Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / නෙත්තිවිභාවිනී • Nettivibhāvinī |
8. විභත්තිහාරසම්පාතවිභාවනා
8. Vibhattihārasampātavibhāvanā
70. යෙන යෙන ආවට්ටහාරසම්පාතෙන සුත්තත්ථා ආවට්ටෙතබ්බා, සො ආවට්ටහාරසම්පාතො පරිපුණ්ණො, ‘‘කතමො විභත්තිහාරසම්පාතො’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තත්ථ කතමො විභත්තිහාරසම්පාතො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ කතමො සංවණ්ණනාවිසෙසො විභත්තිහාරසම්පාතො නාමාති පුච්ඡති.
70. Yena yena āvaṭṭahārasampātena suttatthā āvaṭṭetabbā, so āvaṭṭahārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vibhattihārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vibhattihārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tattha katamo saṃvaṇṇanāviseso vibhattihārasampāto nāmāti pucchati.
‘‘කතමෙ සුත්තත්ථා කත්ථ විභත්තා’’ති පුච්ඡිතබ්බත්තා ‘‘තස්මා රක්ඛිතචිත්තස්සා’’තිආදි වුත්තං. යා ‘‘තස්මා…පෙ.… ගොචරො’’ති ගාථා වුත්තා, තිස්සං ගාථායං වුත්තො කුසලපක්ඛො ධම්මො කුසලපක්ඛෙන ධම්මෙන සතිසංවරො ධම්මො නිද්දිසිතබ්බො විභජිතබ්බො, අකුසලපක්ඛෙන ධම්මෙන නිද්දිසිතබ්බො විභජිතබ්බො.
‘‘Katame suttatthā kattha vibhattā’’ti pucchitabbattā ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’tiādi vuttaṃ. Yā ‘‘tasmā…pe… gocaro’’ti gāthā vuttā, tissaṃ gāthāyaṃ vutto kusalapakkho dhammo kusalapakkhena dhammena satisaṃvaro dhammo niddisitabbo vibhajitabbo, akusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo.
කථං? ‘‘රක්ඛිතචිත්තස්සා’’ති පදෙන වුත්තො කුසලපක්ඛො සතිසංවරො ධම්මො ‘‘චක්ඛුද්වාරසංවරො…පෙ.… මනොද්වාරසංවරො’’ති ඡබ්බිධෙන කුසලපක්ඛෙන ධම්මෙන නිද්දිසිතබ්බො විභජිතබ්බො. ‘‘සම්මාසඞ්කප්පො’’ති පදෙන වුත්තො කුසලපක්ඛො සම්මාසඞ්කප්පො ධම්මො ‘‘නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පො අබ්යාපාද-සඞ්කප්පො අවිහිංසාසඞ්කප්පො’’ති තිවිධෙන කුසලපක්ඛෙන ධම්මෙන විභජිතබ්බො. ‘‘සම්මාදිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො’’ති පදෙන වුත්තා කුසලපක්ඛා ධම්මජාති ‘‘දුක්ඛෙ ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනිපටිපදාය ඤාණං, පුබ්බන්තෙ ඤාණං, අපරන්තෙ ඤාණං, පුබ්බන්තාපරන්තෙ ඤාණං, ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු ඤාණ’’න්ති (ධ. ස. 1063) අට්ඨවිධෙන කුසලපක්ඛෙන ධම්මෙන විභජිතබ්බා. ‘‘ඤත්වාන උදයබ්බය’’න්ති පදෙන වුත්තං කුසලපක්ඛඋදයබ්බයඤාණං ධම්මජාතං පඤ්ඤාසවිධෙන උදයබ්බයඤාණෙන කුසලපක්ඛෙන විභජිතබ්බං. ‘‘ථිනමිද්ධාභිභූ’’ති පදෙන වුත්තං ථිනමිද්ධාභිභවනං කුසලපක්ඛං ධම්මජාතං ‘‘සොතාපත්තිමග්ගාභිභවනං සකදාගාමිමග්ගාභිභවනං අනාගාමිමග්ගාභිභවනං අරහත්තමග්ගාභිභවන’’න්ති චතුබ්බිධෙන කුසලපක්ඛෙන විභජිතබ්බං.
Kathaṃ? ‘‘Rakkhitacittassā’’ti padena vutto kusalapakkho satisaṃvaro dhammo ‘‘cakkhudvārasaṃvaro…pe… manodvārasaṃvaro’’ti chabbidhena kusalapakkhena dhammena niddisitabbo vibhajitabbo. ‘‘Sammāsaṅkappo’’ti padena vutto kusalapakkho sammāsaṅkappo dhammo ‘‘nekkhammasaṅkappo abyāpāda-saṅkappo avihiṃsāsaṅkappo’’ti tividhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbo. ‘‘Sammādiṭṭhipurekkhāro’’ti padena vuttā kusalapakkhā dhammajāti ‘‘dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminipaṭipadāya ñāṇaṃ, pubbante ñāṇaṃ, aparante ñāṇaṃ, pubbantāparante ñāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu ñāṇa’’nti (dha. sa. 1063) aṭṭhavidhena kusalapakkhena dhammena vibhajitabbā. ‘‘Ñatvāna udayabbaya’’nti padena vuttaṃ kusalapakkhaudayabbayañāṇaṃ dhammajātaṃ paññāsavidhena udayabbayañāṇena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ. ‘‘Thinamiddhābhibhū’’ti padena vuttaṃ thinamiddhābhibhavanaṃ kusalapakkhaṃ dhammajātaṃ ‘‘sotāpattimaggābhibhavanaṃ sakadāgāmimaggābhibhavanaṃ anāgāmimaggābhibhavanaṃ arahattamaggābhibhavana’’nti catubbidhena kusalapakkhena vibhajitabbaṃ.
සතිසංවරො කුසලපක්ඛො ‘‘ලොකියො සතිසංවරො, ලොකුත්තරො සතිසංවරො’’ති දුබ්බිධෙන විභජිතබ්බොති. ලොකියො සතිසංවරො කාමාවචරොවාති එකවිධෙන විභජිතබ්බො. ලොකුත්තරා සතිසංවරො ‘‘දස්සනභූමි, භාවනාභූමී’’ති දුබ්බිධෙන විභජිතබ්බො. කාමාවචරො සතිසංවරො ‘‘කායානුපස්සනාසතිසංවරො වෙදනානුපස්සනාසතිසංවරො චිත්තානුපස්සනාසතිසංවරො ධම්මානුපස්සනාසතිසංවරො’’ති චතුබ්බිධෙන විභජිතබ්බො. ලොකුත්තරො සතිසංවරොපි තථා චතුබ්බිධෙන විභජිතබ්බො. සම්මාසඞ්කප්පසම්මාදිට්ඨියොපි ලොකියලොකුත්තරවසෙන දුබ්බිධාදිභෙදෙන විභජිතබ්බා. පදට්ඨානෙනපි පදට්ඨානහාරසම්පාතෙ වුත්තනයෙන විභජිතබ්බා.
Satisaṃvaro kusalapakkho ‘‘lokiyo satisaṃvaro, lokuttaro satisaṃvaro’’ti dubbidhena vibhajitabboti. Lokiyo satisaṃvaro kāmāvacarovāti ekavidhena vibhajitabbo. Lokuttarā satisaṃvaro ‘‘dassanabhūmi, bhāvanābhūmī’’ti dubbidhena vibhajitabbo. Kāmāvacaro satisaṃvaro ‘‘kāyānupassanāsatisaṃvaro vedanānupassanāsatisaṃvaro cittānupassanāsatisaṃvaro dhammānupassanāsatisaṃvaro’’ti catubbidhena vibhajitabbo. Lokuttaro satisaṃvaropi tathā catubbidhena vibhajitabbo. Sammāsaṅkappasammādiṭṭhiyopi lokiyalokuttaravasena dubbidhādibhedena vibhajitabbā. Padaṭṭhānenapi padaṭṭhānahārasampāte vuttanayena vibhajitabbā.
අකුසලපක්ඛෙන ‘‘අරක්ඛිතෙන චිත්තෙනා’’ති පදෙන වුත්තො අසංවරො ‘‘චක්ඛුඅසංවරො …පෙ.… කායඅසංවරො, චොපනකායඅසංවරො, වාචාඅසංවරො, මනොඅසංවරො’’ති අට්ඨවිධෙන විභජිතබ්බො. ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨිහතෙනා’’ති පදෙන ගහිතො මිච්ඡාසඞ්කප්පො ‘‘කාමවිතක්කො බ්යාපාදවිතක්කො විහිංසාවිතක්කො’’ති තිවිධෙන විභජිතබ්බො. ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨී’’ති පදෙන වුත්තා මිච්ඡාදිට්ඨි ‘‘දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං…පෙ.…ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු අඤ්ඤාණ’’න්ති අට්ඨවිධෙන විභජිතබ්බා, ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිවිධෙනපි විභජිතබ්බා. ථිනමිද්ධං පඤ්චවිධෙන සසඞ්ඛාරිකවිධෙන විභජිතබ්බං.
Akusalapakkhena ‘‘arakkhitena cittenā’’ti padena vutto asaṃvaro ‘‘cakkhuasaṃvaro …pe… kāyaasaṃvaro, copanakāyaasaṃvaro, vācāasaṃvaro, manoasaṃvaro’’ti aṭṭhavidhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhihatenā’’ti padena gahito micchāsaṅkappo ‘‘kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko’’ti tividhena vibhajitabbo. ‘‘Micchādiṭṭhī’’ti padena vuttā micchādiṭṭhi ‘‘dukkhe aññāṇaṃ…pe…idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇa’’nti aṭṭhavidhena vibhajitabbā, dvāsaṭṭhidiṭṭhividhenapi vibhajitabbā. Thinamiddhaṃ pañcavidhena sasaṅkhārikavidhena vibhajitabbaṃ.
‘‘එත්තකොව විභත්තිහාරසම්පාතො පරිපුණ්ණො’’ති වත්තබ්බත්තා ‘‘නියුත්තො විභත්තිහාරසම්පාතො’’ති වුත්තං. යෙන යෙන සංවණ්ණනාවිසෙසභූතෙන විභත්තිහාරසම්පාතෙන සුත්තප්පදෙසත්ථා විභත්තා, සො සො සංවණ්ණනාවිසෙසභූතො විභත්තිහාරසම්පාතො නියුත්තොති යථාරහ නිද්ධාරෙත්වා යුජ්ජිතබ්බොති අත්ථො ගහෙතබ්බොති.
‘‘Ettakova vibhattihārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vibhattihārasampāto’’ti vuttaṃ. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhattihārasampātena suttappadesatthā vibhattā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhattihārasampāto niyuttoti yathāraha niddhāretvā yujjitabboti attho gahetabboti.
ඉති විභත්තිහාරසම්පාතෙ සත්තිබලානුරූපා රචිතා
Iti vibhattihārasampāte sattibalānurūpā racitā
විභාවනා නිට්ඨිතා.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
පණ්ඩිතෙහි පන…පෙ.… ගහෙතබ්බොති.
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / නෙත්තිප්පකරණපාළි • Nettippakaraṇapāḷi / 8. විභත්තිහාරසම්පාතො • 8. Vibhattihārasampāto
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / නෙත්තිප්පකරණ-අට්ඨකථා • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / 8. විභත්තිහාරසම්පාතවණ්ණනා • 8. Vibhattihārasampātavaṇṇanā