi labbhatīti vuttaṃ ‘‘sayaṃ vā’’ti. Tanti vatthukāmaṃ. Kāmo ca so kāmanaṭṭhena, upādānañca bhusamādānaṭṭhenāti kāmupādānaṃ. Etanti kāmupādānapadaṃ. Puna etanti kāmupādānasaṅkhātaṃ.
ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಇದಂ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಂ ಉಪಾದಿಯಮಾನಂ ಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಏಸಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಳ್ಹೀಕರಣವಸೇನ ಪುರಿಮಂ ಉತ್ತರಾ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಏವಂ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಪೀತಿ। ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಪನ ‘‘ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ನ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನದಸ್ಸನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣವಿನಿಮುತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಭೂತಂ ಇಧ ಪುರಿಮದಿಟ್ಠಿಉತ್ತರದಿಟ್ಠಿವಚನೇಹಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Sassatoattāti idaṃ purimadiṭṭhiṃ upādiyamānaṃ uttaradiṭṭhiṃ dassetuṃ vuttaṃ. Yathā esā diṭṭhi daḷhīkaraṇavasena purimaṃ uttarā upādiyati, evaṃ ‘‘natthi dinna’’ntiādikāpīti. Attaggahaṇaṃ pana ‘‘attavādupādāna’’nti idaṃ na diṭṭhupādānadassananti daṭṭhabbaṃ. Loko cāti attaggahaṇavinimuttaggahaṇaṃ diṭṭhupādānabhūtaṃ idha purimadiṭṭhiuttaradiṭṭhivacanehi vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ಯೇನ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸೇನ ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದಿಂ ಸಮಾದಿಯತಿ ಚೇವ ಅನುತಿಟ್ಠತಿ ಚ, ಸೋ ಗೋಸೀಲಗೋವತಾದೀನೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಗೋಸೀಲ…ಪೇ॰… ಸಯಮೇವ ಉಪಾದಾನಾನೀ’’ತಿ। ಅಭಿನಿವೇಸತೋತಿ ಅಭಿನಿವೇಸನತೋ।
Yena micchābhinivesena gosīlagovatādiṃ samādiyati ceva anutiṭṭhati ca, so gosīlagovatādīnīti adhippetāni. Tenāha ‘‘gosīla…pe… sayameva upādānānī’’ti. Abhinivesatoti abhinivesanato.
ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನನ್ತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವಾದಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಪನಸ್ಸ ಗಹಣಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತವಾದಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಅತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಮತ್ತಮೇವ। ಉಪಾದಿಯನ್ತಿ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ।
Attavādupādānanti ‘‘attā’’ti vādassa paññāpanassa gahaṇassa kāraṇabhūtā diṭṭhīti attho. Attavādamattamevāti attassa abhāvā ‘‘attā’’ti idaṃ vacanamattameva. Upādiyanti daḷhaṃ gaṇhanti.
ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಪವತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಂ ತಣ್ಹಾಯ ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನಂ ಛದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಿಕಧಮ್ಮಾನಂ ಪಟಿನಿಯತಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ। ಜವನವೀಥಿಯಾ ಪವತ್ತಾಯಾತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಂ। ಸಭಾವೇನೇವ ಉಟ್ಠಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ವೇಳು ವಿಯ ನಿಸ್ಸಯೋ ಅಹುತ್ವಾ ಓಲುಮ್ಭಕಭಾವೇನ ಭಾವೋ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ತಂಸದಿಸಂ ವುತ್ತಂ। ರೂಪೇತಿ ವಿಸಯೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಸಾ ತಿವಿಧಾ ಹೋತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕಾಮಸ್ಸಾದಭಾವೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ। ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಾದಿಪಚ್ಚಯಭೂತಾಯ ಸಂಸಟ್ಠತ್ತಾ ನಿಚ್ಚಧುವಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಮುಖೇನ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ। ಭವಸಹಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಭವತಣ್ಹಾ। ಭವತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲನ್ತಿ ಹಿ ಭವದಿಟ್ಠಿ ಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಭವಸ್ಸಾದವಸೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಚ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಭವತಿ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ವಿಭವೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ। ಏವಂ ತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಯಾ ಛ ಕಾಮತಣ್ಹಾ, ಛ ಭವತಣ್ಹಾ, ಛ ವಿಭವತಣ್ಹಾ ವುತ್ತಾ, ಏತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯೋ। ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಸಕಸನ್ತತಿಯಂ। ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ತತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ। ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಾನಿ ವಾ ಹೋನ್ತು ಇತರಾರಮ್ಮಣಾನಿ ವಾ, ಸಯಂ ಪನ ಅತೀತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ‘‘ಅಟ್ಠಸತಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇದಾನಿ ಅಪರೇನಪಿ ಪಕಾರೇನ ಅಟ್ಠಸತಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸಾತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಹಿ ಇದಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ। ಅಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀತಿ ಯದೇತಂ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಉಪಾದಾಯ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮುದಾಯಗ್ಗಾಹತೋ ಅಸ್ಮೀತಿ ಗಾಹೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತ್ಥಮಸ್ಮೀತಿ ಹೋತೀತಿ ಖತ್ತಿಯಾದೀಸು ‘‘ಇದಂಪಕಾರೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ತಾವ ಅನುಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ।
Cakkhudvārādīsu pavattāyāti idaṃ taṇhāya rūpataṇhādibhāvassa kāraṇavacanaṃ chadvārārammaṇikadhammānaṃ paṭiniyatārammaṇattā. Javanavīthiyā pavattāyāti idaṃ tassā pavattiṭṭhānadassanaṃ. Sabhāveneva uṭṭhātuṃ asakkontassa veḷu viya nissayo ahutvā olumbhakabhāvena bhāvo upādānassa paccayabhāvato ārammaṇampi taṃsadisaṃ vuttaṃ. Rūpeti visaye bhummaṃ. Sā tividhā hotīti sambandho. Kāmataṇhā kāmassādabhāvena pavattiyā. Evaṃ assādentīti sassatadiṭṭhiyā sahajātanissayasampayuttaatthiavigatādipaccayabhūtāya saṃsaṭṭhattā niccadhuvasassatābhinivesamukhena assādentī. Bhavasahagatā taṇhā bhavataṇhā. Bhavati tiṭṭhati sabbakālanti hi bhavadiṭṭhi bhavo uttarapadalopena, bhavassādavasena pavattiyā ca. Iminā nayena vibhavataṇhāti ettha attho veditabbo. Vibhavati ucchijjati vinassatīti evaṃ pavattā diṭṭhi vibhavo uttarapadalopena. Evaṃ tāni aṭṭhārasāti yā cha kāmataṇhā, cha bhavataṇhā, cha vibhavataṇhā vuttā, etāni aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni taṇhāpaccayo. Ajjhattanti sakasantatiyaṃ. Bahiddhāti tato bahiddhā. Atītārammaṇāni vā hontu itarārammaṇāni vā, sayaṃ pana atītāni chattiṃsa taṇhāvicaritāni. Sesapadadvayepi eseva nayo. ‘‘Aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritānī’’tiādinā sambandho. Idāni aparenapi pakārena aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni dassetuṃ ‘‘ajjhattikassā’’tiādimāha. Tattha ajjhattikassāti ajjhattikakhandhapañcakaṃ. Upayogatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Upādāyāti gahetvā. Asmīti hotīti yadetaṃ ajjhattikaṃ khandhapañcakaṃ upādāya taṇhāmānadiṭṭhivasena samudāyaggāhato asmīti gāho hoti, tasmiṃ satīti attho. Idha pana rūpādiārammaṇavasena attho veditabbo. Itthamasmīti hotīti khattiyādīsu ‘‘idaṃpakāro aha’’nti evaṃ taṇhāmānadiṭṭhivasena hotīti attho. Idaṃ tāva anupanidhāya gahaṇaṃ.
ಏವಮಾದೀನೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏವಮಸ್ಮಿ, ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮಿ, ಅಹಂ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಇತ್ಥಂ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಏವಂ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಭವಿಸ್ಸಂ, ಅಸಸ್ಮಿ, ಸತಸ್ಮಿ, ಅಹಂ ಸಿಯಂ, ಇತ್ಥಂ ಸಿಯಂ, ಏವಂ ಸಿಯಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಇತ್ಥಂ ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಏವಂ ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಅಞ್ಞಥಾ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಸಙ್ಗಹೋ। ಉಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಮ್ಪಿ ದುವಿಧಂ ಸಮತೋ ಅಸಮತೋ ವಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಮಸ್ಮಿ, ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀ’’ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏವಮಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ಸಮತೋ ಉಪನಿಧಾಯ ಗಹಣಂ, ಯಥಾ ಅಯಂ ಖತ್ತಿಯೋ, ಏವಂ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಞ್ಞಥಾಸ್ಮೀತಿ ಇದಂ ಪನ ಅಸಮತೋ ಗಹಣಂ, ಯಥಾಯಂ ಖತ್ತಿಯೋ ತತೋ ಅಞ್ಞಥಾ ಅಹಂ ಹೀನೋ ವಾ ಅಧಿಕೋ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಾನಿ ತಾವ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಚತ್ತಾರಿ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ। ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ಅನಾಗತವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತೇಸಂ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಸಸ್ಮೀತಿ ಸಸ್ಸತೋ ಅಸ್ಮಿ, ನಿಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸತಸ್ಮೀತಿ ಅಸಸ್ಸತೋ ಅಸ್ಮಿ, ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಇತಿ ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಇತೋ ಪರಾನಿ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಂಸಯಪರಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನ ಅತ್ಥತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಅಪಾಹಂ ಸಿಯನ್ತಿಆದೀನಿ ಪನ ಚತ್ತಾರಿ ‘‘ಅಪಿ ನಾಮಾಹಂ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪತ್ಥನಾಕಪ್ಪನವಸೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ತಾನಿಪಿ ಪುರಿಮಚತುಕ್ಕೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಏವಮೇತೇಸು –
Evamādīnīti ādi-saddena ‘‘evamasmi, aññathāsmi, ahaṃ bhavissaṃ, itthaṃ bhavissaṃ, evaṃ bhavissaṃ, aññathā bhavissaṃ, asasmi, satasmi, ahaṃ siyaṃ, itthaṃ siyaṃ, evaṃ siyaṃ, aññathā siyaṃ, apāhaṃ siyaṃ, apāhaṃ itthaṃ siyaṃ, apāhaṃ evaṃ siyaṃ, apāhaṃ aññathā siya’’nti etesaṃ saṅgaho. Upanidhāya gahaṇampi duvidhaṃ samato asamato vāti taṃ dassetuṃ ‘‘evamasmi, aññathāsmī’’ti ca vuttaṃ. Tattha evamasmīti idaṃ samato upanidhāya gahaṇaṃ, yathā ayaṃ khattiyo, evaṃ ahamasmīti attho. Aññathāsmīti idaṃ pana asamato gahaṇaṃ, yathāyaṃ khattiyo tato aññathā ahaṃ hīno vā adhiko vāti attho. Imāni tāva paccuppannavasena cattāri taṇhāvicaritāni. Bhavissantiādīni pana cattāri anāgatavasena vuttāni, tesaṃ purimacatukke vuttanayeneva attho veditabbo. Asasmīti sassato asmi, niccassetaṃ adhivacanaṃ. Satasmīti asassato asmi, aniccassetaṃ adhivacanaṃ. Iti imāni dve sassatucchedavasena vuttāni. Ito parāni siyantiādīni cattāri saṃsayaparivitakkavasena vuttāni, tāni purimacatukke vuttanayena atthato veditabbāni. Apāhaṃ siyantiādīni pana cattāri ‘‘api nāmāhaṃ bhaveyya’’nti evaṃ patthanākappanavasena vuttāni, tānipi purimacatukke vuttanayeneva veditabbāni. Evametesu –
ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ ಚತ್ತಾರೋ, ಸುದ್ಧಸೀಸಾ ಸೀಸಮೂಲಕಾ।
Dve diṭṭhisīsā cattāro, suddhasīsā sīsamūlakā;
ತಯೋ ತಯೋತಿ ಏತಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ವಿಭಾವಯೇ॥
Tayo tayoti etāni, aṭṭhārasa vibhāvaye.
