Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī

    ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਭਾવਨਾ

    2. Vicayahāravibhaṅgavibhāvanā

    ੧੧. ਯੇਨ ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੇਨ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ, ‘‘ਕਤਮੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸਸੁ ਦੇਸਨਾਹਾਰਾਦੀਸੁ ਹਾਰੇਸੁ ਕਤਮੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸਗਾਥਾਯ ਇਦਾਨਿ ਮਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ‘‘ਅਯਂ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ ਕਿਂ વਿਚਿਨਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    11. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena desanāhāravibhaṅgena assādādayo suttatthā ācariyena vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto desanāhāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo vicayo hāro’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vicayo hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu hāresu katamo saṃvaṇṇanāviseso vicayo hāro vicayahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Yaṃ pucchitañca vissajjitañcā’’tiādiniddesagāthāya idāni mayā vuccamāno ‘‘ayaṃ vicayo hāro kiṃ vicinatī’’tiādiko saṃvaṇṇanāviseso vicayahāravibhaṅgo nāmāti yojanā.

    ‘‘ਅਯਂ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ ਕਿਂ વਿਚਿਨਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯੋ વਿਚਯੋ વਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬੋ, ਤਂ વਿਚਯਂ વਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ વਿਸਯਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਦਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਪਞ੍ਹਂ વਿਚਿਨਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਿਂ વਿਚਯੋ ਪਦવਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿਂ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਪਦਂ વਿਚਿਨਤੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ વਿਚਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਦਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਨવવਿਧਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਂ ਪਦਂ ਯਾવ ਨਿਗਮਨਾ ਨਾਮਪਦਾਦਿਜਾਤਿਸਦ੍ਦਾਦਿਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦਿਆਕਾਰਨ੍ਤਾਦਿਪਠਮવਿਭਤ੍ਯਨ੍ਤਾਦਿਏਕવਚਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਚਿਨਤਿ। ਪਞ੍ਹਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਦਿਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਸਮ੍ਮੁਤਿવਿਸਯਾਦਿਅਤੀਤવਿਸਯਾਦਿવਸੇਨ વਿਚਿਨਤਿ। વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਏਕਂਸਬ੍ਯਾਕਰਣવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਦਿਸਾવਸੇਸਬ੍ਯਾਕਰਣવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਦਿ ਸਉਤ੍ਤਰਬ੍ਯਾਕਰਣ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਦਿ ਲੋਕਿਯਬ੍ਯਾਕਰਣવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਚਿਨਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇਨ ਅਪਰਂ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਿਚਿਨਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਦਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦਕਤਣ੍ਹਾਦਿਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਸੁਖਾਦਿવਸੇਨ વਿਚਿਨਤਿ। ਆਦੀਨવਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖવਸੇਨ વਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਨੁਭવਨਾਦਿਆਦਿਅਨ੍ਤવਨ੍ਤਤਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿવਸੇਨ વਾ વਿਚਿਨਤਿ। ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨવਸੇਨ વਾ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ વਾ ਆਗਮવਸੇਨ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁਆਦਿਪਰਿਯਾਯવਸੇਨ વਾ વਿਚਿਨਤਿ। ਫਲਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਚਰਣਸ੍ਸ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਮਨਾਭਾવੇਨ વਾ ਮਚ੍ਚੁਤਰਣਾਦਿਨਾ વਾ ਦੇਸਨਾਯ ਫਲਂ, ਦੇਸਨਾਨੁਸਾਰੇਨ ਚਰਣਸ੍ਸ ਫਲਂ વਿਚਿਨਤਿ। ਉਪਾਯਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਾਦਿવਸੇਨ વਾ ਸਦ੍ਧਾਸਤਿવਸੇਨ વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਉਪਾਯਂ વਿਚਿਨਤਿ। ਆਣਤ੍ਤਿਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਪਾਪਪਰਿવਜ੍ਜਨਾਣਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਾ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸੁਞ੍ਞਤਾਪੇਕ੍ਖਨਾਣਤ੍ਤਿવਸੇਨ વਾ વਿਚਿਨਤਿ। ਅਨੁਗੀਤਿਂ વਿਚਿਨਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨੁਗੀਤਿવਸੇਨ વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨੁਗੀਤਿવਸੇਨ વਾ ਅਨੁਰੂਪਂ ਗੀਤਿਂ વਿਚਿਨਤਿ। ਸਬ੍ਬੇ ਨવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ વਿਚਿਨਤੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿਕੇ ਨવ ਸੁਤ੍ਤੇ ਆਹਚ੍ਚવਚਨવਸੇਨ વਾ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿવਚਨવਸੇਨ વਾ ਨੀਤਤ੍ਥવਚਨવਸੇਨ વਾ ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥવਚਨવਸੇਨ વਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿવਸੇਨ વਾ વਿਚਿਨਤਿ।

    ‘‘Ayaṃ vicayo hāro kiṃ vicinatī’’ti iminā yo vicayo vicinitabbo, taṃ vicayaṃ vicinitabbaṃ pucchati, tasmā vicinitabbaṃ visayaṃ visuṃ visuṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘padaṃ vicinati, pañhaṃ vicinatī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Kiṃ vicayo padavicayo’’tiādiṃ avatvā ‘‘kiṃ vicinati, padaṃ vicinatī’’tiādivacanena vicayasaddassa kattusādhanatthaṃ dasseti. Tattha padaṃ vicinatīti navavidhassa suttantassa sabbaṃ padaṃ yāva nigamanā nāmapadādijātisaddādiitthiliṅgādiākārantādipaṭhamavibhatyantādiekavacanādivasena vicinati. Pañhaṃ vicinatīti adiṭṭhajotanādisattādhiṭṭhānādisammutivisayādiatītavisayādivasena vicinati. Vissajjanaṃ vicinatīti ekaṃsabyākaraṇavissajjanādisāvasesabyākaraṇavissajjanādi sauttarabyākaraṇa vissajjanādi lokiyabyākaraṇavissajjanādivasena vicinati. Pubbāparaṃ vicinatīti pubbena aparaṃ saṃsanditvā vicinati. Assādaṃ vicinatīti assādakataṇhādiassādetabbasukhādivasena vicinati. Ādīnavaṃ vicinatīti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhavasena vā aniṭṭhānubhavanādiādiantavantatādisaṃkilesabhāgiyādivasena vā vicinati. Nissaraṇaṃ vicinatīti maggavasena vā nibbānavasena vā maggassa vā āgamavasena, nibbānassa asaṅkhatadhātuādipariyāyavasena vā vicinati. Phalaṃ vicinatīti dhammacaraṇassa duggatigamanābhāvena vā maccutaraṇādinā vā desanāya phalaṃ, desanānusārena caraṇassa phalaṃ vicinati. Upāyaṃ vicinatīti aniccānupassanādivasena pavattananibbidāñāṇādivasena vā saddhāsativasena vā visuddhiyā upāyaṃ vicinati. Āṇattiṃ vicinatīti pāpaparivajjanāṇattivasena vā lokassa suññatāpekkhanāṇattivasena vā vicinati. Anugītiṃ vicinatīti vuttānugītivasena vā vuccamānānugītivasena vā anurūpaṃ gītiṃ vicinati. Sabbe nava suttante vicinatīti suttageyyādike nava sutte āhaccavacanavasena vā anusandhivacanavasena vā nītatthavacanavasena vā neyyatthavacanavasena vā saṃkilesabhāgiyādivasena vā vicinati.

    ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਦવਿਚਯੋ ਪਠਮਂ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਨੁਪਦਂ વਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਤਾਯ ਅਤਿਭਾਰਿਯੋ, ਨ ਸੁਕਰੋ ਪਦવਿਚਯੋਤਿ ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਾવਿਚਯવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੇ ਤਾવ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਕਿਂ ਭવੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਕਿਂ ਭવੇਤਿ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਸੋ ਪਞ੍ਹਾવਿਚਯੋ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ, ਤਂ ਪਕਾਰਜਾਤਂ ਕੀਦਿਸਂ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਪਾਰਾਯਨੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਯਥਾ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਤਥਾ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਪਞ੍ਹਾવਿਚਯੋ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਆਯਸ੍ਮਾਤਿ ਪਿਯવਚਨਂ। ਅਜਿਤੋਤਿ ਬਾવਰੀਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਰਿਚਾਰਕਭੂਤਾਨਂ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਅਜਿਤੋ। ਪਾਰਾਯਨੇਤਿ ਪਾਰਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਯਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਰਾਯਨਂ, ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤਾਦਿਸੋਲ਼ਸਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।

    Kiñcāpi padavicayo paṭhamaṃ vibhatto, suttassa pana anupadaṃ vicinitabbatāya atibhāriyo, na sukaro padavicayoti taṃ aggahetvā pañhāvicayavissajjanavicaye tāva vibhajanto ‘‘yathā kiṃ bhave’’tiādimāha. Tattha yathā kiṃ bhaveti yena pakārena so pañhāvicayo pavattetabbo, taṃ pakārajātaṃ kīdisaṃ bhaveyyāti attho daṭṭhabbo. Āyasmā ajito pārāyane bhagavantaṃ pañhaṃ yathā yena pakārena pucchati, tathā tena pakārena pañhāvicayo pavattetabboti attho. Tattha āyasmāti piyavacanaṃ. Ajitoti bāvarībrāhmaṇassa paricārakabhūtānaṃ soḷasannaṃ aññataro ajito. Pārāyaneti pāraṃ nibbānaṃ ayati gacchati etenāti pārāyanaṃ, ajitasuttādisoḷasasuttassetaṃ adhivacanaṃ.

    ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ, (ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ,)

    ‘‘Kenassu nivuto loko, (iccāyasmā ajito,)

    ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤਿ।

    Kenassu nappakāsati;

    ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸਿ, ਕਿਂ ਸੁ ਤਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੩੮; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੫੭, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧) –

    Kissābhilepanaṃ brūsi, kiṃ su tassa mahabbhaya’’nti. (su. ni. 1038; cūḷani. vatthugāthā 57, ajitamāṇavapucchāniddesa 1) –

    ਗਾਥਾਯ ‘‘ਕੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਲੋਕੋ ਅਰਿਯવਜ੍ਜੋ ਸਤ੍ਤੋ ਨਿવੁਤੋ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੋ, ਇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਕੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤਿ, ਅਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਕਿਂ ਅਭਿਲੇਪਨਂ ਇਤਿ ਤ੍વਂ ਬ੍ਰੂਸਿ, ਤਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਕਿਂ ਮਹਬ੍ਭਯਨ੍ਤਿ ਤ੍વਂ ਬ੍ਰੂਸੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Gāthāya ‘‘kena dhammena loko ariyavajjo satto nivuto paṭicchādito, iti āyasmā ajito pucchati. Kena hetunā yathāvuttaloko nappakāsati, assa yathāvuttalokassa kiṃ abhilepanaṃ iti tvaṃ brūsi, tassa yathāvuttalokassa kiṃ mahabbhayanti tvaṃ brūsīti pucchatī’’ti attho.

    ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਭੇਦੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਇਮਾਨਿ ਗਾਥਾਪਾਦਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਪੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਦੀਪਕਾਨਿ વਾ, ਪਧਾਨવਸੇਨ ਪਨ ਸੋ ‘‘ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ ਮਤੋ, ਯਦਿਪਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਞਾਤੁਂ ਪਨ ਇਚ੍ਛਿਤਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ ‘‘ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਾਰਣਂ વਦੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਕਾਰਣਮਾਹ ‘‘ਏਕવਤ੍ਥੁਪਰਿਗ੍ਗਹਾ’’ਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਯਦਿਪਿ ਨਿવਾਰਣਾਪਕਾਸਨਾਭਿਲੇਪਨਮਹਬ੍ਭਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾ ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ ਗਹਿਤਾ, ਏਕਸ੍ਸ ਪਨ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ ‘ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ’ਤਿ ਪਧਾਨવਸੇਨ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਏਕવਤ੍ਥੁਪਰਿਗ੍ਗਹਣਂ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਏવਞ੍ਹਿ ਆਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਏਕવਤ੍ਥੁਪਰਿਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਭਗવਾ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਆਹ, ਇਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਏਕવਤ੍ਥੁਪਰਿਗ੍ਗਹਣਂ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Iti iminā pabhedena cattāri imāni gāthāpādapadāni pucchitāni pucchāvasena vuttāni, pucchitatthadīpakāni vā, padhānavasena pana so ‘‘eko pañho’’ti mato, yadipi catunnaṃ padānaṃ pucchanavasena pavattattā catubbidhoti vattabbo, ñātuṃ pana icchitassa ekasseva atthassa sambhavato ‘‘eko pañho’’ti vuttaṃ. ‘‘Kāraṇaṃ vadehī’’ti vattabbattā kāraṇamāha ‘‘ekavatthupariggahā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yadipi nivāraṇāpakāsanābhilepanamahabbhayasaṅkhātā cattāro atthā pucchāyaṃ gahitā, ekassa pana abhidheyyatthassa gahaṇato ‘eko pañho’ti padhānavasena gahitoti daṭṭhabbo’’ti. ‘‘Ekavatthupariggahaṇaṃ kathaṃ amhehi saddahitabba’’nti vattabbabhāvato ‘‘evañhi āhā’’ti vuttaṃ. Evaṃ ekavatthupariggahaṇeneva bhagavā hi yasmā āha, iti tasmā ekavatthupariggahaṇaṃ tumhehi saddahitabbanti vuttaṃ hoti.

    ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਲੋਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਨਾਨਾਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ। ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਲੋਕਸ੍ਸੇવ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਨਾਨਾਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ‘‘ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਲੋਕਸ੍ਸੇવ ਅਭਿਲੇਪਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਨਾਨਾਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ‘‘ਕਿਂ ਸੁ ਤਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਲੋਕਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਨਾਨਾਸਭਾવਧਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਪਞ੍ਹੋ ਏਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨਨਾਨਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਏਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨੋ, ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨੋ, ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਦੀਸੁ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਪਞ੍ਹੋਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ વਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Kenassu nivuto loko’’ti iminā lokādhiṭṭhānaṃ paṭicchādanaṃ pucchati, na nānādhammādhiṭṭhānaṃ. ‘‘Kenassu nappakāsatī’’ti iminā lokasseva appakāsanaṃ pucchati, na nānāsabhāvadhammassa. ‘‘Kissābhilepanaṃ brūsī’’ti iminā lokasseva abhilepanaṃ pucchati, na nānāsabhāvadhammassa. ‘‘Kiṃ su tassa mahabbhaya’’nti iminā tasseva lokassa mahabbhayaṃ pucchati, na nānāsabhāvadhammassa. Tasmā ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādipañho ekādhiṭṭhānanānādhiṭṭhānesu ekādhiṭṭhāno, dhammādhiṭṭhānasattādhiṭṭhānesu sattādhiṭṭhāno, adiṭṭhajotanādīsu adiṭṭhajotanāpañhotiādinā yathāsambhavaṃ vicinitabboti adhippāyo.

    ‘‘ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਯੋ ਲੋਕੋ ‘ਅਧਿਟ੍ਠਾਨੋ’ਤਿ ਗਹਿਤੋ, ਸੋ ਲੋਕੋ ਤਿવਿਧੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਲੋਕੋ ਤਿવਿਧੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਯੋ વਿਧਾ ਏਤਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ ਤਿવਿਧੋ। ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ ਰਾਗਾਦਿવਸੇਨ ਕਾਮਾવਚਰਸਤ੍ਤੋਤਿ ਕਿਲੇਸੋ, ਕਿਲੇਸੋ ਚ ਸੋ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਕਿਲੇਸਲੋਕੋ, ਕਾਮਾવਚਰਸਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਬਹੁਲਤਾਯ ਕਿਲੇਸਲੋਕੋਤਿ। ਭવਤਿ ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾਹਿ ਬੁਦ੍ਧੀਹੀਤਿ ਭવੋ, ਭવੋ ਚ ਸੋ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਭવਲੋਕੋ, ਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਝਾਨਾਦਿਬੁਦ੍ਧੀਹਿ ਭવਤੀਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਚ ਸੋ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਲੋਕੋ, ਅਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਆਨੇਞ੍ਜਸਮਾਧਿਬਹੁਲਤਾਯ વਿਸੁਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਲੋਕਸਮਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਾ ਨ ਗਹਿਤਾਤਿ।

    ‘‘Pañhassa yo loko ‘adhiṭṭhāno’ti gahito, so loko tividho’’ti vattabbabhāvato ‘‘loko tividho’’tiādi vuttaṃ. Tattha tayo vidhā etassa lokassāti tividho. Kilissati rāgādivasena kāmāvacarasattoti kileso, kileso ca so loko cāti kilesaloko, kāmāvacarasatto. So hi rāgādikilesabahulatāya kilesalokoti. Bhavati jhānābhiññāhi buddhīhīti bhavo, bhavo ca so loko cāti bhavaloko, rūpāvacarasatto. So hi jhānādibuddhīhi bhavatīti. Indriyena samannāgatoti indriyo, indriyo ca so loko cāti indriyaloko, arūpāvacarasatto. So hi āneñjasamādhibahulatāya visuddhindriyo hotīti lokasamaññā pariyāpannadhammavasena pavattā, tasmā ariyā na gahitāti.

    ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਹਾਰੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾવਿਚਯੋ ਹਾਰੋ ਕਤ੍ਥ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਯ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਸਂ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾਯਂ –

    ‘‘Kenassu nivuto loko’’tiādigāthāya pucchāvicayo hāro ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘vissajjanāvicayo hāro kattha vissajjanāya vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha vissajjanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tassaṃ ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādipucchāyaṃ –

    ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ, (ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ,)

    ‘‘Avijjāya nivuto loko, (ajitāti bhagavā,)

    વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤਿ।

    Vivicchā pamādā nappakāsati;

    ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਮਿ, ਦੁਕ੍ਖਮਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੩੯; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੫੮, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ) –

    Jappābhilepanaṃ brūmi, dukkhamassa mahabbhaya’’nti. (su. ni. 1039; cūḷani. vatthugāthā 58, ajitamāṇavapucchāniddesa) –

    ਅਯਂ ਗਾਥਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਚਤੁਦ੍ਦਸੀ, ਘਨવਨਸਣ੍ਡ, ਮੇਘਪਟਲਚ੍ਛਾਦਨ, ਅਡ੍ਢਰਤ੍ਤੀਨਂ વਸੇਨ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇਨ ਰਥਘਟਾਦਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਲਕ੍ਖਣਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਨਿવੁਤੋ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੋ। ‘‘ਅਜਿਤਾ’’ਤਿ ਚ ਆਲਪਨਂ ਕਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਆਹ। વਿવਿਚ੍ਛਾਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਪਮਾਦਹੇਤੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤਿ। ਜਪ੍ਪਂ ਤਣ੍ਹਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ‘‘ਅਭਿਲੇਪਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅਹਂ ਬ੍ਰੂਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਆਹ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਜਾਤਿਆਦਿવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਅਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ‘‘ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਹਂ ਬ੍ਰੂਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਅਜਿਤਂ ਆਹਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Ayaṃ gāthā vissajjanāti daṭṭhabbā. Tattha avijjāya nivuto lokoti kāḷapakkhacatuddasī, ghanavanasaṇḍa, meghapaṭalacchādana, aḍḍharattīnaṃ vasena caturaṅgasamannāgatena andhakārena rathaghaṭādi paṭicchādito viya dhammasabhāvapaṭicchādanalakkhaṇāya avijjāya sattaloko nivuto paṭicchādito. ‘‘Ajitā’’ti ca ālapanaṃ katvā bhagavā āha. Vivicchāti vicikicchāya pamādahetu yathāvuttaloko nappakāsati. Jappaṃ taṇhaṃ yathāvuttalokassa ‘‘abhilepana’’nti ahaṃ brūmīti bhagavā āha, dukkhaṃ jātiādivaṭṭadukkhaṃ assa yathāvuttalokassa ‘‘mahabbhaya’’nti ahaṃ brūmīti bhagavā ajitaṃ āhāti attho.

    ‘‘ਇਮਾਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਯ ਕਥਂ વਿਚਿਨੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨੀਤਿ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਗਾਥਾਪਦਾਨਿ। ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਪਦੇਹੀਤਿ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਗਾਥਾਪਦੇਹਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾਨਿ। ਕਥਂ? ਪਠਮਂ ਪਦਂ ਪਠਮੇਨ ਪਦੇਨ, ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ ਦੁਤਿਯੇਨ ਪਦੇਨ, ਤਤਿਯਂ ਪਦਂ ਤਤਿਯੇਨ ਪਦੇਨ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਪਦਂ ਚਤੁਤ੍ਥੇਨ ਪਦੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਂ।

    ‘‘Imāya vissajjanāya kathaṃ vicineyyā’’ti pucchitabbattā ‘‘imāni cattāri padānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha imāni cattāri padānīti ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādipucchāgāthāyaṃ vuttāni gāthāpadāni. Imehi catūhi padehīti ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti vissajjanāgāthāyaṃ vuttehi gāthāpadehi vissajjitāni. Kathaṃ? Paṭhamaṃ padaṃ paṭhamena padena, dutiyaṃ padaṃ dutiyena padena, tatiyaṃ padaṃ tatiyena padena, catutthaṃ padaṃ catutthena padena vissajjitaṃ.

    ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਠਮਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਠਮਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਤਾ, ਨ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ। વਿਜ੍ਜਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਜਾਨਕੋ ਲੋਕੋ ਭવੇਯ੍ਯ। ਕਥਂ ਨਿવੁਤੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਨੀવਰਣੇਹਿ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਨੀવਰਣੇਨ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਭਾવੋ ਕੇਨ વਚਨੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Kenassu nivuto loko’’ti paṭhamapañhe‘‘avijjāya nivuto loko’’ti paṭhamā vissajjanā katā, na uppaṭipāṭiyā. Vijjāya paṭipakkhā avijjā, tasmā avijjāya ajānako loko bhaveyya. Kathaṃ nivuto saddahitabboti āha ‘‘nīvaraṇehi nivuto loko’’ti. Yadi evaṃ ‘‘nīvaraṇena nivuto loko’’ti vissajjanā kātabbāti codanaṃ manasi katvā vuttaṃ ‘‘avijjānīvaraṇā hi sabbe sattā’’ti. ‘‘Sabbasattānaṃ avijjānīvaraṇabhāvo kena vacanena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਪਾਣਾਨਂ ਸਬ੍ਬਭੂਤਾਨਂ, ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਏਕਮੇવ ਨੀવਰਣਂ વਦਾਮਿ, ਯਦਿਦਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਸੋવ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿਰੋਧਾ ਚਾਗਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾ ਨਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ ਯਂ વਚਨਂ ਯਥਾ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਭਗવਾ ਆਹ, ਤਥਾ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤੇਨ ਤੇਨ વਚਨੇਨ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਭਾવੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    ‘‘Sabbasattānaṃ, bhikkhave, sabbapāṇānaṃ sabbabhūtānaṃ, pariyāyato ekameva nīvaraṇaṃ vadāmi, yadidaṃ avijjā. Avijjānīvaraṇā hi sabbe sattā. Sabbasova bhikkhave avijjāya nirodhā cāgā paṭinissaggā natthi sattānaṃ nīvaraṇanti vadāmī’’ti yaṃ vacanaṃ yathā yena pakārena bhagavā āha, tathā tena pakārena vuttena tena vacanena tumhehi sabbasattānaṃ avijjānīvaraṇabhāvo saddahitabboti.

    ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਠਮਸ੍ਸੇવ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਨ ਸਿਯਾ, ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਪਦਸ੍ਸਾਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਸਿਯਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਠਮਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਯੁਤ੍ਤਤਰਾ ਹੋਤਿ, ਯੁਤ੍ਤਤਰਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਤਿ ਮਯਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਯੇવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Avijjāya nivuto loko’’ti padena ‘‘kenassu nivuto loko’’ti paṭhamasseva padassa vissajjanā na siyā, ‘‘kenassu nappakāsatī’’ti dutiyapadassāpi vissajjanā siyāti codanaṃ manasi katvā ‘‘tena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tena ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti padena ‘‘kenassu nivuto loko’’ti paṭhamassa padassa vissajjanā yuttā yuttatarā hoti, yuttatarattā ‘‘kenassu nivuto loko’’ti pañhe ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti vissajjanāti mayā vattabbāyevāti adhippāyo.

    ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, વਿવਿਚ੍ਛਾਯ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਪਮਾਦਾ ਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ‘‘ਕਥਂ વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭੂਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣੇਹਿ ਨਿવੁਤੋ, ਸੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭੂਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿવਿਚ੍ਛਾਯ વਿવਿਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਯਾਯ વਿવਿਚ੍ਛਾਯ વਿવਿਚ੍ਛਤਿ, ਸਾ વਿવਿਚ੍ਛਾ ਕਤਮਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘વਿવਿਚ੍ਛਾ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤਾਯ ਕਸ੍ਮਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਾਯ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਭੂਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੇਸੁ ਨਾਭਿਸਦ੍ਦਹਤਿ; ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੇਸੁ ਨ ਅਭਿਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ, ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਆਰਭਿਤਬ੍ਬਂ વੀਰਿਯਂ ਨਾਰਭਤਿ; ਅਨਾਰਭਨ੍ਤੋ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਇਧ ਲੋਕੇ ਪਮਾਦਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤੀਤਿ, ਪਮਾਦੇਨ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਪਮਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸੁਕ੍ਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦਿਯਤਿ; ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਤੇ ਸੁਕ੍ਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਿਯਮਾਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਨવਸੇਨ ਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ; ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Kenassu nappakāsatī’’ti imasmiṃ pañhe ‘‘vivicchā pamādā nappakāsatī’’ti ayaṃ vissajjanā kātabbā, vivicchāya pavattattā, pamādā ca loko nappakāsatīti attho. Avijjānīvaraṇāya nivuto loko nappakāsatīti vissajjanā kātabbā, ‘‘kathaṃ vivicchā pamādā loko nappakāsatīti vissajjanā katā’’ti vattabbattā ‘‘yo puggalo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo puthujjanabhūto puggalo avijjānīvaraṇehi nivuto, so puthujjanabhūto puggalo vivicchāya vivicchati. ‘‘Yāya vivicchāya vivicchati, sā vivicchā katamā nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘vivicchā nāma vuccati vicikicchā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tāya kasmā nappakāsatī’’ti vattabbattā ‘‘so vicikicchanto’’tiādi vuttaṃ. Tāya vicikicchanto so puthujjanabhūto puggalo saddahitabbesu nābhisaddahati; saddahitabbesu na abhisaddahanto akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, kusalānaṃ dhammānaṃ sacchikiriyāya ārabhitabbaṃ vīriyaṃ nārabhati; anārabhanto so puggalo idha loke pamādamanuyutto viharatīti, pamādena viharanto pamatto puggalo sukke dhamme na uppādiyati; anuppādayantassa tassa puggalassa te sukkā dhammā anuppādiyamānā hutvā nappakāsanti pakāsanavasena na pavattanti; tasmā ‘‘vivicchā pamādā loko nappakāsatī’’ti vissajjanā kātabbāti adhippāyo.

    ‘‘ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਭਾવੋ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਕੇਨ વਚਨੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਯਥਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ –

    ‘‘Tādisassa sukkadhammānaṃ appakāsanabhāvo amhehi kena vacanena saddahitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha –

    ‘‘ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤੋ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਹਿਮવਨ੍ਤੋવ ਪਬ੍ਬਤੋ।

    ‘‘Dūre santo pakāsanti, himavantova pabbato;

    ਅਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਖਿਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਸਰਾ।

    Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā;

    ਤੇ ਗੁਣੇਹਿ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਕਿਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਯਸੇਨ ਚਾ’’ਤਿ॥ –

    Te guṇehi pakāsanti, kittiyā ca yasena cā’’ti. –

    ਯਂ ਗਾਥਾਪਾਠਂ ਭਗવਾ ਯਥਾ ਯੇਨ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਾਕਾਰੇਨ ਆਹ, ਤਥਾ ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਾਕਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤੇਨ ਤੇਨ ਗਾਥਾਪਾਠੇਨ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਭਾવੋ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਯੇવ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਲੋਕੋ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾવਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Yaṃ gāthāpāṭhaṃ bhagavā yathā yena appakāsanākārena āha, tathā tena appakāsanākārena vuttena tena gāthāpāṭhena tādisassa puggalassa sukkadhammānaṃ appakāsanabhāvo tumhehi saddahitabboyeva, tasmā ‘‘vivicchā pamādā loko nappakāsatī’’ti vissajjanā kātabbāvāti adhippāyo.

    ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਪਨ – ਹਿਮવਨ੍ਤੋ ਪਬ੍ਬਤੋ ਦੂਰੇ ਠਿਤੋ ਦੂਰੇ ਠਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਸਚਕ੍ਖੁਕਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਪਕਾਸਤਿ ਇવ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ ਦੂਰੇ ਠਿਤਾਨਮ੍ਪਿ ਗੁਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਕਿਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਗੁਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਯਸਪਰਿਭੋਗਪਰਿવਾਰੇਹਿ ਚ ਦੂਰੇ ਠਿਤਾਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਖਿਤ੍ਤਾ ਸਰਾ ਉਸੂ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾ, ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ વਿવਿਚ੍ਛਾਪਮਾਦਾਨਂ વਸੇਨ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਸਨ੍ਤੋ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਸਨ੍ਤੋ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਨ੍ਤੋ ਗੁਣੇਹਿ ਪਕਾਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇ ਗੁਣੇਹਿ ਪਕਾਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਗੁਣਾ ਨਾਮ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਜਾਤਾ, ‘‘ਕਥਂ ਗੁਣੇਹਿ ਪਕਾਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਯਸੇਨ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੁਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਕਿਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਗੁਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਯਸੇਨ ਚ ਪਕਾਸਨ੍ਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਗੁਣੇਹਿ ਪਕਾਸਨ੍ਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾવਾਤਿ।

    Gāthāttho pana – himavanto pabbato dūre ṭhito dūre ṭhitānampi sacakkhukānaṃ puggalānaṃ pakāsati iva, evaṃ santo sappurisā dūre ṭhitānampi guṇavasena pavattāya kittiyā ca guṇavasena pavattehi yasaparibhogaparivārehi ca dūre ṭhitānaṃ paṇḍitānaṃ pakāsanti, rattikāle khittā sarā usū na dissanti yathā, ettha sattaloke vivicchāpamādānaṃ vasena viharanto asanto na dissanti. Ye santo pakāsanti, te santo guṇehi pakāsantīti dassetuṃ ‘‘te guṇehi pakāsantī’’ti vuttaṃ . Guṇā nāma abbhantare jātā, ‘‘kathaṃ guṇehi pakāsantī’’ti vattabbattā ‘‘kittiyā ca yasena cā’’ti vuttaṃ. Guṇānubhāvena pavattāya kittiyā ca guṇānubhāvena pavattena yasena ca pakāsantā puggalā guṇehi pakāsantīti vattabbāvāti.

    ਯਦਿ વਿવਿਚ੍ਛਾਪਮਾਦਾਨਂ વਸੇਨ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਲੋਕੋ ਨਿવੁਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਠਮਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸਾਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ ਯੁਤ੍ਤਤਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਦੇਨਾਤਿ ਚ ਪਦਤ੍ਥਟ੍ਠੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਦਸ੍ਸਾਤਿ ਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ, ਉਪਰਿ ਚ।

    Yadi vivicchāpamādānaṃ vasena nappakāsati, evaṃ sati loko nivuto hoti, tasmā paṭhamassa padassāpi vissajjanā kātabbāti codanaṃ manasi katvā ‘‘tena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti ‘‘vivicchā pamādā nappakāsatī’’ti padena ‘‘kenassu nappakāsatī’’ti dutiyassa padassa vissajjanā yuttā yuttatarāti attho. Padenāti ca padatthaṭṭhena vissajjanāti attho. Padassāti padatthassa pucchitabbassāti attho daṭṭhabbo. Esa nayo heṭṭhā, upari ca.

    ‘‘ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਮੀ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਤਸ੍ਸਾ ਅਜਿਤੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ‘‘ਕਤਮਾ ਜਪ੍ਪਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਜਪ੍ਪਾ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕਂ ਅਭਿਲਿਮ੍ਪਤੀਤਿ ਕਥਂ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯਥਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਯੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਭਿਲੇਪਨਭਾવੇਨ –

    ‘‘Kissābhilepanaṃ brūsī’’ti pañhe ‘‘jappābhilepanaṃ brūmī’’ti vissajjanā tassā ajitena daṭṭhabbā. ‘‘Katamā jappā nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘jappā nāma vuccati taṇhā’’ti vuttaṃ. Sā taṇhā lokaṃ abhilimpatīti kathaṃ viññāyatīti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi. Tattha yathā yena taṇhāya abhilepanabhāvena –

    ‘‘ਰਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਰਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ।

    ‘‘Ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passati;

    ਅਨ੍ਧਂ ਤਮਂ ਤਦਾ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਰਾਗੋ ਸਹਤੇ ਨਰ’’ਨ੍ਤਿ॥ –

    Andhaṃ tamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti. –

    ਯਂ ਗਾਥਂ ਭਗવਾ ਆਹ, ਤਥਾ ਤੇਨ ਅਭਿਲੇਪਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਲੋਕਂ ਅਭਿਲਿਮ੍ਪਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Yaṃ gāthaṃ bhagavā āha, tathā tena abhilepanabhāvena vuttāya tāya gāthāya sā taṇhā lokaṃ abhilimpatīti viññāyatīti adhippāyo.

    ਗਾਥਾਯਂ ਪਨ – ਰਜ੍ਜਤਿ ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਰਤ੍ਤੋ, ਰਾਗਸਮਙ੍ਗੀਸਤ੍ਤੋ। ਕਾਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਸਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਫਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਂ, ਫਲਂ। ਕਾਰਣਂ ਫਲਂ ਧਾਰੇਤਿ, ਤਂ ਕਾਰਣਂ ਧਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਅਨ੍ਧਂ। ਯਨ੍ਤਿ ਯਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇ। ਨ੍ਤਿ ਹਿ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ। ਯਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇ ਰਾਗੋ ਨਰਂ ਰਾਗਸਮਙ੍ਗਿਂ ਸਹਤੇ ਅਭਿਭવਤਿ, ਤਦਾ ਕਾਲੇ ਅਨ੍ਧਂ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਤਮਂ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਰਾਗੋ ਨਰਂ ਯਂ ਯਸ੍ਮਾ ਸਹਤੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਨ੍ਧਂ ਤਮਂ ਤਦਾ ਹੋਤੀਤਿ વਾ, ਰਾਗੋ ਯਂ ਨਰਂ ਸਹਤੇ, ਤਸ੍ਸ ਨਰਸ੍ਸ ਅਨ੍ਧਂ ਤਮਂ ਤਦਾ ਹੋਤੀਤਿ વਾ, ਰਾਗੋ ਨਰਂ ਯਂ ਸਹਤੇ ਅਭਿਭੂਯਤੇ ਯਂ ਸਹਨਂ ਅਭਿਭવਨਂ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ, ਤਂ ਸਹਨਂ ਅਭਿਭવਨਂ ਅਨ੍ਧਂ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਤਮਂ ਹੋਤੀਤਿ વਾ ਯੋਜਨਾ।

    Gāthāyaṃ pana – rajjati sattoti ratto, rāgasamaṅgīsatto. Kāraṇaṃ paṭicca asati pavattati phalanti atthaṃ, phalaṃ. Kāraṇaṃ phalaṃ dhāreti, taṃ kāraṇaṃ dhammaṃ nāma. Andhakāraṃ andhaṃ. Yanti yamhi kāle. Yanti hi bhummatthe paccattavacanaṃ. Yamhi kāle rāgo naraṃ rāgasamaṅgiṃ sahate abhibhavati, tadā kāle andhaṃ andhakāraṃ tamaṃ hotīti yojanā. Rāgo naraṃ yaṃ yasmā sahate, tasmā andhaṃ tamaṃ tadā hotīti vā, rāgo yaṃ naraṃ sahate, tassa narassa andhaṃ tamaṃ tadā hotīti vā, rāgo naraṃ yaṃ sahate abhibhūyate yaṃ sahanaṃ abhibhavanaṃ nipphādeti, taṃ sahanaṃ abhibhavanaṃ andhaṃ andhakāraṃ tamaṃ hotīti vā yojanā.

    ‘‘ਯਦਿ ਰਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਾਦਿਕਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਕਥਂ ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪਨਂ ਭવਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਬਹੁਲਸ੍ਸ ਆਸਙ੍ਗਬਹੁਲਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਾ ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਏવਂ ਬਹੁਆਸਙ੍ਗવਸੇਨ ਅਭਿਜਪ੍ਪਾ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਯਿਨੀ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਕੇਨਚਿ ਸਿਲੇਸੇਨ ਅਭਿਲਿਤ੍ਤੋ ਮਕ੍ਖਿਤੋ વਿਯ ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪੇਨ ਅਭਿਲਿਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਭવਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪਨਂ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਸ੍ਸਪਿ ਕਾਰਣਂ ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’ਤਿ ਦੁਤਿਯਪਦਤ੍ਥਸ੍ਸਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਸਿਯਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Yadi ratto atthādikaṃ na jānāti, evaṃ sati kathaṃ jappābhilepanaṃ bhavatī’’ti vattabbattā ‘‘sāyaṃ taṇhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ārammaṇesu āsattibahulassa āsaṅgabahulassa taṇhāsamaṅgissa puggalassa sā ayaṃ taṇhā evaṃ bahuāsaṅgavasena abhijappā pariyuṭṭhānaṭṭhāyinī hoti. Iti karitvā iminā kāraṇena tattha taṇhāya sattaloko kenaci silesena abhilitto makkhito viya jappābhilepena abhilitto nāma bhavatīti yojanā. ‘‘Jappābhilepanaṃ appakāsanassapi kāraṇaṃ bhavati, tasmā ‘kenassu nappakāsatī’ti dutiyapadatthassapi vissajjanā siyā’’ti vattabbattā ‘‘tena cā’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘ਤਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਅਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ ਭવੇ’’ਤਿ ਅਯਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਤਸ੍ਸਾ ਅਜਿਤੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਭਾਯਤਿ ਲੋਕੋ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਭਯਂ, ਮਹਨ੍ਤਂ ਭਯਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ। ‘‘ਕਤਿવਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੁવਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦ੍વੇ વਿਧਾ ਅਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ‘‘ਕਤਮਂ ਦੁવਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਯਿਕਞ੍ਚ ਚੇਤਸਿਕਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕਤਮਂ ਕਾਯਿਕਂ, ਕਤਮਂ ਚੇਤਸਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਂ ਕਾਯਿਕਂ, ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਯਂ ਚੇਤਸਿਕਂ, ਇਦਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Tassa lokassa mahabbhayaṃ ki’’nti imasmiṃ catutthapañhe ‘‘assa lokassa dukkhaṃ mahabbhayaṃ bhave’’ti ayaṃ vissajjanā tassā ajitena daṭṭhabbā. Bhāyati loko etasmāti bhayaṃ, mahantaṃ bhayaṃ mahabbhayaṃ. ‘‘Katividhaṃ dukkha’’nti pucchitabbattā ‘‘duvidhaṃ dukkha’’ntiādi vuttaṃ. Dve vidhā assa dukkhassāti duvidhaṃ. ‘‘Katamaṃ duvidhaṃ dukkha’’nti pucchitabbattā ‘‘kāyikañca cetasikañcā’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamaṃ kāyikaṃ, katamaṃ cetasika’’nti pucchitabbattā ‘‘yaṃ kāyikaṃ, idaṃ dukkhaṃ yaṃ cetasikaṃ, idaṃ domanassa’’nti vuttaṃ.

    ਰੋਗਾਦਿਸਤ੍ਥਾਦਿਅਨਿਟ੍ਠਰੂਪਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ‘‘ਕਥਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਮਹਬ੍ਭਯਂ ਭવੇਤਿ ਸਦ੍ਦਹੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਬ੍ਬਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਮਸਮਂ ਅਞ੍ਞਂ ਭਯਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ વਾ ਪਨ ਭਯਂ ਕੁਤੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਭਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Rogādisatthādianiṭṭharūpaṃ sattalokassa mahabbhayaṃ bhaveyya, ‘‘kathaṃ dukkhaṃ mahabbhayaṃ bhaveti saddahetabba’’nti vattabbabhāvato ‘‘sabbe sattā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sabbe sattā yathāvuttassa dukkhassa ubbijjanti, dukkhena samasamaṃ aññaṃ bhayaṃ sattānaṃ natthi, dukkhato uttaritaraṃ vā pana bhayaṃ kuto atthi. Hi yasmā natthi, tasmā dukkhato aññassa bhayassa abhāvato ‘‘dukkhaṃ lokassa mahabbhaya’’nti vacanaṃ saddahitabbanti adhippāyo.

    ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ ਰੋਗਾਦਿਸਤ੍ਥਾਦਿਅਨਿਟ੍ਠਰੂਪਂ ਦੁਕ੍ਖਮੂਲਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕવਸੇਨ ਦੁવਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਯੇવ, ਏવਂ ਸਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਮਹਬ੍ਭਯਭਾવੋ ਨ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Sabbe sattā’’tiādivacanena rogādisatthādianiṭṭharūpaṃ dukkhamūlamevāti dasseti. ‘‘Kāyikacetasikavasena duvidhaṃ dukkhaṃ dukkhavedanāyeva, evaṃ sati saṅkhāradukkhavipariṇāmadukkhānaṃ mahabbhayabhāvo na āpajjeyyā’’ti vattabbabhāvato ‘‘tisso dukkhatā’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਤਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਬ੍ਬਕਾਲੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਾਸੁ ਤੀਸੁ ਦੁਕ੍ਖਤਾਸੁ। ਲੋਕੋਤਿ ਭੋਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚੇવ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧੋ ਚ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ। ਓਧਸੋ ਓਧਿਸੋ ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਅਤ੍ਤੂਪਕ੍ਕਮਮੂਲਾਯ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਕਦਾਚਿ ਪਰੂਪਕ੍ਕਮਮੂਲਾਯ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਥਾ ਓਧਸੋ ਓਧਿਸੋ ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਦੀਘਾਯੁਕੋ ਲੋਕੋ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ‘‘ਕੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪੁਚ੍ਛਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਹੇਤੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚੇ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਭੋਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਚੇવ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, વਿਸੇਸਤੋ ਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤਾ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚੇ ਦੀਘਾਯੁਕਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਦੀਘਾਯੁਕਤ੍ਤਾ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ; વਿਸੇਸਤੋ ਅਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤਾ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਬਹੁਲਤ੍ਤਾ।

    ‘‘Tisso dukkhatā sabbesaṃ sattānaṃ sabbakālesu uppajjanti, kadāci kassaci na uppajjantī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha loko’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tāsu tīsu dukkhatāsu. Lokoti bhogasampanno ceva appābādho ca sattaloko. Odhaso odhiso kadāci karahaci attūpakkamamūlāya dukkhadukkhatāya muccati, kadāci parūpakkamamūlāya dukkhadukkhatāya muccati, tathā odhaso odhiso kadāci karahaci dīghāyuko loko vipariṇāmadukkhatāya muccati, ‘‘kena hetunā muccatī’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā hetuṃ dassetuṃ ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādi vuttaṃ. Sattaloke appekacce appābādhā honti, te bhogasampannattā ceva appābādhattā ca dukkhadukkhatāya muccanti, visesato rūpāvacarasattā muccanti. Appekacce dīghāyukāpi honti, te dīghāyukattā vipariṇāmadukkhatāya muccanti; visesato arūpāvacarasattā muccanti arūpāvacarasattānaṃ upekkhāsamāpattibahulattā.

    ਤੇਸਂ ਤਾਹਿ ਦੁਕ੍ਖਤਾਹਿ ਮੁਚ੍ਚਨਂ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਹਿ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨੇਕਨ੍ਤਿਕਂ ਮੁਚ੍ਚਨਂ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਂ, ‘‘ਕਤਮਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕਮੁਚ੍ਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਪਿ ਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਤਾਦਿਸਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਲੋਕੋਤਿ ਅਰਹਾ। ਉਪਾਦੀਯਤਿ વਿਪਾਕਕ੍ਖਨ੍ਧਚਤੁਕ੍ਕਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਨ੍ਤਿ ਉਪਾਦਿ, ਉਪਾਦਿਯੇવ ਸੇਸਂ ਉਪਾਦਿਸੇਸਂ, ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ, ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾ। ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ ਹੁਤ੍વਾ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਲਕ੍ਖਣੇ ਚਾਯਂ ਕਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੂਤਿ ਚ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਯਨਮਤ੍ਤਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਨ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਸਕਲਲੋਕਬ੍ਯਾਪਕਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹੋਤਿ, ਇਤਿ ਕਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਭਾવਤੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਮਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tesaṃ tāhi dukkhatāhi muccanaṃ anekantikaṃ hoti, tasmā tāhi anatikkantattā anekantikaṃ muccanaṃ tumhehi vuttaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ ekantikamuccana’’nti pucchitabbattā ‘‘saṅkhāradukkhatāya panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṅkhāradukkhatāyāti dukkhavedanāpi saṅkhatattā saṅkhārapariyāpannā, tādisāya saṅkhāradukkhatāyāti attho gahetabbo. Lokoti arahā. Upādīyati vipākakkhandhacatukkakaṭattārūpasaṅkhātaṃ khandhapañcakanti upādi, upādiyeva sesaṃ upādisesaṃ, khandhapañcakaṃ, taṃ natthi etissā nibbānadhātuyāti anupādisesā. Anupādisesāya nibbānadhātuyā anupādisesanibbānadhātu hutvā muccati, itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Nibbānadhātūti ca khandhapañcakassa nibbāyanamattaṃ adhippetaṃ, na asaṅkhatadhātu. Tasmāti saṅkhāradukkhatāya sakalalokabyāpakabhāvena sabbalokasaṅgāhakattā vuttappakārasaṅkhāradukkhatāya sabbalokassa dukkhaṃ hoti, iti katvā saṅkhāradukkhatāya sabbalokassa dukkhabhāvato ‘‘dukkhamassa mahabbhaya’’nti bhagavatā vuttaṃ.

    ‘‘વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧, ੩, ੩੬; ਮਹਾવ॰ ੧; વਿਭ॰ ੨੨੫) વਚਨਤੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਮਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਨ ‘‘ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸੀ’’ਤਿ ਤਤਿਯਪਦਸ੍ਸਾਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਸਿਯਾਤਿ ਆਸਙ੍ਕਭਾવਤੋ ‘‘ਤੇਨ ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕੇਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਤਰਭਾવੋ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਤਰਤ੍ਤਾ ਯੁਤ੍ਤਤਰਜਾਨਨਕੋ ਭਗવਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੁਤ੍ਤਤਰਭਾવੋ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    ‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1, 3, 36; mahāva. 1; vibha. 225) vacanato ‘‘dukkhamassa mahabbhaya’’nti padena ‘‘kissābhilepanaṃ brūsī’’ti tatiyapadassāpi vissajjanā siyāti āsaṅkabhāvato ‘‘tena ca catutthassa padassa vissajjanā yuttā’’ti vuttaṃ. ‘‘Kena yathākkamaṃ pucchāvissajjanānaṃ yuttatarabhāvo jānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tena yathākkamaṃ pucchāvissajjanānaṃ yuttatarattā yuttatarajānanako bhagavā ‘‘avijjāya nivuto loko’’tiādimāha, tasmā yuttatarabhāvo tumhehi jānitabboti.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਲੋਕਸ੍ਸ ਨੀવਰਣਾਦੀਨਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਚ ਤਿਤ੍ਥਿਯવਾਦੇਸੁ ਸਮਯਨ੍ਤਰੇਸੁ ਪਰਿਚਯੇਨ ਚ ਤੇਸੁ ਸਮਯਨ੍ਤਰੇਸੁ ਚੇવ ਨੀવਰਣਾਦੀਸੁ ਚ ਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦੇਨ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ, ਏਕਂਸੇਨੇવ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਬ੍ਯਾਕਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ ਕਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਾ ਚਾਯਂ ਪੁਚ੍ਛਾ ਅਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਜਾਨਨਤ੍ਥਾਯ, ਜਾਤਸਂਸਯਸ੍ਸ ਚ ਸਂਸਯવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਾਯ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨੀવਰਣਾਦਿવਿਸਯਸ੍ਸ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਤ੍ਤਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ। ਨੀવਰਣਾਦੀਨਂ ਪਨ વਿਸਯਾਨਂ ਲੋਕੋ ਚ ਆਧਾਰਭਾવੇਨ ਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ’’ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾવਿਚਯੋ ਪਨ ‘‘ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ, વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Ettha ca lokassa nīvaraṇādīni ajānantena ca titthiyavādesu samayantaresu paricayena ca tesu samayantaresu ceva nīvaraṇādīsu ca saṃsayapakkhandena ekaṃseneva sattādhiṭṭhānena pucchitabbattā, ekaṃseneva sattādhiṭṭhānena byākātabbattā ca sattādhiṭṭhānā pucchā katāti veditabbā. Sā cāyaṃ pucchā ajānantassa jānanatthāya, jātasaṃsayassa ca saṃsayavinodanatthāya vissajjetabbassa nīvaraṇādivisayassa catubbidhattā catubbidhā. Nīvaraṇādīnaṃ pana visayānaṃ loko ca ādhārabhāvena gāthāyaṃ vuttoti ‘‘eko pañho dassito’’ti ayamettha pucchāvicayo, vissajjanāvicayo pana ‘‘adiṭṭhajotanā vissajjanā, vimaticchedanā vissajjanā’’tiādinā pucchāvicaye vuttanayānusārena veditabbo.

    ਏਕਾਧਾਰੇ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ વਿਚਯੋ ਆਚਰਿਯੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਅਨੇਕਾਧਾਰੇ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਯੋ વਿਚਯੋ વਿਭਜਨਾਰਹੋ, ਸੋ વਿਚਯੋ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ વਿਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਚਯਂ વਿਭਜਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਅਨੇਕਾਧਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛਂ ਤਾવ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ –

    Ekādhāre pucchāvissajjane vicayo ācariyehi vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘anekādhāre pucchāvissajjane yo vicayo vibhajanāraho, so vicayo kathaṃ amhehi viññāyati, amhākaṃ viññāpanatthāya tasmiṃ vicayaṃ vibhajathā’’ti vattabbabhāvato anekādhāraṃ pucchaṃ tāva nīharitvā dassetuṃ –

    ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ, (ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ,)

    ‘‘Savanti sabbadhi sotā, (iccāyasmā ajito,)

    ਸੋਤਾਨਂ ਕਿਂ ਨਿવਾਰਣਂ।

    Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ;

    ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਹਿ, ਕੇਨ ਸੋਤਾ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੪੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੫੯, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੩) –

    Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, kena sotā pidhīyare’’ti. (su. ni. 1040; cūḷani. vatthugāthā 59, ajitamāṇavapucchāniddesa 3) –

    ਗਾਥਮਾਹ । ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਤਾવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸવਨ੍ਤੀਤਿ ਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਧੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ। ਸੋਤਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦਯੋ ਸੋਤਾ। ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾਤਿ ਇਤਿ ਏવਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਆਹ। ਸੋਤਾਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦੀਨਂ ਸੋਤਾਨਂ। ਕਿਂ ਨਿવਾਰਣਨ੍ਤਿ ਕਿਂ ਕਤਮਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਆવਰਣਂ ਭવੇ, ਕਾ ਕਤਮਾ ਧਮ੍ਮਜਾਤਿ ਰਕ੍ਖਾ ਭવੇ। ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਹੀਤਿ ਸੋਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦੀਨਂ ਸਂવਰਣਂ ਆવਰਣਂ ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਭવੇਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਹਿਤਤ੍ਥਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਤ੍વਂ ਕਥੇਹਿ। ਕੇਨ ਸੋਤਾ ਪਿਧੀਯਰੇਤਿ ਕੇਨ ਪਹਾਯਕਧਮ੍ਮੇਨ ਤਣ੍ਹਾਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦਯੋ ਸੋਤਾ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪਿਧੀਯਰੇਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ।

    Gāthamāha . Gāthāttho tāva daṭṭhabbo. Savantīti sandanti, pavattantīti attho. Sabbadhīti taṇhādīnaṃ ārammaṇabhūtesu sabbesu rūpādīsu āyatanesu. Sotāti taṇhābhijjhābyāpādādayo sotā. Iccāyasmāti iti evaṃ āyasmā ajito āha. Sotānanti taṇhābhijjhābyāpādādīnaṃ sotānaṃ. Kiṃ nivāraṇanti kiṃ katamaṃ dhammajātaṃ āvaraṇaṃ bhave, kā katamā dhammajāti rakkhā bhave. Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhīti sotānaṃ taṇhābhijjhābyāpādādīnaṃ saṃvaraṇaṃ āvaraṇaṃ idaṃ dhammajātaṃ bhaveti sabbasattahitatthaṃ amhākaṃ tvaṃ kathehi. Kena sotāpidhīyareti kena pahāyakadhammena taṇhābhijjhābyāpādādayo sotā paṇḍitehi pidhīyareti pucchatīti pucchitāni.

    ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਕਥਿਤਾਯ ‘ਸવਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਿਧੀਯਰੇ’ਤਿ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਕਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ, ਕਿਤ੍ਤਕਾ ਪਞ੍ਹਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ, ਤੇ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਯਦਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਸਿਯੁਂ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਸੁ ਪਞ੍ਹਾਪਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਸਿਯੁਂ, ਕਸ੍ਮਾ ‘ਦ੍વੇ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ? ਇਮੇ ਹਿ ਬਹ੍વਾਧਿવਚਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮੇ ਏਤਾਯ ਗਾਥਾਯ ਗਹਿਤਾ ਅਤ੍ਥਾ ਬਹ੍વਾਧਿવਚਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਿਧੀਯਰੇਤਿ ਬਹੂਨਿ વਚਨਾਨਿ ਅਧਿਕਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਂવਰਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸਤਿ ਚੇવ ਪਿਦਹਨਹੇਤੁਭੂਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚਾਤਿ ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਅਤ੍ਥਾવ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥવਸੇਨ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਹਾ વੁਤ੍ਤਾ વਾ’’ਤਿ। ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਦੁવਿਧਤ੍ਥવਿਸਯਤਾ ਕਥਂ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਦੁવਿਧਤ੍ਥવਿਸਯਤਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਏવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਾਹਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਹੇਤੁਭੂਤਾਹਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਾਹਿ ਆਪਦਾਹਿ વਾ, ਪਾਣવਧਾਦੀਹਿ ਆਪਦਾਹਿ વਾ, ਸਮਂ ਸਹ, ਸਬ੍ਬਥਾ વਾ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਆਪਨ੍ਨੋ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ, ਏવਂ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਸ੍ਸ વਾ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ। ਏવਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦਯੋ વਾ ਪਾਣવਧਾਦੀਨਿ ਆਗਮ੍ਮ ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਦਸਹਿ ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਹਿ ਚ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠੋ, ਏવਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਚ ਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ વੋਦਾਨਂ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਿਂ ਕਤਮਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਭવੇ। ਇਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਸਚ੍ਚਂ ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤੇ ਆਹਾਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤ੍ਥੋ, ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਦੁવਿਧਤ੍ਥવਿਸਯਤਾ ਞਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Pucchāvasena kathitāya ‘savanti…pe… pidhīyare’ti imāya gāthāya kittakāni padāni pucchitāni, kittakā pañhā’’ti pucchitabbattā ‘‘imāni cattāri padāni pucchitāni, te dve pañhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pucchāvasena pavattāya imissā gāthāya yadi cattāri padāni siyuṃ, evaṃ santesu pañhāpi catubbidhā siyuṃ, kasmā ‘dve’ti vuttā’’ti vattabbattā ‘‘kasmā? Ime hi bahvādhivacanena pucchitā’’ti vuttaṃ. Ime etāya gāthāya gahitā atthā bahvādhivacanena pucchitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘savanti…pe… pidhīyareti bahūni vacanāni adhikicca pavattā saṃvarasaṅkhātā sati ceva pidahanahetubhūtā paññā cāti ime dve atthāva pucchitā, tasmā atthavasena dve pañhā vuttā vā’’ti. ‘‘Pucchāya duvidhatthavisayatā kathaṃ vuttā’’ti vattabbattā pucchāya duvidhatthavisayataṃ vivarituṃ ‘‘evaṃ samāpannassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha evaṃ samāpannassāti imāhi duggatihetubhūtāhi ñātibyasanādisaṅkhātāhi āpadāhi vā, pāṇavadhādīhi āpadāhi vā, samaṃ saha, sabbathā vā ayaṃ sattaloko āpanno ajjhotthaṭo, evaṃ ajjhotthaṭassa vā samāpannassa. Evaṃ saṃkiliṭṭhassāti ñātibyasanādayo vā pāṇavadhādīni āgamma pavattehi dasahi kilesavatthūhi ca ayaṃ sattaloko saṃkiliṭṭho, evaṃ saṃkiliṭṭhassa ca lokassāti samāpannassa ajjhotthaṭassa lokassa vodānaṃ vuṭṭhānaṃ kiṃ katamaṃ dhammajātaṃ bhave. Iti evañhi saccaṃ ajitasutte āhāti vitthārattho, pucchāya duvidhatthavisayatā ñātabbāti adhippāyo.

    ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਸੋਤਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸવਨ੍ਤਿ, ਉਦਾਹੁ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸੇવਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾਤਿ, ਅਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਸવਨ੍ਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਪ੍ਪਮਾਦਬਹੁਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਪ੍ਪਮਾਦਬਹੁਲਤ੍ਤਾ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸੋਤਾ ਸવਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਪ੍ਪਮਾਦવਿਰਹਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਕਤਮਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾ, ਕਤਮੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ, ਕਤਮੋ ਪਮਾਦੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਪ੍ਪਮਾਦੇਸੁ। ਯਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾ, ਅਯਂ ਲੋਭੋ, ਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨਮਤ੍ਤਂ। ਲੋਭੋ ਚ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਨ ਲੁਬ੍ਭਨਮਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ , ਅਯਂ ਦੋਸੋ, ਨ ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਨਮਤ੍ਤਂ। ਦੋਸੋ ਚ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਨ ਦੂਸਨਮਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਪਮਾਦੋ, ਅਯਂ ਮੋਹੋ, ਨ ਸਤਿવਿਪ੍ਪવਾਸਮਤ੍ਤਂ। ਮੋਹੋ ਚ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਨ ਮੂਹਨਮਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਅਕੁਸਲਮੂਲਤ੍ਤਾ ਯਸ੍ਸ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਪ੍ਪਮਾਦਬਹੁਲਸ੍ਸ ਅਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਛਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾ ਸવਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Kiṃ nu sotā sabbassa lokassa sabbadhi savanti, udāhu, ekaccassevā’’ti pucchitabbattā ‘‘savanti sabbadhi sotāti, asamāhitassa savanti abhijjhābyāpādappamādabahulassā’’ti vuttaṃ. Tattha abhijjhābyāpādappamādabahulattā rūpādīsu nānārammaṇesu vikkhittacittasseva sotā savanti pavattanti, na samāhitassa abhijjhābyāpādappamādavirahitassāti adhippāyo daṭṭhabbo. ‘‘Katamā abhijjhā, katamo byāpādo, katamo pamādo’’ti vattabbattā ‘‘tattha yā abhijjhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu abhijjhābyāpādappamādesu. Yā abhijjhā, ayaṃ lobho, na abhijjhāyanamattaṃ. Lobho ca akusalamūlaṃ, na lubbhanamattaṃ. Yo byāpādo, ayaṃ doso, na byāpajjanamattaṃ. Doso ca akusalamūlaṃ, na dūsanamattaṃ. Yo pamādo, ayaṃ moho, na sativippavāsamattaṃ. Moho ca akusalamūlaṃ, na mūhanamattaṃ. Evaṃ iminā vuttappakārena abhijjhādīnaṃ akusalamūlattā yassa abhijjhābyāpādappamādabahulassa asamāhitassa chasu rūpādīsu āyatanesu taṇhā savanti.

    ‘‘ਕਤਿવਿਧਾ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਛਨ੍ਨਂ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਛਸੁ ਰੂਪਾਦਿਆਯਤਨੇਸੁ ਸવਨਂ ਕੇਨ ਚ વਚਨੇਨ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਥਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸવਤੀਤਿ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀ’’ਤਿ ਯਂ વਚਨਂ ਭਗવਾ ਯਥਾ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਆਹ, ਤਥਾ ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਚਨੇਨ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਸੋਤਾਨਂ ਦ੍વਾਰਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਨਿਸ੍ਸਿਤੂਪਚਾਰવਸੇਨ ਸਯਂ ਸવਨ੍ਤੋ વਿਯ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਸਬ੍ਬਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖਾਦਿਦ੍વਾਰਤੋ ਚ ਸવਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯਨਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਨਉਨ੍ਨਮਨਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਸવਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖਾਦਿਦ੍વਾਰਤੋ ਚ ਸવਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਣ੍ਹਾਯਨਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਨਉਨ੍ਨਮਨਾਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਸવਨਭਾવੋ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ਅਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦੀਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦਿਦ੍વਾਰਤੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯਨਮਿਚ੍ਛਾਭਿਨਿવੇਸਉਨ੍ਨਮਨਾਕਾਰੇਨ ਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਪવਤ੍ਤਜਾਨਨਕੋ ਭਗવਾ ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ’’ਤਿ ਆਹ।

    ‘‘Katividhā sā taṇhā’’ti vattabbattā ‘‘rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Channaṃ rūpataṇhādīnaṃ chasu rūpādiāyatanesu savanaṃ kena ca vacanena amhehi saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Savatīti ca kho, bhikkhave…pe… paṭihaññatī’’ti yaṃ vacanaṃ bhagavā yathā yena pakārena āha, tathā tena pakārena vuttanayena vacanena tumhehi saddahitabbanti adhippāyo. Ettha ca cakkhādīnaṃ rūpataṇhādīnaṃ channaṃ sotānaṃ dvārabhāvena pavattattā cakkhādayo nissitūpacāravasena sayaṃ savanto viya bhagavatā vuttā. Itīti evaṃ vuttappakārena sabbā sabbasmā cakkhādidvārato ca savati pavattati. Sabbathā sabbappakārena taṇhāyanamicchābhinivesanaunnamanādippakārena savati pavattatīti attho. ‘‘Kasmā sabbasmā cakkhādidvārato ca savati pavattati, sabbappakārena taṇhāyanamicchābhinivesanaunnamanādippakārena savanabhāvo vijānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti asamāhitassa abhijjhābyāpādādīnaṃ cakkhādidvārato ca taṇhāyanamicchābhinivesaunnamanākārena taṇhādivasena pavattanato pavattajānanako bhagavā ‘‘savanti sabbadhi sotā’’ti āha.

    ‘‘ਸੋਤਾਨਂ ‘ਕਿਂ ਨਿવਾਰਣ’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ? ਸੋਤਾਨਂ ਅਨੁਸਯਪ੍ਪਹਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਕਿਂ? ਉਦਾਹੁ વੀਤਿਕ੍ਕਮਪ੍ਪਹਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋਤਾਨਂ ਕਿਂ ਨਿવਾਰਣਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਿਘਾਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਇਦਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਿਘਾਤਂ વੋਦਾਨਂ, ਉਦਾਹੁ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਦਂ વੋਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਹਿ, ‘ਕੇਨ ਸੋਤਾ ਪਿਧੀਯਰੇ’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ? ਸੋਤਾਨਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਕਿਂ? ਉਦਾਹੁ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨਂ, ਸਮੁਗ੍ਘਾਟਂ વਾ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸੋਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਪਿਧੀਯਰੇਤਿ ਅਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਟਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਇਦਂ ਅਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਟਂ વੋਦਾਨਂ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ વੁਟ੍ਠਾਨਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਦਂ વੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Sotānaṃ ‘kiṃ nivāraṇa’nti iminā kiṃ pucchati? Sotānaṃ anusayappahānaṃ pucchati kiṃ? Udāhu vītikkamappahānaṃ pucchatī’’ti vattabbattā ‘‘sotānaṃ kiṃ nivāraṇanti pariyuṭṭhānavighātaṃ pucchatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ pariyuṭṭhānavighātaṃ vodānaṃ, udāhu vuṭṭhānaṃ ki’’nti vattabbattā ‘‘idaṃ vodāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, ‘kena sotā pidhīyare’ti iminā kiṃ pucchati? Sotānaṃ pariyuṭṭhānaṃ pucchati kiṃ? Udāhu vītikkamanaṃ, samugghāṭaṃ vā pucchati ki’’nti vattabbattā sotānaṃ…pe… pidhīyareti anusayasamugghāṭaṃ pucchatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ anusayasamugghāṭaṃ vodānaṃ kiṃ, udāhu vuṭṭhānaṃ ki’’nti vattabbattā ‘‘idaṃ vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.

    ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ’’ਤਿਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ; ਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ‘‘ਕਤਮੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ –

    ‘‘Savanti sabbadhi sotā’’tiādipucchāvicayo ācariyena vutto, amhehi ca ñāto; tāya pucchāya ‘‘katamo vissajjanavicayo’’ti vattabbattā ‘‘tattha vissajjanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pucchāyaṃ –

    ‘‘ਯਾਨਿ ਸੋਤਾਨਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, (ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ,)

    ‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā,)

    ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣਂ।

    Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;

    ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਮਿ, ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੪੧ ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੬੦, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੪) –

    Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041 cūḷani. vatthugāthā 60, ajitamāṇavapucchāniddesa 4) –

    ਗਾਥਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਸ੍ਸਂ ਗਾਥਾਯਂ ਅਜਿਤ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਯਾਨਿ ਸੋਤਾਨਿ ਸવਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸੋਤਾਨਂ ਯਂ ਨਿવਾਰਣਂ, ਸਾ ਸਤਿ ਹੋਤਿ; ਤਂ ਸਤਿਂ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਨ੍ਤਿ ਅਹਂ ਬ੍ਰੂਮਿ; ਏਤੇ ਸੋਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਿਧੀਯਰੇਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਤੀਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ। ਪਿਧੀਯਰੇਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨવਸੇਨ ਪਿਧੀਯਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਛਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।

    Gāthā vissajjanāti daṭṭhabbā. Tassaṃ gāthāyaṃ ajita lokasmiṃ yāni sotāni savanti, tesaṃ sotānaṃ yaṃ nivāraṇaṃ, sā sati hoti; taṃ satiṃ sotānaṃ saṃvaranti ahaṃ brūmi; ete sotā paññāya pidhīyareti yojanā kātabbā. Tattha satīti vipassanāpaññāya sampayuttā sati. Paññāyāti maggapaññāya. Pidhīyareti uppajjituṃ appadānavasena pidhīyanti pacchijjanti.

    ‘‘ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣਂ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਮੀ’’ਤਿ ਭਗવਾ ਆਹ – ‘‘ਯਾਯ ਕਾਯਚਿ ਸਤਿਯਾ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਸਿਦ੍ਧਂ ਕਿਂ, વਿਸਿਟ੍ਠਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਸਿਦ੍ਧਂ ਕਿਂ, ਕਤਮਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਣਕਿਚ੍ਚਂ ਸਿਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾਤਿ ਰੂਪਕਾਯੇ ਗਤਂ ਕੇਸਾਦਿਕਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ વਿਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ। ਭਾવਿਤਾਯਾਤਿ ਕਾਯਗਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਤੋ વਿਰਜ੍ਜਨਤੋ ਨਿਰੋਧਨਤੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਭਾવਿਤਾਯ। ਏવਞ੍ਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤਿ; ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸੁਖਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤਿ; ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਂ ਪਜਹਤਿ; ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਨਨ੍ਦਿਂ ਪਜਹਤਿ; વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਰਾਗਂ ਪਜਹਤਿ; ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤੋ ਸਮੁਦਯਂ ਪਜਹਤਿ; ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਆਦਾਨਂ ਪਜਹਤੀਤਿ। ਬਹੁਲੀਕਤਾਯਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਮਾਸਮ੍ਪਿ ਸਂવਚ੍ਛਰਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਸਂવਚ੍ਛਰਮ੍ਪਿ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ। ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਿਪવਤ੍ਤਿਦ੍વਾਰਭਾવੇਨ ਠਿਤਂ ਚਕ੍ਖੁਂ, ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਾਗਮਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨਾવਿਞ੍ਛਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਿਸਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ, ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲਂ વਾ ਨਾਕਡ੍ਢਤਿ, ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ ਨਾવਿਞ੍ਛਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ । ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਸੋਤਂ ਨਾવਿਞ੍ਛਤਿ। ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਸਦ੍ਦੇਸੁ…ਪੇ॰… ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਕਾਤਬ੍ਬਾ।

    ‘‘Sati tesaṃ nivāraṇaṃ sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti bhagavā āha – ‘‘yāya kāyaci satiyā sotānaṃ saṃvaraṇakiccaṃ siddhaṃ kiṃ, visiṭṭhāya satiyā sotānaṃ saṃvaraṇakiccaṃ siddhaṃ kiṃ, katamāya satiyā sotānaṃ saṃvaraṇakiccaṃ siddha’’nti pucchitabbattā ‘‘kāyagatāya satiyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāyagatāya satiyāti rūpakāye gataṃ kesādikaṃ aniccādito vipassitvā pavattāya vipassanāñāṇasampayuttāya satiyā. Bhāvitāyāti kāyagataṃ aniccato dukkhato anattato nibbindanato virajjanato nirodhanato paṭinissajjanato anupassanāvasena bhāvitāya. Evañhi aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati; dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati; anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati; nibbindanto nandiṃ pajahati; virajjanto rāgaṃ pajahati; nirodhento samudayaṃ pajahati; paṭinissajjanto ādānaṃ pajahatīti. Bahulīkatāyāti yathāvuttappakārena divasampi māsampi saṃvaccharampi sattasaṃvaccharampi bahulīkatāya. Cakkhunti abhijjhādipavattidvārabhāvena ṭhitaṃ cakkhuṃ, niggahitāgamaṃ daṭṭhabbaṃ. Nāviñchatīti cakkhudvāre pavattaṃ abhijjhādisahitaṃ cittasantānaṃ, taṃsamaṅgīpuggalaṃ vā nākaḍḍhati, manāpikesu rūpesu nāviñchatīti yojanā. Amanāpikesu rūpesu na paṭihaññati. Kāyagatāya satiyā bhāvitāya bahulīkatāya sotaṃ nāviñchati. Manāpikesu saddesu…pe… amanāpikesu saddesu na paṭihaññatīti yojanā yathāsambhavato kātabbā.

    ‘‘ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਨਾવਿਞ੍ਛਤਿ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਨਾવਿਞ੍ਛਤਿ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ। ‘‘ਕੇਨਾਰਕ੍ਖੇਨ ਤੇ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਸਤਿਆਰਕ੍ਖੇਨ ਤੇ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਾਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ। ‘‘ਸਤਿਆਰਕ੍ਖੇਨ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਭਾવੋ ਕੇਨ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਿਆਰਕ੍ਖੇਨ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਜਾਨਨਕੋ ਭਗવਾ ‘‘ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਯਂ વਚਨਂ ਆਹ, ਤੇਨ વਚਨੇਨ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਤਿਆਰਕ੍ਖੇਨ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਭਾવੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪਞ੍ਞਾ ਸਤ੍ਯਾਨੁਗਾਤਿ ਕਿਚ੍ਚਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਧਿਕਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Kena kāraṇena nāviñchati paṭihaññatī’’ti pucchati, indriyānaṃ saṃvutanivāritattā nāviñchati na paṭihaññatīti vissajjeti. ‘‘Kenārakkhena te saṃvutanivāritā’’ti pucchati, satiārakkhena te saṃvutanivāritāti vissajjeti. ‘‘Satiārakkhena saṃvutanivāritabhāvo kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti tasmā satiārakkhena saṃvutanivāritattā saṃvutanivāritajānanako bhagavā ‘‘sati tesaṃ nivāraṇa’’nti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena tumhehi satiārakkhena saṃvutanivāritabhāvo saddahitabboti pubbabhāge paññā satyānugāti kiccamevettha adhikanti daṭṭhabbaṃ.

    ‘‘ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਤ੍ਥੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਤ੍ਥੋ ‘‘ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਸਯਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ। ਅਨੁਸਯਾਤਿ ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਾ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਾਦਯੋ। ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਅਨੁਸਯੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਹੀਨੇਸੁ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਕਿਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਹੀਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ? ਅਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ।

    ‘‘Sati tesaṃ nivāraṇa’’nti vissajjanassa vitthārattho ācariyena vutto, amhehi ca ñāto, ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vissajjanassa vitthārattho ‘‘kathaṃ amhehi jānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vissajjanassa vitthāratthaṃ dassento ‘‘paññāya anusayā pahīyantī’’tiādimāha. Tattha paññāyāti maggapaññāya. Anusayāti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjanārahā kāmarāgānusayādayo. Pahīyanti samucchedavasena anusayesu paññāya pahīnesu pariyuṭṭhānāpi atthato pahīyanti. Kissa pahīnattā ‘‘pahīyantī’’ti vuccati? Anusayassa pahīnattā pariyuṭṭhānā pahīyantīti vissajjeti.

    ‘‘ਤਂ ਅਨੁਸਯਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਕਿਂ વਿਯ ਭવਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਂ ਯਥਾ ਖਨ੍ਧવਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਕੁਦਾਲਾਦਿਨਾ ਭੂਮਿਂ ਖਣਿਤ੍વਾ ਅਨવਸੇਸਮੂਲੁਦ੍ਧਰਣੇ ਕਤੇ ਤਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਙ੍ਕੁਰਸਨ੍ਤਤਿਪਿ ਕੁਦਾਲਾਦਿਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾવ ਭવਤਿ ਯਥਾ, ਏવਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਅਨੁਸਯੇਸੁ ਪਹੀਨੇਸੁ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸਨ੍ਤਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਪਿਦਹਿਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਭવਤਿ। ਕੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਭવਤਿ? ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਭવਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਭਾવੋ ਕਥਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ વਚਨਤੋ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਭਾવੋ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Taṃ anusayappahānena pariyuṭṭhānappahānaṃ kiṃ viya bhavatī’’ti pucchitabbattā ‘‘taṃ yathā khandhavantassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha khandhavantassa rukkhassa kudālādinā bhūmiṃ khaṇitvā anavasesamūluddharaṇe kate tassa rukkhassa pupphaphalapallavaṅkurasantatipi kudālādinā samucchinnāva bhavati yathā, evaṃ arahattamaggañāṇena anusayesu pahīnesu anusayānaṃ pariyuṭṭhānasantati samucchinnā pidahitā paṭicchannā bhavati. Kena samucchinnā bhavati? Paññāya maggapaññāya samucchinnā bhavatīti atthayojanā daṭṭhabbā. ‘‘Paññāya paricchinnabhāvo kathaṃ saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Paññāyete pidhīyare’’ti vacanato anusayānaṃ pariyuṭṭhānasantatiyā paññāya paricchinnabhāvo paṇḍitehi saddahitabboti adhippāyo.

    ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਹਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ, ਪਿਧਾਨਞ੍ਚ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇਨ વਾ ਸਂਸਯਿਤੇਨ વਾ ਸਂવਰਪਿਧਾਨਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਚੇવ ਸਤਿਪਞ੍ਞਾਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤੇਸੁ ਚ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਕੋ ਪਞ੍ਹੋ ਨੀવਰਣવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਪਮਾਦਜਪ੍ਪਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋਪਿ ਲੋਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ’’ਤਿਆਦਿਕੋਪਿ ਪਞ੍ਹੋ ਸਂવਰਪਿਧਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ਦੁવਿਧੋਪਿ ਏਕਤ੍ਥવਸੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਏਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ‘‘ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਸੋਤਾਨਂ ਬਹੁਭਾવਤੋ વਾ ‘‘ਬਹੁਪਞ੍ਹੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ; ਤਥਾ ਪਨ ਅવਤ੍વਾ ਸੋਤੇ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਸਂવਰਪਿਧਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ’’ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ‘‘ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਹਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿਪਿ ਲੋਕਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਨੀવਰਣਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਸੇਨ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਞ੍ਹਾ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਯਂ ਨਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਨਯਦਸ੍ਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Imesu pañhāvissajjanesu sotānaṃ saṃvaraṃ, pidhānañca ajānantena vā saṃsayitena vā saṃvarapidhānānaṃ pucchitabbattā dhammādhiṭṭhānā pucchāti pucchāvicayo ceva satipaññānaṃ vissajjetabbattā dhammādhiṭṭhānaṃ vissajjananti vissajjanavicayo ca veditabbo. Etesu ca ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādiko pañho nīvaraṇavicikicchāpamādajappānaṃ vasena catubbidhopi lokādhiṭṭhānavasena eko pañhoti vutto, evaṃ sati ‘‘savanti sabbadhi sotā’’tiādikopi pañho saṃvarapidhānānaṃ vasena duvidhopi ekatthavasena gahetvā ekādhiṭṭhānavasena ‘‘eko pañho’’ti vattabbo, sotānaṃ bahubhāvato vā ‘‘bahupañho’’ti vattabbo; tathā pana avatvā sote anāmasitvā saṃvarapidhānānaṃ vasena ‘‘savanti sabbadhi sotā’’tiādimhi ‘‘dve pañhā’’ti vuttā. Tadanusārena ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādimhipi lokaṃ anāmasitvā nīvaraṇādīnaṃ catunnaṃ vasena ‘‘cattāro pañhā’’tipi vattabbāti ayaṃ nayo dassitoti nayadassanaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਦੇਸਨਾਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਮਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਰਚਿਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਚੇવ ਪਞ੍ਹਂ ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ, ਪਟਿਞ੍ਞਞ੍ਚ ਅਕਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਚ વਿਚਯਹਾਰੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਦੇਸਨਾਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਚੇવ ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਪਟਿਞ੍ਞਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਚ ਯੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਸੋ વਿਚਯਹਾਰੋ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ વਿਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਚਯਂ વਿਭਜੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਤੇਸੁ વਿਚੇਤਬ੍ਬਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਾਨਿ ਸੋਤਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯ વਿਚਯਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Desanākāle vuttadhammassa anusandhimaggahetvā attanā racitaniyāmeneva pucchitapañhassa ceva pañhaṃ aṭṭhapetvā, paṭiññañca akatvā vissajjanassa ca vicayahāro ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘desanākāle vuttadhammassa anusandhiṃ gahetvā pucchitapañhassa ceva taṃ pañhaṃ ṭhapetvā, paṭiññañca katvā vissajjanassa ca yo vicayo hāro vibhatto, so vicayahāro kathaṃ amhehi viññāyati, amhākaṃ viññāpanatthāya tasmiṃ vicayaṃ vibhajethā’’ti vattabbabhāvato tesu vicetabbākāraṃ dassento ‘‘yāni sotānī’’tiādigāthāya vicayākāradassanānantaraṃ ‘‘paññā ceva sati cā’’tiādimāha.

    ਤਤ੍ਥ ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਤਾવ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ – ਯਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਸਯਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਸੋਤਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਯਾਯ ਸਤਿਯਾ ਚ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਸੋਤਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਸਾਯਂ ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ ਸਾਯਂ ਸਤਿ ਚ ਤਾਹਿ ਪਞ੍ਞਾਸਤੀਹਿ ਅਸੇਸਂ ਸਹੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮਞ੍ਚੇવ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਏਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਕਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੇ ਅਸੇਸਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਮਾਰਿਸ ਮੇ ਮਯਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤ੍વਂ ਭਗવਾ ਮਯ੍ਹਂ ਏਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਪਬ੍ਰੂਹਿ, ਇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।

    Tattha gāthāttho tāva viññātabbo – yāya paññāya anusayappahānena sotanirujjhanaṃ vuttaṃ, yāya satiyā ca pariyuṭṭhānappahānena sotanirujjhanaṃ vuttaṃ, sāyaṃ paññā ceva sāyaṃ sati ca tāhi paññāsatīhi asesaṃ sahuppannaṃ nāmañceva rūpañca, etaṃ sabbaṃ kattha nirujjhamāne asesaṃ uparujjhatīti mārisa me mayā puṭṭho tvaṃ bhagavā mayhaṃ etaṃ nirujjhanaṃ pabrūhi, iti āyasmā ajito bhagavantaṃ pucchati.

    ਅਜਿਤ ਤ੍વਂ ਯਮੇਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਮਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ, ਅਹਂ ਤੇ ਤવ ਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ વਦਾਮਿ। ਯਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੇ ਪਞ੍ਞਾਸਤਿਸਹਿਤਂ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨ ਸਹ ਏਕਤੋ ਅਸੇਸਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਏਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੇ ਏਤਂ ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੇਨ ਏਕਤੋ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਏਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਨਾਮਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਸੋ ਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੋ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ।

    Ajita tvaṃ yametaṃ pañhaṃ pucchitaṃ nirujjhanaṃ maṃ apucchi, ahaṃ te tava taṃ nirujjhanaṃ vadāmi. Yattha viññāṇanirodhe paññāsatisahitaṃ nāmañca rūpañca viññāṇassa nirodhena saha ekato asesaṃ uparujjhati, ettha viññāṇanirodhe etaṃ sabbaṃ viññāṇanirodhena ekato ekakkhaṇe apubbaṃ acarimaṃ uparujjhati, etaṃ viññāṇanirodhaṃ tassa nāmarūpassa nirodho nātivattati, taṃ taṃ nāmarūpanirodhaṃ so so viññāṇanirodho nātivattatīti.

    ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਹੇ ਅਯਂ ਅਜਿਤੋ ਕਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ? ਉਪਰੁਜ੍ਝਨਮੇવ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ‘‘ਅਯਂ ਪਞ੍ਹੇ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਯਨ੍ਤਿ ਯੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛੀਤਿ ਅਯਂ ਅਜਿਤੋ। ਪਞ੍ਹੇਤਿ ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਪਞ੍ਹੇ। ਯਦਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਕਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ? ਨ, ਅਨੁਸਨ੍ਧੀਯਤਿ ਏਤੇਨ ਉਪਨਿਰੁਜ੍ਝਨੇਨਾਤਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀਤਿ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਕਿਂ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਪੁਚ੍ਛਨੇਨ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾਪਿ ਪੁਚ੍ਛਨਤੋ ‘‘ਕਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨਂ ਯੁਤ੍ਤਮੇવ।

    ‘‘Tasmiṃ pañhe ayaṃ ajito kiṃ pucchati? Uparujjhanameva pucchati, udāhu aññaṃ pucchatī’’ti vattabbato ‘‘ayaṃ pañhe anusandhiṃ pucchatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ayanti yo āyasmā ajito pañhaṃ apucchīti ayaṃ ajito. Pañheti ‘‘paññā ceva sati cā’’tiādipañhe. Yadi anusandhiṃ pucchati, evaṃ sati ‘‘katthetaṃ uparujjhatī’’ti pucchanaṃ ayuttaṃ bhaveyyāti? Na, anusandhīyati etena upanirujjhanenāti anusandhīti atthasambhavato. Tena vuttaṃ ‘‘anusandhiṃ pucchanto kiṃ…pe… nibbānadhātu’’nti. Anusandhipucchanena anupādisesanibbānadhātuyāpi pucchanato ‘‘katthetaṃ uparujjhatī’’ti pucchanaṃ yuttameva.

    ‘‘ਯਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ, ਤਂ ਕਤਮਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਟਿਪਦਂ વਿਸਯੇਨ ਸਹ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੀਣੀ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਤਾਨੀਤਿ ਕਮ੍ਮਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਸਮ੍ਭੂਯ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਕਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਤਾਨਿ। ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾਨੀਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਨਿਰੋਧੋ, ਧਮ੍ਮੋਪਿ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮੋવ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧੋ ਧਮ੍ਮੋ ਸਭਾવੋ ਯੇਸਂ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋવ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਦਯੋ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੀਣਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਙ੍ਖਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ‘‘ਕਿਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਰੋਧੋ ਅਸਙ੍ਖਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ‘‘ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਕਮ੍ਮਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਅਸਙ੍ਖਤਤ੍ਤਾ ਅਸਙ੍ਖਤੋ। ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾਭਾવਤੋ ਅਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮੋ। ‘‘ਪਹਾਯਕਪਹਾਤਬ੍ਬੇਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਕਤਮੇਨ ਪਹਾਯਕੇਨ ਕਤਮੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ, ਕਤਮਾਯ ਭੂਮਿਯਾ ਪਹੀਨੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸਮੁਦਯੋ ਦ੍વੀਸੁ ਭੂਮੀਸੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੀਸੁ ਭੂਮੀਸੂਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਭੂਮੀਸੁ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਕਾਮਭવਰਾਗੋ। ਰੂਪਰਾਗੋਤਿ ਰੂਪਭવਰਾਗੋ। ਅਰੂਪਰਾਗੋਤਿ ਅਰੂਪਭવਰਾਗੋ। ਸਂਯੋਜਨਭੇਦਤੋ ਦਸ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    ‘‘Yā anupādisesanibbānadhātu pucchitā, taṃ katamāya paṭipadāya adhigacchatī’’ti pucchitabbattā catusaccakammaṭṭhānabhāvanāsaṅkhātaṃ paṭipadaṃ visayena saha dassetuṃ ‘‘tīṇī saccānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṅkhatānīti kammādipaccayehi samecca sambhūya dukkhādīni karīyantīti saṅkhatāni. Nirodhadhammānīti nirujjhanaṃ nirodho, dhammopi nirodhadhammova, tasmā nirodho dhammo sabhāvo yesaṃ dukkhādīnanti nirodhadhammānīti atthova gahetabbo. Tāni tīṇi saccāni sarūpato dassetuṃ ‘‘dukkhaṃ samudayo maggo’’ti vuttaṃ. Tīṇi dukkhasamudayamaggasaccāni saṅkhatānīti vuttāni, ‘‘kiṃ nirodhasacca’’nti pucchitabbattā ‘‘nirodho asaṅkhato’’ti vuttaṃ. Idha ‘‘nirodhadhammo’’tipi vattabbaṃ. Kammādipaccayehi asaṅkhatattā asaṅkhato. Uppādanirodhābhāvato anirodhadhammo. ‘‘Pahāyakapahātabbesu saccesu katamena pahāyakena katamo pahātabbo, katamāya bhūmiyā pahīno’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha samudayo dvīsu bhūmīsū’’tiādi vuttaṃ. Tattha dvīsu bhūmīsūti dassanabhāvanābhūmīsu. Kāmacchandoti kāmabhavarāgo. Rūparāgoti rūpabhavarāgo. Arūparāgoti arūpabhavarāgo. Saṃyojanabhedato dasa saṃyojanāni pahīyantīti yojanā.

    ੧੨. ਪਹਾਤਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਭਾવਨਾਭੂਮਿਭੇਦੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਮ੍ਹੇਹਿਪਿ ਞਾਤਾਨਿ, ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭੇਦਤੋ ਕਥਂ વਿਭਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤੀਣੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ‘‘ਪਹਾਤਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨੇਸੁ ਕਤਮਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਕਤਮਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਹਾਯਕਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤੀਣੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਹਾਯਕਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ। ‘‘ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਹੇਤੁ ਹੋਤੁ, ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਯੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਅਰਹਾ ‘‘ਮੇ ਜਾਤਿ ਖੀਣਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਇਦਂ ਜਾਨਨਹੇਤੁ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਖਯੇ ਜਾਤਿਕ੍ਖਯੇ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਂ। ਯਂ ਯੇਨ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਅਰਹਾ ‘‘ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯ ਅਪਰਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਇਦਂ ਪਜਾਨਨਹੇਤੁ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਪਨ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨੇ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਂ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਜਾਨਨਹੇਤੁ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞਾਣਾਨਿ ਪਹਾਯਕਾਨਿ ਕਤ੍વਾ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ‘‘ਤਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਕਦਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    12. Pahātabbasaṃyojanāni dassanabhūmibhāvanābhūmibhedena vibhattāni, amhehipi ñātāni, ‘‘indriyabhedato kathaṃ vibhattānī’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha tīṇī’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘pahātabbasaṃyojanesu katamāni saṃyojanāni katamaṃ indriyaṃ attano pahāyakaṃ katvā nirujjhantī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha tīṇī’’tiādi vuttaṃ. Adhiṭṭhāya attano pahāyakaṃ katvā nirujjhanti anuppādavasena. ‘‘Anaññātaññassāmītindriyañca aññindriyañca saṃyojanānaṃ nirujjhanahetu hotu, aññātāvindriyaṃ kissa hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ yena aññātāvindriyena arahā ‘‘me jāti khīṇā’’ti evaṃ jānāti, idaṃ jānanahetu aññātāvindriyaṃ khaye jātikkhaye arahattaphale pavattaṃ ñāṇaṃ. Yaṃ yena aññātāvindriyena arahā ‘‘itthattāya aparaṃ na bhavissāmī’’ti pajānāti, idaṃ pajānanahetu aññātāvindriyaṃ. Anuppāde pana anuppajjane arahattaphale pavattaṃ ñāṇaṃ aññātāvindriyaṃ jānanahetu hotīti vuttaṃ hoti. Indriyañāṇāni pahāyakāni katvā saṃyojanāni nirujjhanti, ‘‘tāni ñāṇāni kadā nirujjhantī’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ.

    ‘‘ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੁ, ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੁ, ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਦਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਞ੍ਚ ਖਯੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇਤਿ ਕਿਚ੍ਚਭੇਦੇਨ ਦ੍વੇ, ਸਭਾવਤੋ ਪਨ ਏਕਾવ।

    ‘‘Anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ pāpuṇantassa nirujjhatu, aññindriyaṃ arahattaṃ pāpuṇantassa nirujjhatu, aññātāvindriyaṃ kadā nirujjhatī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yañca khaye’’tiādi vuttaṃ. Tattha dveti kiccabhedena dve, sabhāvato pana ekāva.

    ‘‘ਪਜਾਨਨਕਿਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਏਕਮੇવ, ਕਥਂ ਦ੍વੇ ਸਿਯੁ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਪਞ੍ਞਾਭੇਦੇਨ ਦ੍વੇ ਨਾਮਾਨਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਾਤਿ ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪੁਬ੍ਬਗਾਥਾਯਂ ਸੋਤਪਿਧਾਨਕਿਚ੍ਚੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਕਾਰੇਹਿ ਜਾਨਨਸਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮ। ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਪਿਲਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਓਗਾਹਨਟ੍ਠੇਨ ਸਤਿ ਨਾਮ।

    ‘‘Pajānanakiccampi ekameva, kathaṃ dve siyu’’nti vattabbattā ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇapaññābhedena dve nāmāni labbhantīti vuttaṃ hoti. ti yā paññā pubbagāthāyaṃ sotapidhānakiccena vuttā, sā paññā pakārehi jānanasabhāvena paññā nāma. Yathādiṭṭhaṃ ārammaṇaṃ apilāpanaṭṭhena ogāhanaṭṭhena sati nāma.

    ੧੩. ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ ਸਤਿ ਚਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚਾ’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਞਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਨਾਮਰੂਪਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕવਟ੍ਟਭੇਦੇ ਭવਤ੍ਤਯੇ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਨਾਮਰੂਪਸਮੁਦਾਯੇ। ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ । વਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਚੁਰਜਨਸ੍ਸ ਪਨ ਅવਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹਣੀਯਸਭਾવਮਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਭਾਗਂ ਜਾਨਨ੍ਤੇਹਿ ਪਨ ‘‘ਨਾਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ, ਰੂਪਂ ਪਨ ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ, ਸਹਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਸਤਿਸਹਿਤਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ। ਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਂ।

    13. ‘‘Paññā ceva sati cā’’ti padassa attho ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘nāmarūpañcā’ti padassa attho kathaṃ amhehi ñātabbo’’ti vattabbattā nāmarūpaṃ vibhajanto ‘‘tattha ye pañcupādānakkhandhā’’tiādimāha. Tattha tatthāti kammavipākavaṭṭabhede bhavattaye. Tatthāti pañcupādānakkhandhasaṅkhātanāmarūpasamudāye. Pañcindriyānīti cakkhādipañcindriyāni . Viññāṇasampayuttanti sampayuttapaccayattaṃ sandhāya na vuttaṃ, pacurajanassa pana avibhajitvā gahaṇīyasabhāvamattaṃ sandhāya vuttaṃ. Vibhāgaṃ jānantehi pana ‘‘nāmaṃ viññāṇasampayuttaṃ, rūpaṃ pana na viññāṇasampayuttaṃ, sahajāta’’nti vibhajitvā gahetabbaṃ. Tassāti paññāsatisahitassa nāmarūpassa. Nirodhanti anupādisesanibbānadhātuṃ.

    ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ…ਪੇ॰… ਕਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਾਰਾਯਨੇ ਆਹ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવਾਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯ ਯਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ, ਸਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ ਕਤਮੇਨ ਅਧਿਗਮੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਚਤੁਰਿਦ੍ਧਿਪਾਦਮੁਖੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਮੁਖੇਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਚਤੁਰਿਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਯ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਮੂਲਭੂਤਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮੂਲਭੂਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸਤਿ ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍વੇਸਮਾਨਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾਯ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਸਮਾਧਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਬ੍ਬੋ, ਸਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਗਾਥਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਚ ਸਮਾਧਿਕਿਚ੍ਚਂ ਪਾਕਟਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤਿ ਦ੍વੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વੀਰਿਯੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਨ વਿਨਾ ਤੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਦ੍વੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚਾ’’ਤਿ।

    Bhagavantaṃ pucchanto āyasmā ajito ‘‘paññā ceva…pe… katthetaṃ uparujjhatī’’ti evaṃ pārāyane āha. ‘‘Paññā cevātiādigāthāya yā anupādisesanibbānadhātu pucchitā, sā anupādisesanibbānadhātu katamena adhigamena pattabbā’’ti pucchitabbattā caturiddhipādamukhena ariyamaggādhigamamukhena pattabbā, caturiddhipādabhāvanāya ca cattārindriyāni mūlabhūtāni, tasmā mūlabhūtāni tāni cattārindriyāni niddhāretvā dassento ‘‘tattha sati ca paññā cā’’tiādimāha. Kusalākusaladhammagatiyo samanvesamānāya satiyā sijjhamānāya ekantena samādhi nipphādetabbo, satiggahaṇena ca pariyuṭṭhānappahānaṃ gāthāyaṃ adhippetaṃ, pariyuṭṭhānappahānena ca samādhikiccaṃ pākaṭanti āha ‘‘sati dve indriyāni satindriyañca samādhindriyañcā’’ti. Paññāya anusayasamugghātaṃ catubbidhasammappadhānasaṅkhātena vīriyena sijjhati, na vinā tenāti vuttaṃ ‘‘paññā dve indriyāni paññindriyañca vīriyindriyañcā’’ti.

    ਇਮੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ વਾ ਸਿਜ੍ਝਨ੍ਤੇਸੁ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਯਾ ਸਦ੍ਦਹਨਾ ਓਕਪ੍ਪਨਾ ਸਿਦ੍ਧਾ, ਇਦਂ ਸਦ੍ਦਹਨਓਕਪ੍ਪਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਿਦ੍ਧਂ, ‘‘ਤੇਸੁ ਮੂਲਭੂਤੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਸਿਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਮੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਕਤਮੋ ਧਮ੍ਮੋ ਸਿਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਇਮਿਨਾ ਅਯਂ ਸਿਦ੍ਧੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਸਦ੍ਧਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਸਤ੍ਯਾਦੀਸੁ। ਸਦ੍ਧਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਯ ਸਦ੍ਧਾਯ ਸਿਦ੍ਧੋ ਛਨ੍ਦੋ ਅਧਿਪਤੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਧਿਪਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਧਿਪਤਿਨਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਤਿ ਸਦ੍ਧਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ। ਛਨ੍ਦਸਮਾਧੀਤਿ ਛਨ੍ਦਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ, ਪਹਾਨਂ ਪਹਾਨਹੇਤੁ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਚ ਪਜਹਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਕਿਲੇਸੇ ਏਤੇਨ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਨਾਤਿ ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਕਰਣਸਾਧਨਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨਾਤਿ ਪਰਿਕਮ੍ਮਬਲੇਨ। ਭਾવਨਾਬਲੇਨਾਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਭਾવਨਾਬਲੇਨ।

    Imesu yathāvuttesu catūsu indriyesu pubbabhāge vā maggakkhaṇe vā sijjhantesu taṃsampayuttā yā saddahanā okappanā siddhā, idaṃ saddahanaokappanasaṅkhātaṃ dhammajātaṃ saddhindriyaṃ siddhaṃ, ‘‘tesu mūlabhūtesu indriyesu siddhesu katamena indriyena katamo dhammo siddho’’ti pucchitabbattā iminā ayaṃ siddhoti dassento ‘‘tattha yā saddhādhipateyyā’’tiādimāha. Tattha tatthāti satyādīsu. Saddhādhipateyyāti paccayabhūtāya saddhāya siddho chando adhipatīti saddhādhipati, saddhādhipatinā pavattetabbā cittekaggatāti saddhādhipateyyā. Chandasamādhīti chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā chandādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā chandasamādhi, pahānaṃ pahānahetu hotīti yojanā kātabbā. Pahānanti ca pajahati vikkhambhitakilese etena chandasamādhināti pahānanti karaṇasādhanattho gahetabbo. Paṭisaṅkhānabalenāti parikammabalena. Bhāvanābalenāti mahaggatabhāvanābalena.

    ‘‘ਸੋ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ ਸਯਂ ਕੇવਲੋવ ਪਹਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ। ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇ ਅਸ੍ਸਾਸਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਸ੍ਸਾਸਾਦਿਸੀਸੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਾਦਿਜਨਕਾ વੀਰਿਯਸਙ੍ਖਾਰਾ ਗਹਿਤਾ, ਤੇ ਚ ਯਾવ ਭਾવਨਾਪਾਰਿਪੂਰੀ, ਤਾવ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਰਣਤੋ ਚ ਸਰਾ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਤੋ ਚ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ। ਯੋ ਪਨ ‘‘ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚਾ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਪੁਰਿਮਕੋ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ વਾ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਚ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਤਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਪਹਾਨਹੇਤੁਪਧਾਨਂ વਾ, ‘‘ਇਮੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ ਕਿਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਤਦੁਭਯਞ੍ਚ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    ‘‘So chandasamādhi sayaṃ kevalova pahāna’’nti vattabbattā ‘‘tattha ye assāsapassāsā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ samāhite citte cittuppāde. ‘‘Tasmiṃ samāhite cittuppāde assāsā’’tiādinā assāsādisīsena assāsādijanakā vīriyasaṅkhārā gahitā, te ca yāva bhāvanāpāripūrī, tāva punappunaṃ saraṇato ca sarā, punappunaṃ saṅkappato ca saṅkappā. Yo pana ‘‘sarasaṅkappā, ime saṅkhārā cā’’ti evaṃ vuttappakāro purimako chandasamādhi vā kilesavikkhambhanatāya ca tadaṅgappahānatāya ca pahānaṃ pahānahetupadhānaṃ vā, ‘‘ime vuttappakārā saṅkhārādayo kiṃ bhāventī’’ti pucchitabbattā ‘‘ime ca saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ime saṅkhārā ca tadubhayañca chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ iddhipādaṃ bhāvetīti yojanā.

    ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਦੋ ਏવ ਅਧਿਪਤਿ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿ, ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿਸਮਾਧਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਛਨ੍ਦਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਧਿਪਤਿਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਲਭਤਿ ਸਮਾਧਿ’’ਨ੍ਤਿ (વਿਭ॰ ੪੩੨)। ਛਨ੍ਦਹੇਤੁਕੋ વਾ ਸਮਾਧਿ, ਛਨ੍ਦਾਦਿਕੋ વਾ ਸਮਾਧਿ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ, ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤਿਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਾਧੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਧਾਨਭੂਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਪਧਾਨਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰਾਦਯੋ ਨਿવਤ੍ਤਾਪਿਤਾ, ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ ਚ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚਾਤਿ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ , ਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਛਨ੍ਦ…ਪੇ॰… ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤਂ…ਪੇ॰… ਗਤਂ। ਇਜ੍ਝਤਿ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਨਿਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿ, ਕੋਟ੍ਠਾਸੋ, ਇਦ੍ਧਿ ਏવ ਪਾਦੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਚਤੁਤ੍ਥੋ। ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ વਾ ਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਇਦ੍ਧਾ વੁਦ੍ਧਾ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿ, ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਦੋ, ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਪਾਦੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ। ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਤ੍ਥવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋਪਿ ‘‘ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦੋવ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਤਂ ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgatanti chando eva adhipati chandādhipati, chandādhipatisamādhi. Tena vuttaṃ bhagavatā – ‘‘chandaṃ ce, bhikkhave, bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhi’’nti (vibha. 432). Chandahetuko vā samādhi, chandādiko vā samādhi chandasamādhi, chandādhipatissa paccayuppanno samādhīti vuttaṃ hoti. Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā, padhānasaddena saṅkhatasaṅkhārādayo nivattāpitā, chandasamādhi ca padhānasaṅkhārā cāti chandasamādhippadhānasaṅkhārā, tehi samannāgato chanda…pe… samannāgato, taṃ…pe… gataṃ. Ijjhati samijjhati nippajjatīti iddhi, koṭṭhāso, iddhi eva pādo koṭṭhāsoti iddhipādo, iddhipādacatuttho. Ijjhanti vā tāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi, pajjati etenāti pādo, iddhiyā pādoti iddhipādo. Iddhipādoti sāmaññatthavasena vuttopi ‘‘chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgata’’nti vuttattā chandiddhipādova gahetabbo, taṃ iddhipādaṃ taṃ chandiddhipādaṃ bhāveti vaḍḍhetīti attho.

    વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਤਦਙ੍ਗવਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ , ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਤਦਙ੍ਗਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸ੍ਸਗ੍ਗવਸੇਨ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਦੁવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋਤਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤવੋਸ੍ਸਗ੍ਗਤ੍ਥਂ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਪਰਿਣਤਂ વਾ ਪਰਿਪਚਤਿ ਪਰਿਪਚਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮੀ, ਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਂ।

    Vivekanissitaṃ virāganissitanti vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakkhaṇe pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ. Virāganissitanti vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavirāganissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakkhaṇe pana kiccato samucchedavirāganissitaṃ , ārammaṇato nissaraṇavirāganissitaṃ. Nirodhanissitanti vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅganirodhanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇanirodhanissitaṃ, maggakkhaṇe kiccato samucchedanirodhanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇanirodhanissitaṃ. Vossaggapariṇāminti ettha pariccāgavossaggapakkhandanavossaggavasena vossaggo duvidho. Tatthapi vipassanākkhaṇe tadaṅgavasena pariccāgavossaggo, nibbānaninnabhāvena pakkhandanavossaggo, maggakkhaṇe samucchedavasena pariccāgavossaggo, ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanavossaggoti vibhajitvā gahetabbo. Yathāvuttavossaggatthaṃ pariṇamati, pariṇataṃ vā paripacati paripacanaṃ karotīti vossaggapariṇāmī, taṃ vossaggapariṇāmiṃ.

    ਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਕਾਰੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਥਂ વੀਰਿਯਿਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਕਾਰੋ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨੇવ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ। ਸਂਖਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਨ ਠਪਿਤਂ ਪਾਠਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਠਪੇਸ੍ਸਾਮਿ। ਕਥਂ? –

    Chandiddhipādabhāvanākāro ācariyena vutto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ vīriyiddhipādabhāvanākāro amhehi vijānitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha yā vīriyādhipateyyā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho heṭṭhā vuttanayānusāreneva viññeyyo. Saṃkhittavasena pana ṭhapitaṃ pāṭhaṃ vitthārato ṭhapessāmi. Kathaṃ? –

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ। ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ વਾ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ વਾ, ਇਦਂ ਪਹਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਾ ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਕੋ ਚ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ, ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਇਮੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤਦੁਭਯਂ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਂ।

    ‘‘Tattha yā vīriyādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ vīriyasamādhi. Samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca vīriyasamādhi, kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ vīriyasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ। ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ વਾ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ વਾ, ਇਦਂ ਪਹਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਾ ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਕੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ, ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਇਮੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤਦੁਭਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਂ।

    ‘‘Tattha yā cittādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ cittasamādhi. Samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca cittasamādhi, kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ cittasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿ, ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ વਾ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ વਾ, ਇਦਂ ਪਹਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਾ ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਕੋ ਚ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਇਮੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤਦੁਭਯਂ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Tattha yā vīmaṃsādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ vīmaṃsāsamādhi, samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca vīmaṃsāsamādhi kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ vīmaṃsāsamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmi’’nti.

    ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – વੀਰਿਯਸਮਾਧੀਤਿ વੀਰਿਯਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤਿਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤਿਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ। વੀਮਂਸਾਸਮਾਧੀਤਿ વੀਮਂਸਂ ਜੇਟ੍ਠਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤਿਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ વਾ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧੀਤਿ।

    Ayaṃ pana viseso – vīriyasamādhīti vīriyaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā vīriyādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā vīriyasamādhi. Cittasamādhīti cittaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā cittādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā cittasamādhi. Vīmaṃsāsamādhīti vīmaṃsaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā vīmaṃsādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā vīmaṃsāsamādhīti.

    ਸਤ੍ਤਿਬਲਾਨੁਰੂਪੇਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪવਣ੍ਣਨਾ ਕਤਾ, ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਹਿ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਟੀਕਾਨੁਰੂਪੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਾ ਗਮ੍ਭੀਰਤੋ વਾ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ।

    Sattibalānurūpenettha saṅkhepavaṇṇanā katā, gambhīrañāṇehi pana aṭṭhakathāṭīkānurūpena vitthārato vā gambhīrato vā vibhajitvā gahetabbā.

    ੧੪. ‘‘ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਏવਂ ਸਤਿ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਯੇવ ਞਾਣਮੂਲਕੋ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਞ੍ਞੇ ਤਯੋ ਸਮਾਧਯੋ ਅਞ੍ਞਾਣਮੂਲਕਾ ਅਞ੍ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਅਞ੍ਞਾਣਪવਤ੍ਤਿਯੋ ਭવੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਮਾਧਯੋ ਞਾਣਮੂਲਕਾਦਯੋਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਬ੍ਬੋ ਸਮਾਧਿ ਞਾਣਮੂਲਕੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੋ ਸਮਾਧੀਤਿ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ, ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ, વੀਮਂਸਾਸਮਾਧੀਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਸਮਾਧਿ। ਞਾਣਮੂਲਕੋਤਿ ਏਕਾવਜ੍ਜਨવੀਥਿਨਾਨਾવਜ੍ਜਨવੀਥੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਂ ਉਪਚਾਰਞਾਣਮੂਲਕੋ। ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋਤਿ ਅਧਿਗਮਞਾਣਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ। ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ਨਾਨਾવਜ੍ਜਨੂਪਚਾਰਞਾਣਂ વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਞਾਣਂ વਾ ਮੂਲਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਮੂਲਕੋ, ਉਪਚਾਰਞਾਣਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ, ਅਪ੍ਪਨਾਞਾਣਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ । ਸਬ੍ਬਂ વਾ ਉਪਚਾਰਞਾਣਂ ਮੂਲਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਮੂਲਕੋ। ਅਪ੍ਪਨਾਞਾਣਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਞਾਣਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ વਾ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ। ਞਾਣਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ।

    14. ‘‘Chandasamādhi vīriyasamādhi cittasamādhi vīmaṃsāsamādhī’’ti vutto, ‘‘evaṃ sati vīmaṃsāsamādhiyeva ñāṇamūlako ñāṇapubbaṅgamo ñāṇānuparivatti bhaveyya, aññe tayo samādhayo aññāṇamūlakā aññāṇapubbaṅgamā aññāṇapavattiyo bhaveyyu’’nti vattabbattā sabbe samādhayo ñāṇamūlakādayoyevāti dassetuṃ ‘‘sabbo samādhi ñāṇamūlako’’tiādi vuttaṃ. Tattha sabbo samādhīti chandasamādhi, vīriyasamādhi, cittasamādhi, vīmaṃsāsamādhīti catubbidho samādhi. Ñāṇamūlakoti ekāvajjanavīthinānāvajjanavīthīsu pavattaṃ upacārañāṇamūlako. Ñāṇapubbaṅgamoti adhigamañāṇaṃ pubbaṅgamaṃ assāti ñāṇapubbaṅgamo. Ñāṇānuparivattīti paccavekkhaṇañāṇaṃ anuparivatti assāti ñāṇānuparivatti. Atha vā nānāvajjanūpacārañāṇaṃ vā paṭisandhiñāṇaṃ vā mūlaṃ assāti ñāṇamūlako, upacārañāṇaṃ pubbaṅgamaṃ assāti ñāṇapubbaṅgamo, appanāñāṇaṃ anuparivatti assāti ñāṇānuparivatti. Sabbaṃ vā upacārañāṇaṃ mūlaṃ assāti ñāṇamūlako. Appanāñāṇaṃ pubbaṅgamaṃ assāti ñāṇapubbaṅgamo. Abhiññāñāṇaṃ anuparivatti assāti ñāṇānuparivatti, anuparivattanaṃ vā anuparivatti, ñāṇassa anuparivatti ñāṇānuparivatti, ñāṇānuparivatti assāti ñāṇānuparivatti. Ñāṇaṃ pana pubbe vuttappakārameva.

    ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾਤਿ ਯਥਾ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਆਦਿਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਪੁਰੇ ਅਤੀਤਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇਸੁਪਿ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਪਰੇਸਂ ਖਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ ਤਥਾ ਤਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇਸੁਪਿ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਪਰੇਸਂ ਖਨ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇਤਿ ਯਥਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਅਨਾਗਤੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁਯੇવ ਦਿવਸੇਸੁ ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ, ਤਥਾ ਤਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਪੁਰੇ ਅਤੀਤੇਸੁ ਸਤ੍ਤਸੁਯੇવ ਦਿવਸੇਸੁ ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂਯੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Yathā pure tathā pacchāti yathā chandasamādhiādicatubbidhasamādhissa pubbenivāsānussatiñāṇānuparivattibhāvena pure atītāsu jātīsu asaṅkhyeyyesupi saṃvaṭṭavivaṭṭesu attano khandhapaṭibaddhassa, paresaṃ khandhapaṭibaddhassa ca suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ tathā tathāvuttasamādhissa anāgataṃsañāṇānuparivattibhāvena pacchā anāgatāsu jātīsu asaṅkhyeyyesupi saṃvaṭṭavivaṭṭesu attano khandhapaṭibaddhassa, paresaṃ khandhapaṭibaddhassa ca suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti attho daṭṭhabbo. Yathā pacchā tathā pureti yathā yathāvuttasamādhissa cetopariyañāṇānuparivattibhāvena anāgatesu sattasuyeva divasesu parasattānaṃyeva cittassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ, tathā tathāvuttasamādhissa pure atītesu sattasuyeva divasesu parasattānaṃyeva cittassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti attho.

    ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁਮਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦਿવਸਭਾਗੇ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕੇਨ ਅਨ੍ਧਕਾਰਸ੍ਸ વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਤ੍ਤਾ ਆਪਾਥਗਤਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਰੂਪਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਪਿ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ, ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਪਿ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ। ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾਤਿ ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਪਿ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ, ਤਥਾ ਦਿવਸਭਾਗੇ ਸੁਖੁਮਸ੍ਸ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਕੇਨਚਿ ਪਾਕਾਰਾਦਿਨਾ ਤਿਰੋਹਿਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਅਤਿਦੂਰਟ੍ਠਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Yathā divā tathā rattinti yathā cakkhumantānaṃ sattānaṃ divasabhāge sūriyālokena andhakārassa viddhaṃsitattā āpāthagataṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ manoviññāṇenapi suviññeyyaṃ, tathā rattibhāge caturaṅgasamannāgatepi andhakāre vattamāne yathāvuttasamādhissa dibbacakkhuñāṇānuparivattibhāvena rūpāyatanassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattibhāge caturaṅgasamannāgatepi andhakāre yathāvuttasamādhissa dibbacakkhuñāṇānuparivattibhāvena rūpāyatanassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ, tathā divasabhāge sukhumassa rūpāyatanassa vā kenaci pākārādinā tirohitassa rūpāyatanassa vā atidūraṭṭhāne pavattassa rūpāyatanassa vā yathāvuttasamādhissa dibbacakkhuñāṇānuparivattibhāvena suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti attho daṭṭhabbo.

    ਯਥਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਦਿવਸਭਾਗੇ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਸੁਖੁਮਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਕੇਨਚਿ ਪਾਕਾਰਾਦਿਨਾ ਤਿਰੋਹਿਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਅਤਿਦੂਰਟ੍ਠਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਂ, ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਸੁਖੁਮਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਕੇਨਚਿ ਪਾਕਾਰਾਦਿਨਾ ਤਿਰੋਹਿਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਅਤਿਦੂਰਟ੍ਠਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਸ੍ਸ વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਮੇવ, ਨ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਨਯੋਪਿ ਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ

    Yathā yathāvuttasamādhissa divasabhāge dibbasotañāṇānuparivattibhāvena sukhumassa saddāyatanassa vā kenaci pākārādinā tirohitassa saddāyatanassa vā atidūraṭṭhāne pavattassa saddāyatanassa vā suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ, tathā rattibhāgepi yathāvuttasamādhissa dibbasotañāṇānuparivattibhāvena sukhumassa saddāyatanassa vā kenaci pākārādinā tirohitassa saddāyatanassa vā atidūraṭṭhāne pavattassa saddāyatanassa vā suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti ayaṃ nayopi netabbo. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ

    ‘‘ਯਥਾ ਪੁਰੇਤਿ ਯਥਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ ਚ ਰੂਪਾਯਤਨੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਦਿਬ੍ਬਸੋਤਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨੇ ਚ ਨੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪)।

    ‘‘Yathā pureti yathā samādhissa pubbenivāsānussatiñāṇānuparivattibhāvenā’’tiādiṃ vatvā ‘‘yathā ca rūpāyatane vuttaṃ, tathā samādhissa dibbasotañāṇānuparivattitāya saddāyatane ca netabba’’nti (netti. aṭṭha. 14).

    ‘‘ਞਾਣਮੂਲਕਾਦਿਸਮਾਧਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવਾਦਿਸਹਿਤੇਨ ਕਿਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਤਿ વਿવਟੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਨੀવਰਣਾਦਿવਿਗਮਨੇਨ। ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਹਿ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸਹਭੂਨਿ ਕੁਸਲਾਨਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭੂਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੇ ਅਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਭਾવੇਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਿਕਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਮਗ੍ਗવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਸਤਿ ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ।

    ‘‘Ñāṇamūlakādisamādhinā pubbenivāsānussatiñāṇānuparivattibhāvādisahitena kiṃ bhāvetī’’ti pucchitabbattā ‘‘iti vivaṭenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha itīti evaṃ vuttappakārena. Apariyonaddhenāti nīvaraṇādivigamanena. Sappabhāsaṃ cittanti iddhipādasampayuttaṃ maggacittaṃ bhāveti. Iddhipādasampayutte maggacitte uppajjamāne hi maggacittasahabhūni kusalāni saddhindriyavīriyindriyasatindriyasamādhindriyapaññindriyabhūtāni pañcindriyāni uppajjanti. Maggacitte nirujjhamāne anuppajjanabhāvena nirujjhanti ekacittakkhaṇikattā. Evaṃ maggaviññāṇassa nirodhā paññā ca sati ca nirujjhatīti yojanā.

    ‘‘ਕਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਨਾਮਰੂਪਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਸਤਿ ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਏવਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਂ ਪਨ ਨਾਮਰੂਪਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚਾਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੇ ਅਨੁਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਂ વੇਦਨਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਂ, ਭੂਤੁਪਾਦਾਰੂਪਞ੍ਚ। વਿਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੇਤੁ ਅਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕਂ। વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। ਹੇਤੂਤਿ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕੋ ਕਿਲੇਸੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਰਹਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਅਨਾਹਾਰਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ। ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਨ੍ਤਿ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਦੀਹਿ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਨ੍ਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਸਨ੍ਦਹਨਰਹਿਤਂ। ਨ੍ਤਿ ਤਾਦਿਸਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਅਹੇਤੂਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਇਮਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਅਹੇਤੁ। ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਸਹਾਯવਿਰਹੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਇਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ। ਏવਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ।

    ‘‘Kassa viññāṇassa nirodhā nāmarūpaṃ nirujjhatī’’ti vattabbattā ‘‘nāmarūpañcā’’tiādi vuttaṃ, paṭisandhiviññāṇassa nirodhā nāmarūpañca nirujjhatīti vuttaṃ hoti. Atha vā ‘‘viññāṇassa nirodhā paññā ca sati cāti vuttāni pañcindriyāni evaṃ nirujjhantī’’ti vattabbattā nāmarūpañca nirujjhati, nirujjhamānaṃ pana nāmarūpaṃ paṭisandhiviññāṇassa nirodhā nirujjhatīti dassetuṃ ‘‘nāmarūpañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nāmarūpañcāti maggena taṇhāavijjādike anupacchinne uppajjanārahaṃ vedanādikkhandhattayaṃ, bhūtupādārūpañca. Viññāṇahetukanti uppajjanārahaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ hetu assa nāmarūpassāti viññāṇahetukaṃ. Viññāṇapaccayā nibbattanti viññāṇena paccayena nibbattaṃ. Tassāti uppajjanārahassa paṭisandhiviññāṇassa. Hetūti taṇhāavijjādiko kileso. Viññāṇanti uppajjanārahaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ. Anāhāranti appaccayaṃ. Anabhinanditanti kāmataṇhādīhi anabhinanditabbaṃ. Appaṭisandhikanti punabbhavābhisandahanarahitaṃ. Nti tādisaṃ viññāṇaṃ. Ahetūti natthi hetusaṅkhātaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ imassa nāmarūpassāti ahetu. Appaccayanti sahāyavirahena natthi paccayā saṅkhārā imassāti appaccayaṃ. Evaṃ paṭisandhiviññāṇassa nirodhā nāmarūpañca nirujjhatīti.

    ‘‘ਪਞ੍ਞਾਸਤੀਨਞ੍ਚੇવ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਚ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਭਾવੋ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਞ੍ਞਾਸਤੀਨਞ੍ਚੇવ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਭਾવਜਾਨਨਕੋ ਭਗવਾ ਯਥਾਨਿਰੁਜ੍ਝਨਭਾવਦੀਪਕਂ ‘‘ਯਮੇਤਂ…ਪੇ॰… ਏਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ ਗਾਥਾવਚਨਂ ਆਹ। ਤੇਨ ਗਾਥਾવਚਨੇਨ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਮਯਾ વੁਤ੍ਤੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਭਾવੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਯੇવਾਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾਸਤਿਨਾਮਰੂਪਾਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਤਤ੍ਥ વਾ ਸਂਸਯਨ੍ਤੇਨ ਅਜਿਤੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਾ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਾ ਪਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਤੋ વਾ ਅਨੇਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ વਾ ਇਚ੍ਚੇવਮਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ વਾ ਅਨੇਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਇਚ੍ਚੇવਮਾਦਿવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Paññāsatīnañceva nāmarūpassa ca vuttappakārena nirujjhanabhāvo kathaṃ amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Vattabbākārena paññāsatīnañceva nāmarūpassa ca nirujjhanabhāvajānanako bhagavā yathānirujjhanabhāvadīpakaṃ ‘‘yametaṃ…pe… etthetaṃ uparujjhatī’’ti gāthāvacanaṃ āha. Tena gāthāvacanena tumhehi mayā vutto nirujjhanabhāvo saddahitabboyevāti. Etthāpi paññāsatināmarūpānaṃ nirujjhanaṃ ajānantena tattha vā saṃsayantena ajitena pucchitabbattā ‘‘adiṭṭhajotanā pucchāti vā diṭṭhasaṃsandanā pucchāti vā paññādīnaṃ anekatthattā dhammato vā anekādhiṭṭhānā pucchāti vā dhammādhiṭṭhānā pucchā’’ti vā iccevamādipucchāvicayo niddhāretabbo. ‘‘Sarūpadassanavissajjananti vā anekādhiṭṭhānavissajjananti vā dhammādhiṭṭhānavissajjana’’nti vā iccevamādivissajjanavicayo niddhāretabbo.

    ਏવਂ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਚ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਚੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਚ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਏਕਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤੇਸੁ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇਸੁ ਕਥਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਚੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਚ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ વਿਚਯਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਸੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ –

    Evaṃ sattādhiṭṭhānādipucchāvissajjanāni ceva dhammādhiṭṭhānādipucchāvissajjanāni ca visuṃ visuṃ dassetvā pucchāvicayo ceva vissajjanavicayo ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘sattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānesu ekato dassitesu pucchāvissajjanesu kathaṃ pucchāvicayo ceva vissajjanavicayo ca amhehi viññātabbo’’ti pucchitabbattā sattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānaṃ pucchaṃ nīharitvā tattha vicayaṃ vibhajanto ‘‘ye ca saṅkhatadhammāse’’tiādimāha. Aṭṭhakathāyaṃ pana –

    ‘‘ਏવਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਪੁਚ੍ਛਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ, ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਚ ਪੁਚ੍ਛਾ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਇਦਾਨਿ ਤਾ ਸਹ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਸੇ’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪) –

    ‘‘Evaṃ anusandhipucchampi dassetvā heṭṭhā sattādhiṭṭhānā, dhammādhiṭṭhānā ca pucchā visuṃ visuṃ dassitāti idāni tā saha dassetuṃ ‘‘ye ca saṅkhatadhammāse’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 14) –

    વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਅਤ੍ਥੋ – ਇਧ ਸਾਸਨੇ ਯੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪੁਥੂ ਬਹੂਯੇવ ਸਤ੍ਤ ਜਨਾ ਸੇਕ੍ਖਾ ਸੀਲਾਦਿਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਅਰਹਨ੍ਤਾવਞ੍ਚੇવ ਸੇਕ੍ਖਾਨਞ੍ਚ ਇਰਿਯਂ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਮੇਂ ਮਹਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਨਿਪਕੋ ਤ੍વਂ ਭਗવਾ ਪਬ੍ਰੂਹਿ ਮਾਰਿਸ ਇਤਿ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਹਾਤਿ।

    Vuttaṃ. Tassāyaṃ attho – idha sāsane ye arahanto saṅkhatadhammā honti, puthū bahūyeva satta janā sekkhā sīlādisikkhamānā honti, tesaṃ arahantāvañceva sekkhānañca iriyaṃ paṭipattiṃ meṃ mahā puṭṭho nipako tvaṃ bhagavā pabrūhi mārisa iti āyasmā ajito pucchanto āhāti.

    ੧੫. ਤਸ੍ਸਂ ਗਾਥਾਯਂ ‘‘ਕਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਦਤ੍ਥਾਨੁਰੂਪਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਯੇ ਚ …ਪੇ॰… ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾਯਂ ਯੇ ਪਞ੍ਹਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ, ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ ਤਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ‘‘ਕਿਸ੍ਸ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਿਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਯੋਗੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੇਕ੍ਖਾ ਅਰਿਯਾ ਚ ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਅਰਿਯਾ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਪਹਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਸੇਖਾਸੇਖવਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਪ੍ਪਹਾਨਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਯੋਗੋਤਿ ਸੇਖਾ…ਪੇ॰… ਯੋਗੋ, ਤੇਨ ਸੇਖਾ…ਪੇ॰… ਯੋਗੇਨ। ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਧਿਨਾ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਸੇ…ਪੇ॰… ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਯੋ ਪਞ੍ਹਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    15. Tassaṃ gāthāyaṃ ‘‘kittakāni pucchitānī’’ti vattabbattā ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ. Padatthānurūpaṃ pucchitabbattā ‘‘imāni tīṇi padāni pucchitānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Ye ca …pe… mārisā’’ti gāthāyaṃ ye pañhā pucchitā, te pañhā tayo honti, ‘‘kissa kena kāraṇena tayo hontī’’ti pucchitabbattā ‘‘kissa…pe… yogenā’’ti vuttaṃ. Sekkhā ariyā ca asekkhā ariyā ca vipassanāpubbaṅgamaṃ pahānañcāti sekhāsekhavipassanāpubbaṅgamappahānāni, tesaṃ yogoti sekhā…pe… yogo, tena sekhā…pe… yogena. Evaṃ pucchāvidhinā hi yasmā ‘‘ye ca saṅkhatadhammāse…pe… mārisā’’ti gāthamāha, tasmā tayo pañhā hontīti daṭṭhabbā.

    ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਸੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਯੇ ਚ ਸੇਕ੍ਖਾ ਪੁਥੂ ਇਧਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਸੇਕ੍ਖਸਿਕ੍ਖਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਤੇਸਂ ਮੇ ਨਿਪਕੋ ਇਰਿਯਂ, ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਬ੍ਰੂਹਿ ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ‘‘ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਾ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਾ ਸਤ੍ਤਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਾ ਅਨੇਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ વਾ ਇਚ੍ਚੇવਮਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Ye ca saṅkhatadhammāse’’ti iminā asekkhānaṃ arahattaṃ pucchati, ‘‘ye ca sekkhā puthū idhā’’ti iminā sekkhāsekkhānaṃ sekkhasikkhanaṃ pucchati, ‘‘tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti iminā sekkhāsekkhānaṃ vipassanā pubbabhāge tadaṅgappahānaṃ pucchati. ‘‘Adiṭṭhajotanā pucchāti vā diṭṭhasaṃsandanā pucchāti vā sattādhiṭṭhānā pucchāti vā anekādhiṭṭhānā pucchā’’ti vā iccevamādipucchāvicayo niddhāretabbo.

    ਸਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਤਸ੍ਸਂ ਪੁਚ੍ਛਾਯਂ ਕਤਮਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਗਾਥਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਸਂ ਗਾਥਾਯਂ। ‘‘ਕਾਮੇਸੁ…ਪੇ॰… ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਗਾਥਾ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਾਮੇਸੂਤਿ ਕਾਮੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਮਾ, ਤੇਸੁ ਕਾਮੇਸੁ। વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਨ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ। ਮਨਸਾ ਨਾવਿਲੋਸਿਯਾਤਿ ਆવਿਲਭਾવਕਰੇ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਚੇવ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਯੋ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਮਨਸਾ ਅਨਾવਿਲੋ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ ਭવੇਯ੍ਯ। ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਨਾ ਪਰਿਤੁਲਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕੁਸਲੋ ਛੇਕੋ। ਸਤੋਤਿ ਕੇਸਾਦੀਸੁ ਸਰਤੀਤਿ ਸਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੇ ਭਯਾਦਿਤੋ ਇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਪਰਿਬ੍ਬਜੇਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਭਾવੇਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮવਤ੍ਥੁਕਾਮੇ ਪਰਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ વਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।

    Sattadhammādhiṭṭhānaṃ pucchaṃ nīharitvā pucchāvicayo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘tassaṃ pucchāyaṃ katamā vissajjanāgāthā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha vissajjanā’’tiādi āraddhaṃ. Tatthāti tassaṃ gāthāyaṃ. ‘‘Kāmesu…pe… paribbaje’’ti vissajjanāgāthā bhagavatā vuttā. Kāmesūti kāmīyantīti kāmā, tesu kāmesu. Vatthukāmesu kilesakāmena paṇḍitehi nābhigijjheyya. Manasā nāvilosiyāti āvilabhāvakare byāpādavitakkādayo ceva kāyaduccaritādayo ca dhamme pajahanto paṇḍito manasā anāvilo suppasanno bhaveyya. Kusalo sabbadhammānanti sabbadhammānaṃ aniccatādinā paritulitattā aniccatādīsu pañcasu khandhesu kusalo cheko. Satoti kesādīsu saratīti sato. Bhikkhūti saṅkhatadhamme bhayādito ikkhatīti bhikkhu. Paribbajeti tadaṅgavikkhambhanasamucchedappahānabhāvena kilesakāmavatthukāme pari samantato vajjeyya.

    ਪੁਚ੍ਛਾਗਾਥਾਯਂ ‘‘ਨਿਪਕੋ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਪਸਂਸਿਤੇਨ ਭਗવਤਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਯੇਨ ਅਨਾવਰਣਞਾਣੇਨ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤੇਨ ਪਕ੍ਕਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਂ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ਤਾવ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭੇਦੇਹਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਾવਰਣਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਕਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਅਤੀਤੇ ਅਂਸੇਤਿ ਅਤੀਤਭવੇ ਸਪਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਨਾਗਤੇ ਅਂਸੇਤਿ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਸਪਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਂਸੇਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਭવੇ ਸਪਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ।

    Pucchāgāthāyaṃ ‘‘nipako’’ti padena pasaṃsitena bhagavatā vissajjanāgāthā vuttā, tassa bhagavato yena anāvaraṇañāṇena ukkaṃsagatena pakkabhāvo dassito, taṃ anāvaraṇañāṇaṃ tāva kāyakammādibhedehi vibhajitvā dassento ‘‘bhagavato sabbaṃ kāyakamma’’ntiādimāha. Tattha anāvaraṇañāṇena jānitvā kataṃ sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatti. Esa nayo sesesupi. Atīte aṃseti atītabhave saparakkhandhādike koṭṭhāse aññāṇena appaṭihataṃ bhagavato ñāṇadassanaṃ. Anāgate aṃseti anāgatabhave saparakkhandhādike koṭṭhāse. Paccuppanne aṃseti paccuppanne bhave saparakkhandhādike koṭṭhāse.

    ‘‘ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਘਾਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪੁਚ੍ਛਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਘਾਤવਿਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવੇ ਸਪਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਕੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਦਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁਪਿ ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪੁਚ੍ਛਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਘਾਤવਿਸਯਂ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੋ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਚਾਤਿ ਕ੍વ ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿ।

    ‘‘Ñāṇadassanassa katarasmiṃ paṭighāto’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā paṭighātavisayaṃ dassetuṃ ‘‘ko cā’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘paccuppannabhave saparakkhandhādike koṭṭhāse aññesampi ñāṇadassanaṃ bhaveyya, tadanusārena atītānāgatakoṭṭhāsesupi katarasmiṃ aññesaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto bhaveyyā’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā paṭighātavisayaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘ko cā’’ti vuttaṃ. Tattha ko cāti kva katarasmiṃ samaye aññesaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto bhaveyyāti pucchi.

    ਅਨਿਚ੍ਚੇ, ਦੁਕ੍ਖੇ, ਅਨਤ੍ਤਨਿਯੇ ਚ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਯਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਞ੍ਞਾਣਾਦਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਭਾવੋ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ ਭવਤਿ, ਨ ਸਪਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਪਟਿਘਾਤੋ। ਏਤੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯੇ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਂ, ਭਗવਤੋ ਚ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯવਿਭਾવਨੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਂ ਲਭਨ੍ਤਿ। ‘‘ਭਗવਤੋ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਪਟਿਘਾਤਾਭਾવੇਨ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤਭਾવੋ ਕਤਮਾਯ ਉਪਮਾਯ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਾਕਟੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਉਪਮਾਯ ਪਾਕਟਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਇਧਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਧ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਆਕਾਸੇ ਤਾਰਕਾਨਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਗਣਨਸਙ੍ਕੇਤੇਨ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਨੀ’’ਤਿ ਨੋ ਚ ਜਾਨੇਯ੍ਯ ਯਥਾ, ਏવਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ ਅਯਂ ਅਞ੍ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸਭਾવੋ ਭવਤਿ।

    Anicce, dukkhe, anattaniye ca aññesaṃ aññāṇaṃ yaṃ adassanaṃ atthi, aññāṇādassanasaṅkhāto sabhāvo ñāṇadassanassa paṭighāto bhavati, na saparakkhandhādidassanamattapaṭighāto. Etena aniccato lakkhaṇattaye pavattassa ñāṇadassanassa aññesaṃ durabhisambhavaṃ, bhagavato ca ñāṇadassanassa aññehi asādhāraṇataṃ dasseti. Bhagavato hi lakkhaṇattayavibhāvanena veneyyā catusaccappaṭivedhaṃ labhanti. ‘‘Bhagavato ñāṇadassanapaṭighātābhāvena aññesañca ñāṇadassanassa paṭighātabhāvo katamāya upamāya amhākaṃ pākaṭo’’ti vattabbabhāvato upamāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘yathā idhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha idha sattaloke cakkhumā puriso ākāse tārakāni passeyya, gaṇanasaṅketena ‘‘ettakānī’’ti no ca jāneyya yathā, evaṃ aññesaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto ayaṃ aññāṇadassanasabhāvo bhavati.

    ਭਗવਤੋ ਪਨ ਤਥਾ ਅਭਾવਤੋ ਕੇਨਚਿ ਅਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਭવਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਭਗવਤੋ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਭਾવੋ ਕਸ੍ਮਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਨਾવਰਣਞਾਣਦਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਨਿਪਕਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਭਗવਤੋ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭੇਦੇਹਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਗਾਥਾਯ ‘ਇਰਿਯ’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪਟਿਪਦਾ ਕਥਂ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪਟਿਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸੇਖੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ। ਸੇਖੇਨਾਤਿ ਸਿਕ੍ਖਨਸੀਲੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਗੇਧਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ, ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੀਯੇਸੁ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੂਸੁ ਦੋਸਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ।

    Bhagavato pana tathā abhāvato kenaci aññāṇena adassanena appaṭihataṃ ñāṇadassanaṃ bhavatīti attho daṭṭhabbo. ‘‘Bhagavato ñāṇadassanassa appaṭihatabhāvo kasmā amhehi saddahitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘anāvaraṇañāṇadassanā hi buddhā bhagavanto’’ti vuttaṃ. ‘‘Nipakassa…pe… bhagavato anāvaraṇañāṇaṃ kāyakammādibhedehi ācariyena vibhajitvā dassitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, pacchā gāthāya ‘iriya’nti padena pucchitā sekkhāsekkhapaṭipadā kathaṃ vijānitabbā’’ti vattabbattā sekkhāsekkhapaṭipadaṃ dassetuṃ ‘‘tattha sekhenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ vissajjane. Sekhenāti sikkhanasīlena puggalena rajanīyesu rūpārammaṇādīsu dhammesu gedhā cittaṃ rakkhitabbaṃ, pariyuṭṭhānīyesu āghātavatthūsu dosā cittaṃ rakkhitabbaṃ.

    ‘‘ਤੇਸੁ ਗੇਧਦੋਸੇਸੁ ਕਤਮਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਗਾਥਾਯਂ ਕਤਮਂ ਪਦਮਾਹਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਇਚ੍ਛਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਗੇਧਦੋਸੇਸੁ। ਇਚ੍ਛਾਤਿ ਰਾਗਿਚ੍ਛਾ। ਮੁਚ੍ਛਾਤਿ ਲੋਭਮੋਹਸਹਗਤਮੋਹਮੁਚ੍ਛਾ। ਪਤ੍ਥਨਾਤਿ ਰਾਗਪਤ੍ਥਨਾ। ਪਿਯਾਯਨਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਪਿਯਾਯਨਾવ, ਨ ਮੇਤ੍ਤਾਪਿਯਾਯਨਾ। ਕੀਲ਼ਨਾਤਿ ਗੇਧਕੀਲ਼ਨਾ। ਏਤਾਨਿ ਹਿ ਗੇਧਪਰਿਯਾਯવਚਨਾਨਿ। ਤਂ ਗੇਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਚ੍ਛਾਦਿਕਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਕਾਰੇਨ ਆਹ।

    ‘‘Tesu gedhadosesu katamaṃ nivārento bhagavā vissajjanagāthāyaṃ katamaṃ padamāhā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yā icchā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti gedhadosesu. Icchāti rāgicchā. Mucchāti lobhamohasahagatamohamucchā. Patthanāti rāgapatthanā. Piyāyanāti taṇhāpiyāyanāva, na mettāpiyāyanā. Kīḷanāti gedhakīḷanā. Etāni hi gedhapariyāyavacanāni. Taṃ gedhasaṅkhātaṃ icchādikaṃ nivārento bhagavā ‘‘kāmesu nābhigijjheyyā’’ti evaṃ visuṃ visuṃ pakārena āha.

    ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਿਘਾਤਂ ਦੋਸਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ‘‘ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਪਕਾਰੇਨ ਆਹਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਗੇਧਦੋਸਾਨਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਆਹਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਤਂ ਕੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਥਾ ਹਿ ਸੇਖੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਅਭਿਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਸੇਖੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਲੋਭਪਧਾਨਂ ਕਿਲੇਸਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਞ੍ਚ ਫਾਤਿਂ ਅਭਿવਡ੍ਢਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੀਯੇਸੁ ਆવਿਲੋ ਸੇਖੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੋਸਪਧਾਨਂ ਕਿਲੇਸਞ੍ਚ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਞ੍ਚ ਫਾਤਿਂ વਡ੍ਢਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਇਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਅਤ੍ਥੇਨ ਤਂ ਮਮ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Pariyuṭṭhānavighātaṃ dosaṃ nivārento bhagavā ‘‘manasānāvilo siyā’’ti evaṃ visuṃ visuṃ pakārena āhāti yojanā. Gedhadosānaṃ visuṃ visuṃ nivārento bhagavā dve padāni āhāti vuttaṃ, ‘‘taṃ kena atthena saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘tathā hi sekho’’tiādi vuttaṃ. Rajanīyesu abhigijjhanto sekho anuppannaṃ lobhapadhānaṃ kilesañca uppādeti, uppannaṃ kilesañca phātiṃ abhivaḍḍhanaṃ karoti, pariyuṭṭhānīyesu āvilo sekho anuppannaṃ dosapadhānaṃ kilesañca uppādeti, uppannaṃ kilesañca phātiṃ vaḍḍhanaṃ karoti, iti iminā paṭikkhepaatthena taṃ mama vacanaṃ saddahitabbanti adhippāyo.

    ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਅਨਭਿਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ, ਅਨਾવਿਲੋ ਚ ਸੇਕ੍ਖੋ ਅਗੇਧਦੋਸਨਿવਾਰਣਮੇવ ਕਰੋਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਉਤ੍ਤਰਿਪਿ ਪਟਿਪਦਂ ਪੂਰੇਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਰਿਪਿ ਪਟਿਪਦਂ ਪੂਰੇਤਿਯੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੋ ਪਨ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਆવਿਲਕਰਾ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਇਚ੍ਛਾਦਿਗੇਧਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਭਿਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ વਾਯਮਤਿ ਕੁਸਲવਾਯਾਮਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ‘‘ਕਥਂ વਾਯਮਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਿ ਉਪਰਿਭਾવਨਾਮਗ੍ਗਭਾવਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਸੇਕ੍ਖੋ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਸਕ੍ਕਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾવਚਨੇਨੇવ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੫-੧੬) ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਭਤ੍ਤੋ।

    ‘‘Kiṃ pana anabhigijjhanto, anāvilo ca sekkho agedhadosanivāraṇameva karoti, udāhu uttaripi paṭipadaṃ pūretī’’ti pucchitabbattā uttaripi paṭipadaṃ pūretiyevāti dassento ‘‘yo pana anāvilasaṅkappo’’tiādimāha. Tattha anāvilasaṅkappoti natthi āvilakarā saṅkappā byāpādasaṅkappavihiṃsāsaṅkappā etassāti anāvilasaṅkappo, icchādigedhassa abhāvena anabhigijjhanto vāyamati kusalavāyāmaṃ pavatteti. ‘‘Kathaṃ vāyamatī’’ti pucchitabbattā ‘‘so anuppannāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha soti uparibhāvanāmaggabhāvatthāya paṭipajjamāno sekkho. Anuppannānantiādīnaṃ attho sakkā aṭṭhakathāvacaneneva (netti. aṭṭha. 15-16) jānitunti na vibhatto.

    ੧੬. ਯੇਨਾਤਿ ਅਸੁਭਾਦੀਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਣਲਕ੍ਖਣੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਤਣ੍ਹਾਮਯਿਤવਤ੍ਥੂਸੁ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਯ ਸਹਜਾਤਂ વਿਤਕ੍ਕਂ વਾਰੇਤਿ, ਇਦਂ ਅਸੁਭਾਦਿਅਨੁਸ੍ਸਰਣਲਕ੍ਖਣਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯੇਨ ਮਹਗ੍ਗਤਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਂ વਾਰੇਤਿ, ਇਦਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯੇਨ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇਨ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਂ વਾਰੇਤਿ, ਇਦਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯੇਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ…ਪੇ॰… ਨਾਧਿવਾਸੇਤਿ, ਇਦਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਸਹ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਯਾ ਸਦ੍ਦਹਨਾ ਓਕਪ੍ਪਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਨਾવਿਲਭਾવਤੋ ਇਦਂ ਸਦ੍ਦਹਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਇਮਾਨਿ ਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ।

    16.Yenāti asubhādīnaṃ anussaraṇalakkhaṇena indriyena taṇhāmayitavatthūsu kāmataṇhāya sahajātaṃ vitakkaṃ vāreti, idaṃ asubhādianussaraṇalakkhaṇaṃ indriyaṃ satindriyaṃ. Yena mahaggatabhāvappattena avikkhepena byāpādavitakkaṃ vāreti, idaṃ avikkhepasaṅkhātaṃ indriyaṃ samādhindriyaṃ. Yena sammappadhānena vihiṃsāvitakkaṃ vāreti, idaṃ sammappadhānasaṅkhātaṃ indriyaṃ vīriyindriyaṃ. Yena sammādiṭṭhisaṅkhātena indriyena uppannuppanne…pe… nādhivāseti, idaṃ sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ indriyaṃ paññindriyaṃ. Imesu catūsu indriyesu saha uppajjamānā yā saddahanā okappanā uppajjati, anāvilabhāvato idaṃ saddahanasaṅkhātaṃ indriyaṃ saddhindriyaṃ. Imāni sekkhassa pañcindriyāni.

    ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ વਿਸਯੇ ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવਂ ਨ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯੁਂ, ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ, ‘‘ਕਤਮਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ વਿਸਯੇ ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવਂ ਪવਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਇਦਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗੇਸੁ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਜੇਟ੍ਠਕਭਾવਂ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਂ ਨੁ ਸੇਕ੍ਖੋ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇવ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ’ਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤੋ ਥੋਮਿਤੋ, ਉਦਾਹੁ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਮੁਖੇਹਿ વੁਤ੍ਤੋ ਥੋਮਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏવਂ ਸੇਖੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸੇਖੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤੋ ਥੋਮਿਤੋ ਅਨਾવਿਲਤਾਯ ਮਨਸਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ‘‘ਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਾવਿਲਤਾ ਕੇਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭਗવਤਾ ‘‘ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਾવਿਲਤਾ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਾਤਿ।

    Ekasmiṃyeva visaye jeṭṭhakabhāvaṃ na pāpuṇeyyuṃ, attano visaye jeṭṭhakabhāvaṃ pāpuṇituṃ arahanti, ‘‘katamaṃ indriyaṃ kattha visaye jeṭṭhakabhāvaṃ pavatta’’nti pucchitabbabhāvato idaṃ indriyaṃ imasmiṃ visaye pavattanti dassento ‘‘tattha saddhindriyaṃ kattha daṭṭhabba’’ntiādimāha. Tattha tatthāti tesu indriyesu catūsu sotāpattiyaṅgesu saddhindriyaṃ jeṭṭhakabhāvaṃ pavattanti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ sesesupi yojetabbaṃ. Kiṃ nu sekkho paññindriyeva appamatto’ti bhagavatā vutto thomito, udāhu sabbehi kusalehi dhammehīti pucchitabbattā sabbehi kusalehi dhammehi pañcindriyapamukhehi vutto thomito hotīti dassetuṃ ‘‘evaṃ sekho’’tiādi vuttaṃ. Tattha evaṃ pañcindriyānaṃ nibbattidassanena sekho puggalo sabbehi kusalehi dhammehi appamattoti bhagavatā vutto thomito anāvilatāya manasāti yojanā. ‘‘Sekkhassa anāvilatā kena saddahitabbā’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā manasānāvilo siyā’’ti vuttaṃ. Bhagavatā ‘‘manasānāvilo siyā’’ti vuttattā sekkhassa anāvilatā tumhehi saddahitabbāti.

    ੧੭. ਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਪਟਿਪਦਾ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਾ, ‘‘ਕਥਂ ਅਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਪਟਿਪਦਾ ਞਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਪਟਿਪਦਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਕੁਸਲੋ ਛੇਕਤਰੋਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤੋ ਥੋਮਿਤੋ ਅਨਾવਿਲਤਾਯ ਮਨਸਾਤਿ। ਅਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਯਂ ਕੋਸਲ੍ਲਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਕੋਸਲ੍ਲਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤੇ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਤਾવ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਲੋਕੋ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤੋ ਲੋਕੋ ਨਾਮ ਕਿਲੇਸਲੋਕੋ, ਭવਲੋਕੋ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਲੋਕੋਤਿ ਤਿવਿਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਕਿਲੇਸਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਕਿਲੇਸੋ, ਕੁਸਲਾਦਿਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਕਿਲੇਸਲੋਕੋ। ਮਹਗ੍ਗਤਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਭવੋ, વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਭવਲੋਕੋ। ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ ਆਧਿਪਚ੍ਚਟ੍ਠਯੋਗવਸੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭੂਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋ ਚਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਲੋਕੋ

    17. Sekkhassa matthakappattā paṭipadā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘kathaṃ asekkhassa matthakappattā paṭipadā ñātabbā’’ti vattabbattā asekkhassa matthakappattaṃ paṭipadaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kusalo sabbadhammāna’’ntiādimāha. Tattha sabbadhammānanti sabbesu dhammesu matthakappattāya paṭipadāya asekkho kusalo chekataroti bhagavatā vutto thomito anāvilatāya manasāti. Asekkhassa sabbadhammesu yaṃ kosallaṃ dassetukāmo, tassa kosallassa visayabhūte sabbadhamme tāva puggalādhiṭṭhānena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘loko nāmā’’tiādimāha. Tattha ‘‘sabbadhammāna’’nti iminā vuttadhammasaṅkhāto loko nāma kilesaloko, bhavaloko, indriyalokoti tividho hotīti yojanā. Tattha parittadhammaṭṭho kilesajananaṭṭhena kileso, kusalādipavattanaṭṭhena loko cāti kilesaloko. Mahaggatadhammaṭṭho bhavanaṭṭhena bhavo, vuttanayena loko cāti bhavaloko. Saddhindriyādidhammaṭṭho ādhipaccaṭṭhayogavasena indriyabhūto hutvā saddhindriyādipattanaṭṭhena loko cāti indriyaloko.

    ‘‘ਤੀਸੁ ਲੋਕੇਸੁ ਕਤਮੇਨ ਕਤਮੋ ਸਮੁਦਾਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਦ੍ਧਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਿ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਿਲੇਸਲੋਕਸਙ੍ਖਾਤੇ ਪਰਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ, ਭવਲੋਕਸਙ੍ਖਾਤੇ ਮਹਗ੍ਗਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਤਂਤਂਸਮ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਠਿਤੋ, ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ।

    ‘‘Tīsu lokesu katamena katamo samudāgacchatī’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Saddhādiindriyāni ko nibbattetī’’ti pucchitabbattā ‘‘so indriyāni nibbattetī’’ti vuttaṃ . Tattha soti yo puggalo kilesalokasaṅkhāte parittadhamme, bhavalokasaṅkhāte mahaggatadhamme ca taṃtaṃsampādanavasena ṭhito, so puggalo saddhindriyādīni indriyāni attasantāne nibbatteti.

    ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨવਸੇਨ વੁਡ੍ਢਾਪਿਯਮਾਨੇਸੁ ਕਾ ਪਞ੍ਞਾ ਭવਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਸਲਕ੍ਖਣਤੋ, ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾ। ‘‘ਸਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਕਤਿવਿਧੇਨ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਾ ਦੁવਿਧੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਭਾવਨਾਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਦੁવਿਧੇਨ વਿਞ੍ਞੂਹਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਤਿ। ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਚ ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਜਨਿਕਾਯ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੭)। ਭਾવਨਾਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਭਾવਨਾਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਜਨਿਕਾਯ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Indriyesu attasantānesu punappunaṃ nibbattāpanavasena vuḍḍhāpiyamānesu kā paññā bhavatī’’ti pucchitabbattā ‘‘indriyesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha neyyassāti abhiññeyyassa. Pariññāti rūpārūpadhamme salakkhaṇato, paccayato ca pariggahādivasena pavattapaññā. ‘‘Sā pariññā katividhena upaparikkhitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘sā duvidhenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sā pariññā dassanapariññāya ca bhāvanāpariññāya ca duvidhena viññūhi upaparikkhitvā gahetabbāti. Dassanapariññāyāti ca dassanamaggapaññājanikāya ñātapariññāyāti attho gahetabbo. Tena aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘dassanapariññāti ñātapariññā’’ti (netti. aṭṭha. 17). Bhāvanāpariññāyāti bhāvanāmaggapaññājanikāya tīraṇapariññāya saddhiṃ pahānapariññāyāti attho.

    ‘‘ਸਾ ਦੁવਿਧੇਨਾ’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਅਤਿਸਙ੍ਖੇਪੋ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ, વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥੇਹੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯਦਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾਤਿ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਾਲੇ। ਸੇਖੋਤਿ ਸਿਕ੍ਖਨਸੀਲਤਾਯ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਚੇવ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਕੋ ਚ। ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਞਾਤਬ੍ਬਂ ਰੂਪਾਦਿਕਂ ਸਙ੍ਖਾਰਂ। ਪਰਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਾਦਿਞਾਣੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਜਾਨਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਞਾਣਸਹਗਤੇਨ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਚੇવ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਕਸ੍ਸ ਚ। ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮੋ ਚੇવ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਕਸ੍ਸ ਚ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾਧਮ੍ਮੋ ਚ। ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਦਸ੍ਸਨਕੋਸਲ੍ਲਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞਾਣਞ੍ਚੇવ ਭਾવਨਾਕੋਸਲ੍ਲਂ ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਾਦਿਕਞ੍ਚ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪવਤ੍ਤਾਪਨવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Sā duvidhenā’tiādinā vutto attho atisaṅkhepo na sakkā viññātuṃ, vitthāretvā kathehī’’ti vattabbattā ‘‘yadā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yadāti balavavipassanuppajjanakāle. Sekhoti sikkhanasīlatāya kalyāṇaputhujjano ceva sotāpannādiko ca. Ñeyyanti ñātabbaṃ rūpādikaṃ saṅkhāraṃ. Parijānātīti pariggahādiñāṇena pariggahetvā jānāti nibbidāñāṇasahagatena. Tassāti kalyāṇaputhujjanassa ceva sotāpannādikassa ca. Dve dhammāti kalyāṇaputhujjanassa balavavipassanādhammo ceva sotāpannādikassa ca balavavipassanādhammo ca. Yathākkamaṃ dassanakosallaṃ sotāpattimaggañāṇañceva bhāvanākosallaṃ sakadāgāmimaggādikañca santāne pavattāpanavasena gacchanti.

    ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਯਂ ਞਾਣਂ ‘ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਞਾਣਂ ਕਤਿવਿਧੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਂ ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ…ਪੇ॰.. ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤਾਸੁ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭੇਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞਾਦੀਸੁ ਕਤਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ, ਕਤਮਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ, ਕਤਮਂ ਪਹਾਨਂ, ਕਤਮਾ ਭਾવਨਾ, ਕਤਮਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਦੀਸੁ। ਯਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਲਕ੍ਖਣੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਕਕ੍ਖਲ਼ਾਦਿਸਲਕ੍ਖਣੇ, ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਫੁਸਨਾਦਿਸਲਕ੍ਖਣੇ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਯਂ ਞਾਣਂ ਹੇਤੁਫਲਜਾਨਨਹੇਤੁਜਾਨਨਸਙ੍ਖਾਤਾ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚੇવ ਹੇਤੁਫਲਜਾਨਨਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚ ਭવਤਿ। ਅਯਂ ਸਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਹੇਤੁਫਲਜਾਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ।

    ‘‘Pubbe yaṃ ñāṇaṃ ‘neyyassa pariññā’ti vuttaṃ, taṃ ñāṇaṃ katividhena veditabba’’nti pucchitabbattā ‘‘taṃ ñāṇaṃ pañcavidhena veditabbaṃ…pe... sacchikiriyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tāsu vipassanābhedena bhinnāsu pañcasu abhiññādīsu katamā abhiññā, katamā pariññā, katamaṃ pahānaṃ, katamā bhāvanā, katamā sacchikiriyā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti abhiññādīsu. Yaṃ dhammānaṃ salakkhaṇe ñāṇanti rūpadhammānaṃ kakkhaḷādisalakkhaṇe, arūpadhammānaṃ phusanādisalakkhaṇe ārammaṇakaraṇavasena pavattaṃ yaṃ ñāṇaṃ hetuphalajānanahetujānanasaṅkhātā dhammapaṭisambhidā ceva hetuphalajānanasaṅkhātā atthapaṭisambhidā ca bhavati. Ayaṃ salakkhaṇena saddhiṃ hetuphalajānanā paññā abhiññā nāma.

    ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਞਾਣੇਨ ਅਭਿਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਯਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ‘‘ਇਦਂ ਅਨવਜ੍ਜਂ ਕੁਸਲਂ, ਇਦਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ ਅਕੁਸਲਂ, ਇਦਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਜਨਕਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ, ਇਦਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਜਨਕਂ ਅਨવਜ੍ਜਂ, ਇਦਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਕਣ੍ਹਂ, ਇਦਂ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਸੁਕ੍ਕਂ, ਇਦਂ ਕੁਸਲਂ ਅਨવਜ੍ਜਾਦਿਕਂ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਂ ਅਕੁਸਲਂ ਸਾવਜ੍ਜਾਦਿਕਂ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਗਹਿਤਾ ਸਮ੍ਮਸਿਤਾ ਇਮੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ ਇਦਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਦਿਫਲਂ ਆਨਿਸਂਸਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਤਨ੍ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ ਉਪਚਾਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਗਹਿਤਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਾਨਂ ਤੇਸਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਯਂ ਸਚ੍ਚਾਨੁਬੋਧਪਟਿવੇਧੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਯਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਅਯਂ ਪਰਿਜਾਨਨਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ, ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ ਚ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅવਸਿਟ੍ਠਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯੇ ਅਕੁਸਲਾ, ਤੇ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਯਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਇਦਂ ਪਹਾਨਂ ਪਹਾਨਞਾਣਂ। ‘‘ਯੇ ਕੁਸਲਾ, ਤੇ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਯਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਭਾવਨਾਪਞ੍ਞਾ। ‘‘ਯਂ ਅਸਙ੍ਖਤਂ, ਇਦਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਾਤਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    Evanti vuttappakārena. Abhiññāñāṇena abhijānitvā. Yā parijānanātiādīsu ‘‘idaṃ anavajjaṃ kusalaṃ, idaṃ sāvajjaṃ akusalaṃ, idaṃ akusalavipākajanakaṃ sāvajjaṃ, idaṃ kusalavipākajanakaṃ anavajjaṃ, idaṃ saṃkiliṭṭhaṃ kaṇhaṃ, idaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ sukkaṃ, idaṃ kusalaṃ anavajjādikaṃ sevitabbaṃ, idaṃ akusalaṃ sāvajjādikaṃ na sevitabba’’nti evaṃ aniccādito kalāpasammasanādivasena gahitā sammasitā ime vipassanāya ārammaṇabhūtā saṅkhatadhammā idaṃ udayabbayañāṇādiphalaṃ ānisaṃsaṃ anukkamena nibbattāpenti. Tannibbattavipassanāya uppajjanato upacāraṃ uppādenti, evaṃ anukkamena gahitānaṃ pavattitānaṃ tesaṃ udayabbayañāṇādīnaṃ ayaṃ saccānubodhapaṭivedho atthoti paricchinditvā yā parijānanā pavattā, sā ayaṃ parijānanā pariññā nāmāti yojetvā, evaṃ vuttappakārāya pariññāpaññāya parijānitvā pahātabbā, bhāvetabbā, sacchikātabbā ca tayo dhammā avasiṭṭhā bhavanti. ‘‘Ye akusalā, te pahātabbā’’ti yā parijānanā paññā pavattā, idaṃ pahānaṃ pahānañāṇaṃ. ‘‘Ye kusalā, te bhāvetabbā’’ti yā parijānanā paññā pavattā, sā bhāvanāpaññā. ‘‘Yaṃ asaṅkhataṃ, idaṃ sacchikiriya’’nti yā parijānanā paññā pavattā, sā sacchikiriyāpaññāti yojetvā aṭṭhakathādhippāyena aviruddho attho gahetabbo.

    ਅਭਿਞ੍ਞਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਪਞ੍ਞਾ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਾ, ‘‘ਤਾਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ‘ਕਿ’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੋ ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਯਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਤ੍ਤਾ ਛੇਕਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਕੁਸਲੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤਿ, ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਤ੍ਤਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਏਕਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਨਯਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਕੋવਿਦਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਤਾਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਚ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਕੋવਿਦਤ੍ਤਾ ‘‘ਫਲਤਾਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਚ વਡ੍ਢੀਸੁ ਕੋવਿਦਤ੍ਤਾ ‘‘ਆਯਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਚ ਅવਡ੍ਢੀਸੁ ਕੋવਿਦਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਪਾਯਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਚ ਅਚ੍ਚਾਯਿਕੇ ਕਿਚ੍ਚੇ વਾ ਭਯੇ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਸਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ, ਭਯਸ੍ਸ વਾ ਤਿਕਿਚ੍ਛਨਸਮਤ੍ਥੇ ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਕਾਰਣੇ ਕੋવਿਦਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪਾਯਕੁਸਲੋ’’ਤਿ ਚ ਮਹਨ੍ਤੇਸੁ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਹਤਾ ਕੋਸਲ੍ਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ’’ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤਿ। ‘‘ਤਸ੍ਸ ਅਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਕੁਸਲਭਾવੋ ਕਥਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Abhiññādayo pañcavidhā paññā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘tāhi pariññāhi jānanto puggalo ‘ki’nti vuccati thomīyatī’’ti vattabbattā ‘‘yo eva’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yo puggalo evaṃ vuttappakārena jānāti, ayaṃ jānanto puggalo paccayuppannesu dhammesu kusalattā chekattā ‘‘atthakusalo’’ti vuccati thomīyati, paccayadhammesu kusalattā ‘‘dhammakusalo’’ti ca catunnaṃ ekattādīnaṃ nayānaṃ yuttatāya kovidattā ‘‘kalyāṇatākusalo’’ti ca phalasamāpattīsu kovidattā ‘‘phalatākusalo’’ti ca vaḍḍhīsu kovidattā ‘‘āyakusalo’’ti ca avaḍḍhīsu kovidattā ‘‘apāyakusalo’’ti ca accāyike kicce vā bhaye vā uppanne sati tassa kiccassa, bhayassa vā tikicchanasamatthe ṭhānuppattiyakāraṇe kovidattā ‘‘upāyakusalo’’ti ca mahantesu abhikkamādīsu satisampajaññāya sampannattā ‘‘mahatā kosallena samannāgato’’ti ca vuccati thomīyati. ‘‘Tassa asekkhassa atthādīsu kusalabhāvo kathaṃ saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Kusalo sabbadhammāna’’nti vuttattā saddahitabboti adhippāyo.

    ‘‘ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ ਕਥਂ ਅਮ੍ਹੇਹਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿਞ੍ਞਾਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਕਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਸਤਿਸਹਿਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਤੋ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਸਤਿਸਹਿਤਞਾਣੇਨ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਤੋ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ਯੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਸਤਿਸਹਿਤਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਤੋ ਅਸੇਕ੍ਖਭਿਕ੍ਖੁ, ਤੇਨ ਅਸੇਕ੍ਖਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਪਯੋਜਨਾਭਾવਤੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ…ਪੇ॰… ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨ ਸਤੇਨ ਸਤਿਸਹਿਤੇਨ ਸਮ੍ਪਜਾਨੇਨ ਞਾਣੇਨ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ ਚਤੁਇਰਿਯਾਪਥਪਰਿવਤ੍ਤਨਸਙ੍ਖਾਤਂ વਿਹਰਣਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ।

    ‘‘Kusalo sabbadhammāna’’nti padassa attho ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’ti padassa attho kathaṃ amhehi vitthārato viññāto’’ti vattabbattā ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’ti bhagavatā vuttaṃ, ‘‘kattha pavattena satisahitena ñāṇena sampanno sato kimatthaṃ paribbaje’’ti pucchitabbattā ‘‘imesu pavattena satisahitañāṇena sampanno sato imamatthaṃ paribbaje’’ti niyametvā dassento ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’tiādimāha. Tattha tenāti yo abhikkamādīsu pavattena satisahitañāṇena samannāgato sato asekkhabhikkhu, tena asekkhabhikkhunā pariniṭṭhitasikkhattā aññapayojanābhāvato diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ abhikkante…pe… tuṇhībhāvena satena satisahitena sampajānena ñāṇena vihātabbaṃ catuiriyāpathaparivattanasaṅkhātaṃ viharaṇaṃ pavattetabbaṃ.

    ‘‘ਯਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪਟਿਪਦਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਇਮਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪਟਿਪਦਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਕਤਿવਿਧਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਇਮਾ ਪਟਿਪਦਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚਰਿਯਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਦ੍વੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਮਾ ਦ੍વੇ ਚਰਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਚਰਿਯਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਕੁਸਲਾਦਿਭੇਦੇਨ વਾ ਅਤ੍ਥਕੋਸਲ੍ਲਾਦਿਭੇਦੇਨ વਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦੀਸੁ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਭੇਦੇਨ વਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਇਮਾ ਚਰਿਯਾ ਦ੍વੇਤਿ ਭਗવਤਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ ਅਨੁਜਾਨਨવਸੇਨ ਦੇਸਿਤਾ, વਿਸੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ ਏਕਾ ਚਰਿਯਾ, વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ ਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਏਕਾ ਚਰਿਯਾਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਦ੍વੇਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    ‘‘Yā sekkhāsekkhapaṭipadā niddiṭṭhā, imā sekkhāsekkhapaṭipadā saṅkhepato katividhā’’ti pucchitabbattā imā paṭipadāsaṅkhātā cariyā saṅkhepato puggalavasena dveti dassetuṃ ‘‘imā dve cariyā’’tiādimāha. Tattha yā cariyā bhāvetabbakusalādibhedena vā atthakosallādibhedena vā abhikkamādīsu satisampajaññabhedena vā niddiṭṭhā, imā cariyā dveti bhagavatā anuññātā anujānanavasena desitā, visuddhānaṃ arahantānaṃ ekā cariyā, visujjhantānaṃ sekkhānaṃ ekā cariyāti puggalavasena dveti daṭṭhabbā.

    ‘‘ਅਸੇਕ੍ਖੋਯੇવ ਕਸ੍ਮਾ ‘ਸਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤੀ’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤਿ, ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਪਿ ‘ਸਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤੀ’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਕਤਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰਹਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਕਤਕਿਚ੍ਚਾਨਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਕਤਕਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾ ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਬੋਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ…ਪੇ॰… ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੇਨ ਬੋਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ ਭવੇ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਇਦਂ ਬੋਜ੍ਝਂ ਬੋਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ ਯੋ ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿਨਾ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਯਂ ਅਸੇਕ੍ਖੋ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ‘‘ਰਾਗਸ੍ਸ ਖਯਾਯ, ਦੋਸਸ੍ਸ ਖਯਾਯ, ਮੋਹਸ੍ਸ ਖਯਾਯ ਸਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਤੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤਿ। ਸੇਕ੍ਖੋਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਬੋਜ੍ਝਂ ਬੋਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯਾਦਿਨਾ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤੋ…ਪੇ॰… ਮੋਹਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥੋਮੀਯਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕੇ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਾ? ਸੇਕ੍ਖਾ’’ਤਿ।

    ‘‘Asekkhoyeva kasmā ‘sato abhikkamatī’tiādinā vuccati thomīyati, kalyāṇaputhujjanopi ‘sato abhikkamatī’tiādinā vuccati thomīyatī’’ti vattabbattā ‘‘katakiccāni hī’’tiādi vuttaṃ. Arahato indriyāni katakiccāni, indriyānaṃ katakiccattā yaṃ pucchaṃ pucchitabbaṃ, taṃ sabbaṃ catubbidhaṃ dukkhassa pariññābhisamayena bojjhitabbaṃ…pe… nirodhassa sacchikiriyābhisamayena bojjhitabbaṃ bhave. Catubbidhaṃ idaṃ bojjhaṃ bojjhitabbaṃ yo asekkho sativepullappattattā evaṃ pariññābhisamayādinā jānāti,ayaṃ asekkho nippariyāyena ‘‘rāgassa khayāya, dosassa khayāya, mohassa khayāya sato abhikkamati, sato paṭikkamatī’’ti vuccati thomīyati. Sekkhopi yathāvuttaṃ bojjhaṃ bojjhitabbaṃ attano pariññābhisamayādinā jānāti, tasmā ‘‘sato…pe… mohassā’’ti vuccati thomīyatīti veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘ke visujjhantā? Sekkhā’’ti.

    ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਮਨਾਦਿਭਾવੋ, ਰਾਗਾਦੀਨਞ੍ਚ ਖਯਭਾવੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ। ‘‘ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮ’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੫) ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਕਾਮੇਸੁ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝਨਭਾવੋ, ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਕਾਮੇਸੁ ਮਨਸਾ ਅਨਾવਿਲਭਾવੋ, ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਭਾવੋ, ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਪਰਿਬ੍ਬਜਨਭਾવੋ ਆਚਰਿਯੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ, ਸੋ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝਨਭਾવਾਦਿਕੋ ਕਸ੍ਮਾ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਕਾਮੇਸੁ…ਪੇ॰… ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਏਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Kasmā sekkhāsekkhānaṃ satisampajaññena abhikkamanādibhāvo, rāgādīnañca khayabhāvo saddahitabbo’’ti vattabbattā vuttaṃ ‘‘tenāha bhagavā sato bhikkhu paribbaje’’ti. ‘‘Bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgama’ntiādinā (netti. 15) manāpikesu kāmesu nābhigijjhanabhāvo, amanāpikesu kāmesu manasā anāvilabhāvo, sabbadhammesu kusalabhāvo, satisampajaññena samannāgatassa paribbajanabhāvo ācariyena niddiṭṭho, so nābhigijjhanabhāvādiko kasmā amhehi saddahitabbo’’ti pucchitabbattā vuttaṃ ‘‘tenāha kāmesu…pe… paribbaje’’ti. Imissā gāthāyapi pucchāvissajjanavicayo pubbe ekādhiṭṭhānādidhammādhiṭṭhānādivasena vuttanayānusārena veditabbo.

    વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੇ ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਤਮੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਸੁ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤੇ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਸੁਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਨਿ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ –

    Vicayahāravibhaṅge ajitasuttaṃ nīharitvā pucchāvissajjanavicayo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo suttantaresu pucchāvissajjanavicayo’’ti pucchitabbattā ajitasutte pucchāvissajjanavicayanayānusārena suttantaresupi pucchāvissajjanāni nīharitvā pucchāvicayavissajjanavicayā yojetabbāti dassetuṃ ‘‘evaṃ pucchitabbaṃ, evaṃ vissajjitabba’’nti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –

    ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਮਹਾਥੇਰੋ વਿਚਯਹਾਰਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯਂ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਸੁਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਾਨਂ ਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ ਆਹਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੭) –

    Ettāvatā ca mahāthero vicayahāraṃ vibhajanto ajitasuttavasena pucchāvicayaṃ, vissajjanavicayañca dassetvā idāni suttantaresupi pucchāvissajjanavicayānaṃ nayaṃ dassento evaṃ pucchitabbaṃ, evaṃ vissajjitabba’nti āhā’’ti (netti. aṭṭha. 17) –

    વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤੇ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੩੮ ਆਦਯੋ; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੫੭, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯੋ વਿਭਜੇਤਬ੍ਬੋ, ਏવਂ ਅਜਿਤਸੁਤ੍ਤੇ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੩੮ ਆਦਯੋ; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ વਤ੍ਥੁਗਾਥਾ ੫੭ ਆਦਯੋ, ਅਜਿਤਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਸੁਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯੋ વਿਭਜੇਤਬ੍ਬੋ।

    Vuttaṃ. Tattha evanti ajitasutte (su. ni. 1038 ādayo; cūḷani. vatthugāthā 57, ajitamāṇavapucchāniddesa 1 ādayo) vuttapucchāvicayānusārena pucchāvasena pavattasuttaṃ nīharitvā pucchāvicayo vibhajetabbo, evaṃ ajitasutte (su. ni. 1038 ādayo; cūḷani. vatthugāthā 57 ādayo, ajitamāṇavapucchāniddesa 1 ādayo) vuttavissajjanavicayānusārena suttantaresupi vissajjanavasena pavattasuttaṃ nīharitvā vissajjanavicayo vibhajetabbo.

    ਪੁਚ੍ਛਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਾ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਾ, ‘‘ਕਤਮੋ ਸੁਤ੍ਤਅਨੁਗੀਤਿવਿਚਯੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਗੀਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨੀਹਰਿਤਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਅਨੁਗੀਤੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰਦੇਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਨੁਗੀਤਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਸਮਾਨੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਅਨੁਗੀਤਿਯਾ ਅਤ੍ਥਤੋ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਮਾਨਾ ਸਦਿਸੀ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਸਂવਣ੍ਣਿਯਮਾਨਸੁਤ੍ਤੇ ਅਨੁਗੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਤੋ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਸਮਾਨੇਤਬ੍ਬਾ । ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਸਮਾਨੇ ਕੋ ਨਾਮ ਦੋਸੋ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਾਪਗਤਂ ਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਂ ਭવਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਸਮਾਨੇ ਦੋਸੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਅਸਮਾਨੇ ਪਨ ਕੋ ਨਾਮ ਦੋਸੋ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੁਨ੍ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਪਿ ਦੁਨ੍ਨਯੋ ਭવਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਦੋਸਤ੍ਤਾ ਅਨੁਗੀਤਿਯਾ વਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨੂਪੇਤਂ ਸਙ੍ਗਾਯਿਤਬ੍ਬਂ।

    Pucchāvissajjanavicayā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamo suttaanugītivicayo’’ti pucchitabbattā ‘‘suttassa ca anugītī’’tiādi vuttaṃ. Tattha suttassāti nīharitasuttassa. Anugītīti suttantaradesanāsaṅkhātā anugīti. Atthato ca byañjanato ca samānetabbāti tassā anugītiyā atthato, byañjanato ca saṃvaṇṇetabbasuttena samānā sadisī kātabbā, tasmiṃ vā saṃvaṇṇiyamānasutte anugīti suttatthato, byañjanato ca samānetabbā . ‘‘Atthato asamāne ko nāma doso āpajjeyyā’’ti pucchitabbattā atthāpagataṃ hi byañjanaṃ samphappalāpaṃ bhavatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Atthato asamāne doso vutto, amhehi ca ñāto, byañjanato asamāne pana ko nāma doso āpajjatī’’ti pucchitabbattā ‘‘dunnikkhittassa padabyañjanassa atthopi dunnayo bhavatī’’ti vuttaṃ. Tasmā sadosattā anugītiyā vā suttena atthabyañjanūpetaṃ saṅgāyitabbaṃ.

    ਅਨੁਗੀਤਿવਿਚਯੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਕਤਮੋ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਚਯੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚ। ‘‘ਇਦਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਸੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ਆਹਚ੍ਚવਚਨਂ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਸਙ੍ਗਾਯਨ੍ਤੇਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿવਚਨਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਇਦਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਸੁਤ੍ਤਂ ਨੀਤਤ੍ਥਂ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਇਦਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਇਦਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਂ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪવਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਪવਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ਯਦਿ ਆਹਚ੍ਚવਚਨਂ ਭવੇ, ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਆਹਚ੍ਚવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਦਿ ਅਸੇਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ ਭવੇ, ਏવਂ ਸਤਿ ‘‘ਅਸੇਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Anugītivicayo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo suttassa vicayo’’ti pucchitabbattā suttañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha suttañcāti niddhāritasuttañca. ‘‘Idaṃ niddhāritasuttaṃ nāma bhagavatā vuttaṃ āhaccavacanaṃ kiṃ, udāhu saṅgāyantehi vuttaṃ anusandhivacanaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ, ‘‘idaṃ niddhāritasuttaṃ nītatthaṃ kiṃ, udāhu neyyatthaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ, ‘‘idaṃ niddhāritasuttaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ kiṃ, udāhu vāsanābhāgiyaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ, ‘‘idaṃ niddhāritasuttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kiṃ, udāhu asekkhabhāgiyaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ. Evaṃ pavicinitvā yadi āhaccavacanaṃ bhave, evaṃ sati ‘‘āhaccavacana’’nti niddhāretvā gahetabbaṃ. Yadi asekkhasuttaṃ bhave, evaṃ sati ‘‘asekkhasutta’’nti niddhāretvā gahetabbaṃ, ñātanti attho.

    ‘‘ਸੁਤ੍ਤਂ ਪવਿਚਿਨਿਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਭੂਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਕਤ੍ਥ ਪਦੇਸੇ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪੁਚ੍ਛਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੁਹਿਂ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਾਨਿ…ਪੇ॰… ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ વਿਚਿਨਿਤੁਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਸਚ੍ਚવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Suttaṃ pavicinitvā suttassa atthabhūtāni sabbāni saccāni niddhāretvā kattha padese passitabbānī’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā imasmiṃ padese passitabbānīti dassetuṃ ‘‘kuhiṃ imassa suttassa sabbāni…pe… pariyosāne’’ti vuttaṃ. Tattha imassa suttassāti yaṃ suttaṃ vicinituṃ niddhāritaṃ, imassa suttassa catusaccavinimuttassa suttatthassa abhāvato sabbāni saccāni tasseva suttassa ādimajjhapariyosāne passitabbānīti attho.

    ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਸੁਤ੍ਤવਿਚਯਂ ਨਿਗਮੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏવਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪવਿਚੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾਦੀਨਂ ਪવਿਚੇਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ‘‘ਤੇਨਾਹ…ਪੇ॰… ਅਨੁਗੀਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾਦੀਨਂ વਿਚੇਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ ‘‘ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਅਨੁਗੀਤੀ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਯਂ વਚਨਂ ਆਹ, ਤੇਨ વਚਨੇਨ વਿਚੇਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Yathāvuttaṃ suttavicayaṃ nigamento ‘‘evaṃ suttaṃ pavicetabba’’nti āha. ‘‘Na yathāvuttapucchādīnaṃ pavicetabbabhāvo amhehi jānitabbo saddahitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘tenāha…pe… anugītī’’ti vuttaṃ. Tattha tena yathāvuttapucchādīnaṃ vicetabbabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘yaṃ pucchitañca…pe… anugītī’’tiādikaṃ yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena vicetabbabhāvo tumhehi jānitabbo saddahitabbovāti vuttaṃ hoti.

    ‘‘ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਚ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥਿ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾવਿਚਯવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨવਿਚਯਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਚਯਅਨੁਗੀਤਿવਿਚਯਸੁਤ੍ਤવਿਚਯਾ ਸਰੂਪਤੋ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਤੇਹਿ ਅવਸੇਸੋ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਿવਿਚਯੋਪਿ ਯਥਾਰਹਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੁਤ੍ਤੋ ਯੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    ‘‘Yathāvuttappakāro ca vicayo hāro paripuṇṇo kiṃ, udāhu aññopi niddhāretvā yojetabbo atthi ki’’nti pucchitabbattā ‘‘niyutto vicayo hāro’’ti vuttaṃ. Tattha pucchāvicayavissajjanavicayapubbāparavicayaanugītivicayasuttavicayā sarūpato vibhattā, tehi avaseso assādādivicayopi yathārahaṃ niddhāretvā yutto yuñjitabboti adhippāyo.

    ਇਤਿ વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੇ ਸਤ੍ਤਿਬਲਾਨੁਰੂਪਾ ਰਚਿਤਾ

    Iti vicayahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā

    વਿਭਾવਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vibhāvanā niṭṭhitā.

    ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪਨ ਅਟ੍ਠਕਥਾਟੀਕਾਨੁਸਾਰੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ • 2. Vicayahāravibhaṅgo

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact