Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi |
੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ
2. Vicayahāravibhaṅgo
੧੧. ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ? ‘‘ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ ਗਾਥਾ, ਅਯਂ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ।
11. Tattha katamo vicayo hāro? ‘‘Yaṃ pucchitañca vissajjitañcā’’ti gāthā, ayaṃ vicayo hāro.
ਕਿਂ વਿਚਿਨਤਿ? ਪਦਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਪਞ੍ਹਂ વਿਚਿਨਤਿ, વਿਸਜ੍ਜਨਂ 1 વਿਚਿਨਤਿ, ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਅਸ੍ਸਾਦਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਆਦੀਨવਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਫਲਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਉਪਾਯਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਆਣਤ੍ਤਿਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਅਨੁਗੀਤਿਂ વਿਚਿਨਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਨવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ વਿਚਿਨਤਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ ਭવੇ, ਯਥਾ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਪਾਰਾਯਨੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ –
Kiṃ vicinati? Padaṃ vicinati, pañhaṃ vicinati, visajjanaṃ 2 vicinati, pubbāparaṃ vicinati, assādaṃ vicinati, ādīnavaṃ vicinati, nissaraṇaṃ vicinati, phalaṃ vicinati, upāyaṃ vicinati, āṇattiṃ vicinati, anugītiṃ vicinati, sabbe nava suttante vicinati. Yathā kiṃ bhave, yathā āyasmā ajito pārāyane bhagavantaṃ pañhaṃ pucchati –
ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤਿ।
Kenassu nappakāsati;
ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸਿ, ਕਿਂ ਸੁ ਤਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ॥
Kissābhilepanaṃ brūsi, kiṃ su tassa mahabbhaya’’nti.
ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ, ਸੋ ਏਕੋ ਪਞ੍ਹੋ। ਕਸ੍ਮਾ? ਏਕવਤ੍ਥੁ ਪਰਿਗ੍ਗਹਾ, ਏવਞ੍ਹਿ ਆਹ ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਲੋਕਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸੀ’’ਤਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਭਿਲੇਪਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਕਿਂਸੁ ਤਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਲੋਕਸ੍ਸ ਮਹਾਭਯਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਲੋਕੋ ਤਿવਿਧੋ ਕਿਲੇਸਲੋਕੋ ਭવਲੋਕੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਲੋਕੋ।
Imāni cattāri padāni pucchitāni, so eko pañho. Kasmā? Ekavatthu pariggahā, evañhi āha ‘‘kenassu nivuto loko’’ti lokādhiṭṭhānaṃ pucchati, ‘‘kenassu nappakāsatī’’ti lokassa appakāsanaṃ pucchati, ‘‘kissābhilepanaṃ brūsī’’ti lokassa abhilepanaṃ pucchati, ‘‘kiṃsu tassa mahabbhaya’’nti tasseva lokassa mahābhayaṃ pucchati. Loko tividho kilesaloko bhavaloko indriyaloko.
ਤਤ੍ਥ વਿਸਜ੍ਜਨਾ –
Tattha visajjanā –
‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ, [ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ,]
‘‘Avijjāya nivuto loko, [ajitāti bhagavā,]
ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਮਿ, ਦੁਕ੍ਖਮਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ॥
Jappābhilepanaṃ brūmi, dukkhamassa mahabbhaya’’nti.
ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਸਜ੍ਜਿਤਾਨਿ ਪਠਮਂ ਪਠਮੇਨ, ਦੁਤਿਯਂ ਦੁਤਿਯੇਨ, ਤਤਿਯਂ ਤਤਿਯੇਨ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਚਤੁਤ੍ਥੇਨ।
Imāni cattāri padāni imehi catūhi padehi visajjitāni paṭhamaṃ paṭhamena, dutiyaṃ dutiyena, tatiyaṃ tatiyena, catutthaṃ catutthena.
‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਿਸਜ੍ਜਨਾ। ਨੀવਰਣੇਹਿ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਪਾਣਾਨਂ ਸਬ੍ਬਭੂਤਾਨਂ ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਏਕਮੇવ ਨੀવਰਣਂ વਦਾਮਿ ਯਦਿਦਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਸੋવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿਰੋਧਾ ਚਾਗਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾ ਨਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਪਠਮਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ।
‘‘Kenassu nivuto loko’’ti pañhe ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti visajjanā. Nīvaraṇehi nivuto loko, avijjānīvaraṇā hi sabbe sattā. Yathāha bhagavā ‘‘sabbasattānaṃ, bhikkhave, sabbapāṇānaṃ sabbabhūtānaṃ pariyāyato ekameva nīvaraṇaṃ vadāmi yadidaṃ avijjā, avijjānīvaraṇā hi sabbe sattā. Sabbasova, bhikkhave, avijjāya nirodhā cāgā paṭinissaggā natthi sattānaṃ nīvaraṇanti vadāmī’’ti. Tena ca paṭhamassa padassa visajjanā yuttā.
‘‘ਕੇਨਸ੍ਸੁ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘વਿવਿਚ੍ਛਾ ਪਮਾਦਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਤੀ’’ਤਿ વਿਸਜ੍ਜਨਾ। ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੀવਰਣੇਹਿ ਨਿવੁਤੋ, ਸੋ વਿવਿਚ੍ਛਤਿ। વਿવਿਚ੍ਛਾ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ। ਸੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨਾਭਿਸਦ੍ਦਹਤਿ, ਨ ਅਭਿਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ વੀਰਿਯਂ ਨਾਰਭਤਿ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ। ਸੋ ਇਧਪ੍ਪਮਾਦਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ ਪਮਤ੍ਤੋ, ਸੁਕ੍ਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦਿਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਿਯਮਾਨਾ ਨਪ੍ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਯਥਾਹ ਭਗવਾ –
‘‘Kenassu nappakāsatī’’ti pañhe ‘‘vivicchā pamādā nappakāsatī’’ti visajjanā. Yo puggalo nīvaraṇehi nivuto, so vivicchati. Vivicchā nāma vuccati vicikicchā. So vicikicchanto nābhisaddahati, na abhisaddahanto vīriyaṃ nārabhati akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ sacchikiriyāya. So idhappamādamanuyutto viharati pamatto, sukke dhamme na uppādiyati, tassa te anuppādiyamānā nappakāsanti, yathāha bhagavā –
ਅਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਖਿਤ੍ਤਾ 9 ਯਥਾ ਸਰਾ।
Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā 10 yathā sarā;
ਤੇ ਗੁਣੇਹਿ ਪਕਾਸਨ੍ਤਿ, ਕਿਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਯਸੇਨ ਚਾ’’ਤਿ॥
Te guṇehi pakāsanti, kittiyā ca yasena cā’’ti.
ਤੇਨ ਚ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ।
Tena ca dutiyassa padassa visajjanā yuttā.
‘‘ਕਿਸ੍ਸਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਸੀ’’ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਜਪ੍ਪਾਭਿਲੇਪਨਂ ਬ੍ਰੂਮੀ’’ਤਿ વਿਸਜ੍ਜਨਾ। ਜਪ੍ਪਾ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਸਾ ਕਥਂ ਅਭਿਲਿਮ੍ਪਤਿ? ਯਥਾਹ ਭਗવਾ –
‘‘Kissābhilepanaṃ brūsī’’ti pañhe ‘‘jappābhilepanaṃ brūmī’’ti visajjanā. Jappā nāma vuccati taṇhā. Sā kathaṃ abhilimpati? Yathāha bhagavā –
‘‘ਰਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਰਤ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Ratto atthaṃ na jānāti, ratto dhammaṃ na passati;
ਸਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਆਸਤ੍ਤਿਬਹੁਲਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ‘‘ਏવਂ ਅਭਿਜਪ੍ਪਾ’’ਤਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੋ ਅਭਿਲਿਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਭવਤਿ, ਤੇਨ ਚ ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ।
Sāyaṃ taṇhā āsattibahulassa puggalassa ‘‘evaṃ abhijappā’’ti karitvā tattha loko abhilitto nāma bhavati, tena ca tatiyassa padassa visajjanā yuttā.
‘‘ਕਿਂ ਸੁ ਤਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਹੇ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਮਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸਜ੍ਜਨਾ। ਦੁવਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖਂ – ਕਾਯਿਕਞ੍ਚ ਚੇਤਸਿਕਞ੍ਚ। ਯਂ ਕਾਯਿਕਂ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਯਂ ਚੇਤਸਿਕਂ ਇਦਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਬ੍ਬਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਭਯਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਮਸਮਂ, ਕੁਤੋ વਾ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ? ਤਿਸ੍ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਤਾ – ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕੋ ਓਧਸੋ ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਥਾ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾਯ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਹੋਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਾਪਿ ਦੀਘਾਯੁਕਾਪਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਪਨ ਲੋਕੋ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਮਸ੍ਸ ਮਹਬ੍ਭਯਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਦਸ੍ਸ વਿਸਜ੍ਜਨਾ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ।
‘‘Kiṃ su tassa mahabbhaya’’nti pañhe ‘‘dukkhamassa mahabbhaya’’nti visajjanā. Duvidhaṃ dukkhaṃ – kāyikañca cetasikañca. Yaṃ kāyikaṃ idaṃ dukkhaṃ, yaṃ cetasikaṃ idaṃ domanassaṃ. Sabbe sattā hi dukkhassa ubbijjanti, natthi bhayaṃ dukkhena samasamaṃ, kuto vā pana tassa uttaritaraṃ? Tisso dukkhatā – dukkhadukkhatā saṅkhāradukkhatā vipariṇāmadukkhatā. Tattha loko odhaso kadāci karahaci dukkhadukkhatāya muccati. Tathā vipariṇāmadukkhatāya. Taṃ kissa hetu? Honti loke appābādhāpi dīghāyukāpi. Saṅkhāradukkhatāya pana loko anupādisesāya nibbānadhātuyā muccati, tasmā saṅkhāradukkhatā dukkhaṃ lokassāti katvā dukkhamassa mahabbhayanti. Tena ca catutthassa padassa visajjanā yuttā. Tenāha bhagavā ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti.
ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ, [ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ,]
Savanti sabbadhi sotā, [iccāyasmā ajito,]
ਸੋਤਾਨਂ ਕਿਂ ਨਿવਾਰਣਂ।
Sotānaṃ kiṃ nivāraṇaṃ;
ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ। ਤੇ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਹਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਇਮੇਹਿ ਬਤ੍વਾਧਿવਚਨੇਨ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾ। ਏવਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਏવਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਕਿਂ ਲੋਕਸ੍ਸ વੋਦਾਨਂ વੁਟ੍ਠਾਨਮਿਤਿ, ਏવਞ੍ਹਿ ਆਹ।
Imāni cattāri padāni pucchitāni. Te dve pañhā. Kasmā? Imehi batvādhivacanena pucchitā. Evaṃ samāpannassa lokassa evaṃ saṃkiliṭṭhassa kiṃ lokassa vodānaṃ vuṭṭhānamiti, evañhi āha.
ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾਤਿ। ਅਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਸવਨ੍ਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਬ੍ਯਾਪਾਦਪ੍ਪਮਾਦਬਹੁਲਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਅਯਂ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਯੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਅਯਂ ਦੋਸੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਯੋ ਪਮਾਦੋ ਅਯਂ ਮੋਹੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਤਸ੍ਸੇવਂ ਅਸਮਾਹਿਤਸ੍ਸ ਛਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾ ਸવਨ੍ਤਿ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ ਗਨ੍ਧਤਣ੍ਹਾ ਰਸਤਣ੍ਹਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ, ਯਥਾਹ ਭਗવਾ –
Savantisabbadhi sotāti. Asamāhitassa savanti abhijjhābyāpādappamādabahulassa. Tattha yā abhijjhā ayaṃ lobho akusalamūlaṃ, yo byāpādo ayaṃ doso akusalamūlaṃ, yo pamādo ayaṃ moho akusalamūlaṃ. Tassevaṃ asamāhitassa chasu āyatanesu taṇhā savanti rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, yathāha bhagavā –
‘‘ਸવਤੀ’’ਤਿ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛਨ੍ਨੇਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਚਕ੍ਖੁ ਸવਤਿ ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ, ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ 15 ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ। ਸੋਤਂ…ਪੇ॰… ਘਾਨਂ… ਜਿવ੍ਹਾ… ਕਾਯੋ… ਮਨੋ ਸવਤਿ ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤੀਤਿ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਾ ਚ ਸવਤਿ, ਸਬ੍ਬਥਾ ਚ ਸવਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸવਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਧਿ ਸੋਤਾ’’ਤਿ।
‘‘Savatī’’ti ca kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ. Cakkhu savati manāpikesu rūpesu, amanāpikesu 16 paṭihaññatīti. Sotaṃ…pe… ghānaṃ… jivhā… kāyo… mano savati manāpikesu dhammesu amanāpikesu paṭihaññatīti. Iti sabbā ca savati, sabbathā ca savati. Tenāha ‘‘savanti sabbadhi sotā’’ti.
‘‘ਸੋਤਾਨਂ ਕਿਂ ਨਿવਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਿਘਾਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਇਦਂ વੋਦਾਨਂ। ‘‘ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਹਿ, ਕੇਨ ਸੋਤਾ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ ਅਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਇਦਂ વੁਟ੍ਠਾਨਂ।
‘‘Sotānaṃ kiṃ nivāraṇa’’nti pariyuṭṭhānavighātaṃ pucchati, idaṃ vodānaṃ. ‘‘Sotānaṃ saṃvaraṃ brūhi, kena sotā pidhīyare’’ti anusayasamugghātaṃ pucchati, idaṃ vuṭṭhānaṃ.
ਤਤ੍ਥ વਿਸਜ੍ਜਨਾ –
Tattha visajjanā –
‘‘ਯਾਨਿ ਸੋਤਾਨਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, [ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ,]
‘‘Yāni sotāni lokasmiṃ, [ajitāti bhagavā,]
ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣਂ।
Sati tesaṃ nivāraṇaṃ;
ਸੋਤਾਨਂ ਸਂવਰਂ ਬ੍ਰੂਮਿ, ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ॥
Sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti.
ਕਾਯਗਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਚਕ੍ਖੁ ਨਾવਿਞ੍ਛਤਿ ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ, ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ, ਸੋਤਂ…ਪੇ॰… ਘਾਨਂ… ਜਿવ੍ਹਾ… ਕਾਯੋ… ਮਨੋ ਨਾવਿਞ੍ਛਤਿ ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਅਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਨ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ। ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ? ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਤ੍ਤਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ । ਕੇਨ ਤੇ ਸਂવੁਤਨਿવਾਰਿਤਾ? ਸਤਿਆਰਕ੍ਖੇਨ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਸਤਿ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ।
Kāyagatāya satiyā bhāvitāya bahulīkatāya cakkhu nāviñchati manāpikesu rūpesu, amanāpikesu na paṭihaññati, sotaṃ…pe… ghānaṃ… jivhā… kāyo… mano nāviñchati manāpikesu dhammesu, amanāpikesu na paṭihaññati. Kena kāraṇena? Saṃvutanivāritattā indriyānaṃ . Kena te saṃvutanivāritā? Satiārakkhena. Tenāha bhagavā – ‘‘sati tesaṃ nivāraṇa’’nti.
ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਸਯਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਸਯੇਸੁ ਪਹੀਨੇਸੁ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਕਿਸ੍ਸ 17, ਅਨੁਸਯਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ? ਤਂ ਯਥਾ ਖਨ੍ਧવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਮੂਲੁਦ੍ਧਰਣੇ ਕਤੇ ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਙ੍ਕੁਰਸਨ੍ਤਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਭવਤਿ। ਏવਂ ਅਨੁਸਯੇਸੁ ਪਹੀਨੇਸੁ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਸਨ੍ਤਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਭવਤਿ ਪਿਦਹਿਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾ। ਕੇਨ? ਪਞ੍ਞਾਯ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਯੇਤੇ ਪਿਧੀਯਰੇ’’ਤਿ।
Paññāya anusayā pahīyanti, anusayesu pahīnesu pariyuṭṭhānā pahīyanti. Kissa 18, anusayassa pahīnattā? Taṃ yathā khandhavantassa rukkhassa anavasesamūluddharaṇe kate pupphaphalapallavaṅkurasantati samucchinnā bhavati. Evaṃ anusayesu pahīnesu pariyuṭṭhānasantati samucchinnā bhavati pidahitā paṭicchannā. Kena? Paññāya. Tenāha bhagavā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti.
‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ ਸਤਿ ਚ, [ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ,]
‘‘Paññā ceva sati ca, [iccāyasmā ajito,]
ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਮਾਰਿਸ।
Nāmarūpañca mārisa;
ਏਤਂ ਮੇ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਬ੍ਰੂਹਿ, ਕਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥
Etaṃ me puṭṭho pabrūhi, katthetaṃ uparujjhatī’’ti.
ਯਤ੍ਥ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਅਸੇਸਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ।
Yattha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhati;
વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨ, ਏਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥
Viññāṇassa nirodhena, etthetaṃ uparujjhatī’’ti.
ਅਯਂ ਪਞ੍ਹੇ 21 ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਕਿਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ? ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਂ। ਤੀਣਿ ਚ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਙ੍ਖਤਾਨਿ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਦਯੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਨਿਰੋਧੋ ਅਸਙ੍ਖਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਮੁਦਯੋ ਦ੍વੀਸੁ ਭੂਮੀਸੁ ਪਹੀਯਤਿ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਯਾ ਚ ਭਾવਨਾਭੂਮਿਯਾ ਚ। ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ, ਭਾવਨਾਯ ਸਤ੍ਤ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਰੂਪਰਾਗੋ ਅਰੂਪਰਾਗੋ ਮਾਨੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅવਿਜ੍ਜਾવਸੇਸਾ 22। ਤੇਧਾਤੁਕੇ ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚੋਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਪਞ੍ਚੁਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ।
Ayaṃ pañhe 23 anusandhiṃ pucchati. Anusandhiṃ pucchanto kiṃ pucchati? Anupādisesaṃ nibbānadhātuṃ. Tīṇi ca saccāni saṅkhatāni nirodhadhammāni dukkhaṃ samudayo maggo, nirodho asaṅkhato. Tattha samudayo dvīsu bhūmīsu pahīyati dassanabhūmiyā ca bhāvanābhūmiyā ca. Dassanena tīṇi saṃyojanāni pahīyanti sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso, bhāvanāya satta saṃyojanāni pahīyanti kāmacchando byāpādo rūparāgo arūparāgo māno uddhaccaṃ avijjāvasesā 24. Tedhātuke imāni dasa saṃyojanāni pañcorambhāgiyāni pañcuddhambhāgiyāni.
੧੨. ਤਤ੍ਥ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਸਤ੍ਤ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਰੂਪਰਾਗੋ ਅਰੂਪਰਾਗੋ ਮਾਨੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅવਿਜ੍ਜਾવਸੇਸਾ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਏવਂ ਜਾਨਾਤਿ ‘‘ਖੀਣਾ ਮੇ ਜਾਤੀ’’ਤਿ, ਇਦਂ ਖਯੇ ਞਾਣਂ। ‘‘ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਇਦਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਂ। ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਞਾਣਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਤਾવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਞ੍ਚ ਅਨਞ੍ਞਾਤਞ੍ਞਸ੍ਸਾਮੀਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਯਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਇਮਾਨਿ ਅਗ੍ਗਫਲਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਯਞ੍ਚ ਖਯੇ ਞਾਣਂ ਯਞ੍ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਂ, ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਞਾਣਾਨਿ ਏਕਪਞ੍ਞਾ।
12. Tattha tīṇi saṃyojanāni sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso anaññātaññassāmītindriyaṃ adhiṭṭhāya nirujjhanti. Satta saṃyojanāni kāmacchando byāpādo rūparāgo arūparāgo māno uddhaccaṃ avijjāvasesā aññindriyaṃ adhiṭṭhāya nirujjhanti. Yaṃ pana evaṃ jānāti ‘‘khīṇā me jātī’’ti, idaṃ khaye ñāṇaṃ. ‘‘Nāparaṃ itthattāyā’’ti pajānāti, idaṃ anuppāde ñāṇaṃ. Imāni dve ñāṇāni aññātāvindriyaṃ. Tattha yañca anaññātaññassāmītindriyaṃ yañca aññindriyaṃ, imāni aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇantassa nirujjhanti, tattha yañca khaye ñāṇaṃ yañca anuppāde ñāṇaṃ, imāni dve ñāṇāni ekapaññā.
ਅਪਿ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਕੇਤੇਨ ਦ੍વੇ ਨਾਮਾਨਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ‘‘ਖੀਣਾ ਮੇ ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਖਯੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭਤਿ, ‘‘ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭਤਿ। ਸਾ ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪਞ੍ਞਾ, ਯਥਾਦਿਟ੍ਠਂ ਅਪਿਲਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਸਤਿ।
Api ca ārammaṇasaṅketena dve nāmāni labbhanti, ‘‘khīṇā me jātī’’ti pajānantassa khaye ñāṇanti nāmaṃ labhati, ‘‘nāparaṃ itthattāyā’’ti pajānantassa anuppāde ñāṇanti nāmaṃ labhati. Sā pajānanaṭṭhena paññā, yathādiṭṭhaṃ apilāpanaṭṭhena sati.
੧੩. ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਇਦਂ ਨਾਮਰੂਪਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਇਦਂ ਨਾਮਂ। ਯਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਰੂਪਾਨਿ, ਇਦਂ ਰੂਪਂ। ਤਦੁਭਯਂ ਨਾਮਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਜਿਤੋ ਪਾਰਾਯਨੇ ਏવਮਾਹ –
13. Tattha ye pañcupādānakkhandhā, idaṃ nāmarūpaṃ. Tattha ye phassapañcamakā dhammā, idaṃ nāmaṃ. Yāni pañcindriyāni rūpāni, idaṃ rūpaṃ. Tadubhayaṃ nāmarūpaṃ viññāṇasampayuttaṃ tassa nirodhaṃ bhagavantaṃ pucchanto āyasmā ajito pārāyane evamāha –
‘‘ਪਞ੍ਞਾ ਚੇવ ਸਤਿ ਚ, ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਮਾਰਿਸ।
‘‘Paññā ceva sati ca, nāmarūpañca mārisa;
ਏਤਂ ਮੇ ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਬ੍ਰੂਹਿ, ਕਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥
Etaṃ me puṭṭho pabrūhi, katthetaṃ uparujjhatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸਤਿ ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਸਤਿ ਦ੍વੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ, ਪਞ੍ਞਾ ਦ੍વੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ। ਯਾ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਸਦ੍ਦਹਨਾ ਓਕਪ੍ਪਨਾ, ਇਦਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਸਦ੍ਧਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ। ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ વਾ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ વਾ, ਇਦਂ ਪਹਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਾ ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਕੋ ਚ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ, ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਇਮੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤਦੁਭਯਂ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਤਤ੍ਥ ਯਾ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿ। ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ વਾ ਭਾવਨਾਬਲੇਨ વਾ, ਇਦਂ ਪਹਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਾ ਸਰਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ, ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਕੋ ਚ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿ, ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਇਮੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤਦੁਭਯਂ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਂ।
Tattha sati ca paññā ca cattāri indriyāni, sati dve indriyāni satindriyañca samādhindriyañca, paññā dve indriyāni paññindriyañca vīriyindriyañca. Yā imesu catūsu indriyesu saddahanā okappanā, idaṃ saddhindriyaṃ. Tattha yā saddhādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ chandasamādhi. Samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca chandasamādhi, kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ chandasamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ. Tattha yā vīriyādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ vīriyasamādhi…pe… tattha yā cittādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ cittasamādhi…pe… tattha yā vīmaṃsādhipateyyā cittekaggatā, ayaṃ vīmaṃsāsamādhi. Samāhite citte kilesānaṃ vikkhambhanatāya paṭisaṅkhānabalena vā bhāvanābalena vā, idaṃ pahānaṃ. Tattha ye assāsapassāsā vitakkavicārā saññāvedayitā sarasaṅkappā, ime saṅkhārā. Iti purimako ca vīmaṃsāsamādhi, kilesavikkhambhanatāya ca pahānaṃ ime ca saṅkhārā, tadubhayaṃ vīmaṃsāsamādhippadhānasaṅkhārasamannāgataṃ iddhipādaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmiṃ.
੧੪. ਸਬ੍ਬੋ ਸਮਾਧਿ ਞਾਣਮੂਲਕੋ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ।
14. Sabbo samādhi ñāṇamūlako ñāṇapubbaṅgamo ñāṇānuparivatti.
ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ।
Yathā pure tathā pacchā, yathā pacchā tathā pure;
ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਕੁਸਲਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਸਹਭੂਨਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗੇਨ ਹੇਤੁ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਾਹਾਰਂ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਂ ਤਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਨਾਮਰੂਪਮਪਿ ਅਹੇਤੁ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਯਤਿ 27। ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਸਤਿ ਚ ਨਾਮਰੂਪਞ੍ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –
Iti vivaṭena cetasā apariyonaddhena sappabhāsaṃ cittaṃ bhāveti. Pañcindriyāni kusalāni cittasahabhūni citte uppajjamāne uppajjanti, citte nirujjhamāne nirujjhanti. Nāmarūpañca viññāṇahetukaṃ viññāṇapaccayā nibbattaṃ, tassa maggena hetu upacchinno, viññāṇaṃ anāhāraṃ anabhinanditaṃ appaṭisandhikaṃ taṃ nirujjhati. Nāmarūpamapi ahetu appaccayaṃ punabbhavaṃ na nibbattayati 28. Evaṃ viññāṇassa nirodhā paññā ca sati ca nāmarūpañca nirujjhati. Tenāha bhagavā –
‘‘ਯਮੇਤਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ, ਅਜਿਤ ਤਂ વਦਾਮਿ ਤੇ।
‘‘Yametaṃ pañhaṃ apucchi, ajita taṃ vadāmi te;
ਯਤ੍ਥ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਅਸੇਸਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ।
Yattha nāmañca rūpañca, asesaṃ uparujjhati;
વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੇਨ, ਏਤ੍ਥੇਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥
Viññāṇassa nirodhena, etthetaṃ uparujjhatī’’ti.
ਯੇ ਚ ਸੇਕ੍ਖਾ ਪੁਥੂ ਇਧ।
Ye ca sekkhā puthū idha;
ਤੇਸਂ ਮੇ ਨਿਪਕੋ ਇਰਿਯਂ, ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਬ੍ਰੂਹਿ ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ॥
Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti.
੧੫. ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਦਾਨਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਨਿ, ਤੇ ਤਯੋ ਪਞ੍ਹਾ। ਕਿਸ੍ਸ? ਸੇਖਾਸੇਖવਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਪ੍ਪਹਾਨਯੋਗੇਨ, ਏવਞ੍ਹਿ ਆਹ। ‘‘ਯੇ ਚ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮਾਸੇ’’ਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਯੇ ਚ ਸੇਖਾ ਪੁਥੂ ਇਧਾ’’ਤਿ ਸੇਖਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ‘‘ਤੇਸਂ ਮੇ ਨਿਪਕੋ ਇਰਿਯਂ, ਪੁਟ੍ਠੋ ਪਬ੍ਰੂਹਿ ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਪਹਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।
15. Imāni tīṇi padāni pucchitāni, te tayo pañhā. Kissa? Sekhāsekhavipassanāpubbaṅgamappahānayogena, evañhi āha. ‘‘Ye ca saṅkhātadhammāse’’ti arahattaṃ pucchati, ‘‘ye ca sekhā puthū idhā’’ti sekhaṃ pucchati, ‘‘tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti vipassanāpubbaṅgamaṃ pahānaṃ pucchati.