ಏತೇ ಹಿ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವುತ್ತಾ ದ್ವೇ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸಾ ನಾಮ, ‘‘ಅಸ್ಮಿ, ಭವಿಸ್ಸಂ ಸಿಯಂ, ಅಪಾಹಂ ಸಿಯ’’ನ್ತಿ ಏತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಸುದ್ಧಸೀಸಾ ನಾಮ, ‘‘ಇತ್ಥಮಸ್ಮೀ’’ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ತಯೋತಿ ದ್ವಾದಸ ಸೀಸಮೂಲಕಾ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ತಣ್ಹಾ ಆಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನೀ’’ತಿ। ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನೀತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಇಮಿನಾ ಅಸ್ಮೀತಿ ಇಮಿನಾ ಅಭಿಸೇಕಸೇನಾಪಚ್ಚಾದಿನಾ ‘‘ಖತ್ತಿಯೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಮೂಲಭಾವತೋ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಹೋತಿ। ಸೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಗಹೇತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಯಥಾವುತ್ತವಿಭಾಗಸ್ಸ ಸಂಖಿಪನವಸೇನ ಸಙ್ಗಣ್ಹನೇ ಕರಿಯಮಾನೇ। ‘‘ಛಯಿಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ನಿದ್ದೇಸೋ। ‘‘ರೂಪೇ ತಣ್ಹಾ ರೂಪತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿ ನಿದ್ದೇಸತ್ಥೋ। ‘‘ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿಕೋ, ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸುಪಾದಾಯಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ಚ ನಿದ್ದೇಸವಿತ್ಥಾರೋ। ‘‘ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಛಳೇವಾ’’ತಿಆದಿಕೋ ಸಙ್ಗಹೋ।
Ete hi sassatucchedavasena vuttā dve diṭṭhisīsā nāma, ‘‘asmi, bhavissaṃ siyaṃ, apāhaṃ siya’’nti ete cattāro suddhasīsā nāma, ‘‘itthamasmī’’tiādayo tayo tayoti dvādasa sīsamūlakā nāmāti veditabbaṃ. Idha pāḷiyaṃ rūpārammaṇādivasena taṇhā āgatāti āha ‘‘ajjhattikarūpādinissitānī’’ti. Aṭṭhārasa taṇhāvicaritānīti ānetvā sambandho. Iminā asmīti iminā abhisekasenāpaccādinā ‘‘khattiyo aha’’nti mūlabhāvato ‘‘asmī’’ti hoti. Sesaṃ pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Saṅgaheti taṇhāya yathāvuttavibhāgassa saṃkhipanavasena saṅgaṇhane kariyamāne. ‘‘Chayime, bhikkhave, taṇhākāyā’’tiādi niddeso. ‘‘Rūpe taṇhā rūpataṇhā’’tiādi niddesattho. ‘‘Kāmarāgabhāvenā’’tiādiko, ‘‘ajjhattikassupādāyā’’tiādiko ca niddesavitthāro. ‘‘Rūpādīsu ārammaṇesu chaḷevā’’tiādiko saṅgaho.
ಯಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ವಿಯ ಅನೇಕಾ ಏವ ವೇದನಾ, ತಸ್ಮಾ ತಾ ರಾಸಿವಸೇನ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಛ ವೇದನಾಕಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ವೇದನಾಸಮೂಹಾ’’ತಿ। ನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರಭಾವೇನ ನಾನಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದಯೋ, ತಾ ಕುಚ್ಛಿನಾ ಧಾರೇನ್ತಿಯೋ ವಿಯ ಪೋಸೇನ್ತಿಯೋ ವಿಯ ಚ ಹೋನ್ತೀತಿ ತಾಸಂ ಮಾತುಸದಿಸತಾ ವುತ್ತಾ। ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಹೇತೂತಿ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ। ಅಯನ್ತಿ ಅಯಂ ವೇದನಾ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಾಧಾರಣತೋ ವುತ್ತಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾಪದೇ। ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾನಂ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಾ। ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತನಯೇನ ಸಾಧಾರಣತೋ ವತ್ವಾಪಿ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತವೇದನಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವಿಪಾಕವಸೇನ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಫಸ್ಸೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸು। ಯಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ಲಕ್ಖಣಾದಿವಿಭಾಗತೋ, ಆಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವಿಸೇಸತೋ, ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಚ ಸದ್ದತ್ಥದಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ವಿಭಾವಿತಾನಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ…ಪೇ॰… ವುತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ ಆಹ।
Yasmā cakkhudvārādīsu ekekasmiṃ dvāre uppajjanakaviññāṇāni viya anekā eva vedanā, tasmā tā rāsivasena ekajjhaṃ gahetvā ‘‘cha vedanākāyā’’ti vuttanti āha ‘‘vedanāsamūhā’’ti. Nissayabhāvena uppattidvārabhāvena nānāpaccayā honti cakkhudhātuādayo, tā kucchinā dhārentiyo viya posentiyo viya ca hontīti tāsaṃ mātusadisatā vuttā. Cakkhusamphassahetūti nissayādicakkhusamphassapaccayā. Ayanti ayaṃ vedanā ‘‘cakkhusamphassajā vedanā’’tiādinā sādhāraṇato vuttā. Etthāti etasmiṃ vedanāpade. Sabbasaṅgāhikāti kusalākusalavipākakiriyānaṃ vasena sabbasaṅgāhikā. Evaṃ vibhaṅge āgatanayena sādhāraṇato vatvāpi idhādhippetavedanameva dassetuṃ ‘‘vipākavasena panā’’tiādimāha. Cakkhumhi samphassoti cakkhumhi nissayabhūte uppannaphasso. Esa nayo sesesu. Yasmā cakkhādīni visuddhimagge khandhaniddese lakkhaṇādivibhāgato, āyatananiddese visesato, sāmaññato ca saddatthadassanādivasena vibhāvitāni, tasmā ‘‘yaṃ vattabbaṃ…pe… vuttamevā’’ti āha.
ನಮನಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ಆರಮ್ಮಣಾಭಿಮುಖಂ ಹುತ್ವಾ ನಮನಸಭಾವಂ ತೇನ ವಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ। ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ। ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಪನ ಏಕಾವ ವೇದನಾ। ಸಬ್ಬದುಬ್ಬಲಚಿತ್ತಾನಿ ನಾಮ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ । ನನು ತತ್ಥ ಜೀವಿತಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿಯೋ ಚ ಸನ್ತೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ, ತಾಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ತಥಾ ಪಾಕಟಂ, ಯಥಾ ಚೇತನಾದೀನನ್ತಿ ತೇ ಏವೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಉದ್ಧಟಾ। ಯೇನ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವಾದಿನಾ ಕಾರಣೇನ। ಏತ್ಥಾತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಭೂತನಿದ್ದೇಸೇ। ಅಞ್ಞೋ ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೋತಿ ‘‘ವಚನತ್ಥತೋ ಕಲಾಪತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಲಕ್ಖಣಾದಿನಿಚ್ಛಯತೋ ಅಞ್ಞೋ ವಿನಿಚ್ಛಯನಯೋ। ನನು ಸೋ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತೋ, ನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇತಿ? ತತ್ಥ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನೇ ವುತ್ತಾನೀ’’ತಿ ಅತಿದೇಸವಸೇನ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ। ಭೂತಾನಿ ಹಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ‘‘ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜನತೋ। ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿಪಿ ಏಕೇ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಪುಬ್ಬಕಾಲಕಿರಿಯಾ ನಾಮ ಏಕಂಸತೋ ಅಪರಕಾಲಕಿರಿಯಾಪೇಕ್ಖಾತಿ ಪಾಠಸೇಸೇನ ಅತ್ಥಂ ವದತಿ। ವಿಭತ್ತಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ವಿನಾ ಏವ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮೂಹತ್ಥೇ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮೂಹಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಸಾಮಿನಿದ್ದೇಸೇನ ಸಮೂಹತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮೂಹಂ ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ೫೮೪) ಆಗತನಯೇನ ‘‘ತೇವೀಸತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಹದಯವತ್ಥು ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ, ‘‘ಯಂ ರೂಪಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ ವಾ ಪಟ್ಠಾನೇ (ಪಟ್ಠಾನ॰ ೧.೧.೮) ಆಗತತ್ತಾ ಹದಯವತ್ಥುಮ್ಪಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಜಾತಿರೂಪಭಾವೇನ ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ ‘‘ತೇವೀಸತಿವಿಧ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Namanalakkhaṇanti ārammaṇābhimukhaṃ hutvā namanasabhāvaṃ tena vinā appavattanato. Ruppanalakkhaṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Vedanākkhandho pana ekāva vedanā. Sabbadubbalacittāni nāma pañcaviññāṇāni . Nanu tattha jīvitacittaṭṭhitiyo ca santīti? Saccaṃ, tāsaṃ pana kiccaṃ na tathā pākaṭaṃ, yathā cetanādīnanti te evettha pāḷiyaṃ uddhaṭā. Yena mahantapātubhāvādinā kāraṇena. Etthāti etasmiṃ mahābhūtaniddese. Añño vinicchayanayoti ‘‘vacanatthato kalāpato’’tiādinā lakkhaṇādinicchayato añño vinicchayanayo. Nanu so catudhātuvavatthāne vutto, na rūpakkhandhaniddeseti? Tattha vuttepi ‘‘catudhātuvavatthāne vuttānī’’ti atidesavasena vuttattā ‘‘rūpakkhandhaniddese vutto’’ti vuttaṃ. Upādāyāti paṭicca. Bhūtāni hi paṭicca uppajjamānaṃ upādārūpaṃ ‘‘tāni gahetvā’’ti vuttaṃ avissajjanato. Nissāyātipi eke tesaṃ nissayapaccayabhāvato. Pubbakālakiriyā nāma ekaṃsato aparakālakiriyāpekkhāti pāṭhasesena atthaṃ vadati. Vibhattivipallāsena vinā eva atthaṃ dassetuṃ ‘‘samūhatthe vā’’tiādi vuttaṃ. Samūhasambandhe sāminiddesena samūhattho dīpitoti taṃ dassento āha ‘‘samūhaṃ upādāyā’’ti. Dhammasaṅgaṇiyaṃ (dha. sa. 584) āgatanayena ‘‘tevīsatividha’’nti vuttaṃ. Tattha hi hadayavatthu na niddiṭṭhaṃ, ‘‘yaṃ rūpaṃ nissāyā’’ti vā paṭṭhāne (paṭṭhāna. 1.1.8) āgatattā hadayavatthumpi gahetvā jātirūpabhāvena upacayasantatiyo ekato katvā ‘‘tevīsatividha’’nti vuttaṃ.
ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣೇನ ಚಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋ। ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತೇಭೂಮಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Cakkhussa viññāṇanti vā cakkhuviññāṇaṃ. Asādhāraṇakāraṇena cāyaṃ niddeso. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti ettha sabbalokiyavipākaviññāṇassa gahetabbattā ‘‘tebhūmakavipākacittassetaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ.
ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣೋತಿ ಆಯೂಹನಸಭಾವೋ। ಚೋಪನವಸೇನಾತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಂಚೋಪನವಸೇನ, ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಚನಭೇದವಸೇನಾತಿ ವಚೀಭೇದುಪ್ಪಾದವಸೇನ, ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಚೋಪನಂ ನ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರಹೋ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕೂನತಿಂಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಭಿಞ್ಞಾಚೇತನಾವಿನಿಮುತ್ತಾ ಏವ ಏಕೂನತಿಂಸ ಚೇತನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ತಸ್ಸಾ ವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾಭಾವತೋ।
Abhisaṅkharaṇalakkhaṇoti āyūhanasabhāvo. Copanavasenāti viññattisaṃcopanavasena, kāyaviññattiyā samuṭṭhāpanavasenāti attho. Vacanabhedavasenāti vacībheduppādavasena, vacīviññattiyā samuṭṭhāpanavasenāti attho. Evaṃ copanaṃ na bhaveyyāti dassetuṃ ‘‘raho nisīditvā cintentassā’’ti vuttaṃ. Ekūnatiṃsāti ettha abhiññācetanāvinimuttā eva ekūnatiṃsa cetanā veditabbā tassā vipākaviññāṇassa paccayattābhāvato.
ದುಕ್ಖೇತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಇದಂ ಭುಮ್ಮವಚನಂ ಸಂಸಿಲೇಸನನಿಸ್ಸಯವಿಸಯಬ್ಯಾಪನವಸೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ವಿನಿಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ‘‘ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕೋಪಿ ಹಿ ವಿಭತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೋ ಅನೇಕಧಾ ವಿನಿಯೋಗಂ ಗಚ್ಛತಿ ಯಥಾ ತದ್ಧಿತತ್ಥೇ ಉತ್ತರಪದಸಮಾಹಾರೇತಿ। ತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಹದಯವತ್ಥುಲಕ್ಖಣಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ। ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಪುರೇಜಾತನಿಸ್ಸಯಭಾವೇನ। ಸಹಜಾತನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಪನ ತಂಸಹಜಾತಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಅಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನ್ತಿ ಉಪಯೋಗಏಕವಚನಂ । ಏತನ್ತಿ ಅಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಸ್ಸ। ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾಥಾವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಞಾಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನಪಿ ಏಕದೇಸೇನ ಯಾಥಾವತೋ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿಯೇವಾತಿ ‘‘ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧನಿವಾರಣೇನಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಞಾಣಪವತ್ತಿಯಾ ಚೇತ್ಥ ಅಪ್ಪದಾನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಪುರಿಮಂ ಪನ ಪಟಿವೇಧಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ನಿಸೇಧಕಥಾದಸ್ಸನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಅನುಬೋಧಞಾಣುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ।
Dukkheti ekampi idaṃ bhummavacanaṃ saṃsilesananissayavisayabyāpanavasena attānaṃ bhinditvā viniyogaṃ gacchatīti ‘‘catūhi kāraṇehī’’tiādi vuttaṃ. Ekopi hi vibhattiniddeso anekadhā viniyogaṃ gacchati yathā taddhitatthe uttarapadasamāhāreti. Tanti aññāṇaṃ. Dukkhasaccanti hadayavatthulakkhaṇaṃ dukkhasaccaṃ. Assāti aññāṇassa. Nissayapaccayabhāvenāti purejātanissayabhāvena. Sahajātanissayapaccayabhāvena pana taṃsahajātā phassādayo vattabbā. Ārammaṇapaccayabhāvena dukkhasaccaṃ assa ārammaṇanti yojanā. Dukkhasaccanti upayogaekavacanaṃ . Etanti aññāṇaṃ. Tassāti dukkhasaccassa. ‘‘Paṭicchādetī’’ti ettha vuttaṃ paṭicchādanākāraṃ dassetuṃ ‘‘yāthāvā’’tiādi vuttaṃ. Ñāṇavippayuttacittenapi ekadesena yāthāvato lakkhaṇapaṭivedho hotiyevāti ‘‘yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇenā’’ti vatvā ‘‘ñāṇapavattiyā cettha appadānenā’’ti vuttanti vadanti. Purimaṃ pana paṭivedhañāṇuppattiyā nisedhakathādassanaṃ, pacchimaṃ anubodhañāṇuppattiyā. Evamettha attho veditabbo. Etthāti dukkhasacce.
ಸಹಜಾತಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ವತ್ಥು ಹೋತಿ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭಾವತೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ವತ್ಥುತೋ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣತೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ಯಸ್ಮಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಅಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಚ್ಛಾದನಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ವುತ್ತನಯಮೇವ ಏಕೇನೇವ ಕಾರಣೇನ ಇತರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ, ಕಿಂ ಪನ ಏತಂ ಏಕಂ ಕಾರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದನತೋ’’ತಿ। ಇದಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ನಿರೋಧಪಟಿಪದಾನಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತದಾರಬ್ಭಾತಿ ತಂ ಆರಬ್ಭ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ। ಪಚ್ಛಿಮಞ್ಹಿ ಸಚ್ಚದ್ವಯನ್ತಿ ನಿರೋಧೋ ಮಗ್ಗೋ। ತಞ್ಹಿ ನಯಗಮ್ಭೀರತ್ತಾ। ದುದ್ದಸನ್ತಿ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಧಮ್ಮತ್ತಾ ಸಭಾವೇನೇವ ಗಮ್ಭೀರತಾಯ ದುದ್ದಸಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ದುರವಗ್ಗಾಹಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಪುರಿಮೇ ಸಚ್ಚದ್ವಯೇ। ಅನ್ಧಭೂತನ್ತಿ ಅನ್ಧಕಾರಭೂತಂ। ನ ಪವತ್ತತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕಾತುಂ ನ ವಿಸಹತಿ। ವಚನೀಯತ್ತೇನಾತಿ ವಾಚಕಭಾವೇನ ತಥಾ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ। ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುದ್ದಸತ್ತಾತಿ ಪೀಳನಾದಿಆಯೂಹನಾದಿವಸೇನ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಅಯಂ ಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೪೮೪; ೩.೧೦೪) ಯಾಥಾವತೋ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ದುದ್ದಸತ್ತಾ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಪುರಿಮದ್ವಯಂ ಗಮ್ಭೀರಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಸಚ್ಚದ್ವಯೇ। ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹವಸೇನ ಪವತ್ತತೀತಿ ಸುಭಾದಿವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವವಸೇನ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ।
Sahajātassa aññāṇassa samudayasaccaṃ vatthu hoti nissayapaccayabhāvatoti vuttaṃ ‘‘vatthuto’’ti. Ārammaṇatoti ārammaṇapaccayabhāvena. Yasmā samudayasaccaṃ aññāṇassa ārammaṇaṃ hoti, tasmā ‘‘dukkhasamudaye aññāṇa’’nti vuttanti attho. Paṭicchādanaṃ dukkhasacce vuttanayameva ekeneva kāraṇena itaresaṃ tiṇṇaṃ asambhavato, kiṃ pana etaṃ ekaṃ kāraṇanti āha ‘‘paṭicchādanato’’ti. Idaṃ vitthārato vibhāvetuṃ ‘‘nirodhapaṭipadānaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Tadārabbhāti taṃ ārabbha taṃ ārammaṇaṃ katvā. Pacchimañhi saccadvayanti nirodho maggo. Tañhi nayagambhīrattā. Duddasanti saṇhasukhumadhammattā sabhāveneva gambhīratāya duddasaṃ duviññeyyaṃ duravaggāhaṃ. Tatthāti purime saccadvaye. Andhabhūtanti andhakārabhūtaṃ. Na pavattati ārammaṇaṃ kātuṃ na visahati. Vacanīyattenāti vācakabhāvena tathā upaṭṭhānato. Sabhāvalakkhaṇassa duddasattāti pīḷanādiāyūhanādivasena ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ samudayo’’ti (ma. ni. 484; 3.104) yāthāvato sabhāvalakkhaṇassa duddasattā duviññeyyattā purimadvayaṃ gambhīraṃ. Tatthāti purimasmiṃ saccadvaye. Vipallāsaggāhavasena pavattatīti subhādiviparītaggāhānaṃ paccayabhāvavasena aññāṇaṃ pavattati.
ಇದಾನಿ ‘‘ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಪಕಾರನ್ತರೇನಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪಿಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ದುಕ್ಖೇತಿ ಏತ್ತಾವತಾತಿ ‘‘ಅಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ದುಕ್ಖೇ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇನ। ಸಙ್ಗಹತೋತಿ ಸಮೋಧಾನತೋ। ಕಿಚ್ಚತೋತಿ ಅಸಮ್ಪಟಿವೇಧಕಿಚ್ಚತೋ। ಅಞ್ಞಾಣಮಿವಾತಿ ವಿಸಯಸಭಾವಂ ಯಾಥಾವತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನಕಿಚ್ಚಮಿವ। ‘‘ದುಕ್ಖೇ’’ತಿಆದಿನಾ ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪವತ್ತತಿ, ವಿಸೇಸತೋ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ತಥಾ ಅವಿಸಿಟ್ಠಸಭಾವದಸ್ಸನಂ ಇದನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಿಸೇಸತೋ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Idāni ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādīsu pakārantarenapi atthaṃ dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dukkheti ettāvatāti ‘‘aññāṇanti vuccamānāya avijjāya dukkhe’’ti ettakena. Saṅgahatoti samodhānato. Kiccatoti asampaṭivedhakiccato. Aññāṇamivāti visayasabhāvaṃ yāthāvato paṭivijjhituṃ appadānakiccamiva. ‘‘Dukkhe’’tiādinā tattha avijjā pavattati, visesato niddiṭṭhaṃ hotīti katvā sabbattheva tathā avisiṭṭhasabhāvadassanaṃ idanti dassetuṃ ‘‘avisesato panā’’tiādi vuttaṃ.
ಖಣಿಕನಿರೋಧಸ್ಸ ಇಧ ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಅಯುಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ವಿರಾಗಗ್ಗಹಣತೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನ ಪಟಿಬಾಹನಂ ಇಧ ‘‘ನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿರೋಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅನುಪ್ಪಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧೋ, ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋ’’ತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಏತೇಹಿ ನಿರೋಧಪದೇಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ದೇಸಿತತ್ತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟನ್ತಿ ವಟ್ಟಞ್ಚ ವಿವಟ್ಟಞ್ಚ। ‘‘ದ್ವಾದಸಹೀ’’ತಿ ಇದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ ‘‘ಅನುಲೋಮತೋ ದ್ವಾದಸಹಿ ಪದೇಹಿ ವಟ್ಟಂ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ದ್ವಾದಸಹಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಇಧ ದಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ।
Khaṇikanirodhassa idha anadhippetattā ayujjamānattā virāgaggahaṇato ca avijjādīnaṃ paṭipakkhavasena paṭibāhanaṃ idha ‘‘nirodho’’ti adhippeto, so ca nesaṃ sabbaso anuppajjanamevāti āha ‘‘nirodho hotīti anuppādo hotī’’ti. ‘‘Avijjā nirujjhati etthāti avijjānirodho, saṅkhārā nirujjhanti etthāti saṅkhāranirodho’’ti evaṃ sabbehi etehi nirodhapadehi nibbānassa desitattā daṭṭhabbā. Tenāha ‘‘nibbānaṃ hī’’tiādi. Vaṭṭavivaṭṭanti vaṭṭañca vivaṭṭañca. ‘‘Dvādasahī’’ti idaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ ‘‘anulomato dvādasahi padehi vaṭṭaṃ, paṭilomato dvādasahi vivaṭṭaṃ idha dassita’’nti.
ವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೨. ವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತಂ • 2. Vibhaṅgasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೨. ವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā