Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī

    ൨. വിചയഹാരസമ്പാതവിഭാവനാ

    2. Vicayahārasampātavibhāvanā

    ൫൩. യേന ദേസനാഹാരസമ്പാതേന അസ്സാദാദയോ ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, സോ ദേസനാഹാരസമ്പാതോ പരിപുണ്ണോ, ‘‘കതമോ വിചയഹാരസമ്പാതോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമോ വിചയോ ഹാരസമ്പാതോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി തേസു ദേസനാഹാരസമ്പാതാദീസു സോളസസു ഹാരസമ്പാതേസു കതമോ സംവണ്ണനാവിസേസോ വിചയഹാരസമ്പാതോ നാമാതി പുച്ഛതി. ഇമേസു ധമ്മേസു അയം ധമ്മോ യേന സംവണ്ണനാവിസേസേന വിചയിതബ്ബോ, സോ സംവണ്ണനാവിസേസോ വിചയഹാരസമ്പാതോ നാമാതി നിയമേത്വാ വിഭജിതും ‘‘തത്ഥ തണ്ഹാ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന –

    53. Yena desanāhārasampātena assādādayo ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, so desanāhārasampāto paripuṇṇo, ‘‘katamo vicayahārasampāto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vicayo hārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu desanāhārasampātādīsu soḷasasu hārasampātesu katamo saṃvaṇṇanāviseso vicayahārasampāto nāmāti pucchati. Imesu dhammesu ayaṃ dhammo yena saṃvaṇṇanāvisesena vicayitabbo, so saṃvaṇṇanāviseso vicayahārasampāto nāmāti niyametvā vibhajituṃ ‘‘tattha taṇhā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –

    ‘‘ഏവം ദേസനാഹാരസമ്പാതം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വിചയഹാരസമ്പാതം ദസ്സേന്തോ യസ്മാ ദേസനാഹാരപദത്ഥവിചയോ വിചയഹാരോ, തസ്മാ ദേസനാഹാരേ വിപല്ലാസഹേതുഭാവേന നിദ്ധാരിതായ തണ്ഹായ കുസലാദിവിഭാഗപവിചയമുഖേന വിചയഹാരസമ്പാതം ദസ്സേതും ‘തത്ഥ തണ്ഹാ ദുവിധാ’തിആദി ആരദ്ധ’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൩) –

    ‘‘Evaṃ desanāhārasampātaṃ dassetvā idāni vicayahārasampātaṃ dassento yasmā desanāhārapadatthavicayo vicayahāro, tasmā desanāhāre vipallāsahetubhāvena niddhāritāya taṇhāya kusalādivibhāgapavicayamukhena vicayahārasampātaṃ dassetuṃ ‘tattha taṇhā duvidhā’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 53) –

    വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം ‘‘അരക്ഖിതേന ചിത്തേനാ’’തിആദിസുത്തത്ഥേ ദേസനാഹാരസമ്പാതേന സംവണ്ണിതേ അകുസലധമ്മേ ‘‘തണ്ഹാ’’തി നിദ്ധാരിതാ സബ്ബതണ്ഹാ. കുസലാപീതി ചതുഭൂമകേ കുസലേ ഉദ്ദിസ്സ പവത്താ തണ്ഹാപി. അകുസലാപീതി അകുസലധമ്മേ ഉദ്ദിസ്സ പവത്താ തണ്ഹാപീതി ദുവിധാ ഹോതീതി വിചയിതബ്ബാ. തേന വുത്തം ടീകായം – ‘‘കുസലധമ്മാരമ്മണാതി കുസലധമ്മേ ഉദ്ദിസ്സ പവത്തമത്തം സന്ധായ വുത്തം, ന തേസം ആരമ്മണപച്ചയതം, ഇധ ‘കുസലാ ധമ്മാ’തി ലോകുത്തരധമ്മാനമ്പി അധിപ്പേതത്താ’’തി.

    Vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ ‘‘arakkhitena cittenā’’tiādisuttatthe desanāhārasampātena saṃvaṇṇite akusaladhamme ‘‘taṇhā’’ti niddhāritā sabbataṇhā. Kusalāpīti catubhūmake kusale uddissa pavattā taṇhāpi. Akusalāpīti akusaladhamme uddissa pavattā taṇhāpīti duvidhā hotīti vicayitabbā. Tena vuttaṃ ṭīkāyaṃ – ‘‘kusaladhammārammaṇāti kusaladhamme uddissa pavattamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na tesaṃ ārammaṇapaccayataṃ, idha ‘kusalā dhammā’ti lokuttaradhammānampi adhippetattā’’ti.

    ‘‘കുസലാ തണ്ഹാ കിംഗാമിനീ, അകുസലാ തണ്ഹാ കിം ഗാമിനീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘അകുസലാ സംസാരഗാമിനീ’’തിആദി വുത്തം. അഥ വാ ‘‘കതമോ കുസലാകുസലതണ്ഹാനം വിസേസോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘അകുസലാ സംസാരഗാമിനീ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘തണ്ഹാ നാമ സംസാരഗാമിനീ ഹോതു, കഥം അപചയഗാമിനീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘പഹാനതണ്ഹാ’’തി വുത്തം, പഹാനസ്സ ഹേതുഭൂതാ തണ്ഹാ പഹാനതണ്ഹാതി അത്ഥോ, പഹാതബ്ബതണ്ഹം ആഗമ്മ യം പഹാനം പവത്തേതബ്ബം, തേന പവത്തേതബ്ബേന പഹാനേന അപചയം ഗച്ഛതീതി വുത്തം ഹോതി.

    ‘‘Kusalā taṇhā kiṃgāminī, akusalā taṇhā kiṃ gāminī’’ti pucchitabbattā ‘‘akusalā saṃsāragāminī’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘katamo kusalākusalataṇhānaṃ viseso’’ti pucchitabbattā ‘‘akusalā saṃsāragāminī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Taṇhā nāma saṃsāragāminī hotu, kathaṃ apacayagāminī’’ti vattabbattā ‘‘pahānataṇhā’’ti vuttaṃ, pahānassa hetubhūtā taṇhā pahānataṇhāti attho, pahātabbataṇhaṃ āgamma yaṃ pahānaṃ pavattetabbaṃ, tena pavattetabbena pahānena apacayaṃ gacchatīti vuttaṃ hoti.

    ‘‘കിം പന തണ്ഹായേവ കുസലാകുസലാതി ദുബ്ബിധാ, ഉദാഹു അഞ്ഞോപി കുസലാകുസലാതി ദുബ്ബിധോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘മാനോപീ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘കതമോ മാനോ കുസലോ, കതമോ മാനോ അകുസലോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യം മാനം നിസ്സായ മാനം പജഹതി, അയം മാനോ കുസലോ. യോ പന മാനോ ദുക്ഖം നിബ്ബത്തയതി, അയം മാനോ അകുസലോ’’തി വുത്തം. തത്ഥ യം മാനം…പേ॰… കുസലോതി യം മാനം നിസ്സായ ഉപനിസ്സായ പഹാനം പവത്തിതം, തേന പഹാനേന സന്താനേ ഉപ്പജ്ജനാരഹം മാനം പജഹതി, അയം ഉപനിസ്സയപച്ചയഭൂതോ മാനോ ഫലൂപചാരേന കുസലോ. യോ പന…പേ॰… അകുസലോതി യോ പന മാനോ പരഹിംസനാദിവസേന പവത്തമാനോ ഹുത്വാ അത്തനോ ച പരസ്സ ച ദുക്ഖം നിബ്ബത്തയതി, അയം മാനോ അകുസലോതി വിചയിത്വാ വേദിതബ്ബോ.

    ‘‘Kiṃ pana taṇhāyeva kusalākusalāti dubbidhā, udāhu aññopi kusalākusalāti dubbidho’’ti vattabbattā ‘‘mānopī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Katamo māno kusalo, katamo māno akusalo’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ mānaṃ nissāya mānaṃ pajahati, ayaṃ māno kusalo. Yo pana māno dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusalo’’ti vuttaṃ. Tattha yaṃ mānaṃ…pe… kusaloti yaṃ mānaṃ nissāya upanissāya pahānaṃ pavattitaṃ, tena pahānena santāne uppajjanārahaṃ mānaṃ pajahati, ayaṃ upanissayapaccayabhūto māno phalūpacārena kusalo. Yo pana…pe… akusaloti yo pana māno parahiṃsanādivasena pavattamāno hutvā attano ca parassa ca dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusaloti vicayitvā veditabbo.

    ‘‘സംസാരാപചയഗാമിനീസു താസു തണ്ഹാസു കതമാ അപചയഗാമിനീ തണ്ഹാ കുസലാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘കുസലാ’’തി വുത്തായ തണ്ഹായ സരൂപം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ യം നേക്ഖമ്മസിത’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി താസു സംസാരാപചയഗാമിനീസു തണ്ഹാഭൂതാസു കുസലാകുസലാസു. അയം തണ്ഹാ കുസലാതി സമ്ബന്ധോ. ‘‘അരിയാ പുഗ്ഗലാ സന്തം ആയതനം യം അരിയഫലധമ്മം സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരന്തി, തം ആയതനം അരിയഫലധമ്മം അഹം കുദാസ്സു സച്ഛികത്വാ വിഹരിസ്സ’’ന്തി പത്ഥയന്തസ്സ തസ്സ കുലപുത്തസ്സ തസ്മിം അരിയഫലേ പിഹാ ഉപ്പജ്ജതി, പിഹാപച്ചയാ യം ദോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജതി, ഇദം ദോമനസ്സം ‘‘നേക്ഖമ്മസിത’’ന്തി വുച്ചതി. അയം അരിയഫലേ പിഹാസങ്ഖാതാ തണ്ഹാ കുസലാ അനവജ്ജാ അനവജ്ജഅരിയഫലധമ്മം ഉദ്ദിസ്സ പവത്തത്താതി വിചയിതബ്ബം.

    ‘‘Saṃsārāpacayagāminīsu tāsu taṇhāsu katamā apacayagāminī taṇhā kusalā’’ti pucchitabbattā ‘‘kusalā’’ti vuttāya taṇhāya sarūpaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yaṃ nekkhammasita’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tāsu saṃsārāpacayagāminīsu taṇhābhūtāsu kusalākusalāsu. Ayaṃ taṇhā kusalāti sambandho. ‘‘Ariyā puggalā santaṃ āyatanaṃ yaṃ ariyaphaladhammaṃ sacchikatvā upasampajja viharanti, taṃ āyatanaṃ ariyaphaladhammaṃ ahaṃ kudāssu sacchikatvā viharissa’’nti patthayantassa tassa kulaputtassa tasmiṃ ariyaphale pihā uppajjati, pihāpaccayā yaṃ domanassaṃ uppajjati, idaṃ domanassaṃ ‘‘nekkhammasita’’nti vuccati. Ayaṃ ariyaphale pihāsaṅkhātā taṇhā kusalā anavajjā anavajjaariyaphaladhammaṃ uddissa pavattattāti vicayitabbaṃ.

    ‘‘കഥം പവത്താ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘രാഗവിരാഗാ’’തിആദി വുത്തം. യാ രാഗവിരാഗാ ചേതോവിമുത്തി പത്തബ്ബാ. തദാരമ്മണാ തം ചേതോവിമുത്തിം ആഗമ്മ പവത്താ തണ്ഹാ കുസലാ അനവജ്ജാ, യാ അവിജ്ജാവിരാഗാ പഞ്ഞാവിമുത്തി പത്തബ്ബാ, തദാരമ്മണാ തം പഞ്ഞാവിമുത്തിം ആഗമ്മ പവത്താ തണ്ഹാ കുസലാ അനവജ്ജാതി വിചയിതബ്ബാ. തായ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ വസേന ഭഗവതാ –

    ‘‘Kathaṃ pavattā’’ti vattabbattā ‘‘rāgavirāgā’’tiādi vuttaṃ. Yā rāgavirāgā cetovimutti pattabbā. Tadārammaṇā taṃ cetovimuttiṃ āgamma pavattā taṇhā kusalā anavajjā, yā avijjāvirāgā paññāvimutti pattabbā, tadārammaṇā taṃ paññāvimuttiṃ āgamma pavattā taṇhā kusalā anavajjāti vicayitabbā. Tāya paññāvimuttiyā vasena bhagavatā –

    ‘‘തസ്മാ രക്ഖിതചിത്തസ്സ, സമ്മാസങ്കപ്പഗോചരോ;

    ‘‘Tasmā rakkhitacittassa, sammāsaṅkappagocaro;

    സമ്മാദിട്ഠിപുരേക്ഖാരോ, ഞത്വാന ഉദയബ്ബയം;

    Sammādiṭṭhipurekkhāro, ñatvāna udayabbayaṃ;

    ഥിനമിദ്ധാഭിഭൂ ഭിക്ഖു, സബ്ബാ ദുഗ്ഗതിയോ ജഹേ’’തി. (ഉദാ॰ ൩൨; നേത്തി॰ ൩൧, ൬൫, ൭൮) –

    Thinamiddhābhibhū bhikkhu, sabbā duggatiyo jahe’’ti. (udā. 32; netti. 31, 65, 78) –

    ഗാഥായം ‘‘സബ്ബാ ദുഗ്ഗതിയോ ജഹേ’’തി പദം വുത്തം, ‘‘തസ്സാ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ യോ പവിചയോ കാതബ്ബോ, കതമോ സോ പവിചയോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തസ്സാ കോ പവിചയോ’’തിആദി വുത്തം. തസ്സാ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ കോ പവിചയോതി ചേ പുച്ഛേയ്യ ‘‘അട്ഠ മഗ്ഗങ്ഗാനി – സമ്മാദിട്ഠി സമ്മാസങ്കപ്പോ സമ്മാവാചാ സമ്മാകമ്മന്തോ സമ്മാആജീവോ സമ്മാവായാമോ സമ്മാസതി സമ്മാസമാധീ’’തി പവിചയോ വേദിതബ്ബോ. ‘‘സോ പവിചയോ കത്ഥ ദട്ഠബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ കത്ഥാ’’തിആദി വുത്തം. സോ പഞ്ഞാവിമുത്തിയാ പവിചയോ കത്ഥ കസ്മിം ധമ്മേ ദട്ഠബ്ബോതി പുച്ഛതി. ചതുത്ഥേ ഝാനേ പാരമിതായ ഉക്കംസഗതായ ചതുത്ഥജ്ഝാനഭാവനായ സോ പവിചയോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Gāthāyaṃ ‘‘sabbā duggatiyo jahe’’ti padaṃ vuttaṃ, ‘‘tassā paññāvimuttiyā yo pavicayo kātabbo, katamo so pavicayo’’ti pucchitabbattā ‘‘tassā ko pavicayo’’tiādi vuttaṃ. Tassā paññāvimuttiyā ko pavicayoti ce puccheyya ‘‘aṭṭha maggaṅgāni – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhī’’ti pavicayo veditabbo. ‘‘So pavicayo kattha daṭṭhabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so katthā’’tiādi vuttaṃ. So paññāvimuttiyā pavicayo kattha kasmiṃ dhamme daṭṭhabboti pucchati. Catutthe jhāne pāramitāya ukkaṃsagatāya catutthajjhānabhāvanāya so pavicayo daṭṭhabbo.

    ‘‘ചതുത്ഥേ ഝാനേ പാരമിതായാ’’തി വുത്തമത്ഥം വിവരിതും ‘‘ചതുത്ഥേ ഹി ഝാനേ’’തിആദി വുത്തം. യോ സോ ചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭീ പുഗ്ഗലോ ചതുത്ഥേ ഝാനേ പരിസുദ്ധം പരിയോദാതം അനങ്ഗണം വിഗതൂപക്കിലേസം മുദു കമ്മനിയം ഠിതം ആനേഞ്ജപ്പത്തം, ഇതി അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതം ചിത്തം ഭാവയതി, സോ ചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭീ പുഗ്ഗലോ തത്ഥ ചതുത്ഥേ ഝാനേ അട്ഠവിധം വിജ്ജാചരണം അധിഗച്ഛതി. കതമം അട്ഠവിധം? ഛ അഭിഞ്ഞാ, ദ്വേ ച വിസേസേ വാ അധിഗച്ഛതീതി യോജനാ. ഇദ്ധിവിധാദയോ പഞ്ച, ലോകിയാഭിഞ്ഞാ ചേവ അരഹത്തമഗ്ഗപഞ്ഞാ ചാതി ഛ അഭിഞ്ഞാ. മനോമയിദ്ധി ചേവ വിപസ്സനാഞാണഞ്ചാതി ദ്വേ ച വിസേസാ ഹോന്തി.

    ‘‘Catutthe jhāne pāramitāyā’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘catutthe hi jhāne’’tiādi vuttaṃ. Yo so catutthajjhānalābhī puggalo catutthe jhāne parisuddhaṃ pariyodātaṃ anaṅgaṇaṃ vigatūpakkilesaṃ mudu kammaniyaṃ ṭhitaṃ āneñjappattaṃ, iti aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ bhāvayati, so catutthajjhānalābhī puggalo tattha catutthe jhāne aṭṭhavidhaṃ vijjācaraṇaṃ adhigacchati. Katamaṃ aṭṭhavidhaṃ? Cha abhiññā, dve ca visese vā adhigacchatīti yojanā. Iddhividhādayo pañca, lokiyābhiññā ceva arahattamaggapaññā cāti cha abhiññā. Manomayiddhi ceva vipassanāñāṇañcāti dve ca visesā honti.

    ‘‘തം ചതുത്ഥജ്ഝാനചിത്തം കുതോ പരിസുദ്ധം…പേ॰… കുതോ ആനേഞ്ജപ്പത്ത’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തം ചിത്തം യതോ പരിസുദ്ധ’’ന്തിആദി വുത്തം. തം ചിത്തം യതോ ഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിഭാവതോ പരിസുദ്ധം, തതോ ഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിഭാവതോ പരിയോദാതം ഹോതി. സുഖാദീനം പച്ചയഘാതേന യതോ വീതരാഗാദിഅനങ്ഗണഭാവതോ അനങ്ഗണം, തതോ വീതരാഗാദിഅനങ്ഗണഭാവതോ വിഗതൂപക്കിലേസം. യതോ സുഭാവിതഭാവതോ മുദു, തതോ സുഭാവിതഭാവതോ കമ്മനിയം. യതോ പരിസുദ്ധാദീസു ഠിതഭാവതോ ഠിതം, തതോ പരിസുദ്ധാദീസു ഠിതഭാവതോ ആനേഞ്ജപ്പത്തം ഹോതീതിപി യോജനാ യുത്താ അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൩) യുഗളതോ ആഗതത്താ. സദ്ധാവീരിയസതിസമാധിപഞ്ഞാഓഭാസേഹി പരിഗ്ഗഹിതഭാവതോ ആനേഞ്ജപ്പത്തം. സദ്ധായ ഹി പരിഗ്ഗഹിതം ചിത്തം പടിപക്ഖേ അസ്സദ്ധിയേ ന ഇഞ്ജതി ന ചലതി, വീരിയേന പരിഗ്ഗഹിതം ചിത്തം പടിപക്ഖേ കോസജ്ജേ ന ഇഞ്ജതി, സതിയാ പരിഗ്ഗഹിതം ചിത്തം പടിപക്ഖേ പമാദേ ന ഇഞ്ജതി, സമാധിനാ പരിഗ്ഗഹിതം ചിത്തം പടിപക്ഖേ ഉദ്ധച്ചേ ന ഇഞ്ജതി, പഞ്ഞായ പരിഗ്ഗഹിതം ചിത്തം പടിപക്ഖായ അവിജ്ജായ ന ഇഞ്ജതി, ഓഭാസഗതം ചിത്തം കിലേസന്ധകാരേ ന ഇഞ്ജതി. ഇതി ഇമേഹി ഛഹി ധമ്മേഹി പരിഗ്ഗഹിതം ചതുത്ഥജ്ഝാനചിത്തം ആനേഞ്ജപ്പത്തം ഹോതി. ഏവം അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതത്താ ചതുത്ഥജ്ഝാനചിത്തം ഛന്നം അഭിഞ്ഞാഞാണാനഞ്ച മനോമയിദ്ധിവിപസ്സനാഞാണാനഞ്ച അധിഗമൂപായോ ഹോതി, തസ്മാ സോ പഞ്ഞാവിമുത്തിപരിചയോ ചതുത്ഥജ്ഝാനേ ദട്ഠബ്ബോയേവാതി സങ്ഖേപത്ഥോ. വിത്ഥാരതോ പന അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൩) ‘‘തത്ഥ ഉപേക്ഖാസതിപാരിസുദ്ധിഭാവേനാ’’തിആദിനാ വാ ‘‘അപരോ നയോ’’തിആദിനാ വാ വുത്തോയേവാതി അമ്ഹേഹി ന വുത്തോ.

    ‘‘Taṃ catutthajjhānacittaṃ kuto parisuddhaṃ…pe… kuto āneñjappatta’’nti pucchitabbattā ‘‘taṃ cittaṃ yato parisuddha’’ntiādi vuttaṃ. Taṃ cittaṃ yato upekkhāsatipārisuddhibhāvato parisuddhaṃ, tato upekkhāsatipārisuddhibhāvato pariyodātaṃ hoti. Sukhādīnaṃ paccayaghātena yato vītarāgādianaṅgaṇabhāvato anaṅgaṇaṃ, tato vītarāgādianaṅgaṇabhāvato vigatūpakkilesaṃ. Yato subhāvitabhāvato mudu, tato subhāvitabhāvato kammaniyaṃ. Yato parisuddhādīsu ṭhitabhāvato ṭhitaṃ, tato parisuddhādīsu ṭhitabhāvato āneñjappattaṃ hotītipi yojanā yuttā aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) yugaḷato āgatattā. Saddhāvīriyasatisamādhipaññāobhāsehi pariggahitabhāvato āneñjappattaṃ. Saddhāya hi pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe assaddhiye na iñjati na calati, vīriyena pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe kosajje na iñjati, satiyā pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe pamāde na iñjati, samādhinā pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhe uddhacce na iñjati, paññāya pariggahitaṃ cittaṃ paṭipakkhāya avijjāya na iñjati, obhāsagataṃ cittaṃ kilesandhakāre na iñjati. Iti imehi chahi dhammehi pariggahitaṃ catutthajjhānacittaṃ āneñjappattaṃ hoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatattā catutthajjhānacittaṃ channaṃ abhiññāñāṇānañca manomayiddhivipassanāñāṇānañca adhigamūpāyo hoti, tasmā so paññāvimuttiparicayo catutthajjhāne daṭṭhabboyevāti saṅkhepattho. Vitthārato pana aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) ‘‘tattha upekkhāsatipārisuddhibhāvenā’’tiādinā vā ‘‘aparo nayo’’tiādinā vā vuttoyevāti amhehi na vutto.

    ‘‘യേസം രാഗാദിഅങ്ഗണാനം അഭാവേന അനങ്ഗണം, യേസം അഭിജ്ഝാദിഉപക്കിലേസാനം അഭാവേന വിഗതൂപക്കിലേസം, യായ ചിത്തസ്സ ഠിതിയാ അഭാവേന ഠിതം, ഇഞ്ജനായ അഭാവേന ആനേഞ്ജപ്പത്തം, തേ രാഗാദിഅങ്ഗണാദയോ കതമായ പക്ഖാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ അങ്ഗണാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി തേസു രാഗാദിഅങ്ഗണാദീസു അങ്ഗണാ ച രാഗാദിഅങ്ഗണാ ച ഉപക്കിലേസാ അഭിജ്ഝാദിഉപക്കിലേസാ ച സന്തി, തദുഭയം രാഗാദിഅങ്ഗണഅഭിജ്ഝാദിഉപക്കിലേസദ്വയം തണ്ഹാപക്ഖോ രാഗാദിഅങ്ഗണാനം തണ്ഹാസഭാവത്താ, അഭിജ്ഝാദിഉപക്കിലേസാനഞ്ച തണ്ഹായ അനുലോമത്താ. യാ ഇഞ്ജനാ ഫന്ദനാ യാ ച ചിത്തസ്സ അട്ഠിതി അനവട്ഠാനം അത്ഥി, അയം ഇഞ്ജനാ അട്ഠിതി ദിട്ഠിപക്ഖോ ഇഞ്ജനായ ച അട്ഠിതിയാ ച മിച്ഛാഭിനിവേസഹേതുഭാവതോതി പവിചയോ കാതബ്ബോ.

    ‘‘Yesaṃ rāgādiaṅgaṇānaṃ abhāvena anaṅgaṇaṃ, yesaṃ abhijjhādiupakkilesānaṃ abhāvena vigatūpakkilesaṃ, yāya cittassa ṭhitiyā abhāvena ṭhitaṃ, iñjanāya abhāvena āneñjappattaṃ, te rāgādiaṅgaṇādayo katamāya pakkhā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha aṅgaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu rāgādiaṅgaṇādīsu aṅgaṇā ca rāgādiaṅgaṇā ca upakkilesā abhijjhādiupakkilesā ca santi, tadubhayaṃ rāgādiaṅgaṇaabhijjhādiupakkilesadvayaṃ taṇhāpakkho rāgādiaṅgaṇānaṃ taṇhāsabhāvattā, abhijjhādiupakkilesānañca taṇhāya anulomattā. Yā iñjanā phandanā yā ca cittassa aṭṭhiti anavaṭṭhānaṃ atthi, ayaṃ iñjanā aṭṭhiti diṭṭhipakkho iñjanāya ca aṭṭhitiyā ca micchābhinivesahetubhāvatoti pavicayo kātabbo.

    ‘‘കിം പന ചതുത്ഥജ്ഝാനചിത്തം അട്ഠങ്ഗസമന്നാഗതത്തായേവ ഛന്നം അഭിഞ്ഞാഞാണാനഞ്ച മനോമയിദ്ധിവിപസ്സനാഞാണാനഞ്ച അധിഗമൂപായോ ഹോതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ചത്താരി ഇന്ദ്രിയാനീ’’തി വുത്തം. ‘‘തസ്സ ചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭിനോ, ദുക്ഖിന്ദ്രിയം ദോമനസ്സിന്ദ്രിയം സുഖിന്ദ്രിയം സോമനസ്സിന്ദ്രിയം ഇതി ചത്താരിന്ദ്രിയാനി ചതുത്ഥജ്ഝാനേ നിരുജ്ഝന്തി, തസ്സ ചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭിനോ ഉപേക്ഖിന്ദ്രിയം അവസിട്ഠം ഭവതി, തസ്മാപി ചതുത്ഥജ്ഝാനചിത്തം വുത്തപ്പകാരാനം അട്ഠന്നം ഞാണാനം അധിഗമൂപായോ ഹോതി, സോ ച അധിഗമൂപായഭാവോ ചിണ്ണവസീഭാവസ്സേവ ഭവേയ്യ, കഥം ചതുത്ഥജ്ഝാനമത്തലാഭിനോ ചിണ്ണവസീഭാവോ സിയാ’’തി വത്തബ്ബത്താ സോ ചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭീ ചതുത്ഥജ്ഝാനേയേവ അട്ഠത്വാ അരൂപസമാപത്തിയോപി ഏവം കത്വാ നിബ്ബത്തേതി ഭാവേതി, തസ്മാ ചിണ്ണവസീഭാവോ ഹോതീതി ദസ്സേതും ‘‘സോ ഉപരിമം സമാപത്തി’’ന്തിആദി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൩) വിത്ഥാരതോ വുത്തോ, തസ്മാ യോജനമത്തം കരിസ്സാമ.

    ‘‘Kiṃ pana catutthajjhānacittaṃ aṭṭhaṅgasamannāgatattāyeva channaṃ abhiññāñāṇānañca manomayiddhivipassanāñāṇānañca adhigamūpāyo hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘cattāri indriyānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Tassa catutthajjhānalābhino, dukkhindriyaṃ domanassindriyaṃ sukhindriyaṃ somanassindriyaṃ iti cattārindriyāni catutthajjhāne nirujjhanti, tassa catutthajjhānalābhino upekkhindriyaṃ avasiṭṭhaṃ bhavati, tasmāpi catutthajjhānacittaṃ vuttappakārānaṃ aṭṭhannaṃ ñāṇānaṃ adhigamūpāyo hoti, so ca adhigamūpāyabhāvo ciṇṇavasībhāvasseva bhaveyya, kathaṃ catutthajjhānamattalābhino ciṇṇavasībhāvo siyā’’ti vattabbattā so catutthajjhānalābhī catutthajjhāneyeva aṭṭhatvā arūpasamāpattiyopi evaṃ katvā nibbatteti bhāveti, tasmā ciṇṇavasībhāvo hotīti dassetuṃ ‘‘so uparimaṃ samāpatti’’ntiādi vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 53) vitthārato vutto, tasmā yojanamattaṃ karissāma.

    സോ രൂപാവചരചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭീ യോഗാവചരോ രൂപാവചരചതുത്ഥജ്ഝാനസമാപത്തിതോ ഉപരിമം ആകാസാനഞ്ചായതനസമാപത്തിം സന്തതോ സന്തതരതോ മനസി കരോതി. യഥാവുത്തം ഉപരിമം സമാപത്തിം സന്തതോ മനസി കരോതോ തസ്സ ചതുത്ഥജ്ഝാനലാഭിനോ യോഗാവചരസ്സ ചതുത്ഥജ്ഝാനേ സഞ്ഞാ സഞ്ഞാപധാനാ സമാപത്തി ഓളാരികാ വിയ ഹുത്വാ സണ്ഠഹതി, പടിഘസഞ്ഞാ ച ഉക്കണ്ഠാ അനഭിരതി ഹുത്വാ സണ്ഠഹതി, സോ യഥാവുത്തേന വിധിനാ മനസി കരോന്തോ യോഗാവചരോ സബ്ബസോ നിരവസേസതോ രൂപസഞ്ഞാനം സമതിക്കമാ പടിഘസഞ്ഞാനം അത്ഥങ്ഗമാ നാനത്തസഞ്ഞാനം അമനസികാരാ ‘‘ആകാസം അനന്ത’’ന്തി മനസി കത്വാ പവത്തമാനം ആകാസാനഞ്ചായതനസമാപത്തിം സച്ഛികത്വാ ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരതി. രൂപസഞ്ഞാ രൂപാവചരസഞ്ഞാ പഞ്ചവിധഅഭിഞ്ഞാഭിനീഹാരോ ഹോതി. നാനത്തസഞ്ഞാ നാനാരമ്മണേസു വോകാരോ അകുസലോ പവത്തതി. ഏവം രൂപാവചരജ്ഝാനേ ആദീനവദസ്സീ ഹുത്വാ താ രൂപസഞ്ഞാനാനത്തസഞ്ഞായോ ആരമ്മണേ സമതിക്കമതി, അസ്സ യോഗാവചരസ്സ പടിഘസഞ്ഞാ ച അബ്ഭത്ഥം ഗച്ഛതി. ഏവം ഇമിനാ വുത്തനയേന സമതിക്കമേന സമാഹിതസ്സ, സന്തവുത്തിനാ അരൂപാവചരസമാധിനാ സമാഹിതസ്സ യോഗാവചരസ്സ ഓഭാസോ രൂപാവചരജ്ഝാനോഭാസോ അന്തരധായതി. രൂപാനം കസിണരൂപാനം ഝാനചക്ഖുനാ ദസ്സനഞ്ച അന്തരധായതീതി യോജനാ.

    So rūpāvacaracatutthajjhānalābhī yogāvacaro rūpāvacaracatutthajjhānasamāpattito uparimaṃ ākāsānañcāyatanasamāpattiṃsantato santatarato manasi karoti. Yathāvuttaṃ uparimaṃ samāpattiṃ santato manasi karoto tassa catutthajjhānalābhino yogāvacarassa catutthajjhāne saññā saññāpadhānā samāpatti oḷārikā viya hutvā saṇṭhahati, paṭighasaññā ca ukkaṇṭhā anabhirati hutvā saṇṭhahati, so yathāvuttena vidhinā manasi karonto yogāvacaro sabbaso niravasesato rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘ākāsaṃ ananta’’nti manasi katvā pavattamānaṃ ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ sacchikatvā upasampajja viharati. Rūpasaññā rūpāvacarasaññā pañcavidhaabhiññābhinīhāro hoti. Nānattasaññā nānārammaṇesu vokāro akusalo pavattati. Evaṃ rūpāvacarajjhāne ādīnavadassī hutvā tā rūpasaññānānattasaññāyo ārammaṇe samatikkamati, assa yogāvacarassa paṭighasaññā ca abbhatthaṃ gacchati. Evaṃ iminā vuttanayena samatikkamena samāhitassa, santavuttinā arūpāvacarasamādhinā samāhitassa yogāvacarassa obhāso rūpāvacarajjhānobhāso antaradhāyati. Rūpānaṃ kasiṇarūpānaṃ jhānacakkhunā dassanañca antaradhāyatīti yojanā.

    ‘‘യേന സമാധിനാ സമാഹിതസ്സ, സമാഹിതസ്സ ഓഭാസോ ച രൂപാനം ദസ്സനഞ്ച അന്തരധായതി, സോ സമാധി കിത്തകേഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോ, കഥം പച്ചവേക്ഖിതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ സമാധീ’’തിആദി വുത്തം. സോ സമാധീതി യേന രൂപാരൂപാവചരസമാധിനാ സമാഹിതോ, സോ ദുവിധോപി സമാധി അനഭിജ്ഝാബ്യാപാദവീരിയാരമ്ഭേഹി തീഹി ഉപകാരകങ്ഗേഹി ച പസ്സദ്ധിസതീഹി ദ്വീഹി പരിക്ഖാരങ്ഗേഹി ച അവിക്ഖിത്തേന ഏകേന സഭാവങ്ഗേന ച ഛഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതോതി പച്ചവേക്ഖിതബ്ബോ പുനപ്പുനം ചിന്തേതബ്ബോ സല്ലക്ഖേതബ്ബോ . ‘‘കഥം കത്ഥ പച്ചവേക്ഖിതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘അനഭിജ്ഝാസഹഗതം മേ മാനസം സബ്ബലോകേ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘തേസു ഛസു അങ്ഗേസു കിത്തകോ സമഥോ, കിത്തകാ വിപസ്സനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഏത്തകോ സമഥോ, ഏത്തകാ വിപസ്സനാതി വിഭജിതും ‘‘തത്ഥ യഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം.

    ‘‘Yena samādhinā samāhitassa, samāhitassa obhāso ca rūpānaṃ dassanañca antaradhāyati, so samādhi kittakehi aṅgehi samannāgato, kathaṃ paccavekkhitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhī’’tiādi vuttaṃ. So samādhīti yena rūpārūpāvacarasamādhinā samāhito, so duvidhopi samādhi anabhijjhābyāpādavīriyārambhehi tīhi upakārakaṅgehi ca passaddhisatīhi dvīhi parikkhāraṅgehi ca avikkhittena ekena sabhāvaṅgena ca chahi aṅgehi samannāgatoti paccavekkhitabbo punappunaṃ cintetabbo sallakkhetabbo . ‘‘Kathaṃ kattha paccavekkhitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘anabhijjhāsahagataṃ me mānasaṃ sabbaloke’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tesu chasu aṅgesu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ettako samatho, ettakā vipassanāti vibhajituṃ ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ.

    ൫൪. ‘‘പഞ്ഞാവിമുത്തീ’’തി വുത്തസ്സ അരഹത്തഫലസ്സ സമാധിസ്സ സമഥവിപസ്സനാസങ്ഖാതാ പുബ്ബഭാഗപടിപദാ സമാധിമുഖേന ആചരിയേന വിഭത്താ, ‘‘തായ പടിപദായ ലഭിതബ്ബോ അരഹത്തഫലസമാധി കിത്തകേന വേദിതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ സമാധി പഞ്ചവിധേന വേദിതബ്ബോ’’തി വുത്തം. യോ അരഹത്തഫലസമാധി സമഥവിപസ്സനാപടിപദായ ലഭിതബ്ബോ, സോ അരഹത്തഫലസമാധി പഞ്ചവിധേന ഞാണദസ്സനേന വേദിതബ്ബോ.

    54. ‘‘Paññāvimuttī’’ti vuttassa arahattaphalassa samādhissa samathavipassanāsaṅkhātā pubbabhāgapaṭipadā samādhimukhena ācariyena vibhattā, ‘‘tāya paṭipadāya labhitabbo arahattaphalasamādhi kittakena veditabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhi pañcavidhena veditabbo’’ti vuttaṃ. Yo arahattaphalasamādhi samathavipassanāpaṭipadāya labhitabbo, so arahattaphalasamādhi pañcavidhena ñāṇadassanena veditabbo.

    ‘‘കഥം പഞ്ചവിധഞാണദസ്സനം പച്ചുപട്ഠിതം ഭവതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘അയം സമാധീ’’തിആദി വുത്തം. അയം അരഹത്തഫലസമാധി അപ്പിതപ്പിതക്ഖണേ ഫലസമാപത്തിസുഖത്താ പച്ചുപ്പന്നസുഖോ ഹോതി, ഇതി പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ അസ്സ അരഹതോ പച്ചത്തമേവ ഞാണദസ്സനം പച്ചുപട്ഠിതം ഭവതി. അയം അരഹത്തഫലസമാധി ആയതിം സമാപജ്ജിതബ്ബസ്സ അരഹത്തഫലസമാധിസ്സ ഉപനിസ്സയപച്ചയത്താ ആയതിം സുഖവിപാകോ ഹോതി, ഇതി പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ…പേ॰… ഭവതി. അയം അരഹത്തഫലസമാധി കിലേസഅരീഹി ആരകത്താ അരിയോ, കാമാമിസവട്ടാമിസലോകാമിസാനം അഭാവതോ നിരാമിസോ ച ഹോതി, ഇതി പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ…പേ॰… ഭവതി. അയം അരഹത്തഫലസമാധി അകാപുരിസേഹി സമ്മാസമ്ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധസാവകബുദ്ധേഹി സേവിതബ്ബത്താ അകാപുരിസസേവിതോ ഹോതി, ഇതി പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ…പേ॰… ഭവതി. അയം അരഹത്തഫലസമാധി അങ്ഗസന്തകിലേസദരഥസന്തത്താ സന്തോ ചേവ ദിവസമ്പി സമാപജ്ജന്തസ്സ അതിത്തികരണതോ പണീതോ ച പടിപ്പസ്സദ്ധകിലേസേന അരഹതാ പുഗ്ഗലേന ലദ്ധത്താ പടിപ്പസ്സദ്ധിലദ്ധോ ച അരഹത്തമഗ്ഗസമാധിസങ്ഖാതേന ഏകോദിഭാവേന അധിഗതത്താ ഏകോദിഭാവാധിഗതോ ച സസങ്ഖാരേന സപയോഗേന അധിഗതത്താ, നീവരണാദിപച്ചനീകധമ്മേ നിഗ്ഗയ്ഹ അനധിഗതത്താ, അഞ്ഞേ കിലേസേ വാരേത്വാ അനധിഗതത്താ, അരഹത്തമഗ്ഗഫലഭാവേനേവ പവത്തത്താ നസസങ്ഖാരനിഗ്ഗയ്ഹവാരിതഗതോ ഹോതി, ഇതി പച്ചവേക്ഖന്തസ്സ അസ്സ അരഹതോ പച്ചത്തമേവ ഞാണദസ്സനം പച്ചുപട്ഠിതം ഭവതീതി പഞ്ചവിധേന ഞാണദസ്സനേന സോ അരഹത്തഫലസമാധി വിചയിത്വാ വേദിതബ്ബോതി.

    ‘‘Kathaṃ pañcavidhañāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavatī’’ti vattabbattā ‘‘ayaṃ samādhī’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ arahattaphalasamādhi appitappitakkhaṇe phalasamāpattisukhattā paccuppannasukho hoti, iti paccavekkhantassa assa arahato paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi āyatiṃ samāpajjitabbassa arahattaphalasamādhissa upanissayapaccayattā āyatiṃ sukhavipāko hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi kilesaarīhi ārakattā ariyo, kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvato nirāmiso ca hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi akāpurisehi sammāsambuddhapaccekabuddhasāvakabuddhehi sevitabbattā akāpurisasevito hoti, iti paccavekkhantassa…pe… bhavati. Ayaṃ arahattaphalasamādhi aṅgasantakilesadarathasantattā santo ceva divasampi samāpajjantassa atittikaraṇato paṇīto ca paṭippassaddhakilesena arahatā puggalena laddhattā paṭippassaddhiladdho ca arahattamaggasamādhisaṅkhātena ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvādhigato ca sasaṅkhārena sapayogena adhigatattā, nīvaraṇādipaccanīkadhamme niggayha anadhigatattā, aññe kilese vāretvā anadhigatattā, arahattamaggaphalabhāveneva pavattattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagato hoti, iti paccavekkhantassa assa arahato paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavatīti pañcavidhena ñāṇadassanena so arahattaphalasamādhi vicayitvā veditabboti.

    ‘‘പച്ചുപ്പന്നസുഖാദീസു സമാധീസു കിത്തകോ സമഥോ, കിത്തകാ വിപസ്സനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യോ ച സമാധി പച്ചുപ്പന്നസുഖോ’’തിആദി വുത്തം. സമഥോ, വിപസ്സനാതി ച അരഹത്തഫലസമഥവിപസ്സനാവ അധിപ്പേതാ, ന പുബ്ബഭാഗസമഥവിപസ്സനാതി. അരഹത്തഫലസമാധി പഞ്ചവിധേന വേദിതബ്ബോതി ആചരിയേന വുത്തോ, ‘‘തസ്സ അരഹത്തഫലസമാധിസ്സ പുബ്ബഭാഗപടിപദായം വുത്തോ സമാധി കിത്തകേന വേദിതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ സമാധി പഞ്ചവിധേന വേദിതബ്ബോ’’തി വുത്തം. യോ രൂപാവചരചതുത്ഥജ്ഝാനസമാധി പുബ്ബഭാഗപടിപദായം വുത്തോ, സോ രൂപാവചരചതുത്ഥജ്ഝാനസമാധി പഞ്ചവിധേന പകാരേന വേദിതബ്ബോ. ‘‘കതമേനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘പീതിഫരണതാ’’തിആദി വുത്തം. പഠമദുതിയജ്ഝാനേസു പഞ്ഞാ പീതിഫരണതാ ഹോതി. പഠമദുതിയതതിയജ്ഝാനേസു പഞ്ഞാ സുഖഫരണതാ ഹോതി. ചതുത്ഥജ്ഝാനേ ചേതോപരിയപഞ്ഞാ ചേതോഫരണതാ ഹോതി. ദിബ്ബചക്ഖുപഞ്ഞാ ആലോകഫരണതാ ഹോതി. ഝാനം പച്ചവേക്ഖിത്വാ പവത്തമാനപഞ്ഞാ പച്ചവേക്ഖണാനിമിത്തം ഹോതി. ഇതി പഞ്ചവിധേന പഞ്ഞാപകാരേന വിചയിത്വാ വേദിതബ്ബോതി. ‘‘തേസു പഞ്ചവിധേസു പകാരേസു കിത്തകോ സമഥോ, കിത്തകാ വിപസ്സനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യോ ച പീതിഫരണോ’’തിആദി വുത്തം.

    ‘‘Paccuppannasukhādīsu samādhīsu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca samādhi paccuppannasukho’’tiādi vuttaṃ. Samatho, vipassanāti ca arahattaphalasamathavipassanāva adhippetā, na pubbabhāgasamathavipassanāti. Arahattaphalasamādhi pañcavidhena veditabboti ācariyena vutto, ‘‘tassa arahattaphalasamādhissa pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto samādhi kittakena veditabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘so samādhi pañcavidhena veditabbo’’ti vuttaṃ. Yo rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi pubbabhāgapaṭipadāyaṃ vutto, so rūpāvacaracatutthajjhānasamādhi pañcavidhena pakārena veditabbo. ‘‘Katamenā’’ti pucchitabbattā ‘‘pītipharaṇatā’’tiādi vuttaṃ. Paṭhamadutiyajjhānesu paññā pītipharaṇatā hoti. Paṭhamadutiyatatiyajjhānesu paññā sukhapharaṇatā hoti. Catutthajjhāne cetopariyapaññā cetopharaṇatā hoti. Dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā hoti. Jhānaṃ paccavekkhitvā pavattamānapaññā paccavekkhaṇānimittaṃ hoti. Iti pañcavidhena paññāpakārena vicayitvā veditabboti. ‘‘Tesu pañcavidhesu pakāresu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca pītipharaṇo’’tiādi vuttaṃ.

    ൫൫. സമ്പയോഗവസേന സമാധി ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘കഥം ആരമ്മണവസേന വിഭത്തോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ദസ കസിണായതനാനീ’’തിആദി വുത്തം. ഇമേഹി ദസഹി ആരമ്മണേഹി കസിണേഹിപി സമാധി വിചിനിത്വാ വേദിതബ്ബോതി. ‘‘തേസു ദസസു കിത്തകോ സമഥോ, കിത്തകാ വിപസ്സനാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. കസിണന്തി ച കസിണമണ്ഡലമ്പി പരികമ്മമ്പി പടിഭാഗനിമിത്തമ്പി തസ്മിം പടിഭാഗനിമിത്തേ ഉപ്പന്നജ്ഝാനമ്പി വുച്ചതി, ഇധ പന സസമ്പയുത്തജ്ഝാനമേവ അധിപ്പേതം.

    55. Sampayogavasena samādhi ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ārammaṇavasena vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘dasa kasiṇāyatanānī’’tiādi vuttaṃ. Imehi dasahi ārammaṇehi kasiṇehipi samādhi vicinitvā veditabboti. ‘‘Tesu dasasu kittako samatho, kittakā vipassanā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ. Kasiṇanti ca kasiṇamaṇḍalampi parikammampi paṭibhāganimittampi tasmiṃ paṭibhāganimitte uppannajjhānampi vuccati, idha pana sasampayuttajjhānameva adhippetaṃ.

    ‘‘കിം പന വുത്തപ്പകാരോ സമാധിയേവ സമഥവിപസ്സനായ യോജേതബ്ബോ, ഉദാഹു അഞ്ഞോപി യോജേതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ സതിപട്ഠാനാദിപുബ്ബഭാഗപടിപദാഭേദേന അനേകഭേദഭിന്നോ നിരവസേസോ അരിയമഗ്ഗോപി വിചയിത്വാ യോജേതബ്ബോതി ദസ്സേതും ‘‘ഏവം സബ്ബോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഏവന്തി മയാ വുത്തനയേന വുത്തനയാനുസാരേന സബ്ബോ നിരവസേസോ സതിപട്ഠാനാദിപുബ്ബഭാഗപടിപദാഭേദേന അനേകഭേദഭിന്നോ അരിയോ മഗ്ഗോ യോജേതബ്ബോ. കഥം? യേന യേന അനഭിജ്ഝാദിആകാരേന പച്ചുപ്പന്നസുഖതാദിആകാരേന സമാധി മയാ വുത്തോ, തേന തേന അനഭിജ്ഝാദിആകാരേന പച്ചുപ്പന്നസുഖതാദിആകാരേന യോ യോ അരിയമഗ്ഗോ സമഥേന യോജേതും സമ്ഭവതി, സോ സോ അരിയമഗ്ഗോ സമഥേന വിചയിത്വാ യോജയിതബ്ബോ. യോ യോ അരിയമഗ്ഗോ വിപസ്സനായ യോജേതും സമ്ഭവതി, സോ സോ അരിയമഗ്ഗോ വിപസ്സനായ യോജയിത്വാ യോജയിതബ്ബോതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ.

    ‘‘Kiṃ pana vuttappakāro samādhiyeva samathavipassanāya yojetabbo, udāhu aññopi yojetabbo’’ti vattabbattā satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno niravaseso ariyamaggopi vicayitvā yojetabboti dassetuṃ ‘‘evaṃ sabbo’’tiādi vuttaṃ. Tattha evanti mayā vuttanayena vuttanayānusārena sabbo niravaseso satipaṭṭhānādipubbabhāgapaṭipadābhedena anekabhedabhinno ariyo maggo yojetabbo. Kathaṃ? Yena yena anabhijjhādiākārena paccuppannasukhatādiākārena samādhi mayā vutto, tena tena anabhijjhādiākārena paccuppannasukhatādiākārena yo yo ariyamaggo samathena yojetuṃ sambhavati, so so ariyamaggo samathena vicayitvā yojayitabbo. Yo yo ariyamaggo vipassanāya yojetuṃ sambhavati, so so ariyamaggo vipassanāya yojayitvā yojayitabboti attho gahetabbo.

    ‘‘യേഹി സമഥാധിട്ഠാനേഹി വിപസ്സനാധമ്മേഹി യോജയിതബ്ബോ, തേ സമഥാധിട്ഠാനാ വിപസ്സനാധമ്മാ കതമേഹി ധമ്മേഹി സങ്ഗഹിതാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തേ തീഹി ധമ്മേഹി സങ്ഗഹിതാ അനിച്ചതായ ദുക്ഖതായ അനത്തതായാ’’തി വുത്തം, തേ സമഥാധിട്ഠാനാ വിപസ്സനാധമ്മാ ‘‘അനിച്ചതായ പഞ്ഞായ ദുക്ഖതായ പഞ്ഞായ അനത്തതായ പഞ്ഞായാ’’തി തീഹി അനുപസ്സനാധമ്മേഹി സങ്ഗഹിതാ ഗണ്ഹിതാതി അത്ഥോ. അനിച്ചതാദിനാ സഹചരണതോ അനുപസ്സനാപഞ്ഞാപി ‘‘അനിച്ചതാ ദുക്ഖതാ അനത്തതാ’’തി വുച്ചതി.

    ‘‘Yehi samathādhiṭṭhānehi vipassanādhammehi yojayitabbo, te samathādhiṭṭhānā vipassanādhammā katamehi dhammehi saṅgahitā’’ti pucchitabbattā ‘‘te tīhi dhammehi saṅgahitā aniccatāya dukkhatāya anattatāyā’’ti vuttaṃ, te samathādhiṭṭhānā vipassanādhammā ‘‘aniccatāya paññāya dukkhatāya paññāya anattatāya paññāyā’’ti tīhi anupassanādhammehi saṅgahitā gaṇhitāti attho. Aniccatādinā sahacaraṇato anupassanāpaññāpi ‘‘aniccatā dukkhatā anattatā’’ti vuccati.

    ‘‘യോ യോഗീ പുഗ്ഗലോ സമഥാധിട്ഠാനം വിപസ്സനം ഭാവയമാനോ ഹോതി, സോ യോഗീ പുഗ്ഗലോ കിം ഭാവയതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ സമഥവിപസ്സനം ഭാവയമാനോ’’തിആദി വുത്തം.

    ‘‘Yo yogī puggalo samathādhiṭṭhānaṃ vipassanaṃ bhāvayamāno hoti, so yogī puggalo kiṃ bhāvayatī’’ti pucchitabbattā ‘‘so samathavipassanaṃ bhāvayamāno’’tiādi vuttaṃ.

    സമഥവിപസ്സനാദീനി ഭാവയമാനോ പുഗ്ഗലോ രാഗചരിതോ ദോസചരിതോ മോഹചരിതോതി തിവിധോ, ‘‘തത്ഥ കതമോ പുഗ്ഗലോ കതമേന കതമേന വിമോക്ഖമുഖേന നിയ്യാതി, കതമായം കതമായം സിക്ഖന്തോ, കതമം കതമം പജഹന്തോ, കതമം കതമം അനുപഗച്ഛന്തോ, കതമം കതമം പരിജാനന്തോ, കതമം കതമം പവാഹേന്തോ, കതമം കതമം നിദ്ധുനന്തോ, കതമം കതമം വമേന്തോ, കതമം കതമം നിബ്ബാപേന്തോ, കതമം കതമം ഉപ്പാടേന്തോ, കതമം കതമം വിജടേന്തോ നിയ്യാതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘രാഗചരിതോ പുഗ്ഗലോ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന ‘‘ഇദാനി യേസം പുഗ്ഗലാനം യത്ഥ സിക്ഖന്താനം വിസേസതോ നിയ്യാനമുഖാനി, യേസഞ്ച കിലേസാനം പടിപക്ഖഭൂതാനി തീണി വിമോക്ഖമുഖാനി, തേഹി സദ്ധിം താനി ദസ്സേതും ‘രാഗചരിതോ’തിആദി വുത്ത’’ന്തി വുത്തം. തസ്സത്ഥോപി അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൫) വുത്തോയേവ.

    Samathavipassanādīni bhāvayamāno puggalo rāgacarito dosacarito mohacaritoti tividho, ‘‘tattha katamo puggalo katamena katamena vimokkhamukhena niyyāti, katamāyaṃ katamāyaṃ sikkhanto, katamaṃ katamaṃ pajahanto, katamaṃ katamaṃ anupagacchanto, katamaṃ katamaṃ parijānanto, katamaṃ katamaṃ pavāhento, katamaṃ katamaṃ niddhunanto, katamaṃ katamaṃ vamento, katamaṃ katamaṃ nibbāpento, katamaṃ katamaṃ uppāṭento, katamaṃ katamaṃ vijaṭento niyyātī’’ti pucchitabbattā ‘‘rāgacarito puggalo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idāni yesaṃ puggalānaṃ yattha sikkhantānaṃ visesato niyyānamukhāni, yesañca kilesānaṃ paṭipakkhabhūtāni tīṇi vimokkhamukhāni, tehi saddhiṃ tāni dassetuṃ ‘rāgacarito’tiādi vutta’’nti vuttaṃ. Tassatthopi aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vuttoyeva.

    ‘‘കസ്മാ തീണി വിമോക്ഖമുഖാനി ഭാവയന്തോ തയോ ഖന്ധേ ഭാവയതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ സുഞ്ഞതവിമോക്ഖമുഖ’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥാതി തേസു തീസു വിമോക്ഖമുഖേസു. സുഞ്ഞതവിമോക്ഖമുഖം പഞ്ഞാക്ഖന്ധോ അനത്താനുപസ്സനായ പഞ്ഞാപധാനത്താ. അനിമിത്തവിമോക്ഖമുഖം സമാധിക്ഖന്ധോ അനിച്ചാനുപസ്സനായ സമാധിപധാനത്താ. അപ്പണിഹിതവിമോക്ഖമുഖം സീലക്ഖന്ധോ ദുക്ഖാനുപസ്സനായ സീലപധാനത്താ. ഇതി തീഹി വിമോക്ഖമുഖേഹി തിണ്ണം ഖന്ധാനം സങ്ഗഹിതത്താ തീണി വിമോക്ഖമുഖാനി ഭാവയന്തോ സോ യോഗീ പുഗ്ഗലോ തയോ ഖന്ധേ ഭാവയതിയേവാതി പഞ്ഞാപധാനാദിഭാവോ അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൫) വുത്തോ. തയോ ഖന്ധേ ഭാവയന്തോ അരിയം അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം ഭാവയതി. ‘‘കസ്മാ ഭാവയതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ കാരണം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ യാ’’തിആദി വുത്തം.

    ‘‘Kasmā tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayatī’’ti vattabbattā ‘‘tattha suññatavimokkhamukha’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu tīsu vimokkhamukhesu. Suññatavimokkhamukhaṃ paññākkhandho anattānupassanāya paññāpadhānattā. Animittavimokkhamukhaṃ samādhikkhandho aniccānupassanāya samādhipadhānattā. Appaṇihitavimokkhamukhaṃ sīlakkhandho dukkhānupassanāya sīlapadhānattā. Iti tīhi vimokkhamukhehi tiṇṇaṃ khandhānaṃ saṅgahitattā tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto so yogī puggalo tayo khandhe bhāvayatiyevāti paññāpadhānādibhāvo aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vutto. Tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayati. ‘‘Kasmā bhāvayatī’’ti vattabbattā kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘tattha yā’’tiādi vuttaṃ.

    തിണ്ണം ഖന്ധാനം അരിയഅട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗഭാവോ വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ജാനിതോ, ‘‘കഥം സമഥവിപസ്സനാഭാവോ ജാനിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ തിണ്ണം ഖന്ധാനം സമഥവിപസ്സനാഭാവം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ സീലക്ഖന്ധോ ചാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘യോ യോഗീ പുഗ്ഗലോ സമഥവിപസ്സനം ഭാവേതി, തസ്സ യോഗിനോ പുഗ്ഗലസ്സ ഭവങ്ഗാനി കതമം ഭാവനം ഗച്ഛന്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യോ സമഥവിപസ്സനം ഭാവേതി, തസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. കായോ ച ചിത്തഞ്ച ദ്വേ ഭവങ്ഗാനി ഉപപത്തിഭവസ്സ അങ്ഗാനി ഭാവനം വഡ്ഢനം ഗച്ഛന്തി. സീലഞ്ച സമാധി ച ദ്വേ പദാനി ദ്വേ പാദാ ഭവനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ ഭാവനം വഡ്ഢനം ഗച്ഛന്തി.

    Tiṇṇaṃ khandhānaṃ ariyaaṭṭhaṅgikamaggabhāvo vibhatto, amhehi ca jānito, ‘‘kathaṃ samathavipassanābhāvo jānitabbo’’ti vattabbattā tiṇṇaṃ khandhānaṃ samathavipassanābhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tattha sīlakkhandho cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Yo yogī puggalo samathavipassanaṃ bhāveti, tassa yogino puggalassa bhavaṅgāni katamaṃ bhāvanaṃ gacchantī’’ti pucchitabbattā ‘‘yo samathavipassanaṃ bhāveti, tassā’’tiādi vuttaṃ. Kāyo ca cittañca dve bhavaṅgāni upapattibhavassa aṅgāni bhāvanaṃ vaḍḍhanaṃ gacchanti. Sīlañca samādhi ca dve padāni dve pādā bhavanirodhagāminī paṭipadā bhāvanaṃ vaḍḍhanaṃ gacchanti.

    ‘‘കഥം ഗച്ഛന്തീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘സോ ഹോതി ഭിക്ഖൂ’’തിആദി വുത്തം. ഭാവിതകായോതി ഭാവിതോ കായോ കായആഭിസമാചാരികോ, കായസംവരോ വാ യേന ഭിക്ഖുനാതി ഭാവിതകായോ. സേസേസുപി ഏസ നയോ. കായേ കായആഭിസമാചാരികേ, കായസംവരേ വാ ഭാവിയമാനേ സതി സമ്മാകമ്മന്തോ, സമ്മാവായാമോ ച ദ്വേ ധമ്മാ ഭാവനം ഗച്ഛന്തി കായസമാചാരസീലത്താ. സീലേ വാചാസംവരആജീവസംവരവസേന പവത്തേ സീലേ ഭാവിയമാനേ സതി സമ്മാവാചാ ച സമ്മാആജീവോ ച ദ്വേ ധമ്മാ ഭാവനം ഗച്ഛന്തി വാചാദിസംവരസീലത്താ. ചിത്തേ ചിത്തസംവരവസേന പവത്തേ ചിത്തേ ഭാവിയമാനേ സതി സമ്മാസതി ച സമ്മാസമാധി ച ദ്വേ ധമ്മാ ഭാവനം ഗച്ഛന്തി ചിത്തസംവരസീലത്താ. പഞ്ഞായ ഭാവിയമാനായ സതി സമ്മാദിട്ഠി ച സമ്മാസങ്കപ്പോ ച ദ്വേ ധമ്മാ ഭാവനം ഗച്ഛന്തി സമാനത്താ, ഉപകാരകത്താ ച. സമ്മാസങ്കപ്പേന ഹി പുനപ്പുനം സങ്കപ്പന്തസ്സ പഞ്ഞാ വഡ്ഢതീതി.

    ‘‘Kathaṃ gacchantī’’ti vattabbattā ‘‘so hoti bhikkhū’’tiādi vuttaṃ. Bhāvitakāyoti bhāvito kāyo kāyaābhisamācāriko, kāyasaṃvaro vā yena bhikkhunāti bhāvitakāyo. Sesesupi esa nayo. Kāye kāyaābhisamācārike, kāyasaṃvare vā bhāviyamāne sati sammākammanto, sammāvāyāmo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti kāyasamācārasīlattā. Sīle vācāsaṃvaraājīvasaṃvaravasena pavatte sīle bhāviyamāne sati sammāvācā ca sammāājīvo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti vācādisaṃvarasīlattā. Citte cittasaṃvaravasena pavatte citte bhāviyamāne sati sammāsati ca sammāsamādhi ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti cittasaṃvarasīlattā. Paññāya bhāviyamānāya sati sammādiṭṭhi ca sammāsaṅkappo ca dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti samānattā, upakārakattā ca. Sammāsaṅkappena hi punappunaṃ saṅkappantassa paññā vaḍḍhatīti.

    ‘‘സമ്മാകമ്മന്തോ ച സമ്മാവായാമോ ച ദ്വേ ധമ്മാ കായവസേനേവ വിഭത്താ വിചേതബ്ബാ കിം, ഉദാഹു ചിത്തവസേന വിഭത്താ വിചേതബ്ബാ കി’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യോ ച സമ്മാകമ്മന്തോ’’തിആദി വുത്തം. കായസുചരിതചേതനാഭൂതോ യോ ച സമ്മാകമ്മന്തോ, തംസഹിതോ യോ ച സമ്മാവായാമോ സിയാ കായികോ, വിരതിഭൂതോ യോ ച സമ്മാകമ്മന്തോ, തംസഹിതോ യോ ച സമ്മാവായാമോ സിയാ ചേതസികോ, തത്ഥ തേസു കായികചേതസികഭൂതേസു സമ്മാകമ്മന്തസമ്മാവായാമേസു യോ സമ്മാകമ്മന്തസമ്മാവായാമോ കായസങ്ഗഹോ, സോ സമ്മാകമ്മന്തസമ്മാവായാമോ കായേ കായആഭിസമാചാരികേ, കായസംവരേ വാ ഭാവിതേ സതി ഭാവനം ഗച്ഛതി. യോ സമ്മാകമ്മന്തസമ്മാവായാമോ ചിത്തസങ്ഗഹോ, സോ സമ്മാകമ്മന്തസമ്മാവായാമോ ചിത്തേ ചിത്തസംവരേ ഭാവിതേ സതി ഭാവനം ഗച്ഛതീതി യോജനാ.

    ‘‘Sammākammanto ca sammāvāyāmo ca dve dhammā kāyavaseneva vibhattā vicetabbā kiṃ, udāhu cittavasena vibhattā vicetabbā ki’’nti pucchitabbattā ‘‘tattha yo ca sammākammanto’’tiādi vuttaṃ. Kāyasucaritacetanābhūto yo ca sammākammanto, taṃsahito yo ca sammāvāyāmo siyā kāyiko, viratibhūto yo ca sammākammanto, taṃsahito yo ca sammāvāyāmo siyā cetasiko, tattha tesu kāyikacetasikabhūtesu sammākammantasammāvāyāmesu yo sammākammantasammāvāyāmo kāyasaṅgaho, so sammākammantasammāvāyāmo kāye kāyaābhisamācārike, kāyasaṃvare vā bhāvite sati bhāvanaṃ gacchati. Yo sammākammantasammāvāyāmo cittasaṅgaho, so sammākammantasammāvāyāmo citte cittasaṃvare bhāvite sati bhāvanaṃ gacchatīti yojanā.

    ‘‘സമഥവിപസ്സനം ഭാവയന്തോ സോ യോഗീ പുഗ്ഗലോ കിത്തകം അധിഗമം ഗച്ഛതീ’’തി വിചയിതബ്ബത്താ ‘‘സോ സമഥവിപസ്സനം ഭാവയന്തോ’’തിആദി വുത്തം. പഞ്ചവിധം അരിയമഗ്ഗാധിഗമം ദസ്സേതും ‘‘ഖിപ്പാധിഗമോ ചാ’’തിആദി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൫) വിഭത്തോ. ‘‘കേന കതമോ അധിഗമോ ഹോതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ സമഥേനാ’’തിആദി വുത്തം.

    ‘‘Samathavipassanaṃ bhāvayanto so yogī puggalo kittakaṃ adhigamaṃ gacchatī’’ti vicayitabbattā ‘‘so samathavipassanaṃ bhāvayanto’’tiādi vuttaṃ. Pañcavidhaṃ ariyamaggādhigamaṃ dassetuṃ ‘‘khippādhigamo cā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 55) vibhatto. ‘‘Kena katamo adhigamo hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha samathenā’’tiādi vuttaṃ.

    ൫൬. ‘‘അരക്ഖിതേന ചിത്തേനാ’’തിആദിസുത്തത്ഥോ വേനേയ്യാനം അരഹത്തഫലവിമുത്തിമുഖേന ആചരിയേന വിചയിതോ വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘ദേസകസ്സ ദസബലസമന്നാഗതസ്സ ദസ ബലാനി കഥം വിചയിതബ്ബാനീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യോ ദേസയതി, സോ ദസബലസമന്നാഗതോ’’തിആദി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന –

    56. ‘‘Arakkhitena cittenā’’tiādisuttattho veneyyānaṃ arahattaphalavimuttimukhena ācariyena vicayito vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘desakassa dasabalasamannāgatassa dasa balāni kathaṃ vicayitabbānī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yo desayati, so dasabalasamannāgato’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –

    ‘‘ഇതി മഹാഥേരോ ‘തസ്മാ രക്ഖിതചിത്തസ്സാ’തി ഗാഥായ വസേന അരഹത്തഫലവിമുത്തിമുഖേന വിചയഹാരസമ്പാതം നിദ്ദിസന്തോ, ദേസനാകുസലതായ അനേകേഹി സുത്തപ്പദേസേഹി തസ്സാ പുബ്ബഭാഗപടിപദായ ഭാവനാവിസേസാനം ഭാവനാനിസംസാനഞ്ച വിഭജനവസേന നാനപ്പകാരതോ വിചയഹാരം ദസ്സേത്വാ, ഇദാനി ദസന്നം തഥാഗതബലാനമ്പി വസേന തം ദസ്സേതും ‘തത്ഥ യോ ദേസയതീ’തിആദിമാഹാ’’തി –

    ‘‘Iti mahāthero ‘tasmā rakkhitacittassā’ti gāthāya vasena arahattaphalavimuttimukhena vicayahārasampātaṃ niddisanto, desanākusalatāya anekehi suttappadesehi tassā pubbabhāgapaṭipadāya bhāvanāvisesānaṃ bhāvanānisaṃsānañca vibhajanavasena nānappakārato vicayahāraṃ dassetvā, idāni dasannaṃ tathāgatabalānampi vasena taṃ dassetuṃ ‘tattha yo desayatī’tiādimāhā’’ti –

    വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു സമഥവിപസ്സനം ഭാവയന്തേസു സാസിതബ്ബസാസകേസു. ദസബലസമന്നാഗതോ യോ ദേസകോ സത്ഥാ ‘‘അരക്ഖിതേന ചിത്തേനാ’’തിആദിധമ്മം ദേസേതി, ഓവാദേന സാവകേ ന വിസംവാദയതി, തസ്സ ദേസകസ്സ സത്ഥുനോ ദസ ബലാനി വിചയിതബ്ബാനീതി യോജനാ.

    Vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu samathavipassanaṃ bhāvayantesu sāsitabbasāsakesu. Dasabalasamannāgato yo desako satthā ‘‘arakkhitena cittenā’’tiādidhammaṃ deseti, ovādena sāvake na visaṃvādayati, tassa desakassa satthuno dasa balāni vicayitabbānīti yojanā.

    ‘‘കിന്തി ദേസേതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ തിവിധ’’ന്തിആദി വുത്തം. തേസു ദസസു തഥാഗതബലേസു ഠാനാട്ഠാനഞാണം പഠമം തഥാഗതബലം നാമ, ‘‘തം ബലം കഥം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ തഥാ ഓവദിതോ’’തിആദി വുത്തം. അത്ഥോ അട്ഠകഥായം (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൫൬) വുത്തോ, പാളിവസേനപി പാകടോ. ‘‘ഏതം ഠാനം ന വിജ്ജതീ’’തി ജാനനം അട്ഠാനഞാണം നാമ, ‘‘ഏതം ഠാനം വിജ്ജതീ’’തി ജാനനം ഠാനഞാണം നാമാതി ഠാനാട്ഠാനാനം ജാനനഞാണം പഠമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ വേദിതബ്ബോ. (൧)

    ‘‘Kinti desetī’’ti pucchitabbattā ‘‘so tividha’’ntiādi vuttaṃ. Tesu dasasu tathāgatabalesu ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ nāma, ‘‘taṃ balaṃ kathaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘so tathā ovadito’’tiādi vuttaṃ. Attho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 56) vutto, pāḷivasenapi pākaṭo. ‘‘Etaṃ ṭhānaṃ na vijjatī’’ti jānanaṃ aṭṭhānañāṇaṃ nāma, ‘‘etaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti jānanaṃ ṭhānañāṇaṃ nāmāti ṭhānāṭṭhānānaṃ jānanañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti adhippāyo veditabbo. (1)

    ൫൭. ഠാനാട്ഠാനഞാണം പഠമം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം വിഭത്തം അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കഥം സബ്ബത്ഥഗാമിനിപടിപദാഞാണം ദുതിയതഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി ഠാനാട്ഠാനതാ’’തി വുത്തം. ‘‘അയം പടിപദാ ഇമസ്മിം ഭവേ ഗാമിനീ, അയം പടിപദാ ഇമസ്മിം ഭവേ ഗാമിനീ’’തി സബ്ബത്ഥ ഗാമിനിയാ പടിപദായ ജാനനഞാണം സബ്ബത്ഥഗാമിനിപടിപദാഞാണം നാമാതി സബ്ബത്ഥഗാമിനിപടിപദാഞാണം ദുതിയം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. (൨)

    57. Ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyatathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti ṭhānāṭṭhānatā’’ti vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ paṭipadā imasmiṃ bhave gāminī, ayaṃ paṭipadā imasmiṃ bhave gāminī’’ti sabbattha gāminiyā paṭipadāya jānanañāṇaṃ sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ nāmāti sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti adhippāyo. (2)

    ൫൯. സബ്ബത്ഥഗാമിനിപടിപദാഞാണം ദുതിയം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കഥം അനേകധാതുനാനാധാതുഞാണം തതിയം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി സബ്ബത്ഥഗാമിനീ പടിപദാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘അയം ധാതു ച അയം ധാതു ച അനേകധാതു നാമ, അയം ധാതു ച അയം ധാതു ച നാനാധാതു നാമാ’’തി അനേകധാതുനാനാധാതൂനം ജാനനഞാണം അനേകധാതുനാനാധാതുഞാണം നാമാതി അനേകധാതുനാനാധാതുഞാണം തതിയം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി. (൩)

    59. Sabbatthagāminipaṭipadāñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti sabbatthagāminī paṭipadā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ayaṃ dhātu ca ayaṃ dhātu ca anekadhātu nāma, ayaṃ dhātu ca ayaṃ dhātu ca nānādhātu nāmā’’ti anekadhātunānādhātūnaṃ jānanañāṇaṃ anekadhātunānādhātuñāṇaṃ nāmāti anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (3)

    ൬൦. അനേകധാതുനാനാധാതുഞാണം തതിയം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം വിഭത്തം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കഥം സത്താനം നാനാധിമുത്തികതാഞാണം ചതുത്ഥം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി അനേകധാതുനാനാധാതുകസ്സ ലോകസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘ഇമേ സത്താ ഏവം അധിമുത്താ, ഇമേ സത്താ ഏവം അധിമുത്താ’’തി സത്താനം അധിമുച്ചനാനം ജാനനഞാണം സത്താനം നാനാധിമുത്തികതാഞാണം നാമാതി സത്താനം നാനാധിമുത്തികതാഞാണം ചതുത്ഥം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി. (൪)

    60. Anekadhātunānādhātuñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti anekadhātunānādhātukassa lokassā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ime sattā evaṃ adhimuttā, ime sattā evaṃ adhimuttā’’ti sattānaṃ adhimuccanānaṃ jānanañāṇaṃ sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ nāmāti sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (4)

    സത്താനം നാനാധിമുത്തികതാഞാണം ചതുത്ഥം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിഭത്തം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കഥം വിപാകവേമത്തതാഞാണം പഞ്ചമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി തേ യഥാധിമുത്താ ചാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘ഏവം അധിമുത്താനം സത്താനം ഇദം കമ്മം കണ്ഹം, ഇമസ്സ കണ്ഹകമ്മസ്സ അയം വിപാകോ. ഇദം കമ്മം സുക്കം, ഇമസ്സ സുക്കകമ്മസ്സ അയം വിപാകോ’’തി ഏവമാദീഹി വിപാകാനം നാനത്തജാനനഞാണം വിപാകവേമത്തതാഞാണം നാമാതി വിപാകവേമത്തതാഞാണം പഞ്ചമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി.

    Sattānaṃ nānādhimuttikatāñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vibhattaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti te yathādhimuttā cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ adhimuttānaṃ sattānaṃ idaṃ kammaṃ kaṇhaṃ, imassa kaṇhakammassa ayaṃ vipāko. Idaṃ kammaṃ sukkaṃ, imassa sukkakammassa ayaṃ vipāko’’ti evamādīhi vipākānaṃ nānattajānanañāṇaṃ vipākavemattatāñāṇaṃ nāmāti vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti.

    ൬൨. വിപാകവേമത്തതാഞാണം പഞ്ചമം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കഥം ഝാനാനം സംകിലേസവോദാനവുട്ഠാനഞാണം ഛട്ഠം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി തഥാ സമാദിന്നാന’’ന്തിആദി വുത്തം. ‘‘ഏവം സമാദിന്നാനം കമ്മാനം ഝാനാനം വിമോക്ഖാനം സമാധീനം സമാപത്തീനം അയം സംകിലേസോ, ഇദം വോദാനം, ഇദം വുട്ഠാനം, ഏവം സംകിലിസ്സതി, ഏവം വോദായതി, ഏവം വുട്ഠഹതീ’’തി ഝാനാനം സംകിലേസവോദാനവുട്ഠാനാനം അനാവരണഞാണം ഝാനാനം സംകിലേസവോദാനവുട്ഠാനഞാണം നാമാതി ഝാനാനം സംകിലേസവോദാനവുട്ഠാനഞാണം ഛട്ഠം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി. (൫)

    62. Vipākavemattatāñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘kathaṃ jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tathā samādinnāna’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ samādinnānaṃ kammānaṃ jhānānaṃ vimokkhānaṃ samādhīnaṃ samāpattīnaṃ ayaṃ saṃkileso, idaṃ vodānaṃ, idaṃ vuṭṭhānaṃ, evaṃ saṃkilissati, evaṃ vodāyati, evaṃ vuṭṭhahatī’’ti jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānānaṃ anāvaraṇañāṇaṃ jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ nāmāti jhānānaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (5)

    ൬൩. ഝാനാനം സംകിലേസഞാണം ഛട്ഠം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം, ‘‘കഥം ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തവേമത്തതാഞാണം സത്തമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി തസ്സേവ സമാധിസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘ഏവം ആധിപതേയ്യട്ഠേന ഇന്ദ്രിയാനി, ഏവം അകമ്പിയട്ഠേന ബലാനീ’’തി ജാനനേന സഹ ‘‘അയം മുദിന്ദ്രിയോ, അയം മജ്ഝിന്ദ്രിയോ, അയം തിക്ഖിന്ദ്രിയോ’’തി പരസത്താനം പരപുഗ്ഗലാനം ഇന്ദ്രിയബലാനം അമുദുമജ്ഝാധിമത്തതാജാനനഞാണംഅമുദുമജ്ഝാധിമത്തതാജാനനഞാണം ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തവേമത്തതാഞാണം നാമാതി ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തവേമത്തതാഞാണം സത്തമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി. (൬)

    63. Jhānānaṃ saṃkilesañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, ‘‘kathaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tasseva samādhissā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Evaṃ ādhipateyyaṭṭhena indriyāni, evaṃ akampiyaṭṭhena balānī’’ti jānanena saha ‘‘ayaṃ mudindriyo, ayaṃ majjhindriyo, ayaṃ tikkhindriyo’’ti parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyabalānaṃ amudumajjhādhimattatājānanañāṇaṃamudumajjhādhimattatājānanañāṇaṃ indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ nāmāti indriyaparopariyattavemattatāñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (6)

    ൬൪. ഇന്ദ്രിയപരോപരിയത്തഞാണം സത്തമം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം, ‘‘കഥം പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണം അട്ഠമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബം, കഥം ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം നവമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി തത്ഥ യം അനേകവിഹിത’’ന്തിആദി വുത്തം. ‘‘ഏകം ജാതി’’ന്തിആദിനാ ജാതിവസേന വാ ‘‘ഏവംനാമോ’’തിആദിനാ നാമഗോത്തവണ്ണാഹാരസുഖദുക്ഖപടിസംവേദനായ പരിയന്തവസേന വാ സാകാരസ്സ സഉദ്ദേസസ്സ അനേകവിഹിതപുബ്ബേനിവാസസ്സ തംതംഭവസ്സ അസേസതോ ജാനനഞാണം പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണം നാമാതി പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണം അട്ഠമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി. (൭)

    64. Indriyaparopariyattañāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ, ‘‘kathaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbaṃ, kathaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tattha yaṃ anekavihita’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Ekaṃ jāti’’ntiādinā jātivasena vā ‘‘evaṃnāmo’’tiādinā nāmagottavaṇṇāhārasukhadukkhapaṭisaṃvedanāya pariyantavasena vā sākārassa sauddesassa anekavihitapubbenivāsassa taṃtaṃbhavassa asesato jānanañāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ nāmāti pubbenivāsānussatiñāṇaṃ aṭṭhamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (7)

    ചവമാനഉപപജ്ജമാനഹീനപണീതസുവണ്ണദുബ്ബണ്ണസുഗതദുഗ്ഗതയഥാകമ്മൂപഗാനം സത്താനം അസേസതോ ചുതൂപപാതാനം ജാനനഞാണം ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം നാമാതി ദിബ്ബചക്ഖുഞാണം നവമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി. (൮-൯)

    Cavamānaupapajjamānahīnapaṇītasuvaṇṇadubbaṇṇasugataduggatayathākammūpagānaṃ sattānaṃ asesato cutūpapātānaṃ jānanañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ nāmāti dibbacakkhuñāṇaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti. (8-9)

    പുബ്ബേനിവാസാദിഅട്ഠമനവമം തഥാഗതബലം ആചരിയേന വിചയിതം വിഭത്തം, ‘‘കഥം സബ്ബാസവക്ഖയഞാണം ദസമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി തത്ഥ യ’’ന്തിആദി വുത്തം. ബോധിമൂലേ സംകിലേസമാരനിഹനം ഞാണം ഉപ്പന്നം, ഇദം കിലേസമാരനിഹനം ഞാണം സബ്ബാസവക്ഖയഞാണം നാമാതി സബ്ബാസവക്ഖയഞാണം ദസമം തഥാഗതബലം വിചയിതബ്ബന്തി അയം സങ്ഖേപത്ഥോ. വിത്ഥാരതോ പന പാളിതോ ച അട്ഠകഥാതോ ച യതിപോതാനമ്പി പാകടോ ഭവേയ്യാതി മഞ്ഞിത്വാ ന ദസ്സിതോ.(൧൦)

    Pubbenivāsādiaṭṭhamanavamaṃ tathāgatabalaṃ ācariyena vicayitaṃ vibhattaṃ, ‘‘kathaṃ sabbāsavakkhayañāṇaṃ dasamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabba’’nti pucchitabbattā ‘‘iti tattha ya’’ntiādi vuttaṃ. Bodhimūle saṃkilesamāranihanaṃ ñāṇaṃ uppannaṃ, idaṃ kilesamāranihanaṃ ñāṇaṃ sabbāsavakkhayañāṇaṃ nāmāti sabbāsavakkhayañāṇaṃ dasamaṃ tathāgatabalaṃ vicayitabbanti ayaṃ saṅkhepattho. Vitthārato pana pāḷito ca aṭṭhakathāto ca yatipotānampi pākaṭo bhaveyyāti maññitvā na dassito.(10)

    ‘‘ഏത്തകോവ വിചയഹാരസമ്പാതോ പരിപുണ്ണോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘നിയുത്തോ വിചയോ ഹാരസമ്പാതോ’’തി വുത്തം. യേ യേ സുത്തപ്പദേസത്ഥാ വുത്താ, തേ തേ സുത്തപ്പദേസത്ഥാ യേന യേന സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതേന വിചയഹാരസമ്പാതേന വിചയിതബ്ബാ, സോ സോ സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതോ വിചയഹാരസമ്പാതോ നിയുത്തോ യഥാരഹം നീഹരിത്വാ യുജ്ജിതബ്ബോതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോതി.

    ‘‘Ettakova vicayahārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto vicayo hārasampāto’’ti vuttaṃ. Ye ye suttappadesatthā vuttā, te te suttappadesatthā yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vicayahārasampātena vicayitabbā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vicayahārasampāto niyutto yathārahaṃ nīharitvā yujjitabboti attho gahetabboti.

    ഇതി വിചയഹാരസമ്പാതേ സത്തിബലാനുരൂപാ രചിതാ

    Iti vicayahārasampāte sattibalānurūpā racitā

    വിഭാവനാ നിട്ഠിതാ.

    Vibhāvanā niṭṭhitā.

    പണ്ഡിതേഹി പന…പേ॰… ഗഹേതബ്ബോതി.

    Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൨. വിചയഹാരസമ്പാതോ • 2. Vicayahārasampāto

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ൨. വിചയഹാരസമ്പാതവണ്ണനാ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൨. വിചയഹാരസമ്പാതവണ്ണനാ • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact