Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī |
೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಿಭಾವನಾ
2. Vicayahārasampātavibhāvanā
೫೩. ಯೇನ ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತೇನ ಅಸ್ಸಾದಾದಯೋ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭತ್ತಾ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತಾ, ಸೋ ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ, ‘‘ಕತಮೋ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ವಿಚಯೋ ಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತಾದೀಸು ಸೋಳಸಸು ಹಾರಸಮ್ಪಾತೇಸು ಕತಮೋ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸೋ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ ನಾಮಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇಮೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಯೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸೇನ ವಿಚಯಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸೋ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ ನಾಮಾತಿ ನಿಯಮೇತ್ವಾ ವಿಭಜಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ –
53. Yena desanāhārasampātena assādādayo ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, so desanāhārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vicayahārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vicayo hārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu desanāhārasampātādīsu soḷasasu hārasampātesu katamo saṃvaṇṇanāviseso vicayahārasampāto nāmāti pucchati. Imesu dhammesu ayaṃ dhammo yena saṃvaṇṇanāvisesena vicayitabbo, so saṃvaṇṇanāviseso vicayahārasampāto nāmāti niyametvā vibhajituṃ ‘‘tattha taṇhā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘ಏವಂ ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಹಾರಪದತ್ಥವಿಚಯೋ ವಿಚಯಹಾರೋ, ತಸ್ಮಾ ದೇಸನಾಹಾರೇ ವಿಪಲ್ಲಾಸಹೇತುಭಾವೇನ ನಿದ್ಧಾರಿತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಕುಸಲಾದಿವಿಭಾಗಪವಿಚಯಮುಖೇನ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾ ದುವಿಧಾ’ತಿಆದಿ ಆರದ್ಧ’’ನ್ತಿ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩) –
‘‘Evaṃ desanāhārasampātaṃ dassetvā idāni vicayahārasampātaṃ dassento yasmā desanāhārapadatthavicayo vicayahāro, tasmā desanāhāre vipallāsahetubhāvena niddhāritāya taṇhāya kusalādivibhāgapavicayamukhena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘tattha taṇhā duvidhā’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 53) –
ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತತ್ಥೇ ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತೇನ ಸಂವಣ್ಣಿತೇ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ‘‘ತಣ್ಹಾ’’ತಿ ನಿದ್ಧಾರಿತಾ ಸಬ್ಬತಣ್ಹಾ। ಕುಸಲಾಪೀತಿ ಚತುಭೂಮಕೇ ಕುಸಲೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಪಿ। ಅಕುಸಲಾಪೀತಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾಪೀತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತೀತಿ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಟೀಕಾಯಂ – ‘‘ಕುಸಲಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾತಿ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಮತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ತೇಸಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯತಂ, ಇಧ ‘ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ’’ತಿ।
Vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ ‘‘arakkhitena cittenā’’tiādisuttatthe desanāhārasampātena saṃvaṇṇite akusaladhamme ‘‘taṇhā’’ti niddhāritā sabbataṇhā. Kusalāpīti catubhūmake kusale uddissa pavattā taṇhāpi. Akusalāpīti akusaladhamme uddissa pavattā taṇhāpīti duvidhā hotīti vicayitabbā. Tena vuttaṃ ṭīkāyaṃ – ‘‘kusaladhammārammaṇāti kusaladhamme uddissa pavattamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na tesaṃ ārammaṇapaccayataṃ, idha ‘kusalā dhammā’ti lokuttaradhammānampi adhippetattā’’ti.
‘‘ಕುಸಲಾ ತಣ್ಹಾ ಕಿಂಗಾಮಿನೀ, ಅಕುಸಲಾ ತಣ್ಹಾ ಕಿಂ ಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ಸಂಸಾರಗಾಮಿನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಕತಮೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲತಣ್ಹಾನಂ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಕುಸಲಾ ಸಂಸಾರಗಾಮಿನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಣ್ಹಾ ನಾಮ ಸಂಸಾರಗಾಮಿನೀ ಹೋತು, ಕಥಂ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಪಹಾನತಣ್ಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಪಹಾನಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ತಣ್ಹಾ ಪಹಾನತಣ್ಹಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪಹಾತಬ್ಬತಣ್ಹಂ ಆಗಮ್ಮ ಯಂ ಪಹಾನಂ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬಂ, ತೇನ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೇನ ಪಹಾನೇನ ಅಪಚಯಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
‘‘Kusalā taṇhā kiṃgāminī, akusalā taṇhā kiṃ gāminī’’ti pucchitabbattā ‘‘akusalā saṃsāragāminī’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘katamo kusalākusalataṇhānaṃ viseso’’ti pucchitabbattā ‘‘akusalā saṃsāragāminī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Taṇhā nāma saṃsāragāminī hotu, kathaṃ apacayagāminī’’ti vattabbattā ‘‘pahānataṇhā’’ti vuttaṃ, pahānassa hetubhūtā taṇhā pahānataṇhāti attho, pahātabbataṇhaṃ āgamma yaṃ pahānaṃ pavattetabbaṃ, tena pavattetabbena pahānena apacayaṃ gacchatīti vuttaṃ hoti.
‘‘ಕಿಂ ಪನ ತಣ್ಹಾಯೇವ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾತಿ ದುಬ್ಬಿಧಾ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೋಪಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾತಿ ದುಬ್ಬಿಧೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಮಾನೋಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕತಮೋ ಮಾನೋ ಕುಸಲೋ, ಕತಮೋ ಮಾನೋ ಅಕುಸಲೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯಂ ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಮಾನಂ ಪಜಹತಿ, ಅಯಂ ಮಾನೋ ಕುಸಲೋ। ಯೋ ಪನ ಮಾನೋ ದುಕ್ಖಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಯತಿ, ಅಯಂ ಮಾನೋ ಅಕುಸಲೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಂ ಮಾನಂ…ಪೇ॰… ಕುಸಲೋತಿ ಯಂ ಮಾನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಪಹಾನಂ ಪವತ್ತಿತಂ, ತೇನ ಪಹಾನೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಂ ಮಾನಂ ಪಜಹತಿ, ಅಯಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಭೂತೋ ಮಾನೋ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ಕುಸಲೋ। ಯೋ ಪನ…ಪೇ॰… ಅಕುಸಲೋತಿ ಯೋ ಪನ ಮಾನೋ ಪರಹಿಂಸನಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೋ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಯತಿ, ಅಯಂ ಮಾನೋ ಅಕುಸಲೋತಿ ವಿಚಯಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
‘‘Kiṃ pana taṇhāyeva kusalākusalāti dubbidhā, udāhu aññopi kusalākusalāti dubbidho’’ti vattabbattā ‘‘mānopī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Katamo māno kusalo, katamo māno akusalo’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ mānaṃ nissāya mānaṃ pajahati, ayaṃ māno kusalo. Yo pana māno dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusalo’’ti vuttaṃ. Tattha yaṃ mānaṃ…pe… kusaloti yaṃ mānaṃ nissāya upanissāya pahānaṃ pavattitaṃ, tena pahānena santāne uppajjanārahaṃ mānaṃ pajahati, ayaṃ upanissayapaccayabhūto māno phalūpacārena kusalo. Yo pana…pe… akusaloti yo pana māno parahiṃsanādivasena pavattamāno hutvā attano ca parassa ca dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusaloti vicayitvā veditabbo.
