Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ

    2. Vicayahārasampātavaṇṇanā

    ೫೩. ಏವಂ ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಹಾರಪದತ್ಥವಿಚಯೋ ವಿಚಯಹಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಹಾರೇ ವಿಪಲ್ಲಾಸಹೇತುಭಾವೇನ ನಿದ್ಧಾರಿತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಕುಸಲಾದಿವಿಭಾಗಪವಿಚಯಮುಖೇನ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾ ದುವಿಧಾ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ। ಕುಸಲ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ಬಾಹಿತಿಕಸುತ್ತೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೮ ಆದಯೋ) ವಿಯ ಅನವಜ್ಜತ್ಥೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಪರಿಯಾಯೇನ ಉದ್ಧಟಾ? ಹೇಟ್ಠಾ ದೇಸನಾಹಾರೇ ವಿಪಲ್ಲಾಸಹೇತುಭಾವೇನ ತಣ್ಹಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸಾ ವಸೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ವಿಚಿತ್ತಪಟಿಭಾನತಾಯ ಪನ ಇಧಾಪಿ ತಣ್ಹಾಮುಖೇನೇವ ವೋದಾನಪಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕುಸಲಪರಿಯಾಯೇನ ತಣ್ಹಾ ಉದ್ಧಟಾ। ತತ್ಥ ಸಂಸಾರಂ ಗಮೇತೀತಿ ಸಂಸಾರಗಾಮಿನೀ, ಸಂಸಾರನಾಯಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಚಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗಮೇತೀತಿ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೀ। ಕಥಂ ಪನ ತಣ್ಹಾ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೀತಿ? ಆಹ ‘‘ಪಹಾನತಣ್ಹಾ’’ತಿ। ತದಙ್ಗಾದಿಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ। ಕಥಂ ಪನ ಏಕನ್ತಸಾವಜ್ಜಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಕುಸಲಭಾವೋತಿ? ಸೇವಿತಬ್ಬಭಾವತೋ। ಯಥಾ ತಣ್ಹಾ, ಏವಂ ಮಾನೋಪಿ ದುವಿಧೋ ಕುಸಲೋಪಿ ಅಕುಸಲೋಪಿ, ನ ತಣ್ಹಾ ಏವಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ನಿದಸ್ಸನಭಾವೇನ ಮಾನೋ ವುತ್ತೋ।

    53. Evaṃ desanāhārasampātaṃ dassetvā idāni vicayahārasampātaṃ dassento yasmā desanāhārapadatthavicayo vicayahāro, tasmā desanāhāre vipallāsahetubhāvena niddhāritāya taṇhāya kusalādivibhāgapavicayamukhena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘‘tattha taṇhā duvidhā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha kusalāti kusaladhammārammaṇā. Kusala-saddo cettha bāhitikasutte (ma. ni. 2.358 ādayo) viya anavajjatthe daṭṭhabbo. Kasmā panettha taṇhā kusalapariyāyena uddhaṭā? Heṭṭhā desanāhāre vipallāsahetubhāvena taṇhaṃ uddharitvā tassā vasena saṃkilesapakkho dassito. Vicittapaṭibhānatāya pana idhāpi taṇhāmukheneva vodānapakkhaṃ dassetuṃ kusalapariyāyena taṇhā uddhaṭā. Tattha saṃsāraṃ gametīti saṃsāragāminī, saṃsāranāyikāti attho. Apacayaṃ nibbānaṃ gametīti apacayagāminī. Kathaṃ pana taṇhā apacayagāminīti? Āha ‘‘pahānataṇhā’’ti. Tadaṅgādippahānassa hetubhūtā taṇhā. Kathaṃ pana ekantasāvajjāya taṇhāya kusalabhāvoti? Sevitabbabhāvato. Yathā taṇhā, evaṃ mānopi duvidho kusalopi akusalopi, na taṇhā evāti taṇhāya nidassanabhāvena māno vutto.

    ತತ್ಥ ಮಾನಸ್ಸ ಯಥಾಧಿಪ್ಪೇತಂ ಕುಸಲಾದಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಂ ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಮಾನಮಹಂ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ದುವಿಧೇನ ವದಾಮಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಯಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಂ ದೋಮನಸ್ಸನ್ತಿಆದಿ ‘‘ಕುಸಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತತಣ್ಹಾಯ ಸರೂಪದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನಾಮ –

    Tattha mānassa yathādhippetaṃ kusalādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ mānaṃ nissāyā’’tiādimāha. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘mānamahaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’tiādi. Yaṃ nekkhammassitaṃ domanassantiādi ‘‘kusalā’’ti vuttataṇhāya sarūpadassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha nekkhammassitaṃ domanassaṃ nāma –

    ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾನಿ ಛ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಾನಿ ದೋಮನಸ್ಸಾನಿ? ರೂಪಾನಂತ್ವೇವ ಅನಿಚ್ಚತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ವಿಪರಿಣಾಮವಿರಾಗನಿರೋಧಂ ‘ಪುಬ್ಬೇ ಚೇವ ರೂಪಾ ಏತರಹಿ ಚ, ಸಬ್ಬೇತೇ ರೂಪಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಏವಮೇತಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ದಿಸ್ವಾ ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತಿ ‘ಕುದಾಸ್ಸು ನಾಮಾಹಂ ತದಾಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯದರಿಯಾ ಏತರಹಿ ಆಯತನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರನ್ತೀ’ತಿ। ಇತಿ ಅನುತ್ತರೇಸು ವಿಮೋಕ್ಖೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಿಹಾ, ಪಿಹಾಪಚ್ಚಯಾ ದೋಮನಸ್ಸಂ। ಯಂ ಏವರೂಪಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಂ ದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೦೭) –

    ‘‘Tattha katamāni cha nekkhammassitāni domanassāni? Rūpānaṃtveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca, sabbete rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpeti ‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi āyatanaṃ upasampajja viharantī’ti. Iti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati pihā, pihāpaccayā domanassaṃ. Yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ, idaṃ vuccati nekkhammassitaṃ domanassa’’nti (ma. ni. 3.307) –

    ಏವಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಅನುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಸಙ್ಖಾತಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮೇಸು ಪಿಹಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ತದಧಿಗಮಾಯ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಇಮಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಂ ಇಮಮ್ಪಿ ಮಾಸಂ, ಇಮಮ್ಪಿ ಸಂವಚ್ಛರಂ, ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅರಿಯಭೂಮಿಂ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ’’ನ್ತಿ ಅನುಸೋಚತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಸೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಅನುಸ್ಸತಿವಸೇನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಭಾವೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸ್ಸಿತಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ನಾಮ। ಅಯಂ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾತಿ ಅಯಂ ‘‘ಪಿಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾ। ಕಥಂ? ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಕುಸಲಾತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ, ನ ಸಭಾವೇನ ಕುಸಲಾ, ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಾ। ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಯಾ ತದಾರಮ್ಮಣಾ ಪನ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಕುಸಲಾತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಕುಸಲಾ। ತಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ । ಯಾಯ ವಸೇನ ‘‘ತಸ್ಮಾ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate anuttaravimokkhasaṅkhātaariyaphaladhammesu pihaṃ upaṭṭhāpetvā tadadhigamāya aniccādivasena vipassanaṃ upaṭṭhāpetvā ussukkāpetuṃ asakkontassa ‘‘imampi pakkhaṃ imampi māsaṃ, imampi saṃvaccharaṃ, vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyabhūmiṃ sampāpuṇituṃ nāsakkhi’’nti anusocato uppannaṃ domanassaṃ nekkhammavasena vipassanāvasena anussativasena paṭhamajjhānādivasena paṭipattiyā hetubhāvena uppajjanato nekkhammassitaṃ domanassaṃ nāma. Ayaṃ taṇhā kusalāti ayaṃ ‘‘pihā’’ti vuttā taṇhā kusalā. Kathaṃ? Rāgavirāgā cetovimutti, tadārammaṇā kusalāti. Idaṃ vuttaṃ hoti – rāgavirāgā cetovimutti, na sabhāvena kusalā, anavajjaṭṭhena kusalā. Taṃ uddissa pavattiyā tadārammaṇā pana taṇhā kusalārammaṇatāya kusalāti. Avijjāvirāgā paññāvimutti anavajjaṭṭhena kusalā. Tassāti paññāvimuttiyā . Yāya vasena ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’ti gāthāyaṃ ‘‘sabbā duggatiyo jahe’’ti vuttaṃ.

    ಇತಿ ಚಿರತರಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಪರಿವಾಸಂ ಪರಿವಸಿತ್ವಾ ದುಕ್ಖಾಪಟಿಪದಾದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕೋ ಪವಿಚಯೋ’’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಮೂಲಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಪಾದಕೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಆಗಮನಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಚತುತ್ಥೇ ಝಾನೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಾರಮಿತಾಯಾತಿ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭಾವನಾಯ। ಯೇಹಿ ಅಟ್ಠಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ, ತಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Iti cirataraṃ vipassanāparivāsaṃ parivasitvā dukkhāpaṭipadādandhābhiññāya adhigatāya paññāvimuttiyā vasena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘‘tassā ko pavicayo’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yasmā paññāvimutti ariyamaggamūlikā, tasmā catutthajjhānapādake ariyamaggadhamme uddisitvā tesaṃ āgamanapaṭipadaṃ dassetuṃ ‘‘kattha daṭṭhabbo, catutthe jhāne’’tiādi vuttaṃ. Tattha pāramitāyāti ukkaṃsagatāya catutthajjhānabhāvanāya. Yehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ catutthajjhānacittaṃ vuttaṃ, tāni aṅgāni dassetuṃ ‘‘parisuddha’’ntiādi vuttaṃ.

    ತತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಏವ ಪರಿಯೋದಾತಂ, ಪಭಸ್ಸರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸುಖಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ವೀತರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣತ್ತಾ ಅನಙ್ಗಣಂ। ಅನಙ್ಗಣತ್ತಾ ಏವ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ, ಅಙ್ಗಣೇನ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ಸುಭಾವಿತತ್ತಾ ಮುದುಭೂತಂ ವಸಿಭಾವಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಸೇ ವತ್ತಮಾನಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ‘‘ಮುದೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಮುದುತ್ತಾ ಏವ ಚ ಕಮ್ಮನಿಯಂ, ಕಮ್ಮಕ್ಖಮಂ ಕಮ್ಮಯೋಗ್ಗನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುದುಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಹೋತಿ , ಏವಂ ಭಾವಿತಂ ಮುದುಞ್ಚ ಹೋತಿ ಕಮ್ಮನಿಯಞ್ಚ, ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨)। ಏತೇಸು ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಾದೀಸು ಠಿತತ್ತಾ ಠಿತಂ। ಠಿತತ್ತಾಯೇವ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ, ಅಚಲಂ ನಿರಿಞ್ಜನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮುದುಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೇನ ವಾ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಠಿತತ್ತಾ ಠಿತಂ। ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ। ಸದ್ಧಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ವೀರಿಯಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಕೋಸಜ್ಜೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಸತಿಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪಮಾದೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಸಮಾಧಿಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಪಞ್ಞಾಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಓಭಾಸಗತಂ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರೇನ ನ ಇಞ್ಜತಿ। ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ। ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ।

    Tattha upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhaṃ. Parisuddhattā eva pariyodātaṃ, pabhassaranti vuttaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayaghātena vītarāgādiaṅgaṇattā anaṅgaṇaṃ. Anaṅgaṇattā eva vigatūpakkilesaṃ, aṅgaṇena hi cittaṃ upakkilissati, subhāvitattā mudubhūtaṃ vasibhāvappattanti attho. Vase vattamānañhi cittaṃ ‘‘mudū’’ti vuccati. Muduttā eva ca kammaniyaṃ, kammakkhamaṃ kammayogganti attho. Muduñhi cittaṃ kammaniyaṃ hoti , evaṃ bhāvitaṃ muduñca hoti kammaniyañca, yathayidaṃ, bhikkhave, citta’’nti (a. ni. 1.22). Etesu parisuddhabhāvādīsu ṭhitattā ṭhitaṃ. Ṭhitattāyeva āneñjappattaṃ, acalaṃ niriñjananti attho. Mudukammaññabhāvena vā attano vase ṭhitattā ṭhitaṃ. Saddhādīhi pariggahitattā āneñjappattaṃ. Saddhāpariggahitañhi cittaṃ assaddhiyena na iñjati, vīriyapariggahitaṃ kosajjena na iñjati, satipariggahitaṃ pamādena na iñjati, samādhipariggahitaṃ uddhaccena na iñjati, paññāpariggahitaṃ avijjāya na iñjati, obhāsagataṃ kilesandhakārena na iñjati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ āneñjappattaṃ hoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti. Abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ನೀವರಣದೂರೀಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ವಿತಕ್ಕಾದಿಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಪರಿಯೋದಾತಂ। ಝಾನಪಟಿಲಾಭಪಚ್ಚನೀಕಾನಂ ಪಾಪಕಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಚರಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣಂ। ಇಚ್ಛಾವಚರಾನನ್ತಿ ಇಚ್ಛಾಯ ಅವಚರಾನಂ ಇಚ್ಛಾವಸೇನ ಓತಿಣ್ಣಾನಂ ಪವತ್ತಾನಂ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಕೋಪಅಪಚ್ಚಯಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ಚಿತ್ತುಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಗಮೇನ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಅನಙ್ಗಣಸುತ್ತವತ್ಥಸುತ್ತಾನಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೫೭ ಆದಯೋ; ೭೦ ಆದಯೋ) ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ವಸಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮುದುಭೂತಂ। ಇದ್ಧಿಪಾದಭಾವೂಪಗಮೇನ ಕಮ್ಮನಿಯಂ। ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಪಣೀತಭಾವೂಪಗಮೇನ ಠಿತಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ। ಯಥಾ ಆನೇಞ್ಜಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ। ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕರಣೀಯಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಪಾದಕಂ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸೋ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ದ್ವೇ ಚ ವಿಸೇಸೇ’’ತಿ।

    Aparo nayo – catutthajjhānasamādhinā samāhitaṃ cittaṃ nīvaraṇadūrībhāvena parisuddhaṃ. Vitakkādisamatikkamena pariyodātaṃ. Jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ abhāvena anaṅgaṇaṃ. Icchāvacarānanti icchāya avacarānaṃ icchāvasena otiṇṇānaṃ pavattānaṃ nānappakārānaṃ kopaapaccayānanti attho. Abhijjhādīnaṃ cittupakkilesānaṃ vigamena vigatūpakkilesaṃ. Ubhayampi cetaṃ anaṅgaṇasuttavatthasuttānaṃ (ma. ni. 1.57 ādayo; 70 ādayo) vasena veditabbaṃ. Vasippattiyā mudubhūtaṃ. Iddhipādabhāvūpagamena kammaniyaṃ. Bhāvanāpāripūriyā paṇītabhāvūpagamena ṭhitaṃ āneñjappattaṃ. Yathā āneñjabhāvappattaṃ āneñjappattaṃ hoti, evaṃ ṭhitanti attho. Evampi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti. Abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya pādakaṃ padaṭṭhānabhūtaṃ. Tenevāha – ‘‘so tattha aṭṭhavidhaṃ adhigacchati cha abhiññā dve ca visese’’ti.

    ತತ್ಥ ಸೋತಿ ಅಧಿಗತಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೋ ಯೋಗೀ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭೂತೇ। ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಗುಣಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ। ಕೋ ಪನ ಸೋ ಅಟ್ಠವಿಧೋ ಗುಣೋತಿ? ಆಹ ‘‘ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ ದ್ವೇ ಚ ವಿಸೇಸೇ’’ತಿ। ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಚ। ತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ। ‘‘ಯತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ತತೋ ಪರಿಯೋದಾತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುರಿಮಂ ಪುರಿಮಂ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಕಾರಣವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಯೇಸಂ ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾನಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಅಭಾವೇನ ‘‘ಅನಙ್ಗಣಂ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತಂ। ತಾನಿ ಅಙ್ಗಣಾನಿ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಚಾತಿ ತಂ ಉಭಯಂ। ತದುಭಯಂ ತಣ್ಹಾಸಭಾವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಲೋಮನತೋ ಚ ತಣ್ಹಾಪಕ್ಖೋ। ಯಾ ಚ ಇಞ್ಜನಾತಿ ಯಾ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಮಾದಾನೇನ ಫನ್ದನಾ। ಅಟ್ಠಿತೀತಿ ಅನವಟ್ಠಾನಂ। ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿಪಕ್ಖೋತಿ ಯಾ ಇಞ್ಜನಾ ಅಟ್ಠಿತಿ ಚ, ಅಯಂ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಹೇತುತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಪಕ್ಖೋ।

    Tattha soti adhigatacatutthajjhāno yogī. Tatthāti tasmiṃ catutthajjhāne adhiṭṭhānabhūte. Aṭṭhavidhaṃ adhigacchatīti aṭṭhavidhaṃ guṇaṃ adhigacchati. Ko pana so aṭṭhavidho guṇoti? Āha ‘‘cha abhiññā dve ca visese’’ti. Manomayiddhi vipassanāñāṇañca. Taṃ cittanti catutthajjhānacittaṃ. ‘‘Yato parisuddhaṃ, tato pariyodāta’’ntiādinā purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa kāraṇavacananti dasseti. Tadubhayanti yesaṃ rāgādiaṅgaṇānaṃ abhijjhādiupakkilesānañca abhāvena ‘‘anaṅgaṇaṃ vigatūpakkilesa’’nti ca vuttaṃ. Tāni aṅgaṇāni upakkilesā cāti taṃ ubhayaṃ. Tadubhayaṃ taṇhāsabhāvattā taṇhāya anulomanato ca taṇhāpakkho. Yā ca iñjanāti yā ca cittassa asamādānena phandanā. Aṭṭhitīti anavaṭṭhānaṃ. Ayaṃ diṭṭhipakkhoti yā iñjanā aṭṭhiti ca, ayaṃ micchābhinivesahetutāya diṭṭhipakkho.

    ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವೇದನಾತೋಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಉಪರಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಧಿಗಮಾಯ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮಂ ಹೋತಿ। ಸಾ ಚ ಅಭಿನೀಹಾರಕ್ಖಮತಾ ಚುದ್ದಸಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಚಿಣ್ಣವಸಿಭಾವಸ್ಸೇವ ಹೋತಿ। ಸೋ ಚ ವಸಿಭಾವೋ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿನೋ, ನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮತ್ತಲಾಭಿನೋತಿ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಮನಸಿಕಾರವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸೋ ಉಪರಿಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪರಿಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿನ್ತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ। ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋತೀತಿ ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯಪಿ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯಪಿ ‘‘ಸನ್ತಾ’’ತಿ ಮನಸಿಕರೋತಿ। ಯತೋ ಯತೋ ಹಿ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿಕರೋತಿ, ತತೋ ತತೋ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಂ ಅವೂಪಸನ್ತಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ತಸ್ಸ ಉಪರಿಮಂ…ಪೇ॰… ಸಣ್ಠಹತೀ’’ತಿ। ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ ಚ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾತಿ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಸು ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಞ್ಞಾಸು ಅನಭಿರತಿ ಸಣ್ಠಹತಿ। ‘‘ಸೋ ಸಬ್ಬಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಏಕದೇಸೇನ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಭಿಞ್ಞಾಭಿನೀಹಾರೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ರೂಪಾವಚರಸಞ್ಞಾ ನಾಮೇತಾ ಯಾವದೇವ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾಭಿನೀಹಾರಮತ್ತಂ, ನ ಪನ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಿಯ ಸನ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವೋಕಾರೋ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ ನಾಮೇತಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ವೋಕಾರೋ, ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆಕುಲಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮತಿಕ್ಕಮತೀತಿ ಏವಂ ತತ್ಥ ಆದೀನವದಸ್ಸೀ ಹುತ್ವಾ ತಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮತಿ। ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ ಚಸ್ಸ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಸ್ಸ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಅಧಿಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ದಸಪಿ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ ವಿಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಇಮಿನಾ ಪಠಮಾರುಪ್ಪಸಮಾಪತ್ತಿಮಾಹ।

    ‘‘Cattāri indriyānī’’tiādinā vedanātopi catutthajjhānaṃ vibhāveti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ catutthajjhānacittaṃ upari abhiññādhigamāya abhinīhārakkhamaṃ hoti. Sā ca abhinīhārakkhamatā cuddasahi ākārehi ciṇṇavasibhāvasseva hoti. So ca vasibhāvo aṭṭhasamāpattilābhino, na rūpāvacarajjhānamattalābhinoti āruppasamāpattiyā manasikāravidhiṃ dassento ‘‘so uparimaṃ samāpattiṃ santato manasikarotī’’tiādimāha. Tattha uparimaṃ samāpattinti ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ. Santato manasikarotīti aṅgasantatāyapi ārammaṇasantatāyapi ‘‘santā’’ti manasikaroti. Yato yato hi āruppasamāpattiṃ santato manasikaroti, tato tato rūpāvacarajjhānaṃ avūpasantaṃ hutvā upaṭṭhāti. Tenevāha – ‘‘tassa uparimaṃ…pe… saṇṭhahatī’’ti. Ukkaṇṭhā ca paṭighasaññāti paṭighasaññāsaṅkhātāsu pañcaviññāṇasaññāsu anabhirati saṇṭhahati. ‘‘So sabbaso’’tiādinā ekadesena āruppasamāpattiṃ dasseti. Abhiññābhinīhāro rūpasaññāti rūpāvacarasaññā nāmetā yāvadeva abhiññatthābhinīhāramattaṃ, na pana arūpāvacarasamāpattiyo viya santāti adhippāyo. Vokāro nānattasaññāti nānattasaññā nāmetā nānārammaṇesu vokāro, tattha cittassa ākulappavattīti attho. Samatikkamatīti evaṃ tattha ādīnavadassī hutvā tā samatikkamati. Paṭighasaññā cassa abbhatthaṃ gacchatīti assa ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ adhigacchantassa yogino dasapi paṭighasaññā vigacchanti. Iminā paṭhamāruppasamāpattimāha.

    ಏವಂ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯಪಿ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ। ಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಆರುಪ್ಪಸಮಾಧಿನಾ ಸನ್ತವುತ್ತಿನಾ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ। ಓಭಾಸೋತಿ ಯೋ ಪುರೇ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋಭಾಸೋ। ಅನ್ತರಧಾಯತೀತಿ ಸೋ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋಭಾಸೋ ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸಮಾಪಜ್ಜನಕಾಲೇ ವಿಗಚ್ಛತಿ। ದಸ್ಸನಞ್ಚಾತಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ಸೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೋ ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಧಿ। ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಉಪಕಾರಕಪರಿಕ್ಖಾರಸಭಾವಭೂತೇಹಿ ಛಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋತಿ ಪತಿ ಅವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಕಾರಂ ಸಹ ವಿಸಯೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬಲೋಕೇತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ಪಿಯರೂಪೇ ಸಾತರೂಪೇ ಸತ್ತಲೋಕೇ ಸಙ್ಖಾರಲೋಕೇ ಚ। ತೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಹಾನಮಾಹ। ತಥಾ ‘‘ಅಬ್ಯಾಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಬ್ಯಾಪಾದಕೋಸಜ್ಜಸಾರಮ್ಭಸಾಠೇಯ್ಯವಿಕ್ಖೇಪಸಮ್ಮೋಸಾನಂ ಪಹಾನಂ। ಪುನ ತಾನಿ ಛ ಅಙ್ಗಾನಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಞ್ಚ ಅನಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ।

    Evaṃ samāhitassāti evaṃ iminā vuttanayena rūpāvacarajjhāne cittekaggatāyapi samatikkamena samāhitassa. Samāhitassāti āruppasamādhinā santavuttinā samāhitassa. Obhāsoti yo pure rūpāvacarajjhānobhāso. Antaradhāyatīti so rūpāvacarajjhānobhāso arūpāvacarajjhānasamāpajjanakāle vigacchati. Dassanañcāti rūpāvacarajjhānacakkhunā dassanañca antaradhāyati. So samādhīti so yathāvutto rūpārūpasamādhi. Chaḷaṅgasamannāgatoti upakārakaparikkhārasabhāvabhūtehi chahi aṅgehi samannāgato. Paccavekkhitabboti pati avekkhitabbo, punappunaṃ cintetabboti attho. Paccavekkhaṇākāraṃ saha visayena dassetuṃ ‘‘anabhijjhāsahagata’’ntiādi vuttaṃ. Tattha sabbaloketi sabbasmiṃ piyarūpe sātarūpe sattaloke saṅkhāraloke ca. Tena kāmacchandassa pahānamāha. Tathā ‘‘abyāpanna’’ntiādinā byāpādakosajjasārambhasāṭheyyavikkhepasammosānaṃ pahānaṃ. Puna tāni cha aṅgāni samathavipassanāvasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘yañca anabhijjhāsahagata’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ sabbaṃ suviññeyyaṃ.

    ೫೪. ಏತ್ತಾವತಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಮುಖೇನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಯೋ ಸೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ। ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಫಲಭೂತೋ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಇದಾನಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ’’ತಿಆದೀಸು ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ಸುಖತ್ತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ। ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಮೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ಸುಖವಿಪಾಕೋ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೋ। ಕಾಮಾಮಿಸವಟ್ಟಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸಾನಂ ಅಭಾವಾ ನಿರಾಮಿಸೋ। ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸೇಹಿ ಸೇವಿತತ್ತಾ ಅಕಾಪುರಿಸಸೇವಿತೋ। ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಸನ್ತತಾಯ ಚ ಸನ್ತೋ। ಅತಿತ್ತಿಕರಟ್ಠೇನ ಪಣೀತೋ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ, ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭಾವೇನ ವಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೋ। ಪಸ್ಸದ್ಧಂ ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಹಿ ಇದಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಕಿಲೇಸೇನ ವಾ ಅರಹತಾ ಲದ್ಧತ್ತಾಪಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೋ । ಏಕೋದಿಭಾವೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ, ಏಕೋದಿಭಾವಮೇವ ವಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಏಕೋದಿಭಾವಾಧಿಗತೋ। ಅಪ್ಪಗುಣಸಾಸವಸಮಾಧಿ ವಿಯ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ಕಿಲೇಸೇ ವಾರೇತ್ವಾ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋತಿ।

    54. Ettāvatā ‘‘paññāvimuttī’’ti vuttassa arahattaphalassa samādhimukhena pubbabhāgapaṭipadaṃ dassetvā idāni arahattaphalasamādhiṃ dassetuṃ ‘‘so samādhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha so samādhīti yo so sammāsamādhi. Pubbe vuttassa ariyamaggasamādhissa phalabhūto samādhi pañcavidhena veditabbo idāni vuccamānehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi attano paccavekkhitabbākārasaṅkhātena pañcavidhena veditabbo. ‘‘Ayaṃ samādhi paccuppannasukho’’tiādīsu arahattaphalasamādhi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko. Kilesehi ārakattā ariyo. Kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmiso. Buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevito. Aṅgasantatāya sabbakilesadarathasantatāya ca santo. Atittikaraṭṭhena paṇīto. Kilesapaṭippassaddhiyā laddhattā, kilesapaṭippassaddhibhāvena vā laddhattā paṭippassaddhiladdho. Passaddhaṃ passaddhīti hi idaṃ atthato ekaṃ. Paṭippassaddhikilesena vā arahatā laddhattāpi paṭippassaddhiladdho. Ekodibhāvena adhigatattā, ekodibhāvameva vā adhigatattā ekodibhāvādhigato. Appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagatoti.

    ಯತೋ ಯತೋ ಭಾಗತೋ ತಞ್ಚ ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ, ತತೋ ವಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತೋ ಸತೋವ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಸತೋವ ವುಟ್ಠಹತಿ, ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ವಾ ಸತೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಸತೋ ವುಟ್ಠಹತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯದೇತ್ಥ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಚೇವ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಖವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತಮೇವ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಮೇಕೋ ಆಕಾರೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಏವಮೇತೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yato yato bhāgato tañca samādhiṃ samāpajjanto, tato vā vuṭṭhahanto sativepullappatto satova samāpajjati satova vuṭṭhahati, yathāparicchinnakālavasena vā sato samāpajjati sato vuṭṭhahati. Tasmā yadettha ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti evaṃ paccavekkhantassa paccattameva aparappaccayañāṇaṃ uppajjati, ayameko ākāro. Esa nayo sesesupi. Evametesaṃ pañcannaṃ paccavekkhitabbākārānaṃ vasena samādhi pañcavidhena veditabbo.

    ಪುನ ‘‘ಯೋ ಚ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಅರಹತ್ತಫಲೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಸಮಾಧಿಸುಖಸ್ಸ ‘‘ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ‘‘ಯೋ ಚ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ, ಯೋ ಚ ಸಮಾಧಿ ಆಯತಿಂ ಸುಖವಿಪಾಕೋ, ಅಯಂ ಸಮಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅರಿಯನಿರಾಮಿಸಾದಿಭಾವೋ ಪನ ಪಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಯೋ ಚ ಸಮಾಧಿ ಅರಿಯೋ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ।

    Puna ‘‘yo ca samādhī’’tiādinā arahattaphale samathavipassanāvibhāgaṃ dasseti. Tattha samādhisukhassa ‘‘sukha’’nti adhippetattā ‘‘yo ca samādhi paccuppannasukho, yo ca samādhi āyatiṃ sukhavipāko, ayaṃ samatho’’ti vuttaṃ. Ariyanirāmisādibhāvo pana paññānubhāvena nipphajjatīti āha – ‘‘yo ca samādhi ariyo…pe… ayaṃ vipassanā’’ti.

    ಏವಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಂ ಸಮಾಧಿವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಯೋ ಸೋ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯಂ ವುತ್ತೋ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ, ಸೋ ಸಮಾಧಿ। ಪಞ್ಚವಿಧೇನಾತಿ ವಕ್ಖಮಾನೇನ ಪಞ್ಚಪ್ಪಕಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಪೀತಿಫರಣತಾ’’ತಿಆದೀಸು ಪೀತಿಂ ಫರಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದ್ವೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣತಾ ನಾಮ। ಸುಖಂ ಫರಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಸುಖಫರಣತಾ ನಾಮ। ಪರೇಸಂ ಚೇತೋ ಫರಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇತೋಪರಿಯಪಞ್ಞಾ ಚೇತೋಫರಣತಾ ನಾಮ। ಆಲೋಕಫರಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಞ್ಞಾ ಆಲೋಕಫರಣತಾ ನಾಮ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ದ್ವೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣತಾ, ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಸುಖಫರಣತಾ, ಪರಚಿತ್ತೇ ಞಾಣಂ ಚೇತೋಫರಣತಾ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಆಲೋಕಫರಣತಾ, ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೦೪)।

    Evaṃ arahattaphalasamādhiṃ vibhāgena dassetvā idāni tassa pubbabhāgapaṭipadaṃ samādhivibhāgena dassetuṃ ‘‘so samādhī’’ti vuttaṃ. Tattha so samādhīti yo so arahattaphalasamādhissa pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi, so samādhi. Pañcavidhenāti vakkhamānena pañcappakārena veditabbo. ‘‘Pītipharaṇatā’’tiādīsu pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ ceto pharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokapharaṇe uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇānimittaṃ nāma. Vuttampi cetaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā, tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā, paracitte ñāṇaṃ cetopharaṇatā, dibbacakkhu ālokapharaṇatā, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimitta’’nti (vibha. 804).

    ಇಧ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯೋ ಚ ಪೀತಿಫರಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ದೇಸನಾ ಕತಾತಿ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾ ಕತಾ। ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣತಾತಿಆದೀಸು ಸಮಾಧಿಸಹಗತಾ ಏವಾತಿ ತತ್ಥ ಸಮಾಧಿವಸೇನ ಸಮಥೋ ಉದ್ಧಟೋ। ತಸ್ಮಾ ಪೀತಿಸುಖಚೇತೋಫರಣತಾ ವಿಸೇಸತೋ ಸಮಾಧಿವಿಪ್ಫಾರವಸೇನ ಇಜ್ಝನ್ತೀತಿ ತಾ ‘‘ಸಮಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಇತರಾನಿ ಞಾಣವಿಪ್ಫಾರವಸೇನಾತಿ ತಾನಿ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ।

    Idha samathavipassanāvibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘yo ca pītipharaṇo’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca paññāsīsena desanā katāti paññāvasena saṃvaṇṇanā katā. Paññā pītipharaṇatātiādīsu samādhisahagatā evāti tattha samādhivasena samatho uddhaṭo. Tasmā pītisukhacetopharaṇatā visesato samādhivipphāravasena ijjhantīti tā ‘‘samatho’’ti vuttā. Itarāni ñāṇavipphāravasenāti tāni ‘‘vipassanā’’ti vuttāni.

    ೫೫. ಇದಾನಿ ತಂ ಸಮಾಧಿಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಸ ಕಸಿಣಾಯತನಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಕಸಿಣಜ್ಝಾನಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಕಸಿಣಾನಿ ಚ ತಾನಿ ಯೋಗಿನೋ ಸುಖವಿಸೇಸಾನಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ, ಮನಾಯತನಧಮ್ಮಾಯತನಭಾವತೋ ಚ ಆಯತನಾನಿ ಚಾತಿ ಕಸಿಣಾಯತನಾನಿ। ಪಥವೀಕಸಿಣನ್ತಿ ಕತಪರಿಕಮ್ಮಂ ಪಥವೀಮಣ್ಡಲಮ್ಪಿ, ತತ್ಥ ಪವತ್ತಂ ಉಗ್ಗಹಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ, ತಸ್ಮಿಂ ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇಸು ಝಾನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಆಕಾಸಕಸಿಣನ್ತಿ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸೇ ಪವತ್ತಪಠಮಾರುಪ್ಪಜ್ಝಾನಂ। ವಿಞ್ಞಾಣಕಸಿಣನ್ತಿ ಪಠಮಾರುಪ್ಪವಿಞ್ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಂ ದುತಿಯಾರುಪ್ಪಜ್ಝಾನಂ। ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಕೇ ಸುದ್ಧಸಮಥಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೇ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಇಮಾನಿ ಅಟ್ಠ ಕಸಿಣಾನಿ ಸಮಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಸಕಸಿಣದ್ವಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    55. Idāni taṃ samādhiṃ ārammaṇavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘dasa kasiṇāyatanānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha kasiṇajjhānasaṅkhātāni kasiṇāni ca tāni yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato, manāyatanadhammāyatanabhāvato ca āyatanāni cāti kasiṇāyatanāni. Pathavīkasiṇanti kataparikammaṃ pathavīmaṇḍalampi, tattha pavattaṃ uggahapaṭibhāganimittampi, tasmiṃ nimitte uppannajjhānampi vuccati. Tesu jhānaṃ idhādhippetaṃ. Ākāsakasiṇanti kasiṇugghāṭimākāse pavattapaṭhamāruppajjhānaṃ. Viññāṇakasiṇanti paṭhamāruppaviññāṇārammaṇaṃ dutiyāruppajjhānaṃ. Pathavīkasiṇādike suddhasamathabhāvanāvasena pavattite sandhāya ‘‘imāni aṭṭha kasiṇāni samatho’’ti vuttaṃ. Sesakasiṇadvayaṃ vipassanādhiṭṭhānabhāvena pavattaṃ ‘‘vipassanā’’ti vuttaṃ.

    ಏವನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ। ಸಬ್ಬೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದಿಭಾವೇನ ಅಭಿನ್ನೋಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೋ ನಿರವಸೇಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ಯೇನ ಯೇನ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾದೀಸು, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖತಾದೀಸು ಚ ಆಕಾರೇಸು ಯೇನ ಯೇನ ಆಕಾರೇನ ವುತ್ತೋ। ತೇನ ತೇನಾತಿ ತೇಸು ತೇಸು ಆಕಾರೇಸು ಯೇ ಯೇ ಸಮಥವಸೇನ, ಯೇ ಚ ಯೇ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಯೋಜೇತುಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಿ, ತೇನ ತೇನ ಆಕಾರೇನ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ತೇತಿ ಸಮಥಾಧಿಟ್ಠಾನವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಾ। ತೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ತೀಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ಗಣನಂ ಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕತಮೇಹಿ ತೀಹೀತಿ? ಆಹ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ದುಕ್ಖತಾಯ ಅನತ್ತತಾಯಾ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಸಹಚರಣತೋ ವಿಪಸ್ಸನಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ।

    Evanti iminā nayena. Sabbo ariyamaggoti sammādiṭṭhiādibhāvena abhinnopi ariyamaggo satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno niravaseso ariyamaggo. Yena yena ākārenāti anabhijjhādīsu, paccuppannasukhatādīsu ca ākāresu yena yena ākārena vutto. Tena tenāti tesu tesu ākāresu ye ye samathavasena, ye ca ye ca vipassanāvasena yojetuṃ sambhavanti, tena tena ākārena samathavipassanāhi ariyamaggo vicinitvā yojetabbo. Teti samathādhiṭṭhānavipassanādhammā. Tīhi dhammehi saṅgahitāti tīhi anupassanādhammehi saṅgahitā, gaṇanaṃ gatāti attho. Katamehi tīhīti? Āha ‘‘aniccatāya dukkhatāya anattatāyā’’ti. Aniccatāya sahacaraṇato vipassanā ‘‘aniccatā’’ti vuttā. Esa nayo sesesupi.

    ಸೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯಮಾನೋ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಭಾವಯತೀತಿ ಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಾಯ ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ ಕಾಲೇನ ಸಮಥಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನವಸೇನ ಕಾಲೇನ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ವಡ್ಢಯಮಾನೋ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ ತಿಸ್ಸೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಬ್ರೂಹೇತಿ। ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯತೀತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾ ಉಪರೂಪರಿವಿಸೇಸಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏತೇ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ವಡ್ಢೇತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಮಗ್ಗೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯನ್ತೋ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    So samathavipassanaṃ bhāvayamāno tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayatīti so ariyamaggādhigamāya yuttappayutto yogī kālena samathaṃ samāpajjanavasena kālena vipassanaṃ sammasanavasena vaḍḍhayamāno animittavimokkhamukhādisaṅkhātā tisso anupassanā brūheti. Tayo khandhe bhāvayatīti tisso anupassanā uparūparivisesaṃ pāpento sīlakkhandho samādhikkhandho paññākkhandhoti ete tayo khandhe vaḍḍheti. Yasmā pana tīhi khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito, tasmā ‘‘tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayatī’’ti vuttaṃ.

    ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಯತ್ಥ ಸಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಾನಿ ಯೇಸಞ್ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಿ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅನಿಮಿತ್ತೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇನಾತಿ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ। ಸಾ ಹಿ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಾದಿಸಮುಗ್ಘಾಟನೇನ ಅನಿಮಿತ್ತೋ, ರಾಗಾದೀನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಮುಖಭಾವತೋ ದ್ವಾರಭಾವತೋ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಾಯಾತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಮಿಂ। ಸುಖವೇದನೀಯಂ ಫಸ್ಸಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಸುಖವೇದನಾಯ ಹಿತಂ ಸುಖವೇದನಾಕಾರಣತೋ ಫಸ್ಸಂ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋ। ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋತಿ ‘‘ಅಯಂ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ವಿಪರಿಣಾಮಾದಿನಾ ದುಕ್ಖಾ’’ತಿ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ, ಸವಿಸಯಂ ರಾಗಂ ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತೋ। ‘‘ರಾಗಮಲಂ ಪವಾಹೇನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಹಿ ಪರಿಯಾಯೇಹಿ ರಾಗಸ್ಸೇವ ಪಹಾನಮಾಹ। ‘‘ದೋಸಚರಿತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Idāni yesaṃ puggalānaṃ yattha sikkhantānaṃ visesato niyyānamukhāni yesañca kilesānaṃ paṭipakkhabhūtāni tīṇi vimokkhamukhāni, tehi saddhiṃ tāni dassetuṃ ‘‘rāgacarito’’tiādi vuttaṃ. Tattha animittena vimokkhamukhenāti aniccānupassanāya. Sā hi niccanimittādisamugghāṭanena animitto, rāgādīnaṃ samucchedavimuttiyā vimokkhoti laddhanāmassa ariyamaggassa mukhabhāvato dvārabhāvato ‘‘animittavimokkhamukha’’nti vuccati. Adhicittasikkhāyāti samādhismiṃ. Sukhavedanīyaṃ phassaṃ anupagacchantoti sukhavedanāya hitaṃ sukhavedanākāraṇato phassaṃ taṇhāya anupagacchanto. Sukhaṃ vedanaṃ parijānantoti ‘‘ayaṃ sukhā vedanā vipariṇāmādinā dukkhā’’ti parijānanto, savisayaṃ rāgaṃ samatikkanto. ‘‘Rāgamalaṃ pavāhento’’tiādinā tehi pariyāyehi rāgasseva pahānamāha. ‘‘Dosacarito puggalo’’tiādīsupi vuttanayānusārena attho veditabbo.

    ಪಞ್ಞಾಧಿಕಸ್ಸ ಸನ್ತತಿಸಮೂಹಕಿಚ್ಚಾರಮ್ಮಣಾದಿಘನವಿನಿಬ್ಭೋಗೇನ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಪಞ್ಞಾಪಧಾನಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸರಸಪಭಙ್ಗುತಾಯ ಇತ್ತರಖಣತ್ತಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಭಿಜ್ಜನಂ ಸಮ್ಮಾ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸೇವ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ವಿಸೇಸತೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸಮಾಧಿಪ್ಪಧಾನಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿನೋ ಖನ್ತಿಬಹುಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರತಿಞ್ಚ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ವಿಹರತೋ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ದುಕ್ಖತಾ ವಿಭೂತಾ ಹೋತೀತಿ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸೀಲಪ್ಪಧಾನಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿ। ಇತಿ ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸೋ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಭಾವಯನ್ತೋ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯತೀ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ತೀಹಿ ಚ ಖನ್ಧೇಹಿ ಅರಿಯಸ್ಸ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯನ್ತೋ ‘‘ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ತೇಹಿ ತಸ್ಸ ಸಙ್ಗಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯಾ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

    Paññādhikassa santatisamūhakiccārammaṇādighanavinibbhogena saṅkhāresu attasuññatā pākaṭā hotīti visesato anattānupassanā paññāpadhānāti āha – ‘‘suññatavimokkhamukhaṃ paññākkhandho’’ti. Tathā saṅkhārānaṃ sarasapabhaṅgutāya ittarakhaṇattā uppannānaṃ tattha tattheva bhijjanaṃ sammā samāhitasseva pākaṭaṃ hotīti visesato aniccānupassanā samādhippadhānāti āha – ‘‘animittavimokkhamukhaṃ samādhikkhandho’’ti. Tathā sīlesu paripūrakārino khantibahulassa uppannaṃ dukkhaṃ aratiñca abhibhuyya viharato saṅkhārānaṃ dukkhatā vibhūtā hotīti dukkhānupassanā sīlappadhānāti āha – ‘‘appaṇihitavimokkhamukhaṃ sīlakkhandho’’ti. Iti tīhi vimokkhamukhehi tiṇṇaṃ khandhānaṃ saṅgahitattā vuttaṃ – ‘‘so tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayatī’’ti. Yasmā ca tīhi ca khandhehi ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa saṅgahitattā tayo khandhe bhāvayanto ‘‘ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayatī’’ti vuttaṃ. Tasmā tehi tassa saṅgahaṃ dassento ‘‘yā ca sammāvācā’’tiādimāha.

    ಪುನ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಖನ್ತಿಪಧಾನತ್ತಾ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತ್ತಾ ಚ ಸಮಥಪಕ್ಖಭಜನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಭವಙ್ಗಾನೀತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ। ದ್ವೇ ಪದಾನೀತಿ ದ್ವೇ ಪಾದಾ। ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಹಿ ಪಞ್ಚದಸ ಚರಣಧಮ್ಮಾ ಸೀಲಸಮಾಧಿಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ। ಭಾವಿತಕಾಯೋತಿ ಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕಸೀಲಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಭಾವಿತಕಾಯೋ। ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಕಸೀಲಸ್ಸ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾ ಭಾವಿತಸೀಲೋ। ಅಥ ವಾ ಭಾವಿತಕಾಯೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇನ ಭಾವಿತಪಞ್ಚದ್ವಾರಕಾಯೋ। ಭಾವಿತಸೀಲೋತಿ ಅವಸಿಟ್ಠಸೀಲವಸೇನ ಭಾವಿತಸೀಲೋ। ಸಮ್ಮಾ ಕಾಯಭಾವನಾಯ ಸತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನಂ ಅನವಜ್ಜಞ್ಚ ಉಟ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಥಾ ಅನುತ್ತರೇ ಸೀಲೇ ಸಿಜ್ಝಮಾನೇ ಅನವಸೇಸತೋ ಮಿಚ್ಛಾವಾಚಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಜೀವಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಚಿತ್ತಪಞ್ಞಾಸು ಚ ಭಾವಿತಾಸು ಸಮ್ಮಾಸತಿಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಾ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ ತದುಭಯಕಾರಣತ್ತಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ಕಾಯೇ ಭಾವಿಯಮಾನೇ’’ತಿಆದಿನಾ।

    Puna tiṇṇaṃ khandhānaṃ samathavipassanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sīlakkhandho’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlakkhandhassa khantipadhānattā, samādhissa bahūpakārattā ca samathapakkhabhajanaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhavaṅgānīti upapattibhavassa aṅgāni. Dve padānīti dve pādā. Yebhuyyena hi pañcadasa caraṇadhammā sīlasamādhisaṅgahitāti. Bhāvitakāyoti ābhisamācārikasīlassa pāripūriyā bhāvitakāyo. Ādibrahmacariyakasīlassa pāripūriyā bhāvitasīlo. Atha vā bhāvitakāyoti indriyasaṃvarena bhāvitapañcadvārakāyo. Bhāvitasīloti avasiṭṭhasīlavasena bhāvitasīlo. Sammā kāyabhāvanāya sati accantaṃ kāyaduccaritappahānaṃ anavajjañca uṭṭhānaṃ sampajjati. Tathā anuttare sīle sijjhamāne anavasesato micchāvācāya micchājīvassa ca pahānaṃ sampajjati. Cittapaññāsu ca bhāvitāsu sammāsatisammāsamādhisammādiṭṭhisammāsaṅkappā bhāvanāpāripūriṃ gatā eva honti taṃsabhāvattā tadubhayakāraṇattā cāti imamatthaṃ dasseti ‘‘kāye bhāviyamāne’’tiādinā.

    ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಅಧಿಗಮಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಮೇವ ಅವತ್ಥಾವಿಸೇಸವಸೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಹಿ ಖಿಪ್ಪಂ ಸಕಿಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗನ್ತಬ್ಬಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ನ ತಸ್ಸ ಲೋಕಿಯಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ವಿಯ ವಸಿಭಾವನಾಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಖಿಪ್ಪಾಧಿಗಮೋ ಚ ಹೋತಿ। ಪಜಹಿತಬ್ಬಾನಂ ಅಚ್ಚನ್ತವಿಮುತ್ತಿವಸೇನ ಪಜಹನತೋ ವಿಮುತ್ತಾಧಿಗಮೋ ಚ। ಲೋಕಿಯೇಹಿ ಮಹನ್ತಾನಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮನಭಾವತೋ ಮಹಾಧಿಗಮೋ ಚ। ತೇಸಂಯೇವ ವಿಪುಲಫಲಾನಂ ಅಧಿಗಮನತೋ ವಿಪುಲಾಧಿಗಮೋ ಚ। ಅತ್ತನಾ ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಅನವಸೇಸತೋ ಅನವಸೇಸಾಧಿಗಮೋ ಚ ಹೋತೀತಿ। ಕೇ ಪನೇತೇ ಅಧಿಗಮಾ? ಕೇಚಿ ಸಮಥಾನುಭಾವೇನ, ಕೇಚಿ ವಿಪಸ್ಸನಾನುಭಾವೇನಾತಿ ಇಮಂ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಸಮಥೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Pañcavidhaṃ adhigamaṃ gacchatīti ariyamaggādhigamameva avatthāvisesavasena pañcadhā vibhajitvā dasseti. Ariyamaggo hi khippaṃ sakiṃ ekacittakkhaṇeneva catūsu saccesu attanā adhigantabbaṃ adhigacchatīti na tassa lokiyasamāpattiyā viya vasibhāvanākiccaṃ atthīti khippādhigamo ca hoti. Pajahitabbānaṃ accantavimuttivasena pajahanato vimuttādhigamo ca. Lokiyehi mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ adhigamanabhāvato mahādhigamo ca. Tesaṃyeva vipulaphalānaṃ adhigamanato vipulādhigamo ca. Attanā kattabbassa kassaci anavasesato anavasesādhigamo ca hotīti. Ke panete adhigamā? Keci samathānubhāvena, keci vipassanānubhāvenāti imaṃ vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tattha samathenā’’tiādi vuttaṃ.

    ೫೬. ಇತಿ ಮಹಾಥೇರೋ ‘‘ತಸ್ಮಾ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಮುಖೇನ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ದೇಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಭಾವನಾವಿಸೇಸಾನಂ ಭಾವನಾನಿಸಂಸಾನಞ್ಚ ವಿಭಜನವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿಚಯಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದಸನ್ನಂ ತಥಾಗತಬಲಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಯೋ ದೇಸಯತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಓವಾದೇನ ಸಾವಕೇ ನ ವಿಸಂವಾದಯತೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಸಿಟ್ಠಿಯಾ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸವನತೋ ‘‘ಸಾವಕಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇ ವೇನೇಯ್ಯೇ ನ ವಿಪ್ಪಲಮ್ಭೇತಿ ನ ವಞ್ಚೇತಿ, ವಿಸಂವಾದನಹೇತೂನಂ ಪಾಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಏವ ಸುಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ। ತಿವಿಧನ್ತಿ ತಿಪ್ಪಕಾರಂ, ತೀಹಿ ಆಕಾರೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ಕರೋಥಾತಿ ಇಮಂ ಸರಣಗಮನಂ ಸೀಲಾದಿಞ್ಚ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಥ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಕರೋಥಾತಿ ಅನೇನಪಿ ವಿಧಿನಾ ಸರಣಾನಿ ಸೋಧೇನ್ತಾ ಸೀಲಾದೀನಿ ಪರಿಪೂರೇನ್ತಾ ಸಮ್ಪಾದೇಥ। ಇದಂ ವೋ ಕುರುಮಾನಾನನ್ತಿ ಇದಂ ಸರಣಗಮನಂ ಸೀಲಾದಿಞ್ಚ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಅನುತಿಟ್ಠನ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮ್ಪರಾಯನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ವಸೇನ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಚ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ತಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    56. Iti mahāthero ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’ti gāthāya vasena arahattaphalavimuttimukhena vicayahārasampātaṃ niddisanto desanākusalatāya anekehi suttappadesehi tassā pubbabhāgapaṭipadāya bhāvanāvisesānaṃ bhāvanānisaṃsānañca vibhajanavasena nānappakārato vicayahāraṃ dassetvā idāni dasannaṃ tathāgatabalānampi vasena taṃ dassetuṃ ‘‘tattha yo desayatī’’tiādimāha. Ovādena sāvake na visaṃvādayatīti attano anusiṭṭhiyā dhammassa savanato ‘‘sāvakā’’ti laddhanāme veneyye na vippalambheti na vañceti, visaṃvādanahetūnaṃ pāpadhammānaṃ ariyamaggena bodhimūle eva suppahīnattā. Tividhanti tippakāraṃ, tīhi ākārehīti attho. Idaṃ karothāti imaṃ saraṇagamanaṃ sīlādiñca upasampajja viharatha. Iminā upāyena karothāti anenapi vidhinā saraṇāni sodhentā sīlādīni paripūrentā sampādetha. Idaṃ vo kurumānānanti idaṃ saraṇagamanaṃ sīlādiñca tumhākaṃ anutiṭṭhantānaṃ diṭṭhadhammasamparāyanibbānānaṃ vasena hitāya sukhāya ca bhavissati, tāni sampādethāti attho.

    ಏವಂ ಓವದನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಯಂ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಓವಾದೇನ ಸಾವಕೇ ನ ವಿಸಂವಾದಯತೀ’’ತಿ, ತಂ ತಥಾಗತಬಲೇಹಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ತಥಾ ಓವದಿತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಥಾತಿ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ‘‘ಇದಂ ಕರೋಥ, ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಕರೋಥಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ। ಓವದಿತೋತಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಸಾಸಿತೋ। ಅನುಸಿಟ್ಠೋತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ತಥಾ ಕರೋನ್ತೋತಿ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ತಥಾ ಕರೋನ್ತೋ। ತಂ ಭೂಮಿನ್ತಿ ಯಸ್ಸಾ ಭೂಮಿಯಾ ಅಧಿಗಮತ್ಥಾಯ ಓವದಿತೋ, ತಂ ದಸ್ಸನಭೂಮಿಞ್ಚ ಭಾವನಾಭೂಮಿಞ್ಚ। ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥ ಫಲಂ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿತಾಯಾತಿ ‘‘ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ದುತಿಯವಾರೇ ಭೂಮಿನ್ತಿ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇನ ಪತ್ತಬ್ಬಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವಸಙ್ಖಾತಂ ಭೂಮಿಂ।

    Evaṃ ovadanākāraṃ dassetvā yaṃ vuttaṃ – ‘‘ovādena sāvake na visaṃvādayatī’’ti, taṃ tathāgatabalehi vibhajitvā dassetuṃ ‘‘so tathā ovadito’’tiādimāha. Tattha tathāti tena pakārena ‘‘idaṃ karotha, iminā upāyena karothā’’tiādinā vuttappakārena. Ovaditoti dhammadesanāya sāsito. Anusiṭṭhoti tasseva vevacanaṃ. Tathā karontoti yathānusiṭṭhaṃ tathā karonto. Taṃ bhūminti yassā bhūmiyā adhigamatthāya ovadito, taṃ dassanabhūmiñca bhāvanābhūmiñca. Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Kāraṇañhi tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ‘‘ṭhāna’’nti vuccati. Dutiyavāre bhūminti sīlakkhandhena pattabbaṃ sampattibhavasaṅkhātaṃ bhūmiṃ.

    ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಭಗವತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಾನಿಪಿ ಅವಿಪರೀತಸಭಾವತಾಯ ಪಠಮಫಲಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿಪಿ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಸತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಸತೋತಿ ಅಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಮಯಾ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಪಟಿಜಾನನೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಸತೋ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ‘‘ಇಮೇ ನಾಮ ತಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಕೋಚಿ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಸಹೇತುನಾ ಸಕಾರಣೇನ ವಚನೇನ, ಸುನಕ್ಖತ್ತೋ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧ ಆದಯೋ; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೬ ಆದಯೋ) ವಿಯ ವಿಪ್ಪಲಪನ್ತಾ ಪನ ಅಪ್ಪಮಾಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಹಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ಏತಂ ಕಾರಣಂ ನ ವಿಜ್ಜತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ। ಯಸ್ಸ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋತಿ ರಾಗಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಯಸ್ಸ ಪಹಾನತ್ಥಾಯ ಅಸುಭಭಾವನಾದಿಧಮ್ಮೋ ಕಥಿತೋ। ತಕ್ಕರಸ್ಸಾತಿ ತಥಾ ಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ। ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ।

    Idāni yasmā bhagavato catuvesārajjānipi aviparītasabhāvatāya paṭhamaphalañāṇassa visayaviseso hoti, tasmā tānipi tassa visayabhāvena dassetuṃ ‘‘sammāsambuddhassa te sato’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammāsambuddhassa te satoti ahaṃ sammāsambuddho, mayā sabbe dhammā abhisambuddhāti paṭijānanena sammāsambuddhassa te sato. Ime dhammā anabhisambuddhāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti ‘‘ime nāma tayā dhammā anabhisambuddhā’’ti koci sahadhammena sahetunā sakāraṇena vacanena, sunakkhatto (dī. ni. 3.1 ādayo; ma. ni. 1.146 ādayo) viya vippalapantā pana appamāṇaṃ. Tasmā sahadhammena paṭicodessatīti etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Esa nayo sesapadesupi. Yassa te atthāya dhammo desitoti rāgādīsu yassa yassa pahānatthāya asubhabhāvanādidhammo kathito. Takkarassāti tathā paṭipannassa. Visesādhigamanti abhiññāpaṭisambhidādivisesādhigamaṃ.

    ಅನ್ತರಾಯಿಕಾತಿ ಅನ್ತರಾಯಕರಣಂ ಅನ್ತರಾಯೋ, ಸೋ ಸೀಲಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ। ಅನ್ತರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತಾ, ಅನ್ತರಾಯಂ ವಾ ಫಲಂ ಅರಹನ್ತಿ, ಅನ್ತರಾಯಪ್ಪಯೋಜನಾತಿ ವಾ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ। ತೇ ಪನ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸಾದಿಭೇದೇನ ಪಞ್ಚವಿಧಾ। ಅನಿಯ್ಯಾನಿಕಾತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗವಜ್ಜಾ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ।

    Antarāyikāti antarāyakaraṇaṃ antarāyo, so sīlaṃ etesanti antarāyikā. Antarāye niyuttā, antarāyaṃ vā phalaṃ arahanti, antarāyappayojanāti vā antarāyikā. Te pana kammakilesādibhedena pañcavidhā. Aniyyānikāti ariyamaggavajjā sabbe dhammā.

    ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಮಗ್ಗದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ। ಸುಹತನ್ತಿ ಅತಿವಧಿತಂ। ಇದಮ್ಪಿ ಏಕದೇಸಕಥನಮೇವ। ಮತಕಪೇತಾದಿದಾನಮ್ಪಿ ಸೋ ನ ಕರೋತಿ ಏವ। ಪುಥುಜ್ಜನೋತಿ ಪುಥೂನಂ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಜನನಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –

    Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā sampanno sotāpanno ariyasāvako. Suhatanti ativadhitaṃ. Idampi ekadesakathanameva. Matakapetādidānampi so na karoti eva. Puthujjanoti puthūnaṃ kilesābhisaṅkhārādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ಪುಥೂನಂ ಜನನಾದೀಹಿ, ಕಾರಣೇಹಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ।

    ‘‘Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;

    ಪುಥುಜ್ಜನನ್ತೋಗಧತ್ತಾ, ಪುಥುವಾಯಂ ಜನೋ ಇತೀ’’ತಿ॥ (ದೀ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೭; ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨; ಅ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೫೧; ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೦೦೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧.೧೩೦)।

    Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano itī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; dha. sa. aṭṭha. 1007; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130);

    ‘‘ಮಾತರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಜನಿಕಾ ಮಾತಾ। ಜನಕೋ ಚ ಪಿತಾ। ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಅರಹಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಕಿಂ ಪನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅಞ್ಞೇ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯಾತಿ? ಏತಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಾನಂ। ಸಚೇಪಿ ಭವನ್ತರಗತಂ ಅರಿಯಸಾವಕಂ ಅತ್ತನೋ ಅರಿಯಸಾವಕಭಾವಂ ಅಜಾನನ್ತಮ್ಪಿ ಕೋಚಿ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಇದಂ ಕುನ್ಥಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇತ್ವಾ ಸಕಲಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭೇ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಜ್ಜಂ ಪಟಿಪಜ್ಜಾಹೀ’’ತಿ, ನೇವ ಸೋ ನಂ ಜೀವಿತಾ ವೋರೋಪೇಯ್ಯ। ಅಥಾಪಿ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ಸಚೇ ಇಮಂ ನ ಘಾತೇಸ್ಸಸಿ, ಸೀಸಂ ತೇ ಛಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ, ಸೀಸಮೇವಸ್ಸ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯುಂ, ನೇವ ಸೋ ತಂ ಘಾತೇಯ್ಯ। ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಸ್ಸ ಪನ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅರಿಯಭಾವಸ್ಸ ಚ ಬಲದೀಪನತ್ಥಂ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಸಾವಜ್ಜೋ ವತ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವೋ। ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ಮಾತುಘಾಕಾದೀನಿಪಿ ಆನನ್ತರಿಯಾನಿ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ಮಹಾಬಲೋವ ಚ ಅರಿಯಭಾವೋ, ಯೋ ಏತಾನಿ ಕಮ್ಮಾನಿ ನ ಕರೋತೀತಿ।

    ‘‘Mātara’’ntiādīsu janikā mātā. Janako ca pitā. Manussabhūto khīṇāsavo arahāti adhippeto. Kiṃ pana ariyasāvako aññe jīvitā voropeyyāti? Etampi aṭṭhānaṃ. Sacepi bhavantaragataṃ ariyasāvakaṃ attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantampi koci evaṃ vadeyya ‘‘idaṃ kunthakipillikaṃ jīvitā voropetvā sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirajjaṃ paṭipajjāhī’’ti, neva so naṃ jīvitā voropeyya. Athāpi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘sace imaṃ na ghātessasi, sīsaṃ te chindissāmā’’ti, sīsamevassa chindeyyuṃ, neva so taṃ ghāteyya. Puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyabhāvassa ca baladīpanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Ayañhettha adhippāyo – sāvajjo vata puthujjanabhāvo. Yatra hi nāma mātughākādīnipi ānantariyāni karissati, mahābalova ca ariyabhāvo, yo etāni kammāni na karotīti.

    ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ಸಮಾನಸಂವಾಸಕಂ ಸಮಾನಸೀಮಾಯಂ ಠಿತಂ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಪಞ್ಚಹುಪಾಲಿ, ಆಕಾರೇಹಿ ಸಙ್ಘೋ ಭಿಜ್ಜತಿ ಕಮ್ಮೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ ವೋಹರನ್ತೋ ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾ’’ತಿ (ಪರಿ॰ ೪೫೮)।

    Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ pañcahi kāraṇehi saṅghaṃ bhindeyya. Vuttañhetaṃ – ‘‘pañcahupāli, ākārehi saṅgho bhijjati kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458).

    ತತ್ಥ ಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಅಪಲೋಕನಾದೀಸು ಚತೂಸು ಕಮ್ಮೇಸು ಅಞ್ಞತರಕಮ್ಮೇನ। ಉದ್ದೇಸೇನಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಪಾತಿಮೋಕ್ಖುದ್ದೇಸೇಸು ಅಞ್ಞತರೇನ ಉದ್ದೇಸೇನ। ವೋಹರನ್ತೋತಿ ಕಥಯನ್ತೋ, ತಾಹಿ ತಾಹಿ ಉಪಪತ್ತೀಹಿ ‘‘ಅಧಮ್ಮಂ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಅಟ್ಠಾರಸಭೇದಕರವತ್ಥೂನಿ ದೀಪಯನ್ತೋ। ಅನುಸ್ಸಾವನೇನಾತಿ ‘‘ನನು ತುಮ್ಹೇ ಜಾನಾಥ ಮಯ್ಹಂ ಉಚ್ಚಕುಲಾ ಪಬ್ಬಜಿತಭಾವಂ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಞ್ಚ, ಮಾದಿಸೋ ನಾಮ ಉದ್ಧಮ್ಮಂ ಉಬ್ಬಿನಯಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ ಗಾಹೇಯ್ಯಾತಿ ಕಿಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಚಿತ್ತಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಕಿಮಹಂ ಅಪಾಯತೋ ನ ಭಾಯಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಕಣ್ಣಮೂಲೇ ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಅನುಸ್ಸಾವನೇನ। ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನಾತಿ ಏವಂ ಅನುಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಅನಿವತ್ತಿಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಗಣ್ಹಥ ಇಮಂ ಸಲಾಕ’’ನ್ತಿ ಸಲಾಕಗ್ಗಾಹೇನ।

    Tattha kammenāti apalokanādīsu catūsu kammesu aññatarakammena. Uddesenāti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena. Voharantoti kathayanto, tāhi tāhi upapattīhi ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni aṭṭhārasabhedakaravatthūni dīpayanto. Anussāvanenāti ‘‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccakulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca, mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ gāheyyāti kiṃ tumhākaṃ cittampi uppādetuṃ yuttaṃ, kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena. Salākaggāhenāti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattidhammaṃ katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.

    ಏತ್ಥ ಚ ಕಮ್ಮಮೇವ ಉದ್ದೇಸೋ ವಾ ಪಮಾಣಂ, ವೋಹಾರಾನುಸ್ಸಾವನಸಲಾಕಗ್ಗಾಹಾಪನಂ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋ । ಅಟ್ಠಾರಸವತ್ಥುದೀಪನವಸೇನ ಹಿ ವೋಹರನ್ತೇನ ತತ್ಥ ರುಚಿಜನನತ್ಥಂ ಅನುಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಸಲಾಕಾಯ ಗಾಹಿತಾಯಪಿ ಅಭಿನ್ನೋ ಏವ ಹೋತಿ ಸಙ್ಘೋ। ಯದಾ ಪನ ಏವಂ ಚತ್ತಾರೋ ವಾ ಅತಿರೇಕಾ ವಾ ಸಲಾಕಂ ಗಾಹೇತ್ವಾ ಆವೇಣಿಕಂ ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಉದ್ದೇಸಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ, ತದಾ ಸಙ್ಘೋ ಭಿನ್ನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಙ್ಘಂ ಭಿನ್ದೇಯ್ಯ ಸಙ್ಘರಾಜಿಂ ವಾ ಜನೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ।

    Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhāpanaṃ pana pubbabhāgo . Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gāhitāyapi abhinno eva hoti saṅgho. Yadā pana evaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti. Evaṃ diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṃ bhindeyya saṅgharājiṃ vā janeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti.

    ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ವಧಕಚಿತ್ತೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ। ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯಾತಿ ಜೀವಮಾನಕಸರೀರೇ ಖುದ್ದಕಮಕ್ಖಿಕಾಯ ಪಿವನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಂ ಉಪ್ಪಾದೇಯ್ಯ। ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಮಾತುಘಾತಾದೀನಿ ಪಞ್ಚಾನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಯಾನಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ಕರೋತಿ, ನ ಅರಿಯಸಾವಕೋ। ದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋತಿ ವಿನಾಸಚಿತ್ತೇನ ಪದುಟ್ಠಚಿತ್ತೋ। ಥೂಪನ್ತಿ ಚೇತಿಯಂ। ಭಿನ್ದೇಯ್ಯಾತಿ ನಾಸೇಯ್ಯ।

    Duṭṭhacittoti vadhakacittena paduṭṭhacitto. Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya. Ettāvatā hi mātughātādīni pañcānantariyakammāni dassitāni honti. Yāni puthujjano karoti, na ariyasāvako. Duṭṭhacittoti vināsacittena paduṭṭhacitto. Thūpanti cetiyaṃ. Bhindeyyāti nāseyya.

    ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥಾರನ್ತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ ಸತ್ಥು ಕಿಚ್ಚಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅಞ್ಞಂ ತಿತ್ಥಕರಂ। ಅಪದಿಸೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಮೇ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಗಣ್ಹೇಯ್ಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಞ್ಞಂ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಂ ಪರಿಯೇಸೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಸನತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಞ್ಞಂ ಬಾಹಿರಕಂ ಸಮಣಂ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ವಾ ‘‘ಅಯಂ ದಕ್ಖಿಣಾರಹೋ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕತಾ ಕಾರಾ ಮಹಪ್ಫಲಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುತೂಹಲಮಙ್ಗಲೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಪಚ್ಚೇಯ್ಯಾತಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಇದಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಕುತೂಹಲಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತಮಙ್ಗಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಸುದ್ಧಿಂ ವೋದಾನಂ ಸದ್ದಹೇಯ್ಯ।

    Aññaṃ satthāranti ‘‘ayaṃ me satthā satthu kiccaṃ kātuṃ samattho’’ti bhavantarepi aññaṃ titthakaraṃ. Apadiseyyāti ‘‘ayaṃ me satthā’’ti evaṃ gaṇheyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ito bahiddhā aññaṃ dakkhiṇeyyaṃ pariyeseyyāti sāsanato bahiddhā aññaṃ bāhirakaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā ‘‘ayaṃ dakkhiṇāraho, imasmiṃ katā kārā mahapphalā bhavissantī’’ti adhippāyena tasmiṃ paṭipajjeyyāti attho. Kutūhalamaṅgalena suddhiṃ pacceyyāti ‘‘iminā idaṃ bhavissatī’’ti evaṃ pavattattā kutūhalasaṅkhātena diṭṭhasutamutamaṅgalena attano suddhiṃ vodānaṃ saddaheyya.

    ೫೭. ಇತ್ಥೀ ರಾಜಾ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಸಿಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಯಸ್ಮಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕೋಸೋಹಿತವತ್ಥಗುಯ್ಹಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಣಾನಿ ನ ಪರಿಪೂರನ್ತಿ, ಇತ್ಥಿರತನಾಭಾವೇನ ಚ ಸತ್ತರತನಸಮಙ್ಗಿತಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಬ್ಬಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಚ ನ ಅಧಿಕೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇತ್ಥೀ…ಪೇ॰… ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಸಕ್ಕತ್ತಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಠಾನಾನಿ ಉತ್ತಮಾನಿ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಞ್ಚ ಹೀನಂ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಸಾ ಸಕ್ಕತ್ತಾದೀನಿಪಿ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾನೀತಿ। ನನು ಚ ಯಥಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ, ಏವಂ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಮ್ಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಸೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಿಯಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ? ನೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಇಧ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ। ಇತ್ಥಿಯೋ ಹಿ ಇಧ ಝಾನಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಕಾಲಂ ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನಂ। ಪುರಿಸೋ ಪನ ಕತ್ಥಚಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಸಮಾನೇಪಿ ತತ್ಥ ಉಭಯಲಿಙ್ಗಾಭಾವೇ ಪುರಿಸಸಣ್ಠಾನಾವ ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ, ನ ಇತ್ಥಿಸಣ್ಠಾನಾ, ತಸ್ಮಾ ಸುವುತ್ತಮೇತಂ। ಇತ್ಥೀ ತಥಾಗತೋತಿ ಏತ್ಥ ತಿಟ್ಠತು ತಾವ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಲೋಕಾನಂ ತಾರಣಸಮತ್ಥೋ ಬುದ್ಧಭಾವೋ, ಪಣಿಧಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಇತ್ಥಿಯಾ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ।

    57.Itthī rājā cakkavattī siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti yasmā itthiyā kosohitavatthaguyhādīnaṃ abhāvena lakkhaṇāni na paripūranti, itthiratanābhāvena ca sattaratanasamaṅgitā na sampajjati. Sabbamanussānampi ca na adhiko attabhāvo hoti, tasmā ‘‘itthī…pe… vijjatī’’ti vuttaṃ. Yasmā sakkattādīni tīṇi ṭhānāni uttamāni, itthiliṅgañca hīnaṃ, tasmā tassā sakkattādīnipi paṭisiddhānīti. Nanu ca yathā itthiliṅgaṃ, evaṃ purisaliṅgampi brahmaloke natthi, tasmā puriso mahābrahmā siyāti na vattabbanti? No na vattabbaṃ. Kasmā? Idha purisassa tattha nibbattanato. Itthiyo hi idha jhānaṃ bhāvetvā kālaṃ katvā brahmapārisajjānaṃ sahabyataṃ upapajjanti, na mahābrahmānaṃ. Puriso pana katthaci na uppajjatīti na vattabbo. Samānepi tattha ubhayaliṅgābhāve purisasaṇṭhānāva tattha brahmāno, na itthisaṇṭhānā, tasmā suvuttametaṃ. Itthī tathāgatoti ettha tiṭṭhatu tāva sabbaññuguṇe nibbattetvā lokānaṃ tāraṇasamattho buddhabhāvo, paṇidhānamattampi itthiyā na sampajjati.

    ‘‘ಮನುಸ್ಸತ್ತಂ ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಹೇತು ಸತ್ಥಾರದಸ್ಸನಂ।

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿ, ಅಧಿಕಾರೋ ಚ ಛನ್ದತಾ।

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮೋಧಾನಾ, ಅಭಿನೀಹಾರೋ ಸಮಿಜ್ಝತೀ’’ತಿ॥ (ಬು॰ ವಂ॰ ೨.೫೯) –

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ಇಮಾನಿ ಹಿ ಪಣಿಧಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಾನಿ। ಇತಿ ಪಣಿಧಾನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾಯ ಇತ್ಥಿಯಾ ಕುತೋ ಬುದ್ಧಭಾವೋತಿ ‘‘ಇತ್ಥೀ ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಸಿಯಾತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರೋ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪೂರಮೇವ ಅತ್ತಭಾವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಪುರಿಸೋವ ಅರಹಂ ಹೋತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ।

    Imāni hi paṇidhānasampattikāraṇāni. Iti paṇidhānamattampi sampādetuṃ asamatthāya itthiyā kuto buddhabhāvoti ‘‘itthī tathāgato arahaṃ sammāsambuddho siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vuttaṃ. Sabbākāraparipūro puññussayo sabbākāraparipūrameva attabhāvaṃ nibbattetīti purisova arahaṃ hoti sammāsambuddho.

    ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಯಾ, ಯಾ ಜಾತಿಖೇತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಹಿ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿಕಾಲಾದೀಸು ಕಮ್ಪತಿ। ಆಣಾಖೇತ್ತಂ ಪನ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಂ। ಯಾ ಏಕತೋ ಸಂವಟ್ಟತಿ ಚ ವಿವಟ್ಟತಿ ಚ, ಯತ್ಥ ಚ ಆಟಾನಾಟಿಯಪರಿತ್ತಾದೀನಂ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೨೭೭ ಆದಯೋ) ಆಣಾ ಪವತ್ತತಿ। ವಿಸಯಖೇತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಮಾಣಂ ನತ್ಥಿ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ‘‘ಯಾವತಕಂ ಞಾಣಂ ತಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ, ಯಾವತಕಂ ನೇಯ್ಯಂ ತಾವತಕಂ ಞಾಣಂ, ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ಞಾಣಂ, ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕಂ ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೫) ವಚನತೋ ಅವಿಸಯೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಇತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಖೇತ್ತೇಸು ತಿಸ್ಸೋ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹೇ ತೇಪಿಟಕೇ ಬುದ್ಧವಚನೇ ‘‘ಠಪೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಚಕ್ಕವಾಳೇ ಬುದ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಸುತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪನ ಅತ್ಥಿ।

    Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā, yā jātikhettanti vuccati. Sā hi tathāgatassa gabbhokkantikālādīsu kampati. Āṇākhettaṃ pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ. Yā ekato saṃvaṭṭati ca vivaṭṭati ca, yattha ca āṭānāṭiyaparittādīnaṃ (dī. ni. 3.277 ādayo) āṇā pavattati. Visayakhettassa parimāṇaṃ natthi. Buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyya’’nti (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5) vacanato avisayo nāma natthi. Iti imesu tīsu khettesu tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane ‘‘ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantī’’ti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi.

    ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮನ್ತಿ ಅಪುರೇ ಅಪಚ್ಛಾ ಏಕತೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಪುರೇ ವಾ ಪಚ್ಛಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಗಬ್ಭೋಕ್ಕನ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪುರೇತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹಿ ದಸಸಹಸ್ಸಿಚಕ್ಕವಾಳಕಮ್ಪನೇನ ಖೇತ್ತಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ। ಧಾತುಪರಿನಿಬ್ಬಾನತೋ ಪರಂ ಪನ ಪಚ್ಛಾ, ತತೋ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ನತ್ಥಿ, ಉದ್ಧಂ ನ ವಾರಿತಾ।

    Apubbaṃacarimanti apure apacchā ekato na uppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti. Tattha gabbhokkantito pubbe pureti veditabbaṃ. Tato paṭṭhāya hi dasasahassicakkavāḷakampanena khettapariggaho kato nāma hoti, aññassa buddhassa uppatti natthi. Dhātuparinibbānato paraṃ pana pacchā, tato heṭṭhāpi aññassa buddhassa uppatti natthi, uddhaṃ na vāritā.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ಅನಚ್ಛರಿಯತ್ತಾ। ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಾ ಭಗವನ್ತೋ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏಕಪುಗ್ಗಲೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅಚ್ಛರಿಯಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೧)। ಯದಿ ಚ ಅನೇಕೇ ಬುದ್ಧಾ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ಅನಚ್ಛರಿಯಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ದೇಸನಾಯ ಚ ವಿಸೇಸಾಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಭೇದಂ ಧಮ್ಮಂ ಏಕೋ ದೇಸೇತಿ, ಅಞ್ಞೇನಪಿ ಸೋ ಏವ ದೇಸೇತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ, ವಿವಾದಭಾವತೋ ಚ। ಬಹೂಸು ಹಿ ಬುದ್ಧೇಸು ಏಕತೋ ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಬಹೂನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ವಿಯ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ಸಾವಕಾ ವಿವದೇಯ್ಯುಂ। ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನ ಕಾರಣಗವೇಸನೇನ, ಧಮ್ಮತಾವೇಸಾ ಯಂ ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದ್ವೇ ತಥಾಗತಾ ಏಕತೋ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೫.೧.೧)।

    Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti? Anacchariyattā. Acchariyamanussā hi buddhā bhagavanto. Yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso’’tiādi (a. ni. 1.171). Yadi ca aneke buddhā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ. Desanāya ca visesābhāvato. Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti, aññenapi so eva desetabbo siyā, vivādabhāvato ca. Bahūsu hi buddhesu ekato uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya ‘‘amhākaṃ buddho pāsādiko’’tiādinā tesaṃ sāvakā vivadeyyuṃ. Kiṃ vā etena kāraṇagavesanena, dhammatāvesā yaṃ ekissā lokadhātuyā dve tathāgatā ekato na uppajjantīti (mi. pa. 5.1.1).

    ಯಥಾ ನಿಮ್ಬಬೀಜಕೋಸಾತಕಿಬೀಜಾದೀನಿ ಮಧುರಂ ಫಲಂ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ಅಸಾತಂ ಅಮಧುರಮೇವ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ, ಏವಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಿ ಮಧುರವಿಪಾಕಂ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ ಅಮಧುರಮೇವ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ಉಚ್ಛುಬೀಜಸಾಲಿಬೀಜಾದೀನಿ ಮಧುರಂ ಸಾದುರಸಮೇವ ಫಲಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ ನ ಅಸಾತಂ ಕಟುಕಂ। ಏವಂ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದೀನಿ ಮಧುರಮೇವ ವಿಪಾಕಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ ನ ಅಮಧುರಂ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

    Yathā nimbabījakosātakibījādīni madhuraṃ phalaṃ na nibbattenti, asātaṃ amadhurameva phalaṃ nibbattenti, evaṃ kāyaduccaritādīni madhuravipākaṃ na nibbattenti amadhurameva nibbattenti. Yathā ca ucchubījasālibījādīni madhuraṃ sādurasameva phalaṃ nibbattenti na asātaṃ kaṭukaṃ. Evaṃ kāyasucaritādīni madhurameva vipākaṃ nibbattenti na amadhuraṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ಯಾದಿಸಂ ವಪತೇ ಬೀಜಂ, ತಾದಿಸಂ ಹರತೇ ಫಲಂ।

    ‘‘Yādisaṃ vapate bījaṃ, tādisaṃ harate phalaṃ;

    ಕಲ್ಯಾಣಕಾರೀ ಕಲ್ಯಾಣಂ, ಪಾಪಕಾರೀ ಚ ಪಾಪಕ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೬; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೨೨)।

    Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpaka’’nti. (saṃ. ni. 1.256; netti. 122);

    ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ದುಚ್ಚರಿತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Tasmā ‘‘tiṇṇaṃ duccaritāna’’ntiādi vuttaṃ.

    ಅಞ್ಞತರೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾತಿ ಯೋ ಕೋಚಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಮತ್ತೇನ ಸಮಣೋ ವಾ ಜಾತಿಮತ್ತೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ। ಪಾಪಿಚ್ಛೋ ಸಮ್ಭಾವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವಿಮ್ಹಾಪನತೋ ಕುಹಕೋ। ಪಚ್ಚಯಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಾಯ ಪಯುತ್ತವಾಚಾಯ ವಸೇನ ಲಪಕೋ। ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಕನಿಮಿತ್ತಾವಚರತೋ ನೇಮಿತ್ತಕೋ। ಕುಹನಲಪನನೇಮಿತ್ತಕತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಕುಹನಾದಿಭಾವಮೇವ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸನ್ತಮಾನಸೋ ವಿಯ ಚರನ್ತೋ। ಪಞ್ಚ ನೀವರಣೇತಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಿಕೇ ಪಞ್ಚ ನೀವರಣೇ। ಅಪ್ಪಹಾಯ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ, ಚೇತಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇತಿ ನೀವರಣೇ। ನೀವರಣಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ್ತಿ ಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಕರೋನ್ತಿ ವಿಬಾಧೇನ್ತಿ ಉಪತಾಪೇನ್ತಿ ಚ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಚೇತಸೋ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣೇತಿ ನೀವರಣೇ। ನೀವರಣಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ದೇನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ದುಬ್ಬಲೀಕರಣಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅನುಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತೀತಿ ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ನ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸತಿ। ಅಭಾವಯಿತ್ವಾತಿ ಅವಡ್ಢಯಿತ್ವಾ। ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಪದಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ।

    Aññataro samaṇo vā brāhmaṇo vāti yo koci pabbajjāmattena samaṇo vā jātimattena brāhmaṇo vā. Pāpiccho sambhāvanādhippāyena vimhāpanato kuhako. Paccayasannissitāya payuttavācāya vasena lapako. Paccayanibbattakanimittāvacarato nemittako. Kuhanalapananemittakattaṃ pubbaṅgamaṃ katvāti kuhanādibhāvameva purakkhatvā santindriyo santamānaso viya caranto. Pañca nīvaraṇeti kāmacchandādike pañca nīvaraṇe. Appahāya asamucchinditvā, cetaso upakkileseti nīvaraṇe. Nīvaraṇā hi cittaṃ upakkilesenti kiliṭṭhaṃ karonti vibādhenti upatāpenti ca. Tasmā ‘‘cetaso upakkilesā’’ti vuccanti. Paññāya dubbalīkaraṇeti nīvaraṇe. Nīvaraṇā hi uppajjamānā anuppannāya paññāya uppajjituṃ na denti. Tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti. Anupaṭṭhitassatīti catūsu satipaṭṭhānesu na upaṭṭhitassati. Abhāvayitvāti avaḍḍhayitvā. Anuttaraṃ sammāsambodhinti arahattapadaṭṭhānaṃ sabbaññutaññāṇaṃ.

    ಪಚ್ಛಿಮವಾರೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬೋಧಿಸತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ತತ್ಥ ಸಬ್ಬದೋಸಾಪಗತೋತಿ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪಾರಮಿತಾಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತೇಹಿ ದೋಸೇಹಿ ಅಪಗತೋ। ಏತೇನ ಪರಿಪೂರಿತಪಾರಮಿಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಮಗ್ಗೋ, ಅನುತ್ತರಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಅರಹತ್ತಂ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಮಿಸ್ಸಕಾ, ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿ ಅರಹತ್ತಮೇವ। ಸೇಸಂ ಅನನ್ತರವಾರೇ ವುತ್ತಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಂ ಏತ್ಥ ಞಾಣನ್ತಿ ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಯಥಾವುತ್ತೇ ಠಾನೇ ಚ ಠಾನಂ, ಅಟ್ಠಾನೇ ಚ ಅಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ। ಹೇತುಸೋತಿ ತಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಹೇತುತೋ। ಠಾನಸೋತಿ ತಙ್ಖಣೇ ಏವ ಆವಜ್ಜನಸಮನನ್ತರಂ। ಅನೋಧಿಸೋತಿ ಓಧಿಅಭಾವೇನ, ಕಿಞ್ಚಿ ಅನವಸೇಸೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Pacchimavāre aññataro samaṇo vā brāhmaṇo vāti sabbaññubodhisattaṃ sandhāya vadati. Tattha sabbadosāpagatoti sabbehi pāramitāpaṭipakkhabhūtehi dosehi apagato. Etena paripūritapāramibhāvaṃ dasseti. Satipaṭṭhānāni vipassanā, bojjhaṅgo maggo, anuttarā sammāsambodhi arahattaṃ. Satipaṭṭhānāni vā vipassanā, bojjhaṅgā missakā, sammāsambodhi arahattameva. Sesaṃ anantaravāre vuttapaṭipakkhato veditabbaṃ. Yaṃ ettha ñāṇanti yaṃ etasmiṃ yathāvutte ṭhāne ca ṭhānaṃ, aṭṭhāne ca aṭṭhānanti pavattaṃ ñāṇaṃ. Hetusoti tassa ṭhānassa aṭṭhānassa ca hetuto. Ṭhānasoti taṅkhaṇe eva āvajjanasamanantaraṃ. Anodhisoti odhiabhāvena, kiñci anavasesetvāti attho.

    ಇತಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಗತಾತಿಆದೀಸು ಏವಂ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಭಾವಂ ಗತಾ। ಸಬ್ಬೇತಿ ಖಯವಯವಿರಜ್ಜನನಿರುಜ್ಝನಸಭಾವಾ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ, ತೇ ಏವ ಚ ಸತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಉಪಾದಾನಭೂತಾ ಕೇಚಿ ಸಗ್ಗೂಪಗಾ ಯೇ ಧಮ್ಮಚಾರಿನೋ, ಕೇಚಿ ಅಪಾಯೂಪಗಾ ಯೇ ಅಧಮ್ಮಚಾರಿನೋ, ಕೇಚಿ ನಿಬ್ಬಾನೂಪಗಾ ಯೇ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಪನ್ನಾ।

    Iti ṭhānāṭṭhānagatātiādīsu evaṃ ṭhānāṭṭhānabhāvaṃ gatā. Sabbeti khayavayavirajjananirujjhanasabhāvā saṅkhatadhammā, te eva ca sattapaññattiyā upādānabhūtā keci saggūpagā ye dhammacārino, keci apāyūpagā ye adhammacārino, keci nibbānūpagā ye kammakkhayakaraṃ ariyamaggaṃ paṭipannā.

    ೫೮. ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರನ್ತೋ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಮರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾತಿ ಅರಿಯಾ ಚ ಅನರಿಯಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಯಮೇವ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ತತ್ಥ ಜೀವಿತಪರಿಯನ್ತೋ ಮರಣಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಜೀವಿತಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತೋ ನಾಮ ಮರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಅನ್ತೋ। ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗಮಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯದೇತಂ ಸತ್ತಾನಂ ಯಥಾಕಮ್ಮಂ ಗಮನಂ, ಅಯಂ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾತಿ ಅತ್ಥೋ । ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲದಸ್ಸಾವಿತಾ ಚ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೋ ಚಾತಿ ‘‘ಪುಞ್ಞಪಾಪಫಲೂಪಗಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಕಮ್ಮಾನಂ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಿತಾ, ಕತೂಪಚಿತಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಫಲಸ್ಸ ಅಪ್ಪದಾನಾಭಾವೋ ಚ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    58. Idāni yathāvuttamatthaṃ vivaranto ‘‘sabbe sattā marissantī’’ti gāthādvayamāha. Tassa atthaṃ ‘‘sabbe sattāti ariyā ca anariyā cā’’tiādinā sayameva niddisati. Tattha jīvitapariyanto maraṇapariyantoti jīvitassa pariyanto nāma maraṇasaṅkhāto anto. Yathākammaṃ gamissantīti ettha yadetaṃ sattānaṃ yathākammaṃ gamanaṃ, ayaṃ kammassakatāti attho . Kammānaṃ phaladassāvitā ca avippavāso cāti ‘‘puññapāpaphalūpagā’’ti iminā vacanena kammānaṃ phalassa paccakkhakāritā, katūpacitānaṃ kammānaṃ attano phalassa appadānābhāvo ca dassitoti attho.

    ಕಮ್ಮಮೇವ ಕಮ್ಮನ್ತಂ, ಪಾಪಂ ಕಮ್ಮನ್ತಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮನ್ತಾ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪುಞ್ಞೋ ಸಙ್ಖಾರೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾರಾ। ಪಾಪಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ವಾ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ, ಪಾಪಕಮ್ಮನ್ತಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥಾ ಪುಞ್ಞಸಙ್ಖಾರಾತಿಆದೀಸುಪಿ। ಪುನ ‘‘ನಿರಯಂ ಪಾಪಕಮ್ಮನ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಅನ್ತದ್ವಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಟ್ಟವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಆದೀನವಸ್ಸಾದನಿಸ್ಸರಣವಸೇನ ಹೇತುಫಲವಸೇನ ಚ ಗಾಥಾಯಂ ತಯೋ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಪುನ ‘‘ನಿರಯಂ ಪಾಪಕಮ್ಮನ್ತಾತಿ ಅಯಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವೋದಾನವಸೇನ ಗಾಥಾಯ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ।

    Kammameva kammantaṃ, pāpaṃ kammantaṃ etesanti pāpakammantā, tassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘apuññasaṅkhārā’’ti vuttaṃ. Apuñño saṅkhāro etesanti apuññasaṅkhārā. Pāpakammantāti vā nissakkavacanaṃ, pāpakammantahetūti attho. Tathā puññasaṅkhārātiādīsupi. Puna ‘‘nirayaṃ pāpakammantā’’tiādinā antadvayena saddhiṃ majjhimapaṭipadaṃ dasseti. Tathā ‘‘ayaṃ saṃkileso’’tiādinā vaṭṭavivaṭṭavasena ādīnavassādanissaraṇavasena hetuphalavasena ca gāthāyaṃ tayo atthavikappā dassitā. Puna ‘‘nirayaṃ pāpakammantāti ayaṃ saṃkileso’’tiādinā vodānavasena gāthāya atthaṃ dasseti.

    ೫೯. ತೇನ ತೇನಾತಿ ತೇನ ತೇನ ಅಜ್ಝೋಸಿತವತ್ಥುನಾ ರೂಪಭವಅರೂಪಭವಾದಿನಾ। ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ತಾವ ರೂಪಾದಿವಿಸಯಭೇದೇನ ಛ, ತಥಾ ಭವತಣ್ಹಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಾರಸ। ತಾ ಏವ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸ, ಬಾಹಿರೇಸು ರೂಪಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಏವಂ ಛತ್ತಿಂಸ। ಯೇನ ಯೇನಾತಿ ‘‘ಸುಭಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ।

    59.Tenatenāti tena tena ajjhositavatthunā rūpabhavaarūpabhavādinā. Chattiṃsāti kāmataṇhā tāva rūpādivisayabhedena cha, tathā bhavataṇhā vibhavataṇhā cāti aṭṭhārasa. Tā eva ajjhattikesu rūpādīsu aṭṭhārasa, bāhiresu rūpādīsu aṭṭhārasāti evaṃ chattiṃsa. Yena yenāti ‘‘subhaṃ sukha’’ntiādinā.

    ವೋದಾನಂ ತಿವಿಧಂ ಖನ್ಧತ್ತಯವಸೇನಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಣ್ಹಾಸಂಕಿಲೇಸೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪುನ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸತ್ತಾ ಮರಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ ಪಟಿಪದಾವಿಭಾಗೇನ ಗಾಥಾನಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗಾಮಿನೀತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಗಾಮಿನೀ, ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಗಮನಸೀಲಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Vodānaṃ tividhaṃ khandhattayavasenāti taṃ dassetuṃ ‘‘taṇhāsaṃkileso’’tiādi vuttaṃ. Puna ‘‘sabbe sattā marissantī’’tiādi paṭipadāvibhāgena gāthānamatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha tattha gāminīti tattha tattheva nibbāne gāminī, nibbānassa gamanasīlāti attho.

    ಪುನ ತತ್ಥತತ್ಥಗಾಮಿನೀಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀನಂ ಪಟಿಪದಾನಂ ವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಯೋ ರಾಸೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯನ್ತಿ ಯಂ ನಿರಯಾದಿ। ತಂ ತಂ ಠಾನಂ ಯಥಾರಹಂ ಗಮೇತೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ। ಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತೇ ಅಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇ ಚ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಣಕಮ್ಮೇ ಚ ವಿಭಾಗಸೋ ಭಗವತೋ ಪವತ್ತನಞಾಣಂ। ಇದಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ನಾಮ ತಥಾಗತಬಲಂ। ಇಮಿನಾ ಹಿ ಞಾಣೇನ ಭಗವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಪಟಿಪದಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ।

    Puna tatthatatthagāminīsabbatthagāminīnaṃ paṭipadānaṃ vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tayo rāsī’’tiādi vuttaṃ. Yanti yaṃ nirayādi. Taṃ taṃ ṭhānaṃ yathārahaṃ gametīti sabbatthagāminī. Paṭipadāsaṅkhāte apuññakamme puññakamme ca kammakkhayakaraṇakamme ca vibhāgaso bhagavato pavattanañāṇaṃ. Idaṃ sabbatthagāminī paṭipadāñāṇaṃ nāma tathāgatabalaṃ. Iminā hi ñāṇena bhagavā sabbampi paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti.

    ಕಥಂ? ಸಕಲಗಾಮವಾಸಿಕೇಸುಪಿ ಏಕಂ ಸೂಕರಂ ವಾ ಮಿಗಂ ವಾ ಮಾರೇನ್ತೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಂ ಚೇತನಾ ಪರಸ್ಸ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಾರಮ್ಮಣಾವ ಹೋತಿ, ತಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ತೇಸಂ ಆಯೂಹನಕ್ಖಣೇಯೇವ ನಾನಾ ಹೋತಿ। ತೇಸು ಹಿ ಏಕೋ ಆದರೇನ ಕರೋತಿ, ಏಕೋ ‘‘ತ್ವಮ್ಪಿ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಪರೇಹಿ ನಿಪ್ಪೀಳಿತೋ ಕರೋತಿ , ಏಕೋ ಸಮಾನಚ್ಛನ್ದೋ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಮಾನೋ ವಿಚರತಿ। ತೇಸು ಏಕೋ ತೇನೇವ ಕಮ್ಮೇನ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ಏಕೋ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ, ಏಕೋ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಆಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಏವ ‘‘ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಆಯೂಹಿತತ್ತಾ ಏಸ ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ, ಏಸ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಮ್ಪಿ ‘‘ಏಸ ಅಟ್ಠಸು ಮಹಾನಿರಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಸೋಳಸಸು ಉಸ್ಸದೇಸೂ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಮ್ಪಿ ‘‘ಏಸ ಅಪಾದಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ದ್ವಿಪಾದಕೋ, ಏಸ ಚತುಪ್ಪಾದಕೋ, ಏಸ ಬಹುಪ್ಪಾದಕೋ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನಕಮ್ಪಿ ‘‘ಏಸ ನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಿಕೋ, ಏಸ ಪರದತ್ತೂಪಜೀವೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ।

    Kathaṃ? Sakalagāmavāsikesupi ekaṃ sūkaraṃ vā migaṃ vā mārentesu sabbesaṃ cetanā parassa jīvitindriyārammaṇāva hoti, taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva nānā hoti. Tesu hi eko ādarena karoti, eko ‘‘tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti , eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhamāno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye, taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇe eva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattanakampi ‘‘esa aṭṭhasu mahānirayesu nibbattissati, esa soḷasasu ussadesū’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattanakampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādako, esa bahuppādako’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattanakampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti.

    ‘‘ತೇಸು ಚ ಕಮ್ಮೇಸು ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢಿಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ನಾಕಡ್ಢಿಸ್ಸತಿ ದುಬ್ಬಲಂ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ತಥಾ ಸಕಲಗಾಮವಾಸಿಕೇಸು ಏಕತೋ ದಾನಂ ದದಮಾನೇಸು ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಚೇತನಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾವ ಹೋತಿ, ತಂ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ತೇಸಂ ಆಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಏವ ನಾನಂ ಹೋತಿ। ತೇಸು ಹಿ ಕೇಚಿ ದೇವಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ಆಯೂಹನಕ್ಖಣೇ ಏವ ‘‘ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ಆಯೂಹಿತತ್ತಾ ಏಸ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ದೇವಲೋಕೇ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ತತ್ಥಪಿ ‘‘ಏಸ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಭುಮ್ಮದೇವೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಜೇಟ್ಠಕದೇವರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ, ಏಸ ತಸ್ಸ ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ವಾ ಠಾನನ್ತರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಪರಿಚಾರಕೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ।

    ‘‘Tesu ca kammesu idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, idaṃ nākaḍḍhissati dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattaṃ bhavissatī’’ti jānāti. Tathā sakalagāmavāsikesu ekato dānaṃ dadamānesu sabbesampi cetanā deyyadhammārammaṇāva hoti, taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇe eva nānaṃ hoti. Tesu hi keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke, taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇe eva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke’’ti jānāti. Tatthapi ‘‘esa paranimmitavasavattīsu nibbattissati, esa bhummadevesu nibbattissati, esa jeṭṭhakadevarājā hutvā, esa tassa dutiyaṃ tatiyaṃ vā ṭhānantaraṃ karonto paricārako hutvā nibbattissatī’’ti jānāti.

    ‘‘ತೇಸು ಚ ಕಮ್ಮೇಸು ಇದಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ಇದಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ದುಬ್ಬಲಂ ದಿನ್ನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ಉಪಧಿವೇಪಕ್ಕಮತ್ತಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ತಥಾ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತೇಸು ಚ ಏಸ ಇಮಿನಾ ನೀಹಾರೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರದ್ಧತ್ತಾ ಅರಹಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಅನಾಗಾಮೀ, ಏಸ ಸಕದಾಗಾಮೀ, ಏಸ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಏಕಬೀಜೀ ಕೋಲಂಕೋಲೋ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ, ಏಸ ಮಗ್ಗಂ ಪತ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾಯಮೇವ ಠಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೇ, ಏಸ ನಾಮರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ, ಅರೂಪಪರಿಗ್ಗಹೇ ಚ ಠಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಮಹಾಭೂತಮತ್ತಮೇವ ವವತ್ಥಪೇಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ। ‘‘ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೇಸುಪಿ ಏಸ ಪರಿಕಮ್ಮಮತ್ತೇ ಏವ ಠಸ್ಸತಿ, ಏಸ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದೇತುಂ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ, ನ ಅಪ್ಪನಂ। ಏಸ ಅಪ್ಪನಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಾದೇಸ್ಸತಿ, ಏಸ ಝಾನಂ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತಿ, ನ ಉಪರಿವಿಸೇಸಂ। ಏಸ ಉಪರಿವಿಸೇಸಮ್ಪಿ ಅಧಿಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಜಾನಾತಿ।

    ‘‘Tesu ca kammesu idaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ sakkhissati, idaṃ na sakkhissati dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattaṃ bhavissatī’’ti jānāti. Tathā ‘‘vipassanaṃ paṭṭhapentesu ca esa iminā nīhārena vipassanāya āraddhattā arahā bhavissati, esa anāgāmī, esa sakadāgāmī, esa sotāpanno, ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamo, esa maggaṃ pattuṃ na sakkhissati lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva ṭhassati, esa paccayapariggahe, esa nāmarūpapariggahe, arūpapariggahe ca ṭhassati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissatī’’ti jānāti. ‘‘Kasiṇaparikammaṃ karontesupi esa parikammamatte eva ṭhassati, esa nimittaṃ uppādetuṃ sakkhissati, na appanaṃ. Esa appanampi uppādessati, esa jhānaṃ adhigamissati, na uparivisesaṃ. Esa uparivisesampi adhigamissatī’’ti jānāti.

    ಅನೇಕಧಾತೂತಿ ಅನೇಕಾ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಪಥವಾದಯೋ ಚ ಧಾತುಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಅನೇಕಧಾತು, ಬಹುಧಾತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಕೋತಿ ಖನ್ಧಾಯತನಾದಿಲೋಕೋ। ಚಕ್ಖುಧಾತೂತಿಆದಿ ಯಾಹಿ ಧಾತೂಹಿ ‘‘ಅನೇಕಧಾತೂ’’ತಿ ಲೋಕೋ ವುತ್ತೋ, ತಾಸಂ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಸಭಾವಟ್ಠೇನ ನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ಚ ಧಾತು। ಚಕ್ಖು ಏವ ಧಾತು ಚಕ್ಖುಧಾತು। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕಾಮಧಾತೂತಿ ಏತ್ಥ ದ್ವೇ ಕಾಮಾ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ಚ ವತ್ಥುಕಾಮೋ ಚ। ಕಿಲೇಸಕಾಮಪಕ್ಖೇ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಧಾತು ಕಾಮಧಾತು, ಕಾಮವಿತಕ್ಕಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ವತ್ಥುಕಾಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾ ಕಾಮೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ, ಕಾಮೋ ಚ ಸೋ ಧಾತು ಚಾತಿ ಕಾಮಧಾತು। ಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಧಾತು ಬ್ಯಾಪಾದಧಾತು, ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಬ್ಯಾಪಾದೋವ ಧಾತು ಬ್ಯಾಪಾದಧಾತು, ದಸಆಘಾತವತ್ಥುವಿಸಯಸ್ಸ ಪಟಿಘಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಧಾತು ವಿಹಿಂಸಾಧಾತು, ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ। ವಿಹಿಂಸಾ ಏವ ವಾ ಧಾತು ವಿಹಿಂಸಾಧಾತು, ಪರಸತ್ತವಿಹೇಸನಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಅಬ್ಯಾಪಾದಅವಿಹಿಂಸಾಧಾತುಯೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಸಬ್ಬಕುಸಲಧಮ್ಮಾ ಮೇತ್ತಾಕರುಣಾ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರೂಪಧಾತೂತಿ ರೂಪಭವೋ, ಸಬ್ಬೇ ವಾ ರೂಪಧಮ್ಮಾ। ಅರೂಪಧಾತೂತಿ ಅರೂಪಭವೋ, ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ವಾ। ನಿರೋಧಧಾತೂತಿ ನಿರೋಧತಣ್ಹಾ। ಸಙ್ಖಾರಧಾತೂತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ।

    Anekadhātūti anekā cakkhādayo pathavādayo ca dhātuyo etassāti anekadhātu, bahudhātūti attho. Lokoti khandhāyatanādiloko. Cakkhudhātūtiādi yāhi dhātūhi ‘‘anekadhātū’’ti loko vutto, tāsaṃ sarūpato dassanaṃ. Tattha sabhāvaṭṭhena nissattaṭṭhena ca dhātu. Cakkhu eva dhātu cakkhudhātu. Sesapadesupi eseva nayo. Kāmadhātūti ettha dve kāmā kilesakāmo ca vatthukāmo ca. Kilesakāmapakkhe kāmapaṭisaṃyutto dhātu kāmadhātu, kāmavitakkassetaṃ nāmaṃ. Vatthukāmapakkhe pana kāmāvacaradhammā kāmo uttarapadalopena, kāmo ca so dhātu cāti kāmadhātu. Byāpādapaṭisaṃyutto dhātu byāpādadhātu, byāpādavitakkassetaṃ nāmaṃ. Byāpādova dhātu byāpādadhātu, dasaāghātavatthuvisayassa paṭighassetaṃ nāmaṃ. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto dhātu vihiṃsādhātu, vihiṃsāvitakko. Vihiṃsā eva vā dhātu vihiṃsādhātu, parasattavihesanassetaṃ nāmaṃ. Nekkhammaabyāpādaavihiṃsādhātuyo nekkhammavitakkādayo sabbakusaladhammā mettākaruṇā cāti veditabbaṃ. Rūpadhātūti rūpabhavo, sabbe vā rūpadhammā. Arūpadhātūti arūpabhavo, arūpadhammā vā. Nirodhadhātūti nirodhataṇhā. Saṅkhāradhātūti sabbe saṅkhatadhammā. Sesaṃ suviññeyyaṃ.

    ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಲಕ್ಖಣತ್ತಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಧಾತುಯೋ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ನಾನಾಧಾತು, ಲೋಕೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಅಞ್ಞಾ ಚಕ್ಖುಧಾತು ಯಾವ ಅಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತೂ’’ತಿ, ಯಥಾ ಚ ಇದಂ ಞಾಣಂ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದಿಭೇದೇನ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಲೋಕಂ ಪಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸಪಿ ವಸೇನ ತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಹಿ ದ್ವೇ ಚ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸೇವ ನಾನತ್ತಂ ಜಾನನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ಏಕದೇಸೇನೇವ, ನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ। ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸ ಪನ ನಾನತ್ತಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ। ಭಗವಾ ಪನ ‘‘ಇಮಾಯ ನಾಮ ಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನಾಯ ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಖನ್ಧೋ ಸೇತೋ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಕಾಳೋ, ಇಮಸ್ಸ ಮಟ್ಠೋ, ಇಮಸ್ಸ ಫರುಸೋ, ಇಮಸ್ಸ ಬಹಲೋ, ಇಮಸ್ಸ ತನುತ್ತಚೋ। ಇಮಾಯ ನಾಮ ಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನಾಯ ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಏವರೂಪಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇಮಾಯ ನಾಮ ಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಂ ನೀಲಂ ಹೋತಿ ಪೀತಕಂ ಲೋಹಿತಕಂ ಓದಾತಂ ಸುಗನ್ಧಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ, ಇಮಾಯ ನಾಮ ಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನಾಯ ಫಲಂ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಂ ದೀಘಂ ವಟ್ಟಂ ಸುಸಣ್ಠಾನಂ ದುಸ್ಸಣ್ಠಾನಂ ಮಟ್ಠಂ ಫರುಸಂ ಸುಗನ್ಧಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ ತಿತ್ತಂ ಮಧುರಂ ಕಟುಕಂ ಅಮ್ಬಿಲಂ ಕಸಾವಂ ಹೋತಿ, ಇಮಾಯ ನಾಮ ಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನಾಯ ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಕಣ್ಟಕೋ ತಿಖಿಣೋ ಹೋತಿ, ಅತಿಖಿಣೋ ಉಜುಕೋ ಕುಟಿಲೋ ಕಣ್ಹೋ ನೀಲೋ ಓದಾತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಸಙ್ಖಾರಲೋಕಸ್ಸಾಪಿ ವಸೇನ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಭಾವಂ ಜಾನಾತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂ ಏವ ಹಿ ಏತಂ ಬಲಂ, ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ।

    Aññamaññavilakkhaṇattā nānappakārā dhātuyo etasminti nānādhātu, loko. Tenevāha – ‘‘aññā cakkhudhātu yāva aññā nibbānadhātū’’ti, yathā ca idaṃ ñāṇaṃ cakkhudhātuādibhedena upādinnakasaṅkhāralokassa vasena anekadhātunānādhātulokaṃ pajānāti, evaṃ anupādinnakasaṅkhāralokassapi vasena taṃ pajānāti. Paccekabuddhā hi dve ca aggasāvakā upādinnakasaṅkhāralokasseva nānattaṃ jānanti, tampi ekadeseneva, na nippadesato. Anupādinnakasaṅkhāralokassa pana nānattaṃ na jānanti. Bhagavā pana ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa pharuso, imassa bahalo, imassa tanuttaco. Imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ nāma hoti, imāya nāma dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa pupphaṃ nīlaṃ hoti pītakaṃ lohitakaṃ odātaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ, imāya nāma dhātuyā ussannāya phalaṃ khuddakaṃ mahantaṃ dīghaṃ vaṭṭaṃ susaṇṭhānaṃ dussaṇṭhānaṃ maṭṭhaṃ pharusaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ tittaṃ madhuraṃ kaṭukaṃ ambilaṃ kasāvaṃ hoti, imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa kaṇṭako tikhiṇo hoti, atikhiṇo ujuko kuṭilo kaṇho nīlo odāto hotī’’ti evaṃ anupādinnasaṅkhāralokassāpi vasena anekadhātunānādhātubhāvaṃ jānāti. Sabbaññubuddhānaṃ eva hi etaṃ balaṃ, na aññesaṃ.

    ೬೦. ಯಂ ಯದೇವ ಧಾತುನ್ತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಹೀನಾದಿಸಭಾವಂ। ಯಸ್ಮಾ ಅಧಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತು, ತಸ್ಮಾ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಸ್ಸ ಹೀನಾದಿಸಭಾವೇನ ಪವತ್ತನಂ। ತಂ ಪನ ತಸ್ಸ ತಂ ತಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನಂ ಅಭಿನಿವಿಸನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಅಧಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂ ತದೇವ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೀ’’ತಿ। ಅಧಿಮುಚ್ಚನಸ್ಸ ವಿಸಯಂ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕೇಚಿ ರೂಪಾಧಿಮುತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ। ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣನ್ತಿ ಹೀನಾದಿವಸೇನ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಯ ಞಾಣಂ।

    60.Yaṃ yadeva dhātunti yaṃ kiñci hīnādisabhāvaṃ. Yasmā adhimutti nāma ajjhāsayadhātu, tasmā adhimuccanaṃ ajjhāsayassa hīnādisabhāvena pavattanaṃ. Taṃ pana tassa taṃ taṃ adhiṭṭhahanaṃ abhinivisanañca hotīti āha – ‘‘adhimuccanti, taṃ tadeva adhiṭṭhahanti abhinivisantī’’ti. Adhimuccanassa visayaṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘keci rūpādhimuttā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva. Nānādhimuttikatāñāṇanti hīnādivasena nānādhimuttikatāya ñāṇaṃ.

    ತೇ ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಚ ಭವನ್ತೀತಿ ತೇ ಹೀನಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಪಣೀತಾಧಿಮುತ್ತಿಕಾ ಸತ್ತಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ಅಧಿಮುತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಂ ತಂ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಅಧಿಮುತ್ತಿಅನುರೂಪಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾದಿಯಿತಬ್ಬಂ ಕತ್ತಬ್ಬಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ತಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ತೇ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ಲೋಭವಸೇನ ಕಮ್ಮಂ ಸಮಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ತಂ ವಿಭಜ್ಜಮಾನನ್ತಿ ತಂ ಸಮುಟ್ಠಾನವಸೇನ ಛಬ್ಬಿಧಂ ಪುನ ಪವತ್ತಿನಿವತ್ತಿವಸೇನ ವಿಭಜ್ಜಮಾನಂ ದುವಿಧಂ।

    Te yathādhimuttā ca bhavantīti te hīnādhimuttikā paṇītādhimuttikā sattā yathā yathā adhimuttā honti. Taṃ taṃ kammasamādānaṃ samādiyantīti adhimuttianurūpaṃ taṃ taṃ attanā samādiyitabbaṃ kattabbaṃ kammaṃ karonti, tāni kammasamādānāni samuṭṭhānavasena vibhajanto ‘‘te chabbidhaṃ kamma’’ntiādimāha. Tattha keci lobhavasena kammaṃ samādiyantīti sambandhitabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Taṃ vibhajjamānanti taṃ samuṭṭhānavasena chabbidhaṃ puna pavattinivattivasena vibhajjamānaṃ duvidhaṃ.

    ಯಂ ಲೋಭವಸೇನ ದೋಸವಸೇನ ಮೋಹವಸೇನ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಕಮ್ಮಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ತಞ್ಹಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತಾಯ ಕಾಳಕನ್ತಿ ಕಣ್ಹಂ। ಅಪಾಯೇಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋ ಕಾಳಕವಿಪಾಕನ್ತಿ ಕಣ್ಹವಿಪಾಕಂ। ಯಂ ಸದ್ಧಾವಸೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತೀತಿ ದಸಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಕಮ್ಮಂ। ತಞ್ಹಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠತ್ತಾ ಪಣ್ಡರನ್ತಿ ಸುಕ್ಕಂ। ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋ ಪಣ್ಡರವಿಪಾಕತ್ತಾ ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕಂ। ಯಂ ಲೋಭವಸೇನ ದೋಸವಸೇನ ಮೋಹವಸೇನ ಸದ್ಧಾವಸೇನ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಇದಂ ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕನ್ತಿ ವೋಮಿಸ್ಸಕಕಮ್ಮಂ। ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕವಿಪಾಕನ್ತಿ ಸುಖದುಕ್ಖವಿಪಾಕಂ। ಮಿಸ್ಸಕಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ಕತ್ವಾ ಅಕುಸಲವಲೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ಮಙ್ಗಲಹತ್ಥಿಭಾವಂ ಉಪಪನ್ನೋ ಕುಸಲೇನ ಪವತ್ತೇ ಸುಖಂ ಅನುಭವತಿ, ಕುಸಲೇನ ರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋಪಿ ಅಕುಸಲೇನ ದುಕ್ಖಂ ವೇದಯತಿ। ಯಂ ವೀರಿಯವಸೇನ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಕಣ್ಹಂ ಅಸುಕ್ಕಂ ಅಕಣ್ಹಅಸುಕ್ಕವಿಪಾಕನ್ತಿ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಾ ಚತುಮಗ್ಗಚೇತನಾ। ತಞ್ಹಿ ಯದಿ ಕಣ್ಹಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಕಣ್ಹವಿಪಾಕಂ ದದೇಯ್ಯ। ಯದಿ ಸುಕ್ಕಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಸುಕ್ಕಉಪಪತ್ತಿಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ವಿಪಾಕಂ ದದೇಯ್ಯ। ಉಭಯವಿಪಾಕಸ್ಸ ಪನ ಅಪ್ಪದಾನತೋ ಅಕಣ್ಹಅಸುಕ್ಕವಿಪಾಕನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।

    Yaṃ lobhavasena dosavasena mohavasena ca kammaṃ karotīti dasaakusalakammapathakammaṃ sandhāya vadati. Tañhi saṃkiliṭṭhatāya kāḷakanti kaṇhaṃ. Apāyesu nibbattāpanato kāḷakavipākanti kaṇhavipākaṃ. Yaṃ saddhāvasena kammaṃ karotīti dasakusalakammapathakammaṃ. Tañhi asaṃkiliṭṭhattā paṇḍaranti sukkaṃ. Sagge nibbattāpanato paṇḍaravipākattā sukkavipākaṃ. Yaṃ lobhavasena dosavasena mohavasena saddhāvasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kaṇhasukkanti vomissakakammaṃ. Kaṇhasukkavipākanti sukhadukkhavipākaṃ. Missakakammañhi katvā akusalavalena tiracchānayoniyaṃ maṅgalahatthibhāvaṃ upapanno kusalena pavatte sukhaṃ anubhavati, kusalena rājakule nibbattopi akusalena dukkhaṃ vedayati. Yaṃ vīriyavasena paññāvasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākanti kammakkhayakarā catumaggacetanā. Tañhi yadi kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Yadi sukkaṃ bhaveyya, sukkaupapattipariyāpannaṃ vipākaṃ dadeyya. Ubhayavipākassa pana appadānato akaṇhaasukkavipākanti ayamettha attho.

    ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನೇ ಪಠಮಂ ಅಚೇಲಕಪಟಿಪದಾ ಕಾಮೇಸು ಪಾತಬ್ಯತಾ, ದುತಿಯಂ ತಿಬ್ಬಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಸ್ಸುಮುಖಸ್ಸಾಪಿ ರುದತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಚರಣಂ, ತತಿಯಂ ಕಾಮೇಸು ಅಪಾತಬ್ಯತಾ ಅಚೇಲಕಪಟಿಪದಾ, ಚತುತ್ಥಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಅಲಭಮಾನಸ್ಸಾಪಿ ಝಾನವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖಸಮಙ್ಗಿನೋ ಸಾಸನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಚರಣಂ। ಯಂ ಏವಂ ಜಾತಿಯಂ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನನ್ತಿ ಯಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಏವಂಪಕಾರಂ ಕಮ್ಮಂ। ಇಮಿನಾ ಪುಗ್ಗಲೇನಾತಿಆದಿ ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕೇ ಭಗವತೋ ಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಯಥಾ ಕತಂ ಕಮ್ಮಂ ಫಲದಾನಸಮತ್ಥಂ ಹೋತಿ, ತಥಾ ಕತಂ ಉಪಚಿತಂ। ಅವಿಪಕ್ಕನ್ತಿ ನ ವಿಪಕ್ಕವಿಪಾಕಂ। ವಿಪಾಕಾಯ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತನ್ತಿ ವಿಪಾಕದಾನಾಯ ಕತೋಕಾಸಂ। ನ ಚ ಭಬ್ಬೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬಿಧಾ ಗನ್ತುನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನತೋ ಅಭಿನಿಬ್ಬಿಧಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಅಧಿಗನ್ತುಂ ನ ಚ ಭಬ್ಬೋ। ತಂ ಭಗವಾ ನ ಓವದತೀತಿ ತಂ ವಿಪಾಕಾವರಣೇನ ನಿವುತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಭಗವಾ ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ನ ಓವದತಿ, ವಾಸನತ್ಥಂ ಪನ ತಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ ಏವ, ಅಜಾತಸತ್ತುಆದೀನಂ ವಿಯ।

    Kammasamādāne paṭhamaṃ acelakapaṭipadā kāmesu pātabyatā, dutiyaṃ tibbakilesassa assumukhassāpi rudato parisuddhabrahmacariyacaraṇaṃ, tatiyaṃ kāmesu apātabyatā acelakapaṭipadā, catutthaṃ paccaye alabhamānassāpi jhānavipassanāsukhasamaṅgino sāsanabrahmacariyacaraṇaṃ. Yaṃ evaṃ jātiyaṃ kammasamādānanti yaṃ aññampi evaṃpakāraṃ kammaṃ. Iminā puggalenātiādi tasmiṃ kammavipāke bhagavato ñāṇassa pavattanākāradassanaṃ. Tattha upacitanti yathā kataṃ kammaṃ phaladānasamatthaṃ hoti, tathā kataṃ upacitaṃ. Avipakkanti na vipakkavipākaṃ. Vipākāya paccupaṭṭhitanti vipākadānāya katokāsaṃ. Na ca bhabbo abhinibbidhā gantunti kilesābhisaṅkhārānaṃ abhinibbijjhanato abhinibbidhāsaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ adhigantuṃ na ca bhabbo. Taṃ bhagavā na ovadatīti taṃ vipākāvaraṇena nivutaṃ puggalaṃ bhagavā saccapaṭivedhaṃ purakkhatvā na ovadati, vāsanatthaṃ pana tādisānampi dhammaṃ deseti eva, ajātasattuādīnaṃ viya.

    ಉಪಚಿತನ್ತಿ ಕಾತುಂ ಆರದ್ಧಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನ ಚ ತಾವ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗತ’’ನ್ತಿ। ತೇನ ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯಾಮಸ್ಸ ಅಸಮತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುರಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಫಲನಿಪ್ಫಾದನಸಮತ್ಥತಂ ಗಚ್ಛತಿ ಪುರಾ ಅಧಿಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಮಿಚ್ಛತ್ತನಿಯತತಾಯ ಸಜ್ಜುಕಂ ಫಲಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅಭಾಜನಭಾವಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಯತಿ ಪುರಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಪುರಾ ವೇನೇಯ್ಯತ್ತಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿ। ‘‘ಪುರಾ ಅನಿಯತಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮತೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ಸೋ ಏವತ್ಥೋ। ಅಸಮತ್ತೇತಿ ಕಮ್ಮೇ ಅಸಮ್ಪುಣ್ಣೇ, ತೇ ಅಸಮ್ಪುಣ್ಣೇ ವಾ।

    Upacitanti kātuṃ āraddhaṃ. Tenevāha – ‘‘na ca tāva pāripūriṃ gata’’nti. Tena micchattaniyāmassa asamatthataṃ dasseti. Purā pāripūriṃ gacchatīti pāripūriṃ phalanipphādanasamatthataṃ gacchati purā adhigaccheyya. Micchattaniyatatāya sajjukaṃ phaladhammassa abhājanabhāvaṃ nibbattayati purā. Tenevāha – ‘‘purā veneyyattaṃ samatikkamatī’’ti. ‘‘Purā aniyataṃ samatikkamatī’’tipi pāṭho, so evattho. Asamatteti kamme asampuṇṇe, te asampuṇṇe vā.

    ೬೧. ಏವಂ ಕಿಲೇಸನ್ತರಾಯಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅಮಿಸ್ಸಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತರಾಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    61. Evaṃ kilesantarāyamissakaṃ kammantarāyaṃ dassetvā idāni amissakaṃ kammantarāyaṃ dassetuṃ ‘‘imassa ca puggalassā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ vuttanayameva.

    ಸಬ್ಬೇಸನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬಲನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕಮ್ಮಾನಂ। ಮುದುಮಜ್ಝಾಧಿಮತ್ತತಾತಿ ಮುದುಮಜ್ಝತಿಬ್ಬಭಾವೋ। ಕಮ್ಮಾನಞ್ಹಿ ಮುದುಆದಿಭಾವೇನ ತಂವಿಪಾಕಾನಂ ಮುದುಮಜ್ಝತಿಕ್ಖಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯನ್ತಿಆದೀಸು ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಫಲಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ। ಉಪಪಜ್ಜೇ ಅನನ್ತರೇ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಫಲಂ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ। ಅಪರಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಇತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಕಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಅತ್ತಭಾವೇ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಫಲಂ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಂ। ಏಕಜವನವಾರಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸತ್ತಸು ಚೇತನಾಸು ಪಠಮಚೇತನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ ನಾಮ। ಪರಿಯೋಸಾನಚೇತನಾ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಂ ನಾಮ। ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಚ ಚೇತನಾ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಂ ನಾಮ। ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಾಞಾಣನ್ತಿ ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಾಯ ವಿಪಾಕವಿಸೇಸೇ ಞಾಣಂ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕಸ್ಸ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಗತಿವಿಪತ್ತಿ, ಉಪಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿ ಉಪಧಿವಿಪತ್ತಿ, ಕಾಲಸಮ್ಪತ್ತಿ ಕಾಲವಿಪತ್ತಿ, ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿ ಪಯೋಗವಿಪತ್ತಿಯೋ ಕಾರಣಂ। ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ಕಾರಣಭಾವೋ ‘‘ಅತ್ಥೇಕಚ್ಚಾನಿ ಪಾಪಕಾನಿ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಿ ಗತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಪಟಿಬಾಳ್ಹಾನಿ ನ ವಿಪಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿವಸೇನ (ವಿಭ॰ ೮೧೦) ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Sabbesanti imasmiṃ balaniddese vuttānaṃ sabbesaṃ kammānaṃ. Mudumajjhādhimattatāti mudumajjhatibbabhāvo. Kammānañhi muduādibhāvena taṃvipākānaṃ mudumajjhatikkhabhāvo viññāyatīti adhippāyo. Diṭṭhadhammavedanīyantiādīsu diṭṭhadhamme imasmiṃ attabhāve veditabbaṃ phalaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ. Upapajje anantare attabhāve veditabbaṃ phalaṃ upapajjavedanīyaṃ. Aparasmiṃ attabhāve ito aññasmiṃ yasmiṃ kasmiñci attabhāve veditabbaṃ phalaṃ aparāpariyavedanīyaṃ. Ekajavanavārasmiñhi sattasu cetanāsu paṭhamacetanā diṭṭhadhammavedanīyaṃ nāma. Pariyosānacetanā upapajjavedanīyaṃ nāma. Majjhe pañca cetanā aparāpariyavedanīyaṃ nāma. Vipākavemattatāñāṇanti vipākavemattatāya vipākavisese ñāṇaṃ. Imassa pana kammavipākassa gatisampatti gativipatti, upadhisampatti upadhivipatti, kālasampatti kālavipatti, payogasampatti payogavipattiyo kāraṇaṃ. So ca nesaṃ kāraṇabhāvo ‘‘atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni gatisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantī’’tiādipāḷivasena (vibha. 810) veditabbo.

    ೬೨. ಅನನ್ತರಬಲನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಪದೇನೇವ ಝಾನಾದೀನಿ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಥಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಸನ್ತಾನೇಸು ಪವತ್ತಾನಿ ಝಾನಾದೀನಿ ಕಮ್ಮಂ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ತಥಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾನನ್ತಿ ‘‘ಸುಕ್ಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಪಾಕಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖಂ, ಆಯತಿಂ ಸುಖವಿಪಾಕ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಸಮಾದಿನ್ನೇಸು ಕಮ್ಮೇಸು। ಸಂಕಿಲೇಸೋತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮವಸೇನ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವೋ। ವೋದಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಸುಜ್ಝನಂ। ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಗುಣವೋದಾನಂ ಭವಙ್ಗವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ। ಏವಂ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತೀತಿಆದೀಸು ಅಯಮೇವತ್ಥೋ – ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಝಾನಾದಿ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ವೋದಾಯತಿ ವುಟ್ಠಹತೀತಿ ಜಾನನಞಾಣಂ ಭಗವತೋ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ, ನ ತಸ್ಸ ಆವರಣಂ ಅತ್ಥೀತಿ।

    62. Anantarabalaniddese vuttakammasamādānapadeneva jhānādīni saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘tathā samādinnānaṃ kammāna’’ntiādi vuttaṃ. Sekkhaputhujjanasantānesu pavattāni jhānādīni kammaṃ honti. Tattha tathā samādinnānanti ‘‘sukkaṃ sukkavipākaṃ paccuppannasukhaṃ, āyatiṃ sukhavipāka’’nti evamādippakārehi samādinnesu kammesu. Saṃkilesoti paṭipakkhadhammavasena kiliṭṭhabhāvo. Vodānaṃ paṭipakkhadhammehi visujjhanaṃ. Vuṭṭhānaṃ paguṇavodānaṃ bhavaṅgavuṭṭhānañca. Evaṃ saṃkilissatītiādīsu ayamevattho – iminā ākārena jhānādi saṃkilissati vodāyati vuṭṭhahatīti jānanañāṇaṃ bhagavato anāvaraṇañāṇaṃ, na tassa āvaraṇaṃ atthīti.

    ಕತಿ ಝಾನಾನೀತಿಆದಿ ಝಾನಾದಯೋ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧಂ। ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನೀತಿ ಚತುಕ್ಕನಯವಸೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಏಕಾದಸಾತಿ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೧೨೯, ೧೭೪; ೩.೩೩೯, ೩೫೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೮; ೩.೩೧೨) ಅಟ್ಠನ್ನಂ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಾದೀನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಾತಿ ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅಟ್ಠ। ಸತ್ತಾತಿ ತೇಸು ಏವ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸತ್ತ। ತಯೋತಿ ಸುತ್ತನ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಾದಯೋ ತಯೋ। ದ್ವೇತಿ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಯಾಯೇನ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಸ್ಸಾಸಮ್ಭವತೋ ಅವಸೇಸಾ ದ್ವೇ। ಏತ್ಥ ಚ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ವಿಮುಚ್ಚನತೋ , ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಧಿಮುಚ್ಚನತೋ ಚ ವಿಮೋಕ್ಖಾ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಅಪಗಮವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ। ಲೋಕುತ್ತರಾ ಚ ತಂತಂಮಗ್ಗವಜ್ಝಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Kati jhānānītiādi jhānādayo vibhāgena dassetuṃ āraddhaṃ. Cattāri jhānānīti catukkanayavasena rūpāvacarajjhānāni sandhāyāha. Ekādasāti ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādinā (dī. ni. 2.129, 174; 3.339, 358; ma. ni. 2.248; 3.312) aṭṭhannaṃ tiṇṇañca suññatavimokkhādīnaṃ vasena vuttaṃ. Aṭṭhāti tesu ṭhapetvā lokuttare vimokkhe aṭṭha. Sattāti tesu eva nirodhasamāpattiṃ ṭhapetvā satta. Tayoti suttantapariyāyena suññatavimokkhādayo tayo. Dveti abhidhammapariyāyena animittavimokkhassāsambhavato avasesā dve. Ettha ca paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe vikkhambhanavasena paccanīkadhammehi vimuccanato , ārammaṇe adhimuccanato ca vimokkhā. Nirodhasamāpatti pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagamavimokkho nāma. Lokuttarā ca taṃtaṃmaggavajjhakilesehi samucchedavasena vimuttattā vimokkhoti ayaṃ viseso veditabbo.

    ಸಮಾಧೀಸು ಚತುಕ್ಕನಯಪಞ್ಚಕನಯೇಸು ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಸವಿತಕ್ಕೋ ಸವಿಚಾರೋ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ। ಪಞ್ಚಕನಯೇ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಅವಿತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರಮತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ। ಚತುಕ್ಕನಯೇ ಪಞ್ಚಕನಯೇಪಿ ಸೇಸಝಾನೇಸು ಸಮಾಧಿ ಅವಿತಕ್ಕೋ ಅವಿಚಾರೋ ಸಮಾಧಿ ನಾಮ।

    Samādhīsu catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānasamādhi savitakko savicāro samādhi nāma. Pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakko vicāramatto samādhi nāma. Catukkanaye pañcakanayepi sesajhānesu samādhi avitakko avicāro samādhi nāma.

    ಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿಪಿ ನಾಮಂ ‘‘ಸಮಾಪತ್ತೀ’’ತಿಪಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಸಬ್ಭಾವತೋ। ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ತದಭಾವತೋ ನ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ನಾಮಂ। ಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿಆದಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮೇವ।

    Samāpattīsu paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ ‘‘samādhī’’tipi nāmaṃ ‘‘samāpattī’’tipi. Kasmā? Cittekaggatāsabbhāvato. Nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na ‘‘samādhī’’ti nāmaṃ. Saññāsamāpattiādi heṭṭhā vuttameva.

    ಹಾನಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಅಪ್ಪಗುಣೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಕಾಮಾದಿಅನುಪಕ್ಖನ್ದನಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಹಾನಭಾಗಿಯತಾ। ‘‘ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಬ್ಯಾಪಾದಾ ಸಂಕಿಲೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕುಕ್ಕುಟಂ ವುಚ್ಚತಿ ಅಜಞ್ಞಾಜಿಗುಚ್ಛನಮುಖೇನ ತಪ್ಪರಮತಾ। ಕುಕ್ಕುಟಝಾಯೀತಿ ಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಝಾನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ದ್ವೇ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯೋ ಪಠಮಂ ದುತಿಯಂ ವಾ ಝಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ‘‘ಅಲಮೇತ್ತಾವತಾ’’ತಿ ಸಙ್ಕೋಚಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಉತ್ತರಿ ನ ವಾಯಮತಿ, ತಸ್ಸ ತಾನಿ ಝಾನಾನಿ ಚತ್ತಾರಿಪಿ ‘‘ಕುಕ್ಕುಟಝಾನಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಚ ಕುಕ್ಕುಟಝಾಯೀ। ತೇಸು ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಆಸನ್ನಬಲವಪಚ್ಚತ್ಥಿಕತ್ತಾ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತಾಭಾವತೋ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನಿ। ಇತರಾನಿ ಪನ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯತಾಭಾವೇಪಿ ಮನ್ದಪಚ್ಚತ್ಥಿಕತ್ತಾ ವೋದಾನಭಾವೇನ ವುತ್ತಾನೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।

    Hānabhāgiyo samādhīti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ paṭhamajjhānādisamādhissa hānabhāgiyatā. ‘‘Paṭhamajjhānassa kāmarāgabyāpādā saṃkileso’’ti vuttattā dutiyajjhānādivasena yojetabbaṃ. Kukkuṭaṃ vuccati ajaññājigucchanamukhena tapparamatā. Kukkuṭajhāyīti puggalādhiṭṭhānena jhānāni vuttāni, dve paṭhamadutiyajjhānānīti vuttaṃ hoti. Yo paṭhamaṃ dutiyaṃ vā jhānaṃ nibbattetvā ‘‘alamettāvatā’’ti saṅkocaṃ āpajjati, uttari na vāyamati, tassa tāni jhānāni cattāripi ‘‘kukkuṭajhānānī’’ti vuccanti, taṃsamaṅgino ca kukkuṭajhāyī. Tesu purimāni dve āsannabalavapaccatthikattā visesabhāgiyatābhāvato ca saṃkilesabhāvena vuttāni. Itarāni pana visesabhāgiyatābhāvepi mandapaccatthikattā vodānabhāvena vuttānīti daṭṭhabbaṃ.

    ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಪಗುಣೇಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಹಿ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾನಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಪಕ್ಖನ್ದನಂ, ಪಗುಣವೋದಾನಂ ಭವಙ್ಗವುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ‘‘ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಹೇಟ್ಠಿಮಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಞ್ಹಿ ಪಗುಣಜ್ಝಾನಂ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಉಪರಿಮಸ್ಸ ಪದಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ವೋದಾನಮ್ಪಿ ‘‘ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭವಙ್ಗವಸೇನ ಸಬ್ಬಝಾನೇಹಿ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತೀತಿ ಭವಙ್ಗಞ್ಚ ವೋದಾನಂ ವುಟ್ಠಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವುಟ್ಠಾನವಸಿಭಾವೇನ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಂ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮಾಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಕೋಸಲ್ಲಂ ಇಧ ‘‘ವುಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Visesabhāgiyo samādhīti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādipakkhandanaṃ, paguṇavodānaṃ bhavaṅgavuṭṭhānañca ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti. Tasmā vodānampi ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgavasena sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hotīti bhavaṅgañca vodānaṃ vuṭṭhānaṃ. Yasmā pana vuṭṭhānavasibhāvena yathāparicchinnakālaṃ samāpattito vuṭṭhānaṃ hoti, tasmā samāpattivuṭṭhānakosallaṃ idha ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.

    ೬೩. ತಸ್ಸೇವ ಸಮಾಧಿಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಬಲನಿದ್ದೇಸೇ ಝಾನಾದಿಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವುತ್ತಸಮಾಧಿಸ್ಸ। ಪರಿವಾರಾತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಾ। ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀತಿ ಸದ್ಧಾಸತಿಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಬಲಾನೀತಿ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಾನಿಯೇವ। ವೀರಿಯಸ್ಸ ವಿಸುಂ ಗಹಣಂ ಬಲಾನಂ ಬಹೂಪಕಾರದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ವೀರಿಯುಪತ್ಥಮ್ಭೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅಕಮ್ಪನೀಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ವೀರಿಯವಸೇನ ಬಲಾನಿ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ। ತೇಸನ್ತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ। ಮುದುಮಜ್ಝಾಧಿಮತ್ತತಾತಿ ಅವಿಸದಂ ಮುದು। ನಾತಿವಿಸದಂ ಮಜ್ಝಂ। ಅತಿವಿಸದಂ ಅಧಿಮತ್ತಂ ಬಲವಂ ‘‘ತಿಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    63.Tassevasamādhissāti tassa anantarabalaniddese jhānādipariyāyehi vuttasamādhissa. Parivārāti parikkhārā. Indriyānīti saddhāsatipaññindriyāni. Balānīti hirottappehi saddhiṃ tāniyeva. Vīriyassa visuṃ gahaṇaṃ balānaṃ bahūpakāradassanatthaṃ. Vīriyupatthambhena hi saddhādayo paṭipakkhena akampanīyā honti. Tenevāha – ‘‘vīriyavasena balāni bhavantī’’ti. Tesanti indriyānaṃ. Mudumajjhādhimattatāti avisadaṃ mudu. Nātivisadaṃ majjhaṃ. Ativisadaṃ adhimattaṃ balavaṃ ‘‘tikkha’’nti vuccati.

    ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನುರೂಪಂ ಭಗವತೋ ದೇಸನಾಪವತ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಂಖಿತ್ತವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಸಂಖಿತ್ತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ। ಅಥ ವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನಾತಿ ಉದ್ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇನ। ಸಂಖಿತ್ತವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇನ ನಿದ್ದೇಸೇನ ಚ। ವಿತ್ಥಾರೇನಾತಿ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸಪಟಿನಿದ್ದೇಸೇಹಿ। ಮುದುಕನ್ತಿ ಲಹುಕಂ ಅಪಾಯಭಯವಟ್ಟಭಯಾದೀಹಿ ಸನ್ತಜ್ಜನವಸೇನ ಭಾರಿಯಂ ಅಕತ್ವಾ। ಮುದುತಿಕ್ಖನ್ತಿ ನಾತಿತಿಕ್ಖಂ। ಸಂವೇಗವತ್ಥೂಹಿ ಸಂವೇಗಜನನಾದಿವಸೇನ ಭಾರಿಯಂ ಕತ್ವಾ। ಸಮಥಂ ಉಪದಿಸತೀತಿ ಸಮಥಂ ಅಧಿಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪದಿಸತಿ, ನ ತಥಾ ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ಕೇವಲೇನ ಸಮಥೇನ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಮಧುರಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ। ವಿಪಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಾತಿಸಯಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಪದಿಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇತ್ಥ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಾದಯೋ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞುಆದಯೋವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಉಪದಿಸತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾಯಾತಿ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಂ।

    Veneyyānaṃ indriyānurūpaṃ bhagavato desanāpavattīti dassetuṃ ‘‘tattha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṃkhittavitthārenāti saṃkhittassa vitthārena. Atha vā saṃkhittenāti uddiṭṭhamattena. Saṃkhittavitthārenāti uddesena niddesena ca. Vitthārenāti uddesaniddesapaṭiniddesehi. Mudukanti lahukaṃ apāyabhayavaṭṭabhayādīhi santajjanavasena bhāriyaṃ akatvā. Mudutikkhanti nātitikkhaṃ. Saṃvegavatthūhi saṃvegajananādivasena bhāriyaṃ katvā. Samathaṃ upadisatīti samathaṃ adhikaṃ katvā upadisati, na tathā vipassananti adhippāyo. Na hi kevalena samathena saccappaṭivedho sambhavati. Samathavipassananti samadhuraṃ samathavipassanaṃ. Vipassananti sātisayaṃ vipassanaṃ upadisati. Yasmā cettha tikkhindriyādayo ugghaṭitaññuādayova, tasmā ‘‘tikkhindriyassa nissaraṇaṃ upadisatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha adhipaññāsikkhāyāti adhipaññāsikkhaṃ.

    ಯಂ ಏತ್ಥ ಞಾಣನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಮುದುಮಜ್ಝಾಧಿಮತ್ತತಾಯ ಯಂ ಞಾಣಂ, ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಞಾಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತನಾಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಯಂ ಇಮಂ ಭೂಮಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅಯಂ ಇಮಂ ಭೂಮಿಂ ಭಾವನಞ್ಚ ಗತೋತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏವಮಿಮಂ ಸಂಕಿಲೇಸವಾಸನಂ ವೋದಾನಂ ಭವಙ್ಗಞ್ಚ ಗತೋ ಗಚ್ಛತಿ ಗಮಿಸ್ಸತಿ ಚ, ಕಾಲವಚನಿಚ್ಛಾಯ ಅಭಾವತೋ, ಯಥಾ ದುದ್ಧನ್ತಿ। ಇಮಾಯ ವೇಲಾಯ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಇಮಾಯ ಮುದುಮಜ್ಝತಿಕ್ಖಭೇದಾಯ ಅನುಸಾಸನಿಯಾ। ಏವಂಧಾತುಕೋತಿ ಹೀನಾದಿವಸೇನ ಏವಂಅಜ್ಝಾಸಯೋ ಏವಂಅಧಿಮುತ್ತಿಕೋ। ಅಯಞ್ಚಸ್ಸ ಆಸಯೋತಿ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಯಂ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಪ್ಪಕಾರೋ, ಯಥಾಭೂತಞಾಣಾನುಲೋಮಖನ್ತಿಪ್ಪಕಾರೋ ವಾ ಆಸಯೋ। ಇದಞ್ಹಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಆಸಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಸತ್ತಾ ವಸನ್ತೀತಿ ಆಸಯೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಮಂ ಪನ ಭಗವಾ ಸತ್ತಾನಂ ಆಸಯಂ ಜಾನನ್ತೋ ತೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಞ್ಞಾಣಾನಞ್ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಪಿ ಜಾನಾತಿ ಏವ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಕಾಮಂ ಸೇವನ್ತಞ್ಞೇವ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಮಗರುಕೋ ಕಾಮಾಸಯೋ ಕಾಮಾಧಿಮುತ್ತೋ’ತಿ। ಕಾಮಂ ಸೇವನ್ತಞ್ಞೇವ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಗರುಕೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಸಯೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಧಿಮುತ್ತೋ’ತಿ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಂ ಸೇವನ್ತಞ್ಞೇವ ಜಾನಾತಿ… ಬ್ಯಾಪಾದಂ… ಅಬ್ಯಾಪಾದಂ… ಥಿನಮಿದ್ಧಂ… ಆಲೋಕಸಞ್ಞಂ ಸೇವನ್ತಞ್ಞೇವ ಜಾನಾತಿ ‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಗರುಕೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಸಯೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಧಿಮುತ್ತೋ’’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೩)।

    Yaṃ ettha ñāṇanti ettha indriyānaṃ mudumajjhādhimattatāya yaṃ ñāṇaṃ, idaṃ vuccati parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇanti sambandhitabbaṃ. Tassa ñāṇassa pavattanākāraṃ dassetuṃ ‘‘ayaṃ imaṃ bhūmi’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ayaṃ imaṃ bhūmiṃ bhāvanañca gatoti ayaṃ puggalo evamimaṃ saṃkilesavāsanaṃ vodānaṃ bhavaṅgañca gato gacchati gamissati ca, kālavacanicchāya abhāvato, yathā duddhanti. Imāya velāya imasmiṃ samaye imāya mudumajjhatikkhabhedāya anusāsaniyā. Evaṃdhātukoti hīnādivasena evaṃajjhāsayo evaṃadhimuttiko. Ayañcassa āsayoti imassa puggalassa ayaṃ sassatucchedappakāro, yathābhūtañāṇānulomakhantippakāro vā āsayo. Idañhi catubbidhaṃ āsayanti ettha sattā vasantīti āsayoti vuccati. Imaṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto tesaṃ diṭṭhigatānaṃ vipassanāñāṇakammassakataññāṇānañca appavattikkhaṇepi jānāti eva. Vuttampi cetaṃ – ‘‘kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti… byāpādaṃ… abyāpādaṃ… thinamiddhaṃ… ālokasaññaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’’’ti (paṭi. ma. 1.113).

    ಅಯಂ ಅನುಸಯೋತಿ ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾದಿಕೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋಯೇವ ಅನುಸಯಿತಕಿಲೇಸೋ। ಅಪ್ಪಹೀನೋಯೇವ ಹಿ ಥಾಮಗತೋ ಕಿಲೇಸೋ ಅನುಸಯೋ। ಪರಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಪಧಾನಸತ್ತಾನಂ। ಪರಪುಗ್ಗಲಾನನ್ತಿ ತತೋ ಪರೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ, ಹೀನಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕತ್ಥಮೇವ ವಾ ಏತಂ ಪದದ್ವಯಂ ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ವುತ್ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಞಾಣನ್ತಿ ಪರಭಾವೋ ಚ ಅಪರಭಾವೋ ಚ ಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ ಅ-ಕಾರಸ್ಸ ಓಕಾರಂ ಕತ್ವಾ, ತಸ್ಸ ವೇಮತ್ತತಾ ಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾ। ಸದ್ಧಾದೀನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಯ ಞಾಣಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಞಾಣನ್ತಿ ಪದವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Ayaṃ anusayoti ayaṃ imassa puggalassa kāmarāgādiko appahīnoyeva anusayitakileso. Appahīnoyeva hi thāmagato kileso anusayo. Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ sattānaṃ, hīnasattānanti attho. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ veneyyavasena dvidhā vuttaṃ. Indriyaparopariyattavemattatāñāṇanti parabhāvo ca aparabhāvo ca paropariyattaṃ a-kārassa okāraṃ katvā, tassa vemattatā paropariyattavemattatā. Saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattavemattatāya ñāṇaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇanti padavibhāgo veditabbo.

    ತತ್ಥ ಯನ್ತಿ ಯಂ ಅನೇಕವಿಹಿತಸ್ಸ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ಅನುಸ್ಸರಣವಸೇನ ಭಗವತೋ ಞಾಣಂ, ಇದಂ ಅಟ್ಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅನೇಕವಿಹಿತನ್ತಿ ಅನೇಕವಿಧಂ, ಅನೇಕೇಹಿ ವಾ ಪಕಾರೇಹಿ ಪವತ್ತಿತಂ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸನ್ತಿ ಅನುಸ್ಸರಿತುಂ ಇಚ್ಛಿತಂ ಅತ್ತನೋ ಪರೇಸಞ್ಚ ಸಮನನ್ತರಾತೀತಂ ಭವಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ನಿವುತ್ಥಸನ್ತಾನಂ। ಅನುಸ್ಸರತೀತಿ ‘‘ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿಂ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋ’’ತಿ ಏವಂ ಜಾತಿಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಸರತಿ, ಅನುದೇವ ವಾ ಸರತಿ, ಚಿತ್ತೇ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮಿತಮತ್ತೇ ಏವ ಸರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭಗವತೋ ಹಿ ಪರಿಕಮ್ಮಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಆವಜ್ಜನಮತ್ತೇನೇವ ಸರತಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಆರದ್ಧಪ್ಪಕಾರನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಏಕಮ್ಪಿ ಜಾತಿನ್ತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಮೂಲಂ ಚುತಿಪರಿಯೋಸಾನಂ ಏಕಭವಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಖನ್ಧಸನ್ತಾನಂ। ಏಸ ನಯೋ ದ್ವೇಪಿ ಜಾತಿಯೋತಿಆದೀಸುಪಿ।

    Tattha yanti yaṃ anekavihitassa pubbenivāsassa anussaraṇavasena bhagavato ñāṇaṃ, idaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalanti sambandho. Anekavihitanti anekavidhaṃ, anekehi vā pakārehi pavattitaṃ. Pubbenivāsanti anussarituṃ icchitaṃ attano paresañca samanantarātītaṃ bhavaṃ ādiṃ katvā tattha tattha nivutthasantānaṃ. Anussaratīti ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti evaṃ jātipaṭipāṭiyā anugantvā sarati, anudeva vā sarati, citte abhininnāmitamatte eva saratīti attho. Bhagavato hi parikammakiccaṃ natthi, āvajjanamatteneva sarati. Seyyathidanti āraddhappakāranidassanatthe nipāto. Ekampi jātinti ekampi paṭisandhimūlaṃ cutipariyosānaṃ ekabhavapariyāpannaṃ khandhasantānaṃ. Esa nayo dvepi jātiyotiādīsupi.

    ಅನೇಕೇಪಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇತಿಆದೀಸು ಪನ ಪರಿಹಾಯಮಾನೋ ಕಪ್ಪೋ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೋ, ವಡ್ಢಮಾನೋ ವಿವಟ್ಟಕಪ್ಪೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಸಂವಟ್ಟೇನ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ಗಹಿತೋ ತಂಮೂಲತ್ತಾ, ವಿವಟ್ಟೇನ ಚ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಯಾನಿ ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ಸಂವಟ್ಟೋ ಸಂವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ ವಿವಟ್ಟೋ ವಿವಟ್ಟಟ್ಠಾಯೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೫೬) ವುತ್ತಾನಿ , ತಾನಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿಆದಿ ಸರಣಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಅಮುತ್ರಾಸಿನ್ತಿ ಅಮುಮ್ಹಿ ಸಂವಟ್ಟಕಪ್ಪೇ, ಅಮುಮ್ಹಿ ಭವೇ ವಾ ಯೋನಿಯಂ ವಾ ಗತಿಯಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯಂ ವಾ ಸತ್ತಾವಾಸೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ। ಏವಂನಾಮೋತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಾ ಫುಸ್ಸೋ ವಾ। ಏವಂಗೋತ್ತೋತಿ ಭಗ್ಗವೋ ವಾ ಗೋತಮೋ ವಾ। ಏವಂವಣ್ಣೋತಿ ಓದಾತೋ ವಾ ಸಾಮೋ ವಾ। ಏವಮಾಹಾರೋತಿ ಸಾಲಿಮಂಸೋದನಾಹಾರೋ ವಾ ಪವತ್ತಫಲಭೋಜನೋ ವಾ। ಏವಂಸುಖದುಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಾಮಿಸನಿರಾಮಿಸಪ್ಪಭೇದಾನಂ ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಪಟಿಸಂವೇದೀ। ಏವಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋತಿ ಏವಂ ವಸ್ಸಸತಪರಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಪರಮಾಯುಪರಿಯನ್ತೋ ವಾ। ಸೋ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮುತ್ರ ಉದಪಾದಿನ್ತಿ ಸೋ ತತೋ ಭವತೋ, ಸತ್ತನಿಕಾಯತೋ ವಾ ಚುತೋ ಪುನ ಅಮುಕಸ್ಮಿಂ ನಾಮ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ಉದಪಾದಿಂ। ಅಥ ವಾ ತತ್ರಾಪಿ ಭವೇ ವಾ ಸತ್ತನಿಕಾಯೇ ವಾ ಅಹೋಸಿಂ। ಏವಂನಾಮೋತಿಆದಿ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ।

    Anekepi saṃvaṭṭakappetiādīsu pana parihāyamāno kappo saṃvaṭṭakappo, vaḍḍhamāno vivaṭṭakappoti veditabbo. Tattha saṃvaṭṭena saṃvaṭṭaṭṭhāyī gahito taṃmūlattā, vivaṭṭena ca vivaṭṭaṭṭhāyī. Evañhi sati yāni ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni. Katamāni cattāri? Saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī vivaṭṭo vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti (a. ni. 4.156) vuttāni , tāni sabbāni pariggahitāni honti. Amutrāsintiādi saraṇākāradassanaṃ. Tattha amutrāsinti amumhi saṃvaṭṭakappe, amumhi bhave vā yoniyaṃ vā gatiyaṃ vā viññāṇaṭṭhitiyaṃ vā sattāvāse vā sattanikāye vā. Evaṃnāmoti tisso vā phusso vā. Evaṃgottoti bhaggavo vā gotamo vā. Evaṃvaṇṇoti odāto vā sāmo vā. Evamāhāroti sālimaṃsodanāhāro vā pavattaphalabhojano vā. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti anekappakārena kāyikacetasikānaṃ sāmisanirāmisappabhedānaṃ vā sukhadukkhānaṃ paṭisaṃvedī. Evamāyupariyantoti evaṃ vassasataparamāyupariyanto vā caturāsītikappasahassaparamāyupariyanto vā. So tato cuto amutra udapādinti so tato bhavato, sattanikāyato vā cuto puna amukasmiṃ nāma sattanikāye udapādiṃ. Atha vā tatrāpi bhave vā sattanikāye vā ahosiṃ. Evaṃnāmotiādi vuttatthameva.

    ೬೪. ದಿಬ್ಬೇನಾತಿಆದೀಸು ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಂ। ದೇವತಾನಞ್ಹಿ ಸುಚರಿತಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಮ್ಪಿ ಪಿತ್ತಸೇಮ್ಹರುಹಿರಾದೀಹಿ ಅಪಲಿಬುದ್ಧಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ದೂರೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣಸಮತ್ಥಂ ದಿಬ್ಬಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ಹೋತಿ। ಇದಮ್ಪಿ ವೀರಿಯಭಾವನಾಬಲನಿಬ್ಬತ್ತಂ ಞಾಣಚಕ್ಖು ತಾದಿಸಮೇವಾತಿ ದಿಬ್ಬಸದಿಸತ್ತಾ ದಿಬ್ಬಂ, ದಿಬ್ಬವಿಹಾರವಸೇನ ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಾ, ಅತ್ತನಾ ಚ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ, ಆಲೋಕಪರಿಗ್ಗಹೇನ ಮಹಾಜುತಿಕತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ, ತಿರೋಕುಟ್ಟಾದಿಗತರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಮಹಾಗತಿಕತ್ತಾಪಿ ದಿಬ್ಬಂ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸದ್ದಸತ್ಥಾನುಸಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖು। ಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಚಕ್ಖುಮಿವಾತಿಪಿ ಚಕ್ಖು। ಚುತೂಪಪಾತದಸ್ಸನೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಂ। ಯೋ ಹಿ ಚುತಿಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಉಪಪಾತಂ, ಸೋ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯೋ ಉಪಪಾತಮತ್ತಮೇವ ಪಸ್ಸತಿ ನ ಚುತಿಂ, ಸೋ ನವಸತ್ತಪಾತುಭಾವದಿಟ್ಠಿಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯೋ ಪನ ತದುಭಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ಅತಿವತ್ತತಿ। ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತು ಹೋತಿ। ತದುಭಯಞ್ಚ ಭಗವಾ ಪಸ್ಸತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಚುತೂಪಪಾತದಸ್ಸನೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಹೇತುತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿ।

    64.Dibbenātiādīsu dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānañhi sucaritakammanibbattampi pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttattā dūrepi ārammaṇaggahaṇasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idampi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ, dibbavihāravasena vā paṭiladdhattā, attanā ca dibbavihārasannissitattāpi dibbaṃ, ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ, tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu. Cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu. Cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimattameva passati, na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātamattameva passati na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigataṃ ativattati. Tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Tadubhayañca bhagavā passati. Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti.

    ಏಕಾದಸಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹತೋ ವಾ ವಿಸುದ್ಧಂ। ಯಥಾಹ –

    Ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ. Yathāha –

    ‘‘ಸೋ ಖೋ ಅಹಂ ಅನುರುದ್ಧಾ ‘ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹಿಂ। ‘ಅಮನಸಿಕಾರೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ… ಥಿನಮಿದ್ಧಂ… ಛಮ್ಭಿತತ್ತಂ… ಉಪ್ಪಿಲಂ… ದುಟ್ಠುಲ್ಲಂ… ಅಚ್ಚಾರದ್ಧವೀರಿಯಂ… ಅತಿಲೀನವೀರಿಯಂ… ಅಭಿಜಪ್ಪಾ… ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ… ಅತಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತಂ ರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸೋ’ತಿ ಇತಿ ವಿದಿತ್ವಾ ಅತಿನಿಜ್ಝಾಯಿತತ್ತಂ ರೂಪಾನಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹಿ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೪೨) ಏವಮಾದಿ।

    ‘‘So kho ahaṃ anuruddhā ‘vicikicchā cittassa upakkileso’ti iti viditvā vicikicchaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ. ‘Amanasikāro cittassa upakkileso… thinamiddhaṃ… chambhitattaṃ… uppilaṃ… duṭṭhullaṃ… accāraddhavīriyaṃ… atilīnavīriyaṃ… abhijappā… nānattasaññā… atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkileso’ti iti viditvā atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahi’’nti (ma. ni. 3.242) evamādi.

    ತದೇವಂ ಏಕಾದಸಉಪಕ್ಕಿಲೇಸವಿರಹತೋ ವಾ ವಿಸುದ್ಧಂ। ಮನುಸ್ಸೂಪಚಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ರೂಪದಸ್ಸನೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕಂ, ಮಂಸಚಕ್ಖುಂ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕಂ। ತೇನ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಮಾನುಸಕೇನ।

    Tadevaṃ ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, maṃsacakkhuṃ atikkantattā vā atikkantamānusakaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.

    ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಮನುಸ್ಸೋ ಮನುಸ್ಸಂ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಸತ್ತೇ ಪಸ್ಸತಿ ಓಲೋಕೇತಿ। ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ಚುತಿಕ್ಖಣೇ ಉಪಪತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾಪಿ ದಟ್ಠುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ಯೇ ಪನ ಆಸನ್ನಚುತಿಕಾ ಇದಾನಿ ಚವಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ಸಮ್ಪತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇ ‘‘ಚವಮಾನಾ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನಾ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ತೇ ಏವರೂಪೇ ಚವಮಾನೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನೇ। ಹೀನೇತಿ ಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಹೀನಜಾತಿಕುಲಭೋಗಾದಿವಸೇನ ಹೀಳಿತೇ ಪರಿಭೂತೇ। ಪಣೀತೇತಿ ಅಮೋಹನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ತಬ್ಬಿಪರೀತೇ। ಸುವಣ್ಣೇತಿ ಅದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಇಟ್ಠಕನ್ತಮನಾಪವಣ್ಣಯುತ್ತೇ। ದುಬ್ಬಣ್ಣೇತಿ ದೋಸನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ಅನಿಟ್ಠಾಕನ್ತಾಮನಾಪವಣ್ಣಯುತ್ತೇ ಅಭಿರೂಪೇ ವಿರೂಪೇ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಗತೇತಿ ಸುಗತಿಗತೇ, ಅಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ಅಡ್ಢೇ ಮಹದ್ಧನೇ। ದುಗ್ಗತೇತಿ ದುಗ್ಗತಿಗತೇ, ಲೋಭನಿಸ್ಸನ್ದಯುತ್ತತ್ತಾ ವಾ ದಲಿದ್ದೇ ಅಪ್ಪನ್ನಪಾನಭೋಜನೇ। ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗೇತಿ ಯಂ ಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಉಪಚಿತಂ, ತೇನ ತೇನ ಉಪಗತೇ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮೇಹಿ ‘‘ಚವಮಾನೇ’’ತಿಆದೀಹಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಕಿಚ್ಚಂ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ। ಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಞಾಣಅನಾಗತಂಸಞಾಣಾನಿ ಚ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಾದಕಾನೇವ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಸಹೇವ ಇಜ್ಝನ್ತಿ।

    Satte passatīti manusso manussaṃ maṃsacakkhunā viya satte passati oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunāpi daṭṭhuṃ na sakkā. Ye pana āsannacutikā idāni cavissanti, ye ca gahitapaṭisandhikā sampati nibbattā, te ‘‘cavamānā upapajjamānā’’ti adhippetā. Te evarūpe cavamāne upapajjamāne. Hīneti mohanissandayuttattā hīnajātikulabhogādivasena hīḷite paribhūte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantāmanāpavaṇṇayutte abhirūpe virūpe vāti attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapānabhojane. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate. Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ. Iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ. Yathākammūpagañāṇaanāgataṃsañāṇāni ca dibbacakkhupādakāneva dibbacakkhunā saheva ijjhanti.

    ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತೇನಾತಿಆದೀಸು ದುಟ್ಠು ಚರಿತಂ, ದುಟ್ಠಂ ವಾ ಚರಿತಂ ಕಿಲೇಸಪೂತಿಕತ್ತಾ ದುಚ್ಚರಿತಂ। ಕಾಯೇನ ದುಚ್ಚರಿತಂ, ಕಾಯತೋ ವಾ ಪವತ್ತಂ ದುಚ್ಚರಿತಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ। ಏವಂ ವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತಾನಿಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾನಿ। ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತಾ। ಅರಿಯಾನಂ ಉಪವಾದಕಾತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಅರಿಯಾನಂ, ಅನ್ತಮಸೋ ಗಿಹಿಸೋತಾಪನ್ನಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತಿಮವತ್ಥುನಾ ವಾ ಗುಣಪರಿಧಂಸನೇನ ವಾ ಉಪವಾದಕಾ ಅಕ್ಕೋಸಕಾ ಗರಹಕಾ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಾತಿ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಾ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹೇತುಭೂತಸಮಾದಿನ್ನನಾನಾವಿಧಕಮ್ಮಾ। ಯೇ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಮೂಲಕೇಸು ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀಸು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ। ತತ್ಥ ವಚೀಮನೋದುಚ್ಚರಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಅರಿಯೂಪವಾದಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀಸು ಗಹಿತಾಸುಪಿ ತೇಸಂ ಪುನ ವಚನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ ಹಿ ಅರಿಯೂಪವಾದೋ ಆನನ್ತರಿಯಸದಿಸೋ। ಯಥಾಹ –

    Kāyaduccaritenātiādīsu duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattā duccaritaṃ. Kāyena duccaritaṃ, kāyato vā pavattaṃ duccaritaṃ kāyaduccaritaṃ. Evaṃ vacīmanoduccaritānipi daṭṭhabbāni. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Ariyānaṃupavādakāti buddhādīnaṃ ariyānaṃ, antamaso gihisotāpannānampi antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā akkosakā garahakā. Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhihetubhūtasamādinnanānāvidhakammā. Ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Tattha vacīmanoduccaritaggahaṇena ariyūpavādamicchādiṭṭhīsu gahitāsupi tesaṃ puna vacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadiso. Yathāha –

    ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ , ಸಾರಿಪುತ್ತ, ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲಸಮ್ಪನ್ನೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ಅಞ್ಞಂ ಆರಾಧೇಯ್ಯ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ, ಸಾರಿಪುತ್ತ, ವದಾಮಿ ತಂ ವಾಚಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಹಾಯ ತಂ ದಿಟ್ಠಿಂ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಯಥಾಭತಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ ಏವಂ ನಿರಯೇ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೪೯)।

    ‘‘Seyyathāpi , sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149).

    ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿತೋ ಚ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತರಂ ನಾಮ ಅಞ್ಞಂ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾಹ –

    Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha –

    ‘‘ನಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಞ್ಞಂ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ ಏವಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜತರಂ, ಯಥಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪರಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವಜ್ಜಾನೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೩೧೦)।

    ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi evaṃ mahāsāvajjataraṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).

    ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಚ್ಚಾಗಾ। ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ತದನನ್ತರಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಗ್ಗಹಣೇ। ಅಥ ವಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಚ್ಛೇದಾ। ಪರಂ ಮರಣಾತಿ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ। ಅಪಾಯನ್ತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ನಿರಯವೇವಚನಂ। ನಿರಯೋ ಹಿ ಸಗ್ಗಮೋಕ್ಖಹೇತುಭೂತಾ ಪುಞ್ಞಸಮ್ಮತಾ ಅಯಾ ಅಪೇತತ್ತಾ, ಸುಖಾನಂ ವಾ ಆಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ಅಪಾಯೋ। ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ದುಗ್ಗತಿ, ದೋಸಬಹುಲತಾಯ ವಾ ದುಟ್ಠೇನ ಕಮ್ಮುನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಗತಿ ದುಗ್ಗತಿ। ವಿವಸಾ ನಿಪತನ್ತಿ ತತ್ಥ ದುಕ್ಕಟಕಾರಿನೋತಿ ವಿನಿಪಾತೋ। ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಿತೋ ಅಯೋತಿ ನಿರಯೋ।

    Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassa upacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ. Apāyantiādi sabbaṃ nirayavevacanaṃ. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gati duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.

    ಅಥ ವಾ ಅಪಾಯಗ್ಗಹಣೇನ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ದೀಪೇತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿ ಹಿ ಅಪಾಯೋ, ಸುಗತಿತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ। ನ ದುಗ್ಗತಿ, ಮಹೇಸಕ್ಖಾನಂ ನಾಗರಾಜಾದೀನಂ ಸಮ್ಭವತೋ। ದುಗ್ಗತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ ದೀಪೇತಿ, ಸೋ ಹಿ ಅಪಾಯೋ ಚೇವ ದುಗ್ಗತಿ ಚ ಸುಗತಿತೋ ಅಪೇತತ್ತಾ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಗತಿಭೂತತ್ತಾ। ನ ತು ವಿನಿಪಾತೋ ಅಸುರಸದಿಸಂ ಅವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ। ಪೇತಮಹಿದ್ಧಿಕಾನಞ್ಹಿ ವಿಮಾನಾನಿಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ವಿನಿಪಾತಗ್ಗಹಣೇನ ಅಸುರಕಾಯಂ ದೀಪೇತಿ, ಸೋ ಹಿ ಯಥಾವುತ್ತೇನತ್ಥೇನ ಅಪಾಯೋ ಚೇವ ದುಗ್ಗತಿ ಚ ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯೇಹಿ ವಿನಿಪಾತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನಿರಯಗ್ಗಹಣೇನ ಅವೀಚಿಆದಿಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ನಿರಯಮೇವ ದೀಪೇತಿ। ಉಪಪನ್ನಾತಿ ಉಪಗತಾ, ತತ್ಥ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಸುಕ್ಕಪಕ್ಖೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti, tiracchānayoni hi apāyo, sugatito apetattā. Na duggati, mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ dīpeti, so hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā, dukkhassa ca gatibhūtattā. Na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Petamahiddhikānañhi vimānānipi nibbattanti. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti, so hi yathāvuttenatthena apāyo ceva duggati ca sukhasamussayehi vinipātattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādianekappakāraṃ nirayameva dīpeti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.

    ಅಯಂ ಪನ ವಿಸೇಸೋ – ಏತ್ಥ ಸುಗತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಮನುಸ್ಸಗತಿಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಗ್ಗಗ್ಗಹಣೇನ ದೇವಗತಿಂ ಏವ। ತತ್ಥ ಸುನ್ದರಾ ಗತೀತಿ ಸುಗತಿ। ರೂಪಾದೀಹಿ ವಿಸಯೇಹಿ ಸುಟ್ಠು ಅಗ್ಗೋತಿ ಸಗ್ಗೋ। ಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋತಿ ಅಯಂ ವಚನತ್ಥೋ। ಅಮುಕಾಯ ಕಪ್ಪಕೋಟಿಯಂ ಉಪಚಿತಂ ತೇನಾಯಂ ಏತರಹಿ, ಅನಾಗತೇ ವಾ ಸಗ್ಗೂಪಗೋ ಅಪಾಯೂಪಗೋ ಚಾತಿ ಅಟ್ಠಮನವಮಬಲಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ। ತಥಾ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇವಾತಿಆದೀಸುಪಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಇಮಾನಿ ಭಗವತೋ ದ್ವೇ ಞಾಣಾನೀ’’ತಿ।

    Ayaṃ pana viseso – ettha sugatiggahaṇena manussagatimpi saṅgaṇhāti. Saggaggahaṇena devagatiṃ eva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Amukāya kappakoṭiyaṃ upacitaṃ tenāyaṃ etarahi, anāgate vā saggūpago apāyūpago cāti aṭṭhamanavamabalañāṇakiccaṃ ekajjhaṃ katvā dassitaṃ. Tathā kappasatasahassevātiādīsupi. Tenevāha – ‘‘imāni bhagavato dve ñāṇānī’’ti.

    ನಿಹತೋ ಮಾರೋ ಬೋಧಿಮೂಲೇತಿ ನಿಹತೋ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ ಕಿಲೇಸಮಾರೋ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ। ಇದಂ ಭಗವತೋ ದಸಮಂ ಬಲನ್ತಿ ಇದಂ ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಹನನಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನಂ ಭಗವತೋ ದಸಮಂ ಬಲಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಸವಪರಿಕ್ಖಯಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಯದಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸವಾಸನಾ ಸಬ್ಬೇ ಆಸವಾ ಖೇಪಿತಾ, ತದಾ ಭಗವತಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಗತಂ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಪತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

    Nihato māro bodhimūleti nihato samucchinno kilesamāro bodhirukkhamūle. Idaṃ bhagavato dasamaṃ balanti idaṃ kilesamārassa hananaṃ samucchindanaṃ bhagavato dasamaṃ balaṃ. Tenevāha – ‘‘sabbāsavaparikkhayaṃ ñāṇa’’nti. Yasmā pana yadā arahattamaggena savāsanā sabbe āsavā khepitā, tadā bhagavatā sabbaññutaññāṇaṃ adhigataṃ nāma, tasmā ‘‘yaṃ sabbaññutā pattā’’tiādi vuttaṃ.

    ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಆಚರಿಯಾನಂ ಸಮಾನತ್ಥಕಥಾ। ಪರವಾದೀ ಪನಾಹ – ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಏಕ್ಕಂ ನತ್ಥಿ, ಯಸ್ಮಾ ‘ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾ ಪತ್ತಾ ವಿದಿತಾ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾ’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸೇವಾಯಂ ಪಭೇದೋ’’ತಿ, ತಂ ನ ತಥಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಞ್ಞಮೇವ ಹಿ ದಸಬಲಞಾಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ। ದಸಬಲಞಾಣಞ್ಹಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ತಮ್ಪಿ ತತೋ ಅವಸೇಸಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ। ದಸಬಲಞಾಣೇಸು ಹಿ ಪಠಮಂ ಕಾರಣಾಕಾರಣಮೇವ ಜಾನಾತಿ। ದುತಿಯಂ ಕಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ, ತತಿಯಂ ಧಾತುನಾನತ್ತಕಾರಣಮೇವ, ಚತುತ್ಥಂ ಅಜ್ಝಾಸಯಾಧಿಮುತ್ತಿಮೇವ, ಪಞ್ಚಮಂ ಕಮ್ಮವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವ, ಛಟ್ಠಂ ಝಾನಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತೇಸಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾದಿಮೇವ, ಸತ್ತಮಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ತಿಕ್ಖಮುದುಭಾವಮೇವ, ಅಟ್ಠಮಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವುತ್ಥಕ್ಖನ್ಧಸನ್ತತಿಮೇವ, ನವಮಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚುತೂಪಪಾತಮೇವ, ದಸಮಂ ಸಚ್ಚಪರಿಚ್ಛೇದಮೇವ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಏತೇಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಞ್ಚ ತತೋ ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ಸಬ್ಬಂ ನ ಕರೋತಿ । ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಇದ್ಧಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಕುಬ್ಬಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಮಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಕಿಲೇಸೇ ಖೇಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ।

    Ayaṃ tāvettha ācariyānaṃ samānatthakathā. Paravādī panāha – ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiekkaṃ natthi, yasmā ‘sabbaññutā pattā viditā sabbadhammā’ti vuttaṃ, tasmā sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇañhi sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi tato avasesampi jānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti. Dutiyaṃ kammaparicchedameva, tatiyaṃ dhātunānattakāraṇameva, catutthaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, pañcamaṃ kammavipākantarameva, chaṭṭhaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, sattamaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutūpapātameva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti. Etesaṃ pana kiccaṃ sabbaṃ na karoti . Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.

    ಅಪಿಚ ಪರವಾದೀ ಏವಂ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ‘‘ದಸಬಲಞಾಣಂ ನಾಮೇತಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಂ ಕಾಮಾವಚರಂ ರೂಪಾವಚರಂ ಅರೂಪಾವಚರಂ ಲೋಕಿಯಂ ಲೋಕುತ್ತರ’’ನ್ತಿ। ಜಾನನ್ತೋ ‘‘ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಾನೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ, ತತೋ ಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾನೀತಿ, ಆಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ಸಿಯಾ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಂ, ಸಿಯಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರನ್ತಿ। ತಥಾ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸತ್ತ ಕಾಮಾವಚರಾನಿ, ತತೋ ದ್ವೇ ರೂಪಾವಚರಾನಿ, ಅವಸಾನೇ ಏಕಂ ಲೋಕುತ್ತರನ್ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರಮೇವ ಕಾಮಾವಚರಮೇವ ಲೋಕಿಯಮೇವಾತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।

    Apica paravādī evaṃ pucchitabbo ‘‘dasabalañāṇaṃ nāmetaṃ savitakkasavicāraṃ avitakkavicāramattaṃ avitakkaavicāraṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’nti. Jānanto ‘‘paṭipāṭiyā satta savitakkasavicārānī’’ti vakkhati, tato parāni dve avitakkaavicārānīti, āsavakkhayañāṇaṃ siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkavicāramattaṃ, siyā avitakkaavicāranti. Tathā paṭipāṭiyā satta kāmāvacarāni, tato dve rūpāvacarāni, avasāne ekaṃ lokuttaranti vakkhati. Sabbaññutaññāṇaṃ pana savitakkasavicārameva kāmāvacarameva lokiyamevāti niṭṭhamettha gantabbaṃ.

    ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vicayahārasampātavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೩. ಯುತ್ತಿಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ • 3. Yuttihārasampātavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ • 2. Vicayahārasampāto

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā

    ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಿಭಾವನಾ • 2. Vicayahārasampātavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact