Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī |
൨. വിചയഹാരവിഭങ്ഗവിഭാവനാ
2. Vicayahāravibhaṅgavibhāvanā
൧൧. യേന യേന സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതേന ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗേന അസ്സാദാദയോ സുത്തത്ഥാ ആചരിയേന വിഭത്താ, സോ സംവണ്ണനാവിസേസഭൂതോ ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗോ പരിപുണ്ണോ, ‘‘കതമോ വിചയോ ഹാരോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമോ വിചയോ ഹാരോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു നിദ്ദിട്ഠേസു സോളസസു ദേസനാഹാരാദീസു ഹാരേസു കതമോ സംവണ്ണനാവിസേസോ വിചയോ ഹാരോ വിചയഹാരവിഭങ്ഗോ നാമാതി പുച്ഛതി. ‘‘യം പുച്ഛിതഞ്ച വിസ്സജ്ജിതഞ്ചാ’’തിആദിനിദ്ദേസഗാഥായ ഇദാനി മയാ വുച്ചമാനോ ‘‘അയം വിചയോ ഹാരോ കിം വിചിനതീ’’തിആദികോ സംവണ്ണനാവിസേസോ വിചയഹാരവിഭങ്ഗോ നാമാതി യോജനാ.
11. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena desanāhāravibhaṅgena assādādayo suttatthā ācariyena vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto desanāhāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo vicayo hāro’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo vicayo hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu hāresu katamo saṃvaṇṇanāviseso vicayo hāro vicayahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Yaṃ pucchitañca vissajjitañcā’’tiādiniddesagāthāya idāni mayā vuccamāno ‘‘ayaṃ vicayo hāro kiṃ vicinatī’’tiādiko saṃvaṇṇanāviseso vicayahāravibhaṅgo nāmāti yojanā.
‘‘അയം വിചയോ ഹാരോ കിം വിചിനതീ’’തി ഇമിനാ യോ വിചയോ വിചിനിതബ്ബോ, തം വിചയം വിചിനിതബ്ബം പുച്ഛതി, തസ്മാ വിചിനിതബ്ബം വിസയം വിസും വിസും നിയമേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘പദം വിചിനതി, പഞ്ഹം വിചിനതീ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘കിം വിചയോ പദവിചയോ’’തിആദിം അവത്വാ ‘‘കിം വിചിനതി, പദം വിചിനതീ’’തിആദിവചനേന വിചയസദ്ദസ്സ കത്തുസാധനത്ഥം ദസ്സേതി. തത്ഥ പദം വിചിനതീതി നവവിധസ്സ സുത്തന്തസ്സ സബ്ബം പദം യാവ നിഗമനാ നാമപദാദിജാതിസദ്ദാദിഇത്ഥിലിങ്ഗാദിആകാരന്താദിപഠമവിഭത്യന്താദിഏകവചനാദിവസേന വിചിനതി. പഞ്ഹം വിചിനതീതി അദിട്ഠജോതനാദിസത്താധിട്ഠാനാദിസമ്മുതിവിസയാദിഅതീതവിസയാദിവസേന വിചിനതി. വിസ്സജ്ജനം വിചിനതീതി ഏകംസബ്യാകരണവിസ്സജ്ജനാദിസാവസേസബ്യാകരണവിസ്സജ്ജനാദി സഉത്തരബ്യാകരണ വിസ്സജ്ജനാദി ലോകിയബ്യാകരണവിസ്സജ്ജനാദിവസേന വിചിനതി. പുബ്ബാപരം വിചിനതീതി പുബ്ബേന അപരം സംസന്ദിത്വാ വിചിനതി. അസ്സാദം വിചിനതീതി അസ്സാദകതണ്ഹാദിഅസ്സാദേതബ്ബസുഖാദിവസേന വിചിനതി. ആദീനവം വിചിനതീതി ദുക്ഖദുക്ഖവിപരിണാമദുക്ഖസങ്ഖാരദുക്ഖവസേന വാ അനിട്ഠാനുഭവനാദിആദിഅന്തവന്തതാദിസംകിലേസഭാഗിയാദിവസേന വാ വിചിനതി. നിസ്സരണം വിചിനതീതി മഗ്ഗവസേന വാ നിബ്ബാനവസേന വാ മഗ്ഗസ്സ വാ ആഗമവസേന, നിബ്ബാനസ്സ അസങ്ഖതധാതുആദിപരിയായവസേന വാ വിചിനതി. ഫലം വിചിനതീതി ധമ്മചരണസ്സ ദുഗ്ഗതിഗമനാഭാവേന വാ മച്ചുതരണാദിനാ വാ ദേസനായ ഫലം, ദേസനാനുസാരേന ചരണസ്സ ഫലം വിചിനതി. ഉപായം വിചിനതീതി അനിച്ചാനുപസ്സനാദിവസേന പവത്തനനിബ്ബിദാഞാണാദിവസേന വാ സദ്ധാസതിവസേന വാ വിസുദ്ധിയാ ഉപായം വിചിനതി. ആണത്തിം വിചിനതീതി പാപപരിവജ്ജനാണത്തിവസേന വാ ലോകസ്സ സുഞ്ഞതാപേക്ഖനാണത്തിവസേന വാ വിചിനതി. അനുഗീതിം വിചിനതീതി വുത്താനുഗീതിവസേന വാ വുച്ചമാനാനുഗീതിവസേന വാ അനുരൂപം ഗീതിം വിചിനതി. സബ്ബേ നവ സുത്തന്തേ വിചിനതീതി സുത്തഗേയ്യാദികേ നവ സുത്തേ ആഹച്ചവചനവസേന വാ അനുസന്ധിവചനവസേന വാ നീതത്ഥവചനവസേന വാ നേയ്യത്ഥവചനവസേന വാ സംകിലേസഭാഗിയാദിവസേന വാ വിചിനതി.
‘‘Ayaṃ vicayo hāro kiṃ vicinatī’’ti iminā yo vicayo vicinitabbo, taṃ vicayaṃ vicinitabbaṃ pucchati, tasmā vicinitabbaṃ visayaṃ visuṃ visuṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘padaṃ vicinati, pañhaṃ vicinatī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Kiṃ vicayo padavicayo’’tiādiṃ avatvā ‘‘kiṃ vicinati, padaṃ vicinatī’’tiādivacanena vicayasaddassa kattusādhanatthaṃ dasseti. Tattha padaṃ vicinatīti navavidhassa suttantassa sabbaṃ padaṃ yāva nigamanā nāmapadādijātisaddādiitthiliṅgādiākārantādipaṭhamavibhatyantādiekavacanādivasena vicinati. Pañhaṃ vicinatīti adiṭṭhajotanādisattādhiṭṭhānādisammutivisayādiatītavisayādivasena vicinati. Vissajjanaṃ vicinatīti ekaṃsabyākaraṇavissajjanādisāvasesabyākaraṇavissajjanādi sauttarabyākaraṇa vissajjanādi lokiyabyākaraṇavissajjanādivasena vicinati. Pubbāparaṃ vicinatīti pubbena aparaṃ saṃsanditvā vicinati. Assādaṃ vicinatīti assādakataṇhādiassādetabbasukhādivasena vicinati. Ādīnavaṃ vicinatīti dukkhadukkhavipariṇāmadukkhasaṅkhāradukkhavasena vā aniṭṭhānubhavanādiādiantavantatādisaṃkilesabhāgiyādivasena vā vicinati. Nissaraṇaṃ vicinatīti maggavasena vā nibbānavasena vā maggassa vā āgamavasena, nibbānassa asaṅkhatadhātuādipariyāyavasena vā vicinati. Phalaṃ vicinatīti dhammacaraṇassa duggatigamanābhāvena vā maccutaraṇādinā vā desanāya phalaṃ, desanānusārena caraṇassa phalaṃ vicinati. Upāyaṃ vicinatīti aniccānupassanādivasena pavattananibbidāñāṇādivasena vā saddhāsativasena vā visuddhiyā upāyaṃ vicinati. Āṇattiṃ vicinatīti pāpaparivajjanāṇattivasena vā lokassa suññatāpekkhanāṇattivasena vā vicinati. Anugītiṃ vicinatīti vuttānugītivasena vā vuccamānānugītivasena vā anurūpaṃ gītiṃ vicinati. Sabbe nava suttante vicinatīti suttageyyādike nava sutte āhaccavacanavasena vā anusandhivacanavasena vā nītatthavacanavasena vā neyyatthavacanavasena vā saṃkilesabhāgiyādivasena vā vicinati.
കിഞ്ചാപി പദവിചയോ പഠമം വിഭത്തോ, സുത്തസ്സ പന അനുപദം വിചിനിതബ്ബതായ അതിഭാരിയോ, ന സുകരോ പദവിചയോതി തം അഗ്ഗഹേത്വാ പഞ്ഹാവിചയവിസ്സജ്ജനവിചയേ താവ വിഭജന്തോ ‘‘യഥാ കിം ഭവേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യഥാ കിം ഭവേതി യേന പകാരേന സോ പഞ്ഹാവിചയോ പവത്തേതബ്ബോ, തം പകാരജാതം കീദിസം ഭവേയ്യാതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ആയസ്മാ അജിതോ പാരായനേ ഭഗവന്തം പഞ്ഹം യഥാ യേന പകാരേന പുച്ഛതി, തഥാ തേന പകാരേന പഞ്ഹാവിചയോ പവത്തേതബ്ബോതി അത്ഥോ. തത്ഥ ആയസ്മാതി പിയവചനം. അജിതോതി ബാവരീബ്രാഹ്മണസ്സ പരിചാരകഭൂതാനം സോളസന്നം അഞ്ഞതരോ അജിതോ. പാരായനേതി പാരം നിബ്ബാനം അയതി ഗച്ഛതി ഏതേനാതി പാരായനം, അജിതസുത്താദിസോളസസുത്തസ്സേതം അധിവചനം.
Kiñcāpi padavicayo paṭhamaṃ vibhatto, suttassa pana anupadaṃ vicinitabbatāya atibhāriyo, na sukaro padavicayoti taṃ aggahetvā pañhāvicayavissajjanavicaye tāva vibhajanto ‘‘yathā kiṃ bhave’’tiādimāha. Tattha yathā kiṃ bhaveti yena pakārena so pañhāvicayo pavattetabbo, taṃ pakārajātaṃ kīdisaṃ bhaveyyāti attho daṭṭhabbo. Āyasmā ajito pārāyane bhagavantaṃ pañhaṃ yathā yena pakārena pucchati, tathā tena pakārena pañhāvicayo pavattetabboti attho. Tattha āyasmāti piyavacanaṃ. Ajitoti bāvarībrāhmaṇassa paricārakabhūtānaṃ soḷasannaṃ aññataro ajito. Pārāyaneti pāraṃ nibbānaṃ ayati gacchati etenāti pārāyanaṃ, ajitasuttādisoḷasasuttassetaṃ adhivacanaṃ.
‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ, (ഇച്ചായസ്മാ അജിതോ,)
‘‘Kenassu nivuto loko, (iccāyasmā ajito,)
കേനസ്സു നപ്പകാസതി;
Kenassu nappakāsati;
കിസ്സാഭിലേപനം ബ്രൂസി, കിം സു തസ്സ മഹബ്ഭയ’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൩൮; ചൂളനി॰ വത്ഥുഗാഥാ ൫൭, അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൧) –
Kissābhilepanaṃ brūsi, kiṃ su tassa mahabbhaya’’nti. (su. ni. 1038; cūḷani. vatthugāthā 57, ajitamāṇavapucchāniddesa 1) –
ഗാഥായ ‘‘കേന ധമ്മേന ലോകോ അരിയവജ്ജോ സത്തോ നിവുതോ പടിച്ഛാദിതോ, ഇതി ആയസ്മാ അജിതോ പുച്ഛതി. കേന ഹേതുനാ യഥാവുത്തലോകോ നപ്പകാസതി, അസ്സ യഥാവുത്തലോകസ്സ കിം അഭിലേപനം ഇതി ത്വം ബ്രൂസി, തസ്സ യഥാവുത്തലോകസ്സ കിം മഹബ്ഭയന്തി ത്വം ബ്രൂസീതി പുച്ഛതീ’’തി അത്ഥോ.
Gāthāya ‘‘kena dhammena loko ariyavajjo satto nivuto paṭicchādito, iti āyasmā ajito pucchati. Kena hetunā yathāvuttaloko nappakāsati, assa yathāvuttalokassa kiṃ abhilepanaṃ iti tvaṃ brūsi, tassa yathāvuttalokassa kiṃ mahabbhayanti tvaṃ brūsīti pucchatī’’ti attho.
ഇതി ഇമിനാ പഭേദേന ചത്താരി ഇമാനി ഗാഥാപാദപദാനി പുച്ഛിതാനി പുച്ഛാവസേന വുത്താനി, പുച്ഛിതത്ഥദീപകാനി വാ, പധാനവസേന പന സോ ‘‘ഏകോ പഞ്ഹോ’’തി മതോ, യദിപി ചതുന്നം പദാനം പുച്ഛനവസേന പവത്തത്താ ചതുബ്ബിധോതി വത്തബ്ബോ, ഞാതും പന ഇച്ഛിതസ്സ ഏകസ്സേവ അത്ഥസ്സ സമ്ഭവതോ ‘‘ഏകോ പഞ്ഹോ’’തി വുത്തം. ‘‘കാരണം വദേഹീ’’തി വത്തബ്ബത്താ കാരണമാഹ ‘‘ഏകവത്ഥുപരിഗ്ഗഹാ’’തി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘യദിപി നിവാരണാപകാസനാഭിലേപനമഹബ്ഭയസങ്ഖാതാ ചത്താരോ അത്ഥാ പുച്ഛായം ഗഹിതാ, ഏകസ്സ പന അഭിധേയ്യത്ഥസ്സ ഗഹണതോ ‘ഏകോ പഞ്ഹോ’തി പധാനവസേന ഗഹിതോതി ദട്ഠബ്ബോ’’തി. ‘‘ഏകവത്ഥുപരിഗ്ഗഹണം കഥം അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബ’’ന്തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘ഏവഞ്ഹി ആഹാ’’തി വുത്തം. ഏവം ഏകവത്ഥുപരിഗ്ഗഹണേനേവ ഭഗവാ ഹി യസ്മാ ആഹ, ഇതി തസ്മാ ഏകവത്ഥുപരിഗ്ഗഹണം തുമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബന്തി വുത്തം ഹോതി.
Iti iminā pabhedena cattāri imāni gāthāpādapadāni pucchitāni pucchāvasena vuttāni, pucchitatthadīpakāni vā, padhānavasena pana so ‘‘eko pañho’’ti mato, yadipi catunnaṃ padānaṃ pucchanavasena pavattattā catubbidhoti vattabbo, ñātuṃ pana icchitassa ekasseva atthassa sambhavato ‘‘eko pañho’’ti vuttaṃ. ‘‘Kāraṇaṃ vadehī’’ti vattabbattā kāraṇamāha ‘‘ekavatthupariggahā’’ti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yadipi nivāraṇāpakāsanābhilepanamahabbhayasaṅkhātā cattāro atthā pucchāyaṃ gahitā, ekassa pana abhidheyyatthassa gahaṇato ‘eko pañho’ti padhānavasena gahitoti daṭṭhabbo’’ti. ‘‘Ekavatthupariggahaṇaṃ kathaṃ amhehi saddahitabba’’nti vattabbabhāvato ‘‘evañhi āhā’’ti vuttaṃ. Evaṃ ekavatthupariggahaṇeneva bhagavā hi yasmā āha, iti tasmā ekavatthupariggahaṇaṃ tumhehi saddahitabbanti vuttaṃ hoti.
‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തി ഇമിനാ ലോകാധിട്ഠാനം പടിച്ഛാദനം പുച്ഛതി, ന നാനാധമ്മാധിട്ഠാനം. ‘‘കേനസ്സു നപ്പകാസതീ’’തി ഇമിനാ ലോകസ്സേവ അപ്പകാസനം പുച്ഛതി, ന നാനാസഭാവധമ്മസ്സ. ‘‘കിസ്സാഭിലേപനം ബ്രൂസീ’’തി ഇമിനാ ലോകസ്സേവ അഭിലേപനം പുച്ഛതി, ന നാനാസഭാവധമ്മസ്സ. ‘‘കിം സു തസ്സ മഹബ്ഭയ’’ന്തി ഇമിനാ തസ്സേവ ലോകസ്സ മഹബ്ഭയം പുച്ഛതി, ന നാനാസഭാവധമ്മസ്സ. തസ്മാ ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തിആദിപഞ്ഹോ ഏകാധിട്ഠാനനാനാധിട്ഠാനേസു ഏകാധിട്ഠാനോ, ധമ്മാധിട്ഠാനസത്താധിട്ഠാനേസു സത്താധിട്ഠാനോ, അദിട്ഠജോതനാദീസു അദിട്ഠജോതനാപഞ്ഹോതിആദിനാ യഥാസമ്ഭവം വിചിനിതബ്ബോതി അധിപ്പായോ.
‘‘Kenassu nivuto loko’’ti iminā lokādhiṭṭhānaṃ paṭicchādanaṃ pucchati, na nānādhammādhiṭṭhānaṃ. ‘‘Kenassu nappakāsatī’’ti iminā lokasseva appakāsanaṃ pucchati, na nānāsabhāvadhammassa. ‘‘Kissābhilepanaṃ brūsī’’ti iminā lokasseva abhilepanaṃ pucchati, na nānāsabhāvadhammassa. ‘‘Kiṃ su tassa mahabbhaya’’nti iminā tasseva lokassa mahabbhayaṃ pucchati, na nānāsabhāvadhammassa. Tasmā ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādipañho ekādhiṭṭhānanānādhiṭṭhānesu ekādhiṭṭhāno, dhammādhiṭṭhānasattādhiṭṭhānesu sattādhiṭṭhāno, adiṭṭhajotanādīsu adiṭṭhajotanāpañhotiādinā yathāsambhavaṃ vicinitabboti adhippāyo.
‘‘പഞ്ഹസ്സ യോ ലോകോ ‘അധിട്ഠാനോ’തി ഗഹിതോ, സോ ലോകോ തിവിധോ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘ലോകോ തിവിധോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തയോ വിധാ ഏതസ്സ ലോകസ്സാതി തിവിധോ. കിലിസ്സതി രാഗാദിവസേന കാമാവചരസത്തോതി കിലേസോ, കിലേസോ ച സോ ലോകോ ചാതി കിലേസലോകോ, കാമാവചരസത്തോ. സോ ഹി രാഗാദികിലേസബഹുലതായ കിലേസലോകോതി. ഭവതി ഝാനാഭിഞ്ഞാഹി ബുദ്ധീഹീതി ഭവോ, ഭവോ ച സോ ലോകോ ചാതി ഭവലോകോ, രൂപാവചരസത്തോ. സോ ഹി ഝാനാദിബുദ്ധീഹി ഭവതീതി. ഇന്ദ്രിയേന സമന്നാഗതോതി ഇന്ദ്രിയോ, ഇന്ദ്രിയോ ച സോ ലോകോ ചാതി ഇന്ദ്രിയലോകോ, അരൂപാവചരസത്തോ. സോ ഹി ആനേഞ്ജസമാധിബഹുലതായ വിസുദ്ധിന്ദ്രിയോ ഹോതീതി ലോകസമഞ്ഞാ പരിയാപന്നധമ്മവസേന പവത്താ, തസ്മാ അരിയാ ന ഗഹിതാതി.
‘‘Pañhassa yo loko ‘adhiṭṭhāno’ti gahito, so loko tividho’’ti vattabbabhāvato ‘‘loko tividho’’tiādi vuttaṃ. Tattha tayo vidhā etassa lokassāti tividho. Kilissati rāgādivasena kāmāvacarasattoti kileso, kileso ca so loko cāti kilesaloko, kāmāvacarasatto. So hi rāgādikilesabahulatāya kilesalokoti. Bhavati jhānābhiññāhi buddhīhīti bhavo, bhavo ca so loko cāti bhavaloko, rūpāvacarasatto. So hi jhānādibuddhīhi bhavatīti. Indriyena samannāgatoti indriyo, indriyo ca so loko cāti indriyaloko, arūpāvacarasatto. So hi āneñjasamādhibahulatāya visuddhindriyo hotīti lokasamaññā pariyāpannadhammavasena pavattā, tasmā ariyā na gahitāti.
‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തിആദിഗാഥായ പുച്ഛാവിചയോ ഹാരോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘വിസ്സജ്ജനാവിചയോ ഹാരോ കത്ഥ വിസ്സജ്ജനായ വിഭത്തോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ വിസ്സജ്ജനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്സം ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തിആദിപുച്ഛായം –
‘‘Kenassu nivuto loko’’tiādigāthāya pucchāvicayo hāro ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘vissajjanāvicayo hāro kattha vissajjanāya vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha vissajjanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tassaṃ ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādipucchāyaṃ –
‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ, (അജിതാതി ഭഗവാ,)
‘‘Avijjāya nivuto loko, (ajitāti bhagavā,)
വിവിച്ഛാ പമാദാ നപ്പകാസതി;
Vivicchā pamādā nappakāsati;
ജപ്പാഭിലേപനം ബ്രൂമി, ദുക്ഖമസ്സ മഹബ്ഭയ’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൩൯; ചൂളനി॰ വത്ഥുഗാഥാ ൫൮, അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ) –
Jappābhilepanaṃ brūmi, dukkhamassa mahabbhaya’’nti. (su. ni. 1039; cūḷani. vatthugāthā 58, ajitamāṇavapucchāniddesa) –
അയം ഗാഥാ വിസ്സജ്ജനാതി ദട്ഠബ്ബാ. തത്ഥ അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോതി കാളപക്ഖചതുദ്ദസീ, ഘനവനസണ്ഡ, മേഘപടലച്ഛാദന, അഡ്ഢരത്തീനം വസേന ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതേന അന്ധകാരേന രഥഘടാദി പടിച്ഛാദിതോ വിയ ധമ്മസഭാവപടിച്ഛാദനലക്ഖണായ അവിജ്ജായ സത്തലോകോ നിവുതോ പടിച്ഛാദിതോ. ‘‘അജിതാ’’തി ച ആലപനം കത്വാ ഭഗവാ ആഹ. വിവിച്ഛാതി വിചികിച്ഛായ പമാദഹേതു യഥാവുത്തലോകോ നപ്പകാസതി. ജപ്പം തണ്ഹം യഥാവുത്തലോകസ്സ ‘‘അഭിലേപന’’ന്തി അഹം ബ്രൂമീതി ഭഗവാ ആഹ, ദുക്ഖം ജാതിആദിവട്ടദുക്ഖം അസ്സ യഥാവുത്തലോകസ്സ ‘‘മഹബ്ഭയ’’ന്തി അഹം ബ്രൂമീതി ഭഗവാ അജിതം ആഹാതി അത്ഥോ.
Ayaṃ gāthā vissajjanāti daṭṭhabbā. Tattha avijjāya nivuto lokoti kāḷapakkhacatuddasī, ghanavanasaṇḍa, meghapaṭalacchādana, aḍḍharattīnaṃ vasena caturaṅgasamannāgatena andhakārena rathaghaṭādi paṭicchādito viya dhammasabhāvapaṭicchādanalakkhaṇāya avijjāya sattaloko nivuto paṭicchādito. ‘‘Ajitā’’ti ca ālapanaṃ katvā bhagavā āha. Vivicchāti vicikicchāya pamādahetu yathāvuttaloko nappakāsati. Jappaṃ taṇhaṃ yathāvuttalokassa ‘‘abhilepana’’nti ahaṃ brūmīti bhagavā āha, dukkhaṃ jātiādivaṭṭadukkhaṃ assa yathāvuttalokassa ‘‘mahabbhaya’’nti ahaṃ brūmīti bhagavā ajitaṃ āhāti attho.
‘‘ഇമായ വിസ്സജ്ജനായ കഥം വിചിനേയ്യാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇമാനി ചത്താരി പദാനീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇമാനി ചത്താരി പദാനീതി ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തിആദിപുച്ഛാഗാഥായം വുത്താനി ഗാഥാപദാനി. ഇമേഹി ചതൂഹി പദേഹീതി ‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ’’തി വിസ്സജ്ജനാഗാഥായം വുത്തേഹി ഗാഥാപദേഹി വിസ്സജ്ജിതാനി. കഥം? പഠമം പദം പഠമേന പദേന, ദുതിയം പദം ദുതിയേന പദേന, തതിയം പദം തതിയേന പദേന, ചതുത്ഥം പദം ചതുത്ഥേന പദേന വിസ്സജ്ജിതം.
‘‘Imāya vissajjanāya kathaṃ vicineyyā’’ti pucchitabbattā ‘‘imāni cattāri padānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha imāni cattāri padānīti ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādipucchāgāthāyaṃ vuttāni gāthāpadāni. Imehi catūhi padehīti ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti vissajjanāgāthāyaṃ vuttehi gāthāpadehi vissajjitāni. Kathaṃ? Paṭhamaṃ padaṃ paṭhamena padena, dutiyaṃ padaṃ dutiyena padena, tatiyaṃ padaṃ tatiyena padena, catutthaṃ padaṃ catutthena padena vissajjitaṃ.
‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തി പഠമപഞ്ഹേ ‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ’’തി പഠമാ വിസ്സജ്ജനാ കതാ, ന ഉപ്പടിപാടിയാ. വിജ്ജായ പടിപക്ഖാ അവിജ്ജാ, തസ്മാ അവിജ്ജായ അജാനകോ ലോകോ ഭവേയ്യ. കഥം നിവുതോ സദ്ദഹിതബ്ബോതി ആഹ ‘‘നീവരണേഹി നിവുതോ ലോകോ’’തി. യദി ഏവം ‘‘നീവരണേന നിവുതോ ലോകോ’’തി വിസ്സജ്ജനാ കാതബ്ബാതി ചോദനം മനസി കത്വാ വുത്തം ‘‘അവിജ്ജാനീവരണാ ഹി സബ്ബേ സത്താ’’തി. ‘‘സബ്ബസത്താനം അവിജ്ജാനീവരണഭാവോ കേന വചനേന സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യഥാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം.
‘‘Kenassu nivuto loko’’ti paṭhamapañhe‘‘avijjāya nivuto loko’’ti paṭhamā vissajjanā katā, na uppaṭipāṭiyā. Vijjāya paṭipakkhā avijjā, tasmā avijjāya ajānako loko bhaveyya. Kathaṃ nivuto saddahitabboti āha ‘‘nīvaraṇehi nivuto loko’’ti. Yadi evaṃ ‘‘nīvaraṇena nivuto loko’’ti vissajjanā kātabbāti codanaṃ manasi katvā vuttaṃ ‘‘avijjānīvaraṇā hi sabbe sattā’’ti. ‘‘Sabbasattānaṃ avijjānīvaraṇabhāvo kena vacanena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘സബ്ബസത്താനം, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബപാണാനം സബ്ബഭൂതാനം, പരിയായതോ ഏകമേവ നീവരണം വദാമി, യദിദം അവിജ്ജാ. അവിജ്ജാനീവരണാ ഹി സബ്ബേ സത്താ. സബ്ബസോവ ഭിക്ഖവേ അവിജ്ജായ നിരോധാ ചാഗാ പടിനിസ്സഗ്ഗാ നത്ഥി സത്താനം നീവരണന്തി വദാമീ’’തി യം വചനം യഥാ യേന പകാരേന ഭഗവാ ആഹ, തഥാ തേന പകാരേന വുത്തേന തേന വചനേന തുമ്ഹേഹി സബ്ബസത്താനം അവിജ്ജാനീവരണഭാവോ സദ്ദഹിതബ്ബോതി.
‘‘Sabbasattānaṃ, bhikkhave, sabbapāṇānaṃ sabbabhūtānaṃ, pariyāyato ekameva nīvaraṇaṃ vadāmi, yadidaṃ avijjā. Avijjānīvaraṇā hi sabbe sattā. Sabbasova bhikkhave avijjāya nirodhā cāgā paṭinissaggā natthi sattānaṃ nīvaraṇanti vadāmī’’ti yaṃ vacanaṃ yathā yena pakārena bhagavā āha, tathā tena pakārena vuttena tena vacanena tumhehi sabbasattānaṃ avijjānīvaraṇabhāvo saddahitabboti.
‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ’’തി പദേന ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തി പഠമസ്സേവ പദസ്സ വിസ്സജ്ജനാ ന സിയാ, ‘‘കേനസ്സു നപ്പകാസതീ’’തി ദുതിയപദസ്സാപി വിസ്സജ്ജനാ സിയാതി ചോദനം മനസി കത്വാ ‘‘തേന ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തേന ‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ’’തി പദേന ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തി പഠമസ്സ പദസ്സ വിസ്സജ്ജനാ യുത്താ യുത്തതരാ ഹോതി, യുത്തതരത്താ ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തി പഞ്ഹേ ‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ’’തി വിസ്സജ്ജനാതി മയാ വത്തബ്ബായേവാതി അധിപ്പായോ.
‘‘Avijjāya nivuto loko’’ti padena ‘‘kenassu nivuto loko’’ti paṭhamasseva padassa vissajjanā na siyā, ‘‘kenassu nappakāsatī’’ti dutiyapadassāpi vissajjanā siyāti codanaṃ manasi katvā ‘‘tena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tena ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti padena ‘‘kenassu nivuto loko’’ti paṭhamassa padassa vissajjanā yuttā yuttatarā hoti, yuttatarattā ‘‘kenassu nivuto loko’’ti pañhe ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti vissajjanāti mayā vattabbāyevāti adhippāyo.
‘‘കേനസ്സു നപ്പകാസതീ’’തി ഇമസ്മിം പഞ്ഹേ ‘‘വിവിച്ഛാ പമാദാ നപ്പകാസതീ’’തി അയം വിസ്സജ്ജനാ കാതബ്ബാ, വിവിച്ഛായ പവത്തത്താ, പമാദാ ച ലോകോ നപ്പകാസതീതി അത്ഥോ. അവിജ്ജാനീവരണായ നിവുതോ ലോകോ നപ്പകാസതീതി വിസ്സജ്ജനാ കാതബ്ബാ, ‘‘കഥം വിവിച്ഛാ പമാദാ ലോകോ നപ്പകാസതീതി വിസ്സജ്ജനാ കതാ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യോ പുഗ്ഗലോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യോ പുഥുജ്ജനഭൂതോ പുഗ്ഗലോ അവിജ്ജാനീവരണേഹി നിവുതോ, സോ പുഥുജ്ജനഭൂതോ പുഗ്ഗലോ വിവിച്ഛായ വിവിച്ഛതി. ‘‘യായ വിവിച്ഛായ വിവിച്ഛതി, സാ വിവിച്ഛാ കതമാ നാമാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘വിവിച്ഛാ നാമ വുച്ചതി വിചികിച്ഛാ’’തി വുത്തം. ‘‘തായ കസ്മാ നപ്പകാസതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘സോ വിചികിച്ഛന്തോ’’തിആദി വുത്തം. തായ വിചികിച്ഛന്തോ സോ പുഥുജ്ജനഭൂതോ പുഗ്ഗലോ സദ്ദഹിതബ്ബേസു നാഭിസദ്ദഹതി; സദ്ദഹിതബ്ബേസു ന അഭിസദ്ദഹന്തോ അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായ, കുസലാനം ധമ്മാനം സച്ഛികിരിയായ ആരഭിതബ്ബം വീരിയം നാരഭതി; അനാരഭന്തോ സോ പുഗ്ഗലോ ഇധ ലോകേ പമാദമനുയുത്തോ വിഹരതീതി, പമാദേന വിഹരന്തോ പമത്തോ പുഗ്ഗലോ സുക്കേ ധമ്മേ ന ഉപ്പാദിയതി; അനുപ്പാദയന്തസ്സ തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ തേ സുക്കാ ധമ്മാ അനുപ്പാദിയമാനാ ഹുത്വാ നപ്പകാസന്തി പകാസനവസേന ന പവത്തന്തി; തസ്മാ ‘‘വിവിച്ഛാ പമാദാ ലോകോ നപ്പകാസതീ’’തി വിസ്സജ്ജനാ കാതബ്ബാതി അധിപ്പായോ.
‘‘Kenassu nappakāsatī’’ti imasmiṃ pañhe ‘‘vivicchā pamādā nappakāsatī’’ti ayaṃ vissajjanā kātabbā, vivicchāya pavattattā, pamādā ca loko nappakāsatīti attho. Avijjānīvaraṇāya nivuto loko nappakāsatīti vissajjanā kātabbā, ‘‘kathaṃ vivicchā pamādā loko nappakāsatīti vissajjanā katā’’ti vattabbattā ‘‘yo puggalo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo puthujjanabhūto puggalo avijjānīvaraṇehi nivuto, so puthujjanabhūto puggalo vivicchāya vivicchati. ‘‘Yāya vivicchāya vivicchati, sā vivicchā katamā nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘vivicchā nāma vuccati vicikicchā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tāya kasmā nappakāsatī’’ti vattabbattā ‘‘so vicikicchanto’’tiādi vuttaṃ. Tāya vicikicchanto so puthujjanabhūto puggalo saddahitabbesu nābhisaddahati; saddahitabbesu na abhisaddahanto akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, kusalānaṃ dhammānaṃ sacchikiriyāya ārabhitabbaṃ vīriyaṃ nārabhati; anārabhanto so puggalo idha loke pamādamanuyutto viharatīti, pamādena viharanto pamatto puggalo sukke dhamme na uppādiyati; anuppādayantassa tassa puggalassa te sukkā dhammā anuppādiyamānā hutvā nappakāsanti pakāsanavasena na pavattanti; tasmā ‘‘vivicchā pamādā loko nappakāsatī’’ti vissajjanā kātabbāti adhippāyo.
‘‘താദിസസ്സ സുക്കധമ്മാനം അപ്പകാസനഭാവോ അമ്ഹേഹി കേന വചനേന സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘യഥാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ –
‘‘Tādisassa sukkadhammānaṃ appakāsanabhāvo amhehi kena vacanena saddahitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha –
‘‘ദൂരേ സന്തോ പകാസന്തി, ഹിമവന്തോവ പബ്ബതോ;
‘‘Dūre santo pakāsanti, himavantova pabbato;
അസന്തേത്ഥ ന ദിസ്സന്തി, രത്തിം ഖിത്താ യഥാ സരാ;
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā;
തേ ഗുണേഹി പകാസന്തി, കിത്തിയാ ച യസേന ചാ’’തി. –
Te guṇehi pakāsanti, kittiyā ca yasena cā’’ti. –
യം ഗാഥാപാഠം ഭഗവാ യഥാ യേന അപ്പകാസനാകാരേന ആഹ, തഥാ തേന അപ്പകാസനാകാരേന വുത്തേന തേന ഗാഥാപാഠേന താദിസസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സുക്കധമ്മാനം അപ്പകാസനഭാവോ തുമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോയേവ, തസ്മാ ‘‘വിവിച്ഛാ പമാദാ ലോകോ നപ്പകാസതീ’’തി വിസ്സജ്ജനാ കാതബ്ബാവാതി അധിപ്പായോ.
Yaṃ gāthāpāṭhaṃ bhagavā yathā yena appakāsanākārena āha, tathā tena appakāsanākārena vuttena tena gāthāpāṭhena tādisassa puggalassa sukkadhammānaṃ appakāsanabhāvo tumhehi saddahitabboyeva, tasmā ‘‘vivicchā pamādā loko nappakāsatī’’ti vissajjanā kātabbāvāti adhippāyo.
ഗാഥാത്ഥോ പന – ഹിമവന്തോ പബ്ബതോ ദൂരേ ഠിതോ ദൂരേ ഠിതാനമ്പി സചക്ഖുകാനം പുഗ്ഗലാനം പകാസതി ഇവ, ഏവം സന്തോ സപ്പുരിസാ ദൂരേ ഠിതാനമ്പി ഗുണവസേന പവത്തായ കിത്തിയാ ച ഗുണവസേന പവത്തേഹി യസപരിഭോഗപരിവാരേഹി ച ദൂരേ ഠിതാനം പണ്ഡിതാനം പകാസന്തി, രത്തികാലേ ഖിത്താ സരാ ഉസൂ ന ദിസ്സന്തി യഥാ, ഏത്ഥ സത്തലോകേ വിവിച്ഛാപമാദാനം വസേന വിഹരന്തോ അസന്തോ ന ദിസ്സന്തി. യേ സന്തോ പകാസന്തി, തേ സന്തോ ഗുണേഹി പകാസന്തീതി ദസ്സേതും ‘‘തേ ഗുണേഹി പകാസന്തീ’’തി വുത്തം . ഗുണാ നാമ അബ്ഭന്തരേ ജാതാ, ‘‘കഥം ഗുണേഹി പകാസന്തീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘കിത്തിയാ ച യസേന ചാ’’തി വുത്തം. ഗുണാനുഭാവേന പവത്തായ കിത്തിയാ ച ഗുണാനുഭാവേന പവത്തേന യസേന ച പകാസന്താ പുഗ്ഗലാ ഗുണേഹി പകാസന്തീതി വത്തബ്ബാവാതി.
Gāthāttho pana – himavanto pabbato dūre ṭhito dūre ṭhitānampi sacakkhukānaṃ puggalānaṃ pakāsati iva, evaṃ santo sappurisā dūre ṭhitānampi guṇavasena pavattāya kittiyā ca guṇavasena pavattehi yasaparibhogaparivārehi ca dūre ṭhitānaṃ paṇḍitānaṃ pakāsanti, rattikāle khittā sarā usū na dissanti yathā, ettha sattaloke vivicchāpamādānaṃ vasena viharanto asanto na dissanti. Ye santo pakāsanti, te santo guṇehi pakāsantīti dassetuṃ ‘‘te guṇehi pakāsantī’’ti vuttaṃ . Guṇā nāma abbhantare jātā, ‘‘kathaṃ guṇehi pakāsantī’’ti vattabbattā ‘‘kittiyā ca yasena cā’’ti vuttaṃ. Guṇānubhāvena pavattāya kittiyā ca guṇānubhāvena pavattena yasena ca pakāsantā puggalā guṇehi pakāsantīti vattabbāvāti.
യദി വിവിച്ഛാപമാദാനം വസേന നപ്പകാസതി, ഏവം സതി ലോകോ നിവുതോ ഹോതി, തസ്മാ പഠമസ്സ പദസ്സാപി വിസ്സജ്ജനാ കാതബ്ബാതി ചോദനം മനസി കത്വാ ‘‘തേന ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തേനാതി ‘‘വിവിച്ഛാ പമാദാ നപ്പകാസതീ’’തി പദേന ‘‘കേനസ്സു നപ്പകാസതീ’’തി ദുതിയസ്സ പദസ്സ വിസ്സജ്ജനാ യുത്താ യുത്തതരാതി അത്ഥോ. പദേനാതി ച പദത്ഥട്ഠേന വിസ്സജ്ജനാതി അത്ഥോ. പദസ്സാതി പദത്ഥസ്സ പുച്ഛിതബ്ബസ്സാതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഏസ നയോ ഹേട്ഠാ, ഉപരി ച.
Yadi vivicchāpamādānaṃ vasena nappakāsati, evaṃ sati loko nivuto hoti, tasmā paṭhamassa padassāpi vissajjanā kātabbāti codanaṃ manasi katvā ‘‘tena cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti ‘‘vivicchā pamādā nappakāsatī’’ti padena ‘‘kenassu nappakāsatī’’ti dutiyassa padassa vissajjanā yuttā yuttatarāti attho. Padenāti ca padatthaṭṭhena vissajjanāti attho. Padassāti padatthassa pucchitabbassāti attho daṭṭhabbo. Esa nayo heṭṭhā, upari ca.
‘‘കിസ്സാഭിലേപനം ബ്രൂസീ’’തി പഞ്ഹേ ‘‘ജപ്പാഭിലേപനം ബ്രൂമീ’’തി വിസ്സജ്ജനാ തസ്സാ അജിതേന ദട്ഠബ്ബാ. ‘‘കതമാ ജപ്പാ നാമാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ജപ്പാ നാമ വുച്ചതി തണ്ഹാ’’തി വുത്തം. സാ തണ്ഹാ ലോകം അഭിലിമ്പതീതി കഥം വിഞ്ഞായതീതി യോജനാ. തേന വുത്തം ‘‘യഥാഹ ഭഗവാ’’തിആദി. തത്ഥ യഥാ യേന തണ്ഹായ അഭിലേപനഭാവേന –
‘‘Kissābhilepanaṃ brūsī’’ti pañhe ‘‘jappābhilepanaṃ brūmī’’ti vissajjanā tassā ajitena daṭṭhabbā. ‘‘Katamā jappā nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘jappā nāma vuccati taṇhā’’ti vuttaṃ. Sā taṇhā lokaṃ abhilimpatīti kathaṃ viññāyatīti yojanā. Tena vuttaṃ ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi. Tattha yathā yena taṇhāya abhilepanabhāvena –
‘‘രത്തോ അത്ഥം ന ജാനാതി, രത്തോ ധമ്മം ന പസ്സതി;
‘‘Ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passati;
അന്ധം തമം തദാ ഹോതി, യം രാഗോ സഹതേ നര’’ന്തി. –
Andhaṃ tamaṃ tadā hoti, yaṃ rāgo sahate nara’’nti. –
യം ഗാഥം ഭഗവാ ആഹ, തഥാ തേന അഭിലേപനഭാവേന വുത്തായ തായ ഗാഥായ സാ തണ്ഹാ ലോകം അഭിലിമ്പതീതി വിഞ്ഞായതീതി അധിപ്പായോ.
Yaṃ gāthaṃ bhagavā āha, tathā tena abhilepanabhāvena vuttāya tāya gāthāya sā taṇhā lokaṃ abhilimpatīti viññāyatīti adhippāyo.
ഗാഥായം പന – രജ്ജതി സത്തോതി രത്തോ, രാഗസമങ്ഗീസത്തോ. കാരണം പടിച്ച അസതി പവത്തതി ഫലന്തി അത്ഥം, ഫലം. കാരണം ഫലം ധാരേതി, തം കാരണം ധമ്മം നാമ. അന്ധകാരം അന്ധം. യന്തി യമ്ഹി കാലേ. യന്തി ഹി ഭുമ്മത്ഥേ പച്ചത്തവചനം. യമ്ഹി കാലേ രാഗോ നരം രാഗസമങ്ഗിം സഹതേ അഭിഭവതി, തദാ കാലേ അന്ധം അന്ധകാരം തമം ഹോതീതി യോജനാ. രാഗോ നരം യം യസ്മാ സഹതേ, തസ്മാ അന്ധം തമം തദാ ഹോതീതി വാ, രാഗോ യം നരം സഹതേ, തസ്സ നരസ്സ അന്ധം തമം തദാ ഹോതീതി വാ, രാഗോ നരം യം സഹതേ അഭിഭൂയതേ യം സഹനം അഭിഭവനം നിപ്ഫാദേതി, തം സഹനം അഭിഭവനം അന്ധം അന്ധകാരം തമം ഹോതീതി വാ യോജനാ.
Gāthāyaṃ pana – rajjati sattoti ratto, rāgasamaṅgīsatto. Kāraṇaṃ paṭicca asati pavattati phalanti atthaṃ, phalaṃ. Kāraṇaṃ phalaṃ dhāreti, taṃ kāraṇaṃ dhammaṃ nāma. Andhakāraṃ andhaṃ. Yanti yamhi kāle. Yanti hi bhummatthe paccattavacanaṃ. Yamhi kāle rāgo naraṃ rāgasamaṅgiṃ sahate abhibhavati, tadā kāle andhaṃ andhakāraṃ tamaṃ hotīti yojanā. Rāgo naraṃ yaṃ yasmā sahate, tasmā andhaṃ tamaṃ tadā hotīti vā, rāgo yaṃ naraṃ sahate, tassa narassa andhaṃ tamaṃ tadā hotīti vā, rāgo naraṃ yaṃ sahate abhibhūyate yaṃ sahanaṃ abhibhavanaṃ nipphādeti, taṃ sahanaṃ abhibhavanaṃ andhaṃ andhakāraṃ tamaṃ hotīti vā yojanā.
‘‘യദി രത്തോ അത്ഥാദികം ന ജാനാതി, ഏവം സതി കഥം ജപ്പാഭിലേപനം ഭവതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘സായം തണ്ഹാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ആരമ്മണേസു ആസത്തിബഹുലസ്സ ആസങ്ഗബഹുലസ്സ തണ്ഹാസമങ്ഗിസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സാ അയം തണ്ഹാ ഏവം ബഹുആസങ്ഗവസേന അഭിജപ്പാ പരിയുട്ഠാനട്ഠായിനീ ഹോതി. ഇതി കരിത്വാ ഇമിനാ കാരണേന തത്ഥ തണ്ഹായ സത്തലോകോ കേനചി സിലേസേന അഭിലിത്തോ മക്ഖിതോ വിയ ജപ്പാഭിലേപേന അഭിലിത്തോ നാമ ഭവതീതി യോജനാ. ‘‘ജപ്പാഭിലേപനം അപ്പകാസനസ്സപി കാരണം ഭവതി, തസ്മാ ‘കേനസ്സു നപ്പകാസതീ’തി ദുതിയപദത്ഥസ്സപി വിസ്സജ്ജനാ സിയാ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേന ചാ’’തിആദി വുത്തം.
‘‘Yadi ratto atthādikaṃ na jānāti, evaṃ sati kathaṃ jappābhilepanaṃ bhavatī’’ti vattabbattā ‘‘sāyaṃ taṇhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ārammaṇesu āsattibahulassa āsaṅgabahulassa taṇhāsamaṅgissa puggalassa sā ayaṃ taṇhā evaṃ bahuāsaṅgavasena abhijappā pariyuṭṭhānaṭṭhāyinī hoti. Iti karitvā iminā kāraṇena tattha taṇhāya sattaloko kenaci silesena abhilitto makkhito viya jappābhilepena abhilitto nāma bhavatīti yojanā. ‘‘Jappābhilepanaṃ appakāsanassapi kāraṇaṃ bhavati, tasmā ‘kenassu nappakāsatī’ti dutiyapadatthassapi vissajjanā siyā’’ti vattabbattā ‘‘tena cā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘തസ്സ ലോകസ്സ മഹബ്ഭയം കി’’ന്തി ഇമസ്മിം ചതുത്ഥപഞ്ഹേ ‘‘അസ്സ ലോകസ്സ ദുക്ഖം മഹബ്ഭയം ഭവേ’’തി അയം വിസ്സജ്ജനാ തസ്സാ അജിതേന ദട്ഠബ്ബാ. ഭായതി ലോകോ ഏതസ്മാതി ഭയം, മഹന്തം ഭയം മഹബ്ഭയം. ‘‘കതിവിധം ദുക്ഖ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ദുവിധം ദുക്ഖ’’ന്തിആദി വുത്തം. ദ്വേ വിധാ അസ്സ ദുക്ഖസ്സാതി ദുവിധം. ‘‘കതമം ദുവിധം ദുക്ഖ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘കായികഞ്ച ചേതസികഞ്ചാ’’തി വുത്തം. ‘‘കതമം കായികം, കതമം ചേതസിക’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യം കായികം, ഇദം ദുക്ഖം യം ചേതസികം, ഇദം ദോമനസ്സ’’ന്തി വുത്തം.
‘‘Tassa lokassa mahabbhayaṃ ki’’nti imasmiṃ catutthapañhe ‘‘assa lokassa dukkhaṃ mahabbhayaṃ bhave’’ti ayaṃ vissajjanā tassā ajitena daṭṭhabbā. Bhāyati loko etasmāti bhayaṃ, mahantaṃ bhayaṃ mahabbhayaṃ. ‘‘Katividhaṃ dukkha’’nti pucchitabbattā ‘‘duvidhaṃ dukkha’’ntiādi vuttaṃ. Dve vidhā assa dukkhassāti duvidhaṃ. ‘‘Katamaṃ duvidhaṃ dukkha’’nti pucchitabbattā ‘‘kāyikañca cetasikañcā’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamaṃ kāyikaṃ, katamaṃ cetasika’’nti pucchitabbattā ‘‘yaṃ kāyikaṃ, idaṃ dukkhaṃ yaṃ cetasikaṃ, idaṃ domanassa’’nti vuttaṃ.
രോഗാദിസത്ഥാദിഅനിട്ഠരൂപം സത്തലോകസ്സ മഹബ്ഭയം ഭവേയ്യ, ‘‘കഥം ദുക്ഖം മഹബ്ഭയം ഭവേതി സദ്ദഹേതബ്ബ’’ന്തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘സബ്ബേ സത്താ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സബ്ബേ സത്താ യഥാവുത്തസ്സ ദുക്ഖസ്സ ഉബ്ബിജ്ജന്തി, ദുക്ഖേന സമസമം അഞ്ഞം ഭയം സത്താനം നത്ഥി, ദുക്ഖതോ ഉത്തരിതരം വാ പന ഭയം കുതോ അത്ഥി. ഹി യസ്മാ നത്ഥി, തസ്മാ ദുക്ഖതോ അഞ്ഞസ്സ ഭയസ്സ അഭാവതോ ‘‘ദുക്ഖം ലോകസ്സ മഹബ്ഭയ’’ന്തി വചനം സദ്ദഹിതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ.
Rogādisatthādianiṭṭharūpaṃ sattalokassa mahabbhayaṃ bhaveyya, ‘‘kathaṃ dukkhaṃ mahabbhayaṃ bhaveti saddahetabba’’nti vattabbabhāvato ‘‘sabbe sattā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sabbe sattā yathāvuttassa dukkhassa ubbijjanti, dukkhena samasamaṃ aññaṃ bhayaṃ sattānaṃ natthi, dukkhato uttaritaraṃ vā pana bhayaṃ kuto atthi. Hi yasmā natthi, tasmā dukkhato aññassa bhayassa abhāvato ‘‘dukkhaṃ lokassa mahabbhaya’’nti vacanaṃ saddahitabbanti adhippāyo.
‘‘സബ്ബേ സത്താ’’തിആദിവചനേന രോഗാദിസത്ഥാദിഅനിട്ഠരൂപം ദുക്ഖമൂലമേവാതി ദസ്സേതി. ‘‘കായികചേതസികവസേന ദുവിധം ദുക്ഖം ദുക്ഖവേദനായേവ, ഏവം സതി സങ്ഖാരദുക്ഖവിപരിണാമദുക്ഖാനം മഹബ്ഭയഭാവോ ന ആപജ്ജേയ്യാ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘തിസ്സോ ദുക്ഖതാ’’തിആദി വുത്തം.
‘‘Sabbe sattā’’tiādivacanena rogādisatthādianiṭṭharūpaṃ dukkhamūlamevāti dasseti. ‘‘Kāyikacetasikavasena duvidhaṃ dukkhaṃ dukkhavedanāyeva, evaṃ sati saṅkhāradukkhavipariṇāmadukkhānaṃ mahabbhayabhāvo na āpajjeyyā’’ti vattabbabhāvato ‘‘tisso dukkhatā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘തിസ്സോ ദുക്ഖതാ സബ്ബേസം സത്താനം സബ്ബകാലേസു ഉപ്പജ്ജന്തി, കദാചി കസ്സചി ന ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ ലോകോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി താസു തീസു ദുക്ഖതാസു. ലോകോതി ഭോഗസമ്പന്നോ ചേവ അപ്പാബാധോ ച സത്തലോകോ. ഓധസോ ഓധിസോ കദാചി കരഹചി അത്തൂപക്കമമൂലായ ദുക്ഖദുക്ഖതായ മുച്ചതി, കദാചി പരൂപക്കമമൂലായ ദുക്ഖദുക്ഖതായ മുച്ചതി, തഥാ ഓധസോ ഓധിസോ കദാചി കരഹചി ദീഘായുകോ ലോകോ വിപരിണാമദുക്ഖതായ മുച്ചതി, ‘‘കേന ഹേതുനാ മുച്ചതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ പുച്ഛം ഠപേത്വാ ഹേതും ദസ്സേതും ‘‘തം കിസ്സ ഹേതൂ’’തിആദി വുത്തം. സത്തലോകേ അപ്പേകച്ചേ അപ്പാബാധാ ഹോന്തി, തേ ഭോഗസമ്പന്നത്താ ചേവ അപ്പാബാധത്താ ച ദുക്ഖദുക്ഖതായ മുച്ചന്തി, വിസേസതോ രൂപാവചരസത്താ മുച്ചന്തി. അപ്പേകച്ചേ ദീഘായുകാപി ഹോന്തി, തേ ദീഘായുകത്താ വിപരിണാമദുക്ഖതായ മുച്ചന്തി; വിസേസതോ അരൂപാവചരസത്താ മുച്ചന്തി അരൂപാവചരസത്താനം ഉപേക്ഖാസമാപത്തിബഹുലത്താ.
‘‘Tisso dukkhatā sabbesaṃ sattānaṃ sabbakālesu uppajjanti, kadāci kassaci na uppajjantī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha loko’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tāsu tīsu dukkhatāsu. Lokoti bhogasampanno ceva appābādho ca sattaloko. Odhaso odhiso kadāci karahaci attūpakkamamūlāya dukkhadukkhatāya muccati, kadāci parūpakkamamūlāya dukkhadukkhatāya muccati, tathā odhaso odhiso kadāci karahaci dīghāyuko loko vipariṇāmadukkhatāya muccati, ‘‘kena hetunā muccatī’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā hetuṃ dassetuṃ ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādi vuttaṃ. Sattaloke appekacce appābādhā honti, te bhogasampannattā ceva appābādhattā ca dukkhadukkhatāya muccanti, visesato rūpāvacarasattā muccanti. Appekacce dīghāyukāpi honti, te dīghāyukattā vipariṇāmadukkhatāya muccanti; visesato arūpāvacarasattā muccanti arūpāvacarasattānaṃ upekkhāsamāpattibahulattā.
തേസം താഹി ദുക്ഖതാഹി മുച്ചനം അനേകന്തികം ഹോതി, തസ്മാ താഹി അനതിക്കന്തത്താ അനേകന്തികം മുച്ചനം തുമ്ഹേഹി വുത്തം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, ‘‘കതമം ഏകന്തികമുച്ചന’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സങ്ഖാരദുക്ഖതായ പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സങ്ഖാരദുക്ഖതായാതി ദുക്ഖവേദനാപി സങ്ഖതത്താ സങ്ഖാരപരിയാപന്നാ, താദിസായ സങ്ഖാരദുക്ഖതായാതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. ലോകോതി അരഹാ. ഉപാദീയതി വിപാകക്ഖന്ധചതുക്കകടത്താരൂപസങ്ഖാതം ഖന്ധപഞ്ചകന്തി ഉപാദി, ഉപാദിയേവ സേസം ഉപാദിസേസം, ഖന്ധപഞ്ചകം, തം നത്ഥി ഏതിസ്സാ നിബ്ബാനധാതുയാതി അനുപാദിസേസാ. അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതു ഹുത്വാ മുച്ചതി, ഇത്ഥമ്ഭൂതലക്ഖണേ ചായം കരണനിദ്ദേസോ. നിബ്ബാനധാതൂതി ച ഖന്ധപഞ്ചകസ്സ നിബ്ബായനമത്തം അധിപ്പേതം, ന അസങ്ഖതധാതു. തസ്മാതി സങ്ഖാരദുക്ഖതായ സകലലോകബ്യാപകഭാവേന സബ്ബലോകസങ്ഗാഹകത്താ വുത്തപ്പകാരസങ്ഖാരദുക്ഖതായ സബ്ബലോകസ്സ ദുക്ഖം ഹോതി, ഇതി കത്വാ സങ്ഖാരദുക്ഖതായ സബ്ബലോകസ്സ ദുക്ഖഭാവതോ ‘‘ദുക്ഖമസ്സ മഹബ്ഭയ’’ന്തി ഭഗവതാ വുത്തം.
Tesaṃ tāhi dukkhatāhi muccanaṃ anekantikaṃ hoti, tasmā tāhi anatikkantattā anekantikaṃ muccanaṃ tumhehi vuttaṃ, amhehi ca ñātaṃ, ‘‘katamaṃ ekantikamuccana’’nti pucchitabbattā ‘‘saṅkhāradukkhatāya panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṅkhāradukkhatāyāti dukkhavedanāpi saṅkhatattā saṅkhārapariyāpannā, tādisāya saṅkhāradukkhatāyāti attho gahetabbo. Lokoti arahā. Upādīyati vipākakkhandhacatukkakaṭattārūpasaṅkhātaṃ khandhapañcakanti upādi, upādiyeva sesaṃ upādisesaṃ, khandhapañcakaṃ, taṃ natthi etissā nibbānadhātuyāti anupādisesā. Anupādisesāya nibbānadhātuyā anupādisesanibbānadhātu hutvā muccati, itthambhūtalakkhaṇe cāyaṃ karaṇaniddeso. Nibbānadhātūti ca khandhapañcakassa nibbāyanamattaṃ adhippetaṃ, na asaṅkhatadhātu. Tasmāti saṅkhāradukkhatāya sakalalokabyāpakabhāvena sabbalokasaṅgāhakattā vuttappakārasaṅkhāradukkhatāya sabbalokassa dukkhaṃ hoti, iti katvā saṅkhāradukkhatāya sabbalokassa dukkhabhāvato ‘‘dukkhamassa mahabbhaya’’nti bhagavatā vuttaṃ.
‘‘വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൨൬; സം॰ നി॰ ൨.൧, ൩, ൩൬; മഹാവ॰ ൧; വിഭ॰ ൨൨൫) വചനതോ ‘‘ദുക്ഖമസ്സ മഹബ്ഭയ’’ന്തി പദേന ‘‘കിസ്സാഭിലേപനം ബ്രൂസീ’’തി തതിയപദസ്സാപി വിസ്സജ്ജനാ സിയാതി ആസങ്കഭാവതോ ‘‘തേന ച ചതുത്ഥസ്സ പദസ്സ വിസ്സജ്ജനാ യുത്താ’’തി വുത്തം. ‘‘കേന യഥാക്കമം പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനം യുത്തതരഭാവോ ജാനിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. തേന യഥാക്കമം പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനം യുത്തതരത്താ യുത്തതരജാനനകോ ഭഗവാ ‘‘അവിജ്ജായ നിവുതോ ലോകോ’’തിആദിമാഹ, തസ്മാ യുത്തതരഭാവോ തുമ്ഹേഹി ജാനിതബ്ബോതി.
‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’’ti (ma. ni. 3.126; saṃ. ni. 2.1, 3, 36; mahāva. 1; vibha. 225) vacanato ‘‘dukkhamassa mahabbhaya’’nti padena ‘‘kissābhilepanaṃ brūsī’’ti tatiyapadassāpi vissajjanā siyāti āsaṅkabhāvato ‘‘tena ca catutthassa padassa vissajjanā yuttā’’ti vuttaṃ. ‘‘Kena yathākkamaṃ pucchāvissajjanānaṃ yuttatarabhāvo jānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tena yathākkamaṃ pucchāvissajjanānaṃ yuttatarattā yuttatarajānanako bhagavā ‘‘avijjāya nivuto loko’’tiādimāha, tasmā yuttatarabhāvo tumhehi jānitabboti.
ഏത്ഥ ച ലോകസ്സ നീവരണാദീനി അജാനന്തേന ച തിത്ഥിയവാദേസു സമയന്തരേസു പരിചയേന ച തേസു സമയന്തരേസു ചേവ നീവരണാദീസു ച സംസയപക്ഖന്ദേന ഏകംസേനേവ സത്താധിട്ഠാനേന പുച്ഛിതബ്ബത്താ, ഏകംസേനേവ സത്താധിട്ഠാനേന ബ്യാകാതബ്ബത്താ ച സത്താധിട്ഠാനാ പുച്ഛാ കതാതി വേദിതബ്ബാ. സാ ചായം പുച്ഛാ അജാനന്തസ്സ ജാനനത്ഥായ, ജാതസംസയസ്സ ച സംസയവിനോദനത്ഥായ വിസ്സജ്ജേതബ്ബസ്സ നീവരണാദിവിസയസ്സ ചതുബ്ബിധത്താ ചതുബ്ബിധാ. നീവരണാദീനം പന വിസയാനം ലോകോ ച ആധാരഭാവേന ഗാഥായം വുത്തോതി ‘‘ഏകോ പഞ്ഹോ ദസ്സിതോ’’തി അയമേത്ഥ പുച്ഛാവിചയോ, വിസ്സജ്ജനാവിചയോ പന ‘‘അദിട്ഠജോതനാ വിസ്സജ്ജനാ, വിമതിച്ഛേദനാ വിസ്സജ്ജനാ’’തിആദിനാ പുച്ഛാവിചയേ വുത്തനയാനുസാരേന വേദിതബ്ബോ.
Ettha ca lokassa nīvaraṇādīni ajānantena ca titthiyavādesu samayantaresu paricayena ca tesu samayantaresu ceva nīvaraṇādīsu ca saṃsayapakkhandena ekaṃseneva sattādhiṭṭhānena pucchitabbattā, ekaṃseneva sattādhiṭṭhānena byākātabbattā ca sattādhiṭṭhānā pucchā katāti veditabbā. Sā cāyaṃ pucchā ajānantassa jānanatthāya, jātasaṃsayassa ca saṃsayavinodanatthāya vissajjetabbassa nīvaraṇādivisayassa catubbidhattā catubbidhā. Nīvaraṇādīnaṃ pana visayānaṃ loko ca ādhārabhāvena gāthāyaṃ vuttoti ‘‘eko pañho dassito’’ti ayamettha pucchāvicayo, vissajjanāvicayo pana ‘‘adiṭṭhajotanā vissajjanā, vimaticchedanā vissajjanā’’tiādinā pucchāvicaye vuttanayānusārena veditabbo.
ഏകാധാരേ പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനേ വിചയോ ആചരിയേഹി വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘അനേകാധാരേ പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനേ യോ വിചയോ വിഭജനാരഹോ, സോ വിചയോ കഥം അമ്ഹേഹി വിഞ്ഞായതി, അമ്ഹാകം വിഞ്ഞാപനത്ഥായ തസ്മിം വിചയം വിഭജഥാ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ അനേകാധാരം പുച്ഛം താവ നീഹരിത്വാ ദസ്സേതും –
Ekādhāre pucchāvissajjane vicayo ācariyehi vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘anekādhāre pucchāvissajjane yo vicayo vibhajanāraho, so vicayo kathaṃ amhehi viññāyati, amhākaṃ viññāpanatthāya tasmiṃ vicayaṃ vibhajathā’’ti vattabbabhāvato anekādhāraṃ pucchaṃ tāva nīharitvā dassetuṃ –
‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാ, (ഇച്ചായസ്മാ അജിതോ,)
‘‘Savanti sabbadhi sotā, (iccāyasmā ajito,)
സോതാനം കിം നിവാരണം;
Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ;
സോതാനം സംവരം ബ്രൂഹി, കേന സോതാ പിധീയരേ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൪൦; ചൂളനി॰ വത്ഥുഗാഥാ ൫൯, അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൩) –
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, kena sotā pidhīyare’’ti. (su. ni. 1040; cūḷani. vatthugāthā 59, ajitamāṇavapucchāniddesa 3) –
ഗാഥമാഹ . ഗാഥാത്ഥോ താവ ദട്ഠബ്ബോ. സവന്തീതി സന്ദന്തി, പവത്തന്തീതി അത്ഥോ. സബ്ബധീതി തണ്ഹാദീനം ആരമ്മണഭൂതേസു സബ്ബേസു രൂപാദീസു ആയതനേസു. സോതാതി തണ്ഹാഭിജ്ഝാബ്യാപാദാദയോ സോതാ. ഇച്ചായസ്മാതി ഇതി ഏവം ആയസ്മാ അജിതോ ആഹ. സോതാനന്തി തണ്ഹാഭിജ്ഝാബ്യാപാദാദീനം സോതാനം. കിം നിവാരണന്തി കിം കതമം ധമ്മജാതം ആവരണം ഭവേ, കാ കതമാ ധമ്മജാതി രക്ഖാ ഭവേ. സോതാനം സംവരം ബ്രൂഹീതി സോതാനം തണ്ഹാഭിജ്ഝാബ്യാപാദാദീനം സംവരണം ആവരണം ഇദം ധമ്മജാതം ഭവേതി സബ്ബസത്തഹിതത്ഥം അമ്ഹാകം ത്വം കഥേഹി. കേന സോതാ പിധീയരേതി കേന പഹായകധമ്മേന തണ്ഹാഭിജ്ഝാബ്യാപാദാദയോ സോതാ പണ്ഡിതേഹി പിധീയരേതി പുച്ഛതീതി പുച്ഛിതാനി.
Gāthamāha . Gāthāttho tāva daṭṭhabbo. Savantīti sandanti, pavattantīti attho. Sabbadhīti taṇhādīnaṃ ārammaṇabhūtesu sabbesu rūpādīsu āyatanesu. Sotāti taṇhābhijjhābyāpādādayo sotā. Iccāyasmāti iti evaṃ āyasmā ajito āha. Sotānanti taṇhābhijjhābyāpādādīnaṃ sotānaṃ. Kiṃ nivāraṇanti kiṃ katamaṃ dhammajātaṃ āvaraṇaṃ bhave, kā katamā dhammajāti rakkhā bhave. Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhīti sotānaṃ taṇhābhijjhābyāpādādīnaṃ saṃvaraṇaṃ āvaraṇaṃ idaṃ dhammajātaṃ bhaveti sabbasattahitatthaṃ amhākaṃ tvaṃ kathehi. Kena sotāpidhīyareti kena pahāyakadhammena taṇhābhijjhābyāpādādayo sotā paṇḍitehi pidhīyareti pucchatīti pucchitāni.
‘‘പുച്ഛാവസേന കഥിതായ ‘സവന്തി…പേ॰… പിധീയരേ’തി ഇമായ ഗാഥായ കിത്തകാനി പദാനി പുച്ഛിതാനി, കിത്തകാ പഞ്ഹാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇമാനി ചത്താരി പദാനി പുച്ഛിതാനി, തേ ദ്വേ പഞ്ഹാ’’തി വുത്തം. ‘‘പുച്ഛാവസേന പവത്തായ ഇമിസ്സാ ഗാഥായ യദി ചത്താരി പദാനി സിയും, ഏവം സന്തേസു പഞ്ഹാപി ചതുബ്ബിധാ സിയും, കസ്മാ ‘ദ്വേ’തി വുത്താ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘കസ്മാ? ഇമേ ഹി ബഹ്വാധിവചനേന പുച്ഛിതാ’’തി വുത്തം. ഇമേ ഏതായ ഗാഥായ ഗഹിതാ അത്ഥാ ബഹ്വാധിവചനേന പുച്ഛിതാ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘സവന്തി…പേ॰… പിധീയരേതി ബഹൂനി വചനാനി അധികിച്ച പവത്താ സംവരസങ്ഖാതാ സതി ചേവ പിദഹനഹേതുഭൂതാ പഞ്ഞാ ചാതി ഇമേ ദ്വേ അത്ഥാവ പുച്ഛിതാ, തസ്മാ അത്ഥവസേന ദ്വേ പഞ്ഹാ വുത്താ വാ’’തി. ‘‘പുച്ഛായ ദുവിധത്ഥവിസയതാ കഥം വുത്താ’’തി വത്തബ്ബത്താ പുച്ഛായ ദുവിധത്ഥവിസയതം വിവരിതും ‘‘ഏവം സമാപന്നസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഏവം സമാപന്നസ്സാതി ഇമാഹി ദുഗ്ഗതിഹേതുഭൂതാഹി ഞാതിബ്യസനാദിസങ്ഖാതാഹി ആപദാഹി വാ, പാണവധാദീഹി ആപദാഹി വാ, സമം സഹ, സബ്ബഥാ വാ അയം സത്തലോകോ ആപന്നോ അജ്ഝോത്ഥടോ, ഏവം അജ്ഝോത്ഥടസ്സ വാ സമാപന്നസ്സ. ഏവം സംകിലിട്ഠസ്സാതി ഞാതിബ്യസനാദയോ വാ പാണവധാദീനി ആഗമ്മ പവത്തേഹി ദസഹി കിലേസവത്ഥൂഹി ച അയം സത്തലോകോ സംകിലിട്ഠോ, ഏവം സംകിലിട്ഠസ്സ ച ലോകസ്സാതി സമാപന്നസ്സ അജ്ഝോത്ഥടസ്സ ലോകസ്സ വോദാനം വുട്ഠാനം കിം കതമം ധമ്മജാതം ഭവേ. ഇതി ഏവഞ്ഹി സച്ചം അജിതസുത്തേ ആഹാതി വിത്ഥാരത്ഥോ, പുച്ഛായ ദുവിധത്ഥവിസയതാ ഞാതബ്ബാതി അധിപ്പായോ.
‘‘Pucchāvasena kathitāya ‘savanti…pe… pidhīyare’ti imāya gāthāya kittakāni padāni pucchitāni, kittakā pañhā’’ti pucchitabbattā ‘‘imāni cattāri padāni pucchitāni, te dve pañhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pucchāvasena pavattāya imissā gāthāya yadi cattāri padāni siyuṃ, evaṃ santesu pañhāpi catubbidhā siyuṃ, kasmā ‘dve’ti vuttā’’ti vattabbattā ‘‘kasmā? Ime hi bahvādhivacanena pucchitā’’ti vuttaṃ. Ime etāya gāthāya gahitā atthā bahvādhivacanena pucchitā. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘savanti…pe… pidhīyareti bahūni vacanāni adhikicca pavattā saṃvarasaṅkhātā sati ceva pidahanahetubhūtā paññā cāti ime dve atthāva pucchitā, tasmā atthavasena dve pañhā vuttā vā’’ti. ‘‘Pucchāya duvidhatthavisayatā kathaṃ vuttā’’ti vattabbattā pucchāya duvidhatthavisayataṃ vivarituṃ ‘‘evaṃ samāpannassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha evaṃ samāpannassāti imāhi duggatihetubhūtāhi ñātibyasanādisaṅkhātāhi āpadāhi vā, pāṇavadhādīhi āpadāhi vā, samaṃ saha, sabbathā vā ayaṃ sattaloko āpanno ajjhotthaṭo, evaṃ ajjhotthaṭassa vā samāpannassa. Evaṃ saṃkiliṭṭhassāti ñātibyasanādayo vā pāṇavadhādīni āgamma pavattehi dasahi kilesavatthūhi ca ayaṃ sattaloko saṃkiliṭṭho, evaṃ saṃkiliṭṭhassa ca lokassāti samāpannassa ajjhotthaṭassa lokassa vodānaṃ vuṭṭhānaṃ kiṃ katamaṃ dhammajātaṃ bhave. Iti evañhi saccaṃ ajitasutte āhāti vitthārattho, pucchāya duvidhatthavisayatā ñātabbāti adhippāyo.
‘‘കിം നു സോതാ സബ്ബസ്സ ലോകസ്സ സബ്ബധി സവന്തി, ഉദാഹു, ഏകച്ചസ്സേവാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാതി, അസമാഹിതസ്സ സവന്തി അഭിജ്ഝാബ്യാപാദപ്പമാദബഹുലസ്സാ’’തി വുത്തം. തത്ഥ അഭിജ്ഝാബ്യാപാദപ്പമാദബഹുലത്താ രൂപാദീസു നാനാരമ്മണേസു വിക്ഖിത്തചിത്തസ്സേവ സോതാ സവന്തി പവത്തന്തി, ന സമാഹിതസ്സ അഭിജ്ഝാബ്യാപാദപ്പമാദവിരഹിതസ്സാതി അധിപ്പായോ ദട്ഠബ്ബോ. ‘‘കതമാ അഭിജ്ഝാ, കതമോ ബ്യാപാദോ, കതമോ പമാദോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യാ അഭിജ്ഝാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു അഭിജ്ഝാബ്യാപാദപ്പമാദേസു. യാ അഭിജ്ഝാ, അയം ലോഭോ, ന അഭിജ്ഝായനമത്തം. ലോഭോ ച അകുസലമൂലം, ന ലുബ്ഭനമത്തം. യോ ബ്യാപാദോ , അയം ദോസോ, ന ബ്യാപജ്ജനമത്തം. ദോസോ ച അകുസലമൂലം, ന ദൂസനമത്തം. യോ പമാദോ, അയം മോഹോ, ന സതിവിപ്പവാസമത്തം. മോഹോ ച അകുസലമൂലം, ന മൂഹനമത്തം. ഏവം ഇമിനാ വുത്തപ്പകാരേന അഭിജ്ഝാദീനം അകുസലമൂലത്താ യസ്സ അഭിജ്ഝാബ്യാപാദപ്പമാദബഹുലസ്സ അസമാഹിതസ്സ ഛസു രൂപാദീസു ആയതനേസു തണ്ഹാ സവന്തി.
‘‘Kiṃ nu sotā sabbassa lokassa sabbadhi savanti, udāhu, ekaccassevā’’ti pucchitabbattā ‘‘savanti sabbadhi sotāti, asamāhitassa savanti abhijjhābyāpādappamādabahulassā’’ti vuttaṃ. Tattha abhijjhābyāpādappamādabahulattā rūpādīsu nānārammaṇesu vikkhittacittasseva sotā savanti pavattanti, na samāhitassa abhijjhābyāpādappamādavirahitassāti adhippāyo daṭṭhabbo. ‘‘Katamā abhijjhā, katamo byāpādo, katamo pamādo’’ti vattabbattā ‘‘tattha yā abhijjhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu abhijjhābyāpādappamādesu. Yā abhijjhā, ayaṃ lobho, na abhijjhāyanamattaṃ. Lobho ca akusalamūlaṃ, na lubbhanamattaṃ. Yo byāpādo, ayaṃ doso, na byāpajjanamattaṃ. Doso ca akusalamūlaṃ, na dūsanamattaṃ. Yo pamādo, ayaṃ moho, na sativippavāsamattaṃ. Moho ca akusalamūlaṃ, na mūhanamattaṃ. Evaṃ iminā vuttappakārena abhijjhādīnaṃ akusalamūlattā yassa abhijjhābyāpādappamādabahulassa asamāhitassa chasu rūpādīsu āyatanesu taṇhā savanti.
‘‘കതിവിധാ സാ തണ്ഹാ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘രൂപതണ്ഹാ…പേ॰… ധമ്മതണ്ഹാ’’തി വുത്തം. ‘‘ഛന്നം രൂപതണ്ഹാദീനം ഛസു രൂപാദിആയതനേസു സവനം കേന ച വചനേന അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബ’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യഥാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘സവതീതി ച ഖോ, ഭിക്ഖവേ…പേ॰… പടിഹഞ്ഞതീ’’തി യം വചനം ഭഗവാ യഥാ യേന പകാരേന ആഹ, തഥാ തേന പകാരേന വുത്തനയേന വചനേന തുമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. ഏത്ഥ ച ചക്ഖാദീനം രൂപതണ്ഹാദീനം ഛന്നം സോതാനം ദ്വാരഭാവേന പവത്തത്താ ചക്ഖാദയോ നിസ്സിതൂപചാരവസേന സയം സവന്തോ വിയ ഭഗവതാ വുത്താ. ഇതീതി ഏവം വുത്തപ്പകാരേന സബ്ബാ സബ്ബസ്മാ ചക്ഖാദിദ്വാരതോ ച സവതി പവത്തതി. സബ്ബഥാ സബ്ബപ്പകാരേന തണ്ഹായനമിച്ഛാഭിനിവേസനഉന്നമനാദിപ്പകാരേന സവതി പവത്തതീതി അത്ഥോ. ‘‘കസ്മാ സബ്ബസ്മാ ചക്ഖാദിദ്വാരതോ ച സവതി പവത്തതി, സബ്ബപ്പകാരേന തണ്ഹായനമിച്ഛാഭിനിവേസനഉന്നമനാദിപ്പകാരേന സവനഭാവോ വിജാനിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തേനാതി അസമാഹിതസ്സ അഭിജ്ഝാബ്യാപാദാദീനം ചക്ഖാദിദ്വാരതോ ച തണ്ഹായനമിച്ഛാഭിനിവേസഉന്നമനാകാരേന തണ്ഹാദിവസേന പവത്തനതോ പവത്തജാനനകോ ഭഗവാ ‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാ’’തി ആഹ.
‘‘Katividhā sā taṇhā’’ti vattabbattā ‘‘rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā’’ti vuttaṃ. ‘‘Channaṃ rūpataṇhādīnaṃ chasu rūpādiāyatanesu savanaṃ kena ca vacanena amhehi saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Savatīti ca kho, bhikkhave…pe… paṭihaññatī’’ti yaṃ vacanaṃ bhagavā yathā yena pakārena āha, tathā tena pakārena vuttanayena vacanena tumhehi saddahitabbanti adhippāyo. Ettha ca cakkhādīnaṃ rūpataṇhādīnaṃ channaṃ sotānaṃ dvārabhāvena pavattattā cakkhādayo nissitūpacāravasena sayaṃ savanto viya bhagavatā vuttā. Itīti evaṃ vuttappakārena sabbā sabbasmā cakkhādidvārato ca savati pavattati. Sabbathā sabbappakārena taṇhāyanamicchābhinivesanaunnamanādippakārena savati pavattatīti attho. ‘‘Kasmā sabbasmā cakkhādidvārato ca savati pavattati, sabbappakārena taṇhāyanamicchābhinivesanaunnamanādippakārena savanabhāvo vijānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti asamāhitassa abhijjhābyāpādādīnaṃ cakkhādidvārato ca taṇhāyanamicchābhinivesaunnamanākārena taṇhādivasena pavattanato pavattajānanako bhagavā ‘‘savanti sabbadhi sotā’’ti āha.
‘‘സോതാനം ‘കിം നിവാരണ’ന്തി ഇമിനാ കിം പുച്ഛതി? സോതാനം അനുസയപ്പഹാനം പുച്ഛതി കിം? ഉദാഹു വീതിക്കമപ്പഹാനം പുച്ഛതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘സോതാനം കിം നിവാരണന്തി പരിയുട്ഠാനവിഘാതം പുച്ഛതീ’’തി വുത്തം. ‘‘ഇദം പരിയുട്ഠാനവിഘാതം വോദാനം, ഉദാഹു വുട്ഠാനം കി’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘ഇദം വോദാന’’ന്തി വുത്തം. ‘‘സോതാനം സംവരം ബ്രൂഹി, ‘കേന സോതാ പിധീയരേ’തി ഇമിനാ കിം പുച്ഛതി? സോതാനം പരിയുട്ഠാനം പുച്ഛതി കിം? ഉദാഹു വീതിക്കമനം, സമുഗ്ഘാടം വാ പുച്ഛതി കി’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ സോതാനം…പേ॰… പിധീയരേതി അനുസയസമുഗ്ഘാടം പുച്ഛതീ’’തി വുത്തം. ‘‘ഇദം അനുസയസമുഗ്ഘാടം വോദാനം കിം, ഉദാഹു വുട്ഠാനം കി’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘ഇദം വുട്ഠാന’’ന്തി വുത്തം.
‘‘Sotānaṃ ‘kiṃ nivāraṇa’nti iminā kiṃ pucchati? Sotānaṃ anusayappahānaṃ pucchati kiṃ? Udāhu vītikkamappahānaṃ pucchatī’’ti vattabbattā ‘‘sotānaṃ kiṃ nivāraṇanti pariyuṭṭhānavighātaṃ pucchatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ pariyuṭṭhānavighātaṃ vodānaṃ, udāhu vuṭṭhānaṃ ki’’nti vattabbattā ‘‘idaṃ vodāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, ‘kena sotā pidhīyare’ti iminā kiṃ pucchati? Sotānaṃ pariyuṭṭhānaṃ pucchati kiṃ? Udāhu vītikkamanaṃ, samugghāṭaṃ vā pucchati ki’’nti vattabbattā sotānaṃ…pe… pidhīyareti anusayasamugghāṭaṃ pucchatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Idaṃ anusayasamugghāṭaṃ vodānaṃ kiṃ, udāhu vuṭṭhānaṃ ki’’nti vattabbattā ‘‘idaṃ vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ.
‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാ’’തിആദിപുച്ഛാവിചയോ ആചരിയേന വുത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ; തായ പുച്ഛായ ‘‘കതമോ വിസ്സജ്ജനവിചയോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ വിസ്സജ്ജനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പുച്ഛായം –
‘‘Savanti sabbadhi sotā’’tiādipucchāvicayo ācariyena vutto, amhehi ca ñāto; tāya pucchāya ‘‘katamo vissajjanavicayo’’ti vattabbattā ‘‘tattha vissajjanā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pucchāyaṃ –
‘‘യാനി സോതാനി ലോകസ്മിം, (അജിതാതി ഭഗവാ,)
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, (ajitāti bhagavā,)
സതി തേസം നിവാരണം;
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
സോതാനം സംവരം ബ്രൂമി, പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി. (സു॰ നി॰ ൧൦൪൧ ചൂളനി॰ വത്ഥുഗാഥാ ൬൦, അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൪) –
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti. (su. ni. 1041 cūḷani. vatthugāthā 60, ajitamāṇavapucchāniddesa 4) –
ഗാഥാ വിസ്സജ്ജനാതി ദട്ഠബ്ബാ. തസ്സം ഗാഥായം അജിത ലോകസ്മിം യാനി സോതാനി സവന്തി, തേസം സോതാനം യം നിവാരണം, സാ സതി ഹോതി; തം സതിം സോതാനം സംവരന്തി അഹം ബ്രൂമി; ഏതേ സോതാ പഞ്ഞായ പിധീയരേതി യോജനാ കാതബ്ബാ. തത്ഥ സതീതി വിപസ്സനാപഞ്ഞായ സമ്പയുത്താ സതി. പഞ്ഞായാതി മഗ്ഗപഞ്ഞായ. പിധീയരേതി ഉപ്പജ്ജിതും അപ്പദാനവസേന പിധീയന്തി പച്ഛിജ്ജന്തി.
Gāthā vissajjanāti daṭṭhabbā. Tassaṃ gāthāyaṃ ajita lokasmiṃ yāni sotāni savanti, tesaṃ sotānaṃ yaṃ nivāraṇaṃ, sā sati hoti; taṃ satiṃ sotānaṃ saṃvaranti ahaṃ brūmi; ete sotā paññāya pidhīyareti yojanā kātabbā. Tattha satīti vipassanāpaññāya sampayuttā sati. Paññāyāti maggapaññāya. Pidhīyareti uppajjituṃ appadānavasena pidhīyanti pacchijjanti.
‘‘സതി തേസം നിവാരണം സോതാനം സംവരം ബ്രൂമീ’’തി ഭഗവാ ആഹ – ‘‘യായ കായചി സതിയാ സോതാനം സംവരണകിച്ചം സിദ്ധം കിം, വിസിട്ഠായ സതിയാ സോതാനം സംവരണകിച്ചം സിദ്ധം കിം, കതമായ സതിയാ സോതാനം സംവരണകിച്ചം സിദ്ധ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘കായഗതായ സതിയാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ കായഗതായ സതിയാതി രൂപകായേ ഗതം കേസാദികം അനിച്ചാദിതോ വിപസ്സിത്വാ പവത്തായ വിപസ്സനാഞാണസമ്പയുത്തായ സതിയാ. ഭാവിതായാതി കായഗതം അനിച്ചതോ ദുക്ഖതോ അനത്തതോ നിബ്ബിന്ദനതോ വിരജ്ജനതോ നിരോധനതോ പടിനിസ്സജ്ജനതോ അനുപസ്സനാവസേന ഭാവിതായ. ഏവഞ്ഹി അനിച്ചതോ അനുപസ്സന്തോ നിച്ചസഞ്ഞം പജഹതി; ദുക്ഖതോ അനുപസ്സന്തോ സുഖസഞ്ഞം പജഹതി; അനത്തതോ അനുപസ്സന്തോ അത്തസഞ്ഞം പജഹതി; നിബ്ബിന്ദന്തോ നന്ദിം പജഹതി; വിരജ്ജന്തോ രാഗം പജഹതി; നിരോധേന്തോ സമുദയം പജഹതി; പടിനിസ്സജ്ജന്തോ ആദാനം പജഹതീതി. ബഹുലീകതായാതി യഥാവുത്തപ്പകാരേന ദിവസമ്പി മാസമ്പി സംവച്ഛരമ്പി സത്തസംവച്ഛരമ്പി ബഹുലീകതായ. ചക്ഖുന്തി അഭിജ്ഝാദിപവത്തിദ്വാരഭാവേന ഠിതം ചക്ഖും, നിഗ്ഗഹിതാഗമം ദട്ഠബ്ബം. നാവിഞ്ഛതീതി ചക്ഖുദ്വാരേ പവത്തം അഭിജ്ഝാദിസഹിതം ചിത്തസന്താനം, തംസമങ്ഗീപുഗ്ഗലം വാ നാകഡ്ഢതി, മനാപികേസു രൂപേസു നാവിഞ്ഛതീതി യോജനാ. അമനാപികേസു രൂപേസു ന പടിഹഞ്ഞതി . കായഗതായ സതിയാ ഭാവിതായ ബഹുലീകതായ സോതം നാവിഞ്ഛതി. മനാപികേസു സദ്ദേസു…പേ॰… അമനാപികേസു സദ്ദേസു ന പടിഹഞ്ഞതീതി യോജനാ യഥാസമ്ഭവതോ കാതബ്ബാ.
‘‘Sati tesaṃ nivāraṇaṃ sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti bhagavā āha – ‘‘yāya kāyaci satiyā sotānaṃ saṃvaraṇakiccaṃ siddhaṃ kiṃ, visiṭṭhāya satiyā sotānaṃ saṃvaraṇakiccaṃ siddhaṃ kiṃ, katamāya satiyā sotānaṃ saṃvaraṇakiccaṃ siddha’’nti pucchitabbattā ‘‘kāyagatāya satiyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāyagatāya satiyāti rūpakāye gataṃ kesādikaṃ aniccādito vipassitvā pavattāya vipassanāñāṇasampayuttāya satiyā. Bhāvitāyāti kāyagataṃ aniccato dukkhato anattato nibbindanato virajjanato nirodhanato paṭinissajjanato anupassanāvasena bhāvitāya. Evañhi aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati; dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati; anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati; nibbindanto nandiṃ pajahati; virajjanto rāgaṃ pajahati; nirodhento samudayaṃ pajahati; paṭinissajjanto ādānaṃ pajahatīti. Bahulīkatāyāti yathāvuttappakārena divasampi māsampi saṃvaccharampi sattasaṃvaccharampi bahulīkatāya. Cakkhunti abhijjhādipavattidvārabhāvena ṭhitaṃ cakkhuṃ, niggahitāgamaṃ daṭṭhabbaṃ. Nāviñchatīti cakkhudvāre pavattaṃ abhijjhādisahitaṃ cittasantānaṃ, taṃsamaṅgīpuggalaṃ vā nākaḍḍhati, manāpikesu rūpesu nāviñchatīti yojanā. Amanāpikesu rūpesu na paṭihaññati. Kāyagatāya satiyā bhāvitāya bahulīkatāya sotaṃ nāviñchati. Manāpikesu saddesu…pe… amanāpikesu saddesu na paṭihaññatīti yojanā yathāsambhavato kātabbā.
‘‘കേന കാരണേന നാവിഞ്ഛതി പടിഹഞ്ഞതീ’’തി പുച്ഛതി, ഇന്ദ്രിയാനം സംവുതനിവാരിതത്താ നാവിഞ്ഛതി ന പടിഹഞ്ഞതീതി വിസ്സജ്ജേതി. ‘‘കേനാരക്ഖേന തേ സംവുതനിവാരിതാ’’തി പുച്ഛതി, സതിആരക്ഖേന തേ സംവുതനിവാരിതാതി വിസ്സജ്ജേതി. ‘‘സതിആരക്ഖേന സംവുതനിവാരിതഭാവോ കേന അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ തേനാഹാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തേനാതി തസ്മാ സതിആരക്ഖേന സംവുതനിവാരിതത്താ സംവുതനിവാരിതജാനനകോ ഭഗവാ ‘‘സതി തേസം നിവാരണ’’ന്തി യം വചനം ആഹ, തേന വചനേന തുമ്ഹേഹി സതിആരക്ഖേന സംവുതനിവാരിതഭാവോ സദ്ദഹിതബ്ബോതി പുബ്ബഭാഗേ പഞ്ഞാ സത്യാനുഗാതി കിച്ചമേവേത്ഥ അധികന്തി ദട്ഠബ്ബം.
‘‘Kena kāraṇena nāviñchati paṭihaññatī’’ti pucchati, indriyānaṃ saṃvutanivāritattā nāviñchati na paṭihaññatīti vissajjeti. ‘‘Kenārakkhena te saṃvutanivāritā’’ti pucchati, satiārakkhena te saṃvutanivāritāti vissajjeti. ‘‘Satiārakkhena saṃvutanivāritabhāvo kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti tasmā satiārakkhena saṃvutanivāritattā saṃvutanivāritajānanako bhagavā ‘‘sati tesaṃ nivāraṇa’’nti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena tumhehi satiārakkhena saṃvutanivāritabhāvo saddahitabboti pubbabhāge paññā satyānugāti kiccamevettha adhikanti daṭṭhabbaṃ.