‘‘ಸಂಸಾರಾಪಚಯಗಾಮಿನೀಸು ತಾಸು ತಣ್ಹಾಸು ಕತಮಾ ಅಪಚಯಗಾಮಿನೀ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಕುಸಲಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಯಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತಾಸು ಸಂಸಾರಾಪಚಯಗಾಮಿನೀಸು ತಣ್ಹಾಭೂತಾಸು ಕುಸಲಾಕುಸಲಾಸು। ಅಯಂ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ಅರಿಯಾ ಪುಗ್ಗಲಾ ಸನ್ತಂ ಆಯತನಂ ಯಂ ಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರನ್ತಿ, ತಂ ಆಯತನಂ ಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮಂ ಅಹಂ ಕುದಾಸ್ಸು ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ವಿಹರಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥಯನ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಫಲೇ ಪಿಹಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಿಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಯಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇದಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ‘‘ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಂ ಅರಿಯಫಲೇ ಪಿಹಾಸಙ್ಖಾತಾ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾ ಅನವಜ್ಜಾ ಅನವಜ್ಜಅರಿಯಫಲಧಮ್ಮಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾತಿ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಂ।
‘‘Saṃsārāpacayagāminīsu tāsu taṇhāsu katamā apacayagāminī taṇhā kusalā’’ti pucchitabbattā ‘‘kusalā’’ti vuttāya taṇhāya sarūpaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yaṃ nekkhammasita’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tāsu saṃsārāpacayagāminīsu taṇhābhūtāsu kusalākusalāsu. Ayaṃ taṇhā kusalāti sambandho. ‘‘Ariyā puggalā santaṃ āyatanaṃ yaṃ ariyaphaladhammaṃ sacchikatvā upasampajja viharanti, taṃ āyatanaṃ ariyaphaladhammaṃ ahaṃ kudāssu sacchikatvā viharissa’’nti patthayantassa tassa kulaputtassa tasmiṃ ariyaphale pihā uppajjati, pihāpaccayā yaṃ domanassaṃ uppajjati, idaṃ domanassaṃ ‘‘nekkhammasita’’nti vuccati. Ayaṃ ariyaphale pihāsaṅkhātā taṇhā kusalā anavajjā anavajjaariyaphaladhammaṃ uddissa pavattattāti vicayitabbaṃ.
‘‘ಕಥಂ ಪವತ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ರಾಗವಿರಾಗಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಾ ರಾಗವಿರಾಗಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪತ್ತಬ್ಬಾ। ತದಾರಮ್ಮಣಾ ತಂ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾ ಅನವಜ್ಜಾ, ಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ಪತ್ತಬ್ಬಾ, ತದಾರಮ್ಮಣಾ ತಂ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಂ ಆಗಮ್ಮ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ಕುಸಲಾ ಅನವಜ್ಜಾತಿ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಾ। ತಾಯ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಸೇನ ಭಗವತಾ –
‘‘Kathaṃ pavattā’’ti vattabbattā ‘‘rāgavirāgā’’tiādi vuttaṃ. Yā rāgavirāgā cetovimutti pattabbā. Tadārammaṇā taṃ cetovimuttiṃ āgamma pavattā taṇhā kusalā anavajjā, yā avijjāvirāgā paññāvimutti pattabbā, tadārammaṇā taṃ paññāvimuttiṃ āgamma pavattā taṇhā kusalā anavajjāti vicayitabbā. Tāya paññāvimuttiyā vasena bhagavatā –
‘‘ತಸ್ಮಾ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರೋ।
‘‘Tasmā rakkhitacittassa, sammāsaṅkappagocaro;
ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುರೇಕ್ಖಾರೋ, ಞತ್ವಾನ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।
Sammādiṭṭhipurekkhāro, ñatvāna udayabbayaṃ;
ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂ ಭಿಕ್ಖು, ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹೇ’’ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೩೨; ನೇತ್ತಿ॰ ೩೧, ೬೫, ೭೮) –
Thinamiddhābhibhū bhikkhu, sabbā duggatiyo jahe’’ti. (udā. 32; netti. 31, 65, 78) –
ಗಾಥಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹೇ’’ತಿ ಪದಂ ವುತ್ತಂ, ‘‘ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಯೋ ಪವಿಚಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ, ಕತಮೋ ಸೋ ಪವಿಚಯೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತಸ್ಸಾ ಕೋ ಪವಿಚಯೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಕೋ ಪವಿಚಯೋತಿ ಚೇ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ ‘‘ಅಟ್ಠ ಮಗ್ಗಙ್ಗಾನಿ – ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ ಪವಿಚಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಸೋ ಪವಿಚಯೋ ಕತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಕತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪವಿಚಯೋ ಕತ್ಥ ಕಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಚತುತ್ಥೇ ಝಾನೇ ಪಾರಮಿತಾಯ ಉಕ್ಕಂಸಗತಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಭಾವನಾಯ ಸೋ ಪವಿಚಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Gāthāyaṃ ‘‘sabbā duggatiyo jahe’’ti padaṃ vuttaṃ, ‘‘tassā paññāvimuttiyā yo pavicayo kātabbo, katamo so pavicayo’’ti pucchitabbattā ‘‘tassā ko pavicayo’’tiādi vuttaṃ. Tassā paññāvimuttiyā ko pavicayoti ce puccheyya ‘‘aṭṭha maggaṅgāni – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhī’’ti pavicayo veditabbo. ‘‘So pavicayo kattha daṭṭhabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so katthā’’tiādi vuttaṃ. So paññāvimuttiyā pavicayo kattha kasmiṃ dhamme daṭṭhabboti pucchati. Catutthe jhāne pāramitāya ukkaṃsagatāya catutthajjhānabhāvanāya so pavicayo daṭṭhabbo.
‘‘ಚತುತ್ಥೇ ಝಾನೇ ಪಾರಮಿತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಚತುತ್ಥೇ ಹಿ ಝಾನೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಸೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಚತುತ್ಥೇ ಝಾನೇ ಪರಿಸುದ್ಧಂ ಪರಿಯೋದಾತಂ ಅನಙ್ಗಣಂ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ ಮುದು ಕಮ್ಮನಿಯಂ ಠಿತಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ, ಇತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಯತಿ, ಸೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ತತ್ಥ ಚತುತ್ಥೇ ಝಾನೇ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ವಿಜ್ಜಾಚರಣಂ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ। ಕತಮಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ? ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ, ದ್ವೇ ಚ ವಿಸೇಸೇ ವಾ ಅಧಿಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಇದ್ಧಿವಿಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚ, ಲೋಕಿಯಾಭಿಞ್ಞಾ ಚೇವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಚಾತಿ ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾ। ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿ ಚೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಚ ವಿಸೇಸಾ ಹೋನ್ತಿ।
‘‘Catutthe jhāne pāramitāyā’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘catutthe hi jhāne’’tiādi vuttaṃ. Yo so catutthajjhānalābhī puggalo catutthe jhāne parisuddhaṃ pariyodātaṃ anaṅgaṇaṃ vigatūpakkilesaṃ mudu kammaniyaṃ ṭhitaṃ āneñjappattaṃ, iti aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ bhāvayati, so catutthajjhānalābhī puggalo tattha catutthe jhāne aṭṭhavidhaṃ vijjācaraṇaṃ adhigacchati. Katamaṃ aṭṭhavidhaṃ? Cha abhiññā, dve ca visese vā adhigacchatīti yojanā. Iddhividhādayo pañca, lokiyābhiññā ceva arahattamaggapaññā cāti cha abhiññā. Manomayiddhi ceva vipassanāñāṇañcāti dve ca visesā honti.
‘‘ತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಕುತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ…ಪೇ॰… ಕುತೋ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಯತೋ ಪರಿಸುದ್ಧ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಯತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಂ, ತತೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವತೋ ಪರಿಯೋದಾತಂ ಹೋತಿ। ಸುಖಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ಯತೋ ವೀತರಾಗಾದಿಅನಙ್ಗಣಭಾವತೋ ಅನಙ್ಗಣಂ, ತತೋ ವೀತರಾಗಾದಿಅನಙ್ಗಣಭಾವತೋ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ। ಯತೋ ಸುಭಾವಿತಭಾವತೋ ಮುದು, ತತೋ ಸುಭಾವಿತಭಾವತೋ ಕಮ್ಮನಿಯಂ। ಯತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾದೀಸು ಠಿತಭಾವತೋ ಠಿತಂ, ತತೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾದೀಸು ಠಿತಭಾವತೋ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಪಿ ಯೋಜನಾ ಯುತ್ತಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩) ಯುಗಳತೋ ಆಗತತ್ತಾ। ಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಓಭಾಸೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಭಾವತೋ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ। ಸದ್ಧಾಯ ಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ನ ಇಞ್ಜತಿ ನ ಚಲತಿ, ವೀರಿಯೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಕೋಸಜ್ಜೇ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಸತಿಯಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಪಮಾದೇ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಸಮಾಧಿನಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖೇ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನ ಇಞ್ಜತಿ, ಓಭಾಸಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಲೇಸನ್ಧಕಾರೇ ನ ಇಞ್ಜತಿ। ಇತಿ ಇಮೇಹಿ ಛಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಞ್ಚ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಞ್ಚ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿಪರಿಚಯೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋಯೇವಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩) ‘‘ತತ್ಥ ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಭಾವೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ‘‘ಅಪರೋ ನಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಾ ವುತ್ತೋಯೇವಾತಿ ಅಮ್ಹೇಹಿ ನ ವುತ್ತೋ।
‘‘Taṃ catutthajjhānacittaṃ kuto parisuddhaṃ…pe… kuto āneñjappatta’’nti pucchitabbattā ‘‘taṃ cittaṃ yato parisuddha’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ cittaṃ yato upekkhāsatipārisuddhibhāvato parisuddhaṃ, tato upekkhāsatipārisuddhibhāvato pariyodātaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayaghātena yato vītarāgādianaṅgaṇabhāvato anaṅgaṇaṃ, tato vītarāgādianaṅgaṇabhāvato vigatūpakkilesaṃ. Yato subhāvitabhāvato mudu, tato subhāvitabhāvato kammaniyaṃ. Yato parisuddhādīsu ṭhitabhāvato ṭhitaṃ, tato parisuddhādīsu ṭhitabhāvato āneñjappattaṃ hotītipi yojanā yuttā aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) yugaḷato āgatattā. Saddhāvīriyasatisamādhipaññāobhāsehi pariggahitabhāvato āneñjappattaṃ. Saddhāya hi pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe assaddhiye na iñjati na calati, vīriyena pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe kosajje na iñjati, satiyā pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe pamāde na iñjati, samādhinā pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe uddhacce na iñjati, paññāya pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhāya avijjāya na iñjati, obhāsagataṃ cittaṃ kilesandhakāre na iñjati. Iti imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ catutthajjhānacittaṃ āneñjappattaṃ hoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatattā catutthajjhānacittaṃ channaṃ abhiññāñāṇānañca manomayiddhivipassanāñāṇānañca adhigamūpāyo hoti, tasmā so paññāvimuttiparicayo catutthajjhāne daṭṭhabboyevāti saṅkhepattho. Vitthārato pana aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) ‘‘tattha upekkhāsatipārisuddhibhāvenā’’tiādinā vā ‘‘aparo nayo’’tiādinā vā vuttoyevāti amhehi na vutto.
‘‘ಯೇಸಂ ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಙ್ಗಣಂ, ಯೇಸಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ವಿಗತೂಪಕ್ಕಿಲೇಸಂ, ಯಾಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಯಾ ಅಭಾವೇನ ಠಿತಂ, ಇಞ್ಜನಾಯ ಅಭಾವೇನ ಆನೇಞ್ಜಪ್ಪತ್ತಂ, ತೇ ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾದಯೋ ಕತಮಾಯ ಪಕ್ಖಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಅಙ್ಗಣಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾದೀಸು ಅಙ್ಗಣಾ ಚ ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾ ಚ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ಚ ಸನ್ತಿ, ತದುಭಯಂ ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಅಭಿಜ್ಝಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸದ್ವಯಂ ತಣ್ಹಾಪಕ್ಖೋ ರಾಗಾದಿಅಙ್ಗಣಾನಂ ತಣ್ಹಾಸಭಾವತ್ತಾ, ಅಭಿಜ್ಝಾದಿಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಲೋಮತ್ತಾ। ಯಾ ಇಞ್ಜನಾ ಫನ್ದನಾ ಯಾ ಚ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಟ್ಠಿತಿ ಅನವಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಇಞ್ಜನಾ ಅಟ್ಠಿತಿ ದಿಟ್ಠಿಪಕ್ಖೋ ಇಞ್ಜನಾಯ ಚ ಅಟ್ಠಿತಿಯಾ ಚ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಹೇತುಭಾವತೋತಿ ಪವಿಚಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ।
‘‘Yesaṃ rāgādiaṅgaṇānaṃ abhāvena anaṅgaṇaṃ, yesaṃ abhijjhādiupakkilesānaṃ abhāvena vigatūpakkilesaṃ, yāya cittassa ṭhitiyā abhāvena ṭhitaṃ, iñjanāya abhāvena āneñjappattaṃ, te rāgādiaṅgaṇādayo katamāya pakkhā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha aṅgaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu rāgādiaṅgaṇādīsu aṅgaṇā ca rāgādiaṅgaṇā ca upakkilesā abhijjhādiupakkilesā ca santi, tadubhayaṃ rāgādiaṅgaṇaabhijjhādiupakkilesadvayaṃ taṇhāpakkho rāgādiaṅgaṇānaṃ taṇhāsabhāvattā, abhijjhādiupakkilesānañca taṇhāya anulomattā. Yā iñjanā phandanā yā ca cittassa aṭṭhiti anavaṭṭhānaṃ atthi, ayaṃ iñjanā aṭṭhiti diṭṭhipakkho iñjanāya ca aṭṭhitiyā ca micchābhinivesahetubhāvatoti pavicayo kātabbo.
‘‘ಕಿಂ ಪನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾಯೇವ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನಞ್ಚ ಮನೋಮಯಿದ್ಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಞ್ಚ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭಿನೋ, ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಇತಿ ಚತ್ತಾರಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಉಪೇಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ಭವತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಞಾಣಾನಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಭಾವೋ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವಸ್ಸೇವ ಭವೇಯ್ಯ, ಕಥಂ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮತ್ತಲಾಭಿನೋ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಸೋ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇಯೇವ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಏವಂ ಕತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ ಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಚಿಣ್ಣವಸೀಭಾವೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಉಪರಿಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೩) ವಿತ್ಥಾರತೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಮಾ ಯೋಜನಮತ್ತಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮ।
‘‘Kiṃ pana catutthajjhānacittaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatattāyeva channaṃ abhiññāñāṇānañca manomayiddhivipassanāñāṇānañca adhigamūpāyo hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘cattāri indriyānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Tassa catutthajjhānalābhino, dukkhindriyaṃ domanassindriyaṃ sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ iti cattārindriyāni catutthajjhāne nirujjhanti, tassa catutthajjhānalābhino upekkhindriyaṃ avasiṭṭhaṃ bhavati, tasmāpi catutthajjhānacittaṃ vuttappakārānaṃ aṭṭhannaṃ ñāṇānaṃ adhigamūpāyo hoti, so ca adhigamūpāyabhāvo ciṇṇavasībhāvasseva bhaveyya, kathaṃ catutthajjhānamattalābhino ciṇṇavasībhāvo siyā’’ti vattabbattā so catutthajjhānalābhī catutthajjhāneyeva aṭṭhatvā arūpasamāpattiyopi evaṃ katvā nibbatteti bhāveti, tasmā ciṇṇavasībhāvo hotīti dassetuṃ ‘‘so uparimaṃ samāpatti’’ntiādi vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) vitthārato vutto, tasmā yojanamattaṃ karissāma.
ಸೋ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭೀ ಯೋಗಾವಚರೋ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಪರಿಮಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ತತೋ ಸನ್ತತರತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ಯಥಾವುತ್ತಂ ಉಪರಿಮಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೋ ತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾಪಧಾನಾ ಸಮಾಪತ್ತಿ ಓಳಾರಿಕಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಸಣ್ಠಹತಿ, ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ ಚ ಉಕ್ಕಣ್ಠಾ ಅನಭಿರತಿ ಹುತ್ವಾ ಸಣ್ಠಹತಿ, ಸೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ ಮನಸಿ ಕರೋನ್ತೋ ಯೋಗಾವಚರೋ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರವಸೇಸತೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಂ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾನಂ ಅಮನಸಿಕಾರಾ ‘‘ಆಕಾಸಂ ಅನನ್ತ’’ನ್ತಿ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ರೂಪಸಞ್ಞಾ ರೂಪಾವಚರಸಞ್ಞಾ ಪಞ್ಚವಿಧಅಭಿಞ್ಞಾಭಿನೀಹಾರೋ ಹೋತಿ। ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇಸು ವೋಕಾರೋ ಅಕುಸಲೋ ಪವತ್ತತಿ। ಏವಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೇ ಆದೀನವದಸ್ಸೀ ಹುತ್ವಾ ತಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮತಿ, ಅಸ್ಸ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ ಚ ಅಬ್ಭತ್ಥಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಇಮಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ, ಸನ್ತವುತ್ತಿನಾ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಯೋಗಾವಚರಸ್ಸ ಓಭಾಸೋ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋಭಾಸೋ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ। ರೂಪಾನಂ ಕಸಿಣರೂಪಾನಂ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಅನ್ತರಧಾಯತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
So rūpāvacaracatutthajjhānalābhī yogāvacaro rūpāvacaracatutthajjhānasamāpattito uparimaṃ ākāsānañcāyatanasamāpattiṃsantato santatarato manasi karoti. Yathāvuttaṃ uparimaṃ samāpattiṃ santato manasi karoto tassa catutthajjhānalābhino yogāvacarassa catutthajjhāne saññā saññāpadhānā samāpatti oḷārikā viya hutvā saṇṭhahati, paṭighasaññā ca ukkaṇṭhā anabhirati hutvā saṇṭhahati, so yathāvuttena vidhinā manasi karonto yogāvacaro sabbaso niravasesato rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ākāsaṃ ananta’’nti manasi katvā pavattamānaṃ ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ sacchikatvā upasampajja viharati. Rūpasaññā rūpāvacarasaññā pañcavidhaabhiññābhinīhāro hoti. Nānattasaññā nānārammaṇesu vokāro akusalo pavattati. Evaṃ rūpāvacarajjhāne ādīnavadassī hutvā tā rūpasaññānānattasaññāyo ārammaṇe samatikkamati, assa yogāvacarassa paṭighasaññā ca abbhatthaṃ gacchati. Evaṃ iminā vuttanayena samatikkamena samāhitassa, santavuttinā arūpāvacarasamādhinā samāhitassa yogāvacarassa obhāso rūpāvacarajjhānobhāso antaradhāyati. Rūpānaṃ kasiṇarūpānaṃ jhānacakkhunā dassanañca antaradhāyatīti yojanā.
‘‘ಯೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ, ಸಮಾಹಿತಸ್ಸ ಓಭಾಸೋ ಚ ರೂಪಾನಂ ದಸ್ಸನಞ್ಚ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಸೋ ಸಮಾಧಿ ಕಿತ್ತಕೇಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಕಥಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಯೇನ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತೋ, ಸೋ ದುವಿಧೋಪಿ ಸಮಾಧಿ ಅನಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದವೀರಿಯಾರಮ್ಭೇಹಿ ತೀಹಿ ಉಪಕಾರಕಙ್ಗೇಹಿ ಚ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸತೀಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಪರಿಕ್ಖಾರಙ್ಗೇಹಿ ಚ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತೇನ ಏಕೇನ ಸಭಾವಙ್ಗೇನ ಚ ಛಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚಿನ್ತೇತಬ್ಬೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋ । ‘‘ಕಥಂ ಕತ್ಥ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅನಭಿಜ್ಝಾಸಹಗತಂ ಮೇ ಮಾನಸಂ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತೇಸು ಛಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಕಿತ್ತಕೋ ಸಮಥೋ, ಕಿತ್ತಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಏತ್ತಕೋ ಸಮಥೋ, ಏತ್ತಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ವಿಭಜಿತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Yena samādhinā samāhitassa, samāhitassa obhāso ca rūpānaṃ dassanañca antaradhāyati, so samādhi kittakehi aṅgehi samannāgato, kathaṃ paccavekkhitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhī’’tiādi vuttaṃ. So samādhīti yena rūpārūpāvacarasamādhinā samāhito, so duvidhopi samādhi anabhijjhābyāpādavīriyārambhehi tīhi upakārakaṅgehi ca passaddhisatīhi dvīhi parikkhāraṅgehi ca avikkhittena ekena sabhāvaṅgena ca chahi aṅgehi samannāgatoti paccavekkhitabbo punappunaṃ cintetabbo sallakkhetabbo . ‘‘Kathaṃ kattha paccavekkhitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘anabhijjhāsahagataṃ me mānasaṃ sabbaloke’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tesu chasu aṅgesu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ettako samatho, ettakā vipassanāti vibhajituṃ ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ.
೫೪. ‘‘ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಸಙ್ಖಾತಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾ ಸಮಾಧಿಮುಖೇನ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭತ್ತಾ, ‘‘ತಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಲಭಿತಬ್ಬೋ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಕಿತ್ತಕೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪದಾಯ ಲಭಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
54. ‘‘Paññāvimuttī’’ti vuttassa arahattaphalassa samādhissa samathavipassanāsaṅkhātā pubbabhāgapaṭipadā samādhimukhena ācariyena vibhattā, ‘‘tāya paṭipadāya labhitabbo arahattaphalasamādhi kittakena veditabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhi pañcavidhena veditabbo’’ti vuttaṃ. Yo arahattaphalasamādhi samathavipassanāpaṭipadāya labhitabbo, so arahattaphalasamādhi pañcavidhena ñāṇadassanena veditabbo.
‘‘ಕಥಂ ಪಞ್ಚವಿಧಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖತ್ತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಪಚ್ಚತ್ತಮೇವ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವತಿ। ಅಯಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಆಯತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ಸುಖವಿಪಾಕೋ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಭವತಿ। ಅಯಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಕಿಲೇಸಅರೀಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೋ, ಕಾಮಾಮಿಸವಟ್ಟಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸಾನಂ ಅಭಾವತೋ ನಿರಾಮಿಸೋ ಚ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಭವತಿ। ಅಯಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಅಕಾಪುರಿಸೇಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಬುದ್ಧೇಹಿ ಸೇವಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಅಕಾಪುರಿಸಸೇವಿತೋ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಭವತಿ। ಅಯಂ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಅಙ್ಗಸನ್ತಕಿಲೇಸದರಥಸನ್ತತ್ತಾ ಸನ್ತೋ ಚೇವ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಅತಿತ್ತಿಕರಣತೋ ಪಣೀತೋ ಚ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಕಿಲೇಸೇನ ಅರಹತಾ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲದ್ಧೋ ಚ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮಾಧಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಏಕೋದಿಭಾವೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಏಕೋದಿಭಾವಾಧಿಗತೋ ಚ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪಯೋಗೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ, ನೀವರಣಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ, ಅಞ್ಞೇ ಕಿಲೇಸೇ ವಾರೇತ್ವಾ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ, ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಫಲಭಾವೇನೇವ ಪವತ್ತತ್ತಾ ನಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋ ಹೋತಿ, ಇತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸ ಅರಹತೋ ಪಚ್ಚತ್ತಮೇವ ಞಾಣದಸ್ಸನಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಂ ಭವತೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಞಾಣದಸ್ಸನೇನ ಸೋ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ವಿಚಯಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ।
‘‘Kathaṃ pañcavidhañāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavatī’’ti vattabbattā ‘‘ayaṃ samādhī’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ arahattaphalasamādhi appitappitakkhaṇe phalasamāpattisukhattā paccuppannasukho hoti, iti paccavekkhantassa assa arahato paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi āyatiṃ samāpajjitabbassa arahattaphalasamādhissa upanissayapaccayattā āyatiṃ sukhavipāko hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi kilesaarīhi ārakattā ariyo, kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvato nirāmiso ca hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi akāpurisehi sammāsambuddhapaccekabuddhasāvakabuddhehi sevitabbattā akāpurisasevito hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi aṅgasantakilesadarathasantattā santo ceva divasampi samāpajjantassa atittikaraṇato paṇīto ca paṭippassaddhakilesena arahatā puggalena laddhattā paṭippassaddhiladdho ca arahattamaggasamādhisaṅkhātena ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvādhigato ca sasaṅkhārena sapayogena adhigatattā, nīvaraṇādipaccanīkadhamme niggayha anadhigatattā, aññe kilese vāretvā anadhigatattā, arahattamaggaphalabhāveneva pavattattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagato hoti, iti paccavekkhantassa assa arahato paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavatīti pañcavidhena ñāṇadassanena so arahattaphalasamādhi vicayitvā veditabboti.
‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖಾದೀಸು ಸಮಾಧೀಸು ಕಿತ್ತಕೋ ಸಮಥೋ, ಕಿತ್ತಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಯೋ ಚ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸಮಥೋ, ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಚ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ, ನ ಪುಬ್ಬಭಾಗಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾತಿ। ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ಆಚರಿಯೇನ ವುತ್ತೋ, ‘‘ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯಂ ವುತ್ತೋ ಸಮಾಧಿ ಕಿತ್ತಕೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯಂ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಪಕಾರೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಕತಮೇನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಪೀತಿಫರಣತಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣತಾ ಹೋತಿ। ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಸುಖಫರಣತಾ ಹೋತಿ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಚೇತೋಪರಿಯಪಞ್ಞಾ ಚೇತೋಫರಣತಾ ಹೋತಿ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಞ್ಞಾ ಆಲೋಕಫರಣತಾ ಹೋತಿ। ಝಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಪಞ್ಞಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿಮಿತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಪಞ್ಞಾಪಕಾರೇನ ವಿಚಯಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ‘‘ತೇಸು ಪಞ್ಚವಿಧೇಸು ಪಕಾರೇಸು ಕಿತ್ತಕೋ ಸಮಥೋ, ಕಿತ್ತಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಯೋ ಚ ಪೀತಿಫರಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Paccuppannasukhādīsu samādhīsu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca samādhi paccuppannasukho’’tiādi vuttaṃ. Samatho, vipassanāti ca arahattaphalasamathavipassanāva adhippetā, na pubbabhāgasamathavipassanāti. Arahattaphalasamādhi pañcavidhena veditabboti ācariyena vutto, ‘‘tassa arahattaphalasamādhissa pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto samādhi kittakena veditabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhi pañcavidhena veditabbo’’ti vuttaṃ. Yo rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto, so rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi pañcavidhena pakārena veditabbo. ‘‘Katamenā’’ti pucchitabbattā ‘‘pītipharaṇatā’’tiādi vuttaṃ. Paṭhamadutiyajjhānesu paññā pītipharaṇatā hoti. Paṭhamadutiyatatiyajjhānesu paññā sukhapharaṇatā hoti. Catutthajjhāne cetopariyapaññā cetopharaṇatā hoti. Dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā hoti. Jhānaṃ paccavekkhitvā pavattamānapaññā paccavekkhaṇānimittaṃ hoti. Iti pañcavidhena paññāpakārena vicayitvā veditabboti. ‘‘Tesu pañcavidhesu pakāresu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca pītipharaṇo’’tiādi vuttaṃ.
೫೫. ಸಮ್ಪಯೋಗವಸೇನ ಸಮಾಧಿ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭತ್ತೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತೋ, ‘‘ಕಥಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ವಿಭತ್ತೋ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ದಸ ಕಸಿಣಾಯತನಾನೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮೇಹಿ ದಸಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ಕಸಿಣೇಹಿಪಿ ಸಮಾಧಿ ವಿಚಿನಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ। ‘‘ತೇಸು ದಸಸು ಕಿತ್ತಕೋ ಸಮಥೋ, ಕಿತ್ತಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಯಞ್ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಸಿಣನ್ತಿ ಚ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಮ್ಪಿ ಪರಿಕಮ್ಮಮ್ಪಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಮ್ಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಇಧ ಪನ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಜ್ಝಾನಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।
55. Sampayogavasena samādhi ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ārammaṇavasena vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘dasa kasiṇāyatanānī’’tiādi vuttaṃ. Imehi dasahi ārammaṇehi kasiṇehipi samādhi vicinitvā veditabboti. ‘‘Tesu dasasu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ. Kasiṇanti ca kasiṇamaṇḍalampi parikammampi paṭibhāganimittampi tasmiṃ paṭibhāganimitte uppannajjhānampi vuccati, idha pana sasampayuttajjhānameva adhippetaṃ.
‘‘ಕಿಂ ಪನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಸಮಾಧಿಯೇವ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೋಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೋ ನಿರವಸೇಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋಪಿ ವಿಚಯಿತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವಂ ಸಬ್ಬೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಏವನ್ತಿ ಮಯಾ ವುತ್ತನಯೇನ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸಬ್ಬೋ ನಿರವಸೇಸೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದಭಿನ್ನೋ ಅರಿಯೋ ಮಗ್ಗೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಕಥಂ? ಯೇನ ಯೇನ ಅನಭಿಜ್ಝಾದಿಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖತಾದಿಆಕಾರೇನ ಸಮಾಧಿ ಮಯಾ ವುತ್ತೋ, ತೇನ ತೇನ ಅನಭಿಜ್ಝಾದಿಆಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖತಾದಿಆಕಾರೇನ ಯೋ ಯೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸಮಥೇನ ಯೋಜೇತುಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸೋ ಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಸಮಥೇನ ವಿಚಯಿತ್ವಾ ಯೋಜಯಿತಬ್ಬೋ। ಯೋ ಯೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಯೋಜೇತುಂ ಸಮ್ಭವತಿ, ಸೋ ಸೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಯೋಜಯಿತ್ವಾ ಯೋಜಯಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
‘‘Kiṃ pana vuttappakāro samādhiyeva samathavipassanāya yojetabbo, udāhu aññopi yojetabbo’’ti vattabbattā satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno niravaseso ariyamaggopi vicayitvā yojetabboti dassetuṃ ‘‘evaṃ sabbo’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti mayā vuttanayena vuttanayānusārena sabbo niravaseso satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno ariyo maggo yojetabbo. Kathaṃ? Yena yena anabhijjhādiākārena paccuppannasukhatādiākārena samādhi mayā vutto, tena tena anabhijjhādiākārena paccuppannasukhatādiākārena yo yo ariyamaggo samathena yojetuṃ sambhavati, so so ariyamaggo samathena vicayitvā yojayitabbo. Yo yo ariyamaggo vipassanāya yojetuṃ sambhavati, so so ariyamaggo vipassanāya yojayitvā yojayitabboti attho gahetabbo.
‘‘ಯೇಹಿ ಸಮಥಾಧಿಟ್ಠಾನೇಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಯೋಜಯಿತಬ್ಬೋ, ತೇ ಸಮಥಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಾ ಕತಮೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತೇ ತೀಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ದುಕ್ಖತಾಯ ಅನತ್ತತಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತೇ ಸಮಥಾಧಿಟ್ಠಾನಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ದುಕ್ಖತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಅನತ್ತತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಾ’’ತಿ ತೀಹಿ ಅನುಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಗಣ್ಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಿಚ್ಚತಾದಿನಾ ಸಹಚರಣತೋ ಅನುಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಪಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚತಾ ದುಕ್ಖತಾ ಅನತ್ತತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
‘‘Yehi samathādhiṭṭhānehi vipassanādhammehi yojayitabbo, te samathādhiṭṭhānā vipassanādhammā katamehi dhammehi saṅgahitā’’ti pucchitabbattā ‘‘te tīhi dhammehi saṅgahitā aniccatāya dukkhatāya anattatāyā’’ti vuttaṃ, te samathādhiṭṭhānā vipassanādhammā ‘‘aniccatāya paññāya dukkhatāya paññāya anattatāya paññāyā’’ti tīhi anupassanādhammehi saṅgahitā gaṇhitāti attho. Aniccatādinā sahacaraṇato anupassanāpaññāpi ‘‘aniccatā dukkhatā anattatā’’ti vuccati.
‘‘ಯೋ ಯೋಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮಥಾಧಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯಮಾನೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಯೋಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿಂ ಭಾವಯತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯಮಾನೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Yo yogī puggalo samathādhiṭṭhānaṃ vipassanaṃ bhāvayamāno hoti, so yogī puggalo kiṃ bhāvayatī’’ti pucchitabbattā ‘‘so samathavipassanaṃ bhāvayamāno’’tiādi vuttaṃ.
ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದೀನಿ ಭಾವಯಮಾನೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ರಾಗಚರಿತೋ ದೋಸಚರಿತೋ ಮೋಹಚರಿತೋತಿ ತಿವಿಧೋ, ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕತಮೇನ ಕತಮೇನ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇನ ನಿಯ್ಯಾತಿ, ಕತಮಾಯಂ ಕತಮಾಯಂ ಸಿಕ್ಖನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ಪಜಹನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ಪವಾಹೇನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ನಿದ್ಧುನನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ವಮೇನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ನಿಬ್ಬಾಪೇನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ಉಪ್ಪಾಟೇನ್ತೋ, ಕತಮಂ ಕತಮಂ ವಿಜಟೇನ್ತೋ ನಿಯ್ಯಾತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ರಾಗಚರಿತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಇದಾನಿ ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಯತ್ಥ ಸಿಕ್ಖನ್ತಾನಂ ವಿಸೇಸತೋ ನಿಯ್ಯಾನಮುಖಾನಿ, ಯೇಸಞ್ಚ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾನಿ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ, ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ತಾನಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ರಾಗಚರಿತೋ’ತಿಆದಿ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋಪಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೫) ವುತ್ತೋಯೇವ।
Samathavipassanādīni bhāvayamāno puggalo rāgacarito dosacarito mohacaritoti tividho, ‘‘tattha katamo puggalo katamena katamena vimokkhamukhena niyyāti, katamāyaṃ katamāyaṃ sikkhanto, katamaṃ katamaṃ pajahanto, katamaṃ katamaṃ anupagacchanto, katamaṃ katamaṃ parijānanto, katamaṃ katamaṃ pavāhento, katamaṃ katamaṃ niddhunanto, katamaṃ katamaṃ vamento, katamaṃ katamaṃ nibbāpento, katamaṃ katamaṃ uppāṭento, katamaṃ katamaṃ vijaṭento niyyātī’’ti pucchitabbattā ‘‘rāgacarito puggalo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idāni yesaṃ puggalānaṃ yattha sikkhantānaṃ visesato niyyānamukhāni, yesañca kilesānaṃ paṭipakkhabhūtāni tīṇi vimokkhamukhāni, tehi saddhiṃ tāni dassetuṃ ‘rāgacarito’tiādi vutta’’nti vuttaṃ. Tassatthopi aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vuttoyeva.
‘‘ಕಸ್ಮಾ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಭಾವಯನ್ತೋ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇಸು। ಸುಞ್ಞತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಞ್ಞಾಪಧಾನತ್ತಾ। ಅನಿಮಿತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಮಾಧಿಪಧಾನತ್ತಾ। ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಂ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸೀಲಪಧಾನತ್ತಾ। ಇತಿ ತೀಹಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೇಹಿ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ ತೀಣಿ ವಿಮೋಕ್ಖಮುಖಾನಿ ಭಾವಯನ್ತೋ ಸೋ ಯೋಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯತಿಯೇವಾತಿ ಪಞ್ಞಾಪಧಾನಾದಿಭಾವೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೫) ವುತ್ತೋ। ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಭಾವಯನ್ತೋ ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವಯತಿ। ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಭಾವಯತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Kasmā tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayatī’’ti vattabbattā ‘‘tattha suññatavimokkhamukha’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu tīsu vimokkhamukhesu. Suññatavimokkhamukhaṃ paññākkhandho anattānupassanāya paññāpadhānattā. Animittavimokkhamukhaṃ samādhikkhandho aniccānupassanāya samādhipadhānattā. Appaṇihitavimokkhamukhaṃ sīlakkhandho dukkhānupassanāya sīlapadhānattā. Iti tīhi vimokkhamukhehi tiṇṇaṃ khandhānaṃ saṅgahitattā tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto so yogī puggalo tayo khandhe bhāvayatiyevāti paññāpadhānādibhāvo aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vutto. Tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayati. ‘‘Kasmā bhāvayatī’’ti vattabbattā kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yā’’tiādi vuttaṃ.
ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಅರಿಯಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಮಗ್ಗಭಾವೋ ವಿಭತ್ತೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಜಾನಿತೋ, ‘‘ಕಥಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವೋ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತತ್ಥ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಯೋ ಯೋಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಸ ಯೋಗಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಾನಿ ಕತಮಂ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಯೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇತಿ, ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯೋ ಚ ಚಿತ್ತಞ್ಚ ದ್ವೇ ಭವಙ್ಗಾನಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾನಿ ಭಾವನಂ ವಡ್ಢನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಸೀಲಞ್ಚ ಸಮಾಧಿ ಚ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ದ್ವೇ ಪಾದಾ ಭವನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ಭಾವನಂ ವಡ್ಢನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।
Tiṇṇaṃ khandhānaṃ ariyaaṭṭhaṅgikamaggabhāvo vibhatto, amhehi ca jānito, ‘‘kathaṃ samathavipassanābhāvo jānitabbo’’ti vattabbattā tiṇṇaṃ khandhānaṃ samathavipassanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tattha sīlakkhandho cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Yo yogī puggalo samathavipassanaṃ bhāveti, tassa yogino puggalassa bhavaṅgāni katamaṃ bhāvanaṃ gacchantī’’ti pucchitabbattā ‘‘yo samathavipassanaṃ bhāveti, tassā’’tiādi vuttaṃ. Kāyo ca cittañca dve bhavaṅgāni upapattibhavassa aṅgāni bhāvanaṃ vaḍḍhanaṃ gacchanti. Sīlañca samādhi ca dve padāni dve pādā bhavanirodhagāminī paṭipadā bhāvanaṃ vaḍḍhanaṃ gacchanti.
‘‘ಕಥಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಹೋತಿ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಭಾವಿತಕಾಯೋತಿ ಭಾವಿತೋ ಕಾಯೋ ಕಾಯಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕೋ, ಕಾಯಸಂವರೋ ವಾ ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾತಿ ಭಾವಿತಕಾಯೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸ ನಯೋ। ಕಾಯೇ ಕಾಯಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕೇ, ಕಾಯಸಂವರೇ ವಾ ಭಾವಿಯಮಾನೇ ಸತಿ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಚ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಕಾಯಸಮಾಚಾರಸೀಲತ್ತಾ। ಸೀಲೇ ವಾಚಾಸಂವರಆಜೀವಸಂವರವಸೇನ ಪವತ್ತೇ ಸೀಲೇ ಭಾವಿಯಮಾನೇ ಸತಿ ಸಮ್ಮಾವಾಚಾ ಚ ಸಮ್ಮಾಆಜೀವೋ ಚ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ವಾಚಾದಿಸಂವರಸೀಲತ್ತಾ। ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸಂವರವಸೇನ ಪವತ್ತೇ ಚಿತ್ತೇ ಭಾವಿಯಮಾನೇ ಸತಿ ಸಮ್ಮಾಸತಿ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿ ಚ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಚಿತ್ತಸಂವರಸೀಲತ್ತಾ। ಪಞ್ಞಾಯ ಭಾವಿಯಮಾನಾಯ ಸತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಚ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ ಸಮಾನತ್ತಾ, ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಚ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪೇನ ಹಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ವಡ್ಢತೀತಿ।
‘‘Kathaṃ gacchantī’’ti vattabbattā ‘‘so hoti bhikkhū’’tiādi vuttaṃ. Bhāvitakāyoti bhāvito kāyo kāyaābhisamācāriko, kāyasaṃvaro vā yena bhikkhunāti bhāvitakāyo. Sesesupi esa nayo. Kāye kāyaābhisamācārike, kāyasaṃvare vā bhāviyamāne sati sammākammanto, sammāvāyāmo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti kāyasamācārasīlattā. Sīle vācāsaṃvaraājīvasaṃvaravasena pavatte sīle bhāviyamāne sati sammāvācā ca sammāājīvo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti vācādisaṃvarasīlattā. Citte cittasaṃvaravasena pavatte citte bhāviyamāne sati sammāsati ca sammāsamādhi ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti cittasaṃvarasīlattā. Paññāya bhāviyamānāya sati sammādiṭṭhi ca sammāsaṅkappo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti samānattā, upakārakattā ca. Sammāsaṅkappena hi punappunaṃ saṅkappantassa paññā vaḍḍhatīti.
‘‘ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಚ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಯವಸೇನೇವ ವಿಭತ್ತಾ ವಿಚೇತಬ್ಬಾ ಕಿಂ, ಉದಾಹು ಚಿತ್ತವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ ವಿಚೇತಬ್ಬಾ ಕಿ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಕಾಯಸುಚರಿತಚೇತನಾಭೂತೋ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ತಂಸಹಿತೋ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಿಯಾ ಕಾಯಿಕೋ, ವಿರತಿಭೂತೋ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತೋ, ತಂಸಹಿತೋ ಯೋ ಚ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಸಿಯಾ ಚೇತಸಿಕೋ, ತತ್ಥ ತೇಸು ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಭೂತೇಸು ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೇಸು ಯೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಕಾಯಸಙ್ಗಹೋ, ಸೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಕಾಯೇ ಕಾಯಆಭಿಸಮಾಚಾರಿಕೇ, ಕಾಯಸಂವರೇ ವಾ ಭಾವಿತೇ ಸತಿ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಯೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಗಹೋ, ಸೋ ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ಚಿತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸಂವರೇ ಭಾವಿತೇ ಸತಿ ಭಾವನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
‘‘Sammākammanto ca sammāvāyāmo ca dve dhammā kāyavaseneva vibhattā vicetabbā kiṃ, udāhu cittavasena vibhattā vicetabbā ki’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca sammākammanto’’tiādi vuttaṃ. Kāyasucaritacetanābhūto yo ca sammākammanto, taṃsahito yo ca sammāvāyāmo siyā kāyiko, viratibhūto yo ca sammākammanto, taṃsahito yo ca sammāvāyāmo siyā cetasiko, tattha tesu kāyikacetasikabhūtesu sammākammantasammāvāyāmesu yo sammākammantasammāvāyāmo kāyasaṅgaho, so sammākammantasammāvāyāmo kāye kāyaābhisamācārike, kāyasaṃvare vā bhāvite sati bhāvanaṃ gacchati. Yo sammākammantasammāvāyāmo cittasaṅgaho, so sammākammantasammāvāyāmo citte cittasaṃvare bhāvite sati bhāvanaṃ gacchatīti yojanā.
‘‘ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯನ್ತೋ ಸೋ ಯೋಗೀ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಿತ್ತಕಂ ಅಧಿಗಮಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವಿಚಯಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಖಿಪ್ಪಾಧಿಗಮೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೫) ವಿಭತ್ತೋ। ‘‘ಕೇನ ಕತಮೋ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಸಮಥೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Samathavipassanaṃ bhāvayanto so yogī puggalo kittakaṃ adhigamaṃ gacchatī’’ti vicayitabbattā ‘‘so samathavipassanaṃ bhāvayanto’’tiādi vuttaṃ. Pañcavidhaṃ ariyamaggādhigamaṃ dassetuṃ ‘‘khippādhigamo cā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vibhatto. ‘‘Kena katamo adhigamo hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha samathenā’’tiādi vuttaṃ.
೫೬. ‘‘ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿಸುತ್ತತ್ಥೋ ವೇನೇಯ್ಯಾನಂ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಮುಖೇನ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತೋ ವಿಭತ್ತೋ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತೋ, ‘‘ದೇಸಕಸ್ಸ ದಸಬಲಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ದಸ ಬಲಾನಿ ಕಥಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಯೋ ದೇಸಯತಿ, ಸೋ ದಸಬಲಸಮನ್ನಾಗತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ –
56. ‘‘Arakkhitena cittenā’’tiādisuttattho veneyyānaṃ arahattaphalavimuttimukhena ācariyena vicayito vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘desakassa dasabalasamannāgatassa dasa balāni kathaṃ vicayitabbānī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo desayati, so dasabalasamannāgato’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘ಇತಿ ಮಹಾಥೇರೋ ‘ತಸ್ಮಾ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ ಗಾಥಾಯ ವಸೇನ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಮುಖೇನ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತಂ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ, ದೇಸನಾಕುಸಲತಾಯ ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ತಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಭಾವನಾವಿಸೇಸಾನಂ ಭಾವನಾನಿಸಂಸಾನಞ್ಚ ವಿಭಜನವಸೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ವಿಚಯಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಇದಾನಿ ದಸನ್ನಂ ತಥಾಗತಬಲಾನಮ್ಪಿ ವಸೇನ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘ತತ್ಥ ಯೋ ದೇಸಯತೀ’ತಿಆದಿಮಾಹಾ’’ತಿ –
‘‘Iti mahāthero ‘tasmā rakkhitacittassā’ti gāthāya vasena arahattaphalavimuttimukhena vicayahārasampātaṃ niddisanto, desanākusalatāya anekehi suttappadesehi tassā pubbabhāgapaṭipadāya bhāvanāvisesānaṃ bhāvanānisaṃsānañca vibhajanavasena nānappakārato vicayahāraṃ dassetvā, idāni dasannaṃ tathāgatabalānampi vasena taṃ dassetuṃ ‘tattha yo desayatī’tiādimāhā’’ti –
ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತೇಸು ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಂ ಭಾವಯನ್ತೇಸು ಸಾಸಿತಬ್ಬಸಾಸಕೇಸು। ದಸಬಲಸಮನ್ನಾಗತೋ ಯೋ ದೇಸಕೋ ಸತ್ಥಾ ‘‘ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ, ಓವಾದೇನ ಸಾವಕೇ ನ ವಿಸಂವಾದಯತಿ, ತಸ್ಸ ದೇಸಕಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ದಸ ಬಲಾನಿ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu samathavipassanaṃ bhāvayantesu sāsitabbasāsakesu. Dasabalasamannāgato yo desako satthā ‘‘arakkhitena cittenā’’tiādidhammaṃ deseti, ovādena sāvake na visaṃvādayati, tassa desakassa satthuno dasa balāni vicayitabbānīti yojanā.
‘‘ಕಿನ್ತಿ ದೇಸೇತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ತಿವಿಧ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಸು ದಸಸು ತಥಾಗತಬಲೇಸು ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ನಾಮ, ‘‘ತಂ ಬಲಂ ಕಥಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಸೋ ತಥಾ ಓವದಿತೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅತ್ಥೋ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ನೇತ್ತಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೫೬) ವುತ್ತೋ, ಪಾಳಿವಸೇನಪಿ ಪಾಕಟೋ। ‘‘ಏತಂ ಠಾನಂ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಜಾನನಂ ಅಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ನಾಮ, ‘‘ಏತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿ ಜಾನನಂ ಠಾನಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾನಂ ಜಾನನಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। (೧)
‘‘Kinti desetī’’ti pucchitabbattā ‘‘so tividha’’ntiādi vuttaṃ. Tesu dasasu tathāgatabalesu ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ nāma, ‘‘taṃ balaṃ kathaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘so tathā ovadito’’tiādi vuttaṃ. Attho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 56) vutto, pāḷivasenapi pākaṭo. ‘‘Etaṃ ṭhānaṃ na vijjatī’’ti jānanaṃ aṭṭhānañāṇaṃ nāma, ‘‘etaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti jānanaṃ ṭhānañāṇaṃ nāmāti ṭhānāṭṭhānānaṃ jānanañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti adhippāyo veditabbo. (1)
೫೭. ಠಾನಾಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಪಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ ವಿಭತ್ತಂ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ದುತಿಯತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ಠಾನಾಟ್ಠಾನತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಗಾಮಿನೀ, ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಭವೇ ಗಾಮಿನೀ’’ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಜಾನನಞಾಣಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ದುತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। (೨)
57. Ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyatathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti ṭhānāṭṭhānatā’’ti vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ paṭipadā imasmiṃ bhave gāminī, ayaṃ paṭipadā imasmiṃ bhave gāminī’’ti sabbattha gāminiyā paṭipadāya jānanañāṇaṃ sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ nāmāti sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti adhippāyo. (2)
೫೯. ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಞಾಣಂ ದುತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣಂ ತತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಯಂ ಧಾತು ಚ ಅಯಂ ಧಾತು ಚ ಅನೇಕಧಾತು ನಾಮ, ಅಯಂ ಧಾತು ಚ ಅಯಂ ಧಾತು ಚ ನಾನಾಧಾತು ನಾಮಾ’’ತಿ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತೂನಂ ಜಾನನಞಾಣಂ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣಂ ತತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ। (೩)
59. Sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti sabbatthagāminī paṭipadā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ dhātu ca ayaṃ dhātu ca anekadhātu nāma, ayaṃ dhātu ca ayaṃ dhātu ca nānādhātu nāmā’’ti anekadhātunānādhātūnaṃ jānanañāṇaṃ anekadhātunānādhātuñāṇaṃ nāmāti anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (3)
೬೦. ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಞಾಣಂ ತತಿಯಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ ವಿಭತ್ತಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಸತ್ತಾನಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣಂ ಚತುತ್ಥಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಏವಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾ, ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಏವಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾ’’ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಾನಂ ಜಾನನಞಾಣಂ ಸತ್ತಾನಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಸತ್ತಾನಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣಂ ಚತುತ್ಥಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ। (೪)
60. Anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti anekadhātunānādhātukassa lokassā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ime sattā evaṃ adhimuttā, ime sattā evaṃ adhimuttā’’ti sattānaṃ adhimuccanānaṃ jānanañāṇaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ nāmāti sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (4)
ಸತ್ತಾನಂ ನಾನಾಧಿಮುತ್ತಿಕತಾಞಾಣಂ ಚತುತ್ಥಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಭತ್ತಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತಂ, ‘‘ಕಥಂ ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ತೇ ಯಥಾಧಿಮುತ್ತಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಏವಂ ಅಧಿಮುತ್ತಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಣ್ಹಂ, ಇಮಸ್ಸ ಕಣ್ಹಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ। ಇದಂ ಕಮ್ಮಂ ಸುಕ್ಕಂ, ಇಮಸ್ಸ ಸುಕ್ಕಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಯಂ ವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಹಿ ವಿಪಾಕಾನಂ ನಾನತ್ತಜಾನನಞಾಣಂ ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
Sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti te yathādhimuttā cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ adhimuttānaṃ sattānaṃ idaṃ kammaṃ kaṇhaṃ, imassa kaṇhakammassa ayaṃ vipāko. Idaṃ kammaṃ sukkaṃ, imassa sukkakammassa ayaṃ vipāko’’ti evamādīhi vipākānaṃ nānattajānanañāṇaṃ vipākavemattatāñāṇaṃ nāmāti vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti.
೬೨. ವಿಪಾಕವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ಪಞ್ಚಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ, ಅಮ್ಹೇಹಿ ಚ ಞಾತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಝಾನಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವುಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಛಟ್ಠಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ತಥಾ ಸಮಾದಿನ್ನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಏವಂ ಸಮಾದಿನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಝಾನಾನಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಸಮಾಧೀನಂ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅಯಂ ಸಂಕಿಲೇಸೋ, ಇದಂ ವೋದಾನಂ, ಇದಂ ವುಟ್ಠಾನಂ, ಏವಂ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ವೋದಾಯತಿ, ಏವಂ ವುಟ್ಠಹತೀ’’ತಿ ಝಾನಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವುಟ್ಠಾನಾನಂ ಅನಾವರಣಞಾಣಂ ಝಾನಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವುಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಝಾನಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನವುಟ್ಠಾನಞಾಣಂ ಛಟ್ಠಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ। (೫)
62. Vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tathā samādinnāna’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ samādinnānaṃ kammānaṃ jhānānaṃ vimokkhānaṃ samādhīnaṃ samāpattīnaṃ ayaṃ saṃkileso, idaṃ vodānaṃ, idaṃ vuṭṭhānaṃ, evaṃ saṃkilissati, evaṃ vodāyati, evaṃ vuṭṭhahatī’’ti jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānānaṃ anāvaraṇañāṇaṃ jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ nāmāti jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (5)
೬೩. ಝಾನಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಞಾಣಂ ಛಟ್ಠಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ತಸ್ಸೇವ ಸಮಾಧಿಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಏವಂ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಏವಂ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಬಲಾನೀ’’ತಿ ಜಾನನೇನ ಸಹ ‘‘ಅಯಂ ಮುದಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಅಯಂ ಮಜ್ಝಿನ್ದ್ರಿಯೋ, ಅಯಂ ತಿಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯೋ’’ತಿ ಪರಸತ್ತಾನಂ ಪರಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಬಲಾನಂ ಅಮುದುಮಜ್ಝಾಧಿಮತ್ತತಾಜಾನನಞಾಣಂಅಮುದುಮಜ್ಝಾಧಿಮತ್ತತಾಜಾನನಞಾಣಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತವೇಮತ್ತತಾಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ। (೬)
63. Jhānānaṃ saṃkilesañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, ‘‘kathaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tasseva samādhissā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni, evaṃ akampiyaṭṭhena balānī’’ti jānanena saha ‘‘ayaṃ mudindriyo, ayaṃ majjhindriyo, ayaṃ tikkhindriyo’’ti parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyabalānaṃ amudumajjhādhimattatājānanañāṇaṃamudumajjhādhimattatājānanañāṇaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ nāmāti indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (6)
೬೪. ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ಅಟ್ಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಂ, ಕಥಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ನವಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ತತ್ಥ ಯಂ ಅನೇಕವಿಹಿತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಏಕಂ ಜಾತಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಜಾತಿವಸೇನ ವಾ ‘‘ಏವಂನಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾಮಗೋತ್ತವಣ್ಣಾಹಾರಸುಖದುಕ್ಖಪಟಿಸಂವೇದನಾಯ ಪರಿಯನ್ತವಸೇನ ವಾ ಸಾಕಾರಸ್ಸ ಸಉದ್ದೇಸಸ್ಸ ಅನೇಕವಿಹಿತಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಸ್ಸ ತಂತಂಭವಸ್ಸ ಅಸೇಸತೋ ಜಾನನಞಾಣಂ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣಂ ಅಟ್ಠಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ। (೭)
64. Indriyaparopariyattañāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, ‘‘kathaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbaṃ, kathaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tattha yaṃ anekavihita’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Ekaṃ jāti’’ntiādinā jātivasena vā ‘‘evaṃnāmo’’tiādinā nāmagottavaṇṇāhārasukhadukkhapaṭisaṃvedanāya pariyantavasena vā sākārassa sauddesassa anekavihitapubbenivāsassa taṃtaṃbhavassa asesato jānanañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ nāmāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (7)
ಚವಮಾನಉಪಪಜ್ಜಮಾನಹೀನಪಣೀತಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಸುಗತದುಗ್ಗತಯಥಾಕಮ್ಮೂಪಗಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಸೇಸತೋ ಚುತೂಪಪಾತಾನಂ ಜಾನನಞಾಣಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ ನವಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ। (೮-೯)
Cavamānaupapajjamānahīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇasugataduggatayathākammūpagānaṃ sattānaṃ asesato cutūpapātānaṃ jānanañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ nāmāti dibbacakkhuñāṇaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (8-9)
ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾದಿಅಟ್ಠಮನವಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ಆಚರಿಯೇನ ವಿಚಯಿತಂ ವಿಭತ್ತಂ, ‘‘ಕಥಂ ಸಬ್ಬಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ದಸಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ಇತಿ ತತ್ಥ ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಸಂಕಿಲೇಸಮಾರನಿಹನಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ, ಇದಂ ಕಿಲೇಸಮಾರನಿಹನಂ ಞಾಣಂ ಸಬ್ಬಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ನಾಮಾತಿ ಸಬ್ಬಾಸವಕ್ಖಯಞಾಣಂ ದಸಮಂ ತಥಾಗತಬಲಂ ವಿಚಯಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ಪನ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾತೋ ಚ ಯತಿಪೋತಾನಮ್ಪಿ ಪಾಕಟೋ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಮಞ್ಞಿತ್ವಾ ನ ದಸ್ಸಿತೋ।(೧೦)
Pubbenivāsādiaṭṭhamanavamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ, ‘‘kathaṃ sabbāsavakkhayañāṇaṃ dasamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tattha ya’’ntiādi vuttaṃ. Bodhimūle saṃkilesamāranihanaṃ ñāṇaṃ uppannaṃ, idaṃ kilesamāranihanaṃ ñāṇaṃ sabbāsavakkhayañāṇaṃ nāmāti sabbāsavakkhayañāṇaṃ dasamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti ayaṃ saṅkhepattho. Vitthārato pana pāḷito ca aṭṭhakathāto ca yatipotānampi pākaṭo bhaveyyāti maññitvā na dassito.(10)
‘‘ಏತ್ತಕೋವ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತ್ತಾ ‘‘ನಿಯುತ್ತೋ ವಿಚಯೋ ಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇ ಯೇ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ತೇ ಸುತ್ತಪ್ಪದೇಸತ್ಥಾ ಯೇನ ಯೇನ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸಭೂತೇನ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೇನ ವಿಚಯಿತಬ್ಬಾ, ಸೋ ಸೋ ಸಂವಣ್ಣನಾವಿಸೇಸಭೂತೋ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ ನಿಯುತ್ತೋ ಯಥಾರಹಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಯುಜ್ಜಿತಬ್ಬೋತಿ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ।
‘‘Ettakova vicayahārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vicayo hārasampāto’’ti vuttaṃ. Ye ye suttappadesatthā vuttā, te te suttappadesatthā yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vicayahārasampātena vicayitabbā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vicayahārasampāto niyutto yathārahaṃ nīharitvā yujjitabboti attho gahetabboti.
ಇತಿ ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೇ ಸತ್ತಿಬಲಾನುರೂಪಾ ರಚಿತಾ
Iti vicayahārasampāte sattibalānurūpā racitā
ವಿಭಾವನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಪನ…ಪೇ॰… ಗಹೇತಬ್ಬೋತಿ।
Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ • 2. Vicayahārasampāto
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೨. ವಿಚಯಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā