| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
२. विचयहारसम्पातो
2. Vicayahārasampāto
५३. तत्थ कतमो विचयो हारसम्पातो? तत्थ तण्हा दुविधा कुसलापि अकुसलापि। अकुसला संसारगामिनी, कुसला अपचयगामिनी पहानतण्हा। मानोपि दुविधो कुसलोपि अकुसलोपि। यं मानं निस्साय मानं पजहति, अयं मानो कुसलो। यो पन मानो दुक्खं निब्बत्तयति, अयं मानो अकुसलो। तत्थ यं नेक्खम्मसितं दोमनस्सं कुदास्सुनामाहं तं आयतनं सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरिस्सं यं अरिया सन्तं आयतनं सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरन्तीति तस्स उप्पज्जति पिहा, पिहापच्चया दोमनस्सं, अयं तण्हा कुसला रागविरागा चेतोविमुत्ति, तदारम्मणा कुसला अविज्जाविरागा पञ्ञाविमुत्ति।
53. Tattha katamo vicayo hārasampāto? Tattha taṇhā duvidhā kusalāpi akusalāpi. Akusalā saṃsāragāminī, kusalā apacayagāminī pahānataṇhā. Mānopi duvidho kusalopi akusalopi. Yaṃ mānaṃ nissāya mānaṃ pajahati, ayaṃ māno kusalo. Yo pana māno dukkhaṃ nibbattayati, ayaṃ māno akusalo. Tattha yaṃ nekkhammasitaṃ domanassaṃ kudāssunāmāhaṃ taṃ āyatanaṃ sacchikatvā upasampajja viharissaṃ yaṃ ariyā santaṃ āyatanaṃ sacchikatvā upasampajja viharantīti tassa uppajjati pihā, pihāpaccayā domanassaṃ, ayaṃ taṇhā kusalā rāgavirāgā cetovimutti, tadārammaṇā kusalā avijjāvirāgā paññāvimutti.
तस्सा को पविचयो? अट्ठ मग्गङ्गानि सम्मादिट्ठि सम्मासङ्कप्पो सम्मावाचा सम्माकम्मन्तो सम्माआजीवो सम्मावायामो सम्मासति सम्मासमाधि। सो कत्थ दट्ठब्बो? चतुत्थे झाने पारमिताय। चतुत्थे हि झाने अट्ठङ्गसमन्नागतं चित्तं भावयति परिसुद्धं परियोदातं अनङ्गणं विगतूपक्किलेसं मुदु कम्मनियं ठितं आनेञ्जप्पत्तं। सो तत्थ अट्ठविधं अधिगच्छति छ अभिञ्ञा द्वे च विसेसे, तं चित्तं यतो परिसुद्धं, ततो परियोदातं, यतो परियोदातं , ततो अनङ्गणं, यतो अनङ्गणं, ततो विगतूपक्किलेसं, यतो विगतूपक्किलेसं, ततो मुदु, यतो मुदु, ततो कम्मनियं, यतो कम्मनियं, ततो ठितं, यतो ठितं, ततो आनेञ्जप्पत्तं। तत्थ अङ्गणा च उपक्किलेसा च तदुभयं तण्हापक्खो। या च इञ्जना या च चित्तस्स अट्ठिति, अयं दिट्ठिपक्खो।
Tassā ko pavicayo? Aṭṭha maggaṅgāni sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi. So kattha daṭṭhabbo? Catutthe jhāne pāramitāya. Catutthe hi jhāne aṭṭhaṅgasamannāgataṃ cittaṃ bhāvayati parisuddhaṃ pariyodātaṃ anaṅgaṇaṃ vigatūpakkilesaṃ mudu kammaniyaṃ ṭhitaṃ āneñjappattaṃ. So tattha aṭṭhavidhaṃ adhigacchati cha abhiññā dve ca visese, taṃ cittaṃ yato parisuddhaṃ, tato pariyodātaṃ, yato pariyodātaṃ , tato anaṅgaṇaṃ, yato anaṅgaṇaṃ, tato vigatūpakkilesaṃ, yato vigatūpakkilesaṃ, tato mudu, yato mudu, tato kammaniyaṃ, yato kammaniyaṃ, tato ṭhitaṃ, yato ṭhitaṃ, tato āneñjappattaṃ. Tattha aṅgaṇā ca upakkilesā ca tadubhayaṃ taṇhāpakkho. Yā ca iñjanā yā ca cittassa aṭṭhiti, ayaṃ diṭṭhipakkho.
चत्तारि इन्द्रियानि दुक्खिन्द्रियं दोमनस्सिन्द्रियं सुखिन्द्रियं सोमनस्सिन्द्रियञ्च चतुत्थज्झाने निरुज्झन्ति, तस्स उपेक्खिन्द्रियं अवसिट्ठं भवति। सो उपरिमं समापत्तिं सन्ततो मनसिकरोति, तस्स उपरिमं समापत्तिं सन्ततो मनसिकरोतो चतुत्थज्झाने ओळारिका सञ्ञा सण्ठहति उक्कण्ठा च पटिघसञ्ञा, सो सब्बसो रूपसञ्ञानं समतिक्कमा पटिघसञ्ञानं अत्थङ्गमा नानत्तसञ्ञानं अमनसिकारा ‘‘अनन्तं आकास’’न्ति आकासानञ्चायतनसमापत्तिं सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरति। अभिञ्ञाभिनीहारो रूपसञ्ञा वोकारो नानत्तसञ्ञा समतिक्कमति पटिघसञ्ञा चस्स अब्भत्थं गच्छति, एवं समाधि तस्स समाहितस्स ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं, सो समाधि छळङ्गसमन्नागतो पच्चवेक्खितब्बो । अनभिज्झासहगतं मे मानसं सब्बलोके, अब्यापन्नं मे चित्तं सब्बसत्तेसु, आरद्धं मे वीरियं पग्गहितं, पस्सद्धो मे कायो असारद्धो, समाहितं मे चित्तं अविक्खित्तं, उपट्ठिता मे सति असम्मुट्ठा 1, तत्थ यञ्च अनभिज्झासहगतं मानसं सब्बलोके यञ्च अब्यापन्नं चित्तं सब्बसत्तेसु यञ्च आरद्धं वीरियं पग्गहितं यञ्च समाहितं चित्तं अविक्खित्तं, अयं समथो। यो पस्सद्धो कायो असारद्धो, अयं समाधिपरिक्खारो। या उपट्ठिता सति असम्मुट्ठा अयं विपस्सना।
Cattāri indriyāni dukkhindriyaṃ domanassindriyaṃ sukhindriyaṃ somanassindriyañca catutthajjhāne nirujjhanti, tassa upekkhindriyaṃ avasiṭṭhaṃ bhavati. So uparimaṃ samāpattiṃ santato manasikaroti, tassa uparimaṃ samāpattiṃ santato manasikaroto catutthajjhāne oḷārikā saññā saṇṭhahati ukkaṇṭhā ca paṭighasaññā, so sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘‘anantaṃ ākāsa’’nti ākāsānañcāyatanasamāpattiṃ sacchikatvā upasampajja viharati. Abhiññābhinīhāro rūpasaññā vokāro nānattasaññā samatikkamati paṭighasaññā cassa abbhatthaṃ gacchati, evaṃ samādhi tassa samāhitassa obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ, so samādhi chaḷaṅgasamannāgato paccavekkhitabbo . Anabhijjhāsahagataṃ me mānasaṃ sabbaloke, abyāpannaṃ me cittaṃ sabbasattesu, āraddhaṃ me vīriyaṃ paggahitaṃ, passaddho me kāyo asāraddho, samāhitaṃ me cittaṃ avikkhittaṃ, upaṭṭhitā me sati asammuṭṭhā 2, tattha yañca anabhijjhāsahagataṃ mānasaṃ sabbaloke yañca abyāpannaṃ cittaṃ sabbasattesu yañca āraddhaṃ vīriyaṃ paggahitaṃ yañca samāhitaṃ cittaṃ avikkhittaṃ, ayaṃ samatho. Yo passaddho kāyo asāraddho, ayaṃ samādhiparikkhāro. Yā upaṭṭhitā sati asammuṭṭhā ayaṃ vipassanā.
५४. सो समाधि पञ्चविधेन वेदितब्बो। अयं समाधि ‘‘पच्चुप्पन्नसुखो’’ति इतिस्स पच्चत्तमेव ञाणदस्सनं पच्चुपट्ठितं भवति, अयं समाधि ‘‘आयतिं सुखविपाको’’ति इतिस्स पच्चत्तमेव ञाणदस्सनं पच्चुपट्ठितं भवति, अयं समाधि ‘‘अरियो निरामिसो’’ति इतिस्स पच्चत्तमेव ञाणदस्सनं पच्चुपट्ठितं भवति, अयं समाधि ‘‘अकापुरिससेवितो’’ति इतिस्स पच्चत्तमेव ञाणदस्सनं पच्चुपट्ठितं भवति, अयं समाधि ‘‘सन्तो चेव पणीतो च पटिप्पस्सद्धिलद्धो च एकोदिभावाधिगतो च न ससङ्खारनिग्गय्हवारितगतो 3 चा’’ति इतिस्स पच्चत्तमेव ञाणदस्सनं पच्चुपट्ठितं भवति। तं खो पनिमं समाधिं ‘‘सतो समापज्जामि सतो वुट्ठहामी’’ति इतिस्स पच्चत्तमेव ञाणदस्सनं पच्चुपट्ठितं भवति। तत्थ यो च समाधि पच्चुप्पन्नसुखो यो च समाधि आयतिं सुखविपाको अयं समथो। यो च समाधि अरियो निरामिसो, यो च समाधि अकापुरिससेवितो, यो च समाधि सन्तो चेव पणीतो पटिप्पस्सद्धिलद्धो च एकोदिभावाधिगतो च न ससङ्खारनिग्गय्हवारितगतो च यञ्चाहं तं खो पनिमं समाधिं सतो समापज्जामि सतो वुट्ठहामीति, अयं विपस्सना।
54. So samādhi pañcavidhena veditabbo. Ayaṃ samādhi ‘‘paccuppannasukho’’ti itissa paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati, ayaṃ samādhi ‘‘āyatiṃ sukhavipāko’’ti itissa paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati, ayaṃ samādhi ‘‘ariyo nirāmiso’’ti itissa paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati, ayaṃ samādhi ‘‘akāpurisasevito’’ti itissa paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati, ayaṃ samādhi ‘‘santo ceva paṇīto ca paṭippassaddhiladdho ca ekodibhāvādhigato ca na sasaṅkhāraniggayhavāritagato 4 cā’’ti itissa paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati. Taṃ kho panimaṃ samādhiṃ ‘‘sato samāpajjāmi sato vuṭṭhahāmī’’ti itissa paccattameva ñāṇadassanaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavati. Tattha yo ca samādhi paccuppannasukho yo ca samādhi āyatiṃ sukhavipāko ayaṃ samatho. Yo ca samādhi ariyo nirāmiso, yo ca samādhi akāpurisasevito, yo ca samādhi santo ceva paṇīto paṭippassaddhiladdho ca ekodibhāvādhigato ca na sasaṅkhāraniggayhavāritagato ca yañcāhaṃ taṃ kho panimaṃ samādhiṃ sato samāpajjāmi sato vuṭṭhahāmīti, ayaṃ vipassanā.
सो समाधि पञ्चविधेन वेदितब्बो पीतिफरणता सुखफरणता चेतोफरणता आलोकफरणता पच्चवेक्खणानिमित्तं। तत्थ यो च पीतिफरणो यो च सुखफरणो यो च चेतोफरणो, अयं समथो। यो च आलोकफरणो यञ्च पच्चवेक्खणानिमित्तं। अयं विपस्सना।
So samādhi pañcavidhena veditabbo pītipharaṇatā sukhapharaṇatā cetopharaṇatā ālokapharaṇatā paccavekkhaṇānimittaṃ. Tattha yo ca pītipharaṇo yo ca sukhapharaṇo yo ca cetopharaṇo, ayaṃ samatho. Yo ca ālokapharaṇo yañca paccavekkhaṇānimittaṃ. Ayaṃ vipassanā.
५५. दस कसिणायतनानि पथवीकसिणं आपोकसिणं तेजोकसिणं वायोकसिणं नीलकसिणं पीतकसिणं लोहितकसिणं ओदातकसिणं आकासकसिणं विञ्ञाणकसिणं। तत्थ यञ्च पथवीकसिणं यञ्च आपोकसिणं एवं सब्बं, यञ्च ओदातकसिणं। इमानि अट्ठ कसिणानि समथो। यञ्च आकासकसिणं यञ्च विञ्ञाणकसिणं, अयं विपस्सना। एवं सब्बो अरियो मग्गो येन येन आकारेन वुत्तो, तेन तेन समथविपस्सनेन योजयितब्बो। ते तीहि धम्मेहि सङ्गहिता अनिच्चताय दुक्खताय अनत्तताय। सो समथविपस्सनं भावयमानो तीणि विमोक्खमुखानि भावयति। तीणि विमोक्खमुखानि भावयन्तो तयो खन्धे भावयति। तयो खन्धे भावयन्तो अरियं अट्ठङ्गिकं मग्गं भावयति।
55. Dasa kasiṇāyatanāni pathavīkasiṇaṃ āpokasiṇaṃ tejokasiṇaṃ vāyokasiṇaṃ nīlakasiṇaṃ pītakasiṇaṃ lohitakasiṇaṃ odātakasiṇaṃ ākāsakasiṇaṃ viññāṇakasiṇaṃ. Tattha yañca pathavīkasiṇaṃ yañca āpokasiṇaṃ evaṃ sabbaṃ, yañca odātakasiṇaṃ. Imāni aṭṭha kasiṇāni samatho. Yañca ākāsakasiṇaṃ yañca viññāṇakasiṇaṃ, ayaṃ vipassanā. Evaṃ sabbo ariyo maggo yena yena ākārena vutto, tena tena samathavipassanena yojayitabbo. Te tīhi dhammehi saṅgahitā aniccatāya dukkhatāya anattatāya. So samathavipassanaṃ bhāvayamāno tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayati. Tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayati. Tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayati.
रागचरितो पुग्गलो अनिमित्तेन विमोक्खमुखेन निय्याति 5 अधिचित्तसिक्खाय सिक्खन्तो लोभं अकुसलमूलं पजहन्तो सुखवेदनीयं फस्सं अनुपगच्छन्तो सुखं वेदनं परिजानन्तो रागमलं पवाहेन्तो रागरजं निद्धुनन्तो रागविसं वमेन्तो रागग्गिं निब्बापेन्तो रागसल्लं उप्पाटेन्तो रागजटं विजटेन्तो। दोसचरितो पुग्गलो अप्पणिहितेन विमोक्खमुखेन निय्याति अधिसीलसिक्खाय सिक्खन्तो दोसं अकुसलमूलं पजहन्तो दुक्खवेदनीयं फस्सं अनुपगच्छन्तो दुक्खवेदनं परिजानन्तो दोसमलं पवाहेन्तो दोसरजं निद्धुनन्तो दोसविसं वमेन्तो दोसग्गिं निब्बापेन्तो दोससल्लं उप्पाटेन्तो दोसजटं विजटेन्तो। मोहचरितो पुग्गलो सुञ्ञतविमोक्खमुखेन निय्याति अधिपञ्ञासिक्खाय सिक्खन्तो मोहं अकुसलमूलं पजहन्तो अदुक्खमसुखवेदनीयं फस्सं अनुपगच्छन्तो अदुक्खमसुखं वेदनं परिजानन्तो मोहमलं पवाहेन्तो मोहरजं निद्धुनन्तो मोहविसं वमेन्तो मोहग्गिं निब्बापेन्तो मोहसल्लं उप्पाटेन्तो मोहजटं विजटेन्तो।
Rāgacarito puggalo animittena vimokkhamukhena niyyāti 6 adhicittasikkhāya sikkhanto lobhaṃ akusalamūlaṃ pajahanto sukhavedanīyaṃ phassaṃ anupagacchanto sukhaṃ vedanaṃ parijānanto rāgamalaṃ pavāhento rāgarajaṃ niddhunanto rāgavisaṃ vamento rāgaggiṃ nibbāpento rāgasallaṃ uppāṭento rāgajaṭaṃ vijaṭento. Dosacarito puggalo appaṇihitena vimokkhamukhena niyyāti adhisīlasikkhāya sikkhanto dosaṃ akusalamūlaṃ pajahanto dukkhavedanīyaṃ phassaṃ anupagacchanto dukkhavedanaṃ parijānanto dosamalaṃ pavāhento dosarajaṃ niddhunanto dosavisaṃ vamento dosaggiṃ nibbāpento dosasallaṃ uppāṭento dosajaṭaṃ vijaṭento. Mohacarito puggalo suññatavimokkhamukhena niyyāti adhipaññāsikkhāya sikkhanto mohaṃ akusalamūlaṃ pajahanto adukkhamasukhavedanīyaṃ phassaṃ anupagacchanto adukkhamasukhaṃ vedanaṃ parijānanto mohamalaṃ pavāhento moharajaṃ niddhunanto mohavisaṃ vamento mohaggiṃ nibbāpento mohasallaṃ uppāṭento mohajaṭaṃ vijaṭento.
तत्थ सुञ्ञतविमोक्खमुखं पञ्ञाक्खन्धो, अनिमित्तविमोक्खमुखं समाधिक्खन्धो, अप्पणिहितविमोक्खमुखं सीलक्खन्धो। सो तीणि विमोक्खमुखानि भावयन्तो तयो खन्धे भावयति, तयो खन्धे भावयन्तो अरियं अट्ठङ्गिकं मग्गं भावयति। तत्थ या च सम्मावाचा यो च सम्माकम्मन्तो यो च सम्माआजीवो, अयं सीलक्खन्धो, यो च सम्मावायामो या च सम्मासति यो च सम्मासमाधि, अयं समाधिक्खन्धो, या च सम्मादिट्ठि यो च सम्मासङ्कप्पो, अयं पञ्ञाक्खन्धो।
Tattha suññatavimokkhamukhaṃ paññākkhandho, animittavimokkhamukhaṃ samādhikkhandho, appaṇihitavimokkhamukhaṃ sīlakkhandho. So tīṇi vimokkhamukhāni bhāvayanto tayo khandhe bhāvayati, tayo khandhe bhāvayanto ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayati. Tattha yā ca sammāvācā yo ca sammākammanto yo ca sammāājīvo, ayaṃ sīlakkhandho, yo ca sammāvāyāmo yā ca sammāsati yo ca sammāsamādhi, ayaṃ samādhikkhandho, yā ca sammādiṭṭhi yo ca sammāsaṅkappo, ayaṃ paññākkhandho.
तत्थ सीलक्खन्धो च समाधिक्खन्धो च समथो, पञ्ञाक्खन्धो विपस्सना। यो समथविपस्सनं भावेति, तस्स द्वे भवङ्गानि भावनं गच्छन्ति कायो चित्तञ्च, भवनिरोधगामिनी पटिपदा द्वे पदानि सीलं समाधि च। सो होति भिक्खु भावितकायो भावितसीलो भावितचित्तो भावितपञ्ञो। काये भावियमाने द्वे धम्मा भावनं गच्छन्ति सम्माकम्मन्तो सम्मावायामो च, सीले भावियमाने द्वे धम्मा भावनं गच्छन्ति सम्मावाचा सम्माआजीवो च, चित्ते भावियमाने द्वे धम्मा भावनं गच्छन्ति सम्मासति सम्मासमाधि च, पञ्ञाय भावियमानाय द्वे धम्मा भावनं गच्छन्ति सम्मादिट्ठि सम्मासङ्कप्पो च।
Tattha sīlakkhandho ca samādhikkhandho ca samatho, paññākkhandho vipassanā. Yo samathavipassanaṃ bhāveti, tassa dve bhavaṅgāni bhāvanaṃ gacchanti kāyo cittañca, bhavanirodhagāminī paṭipadā dve padāni sīlaṃ samādhi ca. So hoti bhikkhu bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño. Kāye bhāviyamāne dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti sammākammanto sammāvāyāmo ca, sīle bhāviyamāne dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti sammāvācā sammāājīvo ca, citte bhāviyamāne dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti sammāsati sammāsamādhi ca, paññāya bhāviyamānāya dve dhammā bhāvanaṃ gacchanti sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo ca.
तत्थ यो च सम्माकम्मन्तो यो च सम्मावायामो सिया कायिको सिया चेतसिको, तत्थ यो कायसङ्गहो, सो काये भाविते भावनं गच्छति, यो चित्तसङ्गहो, सो चित्ते भाविते भावनं गच्छति। सो समथविपस्सनं भावयन्तो पञ्चविधं अधिगमं गच्छति 7 खिप्पाधिगमो च होति, विमुत्ताधिगमो च होति, महाधिगमो च होति, विपुलाधिगमो च होति, अनवसेसाधिगमो च होति। तत्थ समथेन खिप्पाधिगमो च महाधिगमो च विपुलाधिगमो च होति, विपस्सनाय विमुत्ताधिगमो च अनवसेसाधिगमो च होति।
Tattha yo ca sammākammanto yo ca sammāvāyāmo siyā kāyiko siyā cetasiko, tattha yo kāyasaṅgaho, so kāye bhāvite bhāvanaṃ gacchati, yo cittasaṅgaho, so citte bhāvite bhāvanaṃ gacchati. So samathavipassanaṃ bhāvayanto pañcavidhaṃ adhigamaṃ gacchati 8 khippādhigamo ca hoti, vimuttādhigamo ca hoti, mahādhigamo ca hoti, vipulādhigamo ca hoti, anavasesādhigamo ca hoti. Tattha samathena khippādhigamo ca mahādhigamo ca vipulādhigamo ca hoti, vipassanāya vimuttādhigamo ca anavasesādhigamo ca hoti.
५६. तत्थ यो देसयति, सो दसबलसमन्नागतो सत्था ओवादेन सावके न विसंवादयति। सो तिविधं इदं करोथ इमिना उपायेन करोथ इदं वो कुरुमानानं हिताय सुखाय भविस्सति, सो तथा ओवदितो तथानुसिट्ठो तथाकरोन्तो तथापटिपज्जन्तो तं भूमिं न पापुणिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। सो तथा ओवदितो तथानुसिट्ठो सीलक्खन्धं अपरिपूरयन्तो तं भूमिं अनुपापुणिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। सो तथा ओवदितो तथानुसिट्ठो सीलक्खन्धं परिपूरयन्तो तं भूमिं अनुपापुणिस्सतीति ठानमेतं विज्जति।
56. Tattha yo desayati, so dasabalasamannāgato satthā ovādena sāvake na visaṃvādayati. So tividhaṃ idaṃ karotha iminā upāyena karotha idaṃ vo kurumānānaṃ hitāya sukhāya bhavissati, so tathā ovadito tathānusiṭṭho tathākaronto tathāpaṭipajjanto taṃ bhūmiṃ na pāpuṇissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. So tathā ovadito tathānusiṭṭho sīlakkhandhaṃ aparipūrayanto taṃ bhūmiṃ anupāpuṇissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. So tathā ovadito tathānusiṭṭho sīlakkhandhaṃ paripūrayanto taṃ bhūmiṃ anupāpuṇissatīti ṭhānametaṃ vijjati.
सम्मासम्बुद्धस्स ते सतो इमे धम्मा अनभिसम्बुद्धाति नेतं ठानं विज्जति। सब्बासवपरिक्खीणस्स ते सतो इमे आसवा अपरिक्खीणाति नेतं ठानं विज्जति। यस्स ते अत्थाय धम्मो देसितो, सो न निय्याति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयायाति नेतं ठानं विज्जति। सावको खो पन ते धम्मानुधम्मप्पटिपन्नो सामीचिप्पटिपन्नो अनुधम्मचारी सो पुब्बेन अपरं उळारं विसेसाधिगमं न सच्छिकरिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति।
Sammāsambuddhassa te sato ime dhammā anabhisambuddhāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Sabbāsavaparikkhīṇassa te sato ime āsavā aparikkhīṇāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Yassa te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Sāvako kho pana te dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī so pubbena aparaṃ uḷāraṃ visesādhigamaṃ na sacchikarissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
ये खो पन धम्मा अन्तरायिका, ते पटिसेवतो नालं अन्तरायायाति नेतं ठानं विज्जति। ये खो पन धम्मा अनिय्यानिका, ते निय्यन्ति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयायाति नेतं ठानं विज्जति। ये खो पन धम्मा निय्यानिका, ते निय्यन्ति तक्करस्स सम्मा दुक्खक्खयायाति ठानमेतं विज्जति। सावको खो पन ते सउपादिसेसो अनुपादिसेसं निब्बानधातुं अनुपापुणिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति।
Ye kho pana dhammā antarāyikā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ye kho pana dhammā aniyyānikā, te niyyanti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ye kho pana dhammā niyyānikā, te niyyanti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti ṭhānametaṃ vijjati. Sāvako kho pana te saupādiseso anupādisesaṃ nibbānadhātuṃ anupāpuṇissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
दिट्ठिसम्पन्नो मातरं जीविता वोरोपेय्य हत्थेहि वा पादेहि वा सुहतं करेय्याति नेतं ठानं विज्जति, पुथुज्जनो मातरं जीविता वोरोपेय्य हत्थेहि वा पादेहि वा सुहतं करेय्याति ठानमेतं विज्जति। एवं पितरं, अरहन्तं, भिक्खुं। दिट्ठिसम्पन्नो पुग्गलो सङ्घं भिन्देय्य सङ्घे वा सङ्घराजिं जनेय्याति नेतं ठानं विज्जति, पुथुज्जनो सङ्घं भिन्देय्य सङ्घे वा सङ्घराजिं जनेय्याति ठानमेतं विज्जति, दिट्ठिसम्पन्नो तथागतस्स दुट्ठचित्तो लोहितं उप्पादेय्य, परिनिब्बुतस्स वा तथागतस्स दुट्ठचित्तो थूपं भिन्देय्याति नेतं ठानं विज्जति। पुथुज्जनो तथागतस्स दुट्ठचित्तो लोहितं उप्पादेय्य, परिनिब्बुतस्स वा तथागतस्स दुट्ठचित्तो थूपं भिन्देय्याति ठानमेतं विज्जति। दिट्ठिसम्पन्नो अञ्ञं सत्थारं अपदिसेय्य अपि जीवितहेतूति नेतं ठानं विज्जति, पुथुज्जनो अञ्ञं सत्थारं अपदिसेय्याति ठानमेतं विज्जति। दिट्ठिसम्पन्नो इतो बहिद्धा अञ्ञं दक्खिणेय्यं परियेसेय्याति नेतं ठानं विज्जति, पुथुज्जनो इतो बहिद्धा अञ्ञं दक्खिणेय्यं परियेसेय्याति ठानमेतं विज्जति, दिट्ठिसम्पन्नो कुतूहलमङ्गलेन सुद्धिं पच्चेय्याति नेतं ठानं विज्जति। पुथुज्जनो कुतूहलमङ्गलेन सुद्धिं पच्चेय्याति ठानमेतं विज्जति।
Diṭṭhisampanno mātaraṃ jīvitā voropeyya hatthehi vā pādehi vā suhataṃ kareyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puthujjano mātaraṃ jīvitā voropeyya hatthehi vā pādehi vā suhataṃ kareyyāti ṭhānametaṃ vijjati. Evaṃ pitaraṃ, arahantaṃ, bhikkhuṃ. Diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṃ bhindeyya saṅghe vā saṅgharājiṃ janeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puthujjano saṅghaṃ bhindeyya saṅghe vā saṅgharājiṃ janeyyāti ṭhānametaṃ vijjati, diṭṭhisampanno tathāgatassa duṭṭhacitto lohitaṃ uppādeyya, parinibbutassa vā tathāgatassa duṭṭhacitto thūpaṃ bhindeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Puthujjano tathāgatassa duṭṭhacitto lohitaṃ uppādeyya, parinibbutassa vā tathāgatassa duṭṭhacitto thūpaṃ bhindeyyāti ṭhānametaṃ vijjati. Diṭṭhisampanno aññaṃ satthāraṃ apadiseyya api jīvitahetūti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puthujjano aññaṃ satthāraṃ apadiseyyāti ṭhānametaṃ vijjati. Diṭṭhisampanno ito bahiddhā aññaṃ dakkhiṇeyyaṃ pariyeseyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puthujjano ito bahiddhā aññaṃ dakkhiṇeyyaṃ pariyeseyyāti ṭhānametaṃ vijjati, diṭṭhisampanno kutūhalamaṅgalena suddhiṃ pacceyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Puthujjano kutūhalamaṅgalena suddhiṃ pacceyyāti ṭhānametaṃ vijjati.
५७. इत्थी राजा चक्कवत्ती सियाति नेतं ठानं विज्जति, पुरिसो राजा चक्कवत्ती सियाति ठानमेतं विज्जति; इत्थी सक्को देवानमिन्दो सियाति नेतं ठानं विज्जति, पुरिसो सक्को देवानमिन्दो सियाति ठानमेतं विज्जति; इत्थी मारो पापिमा सियाति नेतं ठानं विज्जति, पुरिसो मारो पापिमा सियाति ठानमेतं विज्जति; इत्थी महाब्रह्मा सियाति नेतं ठानं विज्जति, पुरिसो महाब्रह्मा सियाति ठानमेतं विज्जति; इत्थी तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो सियाति नेतं ठानं विज्जति, पुरिसो तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो सियाति ठानमेतं विज्जति।
57. Itthī rājā cakkavattī siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso rājā cakkavattī siyāti ṭhānametaṃ vijjati; itthī sakko devānamindo siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso sakko devānamindo siyāti ṭhānametaṃ vijjati; itthī māro pāpimā siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso māro pāpimā siyāti ṭhānametaṃ vijjati; itthī mahābrahmā siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso mahābrahmā siyāti ṭhānametaṃ vijjati; itthī tathāgato arahaṃ sammāsambuddho siyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, puriso tathāgato arahaṃ sammāsambuddho siyāti ṭhānametaṃ vijjati.
द्वे तथागता अरहन्तो सम्मासम्बुद्धा अपुब्बं अचरिमं एकिस्सा लोकधातुया उप्पज्जेय्युं वा धम्मं वा देसेय्युन्ति नेतं ठानं विज्जति, एकोव तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो एकिस्सा लोकधातुया उप्पज्जिस्सति वा धम्मं वा देसेस्सतीति ठानमेतं विज्जति।
Dve tathāgatā arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ ekissā lokadhātuyā uppajjeyyuṃ vā dhammaṃ vā deseyyunti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, ekova tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekissā lokadhātuyā uppajjissati vā dhammaṃ vā desessatīti ṭhānametaṃ vijjati.
तिण्णं दुच्चरितानं इट्ठो कन्तो पियो मनापो विपाको भविस्सतीति नेतं ठानं विज्जति, तिण्णं दुच्चरितानं अनिट्ठो अकन्तो अप्पियो अमनापो विपाको भविस्सतीति ठानमेतं विज्जति । तिण्णं सुचरितानं अनिट्ठो अकन्तो अप्पियो अमनापो विपाको भविस्सतीति नेतं ठानं विज्जति, तिण्णं सुचरितानं इट्ठो कन्तो पियो मनापो विपाको भविस्सतीति ठानमेतं विज्जति।
Tiṇṇaṃ duccaritānaṃ iṭṭho kanto piyo manāpo vipāko bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, tiṇṇaṃ duccaritānaṃ aniṭṭho akanto appiyo amanāpo vipāko bhavissatīti ṭhānametaṃ vijjati . Tiṇṇaṃ sucaritānaṃ aniṭṭho akanto appiyo amanāpo vipāko bhavissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, tiṇṇaṃ sucaritānaṃ iṭṭho kanto piyo manāpo vipāko bhavissatīti ṭhānametaṃ vijjati.
अञ्ञतरो समणो वा ब्राह्मणो वा कुहको लपको नेमित्तको कुहनलपननेमित्तकत्तं पुब्बङ्गमं कत्वा पञ्च नीवरणे अप्पहाय चेतसो उपक्किलेसे पञ्ञाय दुब्बलीकरणे चतूसु सतिपट्ठानेसु अनुपट्ठितस्सति 9 विहरन्तो सत्त बोज्झङ्गे अभावयित्वा अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुज्झिस्सतीति नेतं ठानं विज्जति, अञ्ञतरो समणो वा ब्राह्मणो वा सब्बदोसापगतो पञ्च नीवरणे पहाय चेतसो उपक्किलेसे पञ्ञाय दुब्बलीकरणे चतूसु सतिपट्ठानेसु उपट्ठितस्सति विहरन्तो सत्त बोज्झङ्गे भावयित्वा अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुज्झिस्सतीति ठानमेतं विज्जति। यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो इदं वुच्चति ठानाट्ठानञाणं पठमं तथागतबलं।
Aññataro samaṇo vā brāhmaṇo vā kuhako lapako nemittako kuhanalapananemittakattaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pañca nīvaraṇe appahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu anupaṭṭhitassati 10 viharanto satta bojjhaṅge abhāvayitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati, aññataro samaṇo vā brāhmaṇo vā sabbadosāpagato pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe catūsu satipaṭṭhānesu upaṭṭhitassati viharanto satta bojjhaṅge bhāvayitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhissatīti ṭhānametaṃ vijjati. Yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso idaṃ vuccati ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ paṭhamaṃ tathāgatabalaṃ.
इति ठानाट्ठानगता सब्बे खयधम्मा वयधम्मा विरागधम्मा निरोधधम्मा केचि सग्गूपगा केचि अपायूपगा केचि निब्बानूपगा, एवं भगवा आह –
Iti ṭhānāṭṭhānagatā sabbe khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā keci saggūpagā keci apāyūpagā keci nibbānūpagā, evaṃ bhagavā āha –
५८.
58.
यथाकम्मं गमिस्सन्ति, पुञ्ञपापफलूपगा।
Yathākammaṃ gamissanti, puññapāpaphalūpagā;
निरयं पापकम्मन्ता, पुञ्ञकम्मा च सुग्गतिं।
Nirayaṃ pāpakammantā, puññakammā ca suggatiṃ;
सब्बे सत्ताति अरिया च अनरिया च सक्कायपरियापन्ना च सक्कायवीतिवत्ता च। मरिस्सन्तीति द्वीहि मरणेहि दन्धमरणेन च अदन्धमरणेन च, सक्कायपरियापन्नानं अदन्धमरणं सक्कायवीतिवत्तानं दन्धमरणं। मरणन्तं हि जीवितन्ति खया आयुस्स इन्द्रियानं उपरोधा जीवितपरियन्तो मरणपरियन्तो। यथाकम्मं गमिस्सन्तीति कम्मस्सकता। पुञ्ञपापफलूपगाति कम्मानं फलदस्साविता च अविप्पवासो च।
Sabbesattāti ariyā ca anariyā ca sakkāyapariyāpannā ca sakkāyavītivattā ca. Marissantīti dvīhi maraṇehi dandhamaraṇena ca adandhamaraṇena ca, sakkāyapariyāpannānaṃ adandhamaraṇaṃ sakkāyavītivattānaṃ dandhamaraṇaṃ. Maraṇantaṃ hi jīvitanti khayā āyussa indriyānaṃ uparodhā jīvitapariyanto maraṇapariyanto. Yathākammaṃ gamissantīti kammassakatā. Puññapāpaphalūpagāti kammānaṃ phaladassāvitā ca avippavāso ca.
निरयं पापकम्मन्ताति अपुञ्ञसङ्खारा। पुञ्ञकम्मा च सुग्गतिन्ति पुञ्ञसङ्खारा सुगतिं गमिस्सन्ति। अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवाति सब्बसङ्खारानं समतिक्कमनं। तेनाह भगवा – ‘‘सब्बे…पे॰… नासवा’’ति।
Nirayaṃ pāpakammantāti apuññasaṅkhārā. Puññakammā ca suggatinti puññasaṅkhārā sugatiṃ gamissanti. Apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavāti sabbasaṅkhārānaṃ samatikkamanaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘sabbe…pe… nāsavā’’ti.
‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति, मरणन्तं हि जीवितं। यथाकम्मं गमिस्सन्ति, पुञ्ञपापफलूपगा। निरयं पापकम्मन्ता’’ति आगाळ्हा च निज्झामा च पटिपदा। ‘‘अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवा’’ति मज्झिमा पटिपदा। ‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति, मरणन्तं हि जीवितं, यथाकम्मं गमिस्सन्ति, पुञ्ञपापफलूपगा, निरयं पापकम्मन्ता’’ति अयं संकिलेसो। एवं संसारं निब्बत्तयति। ‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति…पे॰… निरयं पापकम्मन्ता’’ति इमे तयो वट्टा दुक्खवट्टो कम्मवट्टो किलेसवट्टो। ‘‘अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवा’’ति तिण्णं वट्टानं विवट्टना। ‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति…पे॰… निरयं पापकम्मन्ता’’ति आदीनवो, ‘‘पुञ्ञकम्मा च सुग्गति’’न्ति अस्सादो, ‘‘अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवा’’ति निस्सरणं। ‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति…पे॰… निरयं पापकम्मन्ता’’ति हेतु च फलञ्च, पञ्चक्खन्धा फलं, तण्हा हेतु, ‘‘अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवा’’ति मग्गो च फलञ्च। ‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति, मरणन्तं हि जीवितं। यथाकम्मं गमिस्सन्ति, पुञ्ञपापफलूपगा, निरयं पापकम्मन्ता’’ति अयं संकिलेसो, सो संकिलेसो तिविधो तण्हासंकिलेसो दिट्ठिसंकिलेसो दुच्चरितसंकिलेसोति।
‘‘Sabbe sattā marissanti, maraṇantaṃ hi jīvitaṃ. Yathākammaṃ gamissanti, puññapāpaphalūpagā. Nirayaṃ pāpakammantā’’ti āgāḷhā ca nijjhāmā ca paṭipadā. ‘‘Apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavā’’ti majjhimā paṭipadā. ‘‘Sabbe sattā marissanti, maraṇantaṃ hi jīvitaṃ, yathākammaṃ gamissanti, puññapāpaphalūpagā, nirayaṃ pāpakammantā’’ti ayaṃ saṃkileso. Evaṃ saṃsāraṃ nibbattayati. ‘‘Sabbe sattā marissanti…pe… nirayaṃ pāpakammantā’’ti ime tayo vaṭṭā dukkhavaṭṭo kammavaṭṭo kilesavaṭṭo. ‘‘Apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavā’’ti tiṇṇaṃ vaṭṭānaṃ vivaṭṭanā. ‘‘Sabbe sattā marissanti…pe… nirayaṃ pāpakammantā’’ti ādīnavo, ‘‘puññakammā ca suggati’’nti assādo, ‘‘apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavā’’ti nissaraṇaṃ. ‘‘Sabbe sattā marissanti…pe… nirayaṃ pāpakammantā’’ti hetu ca phalañca, pañcakkhandhā phalaṃ, taṇhā hetu, ‘‘apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavā’’ti maggo ca phalañca. ‘‘Sabbe sattā marissanti, maraṇantaṃ hi jīvitaṃ. Yathākammaṃ gamissanti, puññapāpaphalūpagā, nirayaṃ pāpakammantā’’ti ayaṃ saṃkileso, so saṃkileso tividho taṇhāsaṃkileso diṭṭhisaṃkileso duccaritasaṃkilesoti.
५९. तत्थ तण्हासंकिलेसो तीहि तण्हाहि निद्दिसितब्बो – कामतण्हाय भवतण्हाय विभवतण्हाय। येन येन वा पन वत्थुना अज्झोसितो, तेन तेनेव निद्दिसितब्बो, तस्सा वित्थारो छत्तिंसाय तण्हाय जालिनिया विचरितानि। तत्थ दिट्ठिसंकिलेसो उच्छेदसस्सतेन निद्दिसितब्बो, येन येन वा पन वत्थुना दिट्ठिवसेन अभिनिविसति, ‘‘इदमेव सच्चं मोघमञ्ञ’’न्ति तेन तेनेव निद्दिसितब्बो, तस्सा वित्थारो द्वासट्ठि दिट्ठिगतानि। तत्थ दुच्चरितसंकिलेसो चेतना चेतसिककम्मेन निद्दिसितब्बो, तीहि दुच्चरितेहि कायदुच्चरितेन वचीदुच्चरितेन मनोदुच्चरितेन, तस्सा वित्थारो दस अकुसलकम्मपथा। अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवाति इदं वोदानं।
59. Tattha taṇhāsaṃkileso tīhi taṇhāhi niddisitabbo – kāmataṇhāya bhavataṇhāya vibhavataṇhāya. Yena yena vā pana vatthunā ajjhosito, tena teneva niddisitabbo, tassā vitthāro chattiṃsāya taṇhāya jāliniyā vicaritāni. Tattha diṭṭhisaṃkileso ucchedasassatena niddisitabbo, yena yena vā pana vatthunā diṭṭhivasena abhinivisati, ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti tena teneva niddisitabbo, tassā vitthāro dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Tattha duccaritasaṃkileso cetanā cetasikakammena niddisitabbo, tīhi duccaritehi kāyaduccaritena vacīduccaritena manoduccaritena, tassā vitthāro dasa akusalakammapathā. Apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavāti idaṃ vodānaṃ.
तयिदं वोदानं तिविधं; तण्हासंकिलेसो समथेन विसुज्झति, सो समथो समाधिक्खन्धो, दिट्ठिसंकिलेसो विपस्सनाय विसुज्झति, सा विपस्सना पञ्ञाक्खन्धो, दुच्चरितसंकिलेसो सुचरितेन विसुज्झति, तं सुचरितं सीलक्खन्धो।
Tayidaṃ vodānaṃ tividhaṃ; taṇhāsaṃkileso samathena visujjhati, so samatho samādhikkhandho, diṭṭhisaṃkileso vipassanāya visujjhati, sā vipassanā paññākkhandho, duccaritasaṃkileso sucaritena visujjhati, taṃ sucaritaṃ sīlakkhandho.
‘‘सब्बे सत्ता मरिस्सन्ति, मरणन्तं हि जीवितं, यथाकम्मं गमिस्सन्ति, पुञ्ञपापफलूपगा, निरयं पापकम्मन्ता’’ति अपुञ्ञप्पटिपदा, ‘‘पुञ्ञकम्मा च सुग्गति’’न्ति पुञ्ञप्पटिपदा, ‘‘अपरे च मग्गं भावेत्वा, परिनिब्बन्तिनासवा’’ति पुञ्ञपापसमतिक्कमप्पटिपदा, तत्थ या च पुञ्ञप्पटिपदा या च अपुञ्ञप्पटिपदा, अयं एका पटिपदा सब्बत्थगामिनी एका अपायेसु, एका देवेसु, या च पुञ्ञपापसमतिक्कमा पटिपदा अयं तत्थ तत्थ गामिनी पटिपदा।
‘‘Sabbe sattā marissanti, maraṇantaṃ hi jīvitaṃ, yathākammaṃ gamissanti, puññapāpaphalūpagā, nirayaṃ pāpakammantā’’ti apuññappaṭipadā, ‘‘puññakammā ca suggati’’nti puññappaṭipadā, ‘‘apare ca maggaṃ bhāvetvā, parinibbantināsavā’’ti puññapāpasamatikkamappaṭipadā, tattha yā ca puññappaṭipadā yā ca apuññappaṭipadā, ayaṃ ekā paṭipadā sabbatthagāminī ekā apāyesu, ekā devesu, yā ca puññapāpasamatikkamā paṭipadā ayaṃ tattha tattha gāminī paṭipadā.
तयो रासी – मिच्छत्तनियतो रासि, सम्मत्तनियतो रासि, अनियतो रासि, तत्थ यो च मिच्छत्तनियतो रासि यो च सम्मत्तनियतो रासि एका पटिपदा तत्थ तत्थ गामिनी, तत्थ यो अनियतो रासि, अयं सब्बत्थगामिनी पटिपदा। केन कारणेन? पच्चयं लभन्तो निरये उपपज्जेय्य, पच्चयं लभन्तो तिरच्छानयोनीसु उपपज्जेय्य, पच्चयं लभन्तो पेत्तिविसयेसु उपपज्जेय्य, पच्चयं लभन्तो असुरेसु उपपज्जेय्य, पच्चयं लभन्तो देवेसु उपपज्जेय्य, पच्चयं लभन्तो मनुस्सेसु उपपज्जेय्य, पच्चयं लभन्तो परिनिब्बायेय्य, तस्मायं सब्बत्थगामिनी पटिपदा, यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो, इदं वुच्चति सब्बत्थगामिनी पटिपदा ञाणं दुतियं तथागतबलं।
Tayo rāsī – micchattaniyato rāsi, sammattaniyato rāsi, aniyato rāsi, tattha yo ca micchattaniyato rāsi yo ca sammattaniyato rāsi ekā paṭipadā tattha tattha gāminī, tattha yo aniyato rāsi, ayaṃ sabbatthagāminī paṭipadā. Kena kāraṇena? Paccayaṃ labhanto niraye upapajjeyya, paccayaṃ labhanto tiracchānayonīsu upapajjeyya, paccayaṃ labhanto pettivisayesu upapajjeyya, paccayaṃ labhanto asuresu upapajjeyya, paccayaṃ labhanto devesu upapajjeyya, paccayaṃ labhanto manussesu upapajjeyya, paccayaṃ labhanto parinibbāyeyya, tasmāyaṃ sabbatthagāminī paṭipadā, yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso, idaṃ vuccati sabbatthagāminī paṭipadā ñāṇaṃ dutiyaṃ tathāgatabalaṃ.
इति सब्बत्थगामिनी पटिपदा अनेकधातुलोको, तत्थ तत्थ गामिनी पटिपदा नानाधातुलोको। तत्थ कतमो अनेकधातुलोको? चक्खुधातु रूपधातु चक्खुविञ्ञाणधातु, सोतधातु सद्दधातु सोतविञ्ञाणधातु, घानधातु गन्धधातु घानविञ्ञाणधातु, जिव्हाधातु रसधातु जिव्हाविञ्ञाणधातु, कायधातु फोट्ठब्बधातु कायविञ्ञाणधातु, मनोधातु धम्मधातु मनोविञ्ञाणधातु, पथवीधातु, आपोधातु, तेजोधातु, वायोधातु, आकासधातु, विञ्ञाणधातु, कामधातु, ब्यापादधातु, विहिंसाधातु, नेक्खम्मधातु, अब्यापादधातु, अविहिंसाधातु, दुक्खधातु, दोमनस्सधातु , अविज्जाधातु, सुखधातु, सोमनस्सधातु, उपेक्खाधातु, रूपधातु, अरूपधातु, निरोधधातु, सङ्खारधातु, निब्बानधातु, अयं अनेकधातुलोको।
Iti sabbatthagāminī paṭipadā anekadhātuloko, tattha tattha gāminī paṭipadā nānādhātuloko. Tattha katamo anekadhātuloko? Cakkhudhātu rūpadhātu cakkhuviññāṇadhātu, sotadhātu saddadhātu sotaviññāṇadhātu, ghānadhātu gandhadhātu ghānaviññāṇadhātu, jivhādhātu rasadhātu jivhāviññāṇadhātu, kāyadhātu phoṭṭhabbadhātu kāyaviññāṇadhātu, manodhātu dhammadhātu manoviññāṇadhātu, pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu, kāmadhātu, byāpādadhātu, vihiṃsādhātu, nekkhammadhātu, abyāpādadhātu, avihiṃsādhātu, dukkhadhātu, domanassadhātu , avijjādhātu, sukhadhātu, somanassadhātu, upekkhādhātu, rūpadhātu, arūpadhātu, nirodhadhātu, saṅkhāradhātu, nibbānadhātu, ayaṃ anekadhātuloko.
तत्थ कतमो नानाधातुलोको? अञ्ञा चक्खुधातु, अञ्ञा रूपधातु, अञ्ञा चक्खुविञ्ञाणधातु। एवं सब्बा। अञ्ञा निब्बानधातु। यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो, इदं वुच्चति अनेकधातु नानाधातु ञाणं ततियं तथागतबलं।
Tattha katamo nānādhātuloko? Aññā cakkhudhātu, aññā rūpadhātu, aññā cakkhuviññāṇadhātu. Evaṃ sabbā. Aññā nibbānadhātu. Yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso, idaṃ vuccati anekadhātu nānādhātu ñāṇaṃ tatiyaṃ tathāgatabalaṃ.
६०. इति अनेकधातु नानाधातुकस्स लोकस्स यं यदेव धातुं सत्ता अधिमुच्चन्ति, तं तदेव अधिट्ठहन्ति अभिनिविसन्ति, केचि रूपाधिमुत्ता, केचि सद्दाधिमुत्ता, केचि गन्धाधिमुत्ता, केचि रसाधिमुत्ता, केचि फोट्ठब्बाधिमुत्ता, केचि धम्माधिमुत्ता, केचि इत्थाधिमुत्ता, केचि पुरिसाधिमुत्ता, केचि चागाधिमुत्ता, केचि हीनाधिमुत्ता , केचि पणीताधिमुत्ता, केचि देवाधिमुत्ता, केचि मनुस्साधिमुत्ता, केचि निब्बानाधिमुत्ता। यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो, अयं वेनेय्यो, अयं न वेनेय्यो, अयं सग्गगामी, अयं दुग्गतिगामीति, इदं वुच्चति सत्तानं नानाधिमुत्तिकता ञाणं चतुत्थं तथागतबलं।
60. Iti anekadhātu nānādhātukassa lokassa yaṃ yadeva dhātuṃ sattā adhimuccanti, taṃ tadeva adhiṭṭhahanti abhinivisanti, keci rūpādhimuttā, keci saddādhimuttā, keci gandhādhimuttā, keci rasādhimuttā, keci phoṭṭhabbādhimuttā, keci dhammādhimuttā, keci itthādhimuttā, keci purisādhimuttā, keci cāgādhimuttā, keci hīnādhimuttā , keci paṇītādhimuttā, keci devādhimuttā, keci manussādhimuttā, keci nibbānādhimuttā. Yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso, ayaṃ veneyyo, ayaṃ na veneyyo, ayaṃ saggagāmī, ayaṃ duggatigāmīti, idaṃ vuccati sattānaṃ nānādhimuttikatā ñāṇaṃ catutthaṃ tathāgatabalaṃ.
इति ते यथाधिमुत्ता च भवन्ति, तं तं कम्मसमादानं समादियन्ति। ते छब्बिधं कम्मं समादियन्ति – केचि लोभवसेन, केचि दोसवसेन, केचि मोहवसेन, केचि सद्धावसेन, केचि वीरियवसेन, केचि पञ्ञावसेन। तं विभज्जमानं दुविधं – संसारगामि च निब्बानगामि च।
Iti te yathādhimuttā ca bhavanti, taṃ taṃ kammasamādānaṃ samādiyanti. Te chabbidhaṃ kammaṃ samādiyanti – keci lobhavasena, keci dosavasena, keci mohavasena, keci saddhāvasena, keci vīriyavasena, keci paññāvasena. Taṃ vibhajjamānaṃ duvidhaṃ – saṃsāragāmi ca nibbānagāmi ca.
तत्थ यं लोभवसेन दोसवसेन मोहवसेन च कम्मं करोति, इदं कम्मं कण्हं कण्हविपाकं। तत्थ यं सद्धावसेन कम्मं करोति, इदं कम्मं सुक्कं सुक्कविपाकं। तत्थ यं लोभवसेन दोसवसेन मोहवसेन सद्धावसेन च कम्मं करोति, इदं कम्मं कण्हसुक्कं कण्हसुक्कविपाकं। तत्थ यं वीरियवसेन पञ्ञावसेन च कम्मं करोति, इदं कम्मं अकण्हं असुक्कं अकण्हअसुक्कविपाकं कम्मुत्तमं कम्मसेट्ठं कम्मक्खयाय संवत्तति।
Tattha yaṃ lobhavasena dosavasena mohavasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kammaṃ kaṇhaṃ kaṇhavipākaṃ. Tattha yaṃ saddhāvasena kammaṃ karoti, idaṃ kammaṃ sukkaṃ sukkavipākaṃ. Tattha yaṃ lobhavasena dosavasena mohavasena saddhāvasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kammaṃ kaṇhasukkaṃ kaṇhasukkavipākaṃ. Tattha yaṃ vīriyavasena paññāvasena ca kammaṃ karoti, idaṃ kammaṃ akaṇhaṃ asukkaṃ akaṇhaasukkavipākaṃ kammuttamaṃ kammaseṭṭhaṃ kammakkhayāya saṃvattati.
चत्तारि कम्मसमादानानि। अत्थि कम्मसमादानं पच्चुप्पन्नसुखं आयतिं दुक्खविपाकं, अत्थि कम्मसमादानं पच्चुप्पन्नदुक्खं आयतिं सुखविपाकं, अत्थि कम्मसमादानं पच्चुप्पन्नदुक्खञ्चेव आयतिं च दुक्खविपाकं, अत्थि कम्मसमादानं पच्चुप्पन्नसुखञ्चेव आयतिं च सुखविपाकं। यं एवं जातियं कम्मसमादानं, इमिना पुग्गलेन अकुसलकम्मसमादानं उपचितं अविपक्कं विपाकाय पच्चुपट्ठितं न च भब्बो अभिनिब्बिधा गन्तुन्ति तं भगवा न ओवदति। यथा देवदत्तं कोकालिकं सुनक्खत्तं लिच्छविपुत्तं, ये वा पनञ्ञेपि सत्ता मिच्छत्तनियता इमेसञ्च पुग्गलानं उपचितं अकुसलं न च ताव पारिपूरिं गतं, पुरा पारिपूरिं गच्छति। पुरा फलं निब्बत्तयति, पुरा मग्गमावारयति, पुरा वेनेय्यत्तं समतिक्कमतीति ते भगवा असमत्ते ओवदति। यथा पुण्णञ्च गोवतिकं अचेलञ्च कुक्कुरवतिकं।
Cattāri kammasamādānāni. Atthi kammasamādānaṃ paccuppannasukhaṃ āyatiṃ dukkhavipākaṃ, atthi kammasamādānaṃ paccuppannadukkhaṃ āyatiṃ sukhavipākaṃ, atthi kammasamādānaṃ paccuppannadukkhañceva āyatiṃ ca dukkhavipākaṃ, atthi kammasamādānaṃ paccuppannasukhañceva āyatiṃ ca sukhavipākaṃ. Yaṃ evaṃ jātiyaṃ kammasamādānaṃ, iminā puggalena akusalakammasamādānaṃ upacitaṃ avipakkaṃ vipākāya paccupaṭṭhitaṃ na ca bhabbo abhinibbidhā gantunti taṃ bhagavā na ovadati. Yathā devadattaṃ kokālikaṃ sunakkhattaṃ licchaviputtaṃ, ye vā panaññepi sattā micchattaniyatā imesañca puggalānaṃ upacitaṃ akusalaṃ na ca tāva pāripūriṃ gataṃ, purā pāripūriṃ gacchati. Purā phalaṃ nibbattayati, purā maggamāvārayati, purā veneyyattaṃ samatikkamatīti te bhagavā asamatte ovadati. Yathā puṇṇañca govatikaṃ acelañca kukkuravatikaṃ.
६१. इमस्स च पुग्गलस्स अकुसलकम्मसमादानं परिपूरमानं मग्गं आवारयिस्सति पुरा पारिपूरिं गच्छति, पुरा फलं निब्बत्तयति, पुरा मग्गमावारयति, पुरा वेनेय्यत्तं समतिक्कमतीति तं भगवा असमत्तं ओवदति। यथा आयस्मन्तं अङ्गुलिमालं।
61. Imassa ca puggalassa akusalakammasamādānaṃ paripūramānaṃ maggaṃ āvārayissati purā pāripūriṃ gacchati, purā phalaṃ nibbattayati, purā maggamāvārayati, purā veneyyattaṃ samatikkamatīti taṃ bhagavā asamattaṃ ovadati. Yathā āyasmantaṃ aṅgulimālaṃ.
सब्बेसं मुदुमज्झाधिमत्तता। तत्थ मुदु आनेञ्जाभिसङ्खारा मज्झं अवसेसकुसलसङ्खारा, अधिमत्तं अकुसलसङ्खारा, यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो, इदं दिट्ठधम्मवेदनीयं, इदं उपपज्जवेदनीयं, इदं अपरापरियवेदनीयं, इदं निरयवेदनीयं, इदं तिरच्छानवेदनीयं, इदं पेत्तिविसयवेदनीयं, इदं असुरवेदनीयं, इदं देववेदनीयं, इदं मनुस्सवेदनीयन्ति, इदं वुच्चति अतीतानागतपच्चुप्पन्नानं कम्मसमादानानं हेतुसो ठानसो अनोधिसो विपाकवेमत्तता ञाणं पञ्चमं तथागतबलं।
Sabbesaṃ mudumajjhādhimattatā. Tattha mudu āneñjābhisaṅkhārā majjhaṃ avasesakusalasaṅkhārā, adhimattaṃ akusalasaṅkhārā, yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso, idaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ, idaṃ upapajjavedanīyaṃ, idaṃ aparāpariyavedanīyaṃ, idaṃ nirayavedanīyaṃ, idaṃ tiracchānavedanīyaṃ, idaṃ pettivisayavedanīyaṃ, idaṃ asuravedanīyaṃ, idaṃ devavedanīyaṃ, idaṃ manussavedanīyanti, idaṃ vuccati atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso vipākavemattatā ñāṇaṃ pañcamaṃ tathāgatabalaṃ.
६२. इति तथा समादिन्नानं कम्मानं समादिन्नानं झानानं विमोक्खानं समाधीनं समापत्तीनं अयं संकिलेसो, इदं वोदानं, इदं वुट्ठानं, एवं संकिलिस्सति, एवं वोदायति, एवं वुट्ठहतीति ञाणं अनावरणं।
62. Iti tathā samādinnānaṃ kammānaṃ samādinnānaṃ jhānānaṃ vimokkhānaṃ samādhīnaṃ samāpattīnaṃ ayaṃ saṃkileso, idaṃ vodānaṃ, idaṃ vuṭṭhānaṃ, evaṃ saṃkilissati, evaṃ vodāyati, evaṃ vuṭṭhahatīti ñāṇaṃ anāvaraṇaṃ.
तत्थ कति झानानि? चत्तारि झानानि। कति विमोक्खा? एकादस च अट्ठ च सत्त च तयो च द्वे च। कति समाधी? तयो समाधी – सवितक्को सविचारो समाधि, अवितक्को विचारमत्तो समाधि, अवितक्को अविचारो समाधि। कति समापत्तियो? पञ्च समापत्तियो – सञ्ञासमापत्ति असञ्ञासमापत्ति नेवसञ्ञानासञ्ञासमापत्ति विभूतसञ्ञासमापत्ति 15 निरोधसमापत्ति।
Tattha kati jhānāni? Cattāri jhānāni. Kati vimokkhā? Ekādasa ca aṭṭha ca satta ca tayo ca dve ca. Kati samādhī? Tayo samādhī – savitakko savicāro samādhi, avitakko vicāramatto samādhi, avitakko avicāro samādhi. Kati samāpattiyo? Pañca samāpattiyo – saññāsamāpatti asaññāsamāpatti nevasaññānāsaññāsamāpatti vibhūtasaññāsamāpatti 16 nirodhasamāpatti.
तत्थ कतमो संकिलेसो? पठमज्झानस्स कामरागब्यापादा संकिलेसो। ये च कुक्कुटझायी द्वे पठमका यो वा पन कोचि हानभागियो समाधि, अयं संकिलेसो। तत्थ कतमं वोदानं, नीवरणपारिसुद्धि, पठमस्स झानस्स ये च कुक्कुटझायी द्वे पच्छिमका यो वा पन कोचि विसेसभागियो समाधि, इदं वोदानं। तत्थ कतमं वुट्ठानं? यं समापत्तिवुट्ठानकोसल्लं, इदं वुट्ठानं। यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो, इदं वुच्चति सब्बेसं झानविमोक्खसमाधिसमापत्तीनं संकिलेसवोदानवुट्ठानञाणं छट्ठं तथागतबलं।
Tattha katamo saṃkileso? Paṭhamajjhānassa kāmarāgabyāpādā saṃkileso. Ye ca kukkuṭajhāyī dve paṭhamakā yo vā pana koci hānabhāgiyo samādhi, ayaṃ saṃkileso. Tattha katamaṃ vodānaṃ, nīvaraṇapārisuddhi, paṭhamassa jhānassa ye ca kukkuṭajhāyī dve pacchimakā yo vā pana koci visesabhāgiyo samādhi, idaṃ vodānaṃ. Tattha katamaṃ vuṭṭhānaṃ? Yaṃ samāpattivuṭṭhānakosallaṃ, idaṃ vuṭṭhānaṃ. Yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso, idaṃ vuccati sabbesaṃ jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesavodānavuṭṭhānañāṇaṃ chaṭṭhaṃ tathāgatabalaṃ.
६३. इति तस्सेव समाधिस्स तयो धम्मा परिवारा इन्द्रियानि बलानि वीरियमिति, तानियेव इन्द्रियानि वीरियवसेन बलानि भवन्ति, आधिपतेय्यट्ठेन इन्द्रियानि, अकम्पियट्ठेन बलानि, इति तेसं मुदुमज्झाधिमत्तता अयं मुदिन्द्रियो अयं मज्झिन्द्रियो अयं तिक्खिन्द्रियोति। तत्थ भगवा तिक्खिन्द्रियं संखित्तेन ओवादेन ओवदति, मज्झिन्द्रियं भगवा संखित्तवित्थारेन ओवदति, मुदिन्द्रियं भगवा वित्थारेन ओवदति। तत्थ भगवा तिक्खिन्द्रियस्स मुदुकं धम्मदेसनं उपदिसति, मज्झिन्द्रियस्स भगवा मुदुतिक्खधम्मदेसनं उपदिसति, मुदिन्द्रियस्स भगवा तिक्खं धम्मदेसनं उपदिसति। तत्थ भगवा तिक्खिन्द्रियस्स समथं उपदिसति, मज्झिन्द्रियस्स भगवा समथविपस्सनं उपदिसति, मुदिन्द्रियस्स भगवा विपस्सनं उपदिसति। तत्थ भगवा तिक्खिन्द्रियस्स निस्सरणं उपदिसति, मज्झिन्द्रियस्स भगवा आदीनवञ्च निस्सरणञ्च उपदिसति, मुदिन्द्रियस्स भगवा अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च उपदिसति। तत्थ भगवा तिक्खिन्द्रियस्स अधिपञ्ञासिक्खाय पञ्ञापयति, मज्झिन्द्रियस्स भगवा अधिचित्तसिक्खाय पञ्ञापयति, मुदिन्द्रियस्स भगवा अधिसीलसिक्खाय पञ्ञापयति।
63. Iti tasseva samādhissa tayo dhammā parivārā indriyāni balāni vīriyamiti, tāniyeva indriyāni vīriyavasena balāni bhavanti, ādhipateyyaṭṭhena indriyāni, akampiyaṭṭhena balāni, iti tesaṃ mudumajjhādhimattatā ayaṃ mudindriyo ayaṃ majjhindriyo ayaṃ tikkhindriyoti. Tattha bhagavā tikkhindriyaṃ saṃkhittena ovādena ovadati, majjhindriyaṃ bhagavā saṃkhittavitthārena ovadati, mudindriyaṃ bhagavā vitthārena ovadati. Tattha bhagavā tikkhindriyassa mudukaṃ dhammadesanaṃ upadisati, majjhindriyassa bhagavā mudutikkhadhammadesanaṃ upadisati, mudindriyassa bhagavā tikkhaṃ dhammadesanaṃ upadisati. Tattha bhagavā tikkhindriyassa samathaṃ upadisati, majjhindriyassa bhagavā samathavipassanaṃ upadisati, mudindriyassa bhagavā vipassanaṃ upadisati. Tattha bhagavā tikkhindriyassa nissaraṇaṃ upadisati, majjhindriyassa bhagavā ādīnavañca nissaraṇañca upadisati, mudindriyassa bhagavā assādañca ādīnavañca nissaraṇañca upadisati. Tattha bhagavā tikkhindriyassa adhipaññāsikkhāya paññāpayati, majjhindriyassa bhagavā adhicittasikkhāya paññāpayati, mudindriyassa bhagavā adhisīlasikkhāya paññāpayati.
यं एत्थ ञाणं हेतुसो ठानसो अनोधिसो अयं इमं भूमिं भावनञ्च गतो, इमाय वेलाय इमाय अनुसासनिया एवं धातुको चायं अयं चस्स आसयो अयञ्च अनुसयो इति, इदं वुच्चति परसत्तानं परपुग्गलानं इन्द्रियपरोपरियत्तवेमत्तता ञाणं सत्तमं तथागतबलं।
Yaṃ ettha ñāṇaṃ hetuso ṭhānaso anodhiso ayaṃ imaṃ bhūmiṃ bhāvanañca gato, imāya velāya imāya anusāsaniyā evaṃ dhātuko cāyaṃ ayaṃ cassa āsayo ayañca anusayo iti, idaṃ vuccati parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattavemattatā ñāṇaṃ sattamaṃ tathāgatabalaṃ.
इति तत्थ यं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति। सेय्यथिदं, एकम्पि जातिं द्वेपि जातियो तिस्सोपि जातियो चतस्सोपि जातियो पञ्चपि जातियो दसपि जातियो वीसम्पि जातियो तिंसम्पि जातियो चत्तारीसम्पि जातियो पञ्ञासम्पि जातियो जातिसतम्पि जातिसहस्सम्पि जातिसतसहस्सम्पि अनेकानिपि जातिसतानि अनेकानिपि जातिसहस्सानि अनेकानिपि जातिसतसहस्सानि अनेकेपि संवट्टकप्पे अनेकेपि विवट्टकप्पे अनेकेपि संवट्टविवट्टकप्पे। अमुत्रासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो अमुत्र उदपादिं। तत्रापासिं एवंनामो एवंगोत्तो एवंवण्णो एवमाहारो एवंसुखदुक्खप्पटिसंवेदी एवमायुपरियन्तो, सो ततो चुतो इधूपपन्नोति, इति साकारं सउद्देसं अनेकविहितं पुब्बेनिवासं अनुस्सरति।
Iti tattha yaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati. Seyyathidaṃ, ekampi jātiṃ dvepi jātiyo tissopi jātiyo catassopi jātiyo pañcapi jātiyo dasapi jātiyo vīsampi jātiyo tiṃsampi jātiyo cattārīsampi jātiyo paññāsampi jātiyo jātisatampi jātisahassampi jātisatasahassampi anekānipi jātisatāni anekānipi jātisahassāni anekānipi jātisatasahassāni anekepi saṃvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe anekepi saṃvaṭṭavivaṭṭakappe. Amutrāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiṃ. Tatrāpāsiṃ evaṃnāmo evaṃgotto evaṃvaṇṇo evamāhāro evaṃsukhadukkhappaṭisaṃvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapannoti, iti sākāraṃ sauddesaṃ anekavihitaṃ pubbenivāsaṃ anussarati.
६४. तत्थ सग्गूपगेसु च सत्तेसु मनुस्सूपगेसु च सत्तेसु अपायूपगेसु च सत्तेसु इमस्स पुग्गलस्स लोभादयो उस्सन्ना अलोभादयो मन्दा, इमस्स पुग्गलस्स अलोभादयो उस्सन्ना लोभादयो मन्दा, ये वा पन उस्सन्ना ये वा पन मन्दा इमस्स पुग्गलस्स इमानि इन्द्रियानि उपचितानि इमस्स पुग्गलस्स इमानि इन्द्रियानि अनुपचितानि अमुकाय वा कप्पकोटियं कप्पसतसहस्से वा कप्पसहस्से वा कप्पसते वा कप्पे वा अन्तरकप्पे वा उपड्ढकप्पे वा संवच्छरे वा उपड्ढसंवच्छरे वा मासे वा पक्खे वा दिवसे वा मुहुत्ते वा इमिना पमादेन वा पसादेन वाति। तं तं भवं भगवा अनुस्सरन्तो असेसं जानाति, तत्थ यं दिब्बेन चक्खुना विसुद्धेन अतिक्कन्तमानुसकेन सत्ते पस्सति चवमाने उपपज्जमाने हीने पणीते सुवण्णे दुब्बण्णे सुगते दुग्गते यथाकम्मूपगे सत्ते पजानाति इमे वत भोन्तो सत्ता कायदुच्चरितेन समन्नागता वचीदुच्चरितेन समन्नागता मनोदुच्चरितेन समन्नागता अरियानं उपवादका मिच्छादिट्ठिका मिच्छादिट्ठिकम्मसमादाना, ते कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपन्ना।
64. Tattha saggūpagesu ca sattesu manussūpagesu ca sattesu apāyūpagesu ca sattesu imassa puggalassa lobhādayo ussannā alobhādayo mandā, imassa puggalassa alobhādayo ussannā lobhādayo mandā, ye vā pana ussannā ye vā pana mandā imassa puggalassa imāni indriyāni upacitāni imassa puggalassa imāni indriyāni anupacitāni amukāya vā kappakoṭiyaṃ kappasatasahasse vā kappasahasse vā kappasate vā kappe vā antarakappe vā upaḍḍhakappe vā saṃvacchare vā upaḍḍhasaṃvacchare vā māse vā pakkhe vā divase vā muhutte vā iminā pamādena vā pasādena vāti. Taṃ taṃ bhavaṃ bhagavā anussaranto asesaṃ jānāti, tattha yaṃ dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaṃ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapannā.
इमे वा पन भोन्तो सत्ता कायसुचरितेन समन्नागता वचीसुचरितेन समन्नागता मनोसुचरितेन समन्नागता अरियानं अनुपवादका सम्मादिट्ठिका सम्मादिट्ठिकम्मसमादाना, ते कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपन्ना, तत्थ सग्गूपगेसु च सत्तेसु मनुस्सूपगेसु च सत्तेसु अपायूपगेसु च सत्तेसु इमिना पुग्गलेन एवरूपं कम्मं अमुकाय कप्पकोटियं उपचितं कप्पसतसहस्से वा कप्पसहस्से वा कप्पसते वा कप्पे वा अन्तरकप्पे वा उपड्ढकप्पे वा संवच्छरे वा उपड्ढसंवच्छरे वा मासे वा पक्खे वा दिवसे वा मुहुत्ते वा इमिना पमादेन वा पसादेन वाति। इमानि भगवतो द्वे ञाणानि – पुब्बेनिवासानुस्सतिञाणञ्च दिब्बचक्खु च अट्ठमं नवमं तथागतबलं।
Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaṃ anupavādakā sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapannā, tattha saggūpagesu ca sattesu manussūpagesu ca sattesu apāyūpagesu ca sattesu iminā puggalena evarūpaṃ kammaṃ amukāya kappakoṭiyaṃ upacitaṃ kappasatasahasse vā kappasahasse vā kappasate vā kappe vā antarakappe vā upaḍḍhakappe vā saṃvacchare vā upaḍḍhasaṃvacchare vā māse vā pakkhe vā divase vā muhutte vā iminā pamādena vā pasādena vāti. Imāni bhagavato dve ñāṇāni – pubbenivāsānussatiñāṇañca dibbacakkhu ca aṭṭhamaṃ navamaṃ tathāgatabalaṃ.
इति तत्थ यं सब्बञ्ञुता पत्ता विदिता सब्बधम्मा विरजं वीतमलं उप्पन्नं सब्बञ्ञुतञाणं निहतो मारो बोधिमूले, इदं भगवतो दसमं बलं सब्बासवपरिक्खयं ञाणं। दसबलसमन्नागता हि बुद्धा भगवन्तोति।
Iti tattha yaṃ sabbaññutā pattā viditā sabbadhammā virajaṃ vītamalaṃ uppannaṃ sabbaññutañāṇaṃ nihato māro bodhimūle, idaṃ bhagavato dasamaṃ balaṃ sabbāsavaparikkhayaṃ ñāṇaṃ. Dasabalasamannāgatā hi buddhā bhagavantoti.
नियुत्तो विचयो हारसम्पातो।
Niyutto vicayo hārasampāto.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / २. विचयहारसम्पातवण्णना • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / २. विचयहारसम्पातवण्णना • 2. Vicayahārasampātavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / २. विचयहारसम्पातविभावना • 2. Vicayahārasampātavibhāvanā
