| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
८. विभत्तिहारविभङ्गवण्णना
8. Vibhattihāravibhaṅgavaṇṇanā
३३. धम्मेसूति पुञ्ञादिदानादिभेदभिन्नेसु सभावधम्मेसु। तत्थ लब्भमानोति तेसु यथावुत्तेसु धम्मेसु लब्भमानो। भूमिविभागोति कामावचरादिदस्सनादिभूमिप्पभेदो। पदट्ठानविभागोति ते पुञ्ञादिधम्मा येसं पदट्ठानं, तेसं वा ये धम्मा पदट्ठानं, तब्बिभागो। येसं सुत्तानन्ति मूलपदट्ठानभूतानं संकिलेसभागियादीनं चतुन्नं सुत्तानं वसेन। असङ्करववत्थानेन हि एतेसु सुत्तेसु सातिसयं धम्मा विभत्ता नाम होन्ति। तेनाह ‘‘विसेसतो’’ति। यदि एवं कस्मा वासनाभागियनिब्बेधभागियसुत्तानि एवेत्थ गहितानीति? नयिदमेवं निक्खमनपरियोसानभावेन इतरेसम्पि गहितत्ता। यतो हि निस्सटा वासनाभागिया धम्मा, ते संकिलेसभागिया। यंपरियोसाना निब्बेधभागिया धम्मा, ते असेक्खभागियाति द्वयग्गहणेनेव इतरम्पि द्वयं गहितमेव होति। तेनाह ‘‘इमेसं चतुन्नं सुत्तानं देसनाया’’ति। इमानि चत्तारि सुत्तानीति पाळिया, वक्खमानाय देसनाय वा इतरद्वयसङ्गहो दट्ठब्बो, न पटिक्खेपो।
33.Dhammesūti puññādidānādibhedabhinnesu sabhāvadhammesu. Tattha labbhamānoti tesu yathāvuttesu dhammesu labbhamāno. Bhūmivibhāgoti kāmāvacarādidassanādibhūmippabhedo. Padaṭṭhānavibhāgoti te puññādidhammā yesaṃ padaṭṭhānaṃ, tesaṃ vā ye dhammā padaṭṭhānaṃ, tabbibhāgo. Yesaṃ suttānanti mūlapadaṭṭhānabhūtānaṃ saṃkilesabhāgiyādīnaṃ catunnaṃ suttānaṃ vasena. Asaṅkaravavatthānena hi etesu suttesu sātisayaṃ dhammā vibhattā nāma honti. Tenāha ‘‘visesato’’ti. Yadi evaṃ kasmā vāsanābhāgiyanibbedhabhāgiyasuttāni evettha gahitānīti? Nayidamevaṃ nikkhamanapariyosānabhāvena itaresampi gahitattā. Yato hi nissaṭā vāsanābhāgiyā dhammā, te saṃkilesabhāgiyā. Yaṃpariyosānā nibbedhabhāgiyā dhammā, te asekkhabhāgiyāti dvayaggahaṇeneva itarampi dvayaṃ gahitameva hoti. Tenāha ‘‘imesaṃ catunnaṃ suttānaṃ desanāyā’’ti. Imāni cattāri suttānīti pāḷiyā, vakkhamānāya desanāya vā itaradvayasaṅgaho daṭṭhabbo, na paṭikkhepo.
तेनेवाति नियमस्स अकतत्ता, ततो च तेन तन्निस्सितेन च ब्रह्मचारी भवतीति सिद्धं होति। एव-सद्दो वा समुच्चयत्थो दट्ठब्बो। सिया तस्स पटिक्खेपोति तस्स अट्ठसमापत्तिब्रह्मचरियस्स सिया पटिक्खेपो। एवं सति सावसेसा देसना सिया।
Tenevāti niyamassa akatattā, tato ca tena tannissitena ca brahmacārī bhavatīti siddhaṃ hoti. Eva-saddo vā samuccayattho daṭṭhabbo. Siyā tassa paṭikkhepoti tassa aṭṭhasamāpattibrahmacariyassa siyā paṭikkhepo. Evaṃ sati sāvasesā desanā siyā.
तदङ्गादिप्पहानद्वयं पदट्ठानभूतं इध गणनूपगं न होतीति ‘‘समुच्छेदपटिप्पस्सद्धिप्पहानानं वसेना’’ति वुत्तं। तथा हेत्थ केचि ‘‘तेनेवा’’ति पठन्ति। ‘‘तेनेव ब्रह्मचरियेनाति पठन्ती’’ति इदं ‘‘संवरसीले ठितो’’ति (नेत्ति॰ ३३) एत्थ वुत्तं पाळिविकप्पं सन्धाय वदति। ‘‘यस्मा…पे॰… वक्खती’’ति इदं पच्छिमपाठस्सेव युत्तताय कारणवचनं।
Tadaṅgādippahānadvayaṃ padaṭṭhānabhūtaṃ idha gaṇanūpagaṃ na hotīti ‘‘samucchedapaṭippassaddhippahānānaṃ vasenā’’ti vuttaṃ. Tathā hettha keci ‘‘tenevā’’ti paṭhanti. ‘‘Teneva brahmacariyenāti paṭhantī’’ti idaṃ ‘‘saṃvarasīle ṭhito’’ti (netti. 33) ettha vuttaṃ pāḷivikappaṃ sandhāya vadati. ‘‘Yasmā…pe… vakkhatī’’ti idaṃ pacchimapāṭhasseva yuttatāya kāraṇavacanaṃ.
कथं मन्ताति? अनिब्बेधसभावत्ता महग्गतपुञ्ञानं न निब्बेधभागियसुत्तेन सङ्गहो, वासनाभागियत्ता पन वासनाभागियसुत्तेनेव सङ्गहोति। तदुपसङ्गा हि पच्छिमो एव पाठो युत्ततरो। इतरथा सावसेसा देसना भवेय्य। तेनाह ‘‘न हि…पे॰… देसेती’’ति।
Kathaṃ mantāti? Anibbedhasabhāvattā mahaggatapuññānaṃ na nibbedhabhāgiyasuttena saṅgaho, vāsanābhāgiyattā pana vāsanābhāgiyasutteneva saṅgahoti. Tadupasaṅgā hi pacchimo eva pāṭho yuttataro. Itarathā sāvasesā desanā bhaveyya. Tenāha ‘‘na hi…pe… desetī’’ti.
संकिलेसभागियअसेक्खभागियानं परतो वक्खमानत्ता वुत्तं ‘‘वक्खमानानं…पे॰… वसेना’’ति। ‘‘सब्बतो’’ति इदं पुब्बपरापेक्खं। तस्स परापेक्खताय ‘‘सब्बतोभागेन एकादससु ठानेसु पक्खिपित्वा’’ति अट्ठकथायं योजितं। तत्थ पदादिके विचयहारपदत्थे सन्धाय ‘‘एकादससु ठानेसू’’ति वुत्तं। पुब्बपेक्खताय पन ‘‘सब्बतोभागेन देसनाय फलेना’’तिआदिना योजेतब्बं।
Saṃkilesabhāgiyaasekkhabhāgiyānaṃ parato vakkhamānattā vuttaṃ ‘‘vakkhamānānaṃ…pe… vasenā’’ti. ‘‘Sabbato’’ti idaṃ pubbaparāpekkhaṃ. Tassa parāpekkhatāya ‘‘sabbatobhāgena ekādasasu ṭhānesu pakkhipitvā’’ti aṭṭhakathāyaṃ yojitaṃ. Tattha padādike vicayahārapadatthe sandhāya ‘‘ekādasasu ṭhānesū’’ti vuttaṃ. Pubbapekkhatāya pana ‘‘sabbatobhāgena desanāya phalenā’’tiādinā yojetabbaṃ.
संकिलेसभागियानं तण्हासंकिलेसादिना देसनानयो वेदितब्बो। फलं अपायदुक्खेन मनुस्सेसु दोभग्गियेन। असेक्खभागियानं असेक्खेहि सीलक्खन्धादीहि देसनानयो। फलं अग्गफलेन च अनुपादिसेसाय च निब्बानधातुया वेदितब्बं। इतरेसं पाळियं वुत्तमेव। कामरागब्यापादउद्धम्भागियसंयोजनग्गहणेन संकिलेसभागियानं, विरागग्गहणेन असेक्खग्गहणेनेव च असेक्खभागियानं वक्खमानत्ता वुत्तं ‘‘वक्खमानानं…पे॰… वसेना’’ति। पदपदत्थविचारयुत्तिनिद्धारणमुखेन धम्मविभत्तिआदिविचारो कातब्बोति दस्सेतुं पाळियं ‘‘विचयेन…पे॰… तब्बानी’’ति वुत्तन्ति अट्ठकथायं ‘‘विचयेन…पे॰… दस्सेती’’ति वुत्तं।
Saṃkilesabhāgiyānaṃ taṇhāsaṃkilesādinā desanānayo veditabbo. Phalaṃ apāyadukkhena manussesu dobhaggiyena. Asekkhabhāgiyānaṃ asekkhehi sīlakkhandhādīhi desanānayo. Phalaṃ aggaphalena ca anupādisesāya ca nibbānadhātuyā veditabbaṃ. Itaresaṃ pāḷiyaṃ vuttameva. Kāmarāgabyāpādauddhambhāgiyasaṃyojanaggahaṇena saṃkilesabhāgiyānaṃ, virāgaggahaṇena asekkhaggahaṇeneva ca asekkhabhāgiyānaṃ vakkhamānattā vuttaṃ ‘‘vakkhamānānaṃ…pe… vasenā’’ti. Padapadatthavicārayuttiniddhāraṇamukhena dhammavibhattiādivicāro kātabboti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘vicayena…pe… tabbānī’’ti vuttanti aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vicayena…pe… dassetī’’ti vuttaṃ.
३४. एवन्ति इति। धम्मेति वुत्तसभागधम्मे। साधारणासाधारणभावेहीति सामञ्ञविसेसेन विसिट्ठेहि। द्वे धम्मा साधारणाति द्वे इमे धम्मा येहि सभागधम्मा साधारणा नाम होन्ति। कतमे द्वे? नामं, वत्थु च। तत्थ नामं नामपञ्ञत्ति, तंमुखेनेव सद्दतो तदत्थावगमो। सद्देन च सामञ्ञरूपेनेव तथारूपस्स अत्थस्स गहणं, न विसेसरूपेन, तस्मा सद्दवचनीया अत्था साधारणरूपनामायत्तगहणीयताय नामसाधारणा वुत्ता। वत्थूति पवत्तिट्ठानं। यत्थ हि ये धम्मा पवत्तन्ति, तेसं सब्बेसं ते धम्मा साधारणाति पवत्तिट्ठानसङ्खातानं वत्थूनं साधारणा। यस्मा पनिदं द्वयं तेसं धम्मानं साधारणभावे पकतिभूतं सभावभूतं, तस्मा वुत्तं ‘‘द्वे धम्माति दुवे पकतियो’’ति। एकसन्ततिपतिततायाति समानसन्ततिपवत्तिया। तेनाह ‘‘समानवत्थुका’’ति। दस्सनपहातब्बानञ्हि यथा मिच्छत्तनियतसत्ता पवत्तिट्ठानं, एवं अनियतापीति उभये हि ते समानवत्थुका। एस नयो इतरेसुपि। सक्कायदिट्ठिविचिकिच्छासीलब्बतपरामासा हि भिन्नसभावापेते धम्मा दस्सनेन पहातब्बतं नातिवत्तन्तीति ते नामसामञ्ञतं पत्ता, रूपरागादयो च भावनाय पहातब्बतन्ति आह ‘‘पहानेकट्ठा नामसाधारणा’’ति। यथा पन ‘‘वत्थूनं साधारणा वत्थुसाधारणा’’ति अयमत्थो लब्भति, एवं ‘‘वत्थुना साधारणा वत्थुसाधारणा’’ति अयम्पि अत्थो लब्भतीति दस्सेन्तो ‘‘सहजेकट्ठा वत्थुसाधारणा’’ति आह। ते हि अञ्ञमञ्ञं फुसनादिसभावतो भिन्नापि यस्मिं पवत्तन्ति, तेन वत्थुना साधारणा नाम होन्ति। एत्थ च लब्भमानम्पि कुसलादिनामसाधारणं अनामसित्वा वत्थुसाधारणा ताव योजिताति वेदितब्बा। पटिपक्खादीहीति आदिसद्देन समानफलतासहब्यतादिके सङ्गण्हाति। सेसपदेसूति ‘‘पुथुज्जनस्सा’’तिआदिवाक्येसु। कथं? तत्थ हि पुथुज्जनस्स, सोतापन्नस्स च सम्भवतो अनागामिनो, अरहतो च असम्भवतोतिआदिना योजेतब्बं।
34.Evanti iti. Dhammeti vuttasabhāgadhamme. Sādhāraṇāsādhāraṇabhāvehīti sāmaññavisesena visiṭṭhehi. Dve dhammā sādhāraṇāti dve ime dhammā yehi sabhāgadhammā sādhāraṇā nāma honti. Katame dve? Nāmaṃ, vatthu ca. Tattha nāmaṃ nāmapaññatti, taṃmukheneva saddato tadatthāvagamo. Saddena ca sāmaññarūpeneva tathārūpassa atthassa gahaṇaṃ, na visesarūpena, tasmā saddavacanīyā atthā sādhāraṇarūpanāmāyattagahaṇīyatāya nāmasādhāraṇā vuttā. Vatthūti pavattiṭṭhānaṃ. Yattha hi ye dhammā pavattanti, tesaṃ sabbesaṃ te dhammā sādhāraṇāti pavattiṭṭhānasaṅkhātānaṃ vatthūnaṃ sādhāraṇā. Yasmā panidaṃ dvayaṃ tesaṃ dhammānaṃ sādhāraṇabhāve pakatibhūtaṃ sabhāvabhūtaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘dve dhammāti duve pakatiyo’’ti. Ekasantatipatitatāyāti samānasantatipavattiyā. Tenāha ‘‘samānavatthukā’’ti. Dassanapahātabbānañhi yathā micchattaniyatasattā pavattiṭṭhānaṃ, evaṃ aniyatāpīti ubhaye hi te samānavatthukā. Esa nayo itaresupi. Sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsā hi bhinnasabhāvāpete dhammā dassanena pahātabbataṃ nātivattantīti te nāmasāmaññataṃ pattā, rūparāgādayo ca bhāvanāya pahātabbatanti āha ‘‘pahānekaṭṭhā nāmasādhāraṇā’’ti. Yathā pana ‘‘vatthūnaṃ sādhāraṇā vatthusādhāraṇā’’ti ayamattho labbhati, evaṃ ‘‘vatthunā sādhāraṇā vatthusādhāraṇā’’ti ayampi attho labbhatīti dassento ‘‘sahajekaṭṭhā vatthusādhāraṇā’’ti āha. Te hi aññamaññaṃ phusanādisabhāvato bhinnāpi yasmiṃ pavattanti, tena vatthunā sādhāraṇā nāma honti. Ettha ca labbhamānampi kusalādināmasādhāraṇaṃ anāmasitvā vatthusādhāraṇā tāva yojitāti veditabbā. Paṭipakkhādīhīti ādisaddena samānaphalatāsahabyatādike saṅgaṇhāti. Sesapadesūti ‘‘puthujjanassā’’tiādivākyesu. Kathaṃ? Tattha hi puthujjanassa, sotāpannassa ca sambhavato anāgāmino, arahato ca asambhavatotiādinā yojetabbaṃ.
कथं ते ओधिसो गहिताति केनाकारेन ते ‘‘साधारणा’’ति वुत्तधम्मा भागसो गहिता। ‘‘अमुकस्स, अमुकस्स चा’’ति अयञ्हेत्थ अत्थो। सामञ्ञभूता धम्मा साधारणा नाम, एवं सन्ते कथं तेसं मिच्छत्तनियतानियतादिवसेन विभागेन पवत्तिट्ठानता वुच्चति, न वत्तब्बन्ति अधिप्पायो। अथ विभागेन तं वत्तब्बं, ननु ते साधारणाति न वत्तब्बमेवाति? एवं साधारणाति मिच्छत्तनियतानं, अनियतानन्ति इमेसं उभयेसंयेव ते धम्मा साधारणा। तेनाह – ‘‘न सब्बसत्तानं साधारणताय साधारणा’’ति। ‘‘यस्मा’’तिआदिना तत्थ कारणमाह, तेनेतं दस्सेति ‘‘केचि धम्मा केसञ्चिदेव धम्मानं साधारणा होन्ति, अञ्ञेसं असाधारणा’’ति। तेनाह ‘‘पटिनियतञ्हि तेसं पवत्तिट्ठान’’न्ति।
Kathaṃ te odhiso gahitāti kenākārena te ‘‘sādhāraṇā’’ti vuttadhammā bhāgaso gahitā. ‘‘Amukassa, amukassa cā’’ti ayañhettha attho. Sāmaññabhūtā dhammā sādhāraṇā nāma, evaṃ sante kathaṃ tesaṃ micchattaniyatāniyatādivasena vibhāgena pavattiṭṭhānatā vuccati, na vattabbanti adhippāyo. Atha vibhāgena taṃ vattabbaṃ, nanu te sādhāraṇāti na vattabbamevāti? Evaṃ sādhāraṇāti micchattaniyatānaṃ, aniyatānanti imesaṃ ubhayesaṃyeva te dhammā sādhāraṇā. Tenāha – ‘‘na sabbasattānaṃ sādhāraṇatāya sādhāraṇā’’ti. ‘‘Yasmā’’tiādinā tattha kāraṇamāha, tenetaṃ dasseti ‘‘keci dhammā kesañcideva dhammānaṃ sādhāraṇā honti, aññesaṃ asādhāraṇā’’ti. Tenāha ‘‘paṭiniyatañhi tesaṃ pavattiṭṭhāna’’nti.
इतरथाति अनियतपवत्तिट्ठानताय सब्बेसं साधारणा, असाधारणा वा सियुं, तथा सति। तथा वोहारोति ‘‘साधारणा, असाधारणा’’ति च अयं वोहारो सामञ्ञा एव न भवेय्य। एते एव धम्माति ‘‘साधारणा’’ति वुत्तधम्मा एव। एवन्ति ‘‘मिच्छत्तनियतान’’न्तिआदिना वुत्तप्पकारेन। नियतविसया परिच्छिन्नप्पवत्तिट्ठाना। ‘‘योपी’’तिआदि पुग्गलाधिट्ठानेन वुत्तस्सेवत्थस्स पाकटकरणं। ‘‘न ही’’तिआदिना अन्वयतो, ब्यतिरेकतो च तमेवत्थं विभावेति। सेसेपीति ‘‘भावनापहातब्बा’’ति एवमादिम्हिपि।
Itarathāti aniyatapavattiṭṭhānatāya sabbesaṃ sādhāraṇā, asādhāraṇā vā siyuṃ, tathā sati. Tathā vohāroti ‘‘sādhāraṇā, asādhāraṇā’’ti ca ayaṃ vohāro sāmaññā eva na bhaveyya. Ete eva dhammāti ‘‘sādhāraṇā’’ti vuttadhammā eva. Evanti ‘‘micchattaniyatāna’’ntiādinā vuttappakārena. Niyatavisayā paricchinnappavattiṭṭhānā. ‘‘Yopī’’tiādi puggalādhiṭṭhānena vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. ‘‘Na hī’’tiādinā anvayato, byatirekato ca tamevatthaṃ vibhāveti. Sesepīti ‘‘bhāvanāpahātabbā’’ti evamādimhipi.
पच्चत्तनियतोति पाटिपुग्गलिको। इतरस्साति अपच्चत्तनियतस्स। तथाति असाधारणभावेन। कोचि धम्मो कञ्चि धम्मं उपादाय साधारणोपि समानो तदञ्ञं उपादाय असाधारणोपि होतीति आह ‘‘साधारणाविधुरताया’’ति। तेनाह ‘‘तं तं उपादाया’’तिआदि। तथा हि ‘‘धम्मता’’ति वुत्तपठममग्गट्ठता दीपिता, तादिसानं एव अनेकेसं अरियानं वसेन साधारणाति । पठमस्साति अट्ठमकस्स। दुतियस्साति सोतापन्नस्स। पुन अट्ठमकस्साति ‘‘अट्ठमकस्स, अनागामिस्स चा’’ति एत्थ वुत्तअट्ठमकस्स। तेनाह ‘‘अनागामिमग्गट्ठस्सा’’ति। अग्गफलट्ठतो पट्ठाय पटिलोमतो गणियमानो पठममग्गट्ठो अट्ठमको, मग्गट्ठताय, पहीयमानकिलेसताय च सब्बेपि मग्गट्ठा अट्ठमका वियाति अट्ठमका, ‘‘एकचित्तक्खणतो उद्धं न तिट्ठतीति अट्ठमको’’ति अपरे निरुत्तिनयेन। ‘‘सेक्खा’’ति नामं साधारणन्ति सम्बन्धो। इतरेसूति ‘‘भब्बाभब्बा’’ति वुत्तेसु अनरियेसु। तेनाह पाळियं ‘‘हीनुक्कट्ठमज्झिमं उपादाया’’ति।
Paccattaniyatoti pāṭipuggaliko. Itarassāti apaccattaniyatassa. Tathāti asādhāraṇabhāvena. Koci dhammo kañci dhammaṃ upādāya sādhāraṇopi samāno tadaññaṃ upādāya asādhāraṇopi hotīti āha ‘‘sādhāraṇāvidhuratāyā’’ti. Tenāha ‘‘taṃ taṃ upādāyā’’tiādi. Tathā hi ‘‘dhammatā’’ti vuttapaṭhamamaggaṭṭhatā dīpitā, tādisānaṃ eva anekesaṃ ariyānaṃ vasena sādhāraṇāti . Paṭhamassāti aṭṭhamakassa. Dutiyassāti sotāpannassa. Puna aṭṭhamakassāti ‘‘aṭṭhamakassa, anāgāmissa cā’’ti ettha vuttaaṭṭhamakassa. Tenāha ‘‘anāgāmimaggaṭṭhassā’’ti. Aggaphalaṭṭhato paṭṭhāya paṭilomato gaṇiyamāno paṭhamamaggaṭṭho aṭṭhamako, maggaṭṭhatāya, pahīyamānakilesatāya ca sabbepi maggaṭṭhā aṭṭhamakā viyāti aṭṭhamakā, ‘‘ekacittakkhaṇato uddhaṃ na tiṭṭhatīti aṭṭhamako’’ti apare niruttinayena. ‘‘Sekkhā’’ti nāmaṃ sādhāraṇanti sambandho. Itaresūti ‘‘bhabbābhabbā’’ti vuttesu anariyesu. Tenāha pāḷiyaṃ ‘‘hīnukkaṭṭhamajjhimaṃ upādāyā’’ti.
नियामावक्कन्तियाति अवक्कन्तनियामताय। ञाणुत्थरस्साति ञाणाधिकस्स। तथाविधपच्चयसमायोगेति ञाणविसेसपच्चयसमवाये। यथा हि ञाणबलेन दन्धाभिञ्ञता न होति, एवं पटिपदापटिपन्नोपि सुखेन विसोसीयतीति। सा हि सुखापटिपदा खिप्पाभिञ्ञा तंसमङ्गिनो ञाणुत्तरत्ता विपस्सनाय पदट्ठानन्ति वुत्ता।
Niyāmāvakkantiyāti avakkantaniyāmatāya. Ñāṇuttharassāti ñāṇādhikassa. Tathāvidhapaccayasamāyogeti ñāṇavisesapaccayasamavāye. Yathā hi ñāṇabalena dandhābhiññatā na hoti, evaṃ paṭipadāpaṭipannopi sukhena visosīyatīti. Sā hi sukhāpaṭipadā khippābhiññā taṃsamaṅgino ñāṇuttarattā vipassanāya padaṭṭhānanti vuttā.
धम्मतो अनपेता चिन्ता धम्मचिन्ता, योनिसोमनसिकारेन पवत्तितत्ता धम्मेसु चिन्ता, धम्मो वा ञाणं, तस्मा धम्मावहा चिन्ता धम्मचिन्ता, चिन्तामयञाणस्स हेतुभूता चिन्ताति अत्थो।
Dhammato anapetā cintā dhammacintā, yonisomanasikārena pavattitattā dhammesu cintā, dhammo vā ñāṇaṃ, tasmā dhammāvahā cintā dhammacintā, cintāmayañāṇassa hetubhūtā cintāti attho.
पाळियं सुतमयपञ्ञाग्गहणेन ‘‘ये ते धम्मा आदिकल्याणा…पे॰… तथारूपास्स धम्मा बहुस्सुता होन्ती’’तिआदि (अ॰ नि॰ ८.२) सुत्तपदसङ्गहो अत्थो परिग्गहितो, तथा योनिसोमनसिकारग्गहणेन ‘‘सो ‘अनिच्च’न्ति योनिसो मनसि करोती’’तिआदिना वुत्तो उपायमनसिकारो परिग्गहितो। सम्मादिट्ठिग्गहणेन ‘‘सम्मादिट्ठिं भावेति विवेकनिस्सित’’न्तिआदिना वुत्ता सम्मादिट्ठि परिग्गहिताति दस्सेन्तो आह ‘‘अथ खो…पे॰… दस्सेतु’’न्ति। सेसन्ति ‘‘धम्मस्वाक्खातता’’ति एवमादि।
Pāḷiyaṃ sutamayapaññāggahaṇena ‘‘ye te dhammā ādikalyāṇā…pe… tathārūpāssa dhammā bahussutā hontī’’tiādi (a. ni. 8.2) suttapadasaṅgaho attho pariggahito, tathā yonisomanasikāraggahaṇena ‘‘so ‘anicca’nti yoniso manasi karotī’’tiādinā vutto upāyamanasikāro pariggahito. Sammādiṭṭhiggahaṇena ‘‘sammādiṭṭhiṃ bhāveti vivekanissita’’ntiādinā vuttā sammādiṭṭhi pariggahitāti dassento āha ‘‘atha kho…pe… dassetu’’nti. Sesanti ‘‘dhammasvākkhātatā’’ti evamādi.
यस्स च पुब्बे अत्थो न संवण्णितो, तत्थ कल्याणमित्तताय आयतनगतो पसादो, चित्तवूपसमो च फलन्ति दस्सेन्तो ‘‘सप्पुरिस…पे॰… पदट्ठान’’न्ति आह। अत्तसम्मापणिहितत्ता पापजेगुच्छिनिब्बिदादिबहुलोव होतीति दस्सेन्तो आह ‘‘अत्थ…पे॰… पदट्ठान’’न्ति। धम्मो स्वाक्खातो आदितो पट्ठाय याव परियोसाना सब्बसम्पत्तिपारिपूरिहेतूति दस्सेन्तो ‘‘धम्मस्वाक्खातता…पे॰… पदट्ठान’’न्ति आह। कुसलमूलरोपना हि समापत्तिपरियोसानाति । सङ्घसुट्ठुताय सङ्घस्स सुट्ठुभावाय सङ्घस्स सप्पतिस्सताय ‘‘सुट्ठु, भन्ते’’ति वचनसम्पटिच्छनभावाय। इतरं सुविञ्ञेय्यमेव।
Yassa ca pubbe attho na saṃvaṇṇito, tattha kalyāṇamittatāya āyatanagato pasādo, cittavūpasamo ca phalanti dassento ‘‘sappurisa…pe… padaṭṭhāna’’nti āha. Attasammāpaṇihitattā pāpajegucchinibbidādibahulova hotīti dassento āha ‘‘attha…pe… padaṭṭhāna’’nti. Dhammo svākkhāto ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā sabbasampattipāripūrihetūti dassento ‘‘dhammasvākkhātatā…pe… padaṭṭhāna’’nti āha. Kusalamūlaropanā hi samāpattipariyosānāti . Saṅghasuṭṭhutāya saṅghassa suṭṭhubhāvāya saṅghassa sappatissatāya ‘‘suṭṭhu, bhante’’ti vacanasampaṭicchanabhāvāya. Itaraṃ suviññeyyameva.
विभत्तिहारविभङ्गवण्णना निट्ठिता।
Vibhattihāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / ८. विभत्तिहारविभङ्गो • 8. Vibhattihāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ८. विभत्तिहारविभङ्गवण्णना • 8. Vibhattihāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / ८. विभत्तिहारविभङ्गविभावना • 8. Vibhattihāravibhaṅgavibhāvanā