‘‘സതി തേസം നിവാരണ’’ന്തി വിസ്സജ്ജനസ്സ വിത്ഥാരത്ഥോ ആചരിയേന വുത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി വിസ്സജ്ജനസ്സ വിത്ഥാരത്ഥോ ‘‘കഥം അമ്ഹേഹി ജാനിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി വിസ്സജ്ജനസ്സ വിത്ഥാരത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘പഞ്ഞായ അനുസയാ പഹീയന്തീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ പഞ്ഞായാതി മഗ്ഗപഞ്ഞായ. അനുസയാതി അനുരൂപം കാരണം ലഭിത്വാ ഉപ്പജ്ജനാരഹാ കാമരാഗാനുസയാദയോ. പഹീയന്തി സമുച്ഛേദവസേന അനുസയേസു പഞ്ഞായ പഹീനേസു പരിയുട്ഠാനാപി അത്ഥതോ പഹീയന്തി. കിസ്സ പഹീനത്താ ‘‘പഹീയന്തീ’’തി വുച്ചതി? അനുസയസ്സ പഹീനത്താ പരിയുട്ഠാനാ പഹീയന്തീതി വിസ്സജ്ജേതി.
‘‘Sati tesaṃ nivāraṇa’’nti vissajjanassa vitthārattho ācariyena vutto, amhehi ca ñāto, ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vissajjanassa vitthārattho ‘‘kathaṃ amhehi jānitabbo’’ti vattabbattā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti vissajjanassa vitthāratthaṃ dassento ‘‘paññāya anusayā pahīyantī’’tiādimāha. Tattha paññāyāti maggapaññāya. Anusayāti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjanārahā kāmarāgānusayādayo. Pahīyanti samucchedavasena anusayesu paññāya pahīnesu pariyuṭṭhānāpi atthato pahīyanti. Kissa pahīnattā ‘‘pahīyantī’’ti vuccati? Anusayassa pahīnattā pariyuṭṭhānā pahīyantīti vissajjeti.
‘‘തം അനുസയപ്പഹാനേന പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനം കിം വിയ ഭവതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തം യഥാ ഖന്ധവന്തസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഖന്ധവന്തസ്സ രുക്ഖസ്സ കുദാലാദിനാ ഭൂമിം ഖണിത്വാ അനവസേസമൂലുദ്ധരണേ കതേ തസ്സ രുക്ഖസ്സ പുപ്ഫഫലപല്ലവങ്കുരസന്തതിപി കുദാലാദിനാ സമുച്ഛിന്നാവ ഭവതി യഥാ, ഏവം അരഹത്തമഗ്ഗഞാണേന അനുസയേസു പഹീനേസു അനുസയാനം പരിയുട്ഠാനസന്തതി സമുച്ഛിന്നാ പിദഹിതാ പടിച്ഛന്നാ ഭവതി. കേന സമുച്ഛിന്നാ ഭവതി? പഞ്ഞായ മഗ്ഗപഞ്ഞായ സമുച്ഛിന്നാ ഭവതീതി അത്ഥയോജനാ ദട്ഠബ്ബാ. ‘‘പഞ്ഞായ പരിച്ഛിന്നഭാവോ കഥം സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘പഞ്ഞായേതേ പിധീയരേ’’തി വചനതോ അനുസയാനം പരിയുട്ഠാനസന്തതിയാ പഞ്ഞായ പരിച്ഛിന്നഭാവോ പണ്ഡിതേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോതി അധിപ്പായോ.
‘‘Taṃ anusayappahānena pariyuṭṭhānappahānaṃ kiṃ viya bhavatī’’ti pucchitabbattā ‘‘taṃ yathā khandhavantassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha khandhavantassa rukkhassa kudālādinā bhūmiṃ khaṇitvā anavasesamūluddharaṇe kate tassa rukkhassa pupphaphalapallavaṅkurasantatipi kudālādinā samucchinnāva bhavati yathā, evaṃ arahattamaggañāṇena anusayesu pahīnesu anusayānaṃ pariyuṭṭhānasantati samucchinnā pidahitā paṭicchannā bhavati. Kena samucchinnā bhavati? Paññāya maggapaññāya samucchinnā bhavatīti atthayojanā daṭṭhabbā. ‘‘Paññāya paricchinnabhāvo kathaṃ saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Paññāyete pidhīyare’’ti vacanato anusayānaṃ pariyuṭṭhānasantatiyā paññāya paricchinnabhāvo paṇḍitehi saddahitabboti adhippāyo.
ഇമേസു പഞ്ഹാവിസ്സജ്ജനേസു സോതാനം സംവരം, പിധാനഞ്ച അജാനന്തേന വാ സംസയിതേന വാ സംവരപിധാനാനം പുച്ഛിതബ്ബത്താ ധമ്മാധിട്ഠാനാ പുച്ഛാതി പുച്ഛാവിചയോ ചേവ സതിപഞ്ഞാനം വിസ്സജ്ജേതബ്ബത്താ ധമ്മാധിട്ഠാനം വിസ്സജ്ജനന്തി വിസ്സജ്ജനവിചയോ ച വേദിതബ്ബോ. ഏതേസു ച ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തിആദികോ പഞ്ഹോ നീവരണവിചികിച്ഛാപമാദജപ്പാനം വസേന ചതുബ്ബിധോപി ലോകാധിട്ഠാനവസേന ഏകോ പഞ്ഹോതി വുത്തോ, ഏവം സതി ‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാ’’തിആദികോപി പഞ്ഹോ സംവരപിധാനാനം വസേന ദുവിധോപി ഏകത്ഥവസേന ഗഹേത്വാ ഏകാധിട്ഠാനവസേന ‘‘ഏകോ പഞ്ഹോ’’തി വത്തബ്ബോ, സോതാനം ബഹുഭാവതോ വാ ‘‘ബഹുപഞ്ഹോ’’തി വത്തബ്ബോ; തഥാ പന അവത്വാ സോതേ അനാമസിത്വാ സംവരപിധാനാനം വസേന ‘‘സവന്തി സബ്ബധി സോതാ’’തിആദിമ്ഹി ‘‘ദ്വേ പഞ്ഹാ’’തി വുത്താ. തദനുസാരേന ‘‘കേനസ്സു നിവുതോ ലോകോ’’തിആദിമ്ഹിപി ലോകം അനാമസിത്വാ നീവരണാദീനം ചതുന്നം വസേന ‘‘ചത്താരോ പഞ്ഹാ’’തിപി വത്തബ്ബാതി അയം നയോ ദസ്സിതോതി നയദസ്സനം ദട്ഠബ്ബം.
Imesu pañhāvissajjanesu sotānaṃ saṃvaraṃ, pidhānañca ajānantena vā saṃsayitena vā saṃvarapidhānānaṃ pucchitabbattā dhammādhiṭṭhānā pucchāti pucchāvicayo ceva satipaññānaṃ vissajjetabbattā dhammādhiṭṭhānaṃ vissajjananti vissajjanavicayo ca veditabbo. Etesu ca ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādiko pañho nīvaraṇavicikicchāpamādajappānaṃ vasena catubbidhopi lokādhiṭṭhānavasena eko pañhoti vutto, evaṃ sati ‘‘savanti sabbadhi sotā’’tiādikopi pañho saṃvarapidhānānaṃ vasena duvidhopi ekatthavasena gahetvā ekādhiṭṭhānavasena ‘‘eko pañho’’ti vattabbo, sotānaṃ bahubhāvato vā ‘‘bahupañho’’ti vattabbo; tathā pana avatvā sote anāmasitvā saṃvarapidhānānaṃ vasena ‘‘savanti sabbadhi sotā’’tiādimhi ‘‘dve pañhā’’ti vuttā. Tadanusārena ‘‘kenassu nivuto loko’’tiādimhipi lokaṃ anāmasitvā nīvaraṇādīnaṃ catunnaṃ vasena ‘‘cattāro pañhā’’tipi vattabbāti ayaṃ nayo dassitoti nayadassanaṃ daṭṭhabbaṃ.
ദേസനാകാലേ വുത്തധമ്മസ്സ അനുസന്ധിമഗ്ഗഹേത്വാ അത്തനാ രചിതനിയാമേനേവ പുച്ഛിതപഞ്ഹസ്സ ചേവ പഞ്ഹം അട്ഠപേത്വാ, പടിഞ്ഞഞ്ച അകത്വാ വിസ്സജ്ജനസ്സ ച വിചയഹാരോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘ദേസനാകാലേ വുത്തധമ്മസ്സ അനുസന്ധിം ഗഹേത്വാ പുച്ഛിതപഞ്ഹസ്സ ചേവ തം പഞ്ഹം ഠപേത്വാ, പടിഞ്ഞഞ്ച കത്വാ വിസ്സജ്ജനസ്സ ച യോ വിചയോ ഹാരോ വിഭത്തോ, സോ വിചയഹാരോ കഥം അമ്ഹേഹി വിഞ്ഞായതി, അമ്ഹാകം വിഞ്ഞാപനത്ഥായ തസ്മിം വിചയം വിഭജേഥാ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ തേസു വിചേതബ്ബാകാരം ദസ്സേന്തോ ‘‘യാനി സോതാനീ’’തിആദിഗാഥായ വിചയാകാരദസ്സനാനന്തരം ‘‘പഞ്ഞാ ചേവ സതി ചാ’’തിആദിമാഹ.
Desanākāle vuttadhammassa anusandhimaggahetvā attanā racitaniyāmeneva pucchitapañhassa ceva pañhaṃ aṭṭhapetvā, paṭiññañca akatvā vissajjanassa ca vicayahāro ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘desanākāle vuttadhammassa anusandhiṃ gahetvā pucchitapañhassa ceva taṃ pañhaṃ ṭhapetvā, paṭiññañca katvā vissajjanassa ca yo vicayo hāro vibhatto, so vicayahāro kathaṃ amhehi viññāyati, amhākaṃ viññāpanatthāya tasmiṃ vicayaṃ vibhajethā’’ti vattabbabhāvato tesu vicetabbākāraṃ dassento ‘‘yāni sotānī’’tiādigāthāya vicayākāradassanānantaraṃ ‘‘paññā ceva sati cā’’tiādimāha.
തത്ഥ ഗാഥാത്ഥോ താവ വിഞ്ഞാതബ്ബോ – യായ പഞ്ഞായ അനുസയപ്പഹാനേന സോതനിരുജ്ഝനം വുത്തം, യായ സതിയാ ച പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനേന സോതനിരുജ്ഝനം വുത്തം, സായം പഞ്ഞാ ചേവ സായം സതി ച താഹി പഞ്ഞാസതീഹി അസേസം സഹുപ്പന്നം നാമഞ്ചേവ രൂപഞ്ച, ഏതം സബ്ബം കത്ഥ നിരുജ്ഝമാനേ അസേസം ഉപരുജ്ഝതീതി മാരിസ മേ മയാ പുട്ഠോ ത്വം ഭഗവാ മയ്ഹം ഏതം നിരുജ്ഝനം പബ്രൂഹി, ഇതി ആയസ്മാ അജിതോ ഭഗവന്തം പുച്ഛതി.
Tattha gāthāttho tāva viññātabbo – yāya paññāya anusayappahānena sotanirujjhanaṃ vuttaṃ, yāya satiyā ca pariyuṭṭhānappahānena sotanirujjhanaṃ vuttaṃ, sāyaṃ paññā ceva sāyaṃ sati ca tāhi paññāsatīhi asesaṃ sahuppannaṃ nāmañceva rūpañca, etaṃ sabbaṃ kattha nirujjhamāne asesaṃ uparujjhatīti mārisa me mayā puṭṭho tvaṃ bhagavā mayhaṃ etaṃ nirujjhanaṃ pabrūhi, iti āyasmā ajito bhagavantaṃ pucchati.
അജിത ത്വം യമേതം പഞ്ഹം പുച്ഛിതം നിരുജ്ഝനം മം അപുച്ഛി, അഹം തേ തവ തം നിരുജ്ഝനം വദാമി. യത്ഥ വിഞ്ഞാണനിരോധേ പഞ്ഞാസതിസഹിതം നാമഞ്ച രൂപഞ്ച വിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധേന സഹ ഏകതോ അസേസം ഉപരുജ്ഝതി, ഏത്ഥ വിഞ്ഞാണനിരോധേ ഏതം സബ്ബം വിഞ്ഞാണനിരോധേന ഏകതോ ഏകക്ഖണേ അപുബ്ബം അചരിമം ഉപരുജ്ഝതി, ഏതം വിഞ്ഞാണനിരോധം തസ്സ നാമരൂപസ്സ നിരോധോ നാതിവത്തതി, തം തം നാമരൂപനിരോധം സോ സോ വിഞ്ഞാണനിരോധോ നാതിവത്തതീതി.
Ajita tvaṃ yametaṃ pañhaṃ pucchitaṃ nirujjhanaṃ maṃ apucchi, ahaṃ te tava taṃ nirujjhanaṃ vadāmi. Yattha viññāṇanirodhe paññāsatisahitaṃ nāmañca rūpañca viññāṇassa nirodhena saha ekato asesaṃ uparujjhati, ettha viññāṇanirodhe etaṃ sabbaṃ viññāṇanirodhena ekato ekakkhaṇe apubbaṃ acarimaṃ uparujjhati, etaṃ viññāṇanirodhaṃ tassa nāmarūpassa nirodho nātivattati, taṃ taṃ nāmarūpanirodhaṃ so so viññāṇanirodho nātivattatīti.
‘‘തസ്മിം പഞ്ഹേ അയം അജിതോ കിം പുച്ഛതി? ഉപരുജ്ഝനമേവ പുച്ഛതി, ഉദാഹു അഞ്ഞം പുച്ഛതീ’’തി വത്തബ്ബതോ ‘‘അയം പഞ്ഹേ അനുസന്ധിം പുച്ഛതീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അയന്തി യോ ആയസ്മാ അജിതോ പഞ്ഹം അപുച്ഛീതി അയം അജിതോ. പഞ്ഹേതി ‘‘പഞ്ഞാ ചേവ സതി ചാ’’തിആദിപഞ്ഹേ. യദി അനുസന്ധിം പുച്ഛതി, ഏവം സതി ‘‘കത്ഥേതം ഉപരുജ്ഝതീ’’തി പുച്ഛനം അയുത്തം ഭവേയ്യാതി? ന, അനുസന്ധീയതി ഏതേന ഉപനിരുജ്ഝനേനാതി അനുസന്ധീതി അത്ഥസമ്ഭവതോ. തേന വുത്തം ‘‘അനുസന്ധിം പുച്ഛന്തോ കിം…പേ॰… നിബ്ബാനധാതു’’ന്തി. അനുസന്ധിപുച്ഛനേന അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതുയാപി പുച്ഛനതോ ‘‘കത്ഥേതം ഉപരുജ്ഝതീ’’തി പുച്ഛനം യുത്തമേവ.
‘‘Tasmiṃ pañhe ayaṃ ajito kiṃ pucchati? Uparujjhanameva pucchati, udāhu aññaṃ pucchatī’’ti vattabbato ‘‘ayaṃ pañhe anusandhiṃ pucchatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ayanti yo āyasmā ajito pañhaṃ apucchīti ayaṃ ajito. Pañheti ‘‘paññā ceva sati cā’’tiādipañhe. Yadi anusandhiṃ pucchati, evaṃ sati ‘‘katthetaṃ uparujjhatī’’ti pucchanaṃ ayuttaṃ bhaveyyāti? Na, anusandhīyati etena upanirujjhanenāti anusandhīti atthasambhavato. Tena vuttaṃ ‘‘anusandhiṃ pucchanto kiṃ…pe… nibbānadhātu’’nti. Anusandhipucchanena anupādisesanibbānadhātuyāpi pucchanato ‘‘katthetaṃ uparujjhatī’’ti pucchanaṃ yuttameva.
‘‘യാ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതു പുച്ഛിതാ, തം കതമായ പടിപദായ അധിഗച്ഛതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനഭാവനാസങ്ഖാതം പടിപദം വിസയേന സഹ ദസ്സേതും ‘‘തീണീ സച്ചാനീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സങ്ഖതാനീതി കമ്മാദിപച്ചയേഹി സമേച്ച സമ്ഭൂയ ദുക്ഖാദീനി കരീയന്തീതി സങ്ഖതാനി. നിരോധധമ്മാനീതി നിരുജ്ഝനം നിരോധോ, ധമ്മോപി നിരോധധമ്മോവ, തസ്മാ നിരോധോ ധമ്മോ സഭാവോ യേസം ദുക്ഖാദീനന്തി നിരോധധമ്മാനീതി അത്ഥോവ ഗഹേതബ്ബോ. താനി തീണി സച്ചാനി സരൂപതോ ദസ്സേതും ‘‘ദുക്ഖം സമുദയോ മഗ്ഗോ’’തി വുത്തം. തീണി ദുക്ഖസമുദയമഗ്ഗസച്ചാനി സങ്ഖതാനീതി വുത്താനി, ‘‘കിം നിരോധസച്ച’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘നിരോധോ അസങ്ഖതോ’’തി വുത്തം. ഇധ ‘‘നിരോധധമ്മോ’’തിപി വത്തബ്ബം. കമ്മാദിപച്ചയേഹി അസങ്ഖതത്താ അസങ്ഖതോ. ഉപ്പാദനിരോധാഭാവതോ അനിരോധധമ്മോ. ‘‘പഹായകപഹാതബ്ബേസു സച്ചേസു കതമേന പഹായകേന കതമോ പഹാതബ്ബോ, കതമായ ഭൂമിയാ പഹീനോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ സമുദയോ ദ്വീസു ഭൂമീസൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ദ്വീസു ഭൂമീസൂതി ദസ്സനഭാവനാഭൂമീസു. കാമച്ഛന്ദോതി കാമഭവരാഗോ. രൂപരാഗോതി രൂപഭവരാഗോ. അരൂപരാഗോതി അരൂപഭവരാഗോ. സംയോജനഭേദതോ ദസ സംയോജനാനി പഹീയന്തീതി യോജനാ.
‘‘Yā anupādisesanibbānadhātu pucchitā, taṃ katamāya paṭipadāya adhigacchatī’’ti pucchitabbattā catusaccakammaṭṭhānabhāvanāsaṅkhātaṃ paṭipadaṃ visayena saha dassetuṃ ‘‘tīṇī saccānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha saṅkhatānīti kammādipaccayehi samecca sambhūya dukkhādīni karīyantīti saṅkhatāni. Nirodhadhammānīti nirujjhanaṃ nirodho, dhammopi nirodhadhammova, tasmā nirodho dhammo sabhāvo yesaṃ dukkhādīnanti nirodhadhammānīti atthova gahetabbo. Tāni tīṇi saccāni sarūpato dassetuṃ ‘‘dukkhaṃ samudayo maggo’’ti vuttaṃ. Tīṇi dukkhasamudayamaggasaccāni saṅkhatānīti vuttāni, ‘‘kiṃ nirodhasacca’’nti pucchitabbattā ‘‘nirodho asaṅkhato’’ti vuttaṃ. Idha ‘‘nirodhadhammo’’tipi vattabbaṃ. Kammādipaccayehi asaṅkhatattā asaṅkhato. Uppādanirodhābhāvato anirodhadhammo. ‘‘Pahāyakapahātabbesu saccesu katamena pahāyakena katamo pahātabbo, katamāya bhūmiyā pahīno’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha samudayo dvīsu bhūmīsū’’tiādi vuttaṃ. Tattha dvīsu bhūmīsūti dassanabhāvanābhūmīsu. Kāmacchandoti kāmabhavarāgo. Rūparāgoti rūpabhavarāgo. Arūparāgoti arūpabhavarāgo. Saṃyojanabhedato dasa saṃyojanāni pahīyantīti yojanā.
൧൨. പഹാതബ്ബസംയോജനാനി ദസ്സനഭൂമിഭാവനാഭൂമിഭേദേന വിഭത്താനി, അമ്ഹേഹിപി ഞാതാനി, ‘‘ഇന്ദ്രിയഭേദതോ കഥം വിഭത്താനീ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘തത്ഥ തീണീ’’തിആദി വുത്തം. അഥ വാ ‘‘പഹാതബ്ബസംയോജനേസു കതമാനി സംയോജനാനി കതമം ഇന്ദ്രിയം അത്തനോ പഹായകം കത്വാ നിരുജ്ഝന്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ തീണീ’’തിആദി വുത്തം. അധിട്ഠായ അത്തനോ പഹായകം കത്വാ നിരുജ്ഝന്തി അനുപ്പാദവസേന. ‘‘അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയഞ്ച അഞ്ഞിന്ദ്രിയഞ്ച സംയോജനാനം നിരുജ്ഝനഹേതു ഹോതു, അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം കിസ്സ ഹേതൂ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘യം പനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യം യേന അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയേന അരഹാ ‘‘മേ ജാതി ഖീണാ’’തി ഏവം ജാനാതി, ഇദം ജാനനഹേതു അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം ഖയേ ജാതിക്ഖയേ അരഹത്തഫലേ പവത്തം ഞാണം. യം യേന അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയേന അരഹാ ‘‘ഇത്ഥത്തായ അപരം ന ഭവിസ്സാമീ’’തി പജാനാതി, ഇദം പജാനനഹേതു അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം. അനുപ്പാദേ പന അനുപ്പജ്ജനേ അരഹത്തഫലേ പവത്തം ഞാണം അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം ജാനനഹേതു ഹോതീതി വുത്തം ഹോതി. ഇന്ദ്രിയഞാണാനി പഹായകാനി കത്വാ സംയോജനാനി നിരുജ്ഝന്തി, ‘‘താനി ഞാണാനി കദാ നിരുജ്ഝന്തീ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘തത്ഥ യഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം.
12. Pahātabbasaṃyojanāni dassanabhūmibhāvanābhūmibhedena vibhattāni, amhehipi ñātāni, ‘‘indriyabhedato kathaṃ vibhattānī’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha tīṇī’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘pahātabbasaṃyojanesu katamāni saṃyojanāni katamaṃ indriyaṃ attano pahāyakaṃ katvā nirujjhantī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha tīṇī’’tiādi vuttaṃ. Adhiṭṭhāya attano pahāyakaṃ katvā nirujjhanti anuppādavasena. ‘‘Anaññātaññassāmītindriyañca aññindriyañca saṃyojanānaṃ nirujjhanahetu hotu, aññātāvindriyaṃ kissa hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ yena aññātāvindriyena arahā ‘‘me jāti khīṇā’’ti evaṃ jānāti, idaṃ jānanahetu aññātāvindriyaṃ khaye jātikkhaye arahattaphale pavattaṃ ñāṇaṃ. Yaṃ yena aññātāvindriyena arahā ‘‘itthattāya aparaṃ na bhavissāmī’’ti pajānāti, idaṃ pajānanahetu aññātāvindriyaṃ. Anuppāde pana anuppajjane arahattaphale pavattaṃ ñāṇaṃ aññātāvindriyaṃ jānanahetu hotīti vuttaṃ hoti. Indriyañāṇāni pahāyakāni katvā saṃyojanāni nirujjhanti, ‘‘tāni ñāṇāni kadā nirujjhantī’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha yañcā’’tiādi vuttaṃ.
‘‘അനഞ്ഞാതഞ്ഞസ്സാമീതിന്ദ്രിയം അഞ്ഞിന്ദ്രിയം പാപുണന്തസ്സ നിരുജ്ഝതു, അഞ്ഞിന്ദ്രിയം അരഹത്തം പാപുണന്തസ്സ നിരുജ്ഝതു, അഞ്ഞാതാവിന്ദ്രിയം കദാ നിരുജ്ഝതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യഞ്ച ഖയേ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ദ്വേതി കിച്ചഭേദേന ദ്വേ, സഭാവതോ പന ഏകാവ.
‘‘Anaññātaññassāmītindriyaṃ aññindriyaṃ pāpuṇantassa nirujjhatu, aññindriyaṃ arahattaṃ pāpuṇantassa nirujjhatu, aññātāvindriyaṃ kadā nirujjhatī’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yañca khaye’’tiādi vuttaṃ. Tattha dveti kiccabhedena dve, sabhāvato pana ekāva.
‘‘പജാനനകിച്ചമ്പി ഏകമേവ, കഥം ദ്വേ സിയു’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘അപിചാ’’തിആദി വുത്തം. ആരമ്മണപഞ്ഞാഭേദേന ദ്വേ നാമാനി ലബ്ഭന്തീതി വുത്തം ഹോതി. സാതി യാ പഞ്ഞാ പുബ്ബഗാഥായം സോതപിധാനകിച്ചേന വുത്താ, സാ പഞ്ഞാ പകാരേഹി ജാനനസഭാവേന പഞ്ഞാ നാമ. യഥാദിട്ഠം ആരമ്മണം അപിലാപനട്ഠേന ഓഗാഹനട്ഠേന സതി നാമ.
‘‘Pajānanakiccampi ekameva, kathaṃ dve siyu’’nti vattabbattā ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇapaññābhedena dve nāmāni labbhantīti vuttaṃ hoti. Sāti yā paññā pubbagāthāyaṃ sotapidhānakiccena vuttā, sā paññā pakārehi jānanasabhāvena paññā nāma. Yathādiṭṭhaṃ ārammaṇaṃ apilāpanaṭṭhena ogāhanaṭṭhena sati nāma.
൧൩. ‘‘പഞ്ഞാ ചേവ സതി ചാ’’തി പദസ്സ അത്ഥോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘നാമരൂപഞ്ചാ’തി പദസ്സ അത്ഥോ കഥം അമ്ഹേഹി ഞാതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ നാമരൂപം വിഭജന്തോ ‘‘തത്ഥ യേ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തത്ഥാതി കമ്മവിപാകവട്ടഭേദേ ഭവത്തയേ. തത്ഥാതി പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധസങ്ഖാതനാമരൂപസമുദായേ. പഞ്ചിന്ദ്രിയാനീതി ചക്ഖാദിപഞ്ചിന്ദ്രിയാനി . വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തന്തി സമ്പയുത്തപച്ചയത്തം സന്ധായ ന വുത്തം, പചുരജനസ്സ പന അവിഭജിത്വാ ഗഹണീയസഭാവമത്തം സന്ധായ വുത്തം. വിഭാഗം ജാനന്തേഹി പന ‘‘നാമം വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം, രൂപം പന ന വിഞ്ഞാണസമ്പയുത്തം, സഹജാത’’ന്തി വിഭജിത്വാ ഗഹേതബ്ബം. തസ്സാതി പഞ്ഞാസതിസഹിതസ്സ നാമരൂപസ്സ. നിരോധന്തി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതും.
13. ‘‘Paññā ceva sati cā’’ti padassa attho ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘nāmarūpañcā’ti padassa attho kathaṃ amhehi ñātabbo’’ti vattabbattā nāmarūpaṃ vibhajanto ‘‘tattha ye pañcupādānakkhandhā’’tiādimāha. Tattha tatthāti kammavipākavaṭṭabhede bhavattaye. Tatthāti pañcupādānakkhandhasaṅkhātanāmarūpasamudāye. Pañcindriyānīti cakkhādipañcindriyāni . Viññāṇasampayuttanti sampayuttapaccayattaṃ sandhāya na vuttaṃ, pacurajanassa pana avibhajitvā gahaṇīyasabhāvamattaṃ sandhāya vuttaṃ. Vibhāgaṃ jānantehi pana ‘‘nāmaṃ viññāṇasampayuttaṃ, rūpaṃ pana na viññāṇasampayuttaṃ, sahajāta’’nti vibhajitvā gahetabbaṃ. Tassāti paññāsatisahitassa nāmarūpassa. Nirodhanti anupādisesanibbānadhātuṃ.
ഭഗവന്തം പുച്ഛന്തോ ആയസ്മാ അജിതോ ‘‘പഞ്ഞാ ചേവ…പേ॰… കത്ഥേതം ഉപരുജ്ഝതീ’’തി ഏവം പാരായനേ ആഹ. ‘‘പഞ്ഞാ ചേവാതിആദിഗാഥായ യാ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതു പുച്ഛിതാ, സാ അനുപാദിസേസനിബ്ബാനധാതു കതമേന അധിഗമേന പത്തബ്ബാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ചതുരിദ്ധിപാദമുഖേന അരിയമഗ്ഗാധിഗമമുഖേന പത്തബ്ബാ, ചതുരിദ്ധിപാദഭാവനായ ച ചത്താരിന്ദ്രിയാനി മൂലഭൂതാനി, തസ്മാ മൂലഭൂതാനി താനി ചത്താരിന്ദ്രിയാനി നിദ്ധാരേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘തത്ഥ സതി ച പഞ്ഞാ ചാ’’തിആദിമാഹ. കുസലാകുസലധമ്മഗതിയോ സമന്വേസമാനായ സതിയാ സിജ്ഝമാനായ ഏകന്തേന സമാധി നിപ്ഫാദേതബ്ബോ, സതിഗ്ഗഹണേന ച പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനം ഗാഥായം അധിപ്പേതം, പരിയുട്ഠാനപ്പഹാനേന ച സമാധികിച്ചം പാകടന്തി ആഹ ‘‘സതി ദ്വേ ഇന്ദ്രിയാനി സതിന്ദ്രിയഞ്ച സമാധിന്ദ്രിയഞ്ചാ’’തി. പഞ്ഞായ അനുസയസമുഗ്ഘാതം ചതുബ്ബിധസമ്മപ്പധാനസങ്ഖാതേന വീരിയേന സിജ്ഝതി, ന വിനാ തേനാതി വുത്തം ‘‘പഞ്ഞാ ദ്വേ ഇന്ദ്രിയാനി പഞ്ഞിന്ദ്രിയഞ്ച വീരിയിന്ദ്രിയഞ്ചാ’’തി.
Bhagavantaṃ pucchanto āyasmā ajito ‘‘paññā ceva…pe… katthetaṃ uparujjhatī’’ti evaṃ pārāyane āha. ‘‘Paññā cevātiādigāthāya yā anupādisesanibbānadhātu pucchitā, sā anupādisesanibbānadhātu katamena adhigamena pattabbā’’ti pucchitabbattā caturiddhipādamukhena ariyamaggādhigamamukhena pattabbā, caturiddhipādabhāvanāya ca cattārindriyāni mūlabhūtāni, tasmā mūlabhūtāni tāni cattārindriyāni niddhāretvā dassento ‘‘tattha sati ca paññā cā’’tiādimāha. Kusalākusaladhammagatiyo samanvesamānāya satiyā sijjhamānāya ekantena samādhi nipphādetabbo, satiggahaṇena ca pariyuṭṭhānappahānaṃ gāthāyaṃ adhippetaṃ, pariyuṭṭhānappahānena ca samādhikiccaṃ pākaṭanti āha ‘‘sati dve indriyāni satindriyañca samādhindriyañcā’’ti. Paññāya anusayasamugghātaṃ catubbidhasammappadhānasaṅkhātena vīriyena sijjhati, na vinā tenāti vuttaṃ ‘‘paññā dve indriyāni paññindriyañca vīriyindriyañcā’’ti.
ഇമേസു യഥാവുത്തേസു ചതൂസു ഇന്ദ്രിയേസു പുബ്ബഭാഗേ വാ മഗ്ഗക്ഖണേ വാ സിജ്ഝന്തേസു തംസമ്പയുത്താ യാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ സിദ്ധാ, ഇദം സദ്ദഹനഓകപ്പനസങ്ഖാതം ധമ്മജാതം സദ്ധിന്ദ്രിയം സിദ്ധം, ‘‘തേസു മൂലഭൂതേസു ഇന്ദ്രിയേസു സിദ്ധേസു കതമേന ഇന്ദ്രിയേന കതമോ ധമ്മോ സിദ്ധോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഇമിനാ അയം സിദ്ധോതി ദസ്സേന്തോ ‘‘തത്ഥ യാ സദ്ധാധിപതേയ്യാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തത്ഥാതി സത്യാദീസു. സദ്ധാധിപതേയ്യാതി പച്ചയഭൂതായ സദ്ധായ സിദ്ധോ ഛന്ദോ അധിപതീതി സദ്ധാധിപതി, സദ്ധാധിപതിനാ പവത്തേതബ്ബാ ചിത്തേകഗ്ഗതാതി സദ്ധാധിപതേയ്യാ. ഛന്ദസമാധീതി ഛന്ദം ജേട്ഠകം കത്വാ പവത്തിതോ സമാധി വാ ഛന്ദാധിപതിനാ സമ്പയുത്തോ പുബ്ബഭാഗേ പവത്തോ സമാധി വാ ഛന്ദസമാധി, പഹാനം പഹാനഹേതു ഹോതീതി യോജനാ കാതബ്ബാ. പഹാനന്തി ച പജഹതി വിക്ഖമ്ഭിതകിലേസേ ഏതേന ഛന്ദസമാധിനാതി പഹാനന്തി കരണസാധനത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. പടിസങ്ഖാനബലേനാതി പരികമ്മബലേന. ഭാവനാബലേനാതി മഹഗ്ഗതഭാവനാബലേന.
Imesu yathāvuttesu catūsu indriyesu pubbabhāge vā maggakkhaṇe vā sijjhantesu taṃsampayuttā yā saddahanā okappanā siddhā, idaṃ saddahanaokappanasaṅkhātaṃ dhammajātaṃ saddhindriyaṃ siddhaṃ, ‘‘tesu mūlabhūtesu indriyesu siddhesu katamena indriyena katamo dhammo siddho’’ti pucchitabbattā iminā ayaṃ siddhoti dassento ‘‘tattha yā saddhādhipateyyā’’tiādimāha. Tattha tatthāti satyādīsu. Saddhādhipateyyāti paccayabhūtāya saddhāya siddho chando adhipatīti saddhādhipati, saddhādhipatinā pavattetabbā cittekaggatāti saddhādhipateyyā. Chandasamādhīti chandaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā chandādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā chandasamādhi, pahānaṃ pahānahetu hotīti yojanā kātabbā. Pahānanti ca pajahati vikkhambhitakilese etena chandasamādhināti pahānanti karaṇasādhanattho gahetabbo. Paṭisaṅkhānabalenāti parikammabalena. Bhāvanābalenāti mahaggatabhāvanābalena.
‘‘സോ ഛന്ദസമാധി സയം കേവലോവ പഹാന’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യേ അസ്സാസപസ്സാസാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം സമാഹിതേ ചിത്തേ ചിത്തുപ്പാദേ. ‘‘തസ്മിം സമാഹിതേ ചിത്തുപ്പാദേ അസ്സാസാ’’തിആദിനാ അസ്സാസാദിസീസേന അസ്സാസാദിജനകാ വീരിയസങ്ഖാരാ ഗഹിതാ, തേ ച യാവ ഭാവനാപാരിപൂരീ, താവ പുനപ്പുനം സരണതോ ച സരാ, പുനപ്പുനം സങ്കപ്പതോ ച സങ്കപ്പാ. യോ പന ‘‘സരസങ്കപ്പാ, ഇമേ സങ്ഖാരാ ചാ’’തി ഏവം വുത്തപ്പകാരോ പുരിമകോ ഛന്ദസമാധി വാ കിലേസവിക്ഖമ്ഭനതായ ച തദങ്ഗപ്പഹാനതായ ച പഹാനം പഹാനഹേതുപധാനം വാ, ‘‘ഇമേ വുത്തപ്പകാരാ സങ്ഖാരാദയോ കിം ഭാവേന്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇമേ ച സങ്ഖാരാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇമേ സങ്ഖാരാ ച തദുഭയഞ്ച ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം വിവേകനിസ്സിതം വിരാഗനിസ്സിതം നിരോധനിസ്സിതം വോസ്സഗ്ഗപരിണാമിം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതീതി യോജനാ.
‘‘So chandasamādhi sayaṃ kevalova pahāna’’nti vattabbattā ‘‘tattha ye assāsapassāsā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ samāhite citte cittuppāde. ‘‘Tasmiṃ samāhite cittuppāde assāsā’’tiādinā assāsādisīsena assāsādijanakā vīriyasaṅkhārā gahitā, te ca yāva bhāvanāpāripūrī, tāva punappunaṃ saraṇato ca sarā, punappunaṃ saṅkappato ca saṅkappā. Yo pana ‘‘sarasaṅkappā, ime saṅkhārā cā’’ti evaṃ vuttappakāro purimako chandasamādhi vā kilesavikkhambhanatāya ca tadaṅgappahānatāya ca pahānaṃ pahānahetupadhānaṃ vā, ‘‘ime vuttappakārā saṅkhārādayo kiṃ bhāventī’’ti pucchitabbattā ‘‘ime ca saṅkhārā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ime saṅkhārā ca tadubhayañca chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ iddhipādaṃ bhāvetīti yojanā.
ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതന്തി ഛന്ദോ ഏവ അധിപതി ഛന്ദാധിപതി, ഛന്ദാധിപതിസമാധി. തേന വുത്തം ഭഗവതാ – ‘‘ഛന്ദം ചേ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു അധിപതിം കരിത്വാ ലഭതി സമാധി’’ന്തി (വിഭ॰ ൪൩൨). ഛന്ദഹേതുകോ വാ സമാധി, ഛന്ദാദികോ വാ സമാധി ഛന്ദസമാധി, ഛന്ദാധിപതിസ്സ പച്ചയുപ്പന്നോ സമാധീതി വുത്തം ഹോതി. പധാനഭൂതാ സങ്ഖാരാ പധാനസങ്ഖാരാ, പധാനസദ്ദേന സങ്ഖതസങ്ഖാരാദയോ നിവത്താപിതാ, ഛന്ദസമാധി ച പധാനസങ്ഖാരാ ചാതി ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരാ , തേഹി സമന്നാഗതോ ഛന്ദ…പേ॰… സമന്നാഗതോ, തം…പേ॰… ഗതം. ഇജ്ഝതി സമിജ്ഝതി നിപ്പജ്ജതീതി ഇദ്ധി, കോട്ഠാസോ, ഇദ്ധി ഏവ പാദോ കോട്ഠാസോതി ഇദ്ധിപാദോ, ഇദ്ധിപാദചതുത്ഥോ. ഇജ്ഝന്തി വാ തായ സത്താ ഇദ്ധാ വുദ്ധാ ഉക്കംസഗതാ ഹോന്തീതി ഇദ്ധി, പജ്ജതി ഏതേനാതി പാദോ, ഇദ്ധിയാ പാദോതി ഇദ്ധിപാദോ. ഇദ്ധിപാദോതി സാമഞ്ഞത്ഥവസേന വുത്തോപി ‘‘ഛന്ദസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗത’’ന്തി വുത്തത്താ ഛന്ദിദ്ധിപാദോവ ഗഹേതബ്ബോ, തം ഇദ്ധിപാദം തം ഛന്ദിദ്ധിപാദം ഭാവേതി വഡ്ഢേതീതി അത്ഥോ.
Chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgatanti chando eva adhipati chandādhipati, chandādhipatisamādhi. Tena vuttaṃ bhagavatā – ‘‘chandaṃ ce, bhikkhave, bhikkhu adhipatiṃ karitvā labhati samādhi’’nti (vibha. 432). Chandahetuko vā samādhi, chandādiko vā samādhi chandasamādhi, chandādhipatissa paccayuppanno samādhīti vuttaṃ hoti. Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā, padhānasaddena saṅkhatasaṅkhārādayo nivattāpitā, chandasamādhi ca padhānasaṅkhārā cāti chandasamādhippadhānasaṅkhārā, tehi samannāgato chanda…pe… samannāgato, taṃ…pe… gataṃ. Ijjhati samijjhati nippajjatīti iddhi, koṭṭhāso, iddhi eva pādo koṭṭhāsoti iddhipādo, iddhipādacatuttho. Ijjhanti vā tāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iddhi, pajjati etenāti pādo, iddhiyā pādoti iddhipādo. Iddhipādoti sāmaññatthavasena vuttopi ‘‘chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgata’’nti vuttattā chandiddhipādova gahetabbo, taṃ iddhipādaṃ taṃ chandiddhipādaṃ bhāveti vaḍḍhetīti attho.
വിവേകനിസ്സിതം വിരാഗനിസ്സിതന്തി വിപസ്സനാക്ഖണേ കിച്ചതോ തദങ്ഗവിവേകനിസ്സിതം, അജ്ഝാസയതോ നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിതം, മഗ്ഗക്ഖണേ പന കിച്ചതോ സമുച്ഛേദവിവേകനിസ്സിതം, ആരമ്മണതോ നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിതം. വിരാഗനിസ്സിതന്തി വിപസ്സനാക്ഖണേ കിച്ചതോ തദങ്ഗവിരാഗനിസ്സിതം, അജ്ഝാസയതോ നിസ്സരണവിവേകനിസ്സിതം, മഗ്ഗക്ഖണേ പന കിച്ചതോ സമുച്ഛേദവിരാഗനിസ്സിതം , ആരമ്മണതോ നിസ്സരണവിരാഗനിസ്സിതം. നിരോധനിസ്സിതന്തി വിപസ്സനാക്ഖണേ കിച്ചതോ തദങ്ഗനിരോധനിസ്സിതം, അജ്ഝാസയതോ നിസ്സരണനിരോധനിസ്സിതം, മഗ്ഗക്ഖണേ കിച്ചതോ സമുച്ഛേദനിരോധനിസ്സിതം, ആരമ്മണതോ നിസ്സരണനിരോധനിസ്സിതം. വോസ്സഗ്ഗപരിണാമിന്തി ഏത്ഥ പരിച്ചാഗവോസ്സഗ്ഗപക്ഖന്ദനവോസ്സഗ്ഗവസേന വോസ്സഗ്ഗോ ദുവിധോ. തത്ഥപി വിപസ്സനാക്ഖണേ തദങ്ഗവസേന പരിച്ചാഗവോസ്സഗ്ഗോ, നിബ്ബാനനിന്നഭാവേന പക്ഖന്ദനവോസ്സഗ്ഗോ, മഗ്ഗക്ഖണേ സമുച്ഛേദവസേന പരിച്ചാഗവോസ്സഗ്ഗോ, ആരമ്മണകരണേന നിബ്ബാനപക്ഖന്ദനവോസ്സഗ്ഗോതി വിഭജിത്വാ ഗഹേതബ്ബോ. യഥാവുത്തവോസ്സഗ്ഗത്ഥം പരിണമതി, പരിണതം വാ പരിപചതി പരിപചനം കരോതീതി വോസ്സഗ്ഗപരിണാമീ, തം വോസ്സഗ്ഗപരിണാമിം.
Vivekanissitaṃ virāganissitanti vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakkhaṇe pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ. Virāganissitanti vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavirāganissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakkhaṇe pana kiccato samucchedavirāganissitaṃ , ārammaṇato nissaraṇavirāganissitaṃ. Nirodhanissitanti vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅganirodhanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇanirodhanissitaṃ, maggakkhaṇe kiccato samucchedanirodhanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇanirodhanissitaṃ. Vossaggapariṇāminti ettha pariccāgavossaggapakkhandanavossaggavasena vossaggo duvidho. Tatthapi vipassanākkhaṇe tadaṅgavasena pariccāgavossaggo, nibbānaninnabhāvena pakkhandanavossaggo, maggakkhaṇe samucchedavasena pariccāgavossaggo, ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanavossaggoti vibhajitvā gahetabbo. Yathāvuttavossaggatthaṃ pariṇamati, pariṇataṃ vā paripacati paripacanaṃ karotīti vossaggapariṇāmī, taṃ vossaggapariṇāmiṃ.
ഛന്ദിദ്ധിപാദഭാവനാകാരോ ആചരിയേന വുത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘കഥം വീരിയിദ്ധിപാദഭാവനാകാരോ അമ്ഹേഹി വിജാനിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘തത്ഥ യാ വീരിയാധിപതേയ്യാ’’തിആദി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ ഹേട്ഠാ വുത്തനയാനുസാരേനേവ വിഞ്ഞേയ്യോ. സംഖിത്തവസേന പന ഠപിതം പാഠം വിത്ഥാരതോ ഠപേസ്സാമി. കഥം? –
Chandiddhipādabhāvanākāro ācariyena vutto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ vīriyiddhipādabhāvanākāro amhehi vijānitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘tattha yā vīriyādhipateyyā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho heṭṭhā vuttanayānusāreneva viññeyyo. Saṃkhittavasena pana ṭhapitaṃ pāṭhaṃ vitthārato ṭhapessāmi. Kathaṃ? –
‘‘തത്ഥ യാ വീരിയാധിപതേയ്യാ ചിത്തേകഗ്ഗതാ, അയം വീരിയസമാധി. സമാഹിതേ ചിത്തേ കിലേസാനം വിക്ഖമ്ഭനതായ പടിസങ്ഖാനബലേന വാ ഭാവനാബലേന വാ, ഇദം പഹാനം. തത്ഥ യേ അസ്സാസപസ്സാസാ വിതക്കവിചാരാ സഞ്ഞാവേദയിതാ സരസങ്കപ്പാ, ഇമേ സങ്ഖാരാ. ഇതി പുരിമകോ ച വീരിയസമാധി, കിലേസവിക്ഖമ്ഭനതായ ച പഹാനം ഇമേ ച സങ്ഖാരാ, തദുഭയം വീരിയസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി വിവേകനിസ്സിതം വിരാഗനിസ്സിതം നിരോധനിസ്സിതം വോസ്സഗ്ഗപരിണാമിം.
‘‘Tattha yā vīriyādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ vīriyasamādhi. Samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca vīriyasamādhi, kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ vīriyasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.
‘‘തത്ഥ യാ ചിത്താധിപതേയ്യാ ചിത്തേകഗ്ഗതാ, അയം ചിത്തസമാധി. സമാഹിതേ ചിത്തേ കിലേസാനം വിക്ഖമ്ഭനതായ പടിസങ്ഖാനബലേന വാ ഭാവനാബലേന വാ, ഇദം പഹാനം. തത്ഥ യേ അസ്സാസപസ്സാസാ വിതക്കവിചാരാ സഞ്ഞാവേദയിതാ സരസങ്കപ്പാ, ഇമേ സങ്ഖാരാ. ഇതി പുരിമകോ ച ചിത്തസമാധി, കിലേസവിക്ഖമ്ഭനതായ ച പഹാനം ഇമേ ച സങ്ഖാരാ, തദുഭയം ചിത്തസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി വിവേകനിസ്സിതം വിരാഗനിസ്സിതം നിരോധനിസ്സിതം വോസ്സഗ്ഗപരിണാമിം.
‘‘Tattha yā cittādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ cittasamādhi. Samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca cittasamādhi, kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ cittasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.
‘‘തത്ഥ യാ വീമംസാധിപതേയ്യാ ചിത്തേകഗ്ഗതാ, അയം വീമംസാസമാധി, സമാഹിതേ ചിത്തേ കിലേസാനം വിക്ഖമ്ഭനതായ പടിസങ്ഖാനബലേന വാ ഭാവനാബലേന വാ, ഇദം പഹാനം. തത്ഥ യേ അസ്സാസപസ്സാസാ വിതക്കവിചാരാ സഞ്ഞാവേദയിതാ സരസങ്കപ്പാ, ഇമേ സങ്ഖാരാ. ഇതി പുരിമകോ ച വീമംസാസമാധി കിലേസവിക്ഖമ്ഭനതായ ച പഹാനം ഇമേ ച സങ്ഖാരാ, തദുഭയം വീമംസാസമാധിപ്പധാനസങ്ഖാരസമന്നാഗതം ഇദ്ധിപാദം ഭാവേതി വിവേകനിസ്സിതം വിരാഗനിസ്സിതം നിരോധനിസ്സിതം വോസ്സഗ്ഗപരിണാമി’’ന്തി.
‘‘Tattha yā vīmaṃsādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ vīmaṃsāsamādhi, samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca vīmaṃsāsamādhi kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ vīmaṃsāsamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmi’’nti.
അയം പന വിസേസോ – വീരിയസമാധീതി വീരിയം ജേട്ഠകം കത്വാ പവത്തിതോ സമാധി വാ വീരിയാധിപതിനാ സമ്പയുത്തോ പുബ്ബഭാഗേ പവത്തോ സമാധി വാ വീരിയസമാധി. ചിത്തസമാധീതി ചിത്തം ജേട്ഠകം കത്വാ പവത്തിതോ സമാധി വാ ചിത്താധിപതിനാ സമ്പയുത്തോ പുബ്ബഭാഗേ പവത്തോ സമാധി വാ ചിത്തസമാധി. വീമംസാസമാധീതി വീമംസം ജേട്ഠകം കത്വാ പവത്തിതോ സമാധി വാ വീമംസാധിപതിനാ സമ്പയുത്തോ പുബ്ബഭാഗേ പവത്തോ സമാധി വാ വീമംസാസമാധീതി.
Ayaṃ pana viseso – vīriyasamādhīti vīriyaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā vīriyādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā vīriyasamādhi. Cittasamādhīti cittaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā cittādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā cittasamādhi. Vīmaṃsāsamādhīti vīmaṃsaṃ jeṭṭhakaṃ katvā pavattito samādhi vā vīmaṃsādhipatinā sampayutto pubbabhāge pavatto samādhi vā vīmaṃsāsamādhīti.
സത്തിബലാനുരൂപേനേത്ഥ സങ്ഖേപവണ്ണനാ കതാ, ഗമ്ഭീരഞാണേഹി പന അട്ഠകഥാടീകാനുരൂപേന വിത്ഥാരതോ വാ ഗമ്ഭീരതോ വാ വിഭജിത്വാ ഗഹേതബ്ബാ.
Sattibalānurūpenettha saṅkhepavaṇṇanā katā, gambhīrañāṇehi pana aṭṭhakathāṭīkānurūpena vitthārato vā gambhīrato vā vibhajitvā gahetabbā.
൧൪. ‘‘ഛന്ദസമാധി വീരിയസമാധി ചിത്തസമാധി വീമംസാസമാധീ’’തി വുത്തോ, ‘‘ഏവം സതി വീമംസാസമാധിയേവ ഞാണമൂലകോ ഞാണപുബ്ബങ്ഗമോ ഞാണാനുപരിവത്തി ഭവേയ്യ, അഞ്ഞേ തയോ സമാധയോ അഞ്ഞാണമൂലകാ അഞ്ഞാണപുബ്ബങ്ഗമാ അഞ്ഞാണപവത്തിയോ ഭവേയ്യു’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ സബ്ബേ സമാധയോ ഞാണമൂലകാദയോയേവാതി ദസ്സേതും ‘‘സബ്ബോ സമാധി ഞാണമൂലകോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സബ്ബോ സമാധീതി ഛന്ദസമാധി, വീരിയസമാധി, ചിത്തസമാധി, വീമംസാസമാധീതി ചതുബ്ബിധോ സമാധി. ഞാണമൂലകോതി ഏകാവജ്ജനവീഥിനാനാവജ്ജനവീഥീസു പവത്തം ഉപചാരഞാണമൂലകോ. ഞാണപുബ്ബങ്ഗമോതി അധിഗമഞാണം പുബ്ബങ്ഗമം അസ്സാതി ഞാണപുബ്ബങ്ഗമോ. ഞാണാനുപരിവത്തീതി പച്ചവേക്ഖണഞാണം അനുപരിവത്തി അസ്സാതി ഞാണാനുപരിവത്തി. അഥ വാ നാനാവജ്ജനൂപചാരഞാണം വാ പടിസന്ധിഞാണം വാ മൂലം അസ്സാതി ഞാണമൂലകോ, ഉപചാരഞാണം പുബ്ബങ്ഗമം അസ്സാതി ഞാണപുബ്ബങ്ഗമോ, അപ്പനാഞാണം അനുപരിവത്തി അസ്സാതി ഞാണാനുപരിവത്തി . സബ്ബം വാ ഉപചാരഞാണം മൂലം അസ്സാതി ഞാണമൂലകോ. അപ്പനാഞാണം പുബ്ബങ്ഗമം അസ്സാതി ഞാണപുബ്ബങ്ഗമോ. അഭിഞ്ഞാഞാണം അനുപരിവത്തി അസ്സാതി ഞാണാനുപരിവത്തി, അനുപരിവത്തനം വാ അനുപരിവത്തി, ഞാണസ്സ അനുപരിവത്തി ഞാണാനുപരിവത്തി, ഞാണാനുപരിവത്തി അസ്സാതി ഞാണാനുപരിവത്തി. ഞാണം പന പുബ്ബേ വുത്തപ്പകാരമേവ.
14. ‘‘Chandasamādhi vīriyasamādhi cittasamādhi vīmaṃsāsamādhī’’ti vutto, ‘‘evaṃ sati vīmaṃsāsamādhiyeva ñāṇamūlako ñāṇapubbaṅgamo ñāṇānuparivatti bhaveyya, aññe tayo samādhayo aññāṇamūlakā aññāṇapubbaṅgamā aññāṇapavattiyo bhaveyyu’’nti vattabbattā sabbe samādhayo ñāṇamūlakādayoyevāti dassetuṃ ‘‘sabbo samādhi ñāṇamūlako’’tiādi vuttaṃ. Tattha sabbo samādhīti chandasamādhi, vīriyasamādhi, cittasamādhi, vīmaṃsāsamādhīti catubbidho samādhi. Ñāṇamūlakoti ekāvajjanavīthinānāvajjanavīthīsu pavattaṃ upacārañāṇamūlako. Ñāṇapubbaṅgamoti adhigamañāṇaṃ pubbaṅgamaṃ assāti ñāṇapubbaṅgamo. Ñāṇānuparivattīti paccavekkhaṇañāṇaṃ anuparivatti assāti ñāṇānuparivatti. Atha vā nānāvajjanūpacārañāṇaṃ vā paṭisandhiñāṇaṃ vā mūlaṃ assāti ñāṇamūlako, upacārañāṇaṃ pubbaṅgamaṃ assāti ñāṇapubbaṅgamo, appanāñāṇaṃ anuparivatti assāti ñāṇānuparivatti. Sabbaṃ vā upacārañāṇaṃ mūlaṃ assāti ñāṇamūlako. Appanāñāṇaṃ pubbaṅgamaṃ assāti ñāṇapubbaṅgamo. Abhiññāñāṇaṃ anuparivatti assāti ñāṇānuparivatti, anuparivattanaṃ vā anuparivatti, ñāṇassa anuparivatti ñāṇānuparivatti, ñāṇānuparivatti assāti ñāṇānuparivatti. Ñāṇaṃ pana pubbe vuttappakārameva.
യഥാ പുരേ തഥാ പച്ഛാതി യഥാ ഛന്ദസമാധിആദിചതുബ്ബിധസമാധിസ്സ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന പുരേ അതീതാസു ജാതീസു അസങ്ഖ്യേയ്യേസുപി സംവട്ടവിവട്ടേസു അത്തനോ ഖന്ധപടിബദ്ധസ്സ, പരേസം ഖന്ധപടിബദ്ധസ്സ ച സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനം തഥാ തഥാവുത്തസമാധിസ്സ അനാഗതംസഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന പച്ഛാ അനാഗതാസു ജാതീസു അസങ്ഖ്യേയ്യേസുപി സംവട്ടവിവട്ടേസു അത്തനോ ഖന്ധപടിബദ്ധസ്സ, പരേസം ഖന്ധപടിബദ്ധസ്സ ച സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനന്തി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. യഥാ പച്ഛാ തഥാ പുരേതി യഥാ യഥാവുത്തസമാധിസ്സ ചേതോപരിയഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന അനാഗതേസു സത്തസുയേവ ദിവസേസു പരസത്താനംയേവ ചിത്തസ്സ സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനം, തഥാ തഥാവുത്തസമാധിസ്സ പുരേ അതീതേസു സത്തസുയേവ ദിവസേസു പരസത്താനംയേവ ചിത്തസ്സ സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനന്തി അത്ഥോ.
Yathā pure tathā pacchāti yathā chandasamādhiādicatubbidhasamādhissa pubbenivāsānussatiñāṇānuparivattibhāvena pure atītāsu jātīsu asaṅkhyeyyesupi saṃvaṭṭavivaṭṭesu attano khandhapaṭibaddhassa, paresaṃ khandhapaṭibaddhassa ca suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ tathā tathāvuttasamādhissa anāgataṃsañāṇānuparivattibhāvena pacchā anāgatāsu jātīsu asaṅkhyeyyesupi saṃvaṭṭavivaṭṭesu attano khandhapaṭibaddhassa, paresaṃ khandhapaṭibaddhassa ca suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti attho daṭṭhabbo. Yathā pacchā tathā pureti yathā yathāvuttasamādhissa cetopariyañāṇānuparivattibhāvena anāgatesu sattasuyeva divasesu parasattānaṃyeva cittassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ, tathā tathāvuttasamādhissa pure atītesu sattasuyeva divasesu parasattānaṃyeva cittassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti attho.
യഥാ ദിവാ തഥാ രത്തിന്തി യഥാ ചക്ഖുമന്താനം സത്താനം ദിവസഭാഗേ സൂരിയാലോകേന അന്ധകാരസ്സ വിദ്ധംസിതത്താ ആപാഥഗതം ചക്ഖുവിഞ്ഞേയ്യം രൂപം മനോവിഞ്ഞാണേനപി സുവിഞ്ഞേയ്യം, തഥാ രത്തിഭാഗേ ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതേപി അന്ധകാരേ വത്തമാനേ യഥാവുത്തസമാധിസ്സ ദിബ്ബചക്ഖുഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന രൂപായതനസ്സ സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനം. യഥാ രത്തിം തഥാ ദിവാതി യഥാ രത്തിഭാഗേ ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതേപി അന്ധകാരേ യഥാവുത്തസമാധിസ്സ ദിബ്ബചക്ഖുഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന രൂപായതനസ്സ സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനം, തഥാ ദിവസഭാഗേ സുഖുമസ്സ രൂപായതനസ്സ വാ കേനചി പാകാരാദിനാ തിരോഹിതസ്സ രൂപായതനസ്സ വാ അതിദൂരട്ഠാനേ പവത്തസ്സ രൂപായതനസ്സ വാ യഥാവുത്തസമാധിസ്സ ദിബ്ബചക്ഖുഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനന്തി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
Yathā divā tathā rattinti yathā cakkhumantānaṃ sattānaṃ divasabhāge sūriyālokena andhakārassa viddhaṃsitattā āpāthagataṃ cakkhuviññeyyaṃ rūpaṃ manoviññāṇenapi suviññeyyaṃ, tathā rattibhāge caturaṅgasamannāgatepi andhakāre vattamāne yathāvuttasamādhissa dibbacakkhuñāṇānuparivattibhāvena rūpāyatanassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattibhāge caturaṅgasamannāgatepi andhakāre yathāvuttasamādhissa dibbacakkhuñāṇānuparivattibhāvena rūpāyatanassa suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ, tathā divasabhāge sukhumassa rūpāyatanassa vā kenaci pākārādinā tirohitassa rūpāyatanassa vā atidūraṭṭhāne pavattassa rūpāyatanassa vā yathāvuttasamādhissa dibbacakkhuñāṇānuparivattibhāvena suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti attho daṭṭhabbo.
യഥാ യഥാവുത്തസമാധിസ്സ ദിവസഭാഗേ ദിബ്ബസോതഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന സുഖുമസ്സ സദ്ദായതനസ്സ വാ കേനചി പാകാരാദിനാ തിരോഹിതസ്സ സദ്ദായതനസ്സ വാ അതിദൂരട്ഠാനേ പവത്തസ്സ സദ്ദായതനസ്സ വാ സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനം, തഥാ രത്തിഭാഗേപി യഥാവുത്തസമാധിസ്സ ദിബ്ബസോതഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേന സുഖുമസ്സ സദ്ദായതനസ്സ വാ കേനചി പാകാരാദിനാ തിരോഹിതസ്സ സദ്ദായതനസ്സ വാ അതിദൂരട്ഠാനേ പവത്തസ്സ സദ്ദായതനസ്സ വാ സുട്ഠു പടിവിജ്ഝനമേവ, ന ദുപ്പടിവിജ്ഝനന്തി അയം നയോപി നേതബ്ബോ. തേന വുത്തം അട്ഠകഥായം –
Yathā yathāvuttasamādhissa divasabhāge dibbasotañāṇānuparivattibhāvena sukhumassa saddāyatanassa vā kenaci pākārādinā tirohitassa saddāyatanassa vā atidūraṭṭhāne pavattassa saddāyatanassa vā suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhanaṃ, tathā rattibhāgepi yathāvuttasamādhissa dibbasotañāṇānuparivattibhāvena sukhumassa saddāyatanassa vā kenaci pākārādinā tirohitassa saddāyatanassa vā atidūraṭṭhāne pavattassa saddāyatanassa vā suṭṭhu paṭivijjhanameva, na duppaṭivijjhananti ayaṃ nayopi netabbo. Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘യഥാ പുരേതി യഥാ സമാധിസ്സ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണാനുപരിവത്തിഭാവേനാ’’തിആദിം വത്വാ ‘‘യഥാ ച രൂപായതനേ വുത്തം, തഥാ സമാധിസ്സ ദിബ്ബസോതഞാണാനുപരിവത്തിതായ സദ്ദായതനേ ച നേതബ്ബ’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൧൪).
‘‘Yathā pureti yathā samādhissa pubbenivāsānussatiñāṇānuparivattibhāvenā’’tiādiṃ vatvā ‘‘yathā ca rūpāyatane vuttaṃ, tathā samādhissa dibbasotañāṇānuparivattitāya saddāyatane ca netabba’’nti (netti. aṭṭha. 14).
‘‘ഞാണമൂലകാദിസമാധിനാ പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണാനുപരിവത്തിഭാവാദിസഹിതേന കിം ഭാവേതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇതി വിവടേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇതീതി ഏവം വുത്തപ്പകാരേന. അപരിയോനദ്ധേനാതി നീവരണാദിവിഗമനേന. സപ്പഭാസം ചിത്തന്തി ഇദ്ധിപാദസമ്പയുത്തം മഗ്ഗചിത്തം ഭാവേതി. ഇദ്ധിപാദസമ്പയുത്തേ മഗ്ഗചിത്തേ ഉപ്പജ്ജമാനേ ഹി മഗ്ഗചിത്തസഹഭൂനി കുസലാനി സദ്ധിന്ദ്രിയവീരിയിന്ദ്രിയസതിന്ദ്രിയസമാധിന്ദ്രിയപഞ്ഞിന്ദ്രിയഭൂതാനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി ഉപ്പജ്ജന്തി. മഗ്ഗചിത്തേ നിരുജ്ഝമാനേ അനുപ്പജ്ജനഭാവേന നിരുജ്ഝന്തി ഏകചിത്തക്ഖണികത്താ. ഏവം മഗ്ഗവിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധാ പഞ്ഞാ ച സതി ച നിരുജ്ഝതീതി യോജനാ.
‘‘Ñāṇamūlakādisamādhinā pubbenivāsānussatiñāṇānuparivattibhāvādisahitena kiṃ bhāvetī’’ti pucchitabbattā ‘‘iti vivaṭenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha itīti evaṃ vuttappakārena. Apariyonaddhenāti nīvaraṇādivigamanena. Sappabhāsaṃ cittanti iddhipādasampayuttaṃ maggacittaṃ bhāveti. Iddhipādasampayutte maggacitte uppajjamāne hi maggacittasahabhūni kusalāni saddhindriyavīriyindriyasatindriyasamādhindriyapaññindriyabhūtāni pañcindriyāni uppajjanti. Maggacitte nirujjhamāne anuppajjanabhāvena nirujjhanti ekacittakkhaṇikattā. Evaṃ maggaviññāṇassa nirodhā paññā ca sati ca nirujjhatīti yojanā.
‘‘കസ്സ വിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധാ നാമരൂപം നിരുജ്ഝതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘നാമരൂപഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം, പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധാ നാമരൂപഞ്ച നിരുജ്ഝതീതി വുത്തം ഹോതി. അഥ വാ ‘‘വിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധാ പഞ്ഞാ ച സതി ചാതി വുത്താനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി ഏവം നിരുജ്ഝന്തീ’’തി വത്തബ്ബത്താ നാമരൂപഞ്ച നിരുജ്ഝതി, നിരുജ്ഝമാനം പന നാമരൂപം പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധാ നിരുജ്ഝതീതി ദസ്സേതും ‘‘നാമരൂപഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ നാമരൂപഞ്ചാതി മഗ്ഗേന തണ്ഹാഅവിജ്ജാദികേ അനുപച്ഛിന്നേ ഉപ്പജ്ജനാരഹം വേദനാദിക്ഖന്ധത്തയം, ഭൂതുപാദാരൂപഞ്ച. വിഞ്ഞാണഹേതുകന്തി ഉപ്പജ്ജനാരഹം പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണം ഹേതു അസ്സ നാമരൂപസ്സാതി വിഞ്ഞാണഹേതുകം. വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നിബ്ബത്തന്തി വിഞ്ഞാണേന പച്ചയേന നിബ്ബത്തം. തസ്സാതി ഉപ്പജ്ജനാരഹസ്സ പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണസ്സ. ഹേതൂതി തണ്ഹാഅവിജ്ജാദികോ കിലേസോ. വിഞ്ഞാണന്തി ഉപ്പജ്ജനാരഹം പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണം. അനാഹാരന്തി അപ്പച്ചയം. അനഭിനന്ദിതന്തി കാമതണ്ഹാദീഹി അനഭിനന്ദിതബ്ബം. അപ്പടിസന്ധികന്തി പുനബ്ഭവാഭിസന്ദഹനരഹിതം. ന്തി താദിസം വിഞ്ഞാണം. അഹേതൂതി നത്ഥി ഹേതുസങ്ഖാതം പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണം ഇമസ്സ നാമരൂപസ്സാതി അഹേതു. അപ്പച്ചയന്തി സഹായവിരഹേന നത്ഥി പച്ചയാ സങ്ഖാരാ ഇമസ്സാതി അപ്പച്ചയം. ഏവം പടിസന്ധിവിഞ്ഞാണസ്സ നിരോധാ നാമരൂപഞ്ച നിരുജ്ഝതീതി.
‘‘Kassa viññāṇassa nirodhā nāmarūpaṃ nirujjhatī’’ti vattabbattā ‘‘nāmarūpañcā’’tiādi vuttaṃ, paṭisandhiviññāṇassa nirodhā nāmarūpañca nirujjhatīti vuttaṃ hoti. Atha vā ‘‘viññāṇassa nirodhā paññā ca sati cāti vuttāni pañcindriyāni evaṃ nirujjhantī’’ti vattabbattā nāmarūpañca nirujjhati, nirujjhamānaṃ pana nāmarūpaṃ paṭisandhiviññāṇassa nirodhā nirujjhatīti dassetuṃ ‘‘nāmarūpañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nāmarūpañcāti maggena taṇhāavijjādike anupacchinne uppajjanārahaṃ vedanādikkhandhattayaṃ, bhūtupādārūpañca. Viññāṇahetukanti uppajjanārahaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ hetu assa nāmarūpassāti viññāṇahetukaṃ. Viññāṇapaccayā nibbattanti viññāṇena paccayena nibbattaṃ. Tassāti uppajjanārahassa paṭisandhiviññāṇassa. Hetūti taṇhāavijjādiko kileso. Viññāṇanti uppajjanārahaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ. Anāhāranti appaccayaṃ. Anabhinanditanti kāmataṇhādīhi anabhinanditabbaṃ. Appaṭisandhikanti punabbhavābhisandahanarahitaṃ. Nti tādisaṃ viññāṇaṃ. Ahetūti natthi hetusaṅkhātaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ imassa nāmarūpassāti ahetu. Appaccayanti sahāyavirahena natthi paccayā saṅkhārā imassāti appaccayaṃ. Evaṃ paṭisandhiviññāṇassa nirodhā nāmarūpañca nirujjhatīti.
‘‘പഞ്ഞാസതീനഞ്ചേവ നാമരൂപസ്സ ച വുത്തപ്പകാരേന നിരുജ്ഝനഭാവോ കഥം അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. വത്തബ്ബാകാരേന പഞ്ഞാസതീനഞ്ചേവ നാമരൂപസ്സ ച നിരുജ്ഝനഭാവജാനനകോ ഭഗവാ യഥാനിരുജ്ഝനഭാവദീപകം ‘‘യമേതം…പേ॰… ഏത്ഥേതം ഉപരുജ്ഝതീ’’തി ഗാഥാവചനം ആഹ. തേന ഗാഥാവചനേന തുമ്ഹേഹി മയാ വുത്തോ നിരുജ്ഝനഭാവോ സദ്ദഹിതബ്ബോയേവാതി. ഏത്ഥാപി പഞ്ഞാസതിനാമരൂപാനം നിരുജ്ഝനം അജാനന്തേന തത്ഥ വാ സംസയന്തേന അജിതേന പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാതി വാ ദിട്ഠസംസന്ദനാ പുച്ഛാതി വാ പഞ്ഞാദീനം അനേകത്ഥത്താ ധമ്മതോ വാ അനേകാധിട്ഠാനാ പുച്ഛാതി വാ ധമ്മാധിട്ഠാനാ പുച്ഛാ’’തി വാ ഇച്ചേവമാദിപുച്ഛാവിചയോ നിദ്ധാരേതബ്ബോ. ‘‘സരൂപദസ്സനവിസ്സജ്ജനന്തി വാ അനേകാധിട്ഠാനവിസ്സജ്ജനന്തി വാ ധമ്മാധിട്ഠാനവിസ്സജ്ജന’’ന്തി വാ ഇച്ചേവമാദിവിസ്സജ്ജനവിചയോ നിദ്ധാരേതബ്ബോ.
‘‘Paññāsatīnañceva nāmarūpassa ca vuttappakārena nirujjhanabhāvo kathaṃ amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Vattabbākārena paññāsatīnañceva nāmarūpassa ca nirujjhanabhāvajānanako bhagavā yathānirujjhanabhāvadīpakaṃ ‘‘yametaṃ…pe… etthetaṃ uparujjhatī’’ti gāthāvacanaṃ āha. Tena gāthāvacanena tumhehi mayā vutto nirujjhanabhāvo saddahitabboyevāti. Etthāpi paññāsatināmarūpānaṃ nirujjhanaṃ ajānantena tattha vā saṃsayantena ajitena pucchitabbattā ‘‘adiṭṭhajotanā pucchāti vā diṭṭhasaṃsandanā pucchāti vā paññādīnaṃ anekatthattā dhammato vā anekādhiṭṭhānā pucchāti vā dhammādhiṭṭhānā pucchā’’ti vā iccevamādipucchāvicayo niddhāretabbo. ‘‘Sarūpadassanavissajjananti vā anekādhiṭṭhānavissajjananti vā dhammādhiṭṭhānavissajjana’’nti vā iccevamādivissajjanavicayo niddhāretabbo.
ഏവം സത്താധിട്ഠാനാദിപുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനി ചേവ ധമ്മാധിട്ഠാനാദിപുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനി ച വിസും വിസും ദസ്സേത്വാ പുച്ഛാവിചയോ ചേവ വിസ്സജ്ജനവിചയോ ച ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘സത്താധിട്ഠാനധമ്മാധിട്ഠാനേസു ഏകതോ ദസ്സിതേസു പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനേസു കഥം പുച്ഛാവിചയോ ചേവ വിസ്സജ്ജനവിചയോ ച അമ്ഹേഹി വിഞ്ഞാതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ സത്താധിട്ഠാനധമ്മാധിട്ഠാനം പുച്ഛം നീഹരിത്വാ തത്ഥ വിചയം വിഭജന്തോ ‘‘യേ ച സങ്ഖതധമ്മാസേ’’തിആദിമാഹ. അട്ഠകഥായം പന –
Evaṃ sattādhiṭṭhānādipucchāvissajjanāni ceva dhammādhiṭṭhānādipucchāvissajjanāni ca visuṃ visuṃ dassetvā pucchāvicayo ceva vissajjanavicayo ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘sattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānesu ekato dassitesu pucchāvissajjanesu kathaṃ pucchāvicayo ceva vissajjanavicayo ca amhehi viññātabbo’’ti pucchitabbattā sattādhiṭṭhānadhammādhiṭṭhānaṃ pucchaṃ nīharitvā tattha vicayaṃ vibhajanto ‘‘ye ca saṅkhatadhammāse’’tiādimāha. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘ഏവം അനുസന്ധിപുച്ഛമ്പി ദസ്സേത്വാ ഹേട്ഠാ സത്താധിട്ഠാനാ, ധമ്മാധിട്ഠാനാ ച പുച്ഛാ വിസും വിസും ദസ്സിതാതി ഇദാനി താ സഹ ദസ്സേതും ‘‘യേ ച സങ്ഖതധമ്മാസേ’തിആദി ആരദ്ധ’’ന്തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൧൪) –
‘‘Evaṃ anusandhipucchampi dassetvā heṭṭhā sattādhiṭṭhānā, dhammādhiṭṭhānā ca pucchā visuṃ visuṃ dassitāti idāni tā saha dassetuṃ ‘‘ye ca saṅkhatadhammāse’tiādi āraddha’’nti (netti. aṭṭha. 14) –
വുത്തം. തസ്സായം അത്ഥോ – ഇധ സാസനേ യേ അരഹന്തോ സങ്ഖതധമ്മാ ഹോന്തി, പുഥൂ ബഹൂയേവ സത്ത ജനാ സേക്ഖാ സീലാദിസിക്ഖമാനാ ഹോന്തി, തേസം അരഹന്താവഞ്ചേവ സേക്ഖാനഞ്ച ഇരിയം പടിപത്തിം മേം മഹാ പുട്ഠോ നിപകോ ത്വം ഭഗവാ പബ്രൂഹി മാരിസ ഇതി ആയസ്മാ അജിതോ പുച്ഛന്തോ ആഹാതി.
Vuttaṃ. Tassāyaṃ attho – idha sāsane ye arahanto saṅkhatadhammā honti, puthū bahūyeva satta janā sekkhā sīlādisikkhamānā honti, tesaṃ arahantāvañceva sekkhānañca iriyaṃ paṭipattiṃ meṃ mahā puṭṭho nipako tvaṃ bhagavā pabrūhi mārisa iti āyasmā ajito pucchanto āhāti.
൧൫. തസ്സം ഗാഥായം ‘‘കിത്തകാനി പുച്ഛിതാനീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘ഇമാനീ’’തിആദി വുത്തം. പദത്ഥാനുരൂപം പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇമാനി തീണി പദാനി പുച്ഛിതാനീ’’തി വുത്തം. ‘‘യേ ച …പേ॰… മാരിസാ’’തി ഗാഥായം യേ പഞ്ഹാ പുച്ഛിതാ, തേ പഞ്ഹാ തയോ ഹോന്തി, ‘‘കിസ്സ കേന കാരണേന തയോ ഹോന്തീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘കിസ്സ…പേ॰… യോഗേനാ’’തി വുത്തം. സേക്ഖാ അരിയാ ച അസേക്ഖാ അരിയാ ച വിപസ്സനാപുബ്ബങ്ഗമം പഹാനഞ്ചാതി സേഖാസേഖവിപസ്സനാപുബ്ബങ്ഗമപ്പഹാനാനി, തേസം യോഗോതി സേഖാ…പേ॰… യോഗോ, തേന സേഖാ…പേ॰… യോഗേന. ഏവം പുച്ഛാവിധിനാ ഹി യസ്മാ ‘‘യേ ച സങ്ഖതധമ്മാസേ…പേ॰… മാരിസാ’’തി ഗാഥമാഹ, തസ്മാ തയോ പഞ്ഹാ ഹോന്തീതി ദട്ഠബ്ബാ.
15. Tassaṃ gāthāyaṃ ‘‘kittakāni pucchitānī’’ti vattabbattā ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ. Padatthānurūpaṃ pucchitabbattā ‘‘imāni tīṇi padāni pucchitānī’’ti vuttaṃ. ‘‘Ye ca …pe… mārisā’’ti gāthāyaṃ ye pañhā pucchitā, te pañhā tayo honti, ‘‘kissa kena kāraṇena tayo hontī’’ti pucchitabbattā ‘‘kissa…pe… yogenā’’ti vuttaṃ. Sekkhā ariyā ca asekkhā ariyā ca vipassanāpubbaṅgamaṃ pahānañcāti sekhāsekhavipassanāpubbaṅgamappahānāni, tesaṃ yogoti sekhā…pe… yogo, tena sekhā…pe… yogena. Evaṃ pucchāvidhinā hi yasmā ‘‘ye ca saṅkhatadhammāse…pe… mārisā’’ti gāthamāha, tasmā tayo pañhā hontīti daṭṭhabbā.
‘‘യേ ച സങ്ഖതധമ്മാസേ’’തി ഇമിനാ അസേക്ഖാനം അരഹത്തം പുച്ഛതി, ‘‘യേ ച സേക്ഖാ പുഥൂ ഇധാ’’തി ഇമിനാ സേക്ഖാസേക്ഖാനം സേക്ഖസിക്ഖനം പുച്ഛതി, ‘‘തേസം മേ നിപകോ ഇരിയം, പുട്ഠോ പബ്രൂഹി മാരിസാ’’തി ഇമിനാ സേക്ഖാസേക്ഖാനം വിപസ്സനാ പുബ്ബഭാഗേ തദങ്ഗപ്പഹാനം പുച്ഛതി. ‘‘അദിട്ഠജോതനാ പുച്ഛാതി വാ ദിട്ഠസംസന്ദനാ പുച്ഛാതി വാ സത്താധിട്ഠാനാ പുച്ഛാതി വാ അനേകാധിട്ഠാനാ പുച്ഛാ’’തി വാ ഇച്ചേവമാദിപുച്ഛാവിചയോ നിദ്ധാരേതബ്ബോ.
‘‘Ye ca saṅkhatadhammāse’’ti iminā asekkhānaṃ arahattaṃ pucchati, ‘‘ye ca sekkhā puthū idhā’’ti iminā sekkhāsekkhānaṃ sekkhasikkhanaṃ pucchati, ‘‘tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti iminā sekkhāsekkhānaṃ vipassanā pubbabhāge tadaṅgappahānaṃ pucchati. ‘‘Adiṭṭhajotanā pucchāti vā diṭṭhasaṃsandanā pucchāti vā sattādhiṭṭhānā pucchāti vā anekādhiṭṭhānā pucchā’’ti vā iccevamādipucchāvicayo niddhāretabbo.
സത്തധമ്മാധിട്ഠാനം പുച്ഛം നീഹരിത്വാ പുച്ഛാവിചയോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘തസ്സം പുച്ഛായം കതമാ വിസ്സജ്ജനാഗാഥാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ വിസ്സജ്ജനാ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥാതി തസ്സം ഗാഥായം. ‘‘കാമേസു…പേ॰… പരിബ്ബജേ’’തി വിസ്സജ്ജനാഗാഥാ ഭഗവതാ വുത്താ. കാമേസൂതി കാമീയന്തീതി കാമാ, തേസു കാമേസു. വത്ഥുകാമേസു കിലേസകാമേന പണ്ഡിതേഹി നാഭിഗിജ്ഝേയ്യ. മനസാ നാവിലോസിയാതി ആവിലഭാവകരേ ബ്യാപാദവിതക്കാദയോ ചേവ കായദുച്ചരിതാദയോ ച ധമ്മേ പജഹന്തോ പണ്ഡിതോ മനസാ അനാവിലോ സുപ്പസന്നോ ഭവേയ്യ. കുസലോ സബ്ബധമ്മാനന്തി സബ്ബധമ്മാനം അനിച്ചതാദിനാ പരിതുലിതത്താ അനിച്ചതാദീസു പഞ്ചസു ഖന്ധേസു കുസലോ ഛേകോ. സതോതി കേസാദീസു സരതീതി സതോ. ഭിക്ഖൂതി സങ്ഖതധമ്മേ ഭയാദിതോ ഇക്ഖതീതി ഭിക്ഖു. പരിബ്ബജേതി തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദപ്പഹാനഭാവേന കിലേസകാമവത്ഥുകാമേ പരി സമന്തതോ വജ്ജേയ്യ.
Sattadhammādhiṭṭhānaṃ pucchaṃ nīharitvā pucchāvicayo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘tassaṃ pucchāyaṃ katamā vissajjanāgāthā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha vissajjanā’’tiādi āraddhaṃ. Tatthāti tassaṃ gāthāyaṃ. ‘‘Kāmesu…pe… paribbaje’’ti vissajjanāgāthā bhagavatā vuttā. Kāmesūti kāmīyantīti kāmā, tesu kāmesu. Vatthukāmesu kilesakāmena paṇḍitehi nābhigijjheyya. Manasā nāvilosiyāti āvilabhāvakare byāpādavitakkādayo ceva kāyaduccaritādayo ca dhamme pajahanto paṇḍito manasā anāvilo suppasanno bhaveyya. Kusalo sabbadhammānanti sabbadhammānaṃ aniccatādinā paritulitattā aniccatādīsu pañcasu khandhesu kusalo cheko. Satoti kesādīsu saratīti sato. Bhikkhūti saṅkhatadhamme bhayādito ikkhatīti bhikkhu. Paribbajeti tadaṅgavikkhambhanasamucchedappahānabhāvena kilesakāmavatthukāme pari samantato vajjeyya.
പുച്ഛാഗാഥായം ‘‘നിപകോ’’തി പദേന പസംസിതേന ഭഗവതാ വിസ്സജ്ജനാഗാഥാ വുത്താ, തസ്സ ഭഗവതോ യേന അനാവരണഞാണേന ഉക്കംസഗതേന പക്കഭാവോ ദസ്സിതോ, തം അനാവരണഞാണം താവ കായകമ്മാദിഭേദേഹി വിഭജിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘ഭഗവതോ സബ്ബം കായകമ്മ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ അനാവരണഞാണേന ജാനിത്വാ കതം സബ്ബം കായകമ്മം ഞാണപുബ്ബങ്ഗമം ഞാണാനുപരിവത്തി. ഏസ നയോ സേസേസുപി. അതീതേ അംസേതി അതീതഭവേ സപരക്ഖന്ധാദികേ കോട്ഠാസേ അഞ്ഞാണേന അപ്പടിഹതം ഭഗവതോ ഞാണദസ്സനം. അനാഗതേ അംസേതി അനാഗതഭവേ സപരക്ഖന്ധാദികേ കോട്ഠാസേ. പച്ചുപ്പന്നേ അംസേതി പച്ചുപ്പന്നേ ഭവേ സപരക്ഖന്ധാദികേ കോട്ഠാസേ.
Pucchāgāthāyaṃ ‘‘nipako’’ti padena pasaṃsitena bhagavatā vissajjanāgāthā vuttā, tassa bhagavato yena anāvaraṇañāṇena ukkaṃsagatena pakkabhāvo dassito, taṃ anāvaraṇañāṇaṃ tāva kāyakammādibhedehi vibhajitvā dassento ‘‘bhagavato sabbaṃ kāyakamma’’ntiādimāha. Tattha anāvaraṇañāṇena jānitvā kataṃ sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatti. Esa nayo sesesupi. Atīte aṃseti atītabhave saparakkhandhādike koṭṭhāse aññāṇena appaṭihataṃ bhagavato ñāṇadassanaṃ. Anāgate aṃseti anāgatabhave saparakkhandhādike koṭṭhāse. Paccuppanne aṃseti paccuppanne bhave saparakkhandhādike koṭṭhāse.
‘‘ഞാണദസ്സനസ്സ കതരസ്മിം പടിഘാതോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ പുച്ഛം ഠപേത്വാ പടിഘാതവിസയം ദസ്സേതും ‘‘കോ ചാ’’തിആദി വുത്തം. അഥ വാ ‘‘പച്ചുപ്പന്നഭവേ സപരക്ഖന്ധാദികേ കോട്ഠാസേ അഞ്ഞേസമ്പി ഞാണദസ്സനം ഭവേയ്യ, തദനുസാരേന അതീതാനാഗതകോട്ഠാസേസുപി കതരസ്മിം അഞ്ഞേസം ഞാണദസ്സനസ്സ പടിഘാതോ ഭവേയ്യാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ പുച്ഛം ഠപേത്വാ പടിഘാതവിസയം നിയമേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘കോ ചാ’’തി വുത്തം. തത്ഥ കോ ചാതി ക്വ കതരസ്മിം സമയേ അഞ്ഞേസം ഞാണദസ്സനസ്സ പടിഘാതോ ഭവേയ്യാതി പുച്ഛി.
‘‘Ñāṇadassanassa katarasmiṃ paṭighāto’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā paṭighātavisayaṃ dassetuṃ ‘‘ko cā’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘paccuppannabhave saparakkhandhādike koṭṭhāse aññesampi ñāṇadassanaṃ bhaveyya, tadanusārena atītānāgatakoṭṭhāsesupi katarasmiṃ aññesaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto bhaveyyā’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā paṭighātavisayaṃ niyametvā dassetuṃ ‘‘ko cā’’ti vuttaṃ. Tattha ko cāti kva katarasmiṃ samaye aññesaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto bhaveyyāti pucchi.
അനിച്ചേ, ദുക്ഖേ, അനത്തനിയേ ച അഞ്ഞേസം അഞ്ഞാണം യം അദസ്സനം അത്ഥി, അഞ്ഞാണാദസ്സനസങ്ഖാതോ സഭാവോ ഞാണദസ്സനസ്സ പടിഘാതോ ഭവതി, ന സപരക്ഖന്ധാദിദസ്സനമത്തപടിഘാതോ. ഏതേന അനിച്ചതോ ലക്ഖണത്തയേ പവത്തസ്സ ഞാണദസ്സനസ്സ അഞ്ഞേസം ദുരഭിസമ്ഭവം, ഭഗവതോ ച ഞാണദസ്സനസ്സ അഞ്ഞേഹി അസാധാരണതം ദസ്സേതി. ഭഗവതോ ഹി ലക്ഖണത്തയവിഭാവനേന വേനേയ്യാ ചതുസച്ചപ്പടിവേധം ലഭന്തി. ‘‘ഭഗവതോ ഞാണദസ്സനപടിഘാതാഭാവേന അഞ്ഞേസഞ്ച ഞാണദസ്സനസ്സ പടിഘാതഭാവോ കതമായ ഉപമായ അമ്ഹാകം പാകടോ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ഉപമായ പാകടം കാതും ‘‘യഥാ ഇധാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇധ സത്തലോകേ ചക്ഖുമാ പുരിസോ ആകാസേ താരകാനി പസ്സേയ്യ, ഗണനസങ്കേതേന ‘‘ഏത്തകാനീ’’തി നോ ച ജാനേയ്യ യഥാ, ഏവം അഞ്ഞേസം ഞാണദസ്സനസ്സ പടിഘാതോ അയം അഞ്ഞാണദസ്സനസഭാവോ ഭവതി.
Anicce, dukkhe, anattaniye ca aññesaṃ aññāṇaṃ yaṃ adassanaṃ atthi, aññāṇādassanasaṅkhāto sabhāvo ñāṇadassanassa paṭighāto bhavati, na saparakkhandhādidassanamattapaṭighāto. Etena aniccato lakkhaṇattaye pavattassa ñāṇadassanassa aññesaṃ durabhisambhavaṃ, bhagavato ca ñāṇadassanassa aññehi asādhāraṇataṃ dasseti. Bhagavato hi lakkhaṇattayavibhāvanena veneyyā catusaccappaṭivedhaṃ labhanti. ‘‘Bhagavato ñāṇadassanapaṭighātābhāvena aññesañca ñāṇadassanassa paṭighātabhāvo katamāya upamāya amhākaṃ pākaṭo’’ti vattabbabhāvato upamāya pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘yathā idhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha idha sattaloke cakkhumā puriso ākāse tārakāni passeyya, gaṇanasaṅketena ‘‘ettakānī’’ti no ca jāneyya yathā, evaṃ aññesaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto ayaṃ aññāṇadassanasabhāvo bhavati.
ഭഗവതോ പന തഥാ അഭാവതോ കേനചി അഞ്ഞാണേന അദസ്സനേന അപ്പടിഹതം ഞാണദസ്സനം ഭവതീതി അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ‘‘ഭഗവതോ ഞാണദസ്സനസ്സ അപ്പടിഹതഭാവോ കസ്മാ അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘അനാവരണഞാണദസ്സനാ ഹി ബുദ്ധാ ഭഗവന്തോ’’തി വുത്തം. ‘‘നിപകസ്സ…പേ॰… ഭഗവതോ അനാവരണഞാണം കായകമ്മാദിഭേദേഹി ആചരിയേന വിഭജിത്വാ ദസ്സിതം, അമ്ഹേഹി ച ഞാതം, പച്ഛാ ഗാഥായ ‘ഇരിയ’ന്തി പദേന പുച്ഛിതാ സേക്ഖാസേക്ഖപടിപദാ കഥം വിജാനിതബ്ബാ’’തി വത്തബ്ബത്താ സേക്ഖാസേക്ഖപടിപദം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ സേഖേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം വിസ്സജ്ജനേ. സേഖേനാതി സിക്ഖനസീലേന പുഗ്ഗലേന രജനീയേസു രൂപാരമ്മണാദീസു ധമ്മേസു ഗേധാ ചിത്തം രക്ഖിതബ്ബം, പരിയുട്ഠാനീയേസു ആഘാതവത്ഥൂസു ദോസാ ചിത്തം രക്ഖിതബ്ബം.
Bhagavato pana tathā abhāvato kenaci aññāṇena adassanena appaṭihataṃ ñāṇadassanaṃ bhavatīti attho daṭṭhabbo. ‘‘Bhagavato ñāṇadassanassa appaṭihatabhāvo kasmā amhehi saddahitabbo’’ti pucchitabbattā ‘‘anāvaraṇañāṇadassanā hi buddhā bhagavanto’’ti vuttaṃ. ‘‘Nipakassa…pe… bhagavato anāvaraṇañāṇaṃ kāyakammādibhedehi ācariyena vibhajitvā dassitaṃ, amhehi ca ñātaṃ, pacchā gāthāya ‘iriya’nti padena pucchitā sekkhāsekkhapaṭipadā kathaṃ vijānitabbā’’ti vattabbattā sekkhāsekkhapaṭipadaṃ dassetuṃ ‘‘tattha sekhenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ vissajjane. Sekhenāti sikkhanasīlena puggalena rajanīyesu rūpārammaṇādīsu dhammesu gedhā cittaṃ rakkhitabbaṃ, pariyuṭṭhānīyesu āghātavatthūsu dosā cittaṃ rakkhitabbaṃ.
‘‘തേസു ഗേധദോസേസു കതമം നിവാരേന്തോ ഭഗവാ വിസ്സജ്ജനഗാഥായം കതമം പദമാഹാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ യാ ഇച്ഛാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി ഗേധദോസേസു. ഇച്ഛാതി രാഗിച്ഛാ. മുച്ഛാതി ലോഭമോഹസഹഗതമോഹമുച്ഛാ. പത്ഥനാതി രാഗപത്ഥനാ. പിയായനാതി തണ്ഹാപിയായനാവ, ന മേത്താപിയായനാ. കീളനാതി ഗേധകീളനാ. ഏതാനി ഹി ഗേധപരിയായവചനാനി. തം ഗേധസങ്ഖാതം ഇച്ഛാദികം നിവാരേന്തോ ഭഗവാ ‘‘കാമേസു നാഭിഗിജ്ഝേയ്യാ’’തി ഏവം വിസും വിസും പകാരേന ആഹ.
‘‘Tesu gedhadosesu katamaṃ nivārento bhagavā vissajjanagāthāyaṃ katamaṃ padamāhā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha yā icchā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti gedhadosesu. Icchāti rāgicchā. Mucchāti lobhamohasahagatamohamucchā. Patthanāti rāgapatthanā. Piyāyanāti taṇhāpiyāyanāva, na mettāpiyāyanā. Kīḷanāti gedhakīḷanā. Etāni hi gedhapariyāyavacanāni. Taṃ gedhasaṅkhātaṃ icchādikaṃ nivārento bhagavā ‘‘kāmesu nābhigijjheyyā’’ti evaṃ visuṃ visuṃ pakārena āha.
പരിയുട്ഠാനവിഘാതം ദോസം നിവാരേന്തോ ഭഗവാ ‘‘മനസാനാവിലോ സിയാ’’തി ഏവം വിസും വിസും പകാരേന ആഹാതി യോജനാ. ഗേധദോസാനം വിസും വിസും നിവാരേന്തോ ഭഗവാ ദ്വേ പദാനി ആഹാതി വുത്തം, ‘‘തം കേന അത്ഥേന സദ്ദഹിതബ്ബ’’ന്തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തഥാ ഹി സേഖോ’’തിആദി വുത്തം. രജനീയേസു അഭിഗിജ്ഝന്തോ സേഖോ അനുപ്പന്നം ലോഭപധാനം കിലേസഞ്ച ഉപ്പാദേതി, ഉപ്പന്നം കിലേസഞ്ച ഫാതിം അഭിവഡ്ഢനം കരോതി, പരിയുട്ഠാനീയേസു ആവിലോ സേഖോ അനുപ്പന്നം ദോസപധാനം കിലേസഞ്ച ഉപ്പാദേതി, ഉപ്പന്നം കിലേസഞ്ച ഫാതിം വഡ്ഢനം കരോതി, ഇതി ഇമിനാ പടിക്ഖേപഅത്ഥേന തം മമ വചനം സദ്ദഹിതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ.
Pariyuṭṭhānavighātaṃ dosaṃ nivārento bhagavā ‘‘manasānāvilo siyā’’ti evaṃ visuṃ visuṃ pakārena āhāti yojanā. Gedhadosānaṃ visuṃ visuṃ nivārento bhagavā dve padāni āhāti vuttaṃ, ‘‘taṃ kena atthena saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘tathā hi sekho’’tiādi vuttaṃ. Rajanīyesu abhigijjhanto sekho anuppannaṃ lobhapadhānaṃ kilesañca uppādeti, uppannaṃ kilesañca phātiṃ abhivaḍḍhanaṃ karoti, pariyuṭṭhānīyesu āvilo sekho anuppannaṃ dosapadhānaṃ kilesañca uppādeti, uppannaṃ kilesañca phātiṃ vaḍḍhanaṃ karoti, iti iminā paṭikkhepaatthena taṃ mama vacanaṃ saddahitabbanti adhippāyo.
‘‘കിം പന അനഭിഗിജ്ഝന്തോ, അനാവിലോ ച സേക്ഖോ അഗേധദോസനിവാരണമേവ കരോതി, ഉദാഹു ഉത്തരിപി പടിപദം പൂരേതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഉത്തരിപി പടിപദം പൂരേതിയേവാതി ദസ്സേന്തോ ‘‘യോ പന അനാവിലസങ്കപ്പോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അനാവിലസങ്കപ്പോതി നത്ഥി ആവിലകരാ സങ്കപ്പാ ബ്യാപാദസങ്കപ്പവിഹിംസാസങ്കപ്പാ ഏതസ്സാതി അനാവിലസങ്കപ്പോ, ഇച്ഛാദിഗേധസ്സ അഭാവേന അനഭിഗിജ്ഝന്തോ വായമതി കുസലവായാമം പവത്തേതി. ‘‘കഥം വായമതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ അനുപ്പന്നാന’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സോതി ഉപരിഭാവനാമഗ്ഗഭാവത്ഥായ പടിപജ്ജമാനോ സേക്ഖോ. അനുപ്പന്നാനന്തിആദീനം അത്ഥോ സക്കാ അട്ഠകഥാവചനേനേവ (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൧൫-൧൬) ജാനിതുന്തി ന വിഭത്തോ.
‘‘Kiṃ pana anabhigijjhanto, anāvilo ca sekkho agedhadosanivāraṇameva karoti, udāhu uttaripi paṭipadaṃ pūretī’’ti pucchitabbattā uttaripi paṭipadaṃ pūretiyevāti dassento ‘‘yo pana anāvilasaṅkappo’’tiādimāha. Tattha anāvilasaṅkappoti natthi āvilakarā saṅkappā byāpādasaṅkappavihiṃsāsaṅkappā etassāti anāvilasaṅkappo, icchādigedhassa abhāvena anabhigijjhanto vāyamati kusalavāyāmaṃ pavatteti. ‘‘Kathaṃ vāyamatī’’ti pucchitabbattā ‘‘so anuppannāna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha soti uparibhāvanāmaggabhāvatthāya paṭipajjamāno sekkho. Anuppannānantiādīnaṃ attho sakkā aṭṭhakathāvacaneneva (netti. aṭṭha. 15-16) jānitunti na vibhatto.
൧൬. യേനാതി അസുഭാദീനം അനുസ്സരണലക്ഖണേന ഇന്ദ്രിയേന തണ്ഹാമയിതവത്ഥൂസു കാമതണ്ഹായ സഹജാതം വിതക്കം വാരേതി, ഇദം അസുഭാദിഅനുസ്സരണലക്ഖണം ഇന്ദ്രിയം സതിന്ദ്രിയം. യേന മഹഗ്ഗതഭാവപ്പത്തേന അവിക്ഖേപേന ബ്യാപാദവിതക്കം വാരേതി, ഇദം അവിക്ഖേപസങ്ഖാതം ഇന്ദ്രിയം സമാധിന്ദ്രിയം. യേന സമ്മപ്പധാനേന വിഹിംസാവിതക്കം വാരേതി, ഇദം സമ്മപ്പധാനസങ്ഖാതം ഇന്ദ്രിയം വീരിയിന്ദ്രിയം. യേന സമ്മാദിട്ഠിസങ്ഖാതേന ഇന്ദ്രിയേന ഉപ്പന്നുപ്പന്നേ…പേ॰… നാധിവാസേതി, ഇദം സമ്മാദിട്ഠിസങ്ഖാതം ഇന്ദ്രിയം പഞ്ഞിന്ദ്രിയം. ഇമേസു ചതൂസു ഇന്ദ്രിയേസു സഹ ഉപ്പജ്ജമാനാ യാ സദ്ദഹനാ ഓകപ്പനാ ഉപ്പജ്ജതി, അനാവിലഭാവതോ ഇദം സദ്ദഹനസങ്ഖാതം ഇന്ദ്രിയം സദ്ധിന്ദ്രിയം. ഇമാനി സേക്ഖസ്സ പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി.
16.Yenāti asubhādīnaṃ anussaraṇalakkhaṇena indriyena taṇhāmayitavatthūsu kāmataṇhāya sahajātaṃ vitakkaṃ vāreti, idaṃ asubhādianussaraṇalakkhaṇaṃ indriyaṃ satindriyaṃ. Yena mahaggatabhāvappattena avikkhepena byāpādavitakkaṃ vāreti, idaṃ avikkhepasaṅkhātaṃ indriyaṃ samādhindriyaṃ. Yena sammappadhānena vihiṃsāvitakkaṃ vāreti, idaṃ sammappadhānasaṅkhātaṃ indriyaṃ vīriyindriyaṃ. Yena sammādiṭṭhisaṅkhātena indriyena uppannuppanne…pe… nādhivāseti, idaṃ sammādiṭṭhisaṅkhātaṃ indriyaṃ paññindriyaṃ. Imesu catūsu indriyesu saha uppajjamānā yā saddahanā okappanā uppajjati, anāvilabhāvato idaṃ saddahanasaṅkhātaṃ indriyaṃ saddhindriyaṃ. Imāni sekkhassa pañcindriyāni.
ഏകസ്മിംയേവ വിസയേ ജേട്ഠകഭാവം ന പാപുണേയ്യും, അത്തനോ വിസയേ ജേട്ഠകഭാവം പാപുണിതും അരഹന്തി, ‘‘കതമം ഇന്ദ്രിയം കത്ഥ വിസയേ ജേട്ഠകഭാവം പവത്ത’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബഭാവതോ ഇദം ഇന്ദ്രിയം ഇമസ്മിം വിസയേ പവത്തന്തി ദസ്സേന്തോ ‘‘തത്ഥ സദ്ധിന്ദ്രിയം കത്ഥ ദട്ഠബ്ബ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ തത്ഥാതി തേസു ഇന്ദ്രിയേസു ചതൂസു സോതാപത്തിയങ്ഗേസു സദ്ധിന്ദ്രിയം ജേട്ഠകഭാവം പവത്തന്തി ദട്ഠബ്ബം. ഏവം സേസേസുപി യോജേതബ്ബം. കിം നു സേക്ഖോ പഞ്ഞിന്ദ്രിയേവ അപ്പമത്തോ’തി ഭഗവതാ വുത്തോ ഥോമിതോ, ഉദാഹു സബ്ബേഹി കുസലേഹി ധമ്മേഹീതി പുച്ഛിതബ്ബത്താ സബ്ബേഹി കുസലേഹി ധമ്മേഹി പഞ്ചിന്ദ്രിയപമുഖേഹി വുത്തോ ഥോമിതോ ഹോതീതി ദസ്സേതും ‘‘ഏവം സേഖോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഏവം പഞ്ചിന്ദ്രിയാനം നിബ്ബത്തിദസ്സനേന സേഖോ പുഗ്ഗലോ സബ്ബേഹി കുസലേഹി ധമ്മേഹി അപ്പമത്തോതി ഭഗവതാ വുത്തോ ഥോമിതോ അനാവിലതായ മനസാതി യോജനാ. ‘‘സേക്ഖസ്സ അനാവിലതാ കേന സദ്ദഹിതബ്ബാ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ മനസാനാവിലോ സിയാ’’തി വുത്തം. ഭഗവതാ ‘‘മനസാനാവിലോ സിയാ’’തി വുത്തത്താ സേക്ഖസ്സ അനാവിലതാ തുമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബാതി.
Ekasmiṃyeva visaye jeṭṭhakabhāvaṃ na pāpuṇeyyuṃ, attano visaye jeṭṭhakabhāvaṃ pāpuṇituṃ arahanti, ‘‘katamaṃ indriyaṃ kattha visaye jeṭṭhakabhāvaṃ pavatta’’nti pucchitabbabhāvato idaṃ indriyaṃ imasmiṃ visaye pavattanti dassento ‘‘tattha saddhindriyaṃ kattha daṭṭhabba’’ntiādimāha. Tattha tatthāti tesu indriyesu catūsu sotāpattiyaṅgesu saddhindriyaṃ jeṭṭhakabhāvaṃ pavattanti daṭṭhabbaṃ. Evaṃ sesesupi yojetabbaṃ. Kiṃ nu sekkho paññindriyeva appamatto’ti bhagavatā vutto thomito, udāhu sabbehi kusalehi dhammehīti pucchitabbattā sabbehi kusalehi dhammehi pañcindriyapamukhehi vutto thomito hotīti dassetuṃ ‘‘evaṃ sekho’’tiādi vuttaṃ. Tattha evaṃ pañcindriyānaṃ nibbattidassanena sekho puggalo sabbehi kusalehi dhammehi appamattoti bhagavatā vutto thomito anāvilatāya manasāti yojanā. ‘‘Sekkhassa anāvilatā kena saddahitabbā’’ti vattabbattā ‘‘tenāha bhagavā manasānāvilo siyā’’ti vuttaṃ. Bhagavatā ‘‘manasānāvilo siyā’’ti vuttattā sekkhassa anāvilatā tumhehi saddahitabbāti.
൧൭. സേക്ഖസ്സ മത്ഥകപ്പത്താ പടിപദാ ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കഥം അസേക്ഖസ്സ മത്ഥകപ്പത്താ പടിപദാ ഞാതബ്ബാ’’തി വത്തബ്ബത്താ അസേക്ഖസ്സ മത്ഥകപ്പത്തം പടിപദം വിഭജിത്വാ ദസ്സേതും ‘‘കുസലോ സബ്ബധമ്മാന’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ സബ്ബധമ്മാനന്തി സബ്ബേസു ധമ്മേസു മത്ഥകപ്പത്തായ പടിപദായ അസേക്ഖോ കുസലോ ഛേകതരോതി ഭഗവതാ വുത്തോ ഥോമിതോ അനാവിലതായ മനസാതി. അസേക്ഖസ്സ സബ്ബധമ്മേസു യം കോസല്ലം ദസ്സേതുകാമോ, തസ്സ കോസല്ലസ്സ വിസയഭൂതേ സബ്ബധമ്മേ താവ പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനേന വിഭജിത്വാ ദസ്സേതും ‘‘ലോകോ നാമാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ‘‘സബ്ബധമ്മാന’’ന്തി ഇമിനാ വുത്തധമ്മസങ്ഖാതോ ലോകോ നാമ കിലേസലോകോ, ഭവലോകോ, ഇന്ദ്രിയലോകോതി തിവിധോ ഹോതീതി യോജനാ. തത്ഥ പരിത്തധമ്മട്ഠോ കിലേസജനനട്ഠേന കിലേസോ, കുസലാദിപവത്തനട്ഠേന ലോകോ ചാതി കിലേസലോകോ. മഹഗ്ഗതധമ്മട്ഠോ ഭവനട്ഠേന ഭവോ, വുത്തനയേന ലോകോ ചാതി ഭവലോകോ. സദ്ധിന്ദ്രിയാദിധമ്മട്ഠോ ആധിപച്ചട്ഠയോഗവസേന ഇന്ദ്രിയഭൂതോ ഹുത്വാ സദ്ധിന്ദ്രിയാദിപത്തനട്ഠേന ലോകോ ചാതി ഇന്ദ്രിയലോകോ.
17. Sekkhassa matthakappattā paṭipadā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘kathaṃ asekkhassa matthakappattā paṭipadā ñātabbā’’ti vattabbattā asekkhassa matthakappattaṃ paṭipadaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kusalo sabbadhammāna’’ntiādimāha. Tattha sabbadhammānanti sabbesu dhammesu matthakappattāya paṭipadāya asekkho kusalo chekataroti bhagavatā vutto thomito anāvilatāya manasāti. Asekkhassa sabbadhammesu yaṃ kosallaṃ dassetukāmo, tassa kosallassa visayabhūte sabbadhamme tāva puggalādhiṭṭhānena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘loko nāmā’’tiādimāha. Tattha ‘‘sabbadhammāna’’nti iminā vuttadhammasaṅkhāto loko nāma kilesaloko, bhavaloko, indriyalokoti tividho hotīti yojanā. Tattha parittadhammaṭṭho kilesajananaṭṭhena kileso, kusalādipavattanaṭṭhena loko cāti kilesaloko. Mahaggatadhammaṭṭho bhavanaṭṭhena bhavo, vuttanayena loko cāti bhavaloko. Saddhindriyādidhammaṭṭho ādhipaccaṭṭhayogavasena indriyabhūto hutvā saddhindriyādipattanaṭṭhena loko cāti indriyaloko.
‘‘തീസു ലോകേസു കതമേന കതമോ സമുദാഗച്ഛതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘സദ്ധാദിഇന്ദ്രിയാനി കോ നിബ്ബത്തേതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സോ ഇന്ദ്രിയാനി നിബ്ബത്തേതീ’’തി വുത്തം . തത്ഥ സോതി യോ പുഗ്ഗലോ കിലേസലോകസങ്ഖാതേ പരിത്തധമ്മേ, ഭവലോകസങ്ഖാതേ മഹഗ്ഗതധമ്മേ ച തംതംസമ്പാദനവസേന ഠിതോ, സോ പുഗ്ഗലോ സദ്ധിന്ദ്രിയാദീനി ഇന്ദ്രിയാനി അത്തസന്താനേ നിബ്ബത്തേതി.
‘‘Tīsu lokesu katamena katamo samudāgacchatī’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Saddhādiindriyāni ko nibbattetī’’ti pucchitabbattā ‘‘so indriyāni nibbattetī’’ti vuttaṃ . Tattha soti yo puggalo kilesalokasaṅkhāte parittadhamme, bhavalokasaṅkhāte mahaggatadhamme ca taṃtaṃsampādanavasena ṭhito, so puggalo saddhindriyādīni indriyāni attasantāne nibbatteti.
‘‘ഇന്ദ്രിയേസു അത്തസന്താനേസു പുനപ്പുനം നിബ്ബത്താപനവസേന വുഡ്ഢാപിയമാനേസു കാ പഞ്ഞാ ഭവതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇന്ദ്രിയേസൂ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ നേയ്യസ്സാതി അഭിഞ്ഞേയ്യസ്സ. പരിഞ്ഞാതി രൂപാരൂപധമ്മേ സലക്ഖണതോ, പച്ചയതോ ച പരിഗ്ഗഹാദിവസേന പവത്തപഞ്ഞാ. ‘‘സാ പരിഞ്ഞാ കതിവിധേന ഉപപരിക്ഖിതബ്ബാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സാ ദുവിധേനാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സാ പരിഞ്ഞാ ദസ്സനപരിഞ്ഞായ ച ഭാവനാപരിഞ്ഞായ ച ദുവിധേന വിഞ്ഞൂഹി ഉപപരിക്ഖിത്വാ ഗഹേതബ്ബാതി. ദസ്സനപരിഞ്ഞായാതി ച ദസ്സനമഗ്ഗപഞ്ഞാജനികായ ഞാതപരിഞ്ഞായാതി അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. തേന അട്ഠകഥായം വുത്തം ‘‘ദസ്സനപരിഞ്ഞാതി ഞാതപരിഞ്ഞാ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൧൭). ഭാവനാപരിഞ്ഞായാതി ഭാവനാമഗ്ഗപഞ്ഞാജനികായ തീരണപരിഞ്ഞായ സദ്ധിം പഹാനപരിഞ്ഞായാതി അത്ഥോ.
‘‘Indriyesu attasantānesu punappunaṃ nibbattāpanavasena vuḍḍhāpiyamānesu kā paññā bhavatī’’ti pucchitabbattā ‘‘indriyesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha neyyassāti abhiññeyyassa. Pariññāti rūpārūpadhamme salakkhaṇato, paccayato ca pariggahādivasena pavattapaññā. ‘‘Sā pariññā katividhena upaparikkhitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘sā duvidhenā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sā pariññā dassanapariññāya ca bhāvanāpariññāya ca duvidhena viññūhi upaparikkhitvā gahetabbāti. Dassanapariññāyāti ca dassanamaggapaññājanikāya ñātapariññāyāti attho gahetabbo. Tena aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ ‘‘dassanapariññāti ñātapariññā’’ti (netti. aṭṭha. 17). Bhāvanāpariññāyāti bhāvanāmaggapaññājanikāya tīraṇapariññāya saddhiṃ pahānapariññāyāti attho.
‘‘സാ ദുവിധേനാ’തിആദിനാ വുത്തോ അത്ഥോ അതിസങ്ഖേപോ ന സക്കാ വിഞ്ഞാതും, വിത്ഥാരേത്വാ കഥേഹീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യദാ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യദാതി ബലവവിപസ്സനുപ്പജ്ജനകാലേ. സേഖോതി സിക്ഖനസീലതായ കല്യാണപുഥുജ്ജനോ ചേവ സോതാപന്നാദികോ ച. ഞേയ്യന്തി ഞാതബ്ബം രൂപാദികം സങ്ഖാരം. പരിജാനാതീതി പരിഗ്ഗഹാദിഞാണേന പരിഗ്ഗഹേത്വാ ജാനാതി നിബ്ബിദാഞാണസഹഗതേന. തസ്സാതി കല്യാണപുഥുജ്ജനസ്സ ചേവ സോതാപന്നാദികസ്സ ച. ദ്വേ ധമ്മാതി കല്യാണപുഥുജ്ജനസ്സ ബലവവിപസ്സനാധമ്മോ ചേവ സോതാപന്നാദികസ്സ ച ബലവവിപസ്സനാധമ്മോ ച. യഥാക്കമം ദസ്സനകോസല്ലം സോതാപത്തിമഗ്ഗഞാണഞ്ചേവ ഭാവനാകോസല്ലം സകദാഗാമിമഗ്ഗാദികഞ്ച സന്താനേ പവത്താപനവസേന ഗച്ഛന്തി.
‘‘Sā duvidhenā’tiādinā vutto attho atisaṅkhepo na sakkā viññātuṃ, vitthāretvā kathehī’’ti vattabbattā ‘‘yadā hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yadāti balavavipassanuppajjanakāle. Sekhoti sikkhanasīlatāya kalyāṇaputhujjano ceva sotāpannādiko ca. Ñeyyanti ñātabbaṃ rūpādikaṃ saṅkhāraṃ. Parijānātīti pariggahādiñāṇena pariggahetvā jānāti nibbidāñāṇasahagatena. Tassāti kalyāṇaputhujjanassa ceva sotāpannādikassa ca. Dve dhammāti kalyāṇaputhujjanassa balavavipassanādhammo ceva sotāpannādikassa ca balavavipassanādhammo ca. Yathākkamaṃ dassanakosallaṃ sotāpattimaggañāṇañceva bhāvanākosallaṃ sakadāgāmimaggādikañca santāne pavattāpanavasena gacchanti.
‘‘പുബ്ബേ യം ഞാണം ‘നേയ്യസ്സ പരിഞ്ഞാ’തി വുത്തം, തം ഞാണം കതിവിധേന വേദിതബ്ബ’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തം ഞാണം പഞ്ചവിധേന വേദിതബ്ബം…പേ॰.. സച്ഛികിരിയാ’’തി വുത്തം. ‘‘താസു വിപസ്സനാഭേദേന ഭിന്നാസു പഞ്ചസു അഭിഞ്ഞാദീസു കതമാ അഭിഞ്ഞാ, കതമാ പരിഞ്ഞാ, കതമം പഹാനം, കതമാ ഭാവനാ, കതമാ സച്ഛികിരിയാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘തത്ഥ കതമാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി അഭിഞ്ഞാദീസു. യം ധമ്മാനം സലക്ഖണേ ഞാണന്തി രൂപധമ്മാനം കക്ഖളാദിസലക്ഖണേ, അരൂപധമ്മാനം ഫുസനാദിസലക്ഖണേ ആരമ്മണകരണവസേന പവത്തം യം ഞാണം ഹേതുഫലജാനനഹേതുജാനനസങ്ഖാതാ ധമ്മപടിസമ്ഭിദാ ചേവ ഹേതുഫലജാനനസങ്ഖാതാ അത്ഥപടിസമ്ഭിദാ ച ഭവതി. അയം സലക്ഖണേന സദ്ധിം ഹേതുഫലജാനനാ പഞ്ഞാ അഭിഞ്ഞാ നാമ.
‘‘Pubbe yaṃ ñāṇaṃ ‘neyyassa pariññā’ti vuttaṃ, taṃ ñāṇaṃ katividhena veditabba’’nti pucchitabbattā ‘‘taṃ ñāṇaṃ pañcavidhena veditabbaṃ…pe... sacchikiriyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tāsu vipassanābhedena bhinnāsu pañcasu abhiññādīsu katamā abhiññā, katamā pariññā, katamaṃ pahānaṃ, katamā bhāvanā, katamā sacchikiriyā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti abhiññādīsu. Yaṃ dhammānaṃ salakkhaṇe ñāṇanti rūpadhammānaṃ kakkhaḷādisalakkhaṇe, arūpadhammānaṃ phusanādisalakkhaṇe ārammaṇakaraṇavasena pavattaṃ yaṃ ñāṇaṃ hetuphalajānanahetujānanasaṅkhātā dhammapaṭisambhidā ceva hetuphalajānanasaṅkhātā atthapaṭisambhidā ca bhavati. Ayaṃ salakkhaṇena saddhiṃ hetuphalajānanā paññā abhiññā nāma.
ഏവന്തി വുത്തപ്പകാരേന. അഭിഞ്ഞാഞാണേന അഭിജാനിത്വാ. യാ പരിജാനനാതിആദീസു ‘‘ഇദം അനവജ്ജം കുസലം, ഇദം സാവജ്ജം അകുസലം, ഇദം അകുസലവിപാകജനകം സാവജ്ജം, ഇദം കുസലവിപാകജനകം അനവജ്ജം, ഇദം സംകിലിട്ഠം കണ്ഹം, ഇദം അസംകിലിട്ഠം സുക്കം, ഇദം കുസലം അനവജ്ജാദികം സേവിതബ്ബം, ഇദം അകുസലം സാവജ്ജാദികം ന സേവിതബ്ബ’’ന്തി ഏവം അനിച്ചാദിതോ കലാപസമ്മസനാദിവസേന ഗഹിതാ സമ്മസിതാ ഇമേ വിപസ്സനായ ആരമ്മണഭൂതാ സങ്ഖതധമ്മാ ഇദം ഉദയബ്ബയഞാണാദിഫലം ആനിസംസം അനുക്കമേന നിബ്ബത്താപേന്തി. തന്നിബ്ബത്തവിപസ്സനായ ഉപ്പജ്ജനതോ ഉപചാരം ഉപ്പാദേന്തി, ഏവം അനുക്കമേന ഗഹിതാനം പവത്തിതാനം തേസം ഉദയബ്ബയഞാണാദീനം അയം സച്ചാനുബോധപടിവേധോ അത്ഥോതി പരിച്ഛിന്ദിത്വാ യാ പരിജാനനാ പവത്താ, സാ അയം പരിജാനനാ പരിഞ്ഞാ നാമാതി യോജേത്വാ, ഏവം വുത്തപ്പകാരായ പരിഞ്ഞാപഞ്ഞായ പരിജാനിത്വാ പഹാതബ്ബാ, ഭാവേതബ്ബാ, സച്ഛികാതബ്ബാ ച തയോ ധമ്മാ അവസിട്ഠാ ഭവന്തി. ‘‘യേ അകുസലാ, തേ പഹാതബ്ബാ’’തി യാ പരിജാനനാ പഞ്ഞാ പവത്താ, ഇദം പഹാനം പഹാനഞാണം. ‘‘യേ കുസലാ, തേ ഭാവേതബ്ബാ’’തി യാ പരിജാനനാ പഞ്ഞാ പവത്താ, സാ ഭാവനാപഞ്ഞാ. ‘‘യം അസങ്ഖതം, ഇദം സച്ഛികിരിയ’’ന്തി യാ പരിജാനനാ പഞ്ഞാ പവത്താ, സാ സച്ഛികിരിയാപഞ്ഞാതി യോജേത്വാ അട്ഠകഥാധിപ്പായേന അവിരുദ്ധോ അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ.
Evanti vuttappakārena. Abhiññāñāṇena abhijānitvā. Yā parijānanātiādīsu ‘‘idaṃ anavajjaṃ kusalaṃ, idaṃ sāvajjaṃ akusalaṃ, idaṃ akusalavipākajanakaṃ sāvajjaṃ, idaṃ kusalavipākajanakaṃ anavajjaṃ, idaṃ saṃkiliṭṭhaṃ kaṇhaṃ, idaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ sukkaṃ, idaṃ kusalaṃ anavajjādikaṃ sevitabbaṃ, idaṃ akusalaṃ sāvajjādikaṃ na sevitabba’’nti evaṃ aniccādito kalāpasammasanādivasena gahitā sammasitā ime vipassanāya ārammaṇabhūtā saṅkhatadhammā idaṃ udayabbayañāṇādiphalaṃ ānisaṃsaṃ anukkamena nibbattāpenti. Tannibbattavipassanāya uppajjanato upacāraṃ uppādenti, evaṃ anukkamena gahitānaṃ pavattitānaṃ tesaṃ udayabbayañāṇādīnaṃ ayaṃ saccānubodhapaṭivedho atthoti paricchinditvā yā parijānanā pavattā, sā ayaṃ parijānanā pariññā nāmāti yojetvā, evaṃ vuttappakārāya pariññāpaññāya parijānitvā pahātabbā, bhāvetabbā, sacchikātabbā ca tayo dhammā avasiṭṭhā bhavanti. ‘‘Ye akusalā, te pahātabbā’’ti yā parijānanā paññā pavattā, idaṃ pahānaṃ pahānañāṇaṃ. ‘‘Ye kusalā, te bhāvetabbā’’ti yā parijānanā paññā pavattā, sā bhāvanāpaññā. ‘‘Yaṃ asaṅkhataṃ, idaṃ sacchikiriya’’nti yā parijānanā paññā pavattā, sā sacchikiriyāpaññāti yojetvā aṭṭhakathādhippāyena aviruddho attho gahetabbo.
അഭിഞ്ഞാദയോ പഞ്ചവിധാ പഞ്ഞാ ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘താഹി പരിഞ്ഞാഹി ജാനന്തോ പുഗ്ഗലോ ‘കി’ന്തി വുച്ചതി ഥോമീയതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘യോ ഏവ’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യോ പുഗ്ഗലോ ഏവം വുത്തപ്പകാരേന ജാനാതി, അയം ജാനന്തോ പുഗ്ഗലോ പച്ചയുപ്പന്നേസു ധമ്മേസു കുസലത്താ ഛേകത്താ ‘‘അത്ഥകുസലോ’’തി വുച്ചതി ഥോമീയതി, പച്ചയധമ്മേസു കുസലത്താ ‘‘ധമ്മകുസലോ’’തി ച ചതുന്നം ഏകത്താദീനം നയാനം യുത്തതായ കോവിദത്താ ‘‘കല്യാണതാകുസലോ’’തി ച ഫലസമാപത്തീസു കോവിദത്താ ‘‘ഫലതാകുസലോ’’തി ച വഡ്ഢീസു കോവിദത്താ ‘‘ആയകുസലോ’’തി ച അവഡ്ഢീസു കോവിദത്താ ‘‘അപായകുസലോ’’തി ച അച്ചായികേ കിച്ചേ വാ ഭയേ വാ ഉപ്പന്നേ സതി തസ്സ കിച്ചസ്സ, ഭയസ്സ വാ തികിച്ഛനസമത്ഥേ ഠാനുപ്പത്തിയകാരണേ കോവിദത്താ ‘‘ഉപായകുസലോ’’തി ച മഹന്തേസു അഭിക്കമാദീസു സതിസമ്പജഞ്ഞായ സമ്പന്നത്താ ‘‘മഹതാ കോസല്ലേന സമന്നാഗതോ’’തി ച വുച്ചതി ഥോമീയതി. ‘‘തസ്സ അസേക്ഖസ്സ അത്ഥാദീസു കുസലഭാവോ കഥം സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘തേനാഹാ’’തിആദി വുത്തം. ‘‘കുസലോ സബ്ബധമ്മാന’’ന്തി വുത്തത്താ സദ്ദഹിതബ്ബോതി അധിപ്പായോ.
Abhiññādayo pañcavidhā paññā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘tāhi pariññāhi jānanto puggalo ‘ki’nti vuccati thomīyatī’’ti vattabbattā ‘‘yo eva’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yo puggalo evaṃ vuttappakārena jānāti, ayaṃ jānanto puggalo paccayuppannesu dhammesu kusalattā chekattā ‘‘atthakusalo’’ti vuccati thomīyati, paccayadhammesu kusalattā ‘‘dhammakusalo’’ti ca catunnaṃ ekattādīnaṃ nayānaṃ yuttatāya kovidattā ‘‘kalyāṇatākusalo’’ti ca phalasamāpattīsu kovidattā ‘‘phalatākusalo’’ti ca vaḍḍhīsu kovidattā ‘‘āyakusalo’’ti ca avaḍḍhīsu kovidattā ‘‘apāyakusalo’’ti ca accāyike kicce vā bhaye vā uppanne sati tassa kiccassa, bhayassa vā tikicchanasamatthe ṭhānuppattiyakāraṇe kovidattā ‘‘upāyakusalo’’ti ca mahantesu abhikkamādīsu satisampajaññāya sampannattā ‘‘mahatā kosallena samannāgato’’ti ca vuccati thomīyati. ‘‘Tassa asekkhassa atthādīsu kusalabhāvo kathaṃ saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Kusalo sabbadhammāna’’nti vuttattā saddahitabboti adhippāyo.
‘‘കുസലോ സബ്ബധമ്മാന’’ന്തി പദസ്സ അത്ഥോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി പദസ്സ അത്ഥോ കഥം അമ്ഹേഹി വിത്ഥാരതോ വിഞ്ഞാതോ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തിആദി വുത്തം. അഥ വാ ‘‘സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി ഭഗവതാ വുത്തം, ‘‘കത്ഥ പവത്തേന സതിസഹിതേന ഞാണേന സമ്പന്നോ സതോ കിമത്ഥം പരിബ്ബജേ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ഇമേസു പവത്തേന സതിസഹിതഞാണേന സമ്പന്നോ സതോ ഇമമത്ഥം പരിബ്ബജേ’’തി നിയമേത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തേനാതി യോ അഭിക്കമാദീസു പവത്തേന സതിസഹിതഞാണേന സമന്നാഗതോ സതോ അസേക്ഖഭിക്ഖു, തേന അസേക്ഖഭിക്ഖുനാ പരിനിട്ഠിതസിക്ഖത്താ അഞ്ഞപയോജനാഭാവതോ ദിട്ഠധമ്മസുഖവിഹാരത്ഥം അഭിക്കന്തേ…പേ॰… തുണ്ഹീഭാവേന സതേന സതിസഹിതേന സമ്പജാനേന ഞാണേന വിഹാതബ്ബം ചതുഇരിയാപഥപരിവത്തനസങ്ഖാതം വിഹരണം പവത്തേതബ്ബം.
‘‘Kusalo sabbadhammāna’’nti padassa attho ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’ti padassa attho kathaṃ amhehi vitthārato viññāto’’ti vattabbattā ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’ti bhagavatā vuttaṃ, ‘‘kattha pavattena satisahitena ñāṇena sampanno sato kimatthaṃ paribbaje’’ti pucchitabbattā ‘‘imesu pavattena satisahitañāṇena sampanno sato imamatthaṃ paribbaje’’ti niyametvā dassento ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’tiādimāha. Tattha tenāti yo abhikkamādīsu pavattena satisahitañāṇena samannāgato sato asekkhabhikkhu, tena asekkhabhikkhunā pariniṭṭhitasikkhattā aññapayojanābhāvato diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ abhikkante…pe… tuṇhībhāvena satena satisahitena sampajānena ñāṇena vihātabbaṃ catuiriyāpathaparivattanasaṅkhātaṃ viharaṇaṃ pavattetabbaṃ.
‘‘യാ സേക്ഖാസേക്ഖപടിപദാ നിദ്ദിട്ഠാ, ഇമാ സേക്ഖാസേക്ഖപടിപദാ സങ്ഖേപതോ കതിവിധാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ഇമാ പടിപദാസങ്ഖാതാ ചരിയാ സങ്ഖേപതോ പുഗ്ഗലവസേന ദ്വേതി ദസ്സേതും ‘‘ഇമാ ദ്വേ ചരിയാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ യാ ചരിയാ ഭാവേതബ്ബകുസലാദിഭേദേന വാ അത്ഥകോസല്ലാദിഭേദേന വാ അഭിക്കമാദീസു സതിസമ്പജഞ്ഞഭേദേന വാ നിദ്ദിട്ഠാ, ഇമാ ചരിയാ ദ്വേതി ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതാ അനുജാനനവസേന ദേസിതാ, വിസുദ്ധാനം അരഹന്താനം ഏകാ ചരിയാ, വിസുജ്ഝന്താനം സേക്ഖാനം ഏകാ ചരിയാതി പുഗ്ഗലവസേന ദ്വേതി ദട്ഠബ്ബാ.
‘‘Yā sekkhāsekkhapaṭipadā niddiṭṭhā, imā sekkhāsekkhapaṭipadā saṅkhepato katividhā’’ti pucchitabbattā imā paṭipadāsaṅkhātā cariyā saṅkhepato puggalavasena dveti dassetuṃ ‘‘imā dve cariyā’’tiādimāha. Tattha yā cariyā bhāvetabbakusalādibhedena vā atthakosallādibhedena vā abhikkamādīsu satisampajaññabhedena vā niddiṭṭhā, imā cariyā dveti bhagavatā anuññātā anujānanavasena desitā, visuddhānaṃ arahantānaṃ ekā cariyā, visujjhantānaṃ sekkhānaṃ ekā cariyāti puggalavasena dveti daṭṭhabbā.
‘‘അസേക്ഖോയേവ കസ്മാ ‘സതോ അഭിക്കമതീ’തിആദിനാ വുച്ചതി ഥോമീയതി, കല്യാണപുഥുജ്ജനോപി ‘സതോ അഭിക്കമതീ’തിആദിനാ വുച്ചതി ഥോമീയതീ’’തി വത്തബ്ബത്താ ‘‘കതകിച്ചാനി ഹീ’’തിആദി വുത്തം. അരഹതോ ഇന്ദ്രിയാനി കതകിച്ചാനി, ഇന്ദ്രിയാനം കതകിച്ചത്താ യം പുച്ഛം പുച്ഛിതബ്ബം, തം സബ്ബം ചതുബ്ബിധം ദുക്ഖസ്സ പരിഞ്ഞാഭിസമയേന ബോജ്ഝിതബ്ബം…പേ॰… നിരോധസ്സ സച്ഛികിരിയാഭിസമയേന ബോജ്ഝിതബ്ബം ഭവേ. ചതുബ്ബിധം ഇദം ബോജ്ഝം ബോജ്ഝിതബ്ബം യോ അസേക്ഖോ സതിവേപുല്ലപ്പത്തത്താ ഏവം പരിഞ്ഞാഭിസമയാദിനാ ജാനാതി, അയം അസേക്ഖോ നിപ്പരിയായേന ‘‘രാഗസ്സ ഖയായ, ദോസസ്സ ഖയായ, മോഹസ്സ ഖയായ സതോ അഭിക്കമതി, സതോ പടിക്കമതീ’’തി വുച്ചതി ഥോമീയതി. സേക്ഖോപി യഥാവുത്തം ബോജ്ഝം ബോജ്ഝിതബ്ബം അത്തനോ പരിഞ്ഞാഭിസമയാദിനാ ജാനാതി, തസ്മാ ‘‘സതോ…പേ॰… മോഹസ്സാ’’തി വുച്ചതി ഥോമീയതീതി വേദിതബ്ബോ. തേന വുത്തം ‘‘കേ വിസുജ്ഝന്താ? സേക്ഖാ’’തി.
‘‘Asekkhoyeva kasmā ‘sato abhikkamatī’tiādinā vuccati thomīyati, kalyāṇaputhujjanopi ‘sato abhikkamatī’tiādinā vuccati thomīyatī’’ti vattabbattā ‘‘katakiccāni hī’’tiādi vuttaṃ. Arahato indriyāni katakiccāni, indriyānaṃ katakiccattā yaṃ pucchaṃ pucchitabbaṃ, taṃ sabbaṃ catubbidhaṃ dukkhassa pariññābhisamayena bojjhitabbaṃ…pe… nirodhassa sacchikiriyābhisamayena bojjhitabbaṃ bhave. Catubbidhaṃ idaṃ bojjhaṃ bojjhitabbaṃ yo asekkho sativepullappattattā evaṃ pariññābhisamayādinā jānāti,ayaṃ asekkho nippariyāyena ‘‘rāgassa khayāya, dosassa khayāya, mohassa khayāya sato abhikkamati, sato paṭikkamatī’’ti vuccati thomīyati. Sekkhopi yathāvuttaṃ bojjhaṃ bojjhitabbaṃ attano pariññābhisamayādinā jānāti, tasmā ‘‘sato…pe… mohassā’’ti vuccati thomīyatīti veditabbo. Tena vuttaṃ ‘‘ke visujjhantā? Sekkhā’’ti.
‘‘കസ്മാ സേക്ഖാസേക്ഖാനം സതിസമ്പജഞ്ഞേന അഭിക്കമനാദിഭാവോ, രാഗാദീനഞ്ച ഖയഭാവോ സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബത്താ വുത്തം ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ സതോ ഭിക്ഖു പരിബ്ബജേ’’തി. ‘‘ഭഗവതോ സബ്ബം കായകമ്മം ഞാണപുബ്ബങ്ഗമ’ന്തിആദിനാ (നേത്തി॰ ൧൫) മനാപികേസു കാമേസു നാഭിഗിജ്ഝനഭാവോ, അമനാപികേസു കാമേസു മനസാ അനാവിലഭാവോ, സബ്ബധമ്മേസു കുസലഭാവോ, സതിസമ്പജഞ്ഞേന സമന്നാഗതസ്സ പരിബ്ബജനഭാവോ ആചരിയേന നിദ്ദിട്ഠോ, സോ നാഭിഗിജ്ഝനഭാവാദികോ കസ്മാ അമ്ഹേഹി സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ വുത്തം ‘‘തേനാഹ കാമേസു…പേ॰… പരിബ്ബജേ’’തി. ഇമിസ്സാ ഗാഥായപി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവിചയോ പുബ്ബേ ഏകാധിട്ഠാനാദിധമ്മാധിട്ഠാനാദിവസേന വുത്തനയാനുസാരേന വേദിതബ്ബോ.
‘‘Kasmā sekkhāsekkhānaṃ satisampajaññena abhikkamanādibhāvo, rāgādīnañca khayabhāvo saddahitabbo’’ti vattabbattā vuttaṃ ‘‘tenāha bhagavā sato bhikkhu paribbaje’’ti. ‘‘Bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgama’ntiādinā (netti. 15) manāpikesu kāmesu nābhigijjhanabhāvo, amanāpikesu kāmesu manasā anāvilabhāvo, sabbadhammesu kusalabhāvo, satisampajaññena samannāgatassa paribbajanabhāvo ācariyena niddiṭṭho, so nābhigijjhanabhāvādiko kasmā amhehi saddahitabbo’’ti pucchitabbattā vuttaṃ ‘‘tenāha kāmesu…pe… paribbaje’’ti. Imissā gāthāyapi pucchāvissajjanavicayo pubbe ekādhiṭṭhānādidhammādhiṭṭhānādivasena vuttanayānusārena veditabbo.
വിചയഹാരവിഭങ്ഗേ അജിതസുത്തം നീഹരിത്വാ പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവിചയോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘കതമോ സുത്തന്തരേസു പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവിചയോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ അജിതസുത്തേ പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവിചയനയാനുസാരേന സുത്തന്തരേസുപി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനാനി നീഹരിത്വാ പുച്ഛാവിചയവിസ്സജ്ജനവിചയാ യോജേതബ്ബാതി ദസ്സേതും ‘‘ഏവം പുച്ഛിതബ്ബം, ഏവം വിസ്സജ്ജിതബ്ബ’’ന്തി വുത്തം. അട്ഠകഥായം പന –
Vicayahāravibhaṅge ajitasuttaṃ nīharitvā pucchāvissajjanavicayo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo suttantaresu pucchāvissajjanavicayo’’ti pucchitabbattā ajitasutte pucchāvissajjanavicayanayānusārena suttantaresupi pucchāvissajjanāni nīharitvā pucchāvicayavissajjanavicayā yojetabbāti dassetuṃ ‘‘evaṃ pucchitabbaṃ, evaṃ vissajjitabba’’nti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana –
ഏത്താവതാ ച മഹാഥേരോ വിചയഹാരം വിഭജന്തോ അജിതസുത്തവസേന പുച്ഛാവിചയം, വിസ്സജ്ജനവിചയഞ്ച ദസ്സേത്വാ ഇദാനി സുത്തന്തരേസുപി പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവിചയാനം നയം ദസ്സേന്തോ ഏവം പുച്ഛിതബ്ബം, ഏവം വിസ്സജ്ജിതബ്ബ’ന്തി ആഹാ’’തി (നേത്തി॰ അട്ഠ॰ ൧൭) –
Ettāvatā ca mahāthero vicayahāraṃ vibhajanto ajitasuttavasena pucchāvicayaṃ, vissajjanavicayañca dassetvā idāni suttantaresupi pucchāvissajjanavicayānaṃ nayaṃ dassento evaṃ pucchitabbaṃ, evaṃ vissajjitabba’nti āhā’’ti (netti. aṭṭha. 17) –
വുത്തം. തത്ഥ ഏവന്തി അജിതസുത്തേ (സു॰ നി॰ ൧൦൩൮ ആദയോ; ചൂളനി॰ വത്ഥുഗാഥാ ൫൭, അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൧ ആദയോ) വുത്തപുച്ഛാവിചയാനുസാരേന പുച്ഛാവസേന പവത്തസുത്തം നീഹരിത്വാ പുച്ഛാവിചയോ വിഭജേതബ്ബോ, ഏവം അജിതസുത്തേ (സു॰ നി॰ ൧൦൩൮ ആദയോ; ചൂളനി॰ വത്ഥുഗാഥാ ൫൭ ആദയോ, അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൧ ആദയോ) വുത്തവിസ്സജ്ജനവിചയാനുസാരേന സുത്തന്തരേസുപി വിസ്സജ്ജനവസേന പവത്തസുത്തം നീഹരിത്വാ വിസ്സജ്ജനവിചയോ വിഭജേതബ്ബോ.
Vuttaṃ. Tattha evanti ajitasutte (su. ni. 1038 ādayo; cūḷani. vatthugāthā 57, ajitamāṇavapucchāniddesa 1 ādayo) vuttapucchāvicayānusārena pucchāvasena pavattasuttaṃ nīharitvā pucchāvicayo vibhajetabbo, evaṃ ajitasutte (su. ni. 1038 ādayo; cūḷani. vatthugāthā 57 ādayo, ajitamāṇavapucchāniddesa 1 ādayo) vuttavissajjanavicayānusārena suttantaresupi vissajjanavasena pavattasuttaṃ nīharitvā vissajjanavicayo vibhajetabbo.
പുച്ഛാവിസ്സജ്ജനവിചയാ ആചരിയേന വിഭത്താ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതാ, ‘‘കതമോ സുത്തഅനുഗീതിവിചയോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘സുത്തസ്സ ച അനുഗീതീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സുത്തസ്സാതി നീഹരിതസുത്തസ്സ. അനുഗീതീതി സുത്തന്തരദേസനാസങ്ഖാതാ അനുഗീതി. അത്ഥതോ ച ബ്യഞ്ജനതോ ച സമാനേതബ്ബാതി തസ്സാ അനുഗീതിയാ അത്ഥതോ, ബ്യഞ്ജനതോ ച സംവണ്ണേതബ്ബസുത്തേന സമാനാ സദിസീ കാതബ്ബാ, തസ്മിം വാ സംവണ്ണിയമാനസുത്തേ അനുഗീതി സുത്തത്ഥതോ, ബ്യഞ്ജനതോ ച സമാനേതബ്ബാ . ‘‘അത്ഥതോ അസമാനേ കോ നാമ ദോസോ ആപജ്ജേയ്യാ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ അത്ഥാപഗതം ഹി ബ്യഞ്ജനം സമ്ഫപ്പലാപം ഭവതീ’’തി വുത്തം. ‘‘അത്ഥതോ അസമാനേ ദോസോ വുത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ബ്യഞ്ജനതോ അസമാനേ പന കോ നാമ ദോസോ ആപജ്ജതീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘ദുന്നിക്ഖിത്തസ്സ പദബ്യഞ്ജനസ്സ അത്ഥോപി ദുന്നയോ ഭവതീ’’തി വുത്തം. തസ്മാ സദോസത്താ അനുഗീതിയാ വാ സുത്തേന അത്ഥബ്യഞ്ജനൂപേതം സങ്ഗായിതബ്ബം.
Pucchāvissajjanavicayā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘katamo suttaanugītivicayo’’ti pucchitabbattā ‘‘suttassa ca anugītī’’tiādi vuttaṃ. Tattha suttassāti nīharitasuttassa. Anugītīti suttantaradesanāsaṅkhātā anugīti. Atthato ca byañjanato ca samānetabbāti tassā anugītiyā atthato, byañjanato ca saṃvaṇṇetabbasuttena samānā sadisī kātabbā, tasmiṃ vā saṃvaṇṇiyamānasutte anugīti suttatthato, byañjanato ca samānetabbā . ‘‘Atthato asamāne ko nāma doso āpajjeyyā’’ti pucchitabbattā atthāpagataṃ hi byañjanaṃ samphappalāpaṃ bhavatī’’ti vuttaṃ. ‘‘Atthato asamāne doso vutto, amhehi ca ñāto, byañjanato asamāne pana ko nāma doso āpajjatī’’ti pucchitabbattā ‘‘dunnikkhittassa padabyañjanassa atthopi dunnayo bhavatī’’ti vuttaṃ. Tasmā sadosattā anugītiyā vā suttena atthabyañjanūpetaṃ saṅgāyitabbaṃ.
അനുഗീതിവിചയോ ആചരിയേന വിഭത്തോ, അമ്ഹേഹി ച ഞാതോ, ‘‘കതമോ സുത്തസ്സ വിചയോ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ സുത്തഞ്ചാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സുത്തഞ്ചാതി നിദ്ധാരിതസുത്തഞ്ച. ‘‘ഇദം നിദ്ധാരിതസുത്തം നാമ ഭഗവതാ വുത്തം ആഹച്ചവചനം കിം, ഉദാഹു സങ്ഗായന്തേഹി വുത്തം അനുസന്ധിവചനം കി’’ന്തി പവിചിനിതബ്ബം, ‘‘ഇദം നിദ്ധാരിതസുത്തം നീതത്ഥം കിം, ഉദാഹു നേയ്യത്ഥം കി’’ന്തി പവിചിനിതബ്ബം, ‘‘ഇദം നിദ്ധാരിതസുത്തം സംകിലേസഭാഗിയം കിം, ഉദാഹു വാസനാഭാഗിയം കി’’ന്തി പവിചിനിതബ്ബം, ‘‘ഇദം നിദ്ധാരിതസുത്തം നിബ്ബേധഭാഗിയം കിം, ഉദാഹു അസേക്ഖഭാഗിയം കി’’ന്തി പവിചിനിതബ്ബം. ഏവം പവിചിനിത്വാ യദി ആഹച്ചവചനം ഭവേ, ഏവം സതി ‘‘ആഹച്ചവചന’’ന്തി നിദ്ധാരേത്വാ ഗഹേതബ്ബം. യദി അസേക്ഖസുത്തം ഭവേ, ഏവം സതി ‘‘അസേക്ഖസുത്ത’’ന്തി നിദ്ധാരേത്വാ ഗഹേതബ്ബം, ഞാതന്തി അത്ഥോ.
Anugītivicayo ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo suttassa vicayo’’ti pucchitabbattā suttañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha suttañcāti niddhāritasuttañca. ‘‘Idaṃ niddhāritasuttaṃ nāma bhagavatā vuttaṃ āhaccavacanaṃ kiṃ, udāhu saṅgāyantehi vuttaṃ anusandhivacanaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ, ‘‘idaṃ niddhāritasuttaṃ nītatthaṃ kiṃ, udāhu neyyatthaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ, ‘‘idaṃ niddhāritasuttaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ kiṃ, udāhu vāsanābhāgiyaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ, ‘‘idaṃ niddhāritasuttaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kiṃ, udāhu asekkhabhāgiyaṃ ki’’nti pavicinitabbaṃ. Evaṃ pavicinitvā yadi āhaccavacanaṃ bhave, evaṃ sati ‘‘āhaccavacana’’nti niddhāretvā gahetabbaṃ. Yadi asekkhasuttaṃ bhave, evaṃ sati ‘‘asekkhasutta’’nti niddhāretvā gahetabbaṃ, ñātanti attho.
‘‘സുത്തം പവിചിനിത്വാ സുത്തസ്സ അത്ഥഭൂതാനി സബ്ബാനി സച്ചാനി നിദ്ധാരേത്വാ കത്ഥ പദേസേ പസ്സിതബ്ബാനീ’’തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ പുച്ഛം ഠപേത്വാ ഇമസ്മിം പദേസേ പസ്സിതബ്ബാനീതി ദസ്സേതും ‘‘കുഹിം ഇമസ്സ സുത്തസ്സ സബ്ബാനി…പേ॰… പരിയോസാനേ’’തി വുത്തം. തത്ഥ ഇമസ്സ സുത്തസ്സാതി യം സുത്തം വിചിനിതും നിദ്ധാരിതം, ഇമസ്സ സുത്തസ്സ ചതുസച്ചവിനിമുത്തസ്സ സുത്തത്ഥസ്സ അഭാവതോ സബ്ബാനി സച്ചാനി തസ്സേവ സുത്തസ്സ ആദിമജ്ഝപരിയോസാനേ പസ്സിതബ്ബാനീതി അത്ഥോ.
‘‘Suttaṃ pavicinitvā suttassa atthabhūtāni sabbāni saccāni niddhāretvā kattha padese passitabbānī’’ti pucchitabbattā pucchaṃ ṭhapetvā imasmiṃ padese passitabbānīti dassetuṃ ‘‘kuhiṃ imassa suttassa sabbāni…pe… pariyosāne’’ti vuttaṃ. Tattha imassa suttassāti yaṃ suttaṃ vicinituṃ niddhāritaṃ, imassa suttassa catusaccavinimuttassa suttatthassa abhāvato sabbāni saccāni tasseva suttassa ādimajjhapariyosāne passitabbānīti attho.
യഥാവുത്തം സുത്തവിചയം നിഗമേന്തോ ‘‘ഏവം സുത്തം പവിചേതബ്ബ’’ന്തി ആഹ. ‘‘ന യഥാവുത്തപുച്ഛാദീനം പവിചേതബ്ബഭാവോ അമ്ഹേഹി ജാനിതബ്ബോ സദ്ദഹിതബ്ബോ’’തി വത്തബ്ബഭാവതോ ‘‘തേനാഹ…പേ॰… അനുഗീതീ’’തി വുത്തം. തത്ഥ തേന യഥാവുത്തപുച്ഛാദീനം വിചേതബ്ബഭാവേന ആയസ്മാ മഹാകച്ചാനോ ‘‘യം പുച്ഛിതഞ്ച…പേ॰… അനുഗീതീ’’തിആദികം യം വചനം ആഹ, തേന വചനേന വിചേതബ്ബഭാവോ തുമ്ഹേഹി ജാനിതബ്ബോ സദ്ദഹിതബ്ബോവാതി വുത്തം ഹോതി.
Yathāvuttaṃ suttavicayaṃ nigamento ‘‘evaṃ suttaṃ pavicetabba’’nti āha. ‘‘Na yathāvuttapucchādīnaṃ pavicetabbabhāvo amhehi jānitabbo saddahitabbo’’ti vattabbabhāvato ‘‘tenāha…pe… anugītī’’ti vuttaṃ. Tattha tena yathāvuttapucchādīnaṃ vicetabbabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘yaṃ pucchitañca…pe… anugītī’’tiādikaṃ yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena vicetabbabhāvo tumhehi jānitabbo saddahitabbovāti vuttaṃ hoti.
‘‘യഥാവുത്തപ്പകാരോ ച വിചയോ ഹാരോ പരിപുണ്ണോ കിം, ഉദാഹു അഞ്ഞോപി നിദ്ധാരേത്വാ യോജേതബ്ബോ അത്ഥി കി’’ന്തി പുച്ഛിതബ്ബത്താ ‘‘നിയുത്തോ വിചയോ ഹാരോ’’തി വുത്തം. തത്ഥ പുച്ഛാവിചയവിസ്സജ്ജനവിചയപുബ്ബാപരവിചയഅനുഗീതിവിചയസുത്തവിചയാ സരൂപതോ വിഭത്താ, തേഹി അവസേസോ അസ്സാദാദിവിചയോപി യഥാരഹം നിദ്ധാരേത്വാ യുത്തോ യുഞ്ജിതബ്ബോതി അധിപ്പായോ.
‘‘Yathāvuttappakāro ca vicayo hāro paripuṇṇo kiṃ, udāhu aññopi niddhāretvā yojetabbo atthi ki’’nti pucchitabbattā ‘‘niyutto vicayo hāro’’ti vuttaṃ. Tattha pucchāvicayavissajjanavicayapubbāparavicayaanugītivicayasuttavicayā sarūpato vibhattā, tehi avaseso assādādivicayopi yathārahaṃ niddhāretvā yutto yuñjitabboti adhippāyo.
ഇതി വിചയഹാരവിഭങ്ഗേ സത്തിബലാനുരൂപാ രചിതാ
Iti vicayahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
വിഭാവനാ നിട്ഠിതാ.
Vibhāvanā niṭṭhitā.
പണ്ഡിതേഹി പന അട്ഠകഥാടീകാനുസാരേന ഗമ്ഭീരത്ഥോ വിത്ഥാരതോ വിഭജിത്വാ ഗഹേതബ്ബോതി.
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൨. വിചയഹാരവിഭങ്ഗോ • 2. Vicayahāravibhaṅgo
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ഖുദ്ദകനികായ (അട്ഠകഥാ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ൨. വിചയഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൨. വിചയഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā