| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī |
८. विभत्तिहारसम्पातविभावना
8. Vibhattihārasampātavibhāvanā
७०. येन येन आवट्टहारसम्पातेन सुत्तत्था आवट्टेतब्बा, सो आवट्टहारसम्पातो परिपुण्णो, ‘‘कतमो विभत्तिहारसम्पातो’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तत्थ कतमो विभत्तिहारसम्पातो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ कतमो संवण्णनाविसेसो विभत्तिहारसम्पातो नामाति पुच्छति।
70. Yena yena āvaṭṭahārasampātena suttatthā āvaṭṭetabbā, so āvaṭṭahārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vibhattihārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vibhattihārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tattha katamo saṃvaṇṇanāviseso vibhattihārasampāto nāmāti pucchati.
‘‘कतमे सुत्तत्था कत्थ विभत्ता’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तस्मा रक्खितचित्तस्सा’’तिआदि वुत्तं। या ‘‘तस्मा…पे॰… गोचरो’’ति गाथा वुत्ता, तिस्सं गाथायं वुत्तो कुसलपक्खो धम्मो कुसलपक्खेन धम्मेन सतिसंवरो धम्मो निद्दिसितब्बो विभजितब्बो, अकुसलपक्खेन धम्मेन निद्दिसितब्बो विभजितब्बो।
‘‘Katame suttatthā kattha vibhattā’’ti pucchitabbattā ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’tiādi vuttaṃ. Yā ‘‘tasmā…pe… gocaro’’ti gāthā vuttā, tissaṃ gāthāyaṃ vutto kusalapakkho dhammo kusalapakkhena dhammena satisaṃvaro dhammo niddisitabbo vibhajitabbo, akusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo.
कथं? ‘‘रक्खितचित्तस्सा’’ति पदेन वुत्तो कुसलपक्खो सतिसंवरो धम्मो ‘‘चक्खुद्वारसंवरो…पे॰… मनोद्वारसंवरो’’ति छब्बिधेन कुसलपक्खेन धम्मेन निद्दिसितब्बो विभजितब्बो। ‘‘सम्मासङ्कप्पो’’ति पदेन वुत्तो कुसलपक्खो सम्मासङ्कप्पो धम्मो ‘‘नेक्खम्मसङ्कप्पो अब्यापाद-सङ्कप्पो अविहिंसासङ्कप्पो’’ति तिविधेन कुसलपक्खेन धम्मेन विभजितब्बो। ‘‘सम्मादिट्ठिपुरेक्खारो’’ति पदेन वुत्ता कुसलपक्खा धम्मजाति ‘‘दुक्खे ञाणं, दुक्खसमुदये ञाणं, दुक्खनिरोधे ञाणं, दुक्खनिरोधगामिनिपटिपदाय ञाणं, पुब्बन्ते ञाणं, अपरन्ते ञाणं, पुब्बन्तापरन्ते ञाणं, इदप्पच्चयतापटिच्चसमुप्पन्नेसु धम्मेसु ञाण’’न्ति (ध॰ स॰ १०६३) अट्ठविधेन कुसलपक्खेन धम्मेन विभजितब्बा। ‘‘ञत्वान उदयब्बय’’न्ति पदेन वुत्तं कुसलपक्खउदयब्बयञाणं धम्मजातं पञ्ञासविधेन उदयब्बयञाणेन कुसलपक्खेन विभजितब्बं। ‘‘थिनमिद्धाभिभू’’ति पदेन वुत्तं थिनमिद्धाभिभवनं कुसलपक्खं धम्मजातं ‘‘सोतापत्तिमग्गाभिभवनं सकदागामिमग्गाभिभवनं अनागामिमग्गाभिभवनं अरहत्तमग्गाभिभवन’’न्ति चतुब्बिधेन कुसलपक्खेन विभजितब्बं।
Kathaṃ? ‘‘Rakkhitacittassā’’ti padena vutto kusalapakkho satisaṃvaro dhammo ‘‘cakkhudvārasaṃvaro…pe… manodvārasaṃvaro’’ti chabbidhena kusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo. ‘‘Sammāsaṅkappo’’ti padena vutto kusalapakkho sammāsaṅkappo dhammo ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpāda-saṅkappo avihiṃsāsaṅkappo’’ti tividhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbo. ‘‘Sammādiṭṭhipurekkhāro’’ti padena vuttā kusalapakkhā dhammajāti ‘‘dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminipaṭipadāya ñāṇaṃ, pubbante ñāṇaṃ, aparante ñāṇaṃ, pubbantāparante ñāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu ñāṇa’’nti (dha. sa. 1063) aṭṭhavidhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbā. ‘‘Ñatvāna udayabbaya’’nti padena vuttaṃ kusalapakkhaudayabbayañāṇaṃ dhammajātaṃ paññāsavidhena udayabbayañāṇena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ. ‘‘Thinamiddhābhibhū’’ti padena vuttaṃ thinamiddhābhibhavanaṃ kusalapakkhaṃ dhammajātaṃ ‘‘sotāpattimaggābhibhavanaṃ sakadāgāmimaggābhibhavanaṃ anāgāmimaggābhibhavanaṃ arahattamaggābhibhavana’’nti catubbidhena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ.
सतिसंवरो कुसलपक्खो ‘‘लोकियो सतिसंवरो, लोकुत्तरो सतिसंवरो’’ति दुब्बिधेन विभजितब्बोति। लोकियो सतिसंवरो कामावचरोवाति एकविधेन विभजितब्बो। लोकुत्तरा सतिसंवरो ‘‘दस्सनभूमि, भावनाभूमी’’ति दुब्बिधेन विभजितब्बो। कामावचरो सतिसंवरो ‘‘कायानुपस्सनासतिसंवरो वेदनानुपस्सनासतिसंवरो चित्तानुपस्सनासतिसंवरो धम्मानुपस्सनासतिसंवरो’’ति चतुब्बिधेन विभजितब्बो। लोकुत्तरो सतिसंवरोपि तथा चतुब्बिधेन विभजितब्बो। सम्मासङ्कप्पसम्मादिट्ठियोपि लोकियलोकुत्तरवसेन दुब्बिधादिभेदेन विभजितब्बा। पदट्ठानेनपि पदट्ठानहारसम्पाते वुत्तनयेन विभजितब्बा।
Satisaṃvaro kusalapakkho ‘‘lokiyo satisaṃvaro, lokuttaro satisaṃvaro’’ti dubbidhena vibhajitabboti. Lokiyo satisaṃvaro kāmāvacarovāti ekavidhena vibhajitabbo. Lokuttarā satisaṃvaro ‘‘dassanabhūmi, bhāvanābhūmī’’ti dubbidhena vibhajitabbo. Kāmāvacaro satisaṃvaro ‘‘kāyānupassanāsatisaṃvaro vedanānupassanāsatisaṃvaro cittānupassanāsatisaṃvaro dhammānupassanāsatisaṃvaro’’ti catubbidhena vibhajitabbo. Lokuttaro satisaṃvaropi tathā catubbidhena vibhajitabbo. Sammāsaṅkappasammādiṭṭhiyopi lokiyalokuttaravasena dubbidhādibhedena vibhajitabbā. Padaṭṭhānenapi padaṭṭhānahārasampāte vuttanayena vibhajitabbā.
अकुसलपक्खेन ‘‘अरक्खितेन चित्तेना’’ति पदेन वुत्तो असंवरो ‘‘चक्खुअसंवरो …पे॰… कायअसंवरो, चोपनकायअसंवरो, वाचाअसंवरो, मनोअसंवरो’’ति अट्ठविधेन विभजितब्बो। ‘‘मिच्छादिट्ठिहतेना’’ति पदेन गहितो मिच्छासङ्कप्पो ‘‘कामवितक्को ब्यापादवितक्को विहिंसावितक्को’’ति तिविधेन विभजितब्बो। ‘‘मिच्छादिट्ठी’’ति पदेन वुत्ता मिच्छादिट्ठि ‘‘दुक्खे अञ्ञाणं…पे॰…इदप्पच्चयतापटिच्चसमुप्पन्नेसु धम्मेसु अञ्ञाण’’न्ति अट्ठविधेन विभजितब्बा, द्वासट्ठिदिट्ठिविधेनपि विभजितब्बा। थिनमिद्धं पञ्चविधेन ससङ्खारिकविधेन विभजितब्बं।
Akusalapakkhena ‘‘arakkhitena cittenā’’ti padena vutto asaṃvaro ‘‘cakkhuasaṃvaro …pe… kāyaasaṃvaro, copanakāyaasaṃvaro, vācāasaṃvaro, manoasaṃvaro’’ti aṭṭhavidhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhihatenā’’ti padena gahito micchāsaṅkappo ‘‘kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko’’ti tividhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhī’’ti padena vuttā micchādiṭṭhi ‘‘dukkhe aññāṇaṃ…pe…idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇa’’nti aṭṭhavidhena vibhajitabbā, dvāsaṭṭhidiṭṭhividhenapi vibhajitabbā. Thinamiddhaṃ pañcavidhena sasaṅkhārikavidhena vibhajitabbaṃ.
‘‘एत्तकोव विभत्तिहारसम्पातो परिपुण्णो’’ति वत्तब्बत्ता ‘‘नियुत्तो विभत्तिहारसम्पातो’’ति वुत्तं। येन येन संवण्णनाविसेसभूतेन विभत्तिहारसम्पातेन सुत्तप्पदेसत्था विभत्ता, सो सो संवण्णनाविसेसभूतो विभत्तिहारसम्पातो नियुत्तोति यथारह निद्धारेत्वा युज्जितब्बोति अत्थो गहेतब्बोति।
‘‘Ettakova vibhattihārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vibhattihārasampāto’’ti vuttaṃ. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhattihārasampātena suttappadesatthā vibhattā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhattihārasampāto niyuttoti yathāraha niddhāretvā yujjitabboti attho gahetabboti.
इति विभत्तिहारसम्पाते सत्तिबलानुरूपा रचिता
Iti vibhattihārasampāte sattibalānurūpā racitā
विभावना निट्ठिता।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
पण्डितेहि पन…पे॰… गहेतब्बोति।
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ८. विभत्तिहारसम्पातो • 8. Vibhattihārasampāto
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ८. विभत्तिहारसम्पातवण्णना • 8. Vibhattihārasampātavaṇṇanā
