| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เนตฺติวิภาวินี • Nettivibhāvinī |
๘. วิภตฺติหารสมฺปาตวิภาวนา
8. Vibhattihārasampātavibhāvanā
๗๐. เยน เยน อาวฎฺฎหารสมฺปาเตน สุตฺตตฺถา อาวเฎฺฎตพฺพา, โส อาวฎฺฎหารสมฺปาโต ปริปุโณฺณ, ‘‘กตโม วิภตฺติหารสมฺปาโต’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม วิภตฺติหารสมฺปาโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส วิภตฺติหารสมฺปาโต นามาติ ปุจฺฉติฯ
70. Yena yena āvaṭṭahārasampātena suttatthā āvaṭṭetabbā, so āvaṭṭahārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vibhattihārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vibhattihārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tattha katamo saṃvaṇṇanāviseso vibhattihārasampāto nāmāti pucchati.
‘‘กตเม สุตฺตตฺถา กตฺถ วิภตฺตา’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตสฺมา รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยา ‘‘ตสฺมา…เป.… โคจโร’’ติ คาถา วุตฺตา, ติสฺสํ คาถายํ วุโตฺต กุสลปโกฺข ธโมฺม กุสลปเกฺขน ธเมฺมน สติสํวโร ธโมฺม นิทฺทิสิตโพฺพ วิภชิตโพฺพ, อกุสลปเกฺขน ธเมฺมน นิทฺทิสิตโพฺพ วิภชิตโพฺพฯ
‘‘Katame suttatthā kattha vibhattā’’ti pucchitabbattā ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’tiādi vuttaṃ. Yā ‘‘tasmā…pe… gocaro’’ti gāthā vuttā, tissaṃ gāthāyaṃ vutto kusalapakkho dhammo kusalapakkhena dhammena satisaṃvaro dhammo niddisitabbo vibhajitabbo, akusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo.
กถํ? ‘‘รกฺขิตจิตฺตสฺสา’’ติ ปเทน วุโตฺต กุสลปโกฺข สติสํวโร ธโมฺม ‘‘จกฺขุทฺวารสํวโร…เป.… มโนทฺวารสํวโร’’ติ ฉพฺพิเธน กุสลปเกฺขน ธเมฺมน นิทฺทิสิตโพฺพ วิภชิตโพฺพฯ ‘‘สมฺมาสงฺกโปฺป’’ติ ปเทน วุโตฺต กุสลปโกฺข สมฺมาสงฺกโปฺป ธโมฺม ‘‘เนกฺขมฺมสงฺกโปฺป อพฺยาปาท-สงฺกโปฺป อวิหิํสาสงฺกโปฺป’’ติ ติวิเธน กุสลปเกฺขน ธเมฺมน วิภชิตโพฺพฯ ‘‘สมฺมาทิฎฺฐิปุเรกฺขาโร’’ติ ปเทน วุตฺตา กุสลปกฺขา ธมฺมชาติ ‘‘ทุเกฺข ญาณํ, ทุกฺขสมุทเย ญาณํ, ทุกฺขนิโรเธ ญาณํ, ทุกฺขนิโรธคามินิปฎิปทาย ญาณํ, ปุพฺพเนฺต ญาณํ, อปรเนฺต ญาณํ, ปุพฺพนฺตาปรเนฺต ญาณํ, อิทปฺปจฺจยตาปฎิจฺจสมุปฺปเนฺนสุ ธเมฺมสุ ญาณ’’นฺติ (ธ. ส. ๑๐๖๓) อฎฺฐวิเธน กุสลปเกฺขน ธเมฺมน วิภชิตพฺพาฯ ‘‘ญตฺวาน อุทยพฺพย’’นฺติ ปเทน วุตฺตํ กุสลปกฺขอุทยพฺพยญาณํ ธมฺมชาตํ ปญฺญาสวิเธน อุทยพฺพยญาเณน กุสลปเกฺขน วิภชิตพฺพํฯ ‘‘ถินมิทฺธาภิภู’’ติ ปเทน วุตฺตํ ถินมิทฺธาภิภวนํ กุสลปกฺขํ ธมฺมชาตํ ‘‘โสตาปตฺติมคฺคาภิภวนํ สกทาคามิมคฺคาภิภวนํ อนาคามิมคฺคาภิภวนํ อรหตฺตมคฺคาภิภวน’’นฺติ จตุพฺพิเธน กุสลปเกฺขน วิภชิตพฺพํฯ
