Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ੨. વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ

    2. Vicayahārasampātavaṇṇanā

    ੫੩. ਏવਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਯਸ੍ਮਾ ਦੇਸਨਾਹਾਰਪਦਤ੍ਥવਿਚਯੋ વਿਚਯਹਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੇਸਨਾਹਾਰੇ વਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਕੁਸਲਾਦਿવਿਭਾਗਪવਿਚਯਮੁਖੇਨ વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾ ਦੁવਿਧਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਤਿ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਕੁਸਲ-ਸਦ੍ਦੋ ਚੇਤ੍ਥ ਬਾਹਿਤਿਕਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫੮ ਆਦਯੋ) વਿਯ ਅਨવਜ੍ਜਤ੍ਥੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾ ਕੁਸਲਪਰਿਯਾਯੇਨ ਉਦ੍ਧਟਾ? ਹੇਟ੍ਠਾ ਦੇਸਨਾਹਾਰੇ વਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਤਣ੍ਹਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ વਸੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। વਿਚਿਤ੍ਤਪਟਿਭਾਨਤਾਯ ਪਨ ਇਧਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾਮੁਖੇਨੇવ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕੁਸਲਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਣ੍ਹਾ ਉਦ੍ਧਟਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਂਸਾਰਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਸਂਸਾਰਗਾਮਿਨੀ, ਸਂਸਾਰਨਾਯਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਚਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਅਪਚਯਗਾਮਿਨੀ। ਕਥਂ ਪਨ ਤਣ੍ਹਾ ਅਪਚਯਗਾਮਿਨੀਤਿ? ਆਹ ‘‘ਪਹਾਨਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ। ਤਦਙ੍ਗਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾ। ਕਥਂ ਪਨ ਏਕਨ੍ਤਸਾવਜ੍ਜਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਕੁਸਲਭਾવੋਤਿ? ਸੇવਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ। ਯਥਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਏવਂ ਮਾਨੋਪਿ ਦੁવਿਧੋ ਕੁਸਲੋਪਿ ਅਕੁਸਲੋਪਿ, ਨ ਤਣ੍ਹਾ ਏવਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਿਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ ਮਾਨੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    53. Evaṃ desanāhārasampātaṃ dassetvā idāni vicayahārasampātaṃ dassento yasmā desanāhārapadatthavicayo vicayahāro, tasmā desanāhāre vipallāsahetubhāvena niddhāritāya taṇhāya kusalādivibhāgapavicayamukhena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘‘tattha taṇhā duvidhā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha kusalāti kusaladhammārammaṇā. Kusala-saddo cettha bāhitikasutte (ma. ni. 2.358 ādayo) viya anavajjatthe daṭṭhabbo. Kasmā panettha taṇhā kusalapariyāyena uddhaṭā? Heṭṭhā desanāhāre vipallāsahetubhāvena taṇhaṃ uddharitvā tassā vasena saṃkilesapakkho dassito. Vicittapaṭibhānatāya pana idhāpi taṇhāmukheneva vodānapakkhaṃ dassetuṃ kusalapariyāyena taṇhā uddhaṭā. Tattha saṃsāraṃ gametīti saṃsāragāminī, saṃsāranāyikāti attho. Apacayaṃ nibbānaṃ gametīti apacayagāminī. Kathaṃ pana taṇhā apacayagāminīti? Āha ‘‘pahānataṇhā’’ti. Tadaṅgādippahānassa hetubhūtā taṇhā. Kathaṃ pana ekantasāvajjāya taṇhāya kusalabhāvoti? Sevitabbabhāvato. Yathā taṇhā, evaṃ mānopi duvidho kusalopi akusalopi, na taṇhā evāti taṇhāya nidassanabhāvena māno vutto.

    ਤਤ੍ਥ ਮਾਨਸ੍ਸ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਮਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਮਾਨਮਹਂ, ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦ, ਦੁવਿਧੇਨ વਦਾਮਿ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਅਸੇવਿਤਬ੍ਬਮ੍ਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿਆਦਿ ‘‘ਕੁਸਲਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾਯ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਨਾਮ –

    Tattha mānassa yathādhippetaṃ kusalādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ mānaṃ nissāyā’’tiādimāha. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘mānamahaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’tiādi. Yaṃ nekkhammassitaṃ domanassantiādi ‘‘kusalā’’ti vuttataṇhāya sarūpadassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha nekkhammassitaṃ domanassaṃ nāma –

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾਨਿ ਛ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਿ? ਰੂਪਾਨਂਤ੍વੇવ ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ વਿਪਰਿਣਾਮવਿਰਾਗਨਿਰੋਧਂ ‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੇવ ਰੂਪਾ ਏਤਰਹਿ ਚ, ਸਬ੍ਬੇਤੇ ਰੂਪਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਸੁ વਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਪਿਹਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤਿ ‘ਕੁਦਾਸ੍ਸੁ ਨਾਮਾਹਂ ਤਦਾਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਦਰਿਯਾ ਏਤਰਹਿ ਆਯਤਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤੀ’ਤਿ। ਇਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇਸੁ વਿਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਪਿਹਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪਯਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਪਿਹਾ, ਪਿਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਯਂ ਏવਰੂਪਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੭) –

    ‘‘Tattha katamāni cha nekkhammassitāni domanassāni? Rūpānaṃtveva aniccataṃ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaṃ ‘pubbe ceva rūpā etarahi ca, sabbete rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’ti evametaṃ yathābhūtaṃ sammappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpeti ‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi āyatanaṃ upasampajja viharantī’ti. Iti anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhāpayato uppajjati pihā, pihāpaccayā domanassaṃ. Yaṃ evarūpaṃ domanassaṃ, idaṃ vuccati nekkhammassitaṃ domanassa’’nti (ma. ni. 3.307) –

    ਏવਂ ਛਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇ ਆਪਾਥਗਤੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰવਿਮੋਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਤਅਰਿਯਫਲਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਿਹਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਤਦਧਿਗਮਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਮ੍ਪਿ ਪਕ੍ਖਂ ਇਮਮ੍ਪਿ ਮਾਸਂ, ਇਮਮ੍ਪਿ ਸਂવਚ੍ਛਰਂ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਸੋਚਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਨੁਸ੍ਸਤਿવਸੇਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸਿਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਨਾਮ। ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਕੁਸਲਾਤਿ ਅਯਂ ‘‘ਪਿਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਕੁਸਲਾ। ਕਥਂ? ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਕੁਸਲਾਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਨ ਸਭਾવੇਨ ਕੁਸਲਾ, ਅਨવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਕੁਸਲਾ। ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਦਾਰਮ੍ਮਣਾ ਪਨ ਤਣ੍ਹਾ ਕੁਸਲਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਕੁਸਲਾਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਨવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਕੁਸਲਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ । ਯਾਯ વਸੇਨ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯੋ ਜਹੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Evaṃ chasu dvāresu iṭṭhārammaṇe āpāthagate anuttaravimokkhasaṅkhātaariyaphaladhammesu pihaṃ upaṭṭhāpetvā tadadhigamāya aniccādivasena vipassanaṃ upaṭṭhāpetvā ussukkāpetuṃ asakkontassa ‘‘imampi pakkhaṃ imampi māsaṃ, imampi saṃvaccharaṃ, vipassanaṃ ussukkāpetvā ariyabhūmiṃ sampāpuṇituṃ nāsakkhi’’nti anusocato uppannaṃ domanassaṃ nekkhammavasena vipassanāvasena anussativasena paṭhamajjhānādivasena paṭipattiyā hetubhāvena uppajjanato nekkhammassitaṃ domanassaṃ nāma. Ayaṃ taṇhā kusalāti ayaṃ ‘‘pihā’’ti vuttā taṇhā kusalā. Kathaṃ? Rāgavirāgā cetovimutti, tadārammaṇā kusalāti. Idaṃ vuttaṃ hoti – rāgavirāgā cetovimutti, na sabhāvena kusalā, anavajjaṭṭhena kusalā. Taṃ uddissa pavattiyā tadārammaṇā pana taṇhā kusalārammaṇatāya kusalāti. Avijjāvirāgā paññāvimutti anavajjaṭṭhena kusalā. Tassāti paññāvimuttiyā . Yāya vasena ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’ti gāthāyaṃ ‘‘sabbā duggatiyo jahe’’ti vuttaṃ.

    ਇਤਿ ਚਿਰਤਰਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਰਿવਾਸਂ ਪਰਿવਸਿਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਾਪਟਿਪਦਾਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਗਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ વਸੇਨ વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਸ੍ਸਾ ਕੋ ਪવਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਮੂਲਿਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਪਾਦਕੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਧਮ੍ਮੇ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਆਗਮਨਪਟਿਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਝਾਨੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਰਮਿਤਾਯਾਤਿ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਾਯ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਭਾવਨਾਯ। ਯੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਾਨਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Iti cirataraṃ vipassanāparivāsaṃ parivasitvā dukkhāpaṭipadādandhābhiññāya adhigatāya paññāvimuttiyā vasena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘‘tassā ko pavicayo’’tiādi āraddhaṃ. Tattha yasmā paññāvimutti ariyamaggamūlikā, tasmā catutthajjhānapādake ariyamaggadhamme uddisitvā tesaṃ āgamanapaṭipadaṃ dassetuṃ ‘‘kattha daṭṭhabbo, catutthe jhāne’’tiādi vuttaṃ. Tattha pāramitāyāti ukkaṃsagatāya catutthajjhānabhāvanāya. Yehi aṭṭhahi aṅgehi samannāgataṃ catutthajjhānacittaṃ vuttaṃ, tāni aṅgāni dassetuṃ ‘‘parisuddha’’ntiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਭਾવੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਏવ ਪਰਿਯੋਦਾਤਂ, ਪਭਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੁਖਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਘਾਤੇਨ વੀਤਰਾਗਾਦਿਅਙ੍ਗਣਤ੍ਤਾ ਅਨਙ੍ਗਣਂ। ਅਨਙ੍ਗਣਤ੍ਤਾ ਏવ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ, ਅਙ੍ਗਣੇਨ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੁਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਮੁਦੁਭੂਤਂ વਸਿਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਸੇ વਤ੍ਤਮਾਨਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘‘ਮੁਦੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮੁਦੁਤ੍ਤਾ ਏવ ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ, ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਮਂ ਕਮ੍ਮਯੋਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੁਦੁਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ ਹੋਤਿ , ਏવਂ ਭਾવਿਤਂ ਮੁਦੁਞ੍ਚ ਹੋਤਿ ਕਮ੍ਮਨਿਯਞ੍ਚ, ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨)। ਏਤੇਸੁ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવਾਦੀਸੁ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਠਿਤਤ੍ਤਾਯੇવ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਂ, ਅਚਲਂ ਨਿਰਿਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੁਦੁਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવੇਨ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਸਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਸਦ੍ਧਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯੇਨ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ, વੀਰਿਯਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜੇਨ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ, ਸਤਿਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਪਮਾਦੇਨ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ, ਸਮਾਧਿਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ, ਓਭਾਸਗਤਂ ਕਿਲੇਸਨ੍ਧਕਾਰੇਨ ਨ ਇਞ੍ਜਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਛਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਂ ਹੋਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਰਣੀਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ।

    Tattha upekkhāsatipārisuddhibhāvena parisuddhaṃ. Parisuddhattā eva pariyodātaṃ, pabhassaranti vuttaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayaghātena vītarāgādiaṅgaṇattā anaṅgaṇaṃ. Anaṅgaṇattā eva vigatūpakkilesaṃ, aṅgaṇena hi cittaṃ upakkilissati, subhāvitattā mudubhūtaṃ vasibhāvappattanti attho. Vase vattamānañhi cittaṃ ‘‘mudū’’ti vuccati. Muduttā eva ca kammaniyaṃ, kammakkhamaṃ kammayogganti attho. Muduñhi cittaṃ kammaniyaṃ hoti , evaṃ bhāvitaṃ muduñca hoti kammaniyañca, yathayidaṃ, bhikkhave, citta’’nti (a. ni. 1.22). Etesu parisuddhabhāvādīsu ṭhitattā ṭhitaṃ. Ṭhitattāyeva āneñjappattaṃ, acalaṃ niriñjananti attho. Mudukammaññabhāvena vā attano vase ṭhitattā ṭhitaṃ. Saddhādīhi pariggahitattā āneñjappattaṃ. Saddhāpariggahitañhi cittaṃ assaddhiyena na iñjati, vīriyapariggahitaṃ kosajjena na iñjati, satipariggahitaṃ pamādena na iñjati, samādhipariggahitaṃ uddhaccena na iñjati, paññāpariggahitaṃ avijjāya na iñjati, obhāsagataṃ kilesandhakārena na iñjati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ āneñjappattaṃ hoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti. Abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya.

    ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨੀવਰਣਦੂਰੀਭਾવੇਨ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਿਯੋਦਾਤਂ। ਝਾਨਪਟਿਲਾਭਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਙ੍ਗਣਂ। ਇਚ੍ਛਾવਚਰਾਨਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਾਯ ਅવਚਰਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਓਤਿਣ੍ਣਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਕੋਪਅਪਚ੍ਚਯਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਗਮੇਨ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਅਨਙ੍ਗਣਸੁਤ੍ਤવਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤਾਨਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੭ ਆਦਯੋ; ੭੦ ਆਦਯੋ) વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮੁਦੁਭੂਤਂ। ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવੂਪਗਮੇਨ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ। ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਪਣੀਤਭਾવੂਪਗਮੇਨ ਠਿਤਂ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਆਨੇਞ੍ਜਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਆਨੇਞ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਂ ਹੋਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਰਣੀਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਪਾਦਕਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਭੂਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠવਿਧਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਦ੍વੇ ਚ વਿਸੇਸੇ’’ਤਿ।

    Aparo nayo – catutthajjhānasamādhinā samāhitaṃ cittaṃ nīvaraṇadūrībhāvena parisuddhaṃ. Vitakkādisamatikkamena pariyodātaṃ. Jhānapaṭilābhapaccanīkānaṃ pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ abhāvena anaṅgaṇaṃ. Icchāvacarānanti icchāya avacarānaṃ icchāvasena otiṇṇānaṃ pavattānaṃ nānappakārānaṃ kopaapaccayānanti attho. Abhijjhādīnaṃ cittupakkilesānaṃ vigamena vigatūpakkilesaṃ. Ubhayampi cetaṃ anaṅgaṇasuttavatthasuttānaṃ (ma. ni. 1.57 ādayo; 70 ādayo) vasena veditabbaṃ. Vasippattiyā mudubhūtaṃ. Iddhipādabhāvūpagamena kammaniyaṃ. Bhāvanāpāripūriyā paṇītabhāvūpagamena ṭhitaṃ āneñjappattaṃ. Yathā āneñjabhāvappattaṃ āneñjappattaṃ hoti, evaṃ ṭhitanti attho. Evampi aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ abhinīhārakkhamaṃ hoti. Abhiññāsacchikaraṇīyānaṃ dhammānaṃ abhiññāsacchikiriyāya pādakaṃ padaṭṭhānabhūtaṃ. Tenevāha – ‘‘so tattha aṭṭhavidhaṃ adhigacchati cha abhiññā dve ca visese’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਿ ਅਧਿਗਤਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੋ ਯੋਗੀ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨੇ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇ। ਅਟ੍ਠવਿਧਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਟ੍ਠવਿਧਂ ਗੁਣਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ। ਕੋ ਪਨ ਸੋ ਅਟ੍ਠવਿਧੋ ਗੁਣੋਤਿ? ਆਹ ‘‘ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਦ੍વੇ ਚ વਿਸੇਸੇ’’ਤਿ। ਮਨੋਮਯਿਦ੍ਧਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਞ੍ਚ। ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਯਤੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ, ਤਤੋ ਪਰਿਯੋਦਾਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਰਿਮਂ ਪੁਰਿਮਂ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਕਾਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਦੁਭਯਨ੍ਤਿ ਯੇਸਂ ਰਾਗਾਦਿਅਙ੍ਗਣਾਨਂ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਿਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾਨਞ੍ਚ ਅਭਾવੇਨ ‘‘ਅਨਙ੍ਗਣਂ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਨਿ ਅਙ੍ਗਣਾਨਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਚਾਤਿ ਤਂ ਉਭਯਂ। ਤਦੁਭਯਂ ਤਣ੍ਹਾਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੁਲੋਮਨਤੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਪਕ੍ਖੋ। ਯਾ ਚ ਇਞ੍ਜਨਾਤਿ ਯਾ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਸਮਾਦਾਨੇਨ ਫਨ੍ਦਨਾ। ਅਟ੍ਠਿਤੀਤਿ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਪਕ੍ਖੋਤਿ ਯਾ ਇਞ੍ਜਨਾ ਅਟ੍ਠਿਤਿ ਚ, ਅਯਂ ਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਹੇਤੁਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਪਕ੍ਖੋ।

    Tattha soti adhigatacatutthajjhāno yogī. Tatthāti tasmiṃ catutthajjhāne adhiṭṭhānabhūte. Aṭṭhavidhaṃ adhigacchatīti aṭṭhavidhaṃ guṇaṃ adhigacchati. Ko pana so aṭṭhavidho guṇoti? Āha ‘‘cha abhiññā dve ca visese’’ti. Manomayiddhi vipassanāñāṇañca. Taṃ cittanti catutthajjhānacittaṃ. ‘‘Yato parisuddhaṃ, tato pariyodāta’’ntiādinā purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa kāraṇavacananti dasseti. Tadubhayanti yesaṃ rāgādiaṅgaṇānaṃ abhijjhādiupakkilesānañca abhāvena ‘‘anaṅgaṇaṃ vigatūpakkilesa’’nti ca vuttaṃ. Tāni aṅgaṇāni upakkilesā cāti taṃ ubhayaṃ. Tadubhayaṃ taṇhāsabhāvattā taṇhāya anulomanato ca taṇhāpakkho. Yā ca iñjanāti yā ca cittassa asamādānena phandanā. Aṭṭhitīti anavaṭṭhānaṃ. Ayaṃ diṭṭhipakkhoti yā iñjanā aṭṭhiti ca, ayaṃ micchābhinivesahetutāya diṭṭhipakkho.

    ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੇਦਨਾਤੋਪਿ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ વਿਭਾવੇਤਿ। ਏવਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਰਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਧਿਗਮਾਯ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਂ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਚ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਤਾ ਚੁਦ੍ਦਸਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਚਿਣ੍ਣવਸਿਭਾવਸ੍ਸੇવ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਚ વਸਿਭਾવੋ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭਿਨੋ, ਨ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਮਤ੍ਤਲਾਭਿਨੋਤਿ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਮਨਸਿਕਾਰવਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੋ ਉਪਰਿਮਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਰਿਮਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ। ਸਨ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੀਤਿ ਅਙ੍ਗਸਨ੍ਤਤਾਯਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸਨ੍ਤਤਾਯਪਿ ‘‘ਸਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਮਨਸਿਕਰੋਤਿ। ਯਤੋ ਯਤੋ ਹਿ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਤਤੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤਿ, ਤਤੋ ਤਤੋ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਂ ਅવੂਪਸਨ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਤਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮਂ…ਪੇ॰… ਸਣ੍ਠਹਤੀ’’ਤਿ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਾ ਚ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਤਿ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾਸੁ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਞ੍ਞਾਸੁ ਅਨਭਿਰਤਿ ਸਣ੍ਠਹਤਿ। ‘‘ਸੋ ਸਬ੍ਬਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕਦੇਸੇਨ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਭਿਨੀਹਾਰੋ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਸਞ੍ਞਾ ਨਾਮੇਤਾ ਯਾવਦੇવ ਅਭਿਞ੍ਞਤ੍ਥਾਭਿਨੀਹਾਰਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਅਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ વਿਯ ਸਨ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੋਕਾਰੋ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਤਿ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਨਾਮੇਤਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ વੋਕਾਰੋ, ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਕੁਲਪ੍ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਏવਂ ਤਤ੍ਥ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਤਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾ ਚਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਤ੍ਥਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਦਸਪਿ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾ વਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਮਾਹ।

    ‘‘Cattāri indriyānī’’tiādinā vedanātopi catutthajjhānaṃ vibhāveti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ catutthajjhānacittaṃ upari abhiññādhigamāya abhinīhārakkhamaṃ hoti. Sā ca abhinīhārakkhamatā cuddasahi ākārehi ciṇṇavasibhāvasseva hoti. So ca vasibhāvo aṭṭhasamāpattilābhino, na rūpāvacarajjhānamattalābhinoti āruppasamāpattiyā manasikāravidhiṃ dassento ‘‘so uparimaṃ samāpattiṃ santato manasikarotī’’tiādimāha. Tattha uparimaṃ samāpattinti ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ. Santato manasikarotīti aṅgasantatāyapi ārammaṇasantatāyapi ‘‘santā’’ti manasikaroti. Yato yato hi āruppasamāpattiṃ santato manasikaroti, tato tato rūpāvacarajjhānaṃ avūpasantaṃ hutvā upaṭṭhāti. Tenevāha – ‘‘tassa uparimaṃ…pe… saṇṭhahatī’’ti. Ukkaṇṭhā ca paṭighasaññāti paṭighasaññāsaṅkhātāsu pañcaviññāṇasaññāsu anabhirati saṇṭhahati. ‘‘So sabbaso’’tiādinā ekadesena āruppasamāpattiṃ dasseti. Abhiññābhinīhāro rūpasaññāti rūpāvacarasaññā nāmetā yāvadeva abhiññatthābhinīhāramattaṃ, na pana arūpāvacarasamāpattiyo viya santāti adhippāyo. Vokāro nānattasaññāti nānattasaññā nāmetā nānārammaṇesu vokāro, tattha cittassa ākulappavattīti attho. Samatikkamatīti evaṃ tattha ādīnavadassī hutvā tā samatikkamati. Paṭighasaññā cassa abbhatthaṃ gacchatīti assa ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ adhigacchantassa yogino dasapi paṭighasaññā vigacchanti. Iminā paṭhamāruppasamāpattimāha.

    ਏવਂ ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਂ ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੇ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯਪਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ। ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਧਿਨਾ ਸਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਨਾ ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ। ਓਭਾਸੋਤਿ ਯੋ ਪੁਰੇ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੋਭਾਸੋ। ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤੀਤਿ ਸੋ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨੋਭਾਸੋ ਅਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਜ੍ਜਨਕਾਲੇ વਿਗਚ੍ਛਤਿ। ਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚਾਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ। ਸੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਸੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਰੂਪਾਰੂਪਸਮਾਧਿ। ਛਲ਼ਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਉਪਕਾਰਕਪਰਿਕ੍ਖਾਰਸਭਾવਭੂਤੇਹਿ ਛਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪਤਿ ਅવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਚਿਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਕਾਰਂ ਸਹ વਿਸਯੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਨਭਿਜ੍ਝਾਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਪਿਯਰੂਪੇ ਸਾਤਰੂਪੇ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੇ ਚ। ਤੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਮਾਹ। ਤਥਾ ‘‘ਅਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦਕੋਸਜ੍ਜਸਾਰਮ੍ਭਸਾਠੇਯ੍ਯવਿਕ੍ਖੇਪਸਮ੍ਮੋਸਾਨਂ ਪਹਾਨਂ। ਪੁਨ ਤਾਨਿ ਛ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਞ੍ਚ ਅਨਭਿਜ੍ਝਾਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ।

    Evaṃ samāhitassāti evaṃ iminā vuttanayena rūpāvacarajjhāne cittekaggatāyapi samatikkamena samāhitassa. Samāhitassāti āruppasamādhinā santavuttinā samāhitassa. Obhāsoti yo pure rūpāvacarajjhānobhāso. Antaradhāyatīti so rūpāvacarajjhānobhāso arūpāvacarajjhānasamāpajjanakāle vigacchati. Dassanañcāti rūpāvacarajjhānacakkhunā dassanañca antaradhāyati. So samādhīti so yathāvutto rūpārūpasamādhi. Chaḷaṅgasamannāgatoti upakārakaparikkhārasabhāvabhūtehi chahi aṅgehi samannāgato. Paccavekkhitabboti pati avekkhitabbo, punappunaṃ cintetabboti attho. Paccavekkhaṇākāraṃ saha visayena dassetuṃ ‘‘anabhijjhāsahagata’’ntiādi vuttaṃ. Tattha sabbaloketi sabbasmiṃ piyarūpe sātarūpe sattaloke saṅkhāraloke ca. Tena kāmacchandassa pahānamāha. Tathā ‘‘abyāpanna’’ntiādinā byāpādakosajjasārambhasāṭheyyavikkhepasammosānaṃ pahānaṃ. Puna tāni cha aṅgāni samathavipassanāvasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘yañca anabhijjhāsahagata’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ sabbaṃ suviññeyyaṃ.

    ੫੪. ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਮੁਖੇਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋ ਸਮਾਧੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਯੋ ਸੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਫਲਭੂਤੋ ਸਮਾਧਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਅਯਂ ਸਮਾਧਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਧਿ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਕ੍ਖਣੇ ਸੁਖਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖੋ। ਪੁਰਿਮੋ ਪੁਰਿਮੋ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਸੁਖਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਆਯਤਿਂ ਸੁਖવਿਪਾਕੋ। ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯੋ। ਕਾਮਾਮਿਸવਟ੍ਟਾਮਿਸਲੋਕਾਮਿਸਾਨਂ ਅਭਾવਾ ਨਿਰਾਮਿਸੋ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸੇਹਿ ਸੇવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਕਾਪੁਰਿਸਸੇવਿਤੋ। ਅਙ੍ਗਸਨ੍ਤਤਾਯ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਦਰਥਸਨ੍ਤਤਾਯ ਚ ਸਨ੍ਤੋ। ਅਤਿਤ੍ਤਿਕਰਟ੍ਠੇਨ ਪਣੀਤੋ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ ਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਕਿਲੇਸਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਭਾવੇਨ વਾ ਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਲਦ੍ਧੋ। ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੀਤਿ ਹਿ ਇਦਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਂ। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਕਿਲੇਸੇਨ વਾ ਅਰਹਤਾ ਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾਪਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਲਦ੍ਧੋ । ਏਕੋਦਿਭਾવੇਨ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ, ਏਕੋਦਿਭਾવਮੇવ વਾ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਏਕੋਦਿਭਾવਾਧਿਗਤੋ। ਅਪ੍ਪਗੁਣਸਾਸવਸਮਾਧਿ વਿਯ ਸਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਕਿਲੇਸੇ વਾਰੇਤ੍વਾ ਅਨਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਨਸਸਙ੍ਖਾਰਨਿਗ੍ਗਯ੍ਹવਾਰਿਤਗਤੋਤਿ।

    54. Ettāvatā ‘‘paññāvimuttī’’ti vuttassa arahattaphalassa samādhimukhena pubbabhāgapaṭipadaṃ dassetvā idāni arahattaphalasamādhiṃ dassetuṃ ‘‘so samādhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha so samādhīti yo so sammāsamādhi. Pubbe vuttassa ariyamaggasamādhissa phalabhūto samādhi pañcavidhena veditabbo idāni vuccamānehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi attano paccavekkhitabbākārasaṅkhātena pañcavidhena veditabbo. ‘‘Ayaṃ samādhi paccuppannasukho’’tiādīsu arahattaphalasamādhi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko. Kilesehi ārakattā ariyo. Kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmiso. Buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevito. Aṅgasantatāya sabbakilesadarathasantatāya ca santo. Atittikaraṭṭhena paṇīto. Kilesapaṭippassaddhiyā laddhattā, kilesapaṭippassaddhibhāvena vā laddhattā paṭippassaddhiladdho. Passaddhaṃ passaddhīti hi idaṃ atthato ekaṃ. Paṭippassaddhikilesena vā arahatā laddhattāpi paṭippassaddhiladdho. Ekodibhāvena adhigatattā, ekodibhāvameva vā adhigatattā ekodibhāvādhigato. Appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagatoti.

    ਯਤੋ ਯਤੋ ਭਾਗਤੋ ਤਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ, ਤਤੋ વਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਤੋવ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ ਸਤੋવ વੁਟ੍ਠਹਤਿ, ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲવਸੇਨ વਾ ਸਤੋ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ ਸਤੋ વੁਟ੍ਠਹਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਦੇਤ੍ਥ ‘‘ਅਯਂ ਸਮਾਧਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖੋ ਚੇવ ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਸੁਖવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਮੇવ ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਮੇਕੋ ਆਕਾਰੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਏવਮੇਤੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਸਮਾਧਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Yato yato bhāgato tañca samādhiṃ samāpajjanto, tato vā vuṭṭhahanto sativepullappatto satova samāpajjati satova vuṭṭhahati, yathāparicchinnakālavasena vā sato samāpajjati sato vuṭṭhahati. Tasmā yadettha ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti evaṃ paccavekkhantassa paccattameva aparappaccayañāṇaṃ uppajjati, ayameko ākāro. Esa nayo sesesupi. Evametesaṃ pañcannaṃ paccavekkhitabbākārānaṃ vasena samādhi pañcavidhena veditabbo.

    ਪੁਨ ‘‘ਯੋ ਚ ਸਮਾਧੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿਸੁਖਸ੍ਸ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੋ ਚ ਸਮਾਧਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖੋ, ਯੋ ਚ ਸਮਾਧਿ ਆਯਤਿਂ ਸੁਖવਿਪਾਕੋ, ਅਯਂ ਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰਿਯਨਿਰਾਮਿਸਾਦਿਭਾવੋ ਪਨ ਪਞ੍ਞਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਯੋ ਚ ਸਮਾਧਿ ਅਰਿਯੋ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿ।

    Puna ‘‘yo ca samādhī’’tiādinā arahattaphale samathavipassanāvibhāgaṃ dasseti. Tattha samādhisukhassa ‘‘sukha’’nti adhippetattā ‘‘yo ca samādhi paccuppannasukho, yo ca samādhi āyatiṃ sukhavipāko, ayaṃ samatho’’ti vuttaṃ. Ariyanirāmisādibhāvo pana paññānubhāvena nipphajjatīti āha – ‘‘yo ca samādhi ariyo…pe… ayaṃ vipassanā’’ti.

    ਏવਂ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਧਿਂ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਂ ਸਮਾਧਿવਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋ ਸਮਾਧੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਯੋ ਸੋ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋ ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ, ਸੋ ਸਮਾਧਿ। ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨਾਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨੇਨ ਪਞ੍ਚਪ੍ਪਕਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪੀਤਿਂ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦ੍વੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਸੁਖਂ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਖਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਪਰੇਸਂ ਚੇਤੋ ਫਰਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਚੇਤੋਪਰਿਯਪਞ੍ਞਾ ਚੇਤੋਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਆਲੋਕਫਰਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਞ੍ਞਾ ਆਲੋਕਫਰਣਤਾ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ‘‘ਦ੍વੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਪੀਤਿਫਰਣਤਾ, ਤੀਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਸੁਖਫਰਣਤਾ, ਪਰਚਿਤ੍ਤੇ ਞਾਣਂ ਚੇਤੋਫਰਣਤਾ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਆਲੋਕਫਰਣਤਾ, ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਾ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਨਿਮਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੦੪)।

    Evaṃ arahattaphalasamādhiṃ vibhāgena dassetvā idāni tassa pubbabhāgapaṭipadaṃ samādhivibhāgena dassetuṃ ‘‘so samādhī’’ti vuttaṃ. Tattha so samādhīti yo so arahattaphalasamādhissa pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi, so samādhi. Pañcavidhenāti vakkhamānena pañcappakārena veditabbo. ‘‘Pītipharaṇatā’’tiādīsu pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānā uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ ceto pharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokapharaṇe uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇānimittaṃ nāma. Vuttampi cetaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā, tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā, paracitte ñāṇaṃ cetopharaṇatā, dibbacakkhu ālokapharaṇatā, tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimitta’’nti (vibha. 804).

    ਇਧ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਚ ਪੀਤਿਫਰਣੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਞ੍ਞਾਸੀਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾ। ਪਞ੍ਞਾ ਪੀਤਿਫਰਣਤਾਤਿਆਦੀਸੁ ਸਮਾਧਿਸਹਗਤਾ ਏવਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿવਸੇਨ ਸਮਥੋ ਉਦ੍ਧਟੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੀਤਿਸੁਖਚੇਤੋਫਰਣਤਾ વਿਸੇਸਤੋ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰવਸੇਨ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ ਤਾ ‘‘ਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਤਰਾਨਿ ਞਾਣવਿਪ੍ਫਾਰવਸੇਨਾਤਿ ਤਾਨਿ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।

    Idha samathavipassanāvibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘yo ca pītipharaṇo’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca paññāsīsena desanā katāti paññāvasena saṃvaṇṇanā katā. Paññā pītipharaṇatātiādīsu samādhisahagatā evāti tattha samādhivasena samatho uddhaṭo. Tasmā pītisukhacetopharaṇatā visesato samādhivipphāravasena ijjhantīti tā ‘‘samatho’’ti vuttā. Itarāni ñāṇavipphāravasenāti tāni ‘‘vipassanā’’ti vuttāni.

    ੫੫. ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਸਮਾਧਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦਸ ਕਸਿਣਾਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਸਿਣਜ੍ਝਾਨਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਕਸਿਣਾਨਿ ਚ ਤਾਨਿ ਯੋਗਿਨੋ ਸੁਖવਿਸੇਸਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ, ਮਨਾਯਤਨਧਮ੍ਮਾਯਤਨਭਾવਤੋ ਚ ਆਯਤਨਾਨਿ ਚਾਤਿ ਕਸਿਣਾਯਤਨਾਨਿ। ਪਥવੀਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਕਤਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਪਥવੀਮਣ੍ਡਲਮ੍ਪਿ, ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਹਪਟਿਭਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਜ੍ਝਾਨਮ੍ਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਸੁ ਝਾਨਂ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਆਕਾਸਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਕਸਿਣੁਗ੍ਘਾਟਿਮਾਕਾਸੇ ਪવਤ੍ਤਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪਜ੍ਝਾਨਂ। વਿਞ੍ਞਾਣਕਸਿਣਨ੍ਤਿ ਪਠਮਾਰੁਪ੍ਪવਿਞ੍ਞਾਣਾਰਮ੍ਮਣਂ ਦੁਤਿਯਾਰੁਪ੍ਪਜ੍ਝਾਨਂ। ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਕੇ ਸੁਦ੍ਧਸਮਥਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਕਸਿਣਾਨਿ ਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਕਸਿਣਦ੍વਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    55. Idāni taṃ samādhiṃ ārammaṇavasena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘dasa kasiṇāyatanānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha kasiṇajjhānasaṅkhātāni kasiṇāni ca tāni yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato, manāyatanadhammāyatanabhāvato ca āyatanāni cāti kasiṇāyatanāni. Pathavīkasiṇanti kataparikammaṃ pathavīmaṇḍalampi, tattha pavattaṃ uggahapaṭibhāganimittampi, tasmiṃ nimitte uppannajjhānampi vuccati. Tesu jhānaṃ idhādhippetaṃ. Ākāsakasiṇanti kasiṇugghāṭimākāse pavattapaṭhamāruppajjhānaṃ. Viññāṇakasiṇanti paṭhamāruppaviññāṇārammaṇaṃ dutiyāruppajjhānaṃ. Pathavīkasiṇādike suddhasamathabhāvanāvasena pavattite sandhāya ‘‘imāni aṭṭha kasiṇāni samatho’’ti vuttaṃ. Sesakasiṇadvayaṃ vipassanādhiṭṭhānabhāvena pavattaṃ ‘‘vipassanā’’ti vuttaṃ.

    ਏવਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ। ਸਬ੍ਬੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿਭਾવੇਨ ਅਭਿਨ੍ਨੋਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾਭੇਦੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦਭਿਨ੍ਨੋ ਨਿਰવਸੇਸੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ। ਯੇਨ ਯੇਨ ਆਕਾਰੇਨਾਤਿ ਅਨਭਿਜ੍ਝਾਦੀਸੁ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖਤਾਦੀਸੁ ਚ ਆਕਾਰੇਸੁ ਯੇਨ ਯੇਨ ਆਕਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨ ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਆਕਾਰੇਸੁ ਯੇ ਯੇ ਸਮਥવਸੇਨ, ਯੇ ਚ ਯੇ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਯੋਜੇਤੁਂ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਤੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ વਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਤਿ ਸਮਥਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮਾ। ਤੀਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਤੀਹਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਗਣਨਂ ਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਤਮੇਹਿ ਤੀਹੀਤਿ? ਆਹ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਅਨਤ੍ਤਤਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਸਹਚਰਣਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ।

    Evanti iminā nayena. Sabbo ariyamaggoti sammādiṭṭhiādibhāvena abhinnopi ariyamaggo satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno niravaseso ariyamaggo. Yena yena ākārenāti anabhijjhādīsu, paccuppannasukhatādīsu ca ākāresu yena yena ākārena vutto. Tena tenāti tesu tesu ākāresu ye ye samathavasena, ye ca ye ca vipassanāvasena yojetuṃ sambhavanti, tena tena ākārena samathavipassanāhi ariyamaggo vicinitvā yojetabbo. Teti samathādhiṭṭhānavipassanādhammā. Tīhi dhammehi saṅgahitāti tīhi anupassanādhammehi saṅgahitā, gaṇanaṃ gatāti attho. Katamehi tīhīti? Āha ‘‘aniccatāya dukkhatāya anattatāyā’’ti. Aniccatāya sahacaraṇato vipassanā ‘‘aniccatā’’ti vuttā. Esa nayo sesesupi.

    ਸੋ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવਯਮਾਨੋ ਤੀਣਿ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਨਿ ਭਾવਯਤੀਤਿ ਸੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਾਯ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਯੋਗੀ ਕਾਲੇਨ ਸਮਥਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਕਾਲੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ વਡ੍ਢਯਮਾਨੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਬ੍ਰੂਹੇਤਿ। ਤਯੋ ਖਨ੍ਧੇ ਭਾવਯਤੀਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਉਪਰੂਪਰਿવਿਸੇਸਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਏਤੇ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧੇ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਯੋ ਖਨ੍ਧੇ ਭਾવਯਨ੍ਤੋ ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    So samathavipassanaṃ bhāvayamāno tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayatīti so ariyamaggādhigamāya yuttappayutto yogī kālena samathaṃ samāpajjanavasena kālena vipassanaṃ sammasanavasena vaḍḍhayamāno animittavimokkhamukhādisaṅkhātā tisso anupassanā brūheti. Tayo khandhe bhāvayatīti tisso anupassanā uparūparivisesaṃ pāpento sīlakkhandho samādhikkhandho paññākkhandhoti ete tayo khandhe vaḍḍheti. Yasmā pana tīhi khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito, tasmā ‘‘tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayatī’’ti vuttaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਯੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਯਤ੍ਥ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਮੁਖਾਨਿ ਯੇਸਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾਨਿ ਤੀਣਿ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰਾਗਚਰਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਨਾਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ। ਸਾ ਹਿ ਨਿਚ੍ਚਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਸਮੁਗ੍ਘਾਟਨੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ, ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮੁਖਭਾવਤੋ ਦ੍વਾਰਭਾવਤੋ ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਯਾਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਮਿਂ। ਸੁਖવੇਦਨੀਯਂ ਫਸ੍ਸਂ ਅਨੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਸੁਖવੇਦਨਾਯ ਹਿਤਂ ਸੁਖવੇਦਨਾਕਾਰਣਤੋ ਫਸ੍ਸਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ। ਸੁਖਂ વੇਦਨਂ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਾਮਾਦਿਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ, ਸવਿਸਯਂ ਰਾਗਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ। ‘‘ਰਾਗਮਲਂ ਪવਾਹੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤੇਹਿ ਪਰਿਯਾਯੇਹਿ ਰਾਗਸ੍ਸੇવ ਪਹਾਨਮਾਹ। ‘‘ਦੋਸਚਰਿਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Idāni yesaṃ puggalānaṃ yattha sikkhantānaṃ visesato niyyānamukhāni yesañca kilesānaṃ paṭipakkhabhūtāni tīṇi vimokkhamukhāni, tehi saddhiṃ tāni dassetuṃ ‘‘rāgacarito’’tiādi vuttaṃ. Tattha animittena vimokkhamukhenāti aniccānupassanāya. Sā hi niccanimittādisamugghāṭanena animitto, rāgādīnaṃ samucchedavimuttiyā vimokkhoti laddhanāmassa ariyamaggassa mukhabhāvato dvārabhāvato ‘‘animittavimokkhamukha’’nti vuccati. Adhicittasikkhāyāti samādhismiṃ. Sukhavedanīyaṃ phassaṃ anupagacchantoti sukhavedanāya hitaṃ sukhavedanākāraṇato phassaṃ taṇhāya anupagacchanto. Sukhaṃ vedanaṃ parijānantoti ‘‘ayaṃ sukhā vedanā vipariṇāmādinā dukkhā’’ti parijānanto, savisayaṃ rāgaṃ samatikkanto. ‘‘Rāgamalaṃ pavāhento’’tiādinā tehi pariyāyehi rāgasseva pahānamāha. ‘‘Dosacarito puggalo’’tiādīsupi vuttanayānusārena attho veditabbo.

    ਪਞ੍ਞਾਧਿਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤਿਸਮੂਹਕਿਚ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣਾਦਿਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤੀਤਿ વਿਸੇਸਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਪਞ੍ਞਾਪਧਾਨਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਰਸਪਭਙ੍ਗੁਤਾਯ ਇਤ੍ਤਰਖਣਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਭਿਜ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸੇવ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤੀਤਿ વਿਸੇਸਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਸੀਲੇਸੁ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰਿਨੋ ਖਨ੍ਤਿਬਹੁਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਤਿਞ੍ਚ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ વਿਹਰਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਤਾ વਿਭੂਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸੀਲਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਇਤਿ ਤੀਹਿ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਹਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸੋ ਤੀਣਿ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਨਿ ਭਾવਯਨ੍ਤੋ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧੇ ਭਾવਯਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਤੀਹਿ ਚ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧੇ ਭਾવਯਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਯਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਹਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Paññādhikassa santatisamūhakiccārammaṇādighanavinibbhogena saṅkhāresu attasuññatā pākaṭā hotīti visesato anattānupassanā paññāpadhānāti āha – ‘‘suññatavimokkhamukhaṃ paññākkhandho’’ti. Tathā saṅkhārānaṃ sarasapabhaṅgutāya ittarakhaṇattā uppannānaṃ tattha tattheva bhijjanaṃ sammā samāhitasseva pākaṭaṃ hotīti visesato aniccānupassanā samādhippadhānāti āha – ‘‘animittavimokkhamukhaṃ samādhikkhandho’’ti. Tathā sīlesu paripūrakārino khantibahulassa uppannaṃ dukkhaṃ aratiñca abhibhuyya viharato saṅkhārānaṃ dukkhatā vibhūtā hotīti dukkhānupassanā sīlappadhānāti āha – ‘‘appaṇihitavimokkhamukhaṃ sīlakkhandho’’ti. Iti tīhi vimokkhamukhehi tiṇṇaṃ khandhānaṃ saṅgahitattā vuttaṃ – ‘‘so tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayatī’’ti. Yasmā ca tīhi ca khandhehi ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa saṅgahitattā tayo khandhe bhāvayanto ‘‘ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayatī’’ti vuttaṃ. Tasmā tehi tassa saṅgahaṃ dassento ‘‘yā ca sammāvācā’’tiādimāha.

    ਪੁਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਖਨ੍ਤਿਪਧਾਨਤ੍ਤਾ, ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਬਹੂਪਕਾਰਤ੍ਤਾ ਚ ਸਮਥਪਕ੍ਖਭਜਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਭવਙ੍ਗਾਨੀਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਾਨਿ। ਦ੍વੇ ਪਦਾਨੀਤਿ ਦ੍વੇ ਪਾਦਾ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਹਿ ਪਞ੍ਚਦਸ ਚਰਣਧਮ੍ਮਾ ਸੀਲਸਮਾਧਿਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ। ਭਾવਿਤਕਾਯੋਤਿ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕਸੀਲਸ੍ਸ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਭਾવਿਤਕਾਯੋ। ਆਦਿਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਕਸੀਲਸ੍ਸ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਭਾવਿਤਸੀਲੋ। ਅਥ વਾ ਭਾવਿਤਕਾਯੋਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੇਨ ਭਾવਿਤਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਕਾਯੋ। ਭਾવਿਤਸੀਲੋਤਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਸੀਲવਸੇਨ ਭਾવਿਤਸੀਲੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਕਾਯਭਾવਨਾਯ ਸਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਪ੍ਪਹਾਨਂ ਅਨવਜ੍ਜਞ੍ਚ ਉਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇ ਸੀਲੇ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਸੁ ਚ ਭਾવਿਤਾਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਤਦੁਭਯਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਕਾਯੇ ਭਾવਿਯਮਾਨੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ।

    Puna tiṇṇaṃ khandhānaṃ samathavipassanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sīlakkhandho’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlakkhandhassa khantipadhānattā, samādhissa bahūpakārattā ca samathapakkhabhajanaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhavaṅgānīti upapattibhavassa aṅgāni. Dve padānīti dve pādā. Yebhuyyena hi pañcadasa caraṇadhammā sīlasamādhisaṅgahitāti. Bhāvitakāyoti ābhisamācārikasīlassa pāripūriyā bhāvitakāyo. Ādibrahmacariyakasīlassa pāripūriyā bhāvitasīlo. Atha vā bhāvitakāyoti indriyasaṃvarena bhāvitapañcadvārakāyo. Bhāvitasīloti avasiṭṭhasīlavasena bhāvitasīlo. Sammā kāyabhāvanāya sati accantaṃ kāyaduccaritappahānaṃ anavajjañca uṭṭhānaṃ sampajjati. Tathā anuttare sīle sijjhamāne anavasesato micchāvācāya micchājīvassa ca pahānaṃ sampajjati. Cittapaññāsu ca bhāvitāsu sammāsatisammāsamādhisammādiṭṭhisammāsaṅkappā bhāvanāpāripūriṃ gatā eva honti taṃsabhāvattā tadubhayakāraṇattā cāti imamatthaṃ dasseti ‘‘kāye bhāviyamāne’’tiādinā.

    ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਅਧਿਗਮਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਮੇવ ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਹਿ ਖਿਪ੍ਪਂ ਸਕਿਂ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇਨੇવ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨ ਤਸ੍ਸ ਲੋਕਿਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਯ વਸਿਭਾવਨਾਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਖਿਪ੍ਪਾਧਿਗਮੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਪਜਹਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਮੁਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਜਹਨਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਾਧਿਗਮੋ ਚ। ਲੋਕਿਯੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤਾਨਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਅਧਿਗਮਨਭਾવਤੋ ਮਹਾਧਿਗਮੋ ਚ। ਤੇਸਂਯੇવ વਿਪੁਲਫਲਾਨਂ ਅਧਿਗਮਨਤੋ વਿਪੁਲਾਧਿਗਮੋ ਚ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਅਨવਸੇਸਾਧਿਗਮੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ। ਕੇ ਪਨੇਤੇ ਅਧਿਗਮਾ? ਕੇਚਿ ਸਮਥਾਨੁਭਾવੇਨ, ਕੇਚਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨੁਭਾવੇਨਾਤਿ ਇਮਂ વਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸਮਥੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Pañcavidhaṃ adhigamaṃ gacchatīti ariyamaggādhigamameva avatthāvisesavasena pañcadhā vibhajitvā dasseti. Ariyamaggo hi khippaṃ sakiṃ ekacittakkhaṇeneva catūsu saccesu attanā adhigantabbaṃ adhigacchatīti na tassa lokiyasamāpattiyā viya vasibhāvanākiccaṃ atthīti khippādhigamo ca hoti. Pajahitabbānaṃ accantavimuttivasena pajahanato vimuttādhigamo ca. Lokiyehi mahantānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ adhigamanabhāvato mahādhigamo ca. Tesaṃyeva vipulaphalānaṃ adhigamanato vipulādhigamo ca. Attanā kattabbassa kassaci anavasesato anavasesādhigamo ca hotīti. Ke panete adhigamā? Keci samathānubhāvena, keci vipassanānubhāvenāti imaṃ vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tattha samathenā’’tiādi vuttaṃ.

    ੫੬. ਇਤਿ ਮਹਾਥੇਰੋ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯ વਸੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੋ ਦੇਸਨਾਕੁਸਲਤਾਯ ਅਨੇਕੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਹਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾਯ ਭਾવਨਾવਿਸੇਸਾਨਂ ਭਾવਨਾਨਿਸਂਸਾਨਞ੍ਚ વਿਭਜਨવਸੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ વਿਚਯਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਦਸਨ੍ਨਂ ਤਥਾਗਤਬਲਾਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਦੇਸਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਓવਾਦੇਨ ਸਾવਕੇ ਨ વਿਸਂવਾਦਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿਯਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸવਨਤੋ ‘‘ਸਾવਕਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇ વੇਨੇਯ੍ਯੇ ਨ વਿਪ੍ਪਲਮ੍ਭੇਤਿ ਨ વਞ੍ਚੇਤਿ, વਿਸਂવਾਦਨਹੇਤੂਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਏવ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਤਿવਿਧਨ੍ਤਿ ਤਿਪ੍ਪਕਾਰਂ, ਤੀਹਿ ਆਕਾਰੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਕਰੋਥਾਤਿ ਇਮਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸੀਲਾਦਿਞ੍ਚ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਥ। ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਕਰੋਥਾਤਿ ਅਨੇਨਪਿ વਿਧਿਨਾ ਸਰਣਾਨਿ ਸੋਧੇਨ੍ਤਾ ਸੀਲਾਦੀਨਿ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਥ। ਇਦਂ વੋ ਕੁਰੁਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸੀਲਾਦਿਞ੍ਚ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਨੁਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮ੍ਪਰਾਯਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਚ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਾਨਿ ਸਮ੍ਪਾਦੇਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    56. Iti mahāthero ‘‘tasmā rakkhitacittassā’’ti gāthāya vasena arahattaphalavimuttimukhena vicayahārasampātaṃ niddisanto desanākusalatāya anekehi suttappadesehi tassā pubbabhāgapaṭipadāya bhāvanāvisesānaṃ bhāvanānisaṃsānañca vibhajanavasena nānappakārato vicayahāraṃ dassetvā idāni dasannaṃ tathāgatabalānampi vasena taṃ dassetuṃ ‘‘tattha yo desayatī’’tiādimāha. Ovādena sāvake na visaṃvādayatīti attano anusiṭṭhiyā dhammassa savanato ‘‘sāvakā’’ti laddhanāme veneyye na vippalambheti na vañceti, visaṃvādanahetūnaṃ pāpadhammānaṃ ariyamaggena bodhimūle eva suppahīnattā. Tividhanti tippakāraṃ, tīhi ākārehīti attho. Idaṃ karothāti imaṃ saraṇagamanaṃ sīlādiñca upasampajja viharatha. Iminā upāyena karothāti anenapi vidhinā saraṇāni sodhentā sīlādīni paripūrentā sampādetha. Idaṃ vo kurumānānanti idaṃ saraṇagamanaṃ sīlādiñca tumhākaṃ anutiṭṭhantānaṃ diṭṭhadhammasamparāyanibbānānaṃ vasena hitāya sukhāya ca bhavissati, tāni sampādethāti attho.

    ਏવਂ ਓવਦਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਓવਾਦੇਨ ਸਾવਕੇ ਨ વਿਸਂવਾਦਯਤੀ’’ਤਿ, ਤਂ ਤਥਾਗਤਬਲੇਹਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋ ਤਥਾ ਓવਦਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਥਾਤਿ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ‘‘ਇਦਂ ਕਰੋਥ, ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਓવਦਿਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਸਾਸਿਤੋ। ਅਨੁਸਿਟ੍ਠੋਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤੋ। ਤਂ ਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਸਾ ਭੂਮਿਯਾ ਅਧਿਗਮਤ੍ਥਾਯ ਓવਦਿਤੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਞ੍ਚ ਭਾવਨਾਭੂਮਿਞ੍ਚ। ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤਂ ਕਾਰਣਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਕਾਰਣਞ੍ਹਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਏਤ੍ਥ ਫਲਂ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯਾਤਿ ‘‘ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦੁਤਿਯવਾਰੇ ਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਭੂਮਿਂ।

    Evaṃ ovadanākāraṃ dassetvā yaṃ vuttaṃ – ‘‘ovādena sāvake na visaṃvādayatī’’ti, taṃ tathāgatabalehi vibhajitvā dassetuṃ ‘‘so tathā ovadito’’tiādimāha. Tattha tathāti tena pakārena ‘‘idaṃ karotha, iminā upāyena karothā’’tiādinā vuttappakārena. Ovaditoti dhammadesanāya sāsito. Anusiṭṭhoti tasseva vevacanaṃ. Tathā karontoti yathānusiṭṭhaṃ tathā karonto. Taṃ bhūminti yassā bhūmiyā adhigamatthāya ovadito, taṃ dassanabhūmiñca bhāvanābhūmiñca. Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Kāraṇañhi tiṭṭhati ettha phalaṃ tadāyattavuttitāyāti ‘‘ṭhāna’’nti vuccati. Dutiyavāre bhūminti sīlakkhandhena pattabbaṃ sampattibhavasaṅkhātaṃ bhūmiṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਾਨਿਪਿ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਤਾਯ ਪਠਮਫਲਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯવਿਸੇਸੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿਪਿ ਤਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਸਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਸਤੋਤਿ ਅਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਮਯਾ ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਪਟਿਜਾਨਨੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਸਤੋ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਨਾਮ ਤਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਕੋਚਿ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸਹੇਤੁਨਾ ਸਕਾਰਣੇਨ વਚਨੇਨ, ਸੁਨਕ੍ਖਤ੍ਤੋ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧ ਆਦਯੋ; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੬ ਆਦਯੋ) વਿਯ વਿਪ੍ਪਲਪਨ੍ਤਾ ਪਨ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਪਟਿਚੋਦੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਏਤਂ ਕਾਰਣਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਯਸ੍ਸ ਤੇ ਅਤ੍ਥਾਯ ਧਮ੍ਮੋ ਦੇਸਿਤੋਤਿ ਰਾਗਾਦੀਸੁ ਯਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਤ੍ਥਾਯ ਅਸੁਭਭਾવਨਾਦਿਧਮ੍ਮੋ ਕਥਿਤੋ। ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸਾਤਿ ਤਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ। વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਨ੍ਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿવਿਸੇਸਾਧਿਗਮਂ।

    Idāni yasmā bhagavato catuvesārajjānipi aviparītasabhāvatāya paṭhamaphalañāṇassa visayaviseso hoti, tasmā tānipi tassa visayabhāvena dassetuṃ ‘‘sammāsambuddhassa te sato’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammāsambuddhassa te satoti ahaṃ sammāsambuddho, mayā sabbe dhammā abhisambuddhāti paṭijānanena sammāsambuddhassa te sato. Ime dhammā anabhisambuddhāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti ‘‘ime nāma tayā dhammā anabhisambuddhā’’ti koci sahadhammena sahetunā sakāraṇena vacanena, sunakkhatto (dī. ni. 3.1 ādayo; ma. ni. 1.146 ādayo) viya vippalapantā pana appamāṇaṃ. Tasmā sahadhammena paṭicodessatīti etaṃ kāraṇaṃ na vijjati. Esa nayo sesapadesupi. Yassa te atthāya dhammo desitoti rāgādīsu yassa yassa pahānatthāya asubhabhāvanādidhammo kathito. Takkarassāti tathā paṭipannassa. Visesādhigamanti abhiññāpaṭisambhidādivisesādhigamaṃ.

    ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਣਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਸੋ ਸੀਲਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ। ਅਨ੍ਤਰਾਯੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਂ વਾ ਫਲਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਪ੍ਪਯੋਜਨਾਤਿ વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ। ਤੇ ਪਨ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਾਦਿਭੇਦੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ। ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗવਜ੍ਜਾ ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ।

    Antarāyikāti antarāyakaraṇaṃ antarāyo, so sīlaṃ etesanti antarāyikā. Antarāye niyuttā, antarāyaṃ vā phalaṃ arahanti, antarāyappayojanāti vā antarāyikā. Te pana kammakilesādibhedena pañcavidhā. Aniyyānikāti ariyamaggavajjā sabbe dhammā.

    ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਮਗ੍ਗਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ। ਸੁਹਤਨ੍ਤਿ ਅਤਿવਧਿਤਂ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਏਕਦੇਸਕਥਨਮੇવ। ਮਤਕਪੇਤਾਦਿਦਾਨਮ੍ਪਿ ਸੋ ਨ ਕਰੋਤਿ ਏવ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਤਿ ਪੁਥੂਨਂ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਜਨਨਾਦੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā sampanno sotāpanno ariyasāvako. Suhatanti ativadhitaṃ. Idampi ekadesakathanameva. Matakapetādidānampi so na karoti eva. Puthujjanoti puthūnaṃ kilesābhisaṅkhārādīnaṃ jananādīhi kāraṇehi puthujjano. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਪੁਥੂਨਂ ਜਨਨਾਦੀਹਿ, ਕਾਰਣੇਹਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ।

    ‘‘Puthūnaṃ jananādīhi, kāraṇehi puthujjano;

    ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ, ਪੁਥੁવਾਯਂ ਜਨੋ ਇਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੫੧; ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੦੦੭; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੩੦)।

    Puthujjanantogadhattā, puthuvāyaṃ jano itī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.7; ma. ni. aṭṭha. 1.2; a. ni. aṭṭha. 1.1.51; dha. sa. aṭṭha. 1007; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.130);

    ‘‘ਮਾਤਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਜਨਿਕਾ ਮਾਤਾ। ਜਨਕੋ ਚ ਪਿਤਾ। ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਅਰਹਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਕਿਂ ਪਨ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਞ੍ਞੇ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਏਤਮ੍ਪਿ ਅਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਚੇਪਿ ਭવਨ੍ਤਰਗਤਂ ਅਰਿਯਸਾવਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਰਿਯਸਾવਕਭਾવਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕੋਚਿ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਇਦਂ ਕੁਨ੍ਥਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤ੍વਾ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਗਬ੍ਭੇ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਜ੍ਜਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਾਹੀ’’ਤਿ, ਨੇવ ਸੋ ਨਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ। ਅਥਾਪਿ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯੁਂ – ‘‘ਸਚੇ ਇਮਂ ਨ ਘਾਤੇਸ੍ਸਸਿ, ਸੀਸਂ ਤੇ ਛਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ, ਸੀਸਮੇવਸ੍ਸ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯੁਂ, ਨੇવ ਸੋ ਤਂ ਘਾਤੇਯ੍ਯ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવਸ੍ਸ ਪਨ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਰਿਯਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਬਲਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਸਾવਜ੍ਜੋ વਤ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭਾવੋ। ਯਤ੍ਰ ਹਿ ਨਾਮ ਮਾਤੁਘਾਕਾਦੀਨਿਪਿ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਾਨਿ ਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਮਹਾਬਲੋવ ਚ ਅਰਿਯਭਾવੋ, ਯੋ ਏਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ।

    ‘‘Mātara’’ntiādīsu janikā mātā. Janako ca pitā. Manussabhūto khīṇāsavo arahāti adhippeto. Kiṃ pana ariyasāvako aññe jīvitā voropeyyāti? Etampi aṭṭhānaṃ. Sacepi bhavantaragataṃ ariyasāvakaṃ attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantampi koci evaṃ vadeyya ‘‘idaṃ kunthakipillikaṃ jīvitā voropetvā sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirajjaṃ paṭipajjāhī’’ti, neva so naṃ jīvitā voropeyya. Athāpi evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘sace imaṃ na ghātessasi, sīsaṃ te chindissāmā’’ti, sīsamevassa chindeyyuṃ, neva so taṃ ghāteyya. Puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyabhāvassa ca baladīpanatthaṃ evaṃ vuttaṃ. Ayañhettha adhippāyo – sāvajjo vata puthujjanabhāvo. Yatra hi nāma mātughākādīnipi ānantariyāni karissati, mahābalova ca ariyabhāvo, yo etāni kammāni na karotīti.

    ਸਙ੍ਘਂ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਮਾਨਸਂવਾਸਕਂ ਸਮਾਨਸੀਮਾਯਂ ਠਿਤਂ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਙ੍ਘਂ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਪਞ੍ਚਹੁਪਾਲਿ, ਆਕਾਰੇਹਿ ਸਙ੍ਘੋ ਭਿਜ੍ਜਤਿ ਕਮ੍ਮੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ વੋਹਰਨ੍ਤੋ ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨੇਨ ਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹੇਨਾ’’ਤਿ (ਪਰਿ॰ ੪੫੮)।

    Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ pañcahi kāraṇehi saṅghaṃ bhindeyya. Vuttañhetaṃ – ‘‘pañcahupāli, ākārehi saṅgho bhijjati kammena uddesena voharanto anussāvanena salākaggāhenā’’ti (pari. 458).

    ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਅਪਲੋਕਨਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਕਮ੍ਮੇਨ। ਉਦ੍ਦੇਸੇਨਾਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੁਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ। વੋਹਰਨ੍ਤੋਤਿ ਕਥਯਨ੍ਤੋ, ਤਾਹਿ ਤਾਹਿ ਉਪਪਤ੍ਤੀਹਿ ‘‘ਅਧਮ੍ਮਂ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਭੇਦਕਰવਤ੍ਥੂਨਿ ਦੀਪਯਨ੍ਤੋ। ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨੇਨਾਤਿ ‘‘ਨਨੁ ਤੁਮ੍ਹੇ ਜਾਨਾਥ ਮਯ੍ਹਂ ਉਚ੍ਚਕੁਲਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤਭਾવਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવਞ੍ਚ, ਮਾਦਿਸੋ ਨਾਮ ਉਦ੍ਧਮ੍ਮਂ ਉਬ੍ਬਿਨਯਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ ਗਾਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਿਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਕਿਮਹਂ ਅਪਾਯਤੋ ਨ ਭਾਯਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਕਣ੍ਣਮੂਲੇ વਚੀਭੇਦਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨੇਨ। ਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਸ੍ਸਾવੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਅਨਿવਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਗਣ੍ਹਥ ਇਮਂ ਸਲਾਕ’’ਨ੍ਤਿ ਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹੇਨ।

    Tattha kammenāti apalokanādīsu catūsu kammesu aññatarakammena. Uddesenāti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena. Voharantoti kathayanto, tāhi tāhi upapattīhi ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādīni aṭṭhārasabhedakaravatthūni dīpayanto. Anussāvanenāti ‘‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccakulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca, mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ gāheyyāti kiṃ tumhākaṃ cittampi uppādetuṃ yuttaṃ, kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena. Salākaggāhenāti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattidhammaṃ katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਮ੍ਮਮੇવ ਉਦ੍ਦੇਸੋ વਾ ਪਮਾਣਂ, વੋਹਾਰਾਨੁਸ੍ਸਾવਨਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹਾਪਨਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੋ । ਅਟ੍ਠਾਰਸવਤ੍ਥੁਦੀਪਨવਸੇਨ ਹਿ વੋਹਰਨ੍ਤੇਨ ਤਤ੍ਥ ਰੁਚਿਜਨਨਤ੍ਥਂ ਅਨੁਸ੍ਸਾવੇਤ੍વਾ ਸਲਾਕਾਯ ਗਾਹਿਤਾਯਪਿ ਅਭਿਨ੍ਨੋ ਏવ ਹੋਤਿ ਸਙ੍ਘੋ। ਯਦਾ ਪਨ ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਾ ਅਤਿਰੇਕਾ વਾ ਸਲਾਕਂ ਗਾਹੇਤ੍વਾ ਆવੇਣਿਕਂ ਕਮ੍ਮਂ વਾ ਉਦ੍ਦੇਸਂ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਸਙ੍ਘੋ ਭਿਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਙ੍ਘਂ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ ਸਙ੍ਘਰਾਜਿਂ વਾ ਜਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ।

    Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ, vohārānussāvanasalākaggāhāpanaṃ pana pubbabhāgo . Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gāhitāyapi abhinno eva hoti saṅgho. Yadā pana evaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti. Evaṃ diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṃ bhindeyya saṅgharājiṃ vā janeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti.

    ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋਤਿ વਧਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ। ਲੋਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਜੀવਮਾਨਕਸਰੀਰੇ ਖੁਦ੍ਦਕਮਕ੍ਖਿਕਾਯ ਪਿવਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਲੋਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਹਿ ਮਾਤੁਘਾਤਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਾਨਨ੍ਤਰਿਯਕਮ੍ਮਾਨਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਾਨਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਕਰੋਤਿ, ਨ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ। ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋਤਿ વਿਨਾਸਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ। ਥੂਪਨ੍ਤਿ ਚੇਤਿਯਂ। ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨਾਸੇਯ੍ਯ।

    Duṭṭhacittoti vadhakacittena paduṭṭhacitto. Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya. Ettāvatā hi mātughātādīni pañcānantariyakammāni dassitāni honti. Yāni puthujjano karoti, na ariyasāvako. Duṭṭhacittoti vināsacittena paduṭṭhacitto. Thūpanti cetiyaṃ. Bhindeyyāti nāseyya.

    ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਸਤ੍ਥਾ ਸਤ੍ਥੁ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ’’ਤਿ ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਅਞ੍ਞਂ ਤਿਤ੍ਥਕਰਂ। ਅਪਦਿਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਞ੍ਞਂ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਯੇਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਾਸਨਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਞ੍ਞਂ ਬਾਹਿਰਕਂ ਸਮਣਂ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વਾ ‘‘ਅਯਂ ਦਕ੍ਖਿਣਾਰਹੋ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਤਾ ਕਾਰਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਤੂਹਲਮਙ੍ਗਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਪਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾਤਿ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਇਦਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਕੁਤੂਹਲਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤਮਙ੍ਗਲੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਦ੍ਧਿਂ વੋਦਾਨਂ ਸਦ੍ਦਹੇਯ੍ਯ।

    Aññaṃ satthāranti ‘‘ayaṃ me satthā satthu kiccaṃ kātuṃ samattho’’ti bhavantarepi aññaṃ titthakaraṃ. Apadiseyyāti ‘‘ayaṃ me satthā’’ti evaṃ gaṇheyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ito bahiddhā aññaṃ dakkhiṇeyyaṃ pariyeseyyāti sāsanato bahiddhā aññaṃ bāhirakaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā ‘‘ayaṃ dakkhiṇāraho, imasmiṃ katā kārā mahapphalā bhavissantī’’ti adhippāyena tasmiṃ paṭipajjeyyāti attho. Kutūhalamaṅgalena suddhiṃ pacceyyāti ‘‘iminā idaṃ bhavissatī’’ti evaṃ pavattattā kutūhalasaṅkhātena diṭṭhasutamutamaṅgalena attano suddhiṃ vodānaṃ saddaheyya.

    ੫੭. ਇਤ੍ਥੀ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਸਿਯਾਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਕੋਸੋਹਿਤવਤ੍ਥਗੁਯ੍ਹਾਦੀਨਂ ਅਭਾવੇਨ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਨ ਪਰਿਪੂਰਨ੍ਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਾਭਾવੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮਙ੍ਗਿਤਾ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਚ ਨ ਅਧਿਕੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ…ਪੇ॰… વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਕ੍ਕਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਠਾਨਾਨਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨਿ, ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਞ੍ਚ ਹੀਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸਾ ਸਕ੍ਕਤ੍ਤਾਦੀਨਿਪਿ ਪਟਿਸਿਦ੍ਧਾਨੀਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਯਥਾ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ, ਏવਂ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਿਯਾਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਨੋ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਇਧ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ। ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਹਿ ਇਧ ਝਾਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਕਾਲਂ ਕਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ। ਪੁਰਿਸੋ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸਮਾਨੇਪਿ ਤਤ੍ਥ ਉਭਯਲਿਙ੍ਗਾਭਾવੇ ਪੁਰਿਸਸਣ੍ਠਾਨਾવ ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ, ਨ ਇਤ੍ਥਿਸਣ੍ਠਾਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇਤਂ। ਇਤ੍ਥੀ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਤਾવ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਗੁਣੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਲੋਕਾਨਂ ਤਾਰਣਸਮਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવੋ, ਪਣਿਧਾਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    57.Itthī rājā cakkavattī siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti yasmā itthiyā kosohitavatthaguyhādīnaṃ abhāvena lakkhaṇāni na paripūranti, itthiratanābhāvena ca sattaratanasamaṅgitā na sampajjati. Sabbamanussānampi ca na adhiko attabhāvo hoti, tasmā ‘‘itthī…pe… vijjatī’’ti vuttaṃ. Yasmā sakkattādīni tīṇi ṭhānāni uttamāni, itthiliṅgañca hīnaṃ, tasmā tassā sakkattādīnipi paṭisiddhānīti. Nanu ca yathā itthiliṅgaṃ, evaṃ purisaliṅgampi brahmaloke natthi, tasmā puriso mahābrahmā siyāti na vattabbanti? No na vattabbaṃ. Kasmā? Idha purisassa tattha nibbattanato. Itthiyo hi idha jhānaṃ bhāvetvā kālaṃ katvā brahmapārisajjānaṃ sahabyataṃ upapajjanti, na mahābrahmānaṃ. Puriso pana katthaci na uppajjatīti na vattabbo. Samānepi tattha ubhayaliṅgābhāve purisasaṇṭhānāva tattha brahmāno, na itthisaṇṭhānā, tasmā suvuttametaṃ. Itthī tathāgatoti ettha tiṭṭhatu tāva sabbaññuguṇe nibbattetvā lokānaṃ tāraṇasamattho buddhabhāvo, paṇidhānamattampi itthiyā na sampajjati.

    ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਲਿਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਹੇਤੁ ਸਤ੍ਥਾਰਦਸ੍ਸਨਂ।

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅਧਿਕਾਰੋ ਚ ਛਨ੍ਦਤਾ।

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    ਅਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮੋਧਾਨਾ, ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੯) –

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ਇਮਾਨਿ ਹਿ ਪਣਿਧਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਾਨਿ। ਇਤਿ ਪਣਿਧਾਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾਯ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਕੁਤੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવੋਤਿ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਿਯਾਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰੋ ਪੁਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯੋ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਮੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸੋવ ਅਰਹਂ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ।

    Imāni hi paṇidhānasampattikāraṇāni. Iti paṇidhānamattampi sampādetuṃ asamatthāya itthiyā kuto buddhabhāvoti ‘‘itthī tathāgato arahaṃ sammāsambuddho siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti vuttaṃ. Sabbākāraparipūro puññussayo sabbākāraparipūrameva attabhāvaṃ nibbattetīti purisova arahaṃ hoti sammāsambuddho.

    ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਯਾ, ਯਾ ਜਾਤਿਖੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾਲਾਦੀਸੁ ਕਮ੍ਪਤਿ। ਆਣਾਖੇਤ੍ਤਂ ਪਨ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ। ਯਾ ਏਕਤੋ ਸਂવਟ੍ਟਤਿ ਚ વਿવਟ੍ਟਤਿ ਚ, ਯਤ੍ਥ ਚ ਆਟਾਨਾਟਿਯਪਰਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭੭ ਆਦਯੋ) ਆਣਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ। વਿਸਯਖੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ ‘‘ਯਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ ਤਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਯਾવਤਕਂ ਨੇਯ੍ਯਂ ਤਾવਤਕਂ ਞਾਣਂ, ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਞਾਣਂ, ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੬੯; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੫; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫) વਚਨਤੋ ਅવਿਸਯੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਖੇਤ੍ਤੇਸੁ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਆਰੁਲ਼੍ਹੇ ਤੇਪਿਟਕੇ ਬੁਦ੍ਧવਚਨੇ ‘‘ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਬੁਦ੍ਧਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪਨ ਅਤ੍ਥਿ।

    Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā, yā jātikhettanti vuccati. Sā hi tathāgatassa gabbhokkantikālādīsu kampati. Āṇākhettaṃ pana koṭisatasahassacakkavāḷaṃ. Yā ekato saṃvaṭṭati ca vivaṭṭati ca, yattha ca āṭānāṭiyaparittādīnaṃ (dī. ni. 3.277 ādayo) āṇā pavattati. Visayakhettassa parimāṇaṃ natthi. Buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ neyyaṃ, yāvatakaṃ neyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ, neyyapariyantikaṃ ñāṇaṃ, ñāṇapariyantikaṃ neyya’’nti (mahāni. 69; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5) vacanato avisayo nāma natthi. Iti imesu tīsu khettesu tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane ‘‘ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantī’’ti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi.

    ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਨ੍ਤਿ ਅਪੁਰੇ ਅਪਚ੍ਛਾ ਏਕਤੋ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਪੁਰੇ વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪੁਰੇਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਕਮ੍ਪਨੇਨ ਖੇਤ੍ਤਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਧਾਤੁਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਪਚ੍ਛਾ, ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾਪਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਉਦ੍ਧਂ ਨ વਾਰਿਤਾ।

    Apubbaṃacarimanti apure apacchā ekato na uppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti. Tattha gabbhokkantito pubbe pureti veditabbaṃ. Tato paṭṭhāya hi dasasahassicakkavāḷakampanena khettapariggaho kato nāma hoti, aññassa buddhassa uppatti natthi. Dhātuparinibbānato paraṃ pana pacchā, tato heṭṭhāpi aññassa buddhassa uppatti natthi, uddhaṃ na vāritā.

    ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ? ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਤ੍ਤਾ। ਅਚ੍ਛਰਿਯਮਨੁਸ੍ਸਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਮਨੁਸ੍ਸੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੧)। ਯਦਿ ਚ ਅਨੇਕੇ ਬੁਦ੍ਧਾ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਾ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ। ਦੇਸਨਾਯ ਚ વਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ। ਯਞ੍ਹਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਭੇਦਂ ਧਮ੍ਮਂ ਏਕੋ ਦੇਸੇਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਸੋ ਏવ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬੋ ਸਿਯਾ, વਿવਾਦਭਾવਤੋ ਚ। ਬਹੂਸੁ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਬਹੂਨਂ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕਾ વਿਯ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਾਸਾਦਿਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤੇਸਂ ਸਾવਕਾ વਿવਦੇਯ੍ਯੁਂ। ਕਿਂ વਾ ਏਤੇਨ ਕਾਰਣਗવੇਸਨੇਨ, ਧਮ੍ਮਤਾવੇਸਾ ਯਂ ਏਕਿਸ੍ਸਾ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ ਦ੍વੇ ਤਥਾਗਤਾ ਏਕਤੋ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ (ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੧.੧)।

    Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti? Anacchariyattā. Acchariyamanussā hi buddhā bhagavanto. Yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati acchariyamanusso’’tiādi (a. ni. 1.171). Yadi ca aneke buddhā ekato uppajjeyyuṃ, anacchariyā bhaveyyuṃ. Desanāya ca visesābhāvato. Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti, aññenapi so eva desetabbo siyā, vivādabhāvato ca. Bahūsu hi buddhesu ekato uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya ‘‘amhākaṃ buddho pāsādiko’’tiādinā tesaṃ sāvakā vivadeyyuṃ. Kiṃ vā etena kāraṇagavesanena, dhammatāvesā yaṃ ekissā lokadhātuyā dve tathāgatā ekato na uppajjantīti (mi. pa. 5.1.1).

    ਯਥਾ ਨਿਮ੍ਬਬੀਜਕੋਸਾਤਕਿਬੀਜਾਦੀਨਿ ਮਧੁਰਂ ਫਲਂ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਅਸਾਤਂ ਅਮਧੁਰਮੇવ ਫਲਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਿ ਮਧੁਰવਿਪਾਕਂ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ ਅਮਧੁਰਮੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਉਚ੍ਛੁਬੀਜਸਾਲਿਬੀਜਾਦੀਨਿ ਮਧੁਰਂ ਸਾਦੁਰਸਮੇવ ਫਲਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ ਨ ਅਸਾਤਂ ਕਟੁਕਂ। ਏવਂ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦੀਨਿ ਮਧੁਰਮੇવ વਿਪਾਕਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ ਨ ਅਮਧੁਰਂ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Yathā nimbabījakosātakibījādīni madhuraṃ phalaṃ na nibbattenti, asātaṃ amadhurameva phalaṃ nibbattenti, evaṃ kāyaduccaritādīni madhuravipākaṃ na nibbattenti amadhurameva nibbattenti. Yathā ca ucchubījasālibījādīni madhuraṃ sādurasameva phalaṃ nibbattenti na asātaṃ kaṭukaṃ. Evaṃ kāyasucaritādīni madhurameva vipākaṃ nibbattenti na amadhuraṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ਯਾਦਿਸਂ વਪਤੇ ਬੀਜਂ, ਤਾਦਿਸਂ ਹਰਤੇ ਫਲਂ।

    ‘‘Yādisaṃ vapate bījaṃ, tādisaṃ harate phalaṃ;

    ਕਲ੍ਯਾਣਕਾਰੀ ਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਪਾਪਕਾਰੀ ਚ ਪਾਪਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੫੬; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੨੨)।

    Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpaka’’nti. (saṃ. ni. 1.256; netti. 122);

    ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਿਣ੍ਣਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tasmā ‘‘tiṇṇaṃ duccaritāna’’ntiādi vuttaṃ.

    ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾਤਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਮਤ੍ਤੇਨ ਸਮਣੋ વਾ ਜਾਤਿਮਤ੍ਤੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ। ਪਾਪਿਚ੍ਛੋ ਸਮ੍ਭਾવਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વਿਮ੍ਹਾਪਨਤੋ ਕੁਹਕੋ। ਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾਯ ਪਯੁਤ੍ਤવਾਚਾਯ વਸੇਨ ਲਪਕੋ। ਪਚ੍ਚਯਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਨਿਮਿਤ੍ਤਾવਚਰਤੋ ਨੇਮਿਤ੍ਤਕੋ। ਕੁਹਨਲਪਨਨੇਮਿਤ੍ਤਕਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਕੁਹਨਾਦਿਭਾવਮੇવ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਸਨ੍ਤਮਾਨਸੋ વਿਯ ਚਰਨ੍ਤੋ। ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਕੇ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ। ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਅਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ਚੇਤਸੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਤਿ ਨੀવਰਣੇ। ਨੀવਰਣਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਨ੍ਤਿ ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤਿ ਉਪਤਾਪੇਨ੍ਤਿ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਚੇਤਸੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣੇਤਿ ਨੀવਰਣੇ। ਨੀવਰਣਾ ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤੀਤਿ ਚਤੂਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਨ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਭਾવਯਿਤ੍વਾਤਿ ਅવਡ੍ਢਯਿਤ੍વਾ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਨ੍ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ।

    Aññataro samaṇo vā brāhmaṇo vāti yo koci pabbajjāmattena samaṇo vā jātimattena brāhmaṇo vā. Pāpiccho sambhāvanādhippāyena vimhāpanato kuhako. Paccayasannissitāya payuttavācāya vasena lapako. Paccayanibbattakanimittāvacarato nemittako. Kuhanalapananemittakattaṃ pubbaṅgamaṃ katvāti kuhanādibhāvameva purakkhatvā santindriyo santamānaso viya caranto. Pañca nīvaraṇeti kāmacchandādike pañca nīvaraṇe. Appahāya asamucchinditvā, cetaso upakkileseti nīvaraṇe. Nīvaraṇā hi cittaṃ upakkilesenti kiliṭṭhaṃ karonti vibādhenti upatāpenti ca. Tasmā ‘‘cetaso upakkilesā’’ti vuccanti. Paññāya dubbalīkaraṇeti nīvaraṇe. Nīvaraṇā hi uppajjamānā anuppannāya paññāya uppajjituṃ na denti. Tasmā ‘‘paññāya dubbalīkaraṇā’’ti vuccanti. Anupaṭṭhitassatīti catūsu satipaṭṭhānesu na upaṭṭhitassati. Abhāvayitvāti avaḍḍhayitvā. Anuttaraṃ sammāsambodhinti arahattapadaṭṭhānaṃ sabbaññutaññāṇaṃ.

    ਪਚ੍ਛਿਮવਾਰੇ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਦੋਸਾਪਗਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਾਰਮਿਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੇਹਿ ਦੋਸੇਹਿ ਅਪਗਤੋ। ਏਤੇਨ ਪਰਿਪੂਰਿਤਪਾਰਮਿਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਮਿਸ੍ਸਕਾ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ। ਸੇਸਂ ਅਨਨ੍ਤਰવਾਰੇ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਏਤ੍ਥ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਠਾਨੇ ਚ ਠਾਨਂ, ਅਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਅਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਂ। ਹੇਤੁਸੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਚ ਹੇਤੁਤੋ। ਠਾਨਸੋਤਿ ਤਙ੍ਖਣੇ ਏવ ਆવਜ੍ਜਨਸਮਨਨ੍ਤਰਂ। ਅਨੋਧਿਸੋਤਿ ਓਧਿਅਭਾવੇਨ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Pacchimavāre aññataro samaṇo vā brāhmaṇo vāti sabbaññubodhisattaṃ sandhāya vadati. Tattha sabbadosāpagatoti sabbehi pāramitāpaṭipakkhabhūtehi dosehi apagato. Etena paripūritapāramibhāvaṃ dasseti. Satipaṭṭhānāni vipassanā, bojjhaṅgo maggo, anuttarā sammāsambodhi arahattaṃ. Satipaṭṭhānāni vā vipassanā, bojjhaṅgā missakā, sammāsambodhi arahattameva. Sesaṃ anantaravāre vuttapaṭipakkhato veditabbaṃ. Yaṃ ettha ñāṇanti yaṃ etasmiṃ yathāvutte ṭhāne ca ṭhānaṃ, aṭṭhāne ca aṭṭhānanti pavattaṃ ñāṇaṃ. Hetusoti tassa ṭhānassa aṭṭhānassa ca hetuto. Ṭhānasoti taṅkhaṇe eva āvajjanasamanantaraṃ. Anodhisoti odhiabhāvena, kiñci anavasesetvāti attho.

    ਇਤਿ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਗਤਾਤਿਆਦੀਸੁ ਏવਂ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਭਾવਂ ਗਤਾ। ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਖਯવਯવਿਰਜ੍ਜਨਨਿਰੁਜ੍ਝਨਸਭਾવਾ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ, ਤੇ ਏવ ਚ ਸਤ੍ਤਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਾਦਾਨਭੂਤਾ ਕੇਚਿ ਸਗ੍ਗੂਪਗਾ ਯੇ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨੋ, ਕੇਚਿ ਅਪਾਯੂਪਗਾ ਯੇ ਅਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨੋ, ਕੇਚਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨੂਪਗਾ ਯੇ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ।

    Iti ṭhānāṭṭhānagatātiādīsu evaṃ ṭhānāṭṭhānabhāvaṃ gatā. Sabbeti khayavayavirajjananirujjhanasabhāvā saṅkhatadhammā, te eva ca sattapaññattiyā upādānabhūtā keci saggūpagā ye dhammacārino, keci apāyūpagā ye adhammacārino, keci nibbānūpagā ye kammakkhayakaraṃ ariyamaggaṃ paṭipannā.

    ੫੮. ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ। ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਅਰਿਯਾ ਚ ਅਨਰਿਯਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਯਮੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਮਰਣਪਰਿਯਨ੍ਤੋਤਿ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਨਾਮ ਮਰਣਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਨ੍ਤੋ। ਯਥਾਕਮ੍ਮਂ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦੇਤਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਯਥਾਕਮ੍ਮਂ ਗਮਨਂ, ਅਯਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਫਲਦਸ੍ਸਾવਿਤਾ ਚ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸੋ ਚਾਤਿ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਪਾਪਫਲੂਪਗਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਾਰਿਤਾ, ਕਤੂਪਚਿਤਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਦਾਨਾਭਾવੋ ਚ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    58. Idāni yathāvuttamatthaṃ vivaranto ‘‘sabbe sattā marissantī’’ti gāthādvayamāha. Tassa atthaṃ ‘‘sabbe sattāti ariyā ca anariyā cā’’tiādinā sayameva niddisati. Tattha jīvitapariyanto maraṇapariyantoti jīvitassa pariyanto nāma maraṇasaṅkhāto anto. Yathākammaṃ gamissantīti ettha yadetaṃ sattānaṃ yathākammaṃ gamanaṃ, ayaṃ kammassakatāti attho . Kammānaṃ phaladassāvitā ca avippavāso cāti ‘‘puññapāpaphalūpagā’’ti iminā vacanena kammānaṃ phalassa paccakkhakāritā, katūpacitānaṃ kammānaṃ attano phalassa appadānābhāvo ca dassitoti attho.

    ਕਮ੍ਮਮੇવ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ, ਪਾਪਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪੁਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪੁਞ੍ਞੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਅਪੁਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਪਾਪਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਤਿ વਾ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ, ਪਾਪਕਮ੍ਮਨ੍ਤਹੇਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਪੁਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਪੁਨ ‘‘ਨਿਰਯਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਪਟਿਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ‘‘ਅਯਂ ਸਂਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਆਦੀਨવਸ੍ਸਾਦਨਿਸ੍ਸਰਣવਸੇਨ ਹੇਤੁਫਲવਸੇਨ ਚ ਗਾਥਾਯਂ ਤਯੋ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਪੁਨ ‘‘ਨਿਰਯਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਤਿ ਅਯਂ ਸਂਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੋਦਾਨવਸੇਨ ਗਾਥਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Kammameva kammantaṃ, pāpaṃ kammantaṃ etesanti pāpakammantā, tassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘apuññasaṅkhārā’’ti vuttaṃ. Apuñño saṅkhāro etesanti apuññasaṅkhārā. Pāpakammantāti vā nissakkavacanaṃ, pāpakammantahetūti attho. Tathā puññasaṅkhārātiādīsupi. Puna ‘‘nirayaṃ pāpakammantā’’tiādinā antadvayena saddhiṃ majjhimapaṭipadaṃ dasseti. Tathā ‘‘ayaṃ saṃkileso’’tiādinā vaṭṭavivaṭṭavasena ādīnavassādanissaraṇavasena hetuphalavasena ca gāthāyaṃ tayo atthavikappā dassitā. Puna ‘‘nirayaṃ pāpakammantāti ayaṃ saṃkileso’’tiādinā vodānavasena gāthāya atthaṃ dasseti.

    ੫੯. ਤੇਨ ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤવਤ੍ਥੁਨਾ ਰੂਪਭવਅਰੂਪਭવਾਦਿਨਾ। ਛਤ੍ਤਿਂਸਾਤਿ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਤਾવ ਰੂਪਾਦਿવਿਸਯਭੇਦੇਨ ਛ, ਤਥਾ ਭવਤਣ੍ਹਾ વਿਭવਤਣ੍ਹਾ ਚਾਤਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸ। ਤਾ ਏવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਅਟ੍ਠਾਰਸ, ਬਾਹਿਰੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਅਟ੍ਠਾਰਸਾਤਿ ਏવਂ ਛਤ੍ਤਿਂਸ। ਯੇਨ ਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਸੁਭਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ।

    59.Tenatenāti tena tena ajjhositavatthunā rūpabhavaarūpabhavādinā. Chattiṃsāti kāmataṇhā tāva rūpādivisayabhedena cha, tathā bhavataṇhā vibhavataṇhā cāti aṭṭhārasa. Tā eva ajjhattikesu rūpādīsu aṭṭhārasa, bāhiresu rūpādīsu aṭṭhārasāti evaṃ chattiṃsa. Yena yenāti ‘‘subhaṃ sukha’’ntiādinā.

    વੋਦਾਨਂ ਤਿવਿਧਂ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯવਸੇਨਾਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੁਨ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ ਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗੇਨ ਗਾਥਾਨਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਗਾਮਿਨੀਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਗਾਮਿਨੀ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਗਮਨਸੀਲਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Vodānaṃ tividhaṃ khandhattayavasenāti taṃ dassetuṃ ‘‘taṇhāsaṃkileso’’tiādi vuttaṃ. Puna ‘‘sabbe sattā marissantī’’tiādi paṭipadāvibhāgena gāthānamatthaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha tattha gāminīti tattha tattheva nibbāne gāminī, nibbānassa gamanasīlāti attho.

    ਪੁਨ ਤਤ੍ਥਤਤ੍ਥਗਾਮਿਨੀਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨੀਨਂ ਪਟਿਪਦਾਨਂ વਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਯੋ ਰਾਸੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਨ੍ਤਿ ਯਂ ਨਿਰਯਾਦਿ। ਤਂ ਤਂ ਠਾਨਂ ਯਥਾਰਹਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨੀ। ਪਟਿਪਦਾਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇ ਚ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਣਕਮ੍ਮੇ ਚ વਿਭਾਗਸੋ ਭਗવਤੋ ਪવਤ੍ਤਨਞਾਣਂ। ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਂ ਨਾਮ ਤਥਾਗਤਬਲਂ। ਇਮਿਨਾ ਹਿ ਞਾਣੇਨ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਪਟਿਪਦਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।

    Puna tatthatatthagāminīsabbatthagāminīnaṃ paṭipadānaṃ vibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tayo rāsī’’tiādi vuttaṃ. Yanti yaṃ nirayādi. Taṃ taṃ ṭhānaṃ yathārahaṃ gametīti sabbatthagāminī. Paṭipadāsaṅkhāte apuññakamme puññakamme ca kammakkhayakaraṇakamme ca vibhāgaso bhagavato pavattanañāṇaṃ. Idaṃ sabbatthagāminī paṭipadāñāṇaṃ nāma tathāgatabalaṃ. Iminā hi ñāṇena bhagavā sabbampi paṭipadaṃ yathābhūtaṃ pajānāti.

    ਕਥਂ? ਸਕਲਗਾਮવਾਸਿਕੇਸੁਪਿ ਏਕਂ ਸੂਕਰਂ વਾ ਮਿਗਂ વਾ ਮਾਰੇਨ੍ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਚੇਤਨਾ ਪਰਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰਮ੍ਮਣਾવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਾਨਾ ਹੋਤਿ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਏਕੋ ਆਦਰੇਨ ਕਰੋਤਿ, ਏਕੋ ‘‘ਤ੍વਮ੍ਪਿ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ ਪਰੇਹਿ ਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਕਰੋਤਿ , ਏਕੋ ਸਮਾਨਚ੍ਛਨ੍ਦੋ વਿਯ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਮਾਨੋ વਿਚਰਤਿ। ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਤੇਨੇવ ਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਏਕੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ, ਏਕੋ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਏવ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਸ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ, ਏਸ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਮ੍ਪਿ ‘‘ਏਸ ਅਟ੍ਠਸੁ ਮਹਾਨਿਰਯੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਸੋਲ਼ਸਸੁ ਉਸ੍ਸਦੇਸੂ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਮ੍ਪਿ ‘‘ਏਸ ਅਪਾਦਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਦ੍વਿਪਾਦਕੋ, ਏਸ ਚਤੁਪ੍ਪਾਦਕੋ, ਏਸ ਬਹੁਪ੍ਪਾਦਕੋ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਮ੍ਪਿ ‘‘ਏਸ ਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਿਕੋ, ਏਸ ਪਰਦਤ੍ਤੂਪਜੀવੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ।

    Kathaṃ? Sakalagāmavāsikesupi ekaṃ sūkaraṃ vā migaṃ vā mārentesu sabbesaṃ cetanā parassa jīvitindriyārammaṇāva hoti, taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva nānā hoti. Tesu hi eko ādarena karoti, eko ‘‘tvampi karohī’’ti parehi nippīḷito karoti , eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhamāno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye, taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇe eva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati, esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’’ti jānāti. Niraye nibbattanakampi ‘‘esa aṭṭhasu mahānirayesu nibbattissati, esa soḷasasu ussadesū’’ti jānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattanakampi ‘‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādako, esa bahuppādako’’ti jānāti. Pettivisaye nibbattanakampi ‘‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’’ti jānāti.

    ‘‘ਤੇਸੁ ਚ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਂ ਨਾਕਡ੍ਢਿਸ੍ਸਤਿ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਮਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤਥਾ ਸਕਲਗਾਮવਾਸਿਕੇਸੁ ਏਕਤੋ ਦਾਨਂ ਦਦਮਾਨੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਚੇਤਨਾ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਾવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਏવ ਨਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਕੇਚਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇ ਏવ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਆਯੂਹਿਤਤ੍ਤਾ ਏਸ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਦੇવਲੋਕੇ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥਪਿ ‘‘ਏਸ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਭੁਮ੍ਮਦੇવੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਜੇਟ੍ਠਕਦੇવਰਾਜਾ ਹੁਤ੍વਾ, ਏਸ ਤਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਂ ਤਤਿਯਂ વਾ ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਰਿਚਾਰਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ।

    ‘‘Tesu ca kammesu idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhissati, idaṃ nākaḍḍhissati dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattaṃ bhavissatī’’ti jānāti. Tathā sakalagāmavāsikesu ekato dānaṃ dadamānesu sabbesampi cetanā deyyadhammārammaṇāva hoti, taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇe eva nānaṃ hoti. Tesu hi keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke, taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇe eva ‘‘iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke’’ti jānāti. Tatthapi ‘‘esa paranimmitavasavattīsu nibbattissati, esa bhummadevesu nibbattissati, esa jeṭṭhakadevarājā hutvā, esa tassa dutiyaṃ tatiyaṃ vā ṭhānantaraṃ karonto paricārako hutvā nibbattissatī’’ti jānāti.

    ‘‘ਤੇਸੁ ਚ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਇਦਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਿਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਮਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਤਥਾ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੇਸੁ ਚ ਏਸ ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਰਹਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਅਨਾਗਾਮੀ, ਏਸ ਸਕਦਾਗਾਮੀ, ਏਸ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ, ਏਕਬੀਜੀ ਕੋਲਂਕੋਲੋ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋ, ਏਸ ਮਗ੍ਗਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ ਲਕ੍ਖਣਾਰਮ੍ਮਣਿਕવਿਪਸ੍ਸਨਾਯਮੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇ, ਏਸ ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇ, ਅਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹੇ ਚ ਠਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਮਹਾਭੂਤਮਤ੍ਤਮੇવ વવਤ੍ਥਪੇਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ‘‘ਕਸਿਣਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਏਸ ਪਰਿਕਮ੍ਮਮਤ੍ਤੇ ਏવ ਠਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਅਪ੍ਪਨਂ। ਏਸ ਅਪ੍ਪਨਮ੍ਪਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਸ੍ਸਤਿ, ਏਸ ਝਾਨਂ ਅਧਿਗਮਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਉਪਰਿવਿਸੇਸਂ। ਏਸ ਉਪਰਿવਿਸੇਸਮ੍ਪਿ ਅਧਿਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ।

    ‘‘Tesu ca kammesu idaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ sakkhissati, idaṃ na sakkhissati dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattaṃ bhavissatī’’ti jānāti. Tathā ‘‘vipassanaṃ paṭṭhapentesu ca esa iminā nīhārena vipassanāya āraddhattā arahā bhavissati, esa anāgāmī, esa sakadāgāmī, esa sotāpanno, ekabījī kolaṃkolo sattakkhattuparamo, esa maggaṃ pattuṃ na sakkhissati lakkhaṇārammaṇikavipassanāyameva ṭhassati, esa paccayapariggahe, esa nāmarūpapariggahe, arūpapariggahe ca ṭhassati, esa mahābhūtamattameva vavatthapessati, esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissatī’’ti jānāti. ‘‘Kasiṇaparikammaṃ karontesupi esa parikammamatte eva ṭhassati, esa nimittaṃ uppādetuṃ sakkhissati, na appanaṃ. Esa appanampi uppādessati, esa jhānaṃ adhigamissati, na uparivisesaṃ. Esa uparivisesampi adhigamissatī’’ti jānāti.

    ਅਨੇਕਧਾਤੂਤਿ ਅਨੇਕਾ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਪਥવਾਦਯੋ ਚ ਧਾਤੁਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕਧਾਤੁ, ਬਹੁਧਾਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਕੋਤਿ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦਿਲੋਕੋ। ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੂਤਿਆਦਿ ਯਾਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ‘‘ਅਨੇਕਧਾਤੂ’’ਤਿ ਲੋਕੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਾਸਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਧਾਤੁ। ਚਕ੍ਖੁ ਏવ ਧਾਤੁ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕਾਮਧਾਤੂਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ ਕਿਲੇਸਕਾਮੋ ਚ વਤ੍ਥੁਕਾਮੋ ਚ। ਕਿਲੇਸਕਾਮਪਕ੍ਖੇ ਕਾਮਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਧਾਤੁ ਕਾਮਧਾਤੁ, ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। વਤ੍ਥੁਕਾਮਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮੋ ਉਤ੍ਤਰਪਦਲੋਪੇਨ, ਕਾਮੋ ਚ ਸੋ ਧਾਤੁ ਚਾਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਧਾਤੁ ਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ, ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਬ੍ਯਾਪਾਦੋવ ਧਾਤੁ ਬ੍ਯਾਪਾਦਧਾਤੁ, ਦਸਆਘਾਤવਤ੍ਥੁવਿਸਯਸ੍ਸ ਪਟਿਘਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। વਿਹਿਂਸਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਧਾਤੁ વਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ, વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ। વਿਹਿਂਸਾ ਏવ વਾ ਧਾਤੁ વਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁ, ਪਰਸਤ੍ਤવਿਹੇਸਨਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਅਬ੍ਯਾਪਾਦਅવਿਹਿਂਸਾਧਾਤੁਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਾਕਰੁਣਾ ਚਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਰੂਪਧਾਤੂਤਿ ਰੂਪਭવੋ, ਸਬ੍ਬੇ વਾ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾ। ਅਰੂਪਧਾਤੂਤਿ ਅਰੂਪਭવੋ, ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ વਾ। ਨਿਰੋਧਧਾਤੂਤਿ ਨਿਰੋਧਤਣ੍ਹਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੂਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ।

    Anekadhātūti anekā cakkhādayo pathavādayo ca dhātuyo etassāti anekadhātu, bahudhātūti attho. Lokoti khandhāyatanādiloko. Cakkhudhātūtiādi yāhi dhātūhi ‘‘anekadhātū’’ti loko vutto, tāsaṃ sarūpato dassanaṃ. Tattha sabhāvaṭṭhena nissattaṭṭhena ca dhātu. Cakkhu eva dhātu cakkhudhātu. Sesapadesupi eseva nayo. Kāmadhātūti ettha dve kāmā kilesakāmo ca vatthukāmo ca. Kilesakāmapakkhe kāmapaṭisaṃyutto dhātu kāmadhātu, kāmavitakkassetaṃ nāmaṃ. Vatthukāmapakkhe pana kāmāvacaradhammā kāmo uttarapadalopena, kāmo ca so dhātu cāti kāmadhātu. Byāpādapaṭisaṃyutto dhātu byāpādadhātu, byāpādavitakkassetaṃ nāmaṃ. Byāpādova dhātu byāpādadhātu, dasaāghātavatthuvisayassa paṭighassetaṃ nāmaṃ. Vihiṃsāpaṭisaṃyutto dhātu vihiṃsādhātu, vihiṃsāvitakko. Vihiṃsā eva vā dhātu vihiṃsādhātu, parasattavihesanassetaṃ nāmaṃ. Nekkhammaabyāpādaavihiṃsādhātuyo nekkhammavitakkādayo sabbakusaladhammā mettākaruṇā cāti veditabbaṃ. Rūpadhātūti rūpabhavo, sabbe vā rūpadhammā. Arūpadhātūti arūpabhavo, arūpadhammā vā. Nirodhadhātūti nirodhataṇhā. Saṅkhāradhātūti sabbe saṅkhatadhammā. Sesaṃ suviññeyyaṃ.

    ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾ ਧਾਤੁਯੋ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਧਾਤੁ, ਲੋਕੋ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਅਞ੍ਞਾ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਯਾવ ਅਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੂ’’ਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਇਦਂ ਞਾਣਂ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਆਦਿਭੇਦੇਨ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਲੋਕਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸਪਿ વਸੇਨ ਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਦ੍વੇ ਚ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸੇવ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਏਕਦੇਸੇਨੇવ, ਨ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ। ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸ ਪਨ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਭਗવਾ ਪਨ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾਯ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਖਨ੍ਧੋ ਸੇਤੋ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਮਟ੍ਠੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਫਰੁਸੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਬਹਲੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਤਨੁਤ੍ਤਚੋ। ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾਯ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਂ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਏવਰੂਪਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਂ ਨੀਲਂ ਹੋਤਿ ਪੀਤਕਂ ਲੋਹਿਤਕਂ ਓਦਾਤਂ ਸੁਗਨ੍ਧਂ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ, ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾਯ ਫਲਂ ਖੁਦ੍ਦਕਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਦੀਘਂ વਟ੍ਟਂ ਸੁਸਣ੍ਠਾਨਂ ਦੁਸ੍ਸਣ੍ਠਾਨਂ ਮਟ੍ਠਂ ਫਰੁਸਂ ਸੁਗਨ੍ਧਂ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਂ ਤਿਤ੍ਤਂ ਮਧੁਰਂ ਕਟੁਕਂ ਅਮ੍ਬਿਲਂ ਕਸਾવਂ ਹੋਤਿ, ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾਯ ਇਮਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਕਣ੍ਟਕੋ ਤਿਖਿਣੋ ਹੋਤਿ, ਅਤਿਖਿਣੋ ਉਜੁਕੋ ਕੁਟਿਲੋ ਕਣ੍ਹੋ ਨੀਲੋ ਓਦਾਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਸ੍ਸਾਪਿ વਸੇਨ ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਭਾવਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਏવ ਹਿ ਏਤਂ ਬਲਂ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ।

    Aññamaññavilakkhaṇattā nānappakārā dhātuyo etasminti nānādhātu, loko. Tenevāha – ‘‘aññā cakkhudhātu yāva aññā nibbānadhātū’’ti, yathā ca idaṃ ñāṇaṃ cakkhudhātuādibhedena upādinnakasaṅkhāralokassa vasena anekadhātunānādhātulokaṃ pajānāti, evaṃ anupādinnakasaṅkhāralokassapi vasena taṃ pajānāti. Paccekabuddhā hi dve ca aggasāvakā upādinnakasaṅkhāralokasseva nānattaṃ jānanti, tampi ekadeseneva, na nippadesato. Anupādinnakasaṅkhāralokassa pana nānattaṃ na jānanti. Bhagavā pana ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa pharuso, imassa bahalo, imassa tanuttaco. Imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ nāma hoti, imāya nāma dhātuyā ussannattā imassa rukkhassa pupphaṃ nīlaṃ hoti pītakaṃ lohitakaṃ odātaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ, imāya nāma dhātuyā ussannāya phalaṃ khuddakaṃ mahantaṃ dīghaṃ vaṭṭaṃ susaṇṭhānaṃ dussaṇṭhānaṃ maṭṭhaṃ pharusaṃ sugandhaṃ duggandhaṃ tittaṃ madhuraṃ kaṭukaṃ ambilaṃ kasāvaṃ hoti, imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa kaṇṭako tikhiṇo hoti, atikhiṇo ujuko kuṭilo kaṇho nīlo odāto hotī’’ti evaṃ anupādinnasaṅkhāralokassāpi vasena anekadhātunānādhātubhāvaṃ jānāti. Sabbaññubuddhānaṃ eva hi etaṃ balaṃ, na aññesaṃ.

    ੬੦. ਯਂ ਯਦੇવ ਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਹੀਨਾਦਿਸਭਾવਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਅਜ੍ਝਾਸਯਧਾਤੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸ੍ਸ ਹੀਨਾਦਿਸਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਨਂ ਅਭਿਨਿવਿਸਨਞ੍ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤਦੇવ ਅਧਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਸ੍ਸ વਿਸਯਂ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੇਚਿ ਰੂਪਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ। ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਹੀਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਤਾਯ ਞਾਣਂ।

    60.Yaṃ yadeva dhātunti yaṃ kiñci hīnādisabhāvaṃ. Yasmā adhimutti nāma ajjhāsayadhātu, tasmā adhimuccanaṃ ajjhāsayassa hīnādisabhāvena pavattanaṃ. Taṃ pana tassa taṃ taṃ adhiṭṭhahanaṃ abhinivisanañca hotīti āha – ‘‘adhimuccanti, taṃ tadeva adhiṭṭhahanti abhinivisantī’’ti. Adhimuccanassa visayaṃ vibhāgena dassetuṃ ‘‘keci rūpādhimuttā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva. Nānādhimuttikatāñāṇanti hīnādivasena nānādhimuttikatāya ñāṇaṃ.

    ਤੇ ਯਥਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਚ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਹੀਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਾ ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਾ ਸਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਯਥਾ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਤਂ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਂ ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਅਨੁਰੂਪਂ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਾਦਿਯਿਤਬ੍ਬਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਤੇ ਛਬ੍ਬਿਧਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਕੇਚਿ ਲੋਭવਸੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਤਂ વਿਭਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਛਬ੍ਬਿਧਂ ਪੁਨ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਿਭਜ੍ਜਮਾਨਂ ਦੁવਿਧਂ।

    Te yathādhimuttā ca bhavantīti te hīnādhimuttikā paṇītādhimuttikā sattā yathā yathā adhimuttā honti. Taṃ taṃ kammasamādānaṃ samādiyantīti adhimuttianurūpaṃ taṃ taṃ attanā samādiyitabbaṃ kattabbaṃ kammaṃ karonti, tāni kammasamādānāni samuṭṭhānavasena vibhajanto ‘‘te chabbidhaṃ kamma’’ntiādimāha. Tattha keci lobhavasena kammaṃ samādiyantīti sambandhitabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Taṃ vibhajjamānanti taṃ samuṭṭhānavasena chabbidhaṃ puna pavattinivattivasena vibhajjamānaṃ duvidhaṃ.

    ਯਂ ਲੋਭવਸੇਨ ਦੋਸવਸੇਨ ਮੋਹવਸੇਨ ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਸਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਕਮ੍ਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤਾਯ ਕਾਲ਼ਕਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਹਂ। ਅਪਾਯੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨਤੋ ਕਾਲ਼ਕવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਹવਿਪਾਕਂ। ਯਂ ਸਦ੍ਧਾવਸੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਕਮ੍ਮਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਣ੍ਡਰਨ੍ਤਿ ਸੁਕ੍ਕਂ। ਸਗ੍ਗੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨਤੋ ਪਣ੍ਡਰવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਂ। ਯਂ ਲੋਭવਸੇਨ ਦੋਸવਸੇਨ ਮੋਹવਸੇਨ ਸਦ੍ਧਾવਸੇਨ ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਇਦਂ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਨ੍ਤਿ વੋਮਿਸ੍ਸਕਕਮ੍ਮਂ। ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਂ। ਮਿਸ੍ਸਕਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਕਤ੍વਾ ਅਕੁਸਲવਲੇਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਯਂ ਮਙ੍ਗਲਹਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਕੁਸਲੇਨ ਪવਤ੍ਤੇ ਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਤਿ, ਕੁਸਲੇਨ ਰਾਜਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋਪਿ ਅਕੁਸਲੇਨ ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਯਤਿ। ਯਂ વੀਰਿਯવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕਣ੍ਹਂ ਅਸੁਕ੍ਕਂ ਅਕਣ੍ਹਅਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਾ ਚਤੁਮਗ੍ਗਚੇਤਨਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਯਦਿ ਕਣ੍ਹਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਕਣ੍ਹવਿਪਾਕਂ ਦਦੇਯ੍ਯ। ਯਦਿ ਸੁਕ੍ਕਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਸੁਕ੍ਕਉਪਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ વਿਪਾਕਂ ਦਦੇਯ੍ਯ। ਉਭਯવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਪਨ ਅਪ੍ਪਦਾਨਤੋ ਅਕਣ੍ਹਅਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ।

    Yaṃ lobhavasena dosavasena mohavasena ca kammaṃ karotīti dasaakusalakammapathakammaṃ sandhāya vadati. Tañhi saṃkiliṭṭhatāya kāḷakanti kaṇhaṃ. Apāyesu nibbattāpanato kāḷakavipākanti kaṇhavipākaṃ. Yaṃ saddhāvasena kammaṃ karotīti dasakusalakammapathakammaṃ. Tañhi asaṃkiliṭṭhattā paṇḍaranti sukkaṃ. Sagge nibbattāpanato paṇḍaravipākattā sukkavipākaṃ. Yaṃ lobhavasena dosavasena mohavasena saddhāvasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kaṇhasukkanti vomissakakammaṃ. Kaṇhasukkavipākanti sukhadukkhavipākaṃ. Missakakammañhi katvā akusalavalena tiracchānayoniyaṃ maṅgalahatthibhāvaṃ upapanno kusalena pavatte sukhaṃ anubhavati, kusalena rājakule nibbattopi akusalena dukkhaṃ vedayati. Yaṃ vīriyavasena paññāvasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākanti kammakkhayakarā catumaggacetanā. Tañhi yadi kaṇhaṃ bhaveyya, kaṇhavipākaṃ dadeyya. Yadi sukkaṃ bhaveyya, sukkaupapattipariyāpannaṃ vipākaṃ dadeyya. Ubhayavipākassa pana appadānato akaṇhaasukkavipākanti ayamettha attho.

    ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨੇ ਪਠਮਂ ਅਚੇਲਕਪਟਿਪਦਾ ਕਾਮੇਸੁ ਪਾਤਬ੍ਯਤਾ, ਦੁਤਿਯਂ ਤਿਬ੍ਬਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖਸ੍ਸਾਪਿ ਰੁਦਤੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਚਰਣਂ, ਤਤਿਯਂ ਕਾਮੇਸੁ ਅਪਾਤਬ੍ਯਤਾ ਅਚੇਲਕਪਟਿਪਦਾ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚਯੇ ਅਲਭਮਾਨਸ੍ਸਾਪਿ ਝਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁਖਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਚਰਣਂ। ਯਂ ਏવਂ ਜਾਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਯਂ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਏવਂਪਕਾਰਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਇਮਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨਾਤਿਆਦਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੇ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਫਲਦਾਨਸਮਤ੍ਥਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਕਤਂ ਉਪਚਿਤਂ। ਅવਿਪਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਨ વਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਂ। વਿਪਾਕਾਯ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕਦਾਨਾਯ ਕਤੋਕਾਸਂ। ਨ ਚ ਭਬ੍ਬੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਿਧਾ ਗਨ੍ਤੁਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਨਤੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਿਧਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਚ ਭਬ੍ਬੋ। ਤਂ ਭਗવਾ ਨ ਓવਦਤੀਤਿ ਤਂ વਿਪਾਕਾવਰਣੇਨ ਨਿવੁਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਭਗવਾ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਨ ਓવਦਤਿ, વਾਸਨਤ੍ਥਂ ਪਨ ਤਾਦਿਸਾਨਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ਏવ, ਅਜਾਤਸਤ੍ਤੁਆਦੀਨਂ વਿਯ।

    Kammasamādāne paṭhamaṃ acelakapaṭipadā kāmesu pātabyatā, dutiyaṃ tibbakilesassa assumukhassāpi rudato parisuddhabrahmacariyacaraṇaṃ, tatiyaṃ kāmesu apātabyatā acelakapaṭipadā, catutthaṃ paccaye alabhamānassāpi jhānavipassanāsukhasamaṅgino sāsanabrahmacariyacaraṇaṃ. Yaṃ evaṃ jātiyaṃ kammasamādānanti yaṃ aññampi evaṃpakāraṃ kammaṃ. Iminā puggalenātiādi tasmiṃ kammavipāke bhagavato ñāṇassa pavattanākāradassanaṃ. Tattha upacitanti yathā kataṃ kammaṃ phaladānasamatthaṃ hoti, tathā kataṃ upacitaṃ. Avipakkanti na vipakkavipākaṃ. Vipākāya paccupaṭṭhitanti vipākadānāya katokāsaṃ. Na ca bhabbo abhinibbidhā gantunti kilesābhisaṅkhārānaṃ abhinibbijjhanato abhinibbidhāsaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ adhigantuṃ na ca bhabbo. Taṃ bhagavā na ovadatīti taṃ vipākāvaraṇena nivutaṃ puggalaṃ bhagavā saccapaṭivedhaṃ purakkhatvā na ovadati, vāsanatthaṃ pana tādisānampi dhammaṃ deseti eva, ajātasattuādīnaṃ viya.

    ਉਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਕਾਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਨ ਚ ਤਾવ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਾਮਸ੍ਸ ਅਸਮਤ੍ਥਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਰਾ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਫਲਨਿਪ੍ਫਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪੁਰਾ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨਿਯਤਤਾਯ ਸਜ੍ਜੁਕਂ ਫਲਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਭਾਜਨਭਾવਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਯਤਿ ਪੁਰਾ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਪੁਰਾ વੇਨੇਯ੍ਯਤ੍ਤਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਪੁਰਾ ਅਨਿਯਤਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋ ਏવਤ੍ਥੋ। ਅਸਮਤ੍ਤੇਤਿ ਕਮ੍ਮੇ ਅਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣੇ, ਤੇ ਅਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣੇ વਾ।

    Upacitanti kātuṃ āraddhaṃ. Tenevāha – ‘‘na ca tāva pāripūriṃ gata’’nti. Tena micchattaniyāmassa asamatthataṃ dasseti. Purā pāripūriṃ gacchatīti pāripūriṃ phalanipphādanasamatthataṃ gacchati purā adhigaccheyya. Micchattaniyatatāya sajjukaṃ phaladhammassa abhājanabhāvaṃ nibbattayati purā. Tenevāha – ‘‘purā veneyyattaṃ samatikkamatī’’ti. ‘‘Purā aniyataṃ samatikkamatī’’tipi pāṭho, so evattho. Asamatteti kamme asampuṇṇe, te asampuṇṇe vā.

    ੬੧. ਏવਂ ਕਿਲੇਸਨ੍ਤਰਾਯਮਿਸ੍ਸਕਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਮਿਸ੍ਸਕਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਰਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    61. Evaṃ kilesantarāyamissakaṃ kammantarāyaṃ dassetvā idāni amissakaṃ kammantarāyaṃ dassetuṃ ‘‘imassa ca puggalassā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ vuttanayameva.

    ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ। ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਾਧਿਮਤ੍ਤਤਾਤਿ ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਤਿਬ੍ਬਭਾવੋ। ਕਮ੍ਮਾਨਞ੍ਹਿ ਮੁਦੁਆਦਿਭਾવੇਨ ਤਂવਿਪਾਕਾਨਂ ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਤਿਕ੍ਖਭਾવੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਫਲਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਂ। ਉਪਪਜ੍ਜੇ ਅਨਨ੍ਤਰੇ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਫਲਂ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਂ। ਅਪਰਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਫਲਂ ਅਪਰਾਪਰਿਯવੇਦਨੀਯਂ। ਏਕਜવਨવਾਰਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਸੁ ਚੇਤਨਾਸੁ ਪਠਮਚੇਤਨਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਂ ਨਾਮ। ਪਰਿਯੋਸਾਨਚੇਤਨਾ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਂ ਨਾਮ। ਮਜ੍ਝੇ ਪਞ੍ਚ ਚੇਤਨਾ ਅਪਰਾਪਰਿਯવੇਦਨੀਯਂ ਨਾਮ। વਿਪਾਕવੇਮਤ੍ਤਤਾਞਾਣਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕવੇਮਤ੍ਤਤਾਯ વਿਪਾਕવਿਸੇਸੇ ਞਾਣਂ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਗਤਿવਿਪਤ੍ਤਿ, ਉਪਧਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਉਪਧਿવਿਪਤ੍ਤਿ, ਕਾਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਕਾਲવਿਪਤ੍ਤਿ, ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਯੋਗવਿਪਤ੍ਤਿਯੋ ਕਾਰਣਂ। ਸੋ ਚ ਨੇਸਂ ਕਾਰਣਭਾવੋ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਕਚ੍ਚਾਨਿ ਪਾਪਕਾਨਿ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨਿ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਬਾਲ਼੍ਹਾਨਿ ਨ વਿਪਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਪਾਲ਼ਿવਸੇਨ (વਿਭ॰ ੮੧੦) વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Sabbesanti imasmiṃ balaniddese vuttānaṃ sabbesaṃ kammānaṃ. Mudumajjhādhimattatāti mudumajjhatibbabhāvo. Kammānañhi muduādibhāvena taṃvipākānaṃ mudumajjhatikkhabhāvo viññāyatīti adhippāyo. Diṭṭhadhammavedanīyantiādīsu diṭṭhadhamme imasmiṃ attabhāve veditabbaṃ phalaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ. Upapajje anantare attabhāve veditabbaṃ phalaṃ upapajjavedanīyaṃ. Aparasmiṃ attabhāve ito aññasmiṃ yasmiṃ kasmiñci attabhāve veditabbaṃ phalaṃ aparāpariyavedanīyaṃ. Ekajavanavārasmiñhi sattasu cetanāsu paṭhamacetanā diṭṭhadhammavedanīyaṃ nāma. Pariyosānacetanā upapajjavedanīyaṃ nāma. Majjhe pañca cetanā aparāpariyavedanīyaṃ nāma. Vipākavemattatāñāṇanti vipākavemattatāya vipākavisese ñāṇaṃ. Imassa pana kammavipākassa gatisampatti gativipatti, upadhisampatti upadhivipatti, kālasampatti kālavipatti, payogasampatti payogavipattiyo kāraṇaṃ. So ca nesaṃ kāraṇabhāvo ‘‘atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni gatisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantī’’tiādipāḷivasena (vibha. 810) veditabbo.

    ੬੨. ਅਨਨ੍ਤਰਬਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਪਦੇਨੇવ ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਥਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਝਾਨਾਦੀਨਿ ਕਮ੍ਮਂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤਥਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਸੁਕ੍ਕਂ ਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖਂ, ਆਯਤਿਂ ਸੁਖવਿਪਾਕ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨੇਸੁ ਕਮ੍ਮੇਸੁ। ਸਂਕਿਲੇਸੋਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਕਿਲਿਟ੍ਠਭਾવੋ। વੋਦਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਸੁਜ੍ਝਨਂ। વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਗੁਣવੋਦਾਨਂ ਭવਙ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ। ਏવਂ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ – ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਝਾਨਾਦਿ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ વੋਦਾਯਤਿ વੁਟ੍ਠਹਤੀਤਿ ਜਾਨਨਞਾਣਂ ਭਗવਤੋ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਆવਰਣਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।

    62. Anantarabalaniddese vuttakammasamādānapadeneva jhānādīni saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘tathā samādinnānaṃ kammāna’’ntiādi vuttaṃ. Sekkhaputhujjanasantānesu pavattāni jhānādīni kammaṃ honti. Tattha tathā samādinnānanti ‘‘sukkaṃ sukkavipākaṃ paccuppannasukhaṃ, āyatiṃ sukhavipāka’’nti evamādippakārehi samādinnesu kammesu. Saṃkilesoti paṭipakkhadhammavasena kiliṭṭhabhāvo. Vodānaṃ paṭipakkhadhammehi visujjhanaṃ. Vuṭṭhānaṃ paguṇavodānaṃ bhavaṅgavuṭṭhānañca. Evaṃ saṃkilissatītiādīsu ayamevattho – iminā ākārena jhānādi saṃkilissati vodāyati vuṭṭhahatīti jānanañāṇaṃ bhagavato anāvaraṇañāṇaṃ, na tassa āvaraṇaṃ atthīti.

    ਕਤਿ ਝਾਨਾਨੀਤਿਆਦਿ ਝਾਨਾਦਯੋ વਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨੀਤਿ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯવਸੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨਿ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਏਕਾਦਸਾਤਿ ‘‘ਰੂਪੀ ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੯, ੧੭੪; ੩.੩੩੯, ੩੫੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੮; ੩.੩੧੨) ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਚ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਾਤਿ ਤੇਸੁ ਠਪੇਤ੍વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇ વਿਮੋਕ੍ਖੇ ਅਟ੍ਠ। ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇਸੁ ਏવ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ। ਤਯੋਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਾਦਯੋ ਤਯੋ। ਦ੍વੇਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਅવਸੇਸਾ ਦ੍વੇ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਅਪ੍ਪਿਤਪ੍ਪਿਤਕ੍ਖਣੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇਹਿ વਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ , ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਤੋ ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਾ। ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਪਗਮવਿਮੋਕ੍ਖੋ ਨਾਮ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਚ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Kati jhānānītiādi jhānādayo vibhāgena dassetuṃ āraddhaṃ. Cattāri jhānānīti catukkanayavasena rūpāvacarajjhānāni sandhāyāha. Ekādasāti ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādinā (dī. ni. 2.129, 174; 3.339, 358; ma. ni. 2.248; 3.312) aṭṭhannaṃ tiṇṇañca suññatavimokkhādīnaṃ vasena vuttaṃ. Aṭṭhāti tesu ṭhapetvā lokuttare vimokkhe aṭṭha. Sattāti tesu eva nirodhasamāpattiṃ ṭhapetvā satta. Tayoti suttantapariyāyena suññatavimokkhādayo tayo. Dveti abhidhammapariyāyena animittavimokkhassāsambhavato avasesā dve. Ettha ca paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe vikkhambhanavasena paccanīkadhammehi vimuccanato , ārammaṇe adhimuccanato ca vimokkhā. Nirodhasamāpatti pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagamavimokkho nāma. Lokuttarā ca taṃtaṃmaggavajjhakilesehi samucchedavasena vimuttattā vimokkhoti ayaṃ viseso veditabbo.

    ਸਮਾਧੀਸੁ ਚਤੁਕ੍ਕਨਯਪਞ੍ਚਕਨਯੇਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ ਸવਿਤਕ੍ਕੋ ਸવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ। ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਾਧਿ ਅવਿਤਕ੍ਕੋ વਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ। ਚਤੁਕ੍ਕਨਯੇ ਪਞ੍ਚਕਨਯੇਪਿ ਸੇਸਝਾਨੇਸੁ ਸਮਾਧਿ ਅવਿਤਕ੍ਕੋ ਅવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ।

    Samādhīsu catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānasamādhi savitakko savicāro samādhi nāma. Pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakko vicāramatto samādhi nāma. Catukkanaye pañcakanayepi sesajhānesu samādhi avitakko avicāro samādhi nāma.

    ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ‘‘ਸਮਾਧੀ’’ਤਿਪਿ ਨਾਮਂ ‘‘ਸਮਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿਪਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਦਭਾવਤੋ ਨ ‘‘ਸਮਾਧੀ’’ਤਿ ਨਾਮਂ। ਸਞ੍ਞਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਆਦਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ।

    Samāpattīsu paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ ‘‘samādhī’’tipi nāmaṃ ‘‘samāpattī’’tipi. Kasmā? Cittekaggatāsabbhāvato. Nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na ‘‘samādhī’’ti nāmaṃ. Saññāsamāpattiādi heṭṭhā vuttameva.

    ਹਾਨਭਾਗਿਯੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਅਪ੍ਪਗੁਣੇਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾਨਂ ਕਾਮਾਦਿਅਨੁਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਹਾਨਭਾਗਿਯਤਾ। ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦਾ ਸਂਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਜਞ੍ਞਾਜਿਗੁਚ੍ਛਨਮੁਖੇਨ ਤਪ੍ਪਰਮਤਾ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਝਾਯੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਝਾਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਠਮਂ ਦੁਤਿਯਂ વਾ ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਲਮੇਤ੍ਤਾવਤਾ’’ਤਿ ਸਙ੍ਕੋਚਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਤ੍ਤਰਿ ਨ વਾਯਮਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ‘‘ਕੁਕ੍ਕੁਟਝਾਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਚ ਕੁਕ੍ਕੁਟਝਾਯੀ। ਤੇਸੁ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਆਸਨ੍ਨਬਲવਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਤਾਭਾવਤੋ ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਤਰਾਨਿ ਪਨ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਤਾਭਾવੇਪਿ ਮਨ੍ਦਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਤ੍ਤਾ વੋਦਾਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Hānabhāgiyo samādhīti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ paṭhamajjhānādisamādhissa hānabhāgiyatā. ‘‘Paṭhamajjhānassa kāmarāgabyāpādā saṃkileso’’ti vuttattā dutiyajjhānādivasena yojetabbaṃ. Kukkuṭaṃ vuccati ajaññājigucchanamukhena tapparamatā. Kukkuṭajhāyīti puggalādhiṭṭhānena jhānāni vuttāni, dve paṭhamadutiyajjhānānīti vuttaṃ hoti. Yo paṭhamaṃ dutiyaṃ vā jhānaṃ nibbattetvā ‘‘alamettāvatā’’ti saṅkocaṃ āpajjati, uttari na vāyamati, tassa tāni jhānāni cattāripi ‘‘kukkuṭajhānānī’’ti vuccanti, taṃsamaṅgino ca kukkuṭajhāyī. Tesu purimāni dve āsannabalavapaccatthikattā visesabhāgiyatābhāvato ca saṃkilesabhāvena vuttāni. Itarāni pana visesabhāgiyatābhāvepi mandapaccatthikattā vodānabhāvena vuttānīti daṭṭhabbaṃ.

    વਿਸੇਸਭਾਗਿਯੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਪਗੁਣੇਹਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਹਿ વੁਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰਾਨਂ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦਿਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ, ਪਗੁਣવੋਦਾਨਂ ਭવਙ੍ਗવੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਞ੍ਹਿ ਪਗੁਣਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਰਿਮਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ વੋਦਾਨਮ੍ਪਿ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭવਙ੍ਗવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਝਾਨੇਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤੀਤਿ ਭવਙ੍ਗਞ੍ਚ વੋਦਾਨਂ વੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ વੁਟ੍ਠਾਨવਸਿਭਾવੇਨ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવੁਟ੍ਠਾਨਕੋਸਲ੍ਲਂ ਇਧ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Visesabhāgiyo samādhīti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādipakkhandanaṃ, paguṇavodānaṃ bhavaṅgavuṭṭhānañca ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti. Tasmā vodānampi ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgavasena sabbajhānehi vuṭṭhānaṃ hotīti bhavaṅgañca vodānaṃ vuṭṭhānaṃ. Yasmā pana vuṭṭhānavasibhāvena yathāparicchinnakālaṃ samāpattito vuṭṭhānaṃ hoti, tasmā samāpattivuṭṭhānakosallaṃ idha ‘‘vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.

    ੬੩. ਤਸ੍ਸੇવ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਬਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਝਾਨਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਹਿ વੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ। ਪਰਿવਾਰਾਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਸਤਿਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਬਲਾਨੀਤਿ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਾਨਿਯੇવ। વੀਰਿਯਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਗਹਣਂ ਬਲਾਨਂ ਬਹੂਪਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। વੀਰਿਯੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਅਕਮ੍ਪਨੀਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘વੀਰਿਯવਸੇਨ ਬਲਾਨਿ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ। ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਾਧਿਮਤ੍ਤਤਾਤਿ ਅવਿਸਦਂ ਮੁਦੁ। ਨਾਤਿવਿਸਦਂ ਮਜ੍ਝਂ। ਅਤਿવਿਸਦਂ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਬਲવਂ ‘‘ਤਿਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    63.Tassevasamādhissāti tassa anantarabalaniddese jhānādipariyāyehi vuttasamādhissa. Parivārāti parikkhārā. Indriyānīti saddhāsatipaññindriyāni. Balānīti hirottappehi saddhiṃ tāniyeva. Vīriyassa visuṃ gahaṇaṃ balānaṃ bahūpakāradassanatthaṃ. Vīriyupatthambhena hi saddhādayo paṭipakkhena akampanīyā honti. Tenevāha – ‘‘vīriyavasena balāni bhavantī’’ti. Tesanti indriyānaṃ. Mudumajjhādhimattatāti avisadaṃ mudu. Nātivisadaṃ majjhaṃ. Ativisadaṃ adhimattaṃ balavaṃ ‘‘tikkha’’nti vuccati.

    વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੁਰੂਪਂ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਂਖਿਤ੍ਤવਿਤ੍ਥਾਰੇਨਾਤਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ। ਅਥ વਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇਨ। ਸਂਖਿਤ੍ਤવਿਤ੍ਥਾਰੇਨਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਚ। વਿਤ੍ਥਾਰੇਨਾਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇਹਿ। ਮੁਦੁਕਨ੍ਤਿ ਲਹੁਕਂ ਅਪਾਯਭਯવਟ੍ਟਭਯਾਦੀਹਿ ਸਨ੍ਤਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਭਾਰਿਯਂ ਅਕਤ੍વਾ। ਮੁਦੁਤਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨਾਤਿਤਿਕ੍ਖਂ। ਸਂવੇਗવਤ੍ਥੂਹਿ ਸਂવੇਗਜਨਨਾਦਿવਸੇਨ ਭਾਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ। ਸਮਥਂ ਉਪਦਿਸਤੀਤਿ ਸਮਥਂ ਅਧਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਦਿਸਤਿ, ਨ ਤਥਾ વਿਪਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨ ਹਿ ਕੇવਲੇਨ ਸਮਥੇਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਸਮਧੁਰਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ। વਿਪਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਸਾਤਿਸਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਪਦਿਸਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਯੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁਆਦਯੋવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਉਪਦਿਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾਯਾਤਿ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਂ।

    Veneyyānaṃ indriyānurūpaṃ bhagavato desanāpavattīti dassetuṃ ‘‘tattha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṃkhittavitthārenāti saṃkhittassa vitthārena. Atha vā saṃkhittenāti uddiṭṭhamattena. Saṃkhittavitthārenāti uddesena niddesena ca. Vitthārenāti uddesaniddesapaṭiniddesehi. Mudukanti lahukaṃ apāyabhayavaṭṭabhayādīhi santajjanavasena bhāriyaṃ akatvā. Mudutikkhanti nātitikkhaṃ. Saṃvegavatthūhi saṃvegajananādivasena bhāriyaṃ katvā. Samathaṃ upadisatīti samathaṃ adhikaṃ katvā upadisati, na tathā vipassananti adhippāyo. Na hi kevalena samathena saccappaṭivedho sambhavati. Samathavipassananti samadhuraṃ samathavipassanaṃ. Vipassananti sātisayaṃ vipassanaṃ upadisati. Yasmā cettha tikkhindriyādayo ugghaṭitaññuādayova, tasmā ‘‘tikkhindriyassa nissaraṇaṃ upadisatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha adhipaññāsikkhāyāti adhipaññāsikkhaṃ.

    ਯਂ ਏਤ੍ਥ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਾਧਿਮਤ੍ਤਤਾਯ ਯਂ ਞਾਣਂ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤવੇਮਤ੍ਤਤਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਯਂ ਇਮਂ ਭੂਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਯਂ ਇਮਂ ਭੂਮਿਂ ਭਾવਨਞ੍ਚ ਗਤੋਤਿ ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਏવਮਿਮਂ ਸਂਕਿਲੇਸવਾਸਨਂ વੋਦਾਨਂ ਭવਙ੍ਗਞ੍ਚ ਗਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ ਚ, ਕਾਲવਚਨਿਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવਤੋ, ਯਥਾ ਦੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਇਮਾਯ વੇਲਾਯ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਇਮਾਯ ਮੁਦੁਮਜ੍ਝਤਿਕ੍ਖਭੇਦਾਯ ਅਨੁਸਾਸਨਿਯਾ। ਏવਂਧਾਤੁਕੋਤਿ ਹੀਨਾਦਿવਸੇਨ ਏવਂਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਏવਂਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੋ। ਅਯਞ੍ਚਸ੍ਸ ਆਸਯੋਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਯਂ ਸਸ੍ਸਤੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਕਾਰੋ, ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਾਨੁਲੋਮਖਨ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਰੋ વਾ ਆਸਯੋ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਆਸਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਾ વਸਨ੍ਤੀਤਿ ਆਸਯੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਞ੍ਞਾਣਾਨਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਪਿ ਜਾਨਾਤਿ ਏવ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ – ‘‘ਕਾਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਮਗਰੁਕੋ ਕਾਮਾਸਯੋ ਕਾਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ’ਤਿ। ਕਾਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਗਰੁਕੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਸਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ’ਤਿ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਜਾਨਾਤਿ… ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ… ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਂ… ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ… ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਂ ਸੇવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਗਰੁਕੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਸਯੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ’’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੩)।

    Yaṃ ettha ñāṇanti ettha indriyānaṃ mudumajjhādhimattatāya yaṃ ñāṇaṃ, idaṃ vuccati parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇanti sambandhitabbaṃ. Tassa ñāṇassa pavattanākāraṃ dassetuṃ ‘‘ayaṃ imaṃ bhūmi’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ayaṃ imaṃ bhūmiṃ bhāvanañca gatoti ayaṃ puggalo evamimaṃ saṃkilesavāsanaṃ vodānaṃ bhavaṅgañca gato gacchati gamissati ca, kālavacanicchāya abhāvato, yathā duddhanti. Imāya velāya imasmiṃ samaye imāya mudumajjhatikkhabhedāya anusāsaniyā. Evaṃdhātukoti hīnādivasena evaṃajjhāsayo evaṃadhimuttiko. Ayañcassa āsayoti imassa puggalassa ayaṃ sassatucchedappakāro, yathābhūtañāṇānulomakhantippakāro vā āsayo. Idañhi catubbidhaṃ āsayanti ettha sattā vasantīti āsayoti vuccati. Imaṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto tesaṃ diṭṭhigatānaṃ vipassanāñāṇakammassakataññāṇānañca appavattikkhaṇepi jānāti eva. Vuttampi cetaṃ – ‘‘kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti. Kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti… byāpādaṃ… abyāpādaṃ… thinamiddhaṃ… ālokasaññaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhāsayo thinamiddhādhimutto’’’ti (paṭi. ma. 1.113).

    ਅਯਂ ਅਨੁਸਯੋਤਿ ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਾਦਿਕੋ ਅਪ੍ਪਹੀਨੋਯੇવ ਅਨੁਸਯਿਤਕਿਲੇਸੋ। ਅਪ੍ਪਹੀਨੋਯੇવ ਹਿ ਥਾਮਗਤੋ ਕਿਲੇਸੋ ਅਨੁਸਯੋ। ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪਧਾਨਸਤ੍ਤਾਨਂ। ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਰੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਹੀਨਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਕਤ੍ਥਮੇવ વਾ ਏਤਂ ਪਦਦ੍વਯਂ વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤવੇਮਤ੍ਤਤਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਪਰਭਾવੋ ਚ ਅਪਰਭਾવੋ ਚ ਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਂ ਅ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਓਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਸ વੇਮਤ੍ਤਤਾ ਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤવੇਮਤ੍ਤਤਾ। ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤવੇਮਤ੍ਤਤਾਯ ਞਾਣਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤવੇਮਤ੍ਤਤਾਞਾਣਨ੍ਤਿ ਪਦવਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Ayaṃ anusayoti ayaṃ imassa puggalassa kāmarāgādiko appahīnoyeva anusayitakileso. Appahīnoyeva hi thāmagato kileso anusayo. Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ sattānaṃ, hīnasattānanti attho. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ veneyyavasena dvidhā vuttaṃ. Indriyaparopariyattavemattatāñāṇanti parabhāvo ca aparabhāvo ca paropariyattaṃ a-kārassa okāraṃ katvā, tassa vemattatā paropariyattavemattatā. Saddhādīnaṃ indriyānaṃ paropariyattavemattatāya ñāṇaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇanti padavibhāgo veditabbo.

    ਤਤ੍ਥ ਯਨ੍ਤਿ ਯਂ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਸ੍ਸ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣવਸੇਨ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ, ਇਦਂ ਅਟ੍ਠਮਂ ਤਥਾਗਤਬਲਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਅਨੇਕવਿਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਨੇਕવਿਧਂ, ਅਨੇਕੇਹਿ વਾ ਪਕਾਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਨ੍ਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾਤੀਤਂ ਭવਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿવੁਤ੍ਥਸਨ੍ਤਾਨਂ। ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੀਤਿ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਜਾਤਿਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਰਤਿ, ਅਨੁਦੇવ વਾ ਸਰਤਿ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਅਭਿਨਿਨ੍ਨਾਮਿਤਮਤ੍ਤੇ ਏવ ਸਰਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਪਰਿਕਮ੍ਮਕਿਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਆવਜ੍ਜਨਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਸਰਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਆਰਦ੍ਧਪ੍ਪਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਨ੍ਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਮੂਲਂ ਚੁਤਿਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਏਕਭવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋਤਿਆਦੀਸੁਪਿ।

    Tattha yanti yaṃ anekavihitassa pubbenivāsassa anussaraṇavasena bhagavato ñāṇaṃ, idaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalanti sambandho. Anekavihitanti anekavidhaṃ, anekehi vā pakārehi pavattitaṃ. Pubbenivāsanti anussarituṃ icchitaṃ attano paresañca samanantarātītaṃ bhavaṃ ādiṃ katvā tattha tattha nivutthasantānaṃ. Anussaratīti ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’ti evaṃ jātipaṭipāṭiyā anugantvā sarati, anudeva vā sarati, citte abhininnāmitamatte eva saratīti attho. Bhagavato hi parikammakiccaṃ natthi, āvajjanamatteneva sarati. Seyyathidanti āraddhappakāranidassanatthe nipāto. Ekampi jātinti ekampi paṭisandhimūlaṃ cutipariyosānaṃ ekabhavapariyāpannaṃ khandhasantānaṃ. Esa nayo dvepi jātiyotiādīsupi.

    ਅਨੇਕੇਪਿ ਸਂવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਪਰਿਹਾਯਮਾਨੋ ਕਪ੍ਪੋ ਸਂવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੋ, વਡ੍ਢਮਾਨੋ વਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਂવਟ੍ਟੇਨ ਸਂવਟ੍ਟਟ੍ਠਾਯੀ ਗਹਿਤੋ ਤਂਮੂਲਤ੍ਤਾ, વਿવਟ੍ਟੇਨ ਚ વਿવਟ੍ਟਟ੍ਠਾਯੀ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਯਾਨਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ? ਸਂવਟ੍ਟੋ ਸਂવਟ੍ਟਟ੍ਠਾਯੀ વਿવਟ੍ਟੋ વਿવਟ੍ਟਟ੍ਠਾਯੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੫੬) વੁਤ੍ਤਾਨਿ , ਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਮੁਤ੍ਰਾਸਿਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਰਣਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਮੁਤ੍ਰਾਸਿਨ੍ਤਿ ਅਮੁਮ੍ਹਿ ਸਂવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇ, ਅਮੁਮ੍ਹਿ ਭવੇ વਾ ਯੋਨਿਯਂ વਾ ਗਤਿਯਂ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯਂ વਾ ਸਤ੍ਤਾવਾਸੇ વਾ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ વਾ। ਏવਂਨਾਮੋਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ વਾ ਫੁਸ੍ਸੋ વਾ। ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋਤਿ ਭਗ੍ਗવੋ વਾ ਗੋਤਮੋ વਾ। ਏવਂવਣ੍ਣੋਤਿ ਓਦਾਤੋ વਾ ਸਾਮੋ વਾ। ਏવਮਾਹਾਰੋਤਿ ਸਾਲਿਮਂਸੋਦਨਾਹਾਰੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਫਲਭੋਜਨੋ વਾ। ਏવਂਸੁਖਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀਤਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਸਾਮਿਸਨਿਰਾਮਿਸਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ વਾ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਪਟਿਸਂવੇਦੀ। ਏવਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋਤਿ ਏવਂ વਸ੍ਸਸਤਪਰਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ વਾ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਕਪ੍ਪਸਹਸ੍ਸਪਰਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ વਾ। ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਅਮੁਤ੍ਰ ਉਦਪਾਦਿਨ੍ਤਿ ਸੋ ਤਤੋ ਭવਤੋ, ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਤੋ વਾ ਚੁਤੋ ਪੁਨ ਅਮੁਕਸ੍ਮਿਂ ਨਾਮ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਉਦਪਾਦਿਂ। ਅਥ વਾ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਭવੇ વਾ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ વਾ ਅਹੋਸਿਂ। ਏવਂਨਾਮੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।

    Anekepi saṃvaṭṭakappetiādīsu pana parihāyamāno kappo saṃvaṭṭakappo, vaḍḍhamāno vivaṭṭakappoti veditabbo. Tattha saṃvaṭṭena saṃvaṭṭaṭṭhāyī gahito taṃmūlattā, vivaṭṭena ca vivaṭṭaṭṭhāyī. Evañhi sati yāni ‘‘cattārimāni, bhikkhave, kappassa asaṅkhyeyyāni. Katamāni cattāri? Saṃvaṭṭo saṃvaṭṭaṭṭhāyī vivaṭṭo vivaṭṭaṭṭhāyī’’ti (a. ni. 4.156) vuttāni , tāni sabbāni pariggahitāni honti. Amutrāsintiādi saraṇākāradassanaṃ. Tattha amutrāsinti amumhi saṃvaṭṭakappe, amumhi bhave vā yoniyaṃ vā gatiyaṃ vā viññāṇaṭṭhitiyaṃ vā sattāvāse vā sattanikāye vā. Evaṃnāmoti tisso vā phusso vā. Evaṃgottoti bhaggavo vā gotamo vā. Evaṃvaṇṇoti odāto vā sāmo vā. Evamāhāroti sālimaṃsodanāhāro vā pavattaphalabhojano vā. Evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedīti anekappakārena kāyikacetasikānaṃ sāmisanirāmisappabhedānaṃ vā sukhadukkhānaṃ paṭisaṃvedī. Evamāyupariyantoti evaṃ vassasataparamāyupariyanto vā caturāsītikappasahassaparamāyupariyanto vā. So tato cuto amutra udapādinti so tato bhavato, sattanikāyato vā cuto puna amukasmiṃ nāma sattanikāye udapādiṃ. Atha vā tatrāpi bhave vā sattanikāye vā ahosiṃ. Evaṃnāmotiādi vuttatthameva.

    ੬੪. ਦਿਬ੍ਬੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਦਿਬ੍ਬਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਦੇવਤਾਨਞ੍ਹਿ ਸੁਚਰਿਤਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਰੁਹਿਰਾਦੀਹਿ ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਦੂਰੇਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਸਮਤ੍ਥਂ ਦਿਬ੍ਬਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਹੋਤਿ। ਇਦਮ੍ਪਿ વੀਰਿਯਭਾવਨਾਬਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਤਾਦਿਸਮੇવਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਦਿਬ੍ਬਂ, ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰવਸੇਨ વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਂ, ਆਲੋਕਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ ਮਹਾਜੁਤਿਕਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਂ, ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਾਦਿਗਤਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਮਹਾਗਤਿਕਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁ। ਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਚਕ੍ਖੁਮਿવਾਤਿਪਿ ਚਕ੍ਖੁ। ਚੁਤੂਪਪਾਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਯੋ ਹਿ ਚੁਤਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਉਪਪਾਤਂ, ਸੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਉਪਪਾਤਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਚੁਤਿਂ, ਸੋ ਨવਸਤ੍ਤਪਾਤੁਭਾવਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਤਦੁਭਯਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਯਸ੍ਮਾ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਅਤਿવਤ੍ਤਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਤਦੁਭਯਞ੍ਚ ਭਗવਾ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਚੁਤੂਪਪਾਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ।

    64.Dibbenātiādīsu dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānañhi sucaritakammanibbattampi pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavimuttattā dūrepi ārammaṇaggahaṇasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idampi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ, dibbavihāravasena vā paṭiladdhattā, attanā ca dibbavihārasannissitattāpi dibbaṃ, ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ, tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu. Cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu. Cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimattameva passati, na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātamattameva passati na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigataṃ ativattati. Tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Tadubhayañca bhagavā passati. Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti.

    ਏਕਾਦਸਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਰਹਤੋ વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਯਥਾਹ –

    Ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ. Yathāha –

    ‘‘ਸੋ ਖੋ ਅਹਂ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਾ ‘વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ’ਤਿ ਇਤਿ વਿਦਿਤ੍વਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਪਜਹਿਂ। ‘ਅਮਨਸਿਕਾਰੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ… ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ… ਛਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਂ… ਉਪ੍ਪਿਲਂ… ਦੁਟ੍ਠੁਲ੍ਲਂ… ਅਚ੍ਚਾਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਂ… ਅਤਿਲੀਨવੀਰਿਯਂ… ਅਭਿਜਪ੍ਪਾ… ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ… ਅਤਿਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ’ਤਿ ਇਤਿ વਿਦਿਤ੍વਾ ਅਤਿਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਪਜਹਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੪੨) ਏવਮਾਦਿ।

    ‘‘So kho ahaṃ anuruddhā ‘vicikicchā cittassa upakkileso’ti iti viditvā vicikicchaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ. ‘Amanasikāro cittassa upakkileso… thinamiddhaṃ… chambhitattaṃ… uppilaṃ… duṭṭhullaṃ… accāraddhavīriyaṃ… atilīnavīriyaṃ… abhijappā… nānattasaññā… atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkileso’ti iti viditvā atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahi’’nti (ma. ni. 3.242) evamādi.

    ਤਦੇવਂ ਏਕਾਦਸਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਰਹਤੋ વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਮਨੁਸ੍ਸੂਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਂ, ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਂ। ਤੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ।

    Tadevaṃ ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, maṃsacakkhuṃ atikkantattā vā atikkantamānusakaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.

    ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸੋ ਮਨੁਸ੍ਸਂ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਓਲੋਕੇਤਿ। ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚੁਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ વਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਯੇ ਪਨ ਆਸਨ੍ਨਚੁਤਿਕਾ ਇਦਾਨਿ ਚવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਚ ਗਹਿਤਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ ਸਮ੍ਪਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਤੇ ‘‘ਚવਮਾਨਾ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇ ਏવਰੂਪੇ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ। ਹੀਨੇਤਿ ਮੋਹਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹੀਨਜਾਤਿਕੁਲਭੋਗਾਦਿવਸੇਨ ਹੀਲ਼ਿਤੇ ਪਰਿਭੂਤੇ। ਪਣੀਤੇਤਿ ਅਮੋਹਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ। ਸੁવਣ੍ਣੇਤਿ ਅਦੋਸਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਟ੍ਠਕਨ੍ਤਮਨਾਪવਣ੍ਣਯੁਤ੍ਤੇ। ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇਤਿ ਦੋਸਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਕਨ੍ਤਾਮਨਾਪવਣ੍ਣਯੁਤ੍ਤੇ ਅਭਿਰੂਪੇ વਿਰੂਪੇ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਗਤੇਤਿ ਸੁਗਤਿਗਤੇ, ਅਲੋਭਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਅਡ੍ਢੇ ਮਹਦ੍ਧਨੇ। ਦੁਗ੍ਗਤੇਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਤੇ, ਲੋਭਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਦਲਿਦ੍ਦੇ ਅਪ੍ਪਨ੍ਨਪਾਨਭੋਜਨੇ। ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇਤਿ ਯਂ ਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਉਪਚਿਤਂ, ਤੇਨ ਤੇਨ ਉਪਗਤੇ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ‘‘ਚવਮਾਨੇ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਕਿਚ੍ਚਂ। ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਾਨਿ ਚ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਾਦਕਾਨੇવ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਸਹੇવ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।

    Satte passatīti manusso manussaṃ maṃsacakkhunā viya satte passati oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunāpi daṭṭhuṃ na sakkā. Ye pana āsannacutikā idāni cavissanti, ye ca gahitapaṭisandhikā sampati nibbattā, te ‘‘cavamānā upapajjamānā’’ti adhippetā. Te evarūpe cavamāne upapajjamāne. Hīneti mohanissandayuttattā hīnajātikulabhogādivasena hīḷite paribhūte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantāmanāpavaṇṇayutte abhirūpe virūpe vāti attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapānabhojane. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate. Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ. Iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ. Yathākammūpagañāṇaanāgataṃsañāṇāni ca dibbacakkhupādakāneva dibbacakkhunā saheva ijjhanti.

    ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਦੁਟ੍ਠੁ ਚਰਿਤਂ, ਦੁਟ੍ਠਂ વਾ ਚਰਿਤਂ ਕਿਲੇਸਪੂਤਿਕਤ੍ਤਾ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਕਾਯਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਏવਂ વਚੀਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਿਪਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤਾ। ਅਰਿਯਾਨਂ ਉਪવਾਦਕਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ, ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਿਹਿਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਨਾ વਾ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨੇਨ વਾ ਉਪવਾਦਕਾ ਅਕ੍ਕੋਸਕਾ ਗਰਹਕਾ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾਤਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਾ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹੇਤੁਭੂਤਸਮਾਦਿਨ੍ਨਨਾਨਾવਿਧਕਮ੍ਮਾ। ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਮੂਲਕੇਸੁ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਮਾਦਪੇਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਚੀਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਰਿਯੂਪવਾਦਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠੀਸੁ ਗਹਿਤਾਸੁਪਿ ਤੇਸਂ ਪੁਨ વਚਨਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ ਹਿ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੋ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਸਦਿਸੋ। ਯਥਾਹ –

    Kāyaduccaritenātiādīsu duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattā duccaritaṃ. Kāyena duccaritaṃ, kāyato vā pavattaṃ duccaritaṃ kāyaduccaritaṃ. Evaṃ vacīmanoduccaritānipi daṭṭhabbāni. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Ariyānaṃupavādakāti buddhādīnaṃ ariyānaṃ, antamaso gihisotāpannānampi antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā akkosakā garahakā. Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhihetubhūtasamādinnanānāvidhakammā. Ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Tattha vacīmanoduccaritaggahaṇena ariyūpavādamicchādiṭṭhīsu gahitāsupi tesaṃ puna vacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadiso. Yathāha –

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਯ੍ਯ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વਦਾਮਿ ਤਂ વਾਚਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਅਪ੍ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਨਿਰਯੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੯)।

    ‘‘Seyyathāpi , sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149).

    ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਤੋ ਚ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਰਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ –

    Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha –

    ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ ਏવਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਰਂ, ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਰਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਜ੍ਜਾਨੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੦)।

    ‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi evaṃ mahāsāvajjataraṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).

    ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣੇ। ਅਥ વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਚੁਤਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ। ਅਪਾਯਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਰਯવੇવਚਨਂ। ਨਿਰਯੋ ਹਿ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਹੇਤੁਭੂਤਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਮਤਾ ਅਯਾ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਾਨਂ વਾ ਆਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਅਪਾਯੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ, ਦੋਸਬਹੁਲਤਾਯ વਾ ਦੁਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਗਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ। વਿવਸਾ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਕਟਕਾਰਿਨੋਤਿ વਿਨਿਪਾਤੋ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਦਸਞ੍ਞਿਤੋ ਅਯੋਤਿ ਨਿਰਯੋ।

    Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassa upacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ. Apāyantiādi sabbaṃ nirayavevacanaṃ. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gati duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.

    ਅਥ વਾ ਅਪਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ ਹਿ ਅਪਾਯੋ, ਸੁਗਤਿਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿ, ਮਹੇਸਕ੍ਖਾਨਂ ਨਾਗਰਾਜਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਸੋ ਹਿ ਅਪਾਯੋ ਚੇવ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਚ ਸੁਗਤਿਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਗਤਿਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਤੁ વਿਨਿਪਾਤੋ ਅਸੁਰਸਦਿਸਂ ਅવਿਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ। ਪੇਤਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਨਞ੍ਹਿ વਿਮਾਨਾਨਿਪਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। વਿਨਿਪਾਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਸੁਰਕਾਯਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਸੋ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨਤ੍ਥੇਨ ਅਪਾਯੋ ਚੇવ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਚ ਸੁਖਸਮੁਸ੍ਸਯੇਹਿ વਿਨਿਪਾਤਤ੍ਤਾ વਿਨਿਪਾਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਰਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવੀਚਿਆਦਿਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ ਨਿਰਯਮੇવ ਦੀਪੇਤਿ। ਉਪਪਨ੍ਨਾਤਿ ਉਪਗਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti, tiracchānayoni hi apāyo, sugatito apetattā. Na duggati, mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ dīpeti, so hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā, dukkhassa ca gatibhūtattā. Na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Petamahiddhikānañhi vimānānipi nibbattanti. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti, so hi yathāvuttenatthena apāyo ceva duggati ca sukhasamussayehi vinipātattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādianekappakāraṃ nirayameva dīpeti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.

    ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਏਤ੍ਥ ਸੁਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣੇਨ ਦੇવਗਤਿਂ ਏવ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਗਤੀਤਿ ਸੁਗਤਿ। ਰੂਪਾਦੀਹਿ વਿਸਯੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਸਗ੍ਗੋ। ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋਤਿ ਅਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ। ਅਮੁਕਾਯ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਯਂ ਉਪਚਿਤਂ ਤੇਨਾਯਂ ਏਤਰਹਿ, ਅਨਾਗਤੇ વਾ ਸਗ੍ਗੂਪਗੋ ਅਪਾਯੂਪਗੋ ਚਾਤਿ ਅਟ੍ਠਮਨવਮਬਲਞਾਣਕਿਚ੍ਚਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਥਾ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸੇવਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਇਮਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਦ੍વੇ ਞਾਣਾਨੀ’’ਤਿ।

    Ayaṃ pana viseso – ettha sugatiggahaṇena manussagatimpi saṅgaṇhāti. Saggaggahaṇena devagatiṃ eva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Amukāya kappakoṭiyaṃ upacitaṃ tenāyaṃ etarahi, anāgate vā saggūpago apāyūpago cāti aṭṭhamanavamabalañāṇakiccaṃ ekajjhaṃ katvā dassitaṃ. Tathā kappasatasahassevātiādīsupi. Tenevāha – ‘‘imāni bhagavato dve ñāṇānī’’ti.

    ਨਿਹਤੋ ਮਾਰੋ ਬੋਧਿਮੂਲੇਤਿ ਨਿਹਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਕਿਲੇਸਮਾਰੋ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ। ਇਦਂ ਭਗવਤੋ ਦਸਮਂ ਬਲਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਕਿਲੇਸਮਾਰਸ੍ਸ ਹਨਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ ਭਗવਤੋ ਦਸਮਂ ਬਲਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸਬ੍ਬਾਸવਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਯਦਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸવਾਸਨਾ ਸਬ੍ਬੇ ਆਸવਾ ਖੇਪਿਤਾ, ਤਦਾ ਭਗવਤਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਅਧਿਗਤਂ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਪਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Nihato māro bodhimūleti nihato samucchinno kilesamāro bodhirukkhamūle. Idaṃ bhagavato dasamaṃ balanti idaṃ kilesamārassa hananaṃ samucchindanaṃ bhagavato dasamaṃ balaṃ. Tenevāha – ‘‘sabbāsavaparikkhayaṃ ñāṇa’’nti. Yasmā pana yadā arahattamaggena savāsanā sabbe āsavā khepitā, tadā bhagavatā sabbaññutaññāṇaṃ adhigataṃ nāma, tasmā ‘‘yaṃ sabbaññutā pattā’’tiādi vuttaṃ.

    ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਸਮਾਨਤ੍ਥਕਥਾ। ਪਰવਾਦੀ ਪਨਾਹ – ‘‘ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨਾਮ ਪਾਟਿਏਕ੍ਕਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਯਸ੍ਮਾ ‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਪਤ੍ਤਾ વਿਦਿਤਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸੇવਾਯਂ ਪਭੇਦੋ’’ਤਿ, ਤਂ ਨ ਤਥਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਮੇવ ਹਿ ਦਸਬਲਞਾਣਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ। ਦਸਬਲਞਾਣਞ੍ਹਿ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਤਮ੍ਪਿ ਤਤੋ ਅવਸੇਸਮ੍ਪਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਦਸਬਲਞਾਣੇਸੁ ਹਿ ਪਠਮਂ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਮੇવ ਜਾਨਾਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ ਕਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવ, ਤਤਿਯਂ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਕਾਰਣਮੇવ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਮੇવ, ਪਞ੍ਚਮਂ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਨ੍ਤਰਮੇવ, ਛਟ੍ਠਂ ਝਾਨਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤੇਸਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਦਿਮੇવ, ਸਤ੍ਤਮਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮੁਦੁਭਾવਮੇવ, ਅਟ੍ਠਮਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਤਿਮੇવ, ਨવਮਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤੂਪਪਾਤਮੇવ, ਦਸਮਂ ਸਚ੍ਚਪਰਿਚ੍ਛੇਦਮੇવ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਏਤੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਏਤੇਸਂ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਬ੍ਬਂ ਨ ਕਰੋਤਿ । ਤਞ੍ਹਿ ਝਾਨਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਇਦ੍ਧਿ ਹੁਤ੍વਾ વਿਕੁਬ੍ਬਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਮਗ੍ਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਖੇਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।

    Ayaṃ tāvettha ācariyānaṃ samānatthakathā. Paravādī panāha – ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiekkaṃ natthi, yasmā ‘sabbaññutā pattā viditā sabbadhammā’ti vuttaṃ, tasmā sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti, taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇañhi sakasakakiccameva jānāti, sabbaññutaññāṇaṃ tampi tato avasesampi jānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti. Dutiyaṃ kammaparicchedameva, tatiyaṃ dhātunānattakāraṇameva, catutthaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, pañcamaṃ kammavipākantarameva, chaṭṭhaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, sattamaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutūpapātameva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti. Etesaṃ pana kiccaṃ sabbaṃ na karoti . Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.

    ਅਪਿਚ ਪਰવਾਦੀ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਦਸਬਲਞਾਣਂ ਨਾਮੇਤਂ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਂ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਂ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਰੂਪਾવਚਰਂ ਅਰੂਪਾવਚਰਂ ਲੋਕਿਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਾਨੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਾਨੀਤਿ, ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਂ ਸਿਯਾ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਂ, ਸਿਯਾ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤਂ, ਸਿਯਾ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸਤ੍ਤ ਕਾਮਾવਚਰਾਨਿ, ਤਤੋ ਦ੍વੇ ਰੂਪਾવਚਰਾਨਿ, ਅવਸਾਨੇ ਏਕਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਮੇવ ਕਾਮਾવਚਰਮੇવ ਲੋਕਿਯਮੇવਾਤਿ ਨਿਟ੍ਠਮੇਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ।

    Apica paravādī evaṃ pucchitabbo ‘‘dasabalañāṇaṃ nāmetaṃ savitakkasavicāraṃ avitakkavicāramattaṃ avitakkaavicāraṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’nti. Jānanto ‘‘paṭipāṭiyā satta savitakkasavicārānī’’ti vakkhati, tato parāni dve avitakkaavicārānīti, āsavakkhayañāṇaṃ siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkavicāramattaṃ, siyā avitakkaavicāranti. Tathā paṭipāṭiyā satta kāmāvacarāni, tato dve rūpāvacarāni, avasāne ekaṃ lokuttaranti vakkhati. Sabbaññutaññāṇaṃ pana savitakkasavicārameva kāmāvacarameva lokiyamevāti niṭṭhamettha gantabbaṃ.

    વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vicayahārasampātavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ੩. ਯੁਤ੍ਤਿਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Yuttihārasampātavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੨. વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ • 2. Vicayahārasampāto

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੨. વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ੨. વਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਿਭਾવਨਾ • 2. Vicayahārasampātavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact