Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / སཾཡུཏྟནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
༢. ཝིབྷངྒསུཏྟཝཎྞནཱ
2. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā
༢. དུཏིཡེཔི ཝུཏྟནཡེནེཝ སུཏྟནིཀྑེཔོ ཝེདིཏབྦོ། ཨཡཾ པན ཝིསེསོ – པཋམཾ ཨུགྒྷཊིཏཉྙཱུཔུགྒལཱནཾ ཝསེན སངྑེཔཏོ དསྶིཏཾ, ཨིདཾ ཝིཔཉྩིཏཉྙཱུནཾ ཝསེན ཝིཏྠཱརཏོཏི། ཨིམསྨིཉྩ པན སུཏྟེ ཙཏསྶོ ཝལླིཧཱརཀཔུརིསཱུཔམཱ ཝཏྟབྦཱ, ཏཱ ཝིསུདྡྷིམགྒེ ཝུཏྟཱ ཨེཝ། ཡཐཱ ཧི ཝལླིཧཱརཀོ པུརིསོ ཝལླིཡཱ ཨགྒཾ དིསྭཱ ཏདནུསཱརེན མཱུལཾ པརིཡེསནྟོ ཏཾ དིསྭཱ ཝལླིཾ མཱུལེ ཚེཏྭཱ ཨཱདཱཡ ཀམྨེ ཨུཔནེཡྻ, ཨེཝཾ བྷགཝཱ ཝིཏྠཱརདེསནཾ དེསེནྟོ པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ ཨགྒབྷཱུཏཱ ཛརཱམརཎཱ པཊྛཱཡ ཡཱཝ མཱུལབྷཱུཏཾ ཨཝིཛྫཱཔདཾ, ཏཱཝ དེསནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ པུན ཝཊྚཝིཝཊྚཾ དེསེནྟོ ནིཊྛཔེསི།
2. Dutiyepi vuttanayeneva suttanikkhepo veditabbo. Ayaṃ pana viseso – paṭhamaṃ ugghaṭitaññūpuggalānaṃ vasena saṅkhepato dassitaṃ, idaṃ vipañcitaññūnaṃ vasena vitthāratoti. Imasmiñca pana sutte catasso vallihārakapurisūpamā vattabbā, tā visuddhimagge vuttā eva. Yathā hi vallihārako puriso valliyā aggaṃ disvā tadanusārena mūlaṃ pariyesanto taṃ disvā valliṃ mūle chetvā ādāya kamme upaneyya, evaṃ bhagavā vitthāradesanaṃ desento paṭiccasamuppādassa aggabhūtā jarāmaraṇā paṭṭhāya yāva mūlabhūtaṃ avijjāpadaṃ, tāva desanaṃ āharitvā puna vaṭṭavivaṭṭaṃ desento niṭṭhapesi.
ཏཏྲཱཡཾ ཛརཱམརཎཱདཱིནཾ ཝིཏྠཱརདེསནཱཡ ཨཏྠནིཙྪཡོ – ཛརཱམརཎནིདྡེསེ ཏཱཝ ཏེསཾ ཏེསནྟི ཨཡཾ སངྑེཔཏོ ཨནེཀེསཾ སཏྟཱནཾ སཱདྷཱརཎནིདྡེསོཏི ཝིཉྙཱཏབྦོ། ཡཱ དེཝདཏྟསྶ ཛརཱ, ཡཱ སོམདཏྟསྶཱཏི ཨེཝཉྷི དིཝསམྤི ཀཐེནྟསྶ ནེཝ སཏྟཱ པརིཡཱདཱནཾ གཙྪནྟི། ཨིམེཧི པན དྭཱིཧི པདེཧི ན ཀོཙི སཏྟོ ཨཔརིཡཱདིནྣོ ཧོཏི། ཏསྨཱ ཝུཏྟཾ, ‘‘ཨཡཾ སངྑེཔཏོ ཨནེཀེསཾ སཏྟཱནཾ སཱདྷཱརཎནིདྡེསོ’’ཏི། ཏམྷི ཏམྷཱིཏི ཨཡཾ གཏིཛཱཏིཝསེན ཨནེཀེསཾ སཏྟནིཀཱཡཱནཾ སཱདྷཱརཎནིདྡེསོ། སཏྟནིཀཱཡེཏི སཱདྷཱརཎནིདྡེསེན ནིདྡིཊྛསྶ སརཱུཔནིདསྶནཾ། ཛརཱ ཛཱིརཎཏཱཏིཨཱདཱིསུ པན ཛརཱཏི སབྷཱཝནིདྡེསོ། ཛཱིརཎཏཱཏི ཨཱཀཱརནིདྡེསོ། ཁཎྜིཙྩནྟིཨཱདཡོ ཏཡོ ཀཱལཱཏིཀྐམེ ཀིཙྩནིདྡེསཱ, པཙྪིམཱ དྭེ པཀཏིནིདྡེསཱ། ཨཡཉྷི ཛརཱཏི ཨིམིནཱ པདེན སབྷཱཝཏོ དཱིཔིཏཱ, ཏེནསྶཱཡཾ སབྷཱཝནིདྡེསོ ། ཛཱིརཎཏཱཏི ཨིམིནཱ ཨཱཀཱརཏོ, ཏེནསྶཱཡཾ ཨཱཀཱརནིདྡེསོ། ཁཎྜིཙྩནྟི ཨིམིནཱ ཀཱལཱཏིཀྐམེ དནྟནཁཱནཾ ཁཎྜིཏབྷཱཝཀརཎཀིཙྩཏོ། པཱལིཙྩནྟི ཨིམིནཱ ཀེསལོམཱནཾ པལིཏབྷཱཝཀརཎཀིཙྩཏོ། ཝལིཏྟཙཏཱཏི ཨིམིནཱ མཾསཾ མིལཱཔེཏྭཱ ཏཙཝལིབྷཱཝཀརཎཀིཙྩཏོ དཱིཔིཏཱ། ཏེནསྶཱ ཨིམེ ཁཎྜིཙྩནྟིཨཱདཡོ ཏཡོ ཀཱལཱཏིཀྐམེ ཀིཙྩནིདྡེསཱ། ཏེཧི ཨིམེསཾ ཝིཀཱརཱནཾ དསྶནཝསེན པཱཀཊཱིབྷཱུཏཱ པཱཀཊཛརཱ དསྶིཏཱ། ཡཐེཝ ཧི ཨུདཀསྶ ཝཱ ཝཱཏསྶ ཝཱ ཨགྒིནོ ཝཱ ཏིཎརུཀྑཱདཱིནཾ སཾབྷགྒཔལིབྷགྒཏཱཡ ཝཱ ཛྷཱམཏཱཡ ཝཱ གཏམགྒོ པཱཀཊོ ཧོཏི, ན ཙ སོ གཏམགྒོ ཏཱནེཝ ཨུདཀཱདཱིནི, ཨེཝམེཝ ཛརཱཡ དནྟཱདཱིསུ ཁཎྜིཙྩཱདིཝསེན གཏམགྒོ པཱཀཊོ, ཙཀྑུཾ ཨུམྨཱིལེཏྭཱཔི གཡ྄ཧཏི ན ཙ ཁཎྜིཙྩཱདཱིནེཝ ཛརཱ། ན ཧི ཛརཱ ཙཀྑུཝིཉྙེཡྻཱ ཧོཏི།
Tatrāyaṃ jarāmaraṇādīnaṃ vitthāradesanāya atthanicchayo – jarāmaraṇaniddese tāva tesaṃ tesanti ayaṃ saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddesoti viññātabbo. Yā devadattassa jarā, yā somadattassāti evañhi divasampi kathentassa neva sattā pariyādānaṃ gacchanti. Imehi pana dvīhi padehi na koci satto apariyādinno hoti. Tasmā vuttaṃ, ‘‘ayaṃ saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso’’ti. Tamhi tamhīti ayaṃ gatijātivasena anekesaṃ sattanikāyānaṃ sādhāraṇaniddeso. Sattanikāyeti sādhāraṇaniddesena niddiṭṭhassa sarūpanidassanaṃ. Jarā jīraṇatātiādīsu pana jarāti sabhāvaniddeso. Jīraṇatāti ākāraniddeso. Khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā, pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi jarāti iminā padena sabhāvato dīpitā, tenassāyaṃ sabhāvaniddeso . Jīraṇatāti iminā ākārato, tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tacavalibhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā vātassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃbhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati na ca khaṇḍiccādīneva jarā. Na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.
ཨཱཡུནོ སཾཧཱནི ཨིནྡྲིཡཱནཾ པརིཔཱཀོཏི ཨིམེཧི པན པདེཧི ཀཱལཱཏིཀྐམེཡེཝ ཨབྷིབྱཏྟཱཡ ཨཱཡུཀྑཡ-ཙཀྑཱདིཨིནྡྲིཡ-པརིཔཱཀསཉྙིཏཱཡ པཀཏིཡཱ དཱིཔིཏཱ། ཏེནསྶིམེ པཙྪིམཱ དྭེ པཀཏིནིདྡེསཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཏཏྠ ཡསྨཱ ཛརཾ པཏྟསྶ ཨཱཡུ ཧཱཡཏི, ཏསྨཱ ཛརཱ ‘‘ཨཱཡུནོ སཾཧཱནཱི’’ཏི ཕལཱུཔཙཱརེན ཝུཏྟཱ། ཡསྨཱ ཙ དཧརཀཱལེ སུཔྤསནྣཱནི སུཁུམམྤི ཨཏྟནོ ཝིསཡཾ སུཁེནེཝ གཎྷནསམཏྠཱནི ཙཀྑཱདཱིནི ཨིནྡྲིཡཱནི ཛརཾ པཏྟསྶ པརིཔཀྐཱནི ཨཱལུལི༹ཏཱནི ཨཝིསདཱནི, ཨོལཱ༹རིཀམྤི ཨཏྟནོ ཝིསཡཾ གཧེཏུཾ ཨསམཏྠཱནི ཧོནྟི, ཏསྨཱ ‘‘ཨིནྡྲིཡཱནཾ པརིཔཱཀོ’’ཏི ཕལཱུཔཙཱརེནེཝ ཝུཏྟཱ།
Āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhaya-cakkhādiindriya-paripākasaññitāya pakatiyā dīpitā. Tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘‘āyuno saṃhānī’’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā ca daharakāle suppasannāni sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni, oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘‘indriyānaṃ paripāko’’ti phalūpacāreneva vuttā.
སཱ པནཱཡཾ ཨེཝཾ ནིདྡིཊྛཱ སབྦཱཔི ཛརཱ པཱཀཊཱ པཊིཙྪནྣཱཏི དུཝིདྷཱ ཧོཏི། ཏཏྠ དནྟཱདཱིསུ ཁཎྜཱདིབྷཱཝདསྶནཏོ རཱུཔདྷམྨེསུ ཛརཱ པཱཀཊཛརཱ ནཱམ, ཨརཱུཔདྷམྨེསུ པན ཛརཱ ཏཱདིསསྶ ཝིཀཱརསྶ ཨདསྶནཏོ པཊིཙྪནྣཛརཱ ནཱམ། ཏཏྠ ཡྭཱཡཾ ཁཎྜཱདིབྷཱཝོ དིསྶཏི, སོ ཏཱདིསཱནཾ དནྟཱདཱིནཾ སུཝིཉྙེཡྻཏྟཱ ཝཎྞོཡེཝ, ཏཾ ཙཀྑུནཱ དིསྭཱ མནོདྭཱརེན ཙིནྟེཏྭཱ ‘‘ཨིམེ དནྟཱ ཛརཱཡ པཧཊཱ’’ཏི ཛརཾ ཛཱནཱཏི ཨུདཀཊྛཱནེ བདྡྷཱནི གོསཱིསཱདཱིནི ཨོལོཀེཏྭཱ ཧེཊྛཱ ཨུདཀསྶ ཨཏྠིབྷཱཝཾ ཛཱནནཾ ཝིཡ། པུན ཨཝཱིཙི སཝཱིཙཱིཏི ཨེཝམྤི དུཝིདྷཱ ཧོཏི། ཏཏྠ མཎི-ཀནཀ-རཛཏ-པཝཱལ༹ཙནྡསཱུརིཡཱདཱིནཾ ཝིཡ མནྡདསཀཱདཱིསུ པཱཎཱིནཾ ཝིཡ ཙ པུཔྥཕལཔལླཝཱདཱིསུ ཙ ཨཔཱཎཱིནཾ ཝིཡ ཨནྟརནྟརཱ ཝཎྞཝིསེསཱདཱིནཾ དུཝིཉྙེཡྻཏྟཱ ཛརཱ ཨཝཱིཙིཛརཱ ནཱམ, ནིརནྟརཛརཱཏི ཨཏྠོ། ཏཏོ ཨཉྙེསུ པན ཡཐཱཝུཏྟེསུ ཨནྟརནྟརཱ ཝཎྞཝིསེསཱདཱིནཾ སུཝིཉྙེཡྻཏྟཱ ཛརཱ སཝཱིཙིཛརཱ ནཱམཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Sā panāyaṃ evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍādibhāvadassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma, arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma. Tattha yvāyaṃ khaṇḍādibhāvo dissati, so tādisānaṃ dantādīnaṃ suviññeyyattā vaṇṇoyeva, taṃ cakkhunā disvā manodvārena cintetvā ‘‘ime dantā jarāya pahaṭā’’ti jaraṃ jānāti udakaṭṭhāne baddhāni gosīsādīni oloketvā heṭṭhā udakassa atthibhāvaṃ jānanaṃ viya. Puna avīci savīcīti evampi duvidhā hoti. Tattha maṇi-kanaka-rajata-pavāḷacandasūriyādīnaṃ viya mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca pupphaphalapallavādīsu ca apāṇīnaṃ viya antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ duviññeyyattā jarā avīcijarā nāma, nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāmāti veditabbā.
ཨིཏོ པརཾ ཏེསཾ ཏེསནྟིཨཱདི ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ། ཙུཏི ཙཝནཏཱཏིཨཱདཱིསུ པན ཙུཏཱིཏི ཙཝནཀཝསེན ཝུཙྩཏི, ཨེཀཙཏུཔཉྩཀྑནྡྷསཱམཉྙཝཙནམེཏཾ། ཙཝནཏཱཏི བྷཱཝཝཙནེན ལཀྑཎནིདསྶནཾ ། བྷེདོཏི ཙུཏིཀྑནྡྷཱནཾ བྷངྒུཔྤཏྟིཔརིདཱིཔནཾ། ཨནྟརདྷཱནནྟི གྷཊསྶེཝ བྷིནྣསྶ བྷིནྣཱནཾ ཙུཏིཀྑནྡྷཱནཾ ཡེན ཀེནཙི པརིཡཱཡེན ཋཱནཱབྷཱཝཔརིདཱིཔནཾ། མཙྩུ མརཎནྟི མཙྩུསངྑཱཏཾ མརཎཾ, ཏེན སམུཙྪེདམརཎཱདཱིནི ནིསེདྷེཏི། ཀཱལོ ནཱམ ཨནྟཀོ, ཏསྶ ཀིརིཡཱ ཀཱལཀིརིཡཱ། ཨེཝཾ ཏེན ལོཀསམྨུཏིཡཱ མརཎཾ དཱིཔེཏི།
Ito paraṃ tesaṃ tesantiādi vuttanayeneva veditabbaṃ. Cuti cavanatātiādīsu pana cutīti cavanakavasena vuccati, ekacatupañcakkhandhasāmaññavacanametaṃ. Cavanatāti bhāvavacanena lakkhaṇanidassanaṃ . Bhedoti cutikkhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpanaṃ. Antaradhānanti ghaṭasseva bhinnassa bhinnānaṃ cutikkhandhānaṃ yena kenaci pariyāyena ṭhānābhāvaparidīpanaṃ. Maccu maraṇanti maccusaṅkhātaṃ maraṇaṃ, tena samucchedamaraṇādīni nisedheti. Kālo nāma antako, tassa kiriyā kālakiriyā. Evaṃ tena lokasammutiyā maraṇaṃ dīpeti.
ཨིདཱནི པརམཏྠེན དཱིཔེཏུཾ ཁནྡྷཱནཾ བྷེདོཏིཨཱདིམཱཧ། པརམཏྠེན ཧི ཁནྡྷཱཡེཝ བྷིཛྫནྟི, ན སཏྟོ ནཱམ ཀོཙི མརཏི། ཁནྡྷེསུ པན བྷིཛྫམཱནེསུ སཏྟོ མརཏི, བྷིནྣེསུ མཏོཏི ཝོཧཱརོ ཧོཏི། ཨེཏྠ ཙ ཙཏུཔཉྩཝོཀཱརཝསེན ཁནྡྷཱནཾ བྷེདོ, ཨེཀཝོཀཱརཝསེན ཀལེ༹ཝརསྶ ནིཀྑེཔོ། ཙཏུཝོཀཱརཝསེན ཙ ཁནྡྷཱནཾ བྷེདོ, སེསདྭཡཝསེན ཀལེ༹ཝརསྶ ནིཀྑེཔོ ཝེདིཏབྦོ། ཀསྨཱ? བྷཝདྭཡེཔི རཱུཔཀཱཡསངྑཱཏསྶ ཀལེ༹ཝརསྶ སབྦྷཱཝཏོ། ཨཐ ཝཱ ཡསྨཱ ཙཱཏུམཧཱརཱཛིཀཱདཱིསུ ཁནྡྷཱ བྷིཛྫནྟེཝ, ན ཀིཉྩི ནིཀྑིཔཏི, ཏསྨཱ ཏེསཾ ཝསེན ཁནྡྷཱནཾ བྷེདོ, མནུསྶཱདཱིསུ ཀལེ༹ཝརསྶ ནིཀྑེཔོ། ཨེཏྠ ཙ ཀལེ༹ཝརསྶ ནིཀྑེཔཀཱརཎཏོ མརཎཾ ‘‘ཀལེ༹ཝརསྶ ནིཀྑེཔོ’’ཏི ཝུཏྟནྟི ཨེཝམཏྠོ དཊྛབྦོ། ཨིཏི ཨཡཉྩ ཛརཱ ཨིདཉྩ མརཎཾ, ཨིདཾ ཝུཙྩཏི, བྷིཀྑཝེཏི ཨིདཾ ཨུབྷཡམྤི ཨེཀཏོ ཀཏྭཱ ཛརཱམརཎནྟི ཀཐཱིཡཏི།
Idāni paramatthena dīpetuṃ khandhānaṃ bhedotiādimāha. Paramatthena hi khandhāyeva bhijjanti, na satto nāma koci marati. Khandhesu pana bhijjamānesu satto marati, bhinnesu matoti vohāro hoti. Ettha ca catupañcavokāravasena khandhānaṃ bhedo, ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo. Catuvokāravasena ca khandhānaṃ bhedo, sesadvayavasena kaḷevarassa nikkhepo veditabbo. Kasmā? Bhavadvayepi rūpakāyasaṅkhātassa kaḷevarassa sabbhāvato. Atha vā yasmā cātumahārājikādīsu khandhā bhijjanteva, na kiñci nikkhipati, tasmā tesaṃ vasena khandhānaṃ bhedo, manussādīsu kaḷevarassa nikkhepo. Ettha ca kaḷevarassa nikkhepakāraṇato maraṇaṃ ‘‘kaḷevarassa nikkhepo’’ti vuttanti evamattho daṭṭhabbo. Iti ayañca jarā idañca maraṇaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhaveti idaṃ ubhayampi ekato katvā jarāmaraṇanti kathīyati.
ཛཱཏིནིདྡེསེ ཛཱཏི སཉྫཱཏཱིཏིཨཱདཱིསུ ཛཱཡནཊྛེན ཛཱཏི, སཱ ཨཔརིཔུཎྞཱཡཏནཝསེན ཡུཏྟཱ། སཉྫཱཡནཊྛེན སཉྫཱཏི, སཱ པརིཔུཎྞཱཡཏནཝསེན ཡུཏྟཱ། ཨོཀྐམནཊྛེན ཨོཀྐནྟི, སཱ ཨཎྜཛཛལཱབུཛཝསེན ཡུཏྟཱ། ཏེ ཧི ཨཎྜཀོསཉྩ ཝཏྠིཀོསཉྩ ཨོཀྐམནྟཱ པཝིསནྟཱ ཝིཡ པཊིསནྡྷིཾ གཎྷནྟི། ཨབྷིནིབྦཏྟནཊྛེན ཨབྷིནིབྦཏྟི, སཱ སཾསེདཛཨོཔཔཱཏིཀཝསེན ཡུཏྟཱ། ཏེ ཧི པཱཀཊཱཡེཝ ཧུཏྭཱ ནིབྦཏྟནྟི། ཨཡཾ ཏཱཝ ཝོཧཱརདེསནཱ།
Jātiniddese jāti sañjātītiādīsu jāyanaṭṭhena jāti, sā aparipuṇṇāyatanavasena yuttā. Sañjāyanaṭṭhena sañjāti, sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā. Okkamanaṭṭhena okkanti, sā aṇḍajajalābujavasena yuttā. Te hi aṇḍakosañca vatthikosañca okkamantā pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbatti, sā saṃsedajaopapātikavasena yuttā. Te hi pākaṭāyeva hutvā nibbattanti. Ayaṃ tāva vohāradesanā.
ཨིདཱནི པརམཏྠདེསནཱ ཧོཏི། ཁནྡྷཱཡེཝ ཧི པརམཏྠཏོ པཱཏུབྷཝནྟི, ན སཏྟོ། ཏཏྠ ཙ ཁནྡྷཱནནྟི ཨེཀཝོཀཱརབྷཝེ ཨེཀསྶ, ཙཏུཝོཀཱརབྷཝེ ཙཏུནྣཾ, པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ པཉྩནྣམྤི གཧཎཾ ཝེདིཏབྦཾ། པཱཏུབྷཱཝོཏི ཨུཔྤཏྟི། ཨཱཡཏནཱནནྟི ཨེཏྠ ཏཏྲ ཏཏྲ ཨུཔྤཛྫམཱནཱཡཏནཝསེན སངྒཧོ ཝེདིཏབྦོ། པཊིལཱབྷོཏི སནྟཏིཡཾ པཱཏུབྷཱཝོཡེཝ། པཱཏུབྷཝནྟཱནེཝ ཧི ཏཱནི པཊིལདྡྷཱནི ནཱམ ཧོནྟི། ཨཡཾ ཝུཙྩཏི, བྷིཀྑཝེ, ཛཱཏཱིཏི ཨིམིནཱ པདེན ཝོཧཱརཏོ པརམཏྠཏོ ཙ དེསིཏཱཡ ཛཱཏིཡཱ ནིགམནཾ ཀརོཏཱིཏི།
Idāni paramatthadesanā hoti. Khandhāyeva hi paramatthato pātubhavanti, na satto. Tattha ca khandhānanti ekavokārabhave ekassa, catuvokārabhave catunnaṃ, pañcavokārabhave pañcannampi gahaṇaṃ veditabbaṃ. Pātubhāvoti uppatti. Āyatanānanti ettha tatra tatra uppajjamānāyatanavasena saṅgaho veditabbo. Paṭilābhoti santatiyaṃ pātubhāvoyeva. Pātubhavantāneva hi tāni paṭiladdhāni nāma honti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, jātīti iminā padena vohārato paramatthato ca desitāya jātiyā nigamanaṃ karotīti.
བྷཝནིདྡེསེ ཀཱམབྷཝོཏི ཀམྨབྷཝོ ཙ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ ཙ། ཏཏྠ ཀམྨབྷཝོ ནཱམ ཀཱམབྷཝཱུཔགཀམྨམེཝ། ཏཉྷི ཏཏྠ ཨུཔཔཏྟིབྷཝསྶ ཀཱརཎཏྟཱ ‘‘སུཁོ བུདྡྷཱནཾ ཨུཔྤཱདོ (དྷ॰ པ॰ ༡༩༤) དུཀྑོ པཱཔསྶ ཨུཙྩཡོ’’ཏིཨཱདཱིནི (དྷ॰ པ॰ ༡༡༧) ཝིཡ ཕལཝོཧཱརེན བྷཝོཏི ཝུཏྟཾ། ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ ནཱམ ཏེན ཀམྨེན ནིབྦཏྟཾ ཨུཔཱདིཎྞཀྑནྡྷཔཉྩཀཾ། ཏཉྷི ཏཏྠ བྷཝཏཱིཏི ཀཏྭཱ བྷཝོཏི ཝུཏྟཾ། སབྦཐཱཔི ཨིདཾ ཀམྨཉྩ ཨུཔཔཏྟིཉྩ ཨུབྷཡམྤེཏམིདྷ ‘‘ཀཱམབྷཝོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེས ནཡོ རཱུཔཱརཱུཔབྷཝེསཱུཏི།
Bhavaniddese kāmabhavoti kammabhavo ca upapattibhavo ca. Tattha kammabhavo nāma kāmabhavūpagakammameva. Tañhi tattha upapattibhavassa kāraṇattā ‘‘sukho buddhānaṃ uppādo (dha. pa. 194) dukkho pāpassa uccayo’’tiādīni (dha. pa. 117) viya phalavohārena bhavoti vuttaṃ. Upapattibhavo nāma tena kammena nibbattaṃ upādiṇṇakkhandhapañcakaṃ. Tañhi tattha bhavatīti katvā bhavoti vuttaṃ. Sabbathāpi idaṃ kammañca upapattiñca ubhayampetamidha ‘‘kāmabhavo’’ti vuttaṃ. Esa nayo rūpārūpabhavesūti.
ཨུཔཱདཱནནིདྡེསེ ཀཱམུཔཱདཱནནྟིཨཱདཱིསུ ཝཏྠུཀཱམཾ ཨུཔཱདིཡནྟི ཨེཏེན, སཡཾ ཝཱ ཏཾ ཨུཔཱདིཡཏཱིཏི ཀཱམུཔཱདཱནཾ, ཀཱམོ ཙ སོ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏི ཀཱམུཔཱདཱནཾ། ཨུཔཱདཱནནྟི དལ༹ྷགྒཧཎཾ ཝུཙྩཏི། དལ༹ྷཏྠོ ཧི ཨེཏྠ ཨུཔསདྡོ ཨུཔཱཡཱསཨུཔཀཊྛཱདཱིསུ ཝིཡ། པཉྩཀཱམགུཎིཀརཱགསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ། ཝིཏྠཱརཏོ པནེཏཾ, ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ ཀཱམུཔཱདཱནཾ? ཡོ ཀཱམེསུ ཀཱམཙྪནྡོ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༢༢༠; ཝིབྷ॰ ༩༣༨) ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Upādānaniddese kāmupādānantiādīsu vatthukāmaṃ upādiyanti etena, sayaṃ vā taṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ, kāmo ca so upādānañcāti kāmupādānaṃ. Upādānanti daḷhaggahaṇaṃ vuccati. Daḷhattho hi ettha upasaddo upāyāsaupakaṭṭhādīsu viya. Pañcakāmaguṇikarāgassetaṃ adhivacanaṃ. Ayamettha saṅkhepo. Vitthārato panetaṃ, ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando’’ti (dha. sa. 1220; vibha. 938) vuttanayeneva veditabbaṃ.
ཏཐཱ དིཊྛི ཙ སཱ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏི དིཊྛུཔཱདཱནཾ། ཨཐ ཝཱ དིཊྛིཾ ཨུཔཱདིཡཏི, ཨུཔཱདིཡནྟི ཝཱ ཨེཏེན དིཊྛིནྟི དིཊྛུཔཱདཱནཾ། ཨུཔཱདིཡཏི ཧི པུརིམདིཊྛིཾ ཨུཏྟརདིཊྛི, ཨུཔཱདིཡནྟི ཙ ཏཱཡ དིཊྛིཾ། ཡཐཱཧ – ‘‘སསྶཏོ ཨཏྟཱ ཙ ལོཀོ ཙ ཨིདམེཝ སཙྩཾ མོགྷམཉྙ’’ནྟིཨཱདི (མ॰ ནི॰ ༣.༢༧)། སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཝཛྫསྶ སབྦདིཊྛིགཏསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ, ཝིཏྠཱརཏོ པནེཏཾ, ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ དིཊྛུཔཱདཱནཾ? ནཏྠི དིནྣ’’ནྟི (དྷ॰ ས॰ ༡༢༢༡) ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Tathā diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ. Atha vā diṭṭhiṃ upādiyati, upādiyanti vā etena diṭṭhinti diṭṭhupādānaṃ. Upādiyati hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi, upādiyanti ca tāya diṭṭhiṃ. Yathāha – ‘‘sassato attā ca loko ca idameva saccaṃ moghamañña’’ntiādi (ma. ni. 3.27). Sīlabbatupādānaattavādupādānavajjassa sabbadiṭṭhigatassetaṃ adhivacanaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ, ‘‘tattha katamaṃ diṭṭhupādānaṃ? Natthi dinna’’nti (dha. sa. 1221) vuttanayeneva veditabbaṃ.
ཏཐཱ སཱིལབྦཏམུཔཱདིཡནྟི ཨེཏེན, སཡཾ ཝཱ ཏཾ ཨུཔཱདིཡཏི, སཱིལབྦཏཉྩ ཏཾ ཨུཔཱདཱནཉྩཱཏི ཝཱ སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ། གོསཱིལགོཝཏཱདཱིནི ཧི ‘‘ཨེཝཾ སུདྡྷཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༢༢༢; ཝིབྷ॰ ༩༣༨) ཨབྷིནིཝེསཏོ སཡམེཝ ཨུཔཱདཱནཱནཱིཏི། ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ, ཝིཏྠཱརཏོ པནེཏཾ, ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ སཱིལབྦཏུཔཱདཱནཾ? ཨིཏོ བཧིདྡྷཱ སམཎབྲཱཧྨཎཱནཾ སཱིལེན སུདྡྷཱི’’ཏི ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Tathā sīlabbatamupādiyanti etena, sayaṃ vā taṃ upādiyati, sīlabbatañca taṃ upādānañcāti vā sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi ‘‘evaṃ suddhī’’ti (dha. sa. 1222; vibha. 938) abhinivesato sayameva upādānānīti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ, ‘‘tattha katamaṃ sīlabbatupādānaṃ? Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhī’’ti vuttanayeneva veditabbaṃ.
ཨིདཱནི ཝདནྟི ཨེཏེནཱཏི ཝཱདོ, ཨུཔཱདིཡནྟི ཨེཏེནཱཏི ཨུཔཱདཱནཾ, ཀིཾ ཝདནྟི ཨུཔཱདིཡནྟི ཝཱ? ཨཏྟཱནཾ། ཨཏྟནོ ཝཱདུཔཱདཱནཾ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ། ཨཏྟཝཱདམཏྟམེཝ ཝཱ ཨཏྟཱཏི ཨུཔཱདིཡནྟི ཨེཏེནཱཏི ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ། ཝཱིསཏིཝཏྠུཀཱཡ སཀྐཱཡདིཊྛིཡཱ ཨེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཨཡམེཏྠ སངྑེཔོ, ཝིཏྠཱརཏོ པནེཏཾ, ‘‘ཏཏྠ ཀཏམཾ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནཾ? ཨིདྷ ཨསྶུཏཝཱ པུཐུཛྫནོ ཨརིཡཱནཾ ཨདསྶཱཝཱི’’ཏི ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦཾ།
Idāni vadanti etenāti vādo, upādiyanti etenāti upādānaṃ, kiṃ vadanti upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ. Attavādamattameva vā attāti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ. Vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ, ‘‘tattha katamaṃ attavādupādānaṃ? Idha assutavā puthujjano ariyānaṃ adassāvī’’ti vuttanayeneva veditabbaṃ.
ཏཎྷཱནིདྡེསེ རཱུཔཏཎྷཱ…པེ॰… དྷམྨཏཎྷཱཏི ཨེཏཾ ཙཀྑུདྭཱརཱདཱིསུ ཛཝནཝཱིཐིཡཱ པཝཏྟཱཡ ཏཎྷཱཡ ‘‘སེཊྛིཔུཏྟོ བྲཱཧྨཎཔུཏྟོ’’ཏི ཨེཝམཱདཱིསུ པིཏིཏོ ནཱམཾ ཝིཡ པིཏིསདིསཱརམྨཎཏོ ནཱམཾ། ཨེཏྠ ཙ རཱུཔཱརམྨཎཱ ཏཎྷཱ, རཱུཔེ ཏཎྷཱཏི རཱུཔཏཎྷཱ། སཱ ཀཱམརཱགབྷཱཝེན རཱུཔཾ ཨསྶཱདེནྟཱི པཝཏྟམཱནཱ ཀཱམཏཎྷཱ, སསྶཏདིཊྛིསཧགཏརཱགབྷཱཝེན ‘‘རཱུཔཾ ནིཙྩཾ དྷུཝཾ སསྶཏ’’ནྟི ཨེཝཾ ཨསྶཱདེནྟཱི པཝཏྟམཱནཱ བྷཝཏཎྷཱ, ཨུཙྪེདདིཊྛིསཧགཏརཱགབྷཱཝེན ‘‘རཱུཔཾ ཨུཙྪིཛྫཏི ཝིནསྶཏི པེཙྩ ན བྷཝཏཱི’’ཏི ཨེཝཾ ཨསྶཱདེནྟཱི པཝཏྟམཱནཱ ཝིབྷཝཏཎྷཱཏི རཱུཔཏཎྷཱ ཨེཝཾ ཏིཝིདྷཱ ཧོཏི། ཡཐཱ ཙ རཱུཔཏཎྷཱ, ཏཐཱ སདྡཏཎྷཱདཡོཔཱིཏི ཨེཝཾ ཏཱནི ཨཊྛཱརས ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནི ཧོནྟི། ཏཱནི ཨཛ྄ཛྷཏྟརཱུཔཱདཱིསུ ཨཊྛཱརས, བཧིདྡྷཱརཱུཔཱདཱིསུ ཨཊྛཱརསཱཏི ཚཏྟིཾས། ཨིཏི ཨཏཱིཏཱནི ཚཏྟིཾས, ཨནཱགཏཱནི ཚཏྟིཾས, པཙྩུཔྤནྣཱནི ཚཏྟིཾསཱཏི ཨེཝཾ ཨཊྛསཏཾ ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནི ཧོནྟི། ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀསྶ ཨུཔཱདཱཡ ཨསྨཱིཏི ཧོཏི, ཨིཏྠསྨཱིཏི ཧོཏཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༩༧༣) ཝཱ ཨེཝམཱདཱིནི ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀརཱུཔཱདིནིསྶིཏཱནི ཨཊྛཱརས, ‘‘བཱཧིརསྶ ཨུཔཱདཱཡ ཨིམིནཱ ཨསྨཱིཏི ཧོཏི, ཨིམིནཱ ཨིཏྠསྨཱིཏི ཧོཏཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༩༧༥) ཝཱ ཨེཝམཱདཱིནི བཱཧིརརཱུཔཱདིནིསྶིཏཱནི ཨཊྛཱརསཱཏི ཚཏྟིཾས, ཨིཏི ཨཏཱིཏཱནི ཚཏྟིཾས, ཨནཱགཏཱནི ཚཏྟིཾས, པཙྩུཔྤནྣཱནི ཚཏྟིཾསཱཏི ཨེཝམྤི ཨཊྛསཏཾ ཏཎྷཱཝིཙརིཏཱནི ཧོནྟི། པུན སངྒཧེ ཀརིཡམཱནེ རཱུཔཱདཱིསུ ཨཱརམྨཎེསུ ཚལེ༹ཝ ཏཎྷཱཀཱཡཱ ཏིསྶོཡེཝ ཀཱམཏཎྷཱདཡོ ཧོནྟཱིཏི། ཨེཝཾ –
Taṇhāniddese rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti etaṃ cakkhudvārādīsu javanavīthiyā pavattāya taṇhāya ‘‘seṭṭhiputto brāhmaṇaputto’’ti evamādīsu pitito nāmaṃ viya pitisadisārammaṇato nāmaṃ. Ettha ca rūpārammaṇā taṇhā, rūpe taṇhāti rūpataṇhā. Sā kāmarāgabhāvena rūpaṃ assādentī pavattamānā kāmataṇhā, sassatadiṭṭhisahagatarāgabhāvena ‘‘rūpaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassata’’nti evaṃ assādentī pavattamānā bhavataṇhā, ucchedadiṭṭhisahagatarāgabhāvena ‘‘rūpaṃ ucchijjati vinassati pecca na bhavatī’’ti evaṃ assādentī pavattamānā vibhavataṇhāti rūpataṇhā evaṃ tividhā hoti. Yathā ca rūpataṇhā, tathā saddataṇhādayopīti evaṃ tāni aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni honti. Tāni ajjhattarūpādīsu aṭṭhārasa, bahiddhārūpādīsu aṭṭhārasāti chattiṃsa. Iti atītāni chattiṃsa, anāgatāni chattiṃsa, paccuppannāni chattiṃsāti evaṃ aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni honti. ‘‘Ajjhattikassa upādāya asmīti hoti, itthasmīti hotī’’ti (vibha. 973) vā evamādīni ajjhattikarūpādinissitāni aṭṭhārasa, ‘‘bāhirassa upādāya iminā asmīti hoti, iminā itthasmīti hotī’’ti (vibha. 975) vā evamādīni bāhirarūpādinissitāni aṭṭhārasāti chattiṃsa, iti atītāni chattiṃsa, anāgatāni chattiṃsa, paccuppannāni chattiṃsāti evampi aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni honti. Puna saṅgahe kariyamāne rūpādīsu ārammaṇesu chaḷeva taṇhākāyā tissoyeva kāmataṇhādayo hontīti. Evaṃ –
‘‘ནིདྡེསཏྠེན ནིདྡེས, ཝིཏྠཱརཱ ཝིཏྠཱརསྶ ཙ།
‘‘Niddesatthena niddesa, vitthārā vitthārassa ca;
པུན སངྒཧཏོ ཏཎྷཱ, ཝིཉྙཱཏབྦཱ ཝིབྷཱཝིནཱ’’ཏི༎
Puna saṅgahato taṇhā, viññātabbā vibhāvinā’’ti.
ཝེདནཱནིདྡེསེ ཝེདནཱཀཱཡཱཏི ཝེདནཱསམཱུཧཱ། ཙཀྑུསམྥསྶཛཱ ཝེདནཱ…པེ॰… མནོསམྥསྶཛཱཝེདནཱཏི ཨེཏཾ ‘‘ཙཀྑུསམྥསྶཛཱཝེདནཱ ཨཏྠི ཀུསལཱ, ཨཏྠི ཨཀུསལཱ, ཨཏྠི ཨབྱཱཀཏཱ’’ཏི ཨེཝཾ ཝིབྷངྒེ (ཝིབྷ॰ ༣༤) ཨཱགཏཏྟཱ ཙཀྑུདྭཱརཱདཱིསུ པཝཏྟཱནཾ ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏཝེདནཱནཾ ‘‘སཱརིཔུཏྟོ མནྟཱཎིཔུཏྟོ’’ཏི ཨེཝམཱདཱིསུ མཱཏིཏོ ནཱམཾ ཝིཡ མཱཏིསདིསཏོ ཝཏྠུཏོ ནཱམཾ། ཝཙནཏྠོ པནེཏྠ – ཙཀྑུསམྥསྶཧེཏུ ཛཱཏཱ ཝེདནཱ ཙཀྑུསམྥསྶཛཱ ཝེདནཱཏི། ཨེསེཝ ནཡོ སབྦཏྠ། ཨཡཾ ཏཱཝེཏྠ སབྦསངྒཱཧིཀཱ ཀཐཱ། ཝིཔཱཀཝསེན པན ཙཀྑུདྭཱརེ དྭེ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱནི, དྭེ མནོདྷཱཏུཡོ, ཏིསྶོ མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཡོཏི ཨེཏཱཧི སམྤཡུཏྟཝསེན ཝེདནཱ ཝེདིཏབྦཱ། ཨེསེཝ ནཡོ སོཏདྭཱརཱདཱིསུ། མནོདྭཱརེ མནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུསམྤཡུཏྟཱཝ།
Vedanāniddese vedanākāyāti vedanāsamūhā. Cakkhusamphassajā vedanā…pe… manosamphassajāvedanāti etaṃ ‘‘cakkhusamphassajāvedanā atthi kusalā, atthi akusalā, atthi abyākatā’’ti evaṃ vibhaṅge (vibha. 34) āgatattā cakkhudvārādīsu pavattānaṃ kusalākusalābyākatavedanānaṃ ‘‘sāriputto mantāṇiputto’’ti evamādīsu mātito nāmaṃ viya mātisadisato vatthuto nāmaṃ. Vacanattho panettha – cakkhusamphassahetu jātā vedanā cakkhusamphassajā vedanāti. Eseva nayo sabbattha. Ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikā kathā. Vipākavasena pana cakkhudvāre dve cakkhuviññāṇāni, dve manodhātuyo, tisso manoviññāṇadhātuyoti etāhi sampayuttavasena vedanā veditabbā. Eseva nayo sotadvārādīsu. Manodvāre manoviññāṇadhātusampayuttāva.
ཕསྶནིདྡེསེ ཙཀྑུསམྥསྶོཏི ཙཀྑུམྷི སམྥསྶོ། ཨེས ནཡོ སབྦཏྠ། ཙཀྑུསམྥསྶོ…པེ॰… ཀཱཡསམྥསྶོཏི ཨེཏྟཱཝཏཱ ཙ ཀུསལཱཀུསལཝིཔཱཀཱ པཉྩཝཏྠུཀཱ དས ཕསྶཱ ཝུཏྟཱ ཧོནྟི། མནོསམྥསྶོཏི ཨིམིནཱ སེསབཱཝཱིསཏིལོཀིཡཝིཔཱཀམནསམྤཡུཏྟཱ ཕསྶཱ།
Phassaniddese cakkhusamphassoti cakkhumhi samphasso. Esa nayo sabbattha. Cakkhusamphasso…pe… kāyasamphassoti ettāvatā ca kusalākusalavipākā pañcavatthukā dasa phassā vuttā honti. Manosamphassoti iminā sesabāvīsatilokiyavipākamanasampayuttā phassā.
སལཱ༹ཡཏནནིདྡེསེ ཙཀྑཱཡཏནནྟིཨཱདཱིསུ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཝིསུདྡྷིམགྒེ ཁནྡྷནིདྡེསེ ཙེཝ ཨཱཡཏནནིདྡེསེ ཙ ཝུཏྟམེཝ།
Saḷāyatananiddese cakkhāyatanantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ visuddhimagge khandhaniddese ceva āyatananiddese ca vuttameva.