Kathaṃ? ‘‘Rakkhitacittassā’’ti padena vutto kusalapakkho satisaṃvaro dhammo ‘‘cakkhudvārasaṃvaro…pe… manodvārasaṃvaro’’ti chabbidhena kusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo. ‘‘Sammāsaṅkappo’’ti padena vutto kusalapakkho sammāsaṅkappo dhammo ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpāda-saṅkappo avihiṃsāsaṅkappo’’ti tividhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbo. ‘‘Sammādiṭṭhipurekkhāro’’ti padena vuttā kusalapakkhā dhammajāti ‘‘dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminipaṭipadāya ñāṇaṃ, pubbante ñāṇaṃ, aparante ñāṇaṃ, pubbantāparante ñāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu ñāṇa’’nti (dha. sa. 1063) aṭṭhavidhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbā. ‘‘Ñatvāna udayabbaya’’nti padena vuttaṃ kusalapakkhaudayabbayañāṇaṃ dhammajātaṃ paññāsavidhena udayabbayañāṇena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ. ‘‘Thinamiddhābhibhū’’ti padena vuttaṃ thinamiddhābhibhavanaṃ kusalapakkhaṃ dhammajātaṃ ‘‘sotāpattimaggābhibhavanaṃ sakadāgāmimaggābhibhavanaṃ anāgāmimaggābhibhavanaṃ arahattamaggābhibhavana’’nti catubbidhena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ.
สติสํวโร กุสลปโกฺข ‘‘โลกิโย สติสํวโร, โลกุตฺตโร สติสํวโร’’ติ ทุพฺพิเธน วิภชิตโพฺพติฯ โลกิโย สติสํวโร กามาวจโรวาติ เอกวิเธน วิภชิตโพฺพฯ โลกุตฺตรา สติสํวโร ‘‘ทสฺสนภูมิ, ภาวนาภูมี’’ติ ทุพฺพิเธน วิภชิตโพฺพฯ กามาวจโร สติสํวโร ‘‘กายานุปสฺสนาสติสํวโร เวทนานุปสฺสนาสติสํวโร จิตฺตานุปสฺสนาสติสํวโร ธมฺมานุปสฺสนาสติสํวโร’’ติ จตุพฺพิเธน วิภชิตโพฺพฯ โลกุตฺตโร สติสํวโรปิ ตถา จตุพฺพิเธน วิภชิตโพฺพฯ สมฺมาสงฺกปฺปสมฺมาทิฎฺฐิโยปิ โลกิยโลกุตฺตรวเสน ทุพฺพิธาทิเภเทน วิภชิตพฺพาฯ ปทฎฺฐาเนนปิ ปทฎฺฐานหารสมฺปาเต วุตฺตนเยน วิภชิตพฺพาฯ
Satisaṃvaro kusalapakkho ‘‘lokiyo satisaṃvaro, lokuttaro satisaṃvaro’’ti dubbidhena vibhajitabboti. Lokiyo satisaṃvaro kāmāvacarovāti ekavidhena vibhajitabbo. Lokuttarā satisaṃvaro ‘‘dassanabhūmi, bhāvanābhūmī’’ti dubbidhena vibhajitabbo. Kāmāvacaro satisaṃvaro ‘‘kāyānupassanāsatisaṃvaro vedanānupassanāsatisaṃvaro cittānupassanāsatisaṃvaro dhammānupassanāsatisaṃvaro’’ti catubbidhena vibhajitabbo. Lokuttaro satisaṃvaropi tathā catubbidhena vibhajitabbo. Sammāsaṅkappasammādiṭṭhiyopi lokiyalokuttaravasena dubbidhādibhedena vibhajitabbā. Padaṭṭhānenapi padaṭṭhānahārasampāte vuttanayena vibhajitabbā.
อกุสลปเกฺขน ‘‘อรกฺขิเตน จิเตฺตนา’’ติ ปเทน วุโตฺต อสํวโร ‘‘จกฺขุอสํวโร …เป.… กายอสํวโร, โจปนกายอสํวโร, วาจาอสํวโร, มโนอสํวโร’’ติ อฎฺฐวิเธน วิภชิตโพฺพฯ ‘‘มิจฺฉาทิฎฺฐิหเตนา’’ติ ปเทน คหิโต มิจฺฉาสงฺกโปฺป ‘‘กามวิตโกฺก พฺยาปาทวิตโกฺก วิหิํสาวิตโกฺก’’ติ ติวิเธน วิภชิตโพฺพฯ ‘‘มิจฺฉาทิฎฺฐี’’ติ ปเทน วุตฺตา มิจฺฉาทิฎฺฐิ ‘‘ทุเกฺข อญฺญาณํ…เป.…อิทปฺปจฺจยตาปฎิจฺจสมุปฺปเนฺนสุ ธเมฺมสุ อญฺญาณ’’นฺติ อฎฺฐวิเธน วิภชิตพฺพา, ทฺวาสฎฺฐิทิฎฺฐิวิเธนปิ วิภชิตพฺพาฯ ถินมิทฺธํ ปญฺจวิเธน สสงฺขาริกวิเธน วิภชิตพฺพํฯ
Akusalapakkhena ‘‘arakkhitena cittenā’’ti padena vutto asaṃvaro ‘‘cakkhuasaṃvaro …pe… kāyaasaṃvaro, copanakāyaasaṃvaro, vācāasaṃvaro, manoasaṃvaro’’ti aṭṭhavidhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhihatenā’’ti padena gahito micchāsaṅkappo ‘‘kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko’’ti tividhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhī’’ti padena vuttā micchādiṭṭhi ‘‘dukkhe aññāṇaṃ…pe…idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇa’’nti aṭṭhavidhena vibhajitabbā, dvāsaṭṭhidiṭṭhividhenapi vibhajitabbā. Thinamiddhaṃ pañcavidhena sasaṅkhārikavidhena vibhajitabbaṃ.
‘‘เอตฺตโกว วิภตฺติหารสมฺปาโต ปริปุโณฺณ’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘นิยุโตฺต วิภตฺติหารสมฺปาโต’’ติ วุตฺตํฯ เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน วิภตฺติหารสมฺปาเตน สุตฺตปฺปเทสตฺถา วิภตฺตา, โส โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต วิภตฺติหารสมฺปาโต นิยุโตฺตติ ยถารห นิทฺธาเรตฺวา ยุชฺชิตโพฺพติ อโตฺถ คเหตโพฺพติฯ
‘‘Ettakova vibhattihārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vibhattihārasampāto’’ti vuttaṃ. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhattihārasampātena suttappadesatthā vibhattā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhattihārasampāto niyuttoti yathāraha niddhāretvā yujjitabboti attho gahetabboti.
อิติ วิภตฺติหารสมฺปาเต สตฺติพลานุรูปา รจิตา
Iti vibhattihārasampāte sattibalānurūpā racitā
วิภาวนา นิฎฺฐิตาฯ
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ปณฺฑิเตหิ ปน…เป.… คเหตโพฺพติฯ
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เนตฺติปฺปกรณปาฬิ • Nettippakaraṇapāḷi / ๘. วิภตฺติหารสมฺปาโต • 8. Vibhattihārasampāto
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / เนตฺติปฺปกรณ-อฎฺฐกถา • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ๘. วิภตฺติหารสมฺปาตวณฺณนา • 8. Vibhattihārasampātavaṇṇanā