ནཱམརཱུཔནིདྡེསེ ནམནལཀྑཎཾ ནཱམཾ། རུཔྤནལཀྑཎཾ རཱུཔཾ། ཝིབྷཛནེ པནསྶ ཝེདནཱཏི ཝེདནཱཀྑནྡྷོ, སཉྙཱཏི སཉྙཱཀྑནྡྷོ, ཙེཏནཱ ཕསྶོ མནསིཀཱརོཏི སངྑཱརཀྑནྡྷོ ཝེདིཏབྦོ། ཀཱམཉྩ ཨཉྙེཔི སངྑཱརཀྑནྡྷསངྒཧིཏཱ དྷམྨཱ སནྟི, ཨིམེ པན ཏཡོ སབྦདུབྦལེསུཔི ཙིཏྟེསུ སནྟི, ཏསྨཱ ཨེཏེསཾཡེཝ ཝསེནེཏྠ སངྑཱརཀྑནྡྷོ དསྶིཏོ། ཙཏྟཱརོ ཙ མཧཱབྷཱུཏཱཏི ཨེཏྠ ཙཏྟཱརོཏི གཎནཔརིཙྪེདོ། མཧཱབྷཱུཏཱཏི པཐཝཱིཨཱཔཏེཛཝཱཡཱནམེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཡེན པན ཀཱརཎེན ཏཱནི མཧཱབྷཱུཏཱནཱིཏི ཝུཙྩནྟི, ཡོ ཙེཏྠ ཨཉྙོ ཝིནིཙྪཡནཡོ, སོ སབྦོ ཝིསུདྡྷིམགྒེ རཱུཔཀྑནྡྷནིདྡེསེ ཝུཏྟོ། ཙཏུནྣཉྩ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨུཔཱདཱཡཱཏི ཨེཏྠ པན ཙཏུནྣནྟི ཨུཔཡོགཏྠེ སཱམིཝཙནཾ, ཙཏྟཱརི མཧཱབྷཱུཏཱནཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཨུཔཱདཱཡཱཏི ཨུཔཱདིཡིཏྭཱ, གཧེཏྭཱཏི ཨཏྠོ། ནིསྶཱཡཱཏིཔི ཨེཀེ། ‘‘ཝཏྟམཱན’’ནྟི ཨཡཉྩེཏྠ པཱཋསེསོ། སམཱུཧཏྠེ ཝཱ ཨེཏཾ སཱམིཝཙནཾ, ཙཏུནྣཾ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ སམཱུཧཾ ཨུཔཱདཱཡ ཝཏྟམཱནཾ རཱུཔནྟི ཨེཏྠ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨེཝཾ སབྦཐཱཔི ཡཱནི ཙ ཙཏྟཱརི པཐཝཱིཨཱདཱིནི མཧཱབྷཱུཏཱནི, ཡཉྩ ཙཏུནྣཾ མཧཱབྷཱུཏཱནཾ ཨུཔཱདཱཡ ཝཏྟམཱནཾ ཙཀྑཱཡཏནཱདིབྷེདེན ཨབྷིདྷམྨཔཱལི༹ཡམེཝ ཝུཏྟཾ ཏེཝཱིསཏིཝིདྷཾ རཱུཔཾ, ཏཾ སབྦམྤི རཱུཔནྟི ཝེདིཏབྦཾ།
Nāmarūpaniddese namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ. Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ. Vibhajane panassa vedanāti vedanākkhandho, saññāti saññākkhandho, cetanā phasso manasikāroti saṅkhārakkhandho veditabbo. Kāmañca aññepi saṅkhārakkhandhasaṅgahitā dhammā santi, ime pana tayo sabbadubbalesupi cittesu santi, tasmā etesaṃyeva vasenettha saṅkhārakkhandho dassito. Cattāro ca mahābhūtāti ettha cattāroti gaṇanaparicchedo. Mahābhūtāti pathavīāpatejavāyānametaṃ adhivacanaṃ. Yena pana kāraṇena tāni mahābhūtānīti vuccanti, yo cettha añño vinicchayanayo, so sabbo visuddhimagge rūpakkhandhaniddese vutto. Catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyāti ettha pana catunnanti upayogatthe sāmivacanaṃ, cattāri mahābhūtānīti vuttaṃ hoti. Upādāyāti upādiyitvā, gahetvāti attho. Nissāyātipi eke. ‘‘Vattamāna’’nti ayañcettha pāṭhaseso. Samūhatthe vā etaṃ sāmivacanaṃ, catunnaṃ mahābhūtānaṃ samūhaṃ upādāya vattamānaṃ rūpanti ettha attho veditabbo. Evaṃ sabbathāpi yāni ca cattāri pathavīādīni mahābhūtāni, yañca catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vattamānaṃ cakkhāyatanādibhedena abhidhammapāḷiyameva vuttaṃ tevīsatividhaṃ rūpaṃ, taṃ sabbampi rūpanti veditabbaṃ.
ཝིཉྙཱཎནིདྡེསེ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎནྟི ཙཀྑུམྷི ཝིཉྙཱཎཾ, ཙཀྑུཏོ ཝཱ ཛཱཏཾ ཝིཉྙཱཎནྟི ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཾ། ཨེཝཾ སོཏགྷཱནཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝིཉྙཱཎཱནི། ཨིཏརཾ པན མནོཡེཝ ཝིཉྙཱཎནྟི མནོཝིཉྙཱཎཾ། དྭིཔཉྩཝིཉྙཱཎཝཛྫིཏཏེབྷཱུམཀཝིཔཱཀཙིཏྟསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ།
Viññāṇaniddese cakkhuviññāṇanti cakkhumhi viññāṇaṃ, cakkhuto vā jātaṃ viññāṇanti cakkhuviññāṇaṃ. Evaṃ sotaghānajivhākāyaviññāṇāni. Itaraṃ pana manoyeva viññāṇanti manoviññāṇaṃ. Dvipañcaviññāṇavajjitatebhūmakavipākacittassetaṃ adhivacanaṃ.
སངྑཱརནིདྡེསེ ཨབྷིསངྑརཎལཀྑཎོ སངྑཱརོ། ཝིབྷཛནེ པནསྶ ཀཱཡསངྑཱརོཏི ཀཱཡཏོ པཝཏྟསངྑཱརོ། ཀཱཡདྭཱརེ ཙོཔནཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཀཱམཱཝཙརཀུསལཏོ ཨཊྛནྣཾ, ཨཀུསལཏོ དྭཱདསནྣནྟི ཝཱིསཏིཡཱ ཀཱཡསཉྩེཏནཱནམེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཝཙཱིསངྑཱརོཏི ཝཙནཏོ པཝཏྟསངྑཱརོ, ཝཙཱིདྭཱརེ ཝཙནབྷེདཝསེན པཝཏྟཱནཾ ཝཱིསཏིཡཱ ཨེཝ ཝཙཱིསཉྩེཏནཱནམེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཙིཏྟསངྑཱརོཏི ཙིཏྟཏོ པཝཏྟསངྑཱརོ, ཀཱཡཝཙཱིདྭཱརེ ཙོཔནཾ ཨཀཏྭཱ རཧོ ནིསཱིདིཏྭཱ ཙིནྟེནྟསྶ པཝཏྟཱནཾ ལོཀིཡཀུསལཱཀུསལཝསེན ཨེཀཱུནཏིཾསམནོསཉྩེཏནཱནམེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ།
Saṅkhāraniddese abhisaṅkharaṇalakkhaṇo saṅkhāro. Vibhajane panassa kāyasaṅkhāroti kāyato pavattasaṅkhāro. Kāyadvāre copanavasena pavattānaṃ kāmāvacarakusalato aṭṭhannaṃ, akusalato dvādasannanti vīsatiyā kāyasañcetanānametaṃ adhivacanaṃ. Vacīsaṅkhāroti vacanato pavattasaṅkhāro, vacīdvāre vacanabhedavasena pavattānaṃ vīsatiyā eva vacīsañcetanānametaṃ adhivacanaṃ. Cittasaṅkhāroti cittato pavattasaṅkhāro, kāyavacīdvāre copanaṃ akatvā raho nisīditvā cintentassa pavattānaṃ lokiyakusalākusalavasena ekūnatiṃsamanosañcetanānametaṃ adhivacanaṃ.
ཨཝིཛྫཱནིདྡེསེ དུཀྑེ ཨཉྙཱཎནྟི དུཀྑསཙྩེ ཨཉྙཱཎཾ, མོཧསྶེཏཾ ཨདྷིཝཙནཾ། ཨེས ནཡོ དུཀྑསམུདཡེ ཨཉྙཱཎནྟིཨཱདཱིསུ། ཏཏྠ ཙཏཱུཧི ཀཱརཎེཧི དུཀྑེ ཨཉྙཱཎཾ ཝེདིཏབྦཾ ཨནྟོགདྷཏོ ཝཏྠུཏོ ཨཱརམྨཎཏོ པཊིཙྪཱདནཏོ ཙ། ཏཐཱ ཧི ཏཾ དུཀྑསཙྩཔརིཡཱཔནྣཏྟཱ དུཀྑེ ཨནྟོགདྷཾ, དུཀྑསཙྩཉྩསྶ ནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱཝེན ཝཏྠུ, ཨཱརམྨཎཔཙྩཡབྷཱཝེན ཨཱརམྨཎཾ, དུཀྑསཙྩཾ ཨེཏཾ པཊིཙྪཱདེཏི ཏསྶ ཡཱཐཱཝལཀྑཎཔཊིཝེདྷནིཝཱརཎེན ཉཱཎཔྤཝཏྟིཡཱ ཙེཏྠ ཨཔྤདཱནེན།
Avijjāniddese dukkhe aññāṇanti dukkhasacce aññāṇaṃ, mohassetaṃ adhivacanaṃ. Esa nayo dukkhasamudaye aññāṇantiādīsu. Tattha catūhi kāraṇehi dukkhe aññāṇaṃ veditabbaṃ antogadhato vatthuto ārammaṇato paṭicchādanato ca. Tathā hi taṃ dukkhasaccapariyāpannattā dukkhe antogadhaṃ, dukkhasaccañcassa nissayapaccayabhāvena vatthu, ārammaṇapaccayabhāvena ārammaṇaṃ, dukkhasaccaṃ etaṃ paṭicchādeti tassa yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇena ñāṇappavattiyā cettha appadānena.
དུཀྑསམུདཡེ ཨཉྙཱཎཾ ཏཱིཧི ཀཱརཎེཧི ཝེདིཏབྦཾ ཝཏྠུཏོ ཨཱརམྨཎཏོ པཊིཙྪཱདནཏོ ཙ། ནིརོདྷེ པཊིཔདཱཡ ཙ ཨཉྙཱཎཾ ཨེཀེནེཝ ཀཱརཎེན ཝེདིཏབྦཾ པཊིཙྪཱདནཏོ། ནིརོདྷཔཊིཔདཱནཉྷི པཊིཙྪཱདཀམེཝ ཨཉྙཱཎཾ ཏེསཾ ཡཱཐཱཝལཀྑཎཔཊིཝེདྷནིཝཱརཎེན ཏེསུ ཙ ཉཱཎཔྤཝཏྟིཡཱ ཨཔྤདཱནེན། ན པན ཏཾ ཏཏྠ ཨནྟོགདྷཾ ཏསྨིཾ སཙྩདྭཡེ ཨཔརིཡཱཔནྣཏྟཱ, ན ཏསྶ ཏཾ སཙྩདྭཡཾ ཝཏྠུ ཨསཧཛཱཏཏྟཱ, ནཱརམྨཎཾ, ཏདཱརབྦྷ ཨཔྤཝཏྟནཏོ། པཙྪིམཉྷི སཙྩདྭཡཾ གམྦྷཱིརཏྟཱ དུདྡསཾ, ན ཏཏྠ ཨནྡྷབྷཱུཏཾ ཨཉྙཱཎཾ པཝཏྟཏི། པུརིམཾ པན ཝཙནཱིཡཏྟེན སབྷཱཝལཀྑཎསྶ དུདྡསཏྟཱ གམྦྷཱིརཾ, ཏཏྠ ཝིཔལླཱསགཱཧཝསེན པཝཏྟཏི།
Dukkhasamudaye aññāṇaṃ tīhi kāraṇehi veditabbaṃ vatthuto ārammaṇato paṭicchādanato ca. Nirodhe paṭipadāya ca aññāṇaṃ ekeneva kāraṇena veditabbaṃ paṭicchādanato. Nirodhapaṭipadānañhi paṭicchādakameva aññāṇaṃ tesaṃ yāthāvalakkhaṇapaṭivedhanivāraṇena tesu ca ñāṇappavattiyā appadānena. Na pana taṃ tattha antogadhaṃ tasmiṃ saccadvaye apariyāpannattā, na tassa taṃ saccadvayaṃ vatthu asahajātattā, nārammaṇaṃ, tadārabbha appavattanato. Pacchimañhi saccadvayaṃ gambhīrattā duddasaṃ, na tattha andhabhūtaṃ aññāṇaṃ pavattati. Purimaṃ pana vacanīyattena sabhāvalakkhaṇassa duddasattā gambhīraṃ, tattha vipallāsagāhavasena pavattati.
ཨཔིཙ ‘‘དུཀྑེ’’ཏི ཨེཏྟཱཝཏཱ སངྒཧཏོ ཝཏྠུཏོ ཨཱརམྨཎཏོ ཀིཙྩཏོ ཙ ཨཝིཛྫཱ དཱིཔིཏཱ། ‘‘དུཀྑསམུདཡེ’’ཏི ཨེཏྟཱཝཏཱ ཝཏྠུཏོ ཨཱརམྨཎཏོ ཀིཙྩཏོ ཙ། ‘‘དུཀྑནིརོདྷེ དུཀྑནིརོདྷགཱམིནིཡཱ པཊིཔདཱཡཱ’’ཏི ཨེཏྟཱཝཏཱ ཀིཙྩཏོ། ཨཝིསེསཏོ པན ‘‘ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ཨེཏེན སབྷཱཝཏོ ནིདྡིཊྛཱཏི ཉཱཏབྦཱ།
Apica ‘‘dukkhe’’ti ettāvatā saṅgahato vatthuto ārammaṇato kiccato ca avijjā dīpitā. ‘‘Dukkhasamudaye’’ti ettāvatā vatthuto ārammaṇato kiccato ca. ‘‘Dukkhanirodhe dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāyā’’ti ettāvatā kiccato. Avisesato pana ‘‘aññāṇa’’nti etena sabhāvato niddiṭṭhāti ñātabbā.
ཨིཏི ཁོ, བྷིཀྑཝེཏི ཨེཝཾ ཁོ, བྷིཀྑཝེ། ནིརོདྷོ ཧོཏཱིཏི ཨནུཔྤཱདོ ཧོཏི། ཨཔིཙེཏྠ སབྦེཧེཝ ཏེཧི ནིརོདྷཔདེཧི ནིབྦཱནཾ དེསིཏཾ། ནིབྦཱནཉྷི ཨཱགམྨ ཏེ ཏེ དྷམྨཱ ནིརུཛ྄ཛྷནྟི, ཏསྨཱ ཏཾ ཏེསཾ ཏེསཾ ནིརོདྷོཏི ཝུཙྩཏི། ཨིཏི བྷགཝཱ ཨིམསྨིཾ སུཏྟེ དྭཱདསཧི པདེཧི ཝཊྚཝིཝཊྚཾ དེསེནྟོ ཨརཧཏྟནིཀཱུཊེནེཝ དེསནཾ ནིཊྛཔེསི། དེསནཱཔརིཡོསཱནེ ཝུཏྟནཡེནེཝ པཉྩསཏཱ བྷིཀྑཱུ ཨརཧཏྟེ པཏིཊྛཧིཾསཱུཏི།
Iti kho, bhikkhaveti evaṃ kho, bhikkhave. Nirodho hotīti anuppādo hoti. Apicettha sabbeheva tehi nirodhapadehi nibbānaṃ desitaṃ. Nibbānañhi āgamma te te dhammā nirujjhanti, tasmā taṃ tesaṃ tesaṃ nirodhoti vuccati. Iti bhagavā imasmiṃ sutte dvādasahi padehi vaṭṭavivaṭṭaṃ desento arahattanikūṭeneva desanaṃ niṭṭhapesi. Desanāpariyosāne vuttanayeneva pañcasatā bhikkhū arahatte patiṭṭhahiṃsūti.
ཝིབྷངྒསུཏྟཾ དུཏིཡཾ།
Vibhaṅgasuttaṃ dutiyaṃ.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / སཾཡུཏྟནིཀཱཡ • Saṃyuttanikāya / ༢. ཝིབྷངྒསུཏྟཾ • 2. Vibhaṅgasuttaṃ
ཊཱིཀཱ • Tīkā / སུཏྟཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / སཾཡུཏྟནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ༢. ཝིབྷངྒསུཏྟཝཎྞནཱ • 2. Vibhaṅgasuttavaṇṇanā