ਤਤ੍ਥ વਿਸਜ੍ਜਨਾ –
Tattha visajjanā –
‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ, [ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ]
‘‘Kāmesu nābhigijjheyya, [ajitāti bhagavā]
ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋ ਸਿਯਾ।
Manasānāvilo siyā;
ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ॥
Kusalo sabbadhammānaṃ, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ। ਅਤੀਤੇ ਅਂਸੇ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਅਨਾਗਤੇ ਅਂਸੇ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਅਂਸੇ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ।
Bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ vacīkammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatti, sabbaṃ manokammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatti. Atīte aṃse appaṭihatañāṇadassanaṃ, anāgate aṃse appaṭihatañāṇadassanaṃ, paccuppanne aṃse appaṭihatañāṇadassanaṃ.
ਕੋ ਚ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ? ਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਨਤ੍ਤਨਿ ਚ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅਦਸ੍ਸਨਂ, ਅਯਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ। ਯਥਾ ਇਧ ਪੁਰਿਸੋ ਤਾਰਕਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਨੋ ਚ ਗਣਨਸਙ੍ਕੇਤੇਨ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਅਯਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ।
Ko ca ñāṇadassanassa paṭighāto? Yaṃ anicce dukkhe anattani ca aññāṇaṃ adassanaṃ, ayaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto. Yathā idha puriso tārakarūpāni passeyya, no ca gaṇanasaṅketena jāneyya, ayaṃ ñāṇadassanassa paṭighāto.
ਭਗવਤੋ ਪਨ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਅਨਾવਰਣਞਾਣਦਸ੍ਸਨਾ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਸੇਖੇਨ ਦ੍વੀਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ ਗੇਧਾ ਚ ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ, ਦੋਸਾ ਚ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੀਯੇਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਿਯਾਯਨਾ ਕੀਲ਼ਨਾ, ਤਂ ਭਗવਾ ਨਿવਾਰੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ ‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
Bhagavato pana appaṭihatañāṇadassanaṃ, anāvaraṇañāṇadassanā hi buddhā bhagavanto. Tattha sekhena dvīsu dhammesu cittaṃ rakkhitabbaṃ gedhā ca rajanīyesu dhammesu, dosā ca pariyuṭṭhānīyesu. Tattha yā icchā mucchā patthanā piyāyanā kīḷanā, taṃ bhagavā nivārento evamāha ‘‘kāmesu nābhigijjheyyā’’ti.
‘‘ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨવਿਘਾਤਂ ਆਹ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੇਖੋ ਅਭਿਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਅਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਂ ਫਾਤਿਂ ਕਰੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਅਨਭਿਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ વਾਯਮਤਿ, ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਸੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ।
‘‘Manasānāvilo siyā’’ti pariyuṭṭhānavighātaṃ āha. Tathā hi sekho abhigijjhanto asamuppannañca kilesaṃ uppādeti, uppannañca kilesaṃ phātiṃ karoti. Yo pana anāvilasaṅkappo anabhigijjhanto vāyamati, so anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. So uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. So anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. So uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati.
੧੬. ਕਤਮੇ 31 ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ, ਇਮੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕਤਮੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਅਨੁਸਯਾ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਇਮੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕਤਮੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਯਾਨਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਇਮੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕਤਮੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਯਾਨਿ ਅਟ੍ਠਮਕਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਇਮੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ।
16. Katame 32 anuppannā pāpakā akusalā dhammā? Kāmavitakko byāpādavitakko vihiṃsāvitakko, ime anuppannā pāpakā akusalā dhammā. Katame uppannā pāpakā akusalā dhammā? Anusayā akusalamūlāni, ime uppannā pāpakā akusalā dhammā. Katame anuppannā kusalā dhammā? Yāni sotāpannassa indriyāni, ime anuppannā kusalā dhammā. Katame uppannā kusalā dhammā? Yāni aṭṭhamakassa indriyāni, ime uppannā kusalā dhammā.
ਯੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ વਾਰੇਤਿ, ਇਦਂ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਂ વਾਰੇਤਿ, ਇਦਂ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯੇਨ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਂ વਾਰੇਤਿ, ਇਦਂ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।
Yena kāmavitakkaṃ vāreti, idaṃ satindriyaṃ. Yena byāpādavitakkaṃ vāreti, idaṃ samādhindriyaṃ. Yena vihiṃsāvitakkaṃ vāreti, idaṃ vīriyindriyaṃ.
ਯੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਾਪਕੇ ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਜਹਤਿ વਿਨੋਦੇਤਿ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਤਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤਿ ਨਾਧਿવਾਸੇਤਿ, ਇਦਂ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਯਾ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਸਦ੍ਦਹਨਾ ਓਕਪ੍ਪਨਾ, ਇਦਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ।
Yena uppannuppanne pāpake akusale dhamme pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti nādhivāseti, idaṃ paññindriyaṃ. Yā imesu catūsu indriyesu saddahanā okappanā, idaṃ saddhindriyaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ? ਚਤੂਸੁ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗੇਸੁ। વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ? ਚਤੂਸੁ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇਸੁ। ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ? ਚਤੂਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ। ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ? ਚਤੂਸੁ ਝਾਨੇਸੁ। ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ? ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ। ਏવਂ ਸੇਖੋ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤੋ ਭਗવਤਾ ਅਨਾવਿਲਤਾਯ ਮਨਸਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋਸਿਯਾ’’ਤਿ।
Tattha saddhindriyaṃ kattha daṭṭhabbaṃ? Catūsu sotāpattiyaṅgesu. Vīriyindriyaṃ kattha daṭṭhabbaṃ? Catūsu sammappadhānesu. Satindriyaṃ kattha daṭṭhabbaṃ? Catūsu satipaṭṭhānesu. Samādhindriyaṃ kattha daṭṭhabbaṃ? Catūsu jhānesu. Paññindriyaṃ kattha daṭṭhabbaṃ? Catūsu ariyasaccesu. Evaṃ sekho sabbehi kusalehi dhammehi appamatto vutto bhagavatā anāvilatāya manasā. Tenāha bhagavā ‘‘manasānāvilosiyā’’ti.
੧੭. ‘‘ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਲੋਕੋ ਨਾਮ ਤਿવਿਧੋ ਕਿਲੇਸਲੋਕੋ ਭવਲੋਕੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਲੋਕੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਲੇਸਲੋਕੇਨ ਭવਲੋਕੋ ਸਮੁਦਾਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਭਾવਿਯਮਾਨੇਸੁ ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਭવਤਿ। ਸਾ ਦੁવਿਧੇਨ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਭਾવਨਾਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ। ਯਦਾ ਹਿ ਸੇਖੋ ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਤਦਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਸਹਗਤੇਹਿ ਸਞ੍ਞਾਮਨਸਿਕਾਰੇਹਿ ਨੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ ਭવਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੋਸਲ੍ਲਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ – ਦਸ੍ਸਨਕੋਸਲ੍ਲਞ੍ਚ ਭਾવਨਾਕੋਸਲ੍ਲਞ੍ਚ।
17. ‘‘Kusalo sabbadhammāna’’nti loko nāma tividho kilesaloko bhavaloko indriyaloko. Tattha kilesalokena bhavaloko samudāgacchati, so indriyāni nibbatteti, indriyesu bhāviyamānesu neyyassa pariññā bhavati. Sā duvidhena upaparikkhitabbā dassanapariññāya ca bhāvanāpariññāya ca. Yadā hi sekho ñeyyaṃ parijānāti, tadā nibbidāsahagatehi saññāmanasikārehi neyyaṃ pariññātaṃ bhavati. Tassa dve dhammā kosallaṃ gacchanti – dassanakosallañca bhāvanākosallañca.
ਤਂ ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂਃ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਪਹਾਨਂ ਭਾવਨਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ? ਯਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਲਕ੍ਖਣੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਚ, ਅਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ।
Taṃ ñāṇaṃ pañcavidhena veditabbaṃः abhiññā pariññā pahānaṃ bhāvanā sacchikiriyā. Tattha katamā abhiññā? Yaṃ dhammānaṃ salakkhaṇe ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā ca atthapaṭisambhidā ca, ayaṃ abhiññā.
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਅਭਿਜਾਨਿਤ੍વਾ ਯਾ ਪਰਿਜਾਨਨਾ ‘‘ਇਦਂ ਕੁਸਲਂ, ਇਦਂ ਅਕੁਸਲਂ, ਇਦਂ ਸਾવਜ੍ਜਂ, ਇਦਂ ਅਨવਜ੍ਜਂ, ਇਦਂ ਕਣ੍ਹਂ, ਇਦਂ ਸੁਕ੍ਕਂ, ਇਦਂ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਦਂ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਏવਂਗਹਿਤਾ, ਇਦਂ ਫਲਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ 33, ਤੇਸਂ ਏવਂਗਹਿਤਾਨਂ ਅਯਂ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ, ਅਯਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ।
Tattha katamā pariññā? Evaṃ abhijānitvā yā parijānanā ‘‘idaṃ kusalaṃ, idaṃ akusalaṃ, idaṃ sāvajjaṃ, idaṃ anavajjaṃ, idaṃ kaṇhaṃ, idaṃ sukkaṃ, idaṃ sevitabbaṃ, idaṃ na sevitabbaṃ, ime dhammā evaṃgahitā, idaṃ phalaṃ nibbattenti 34, tesaṃ evaṃgahitānaṃ ayaṃ attho’’ti, ayaṃ pariññā.
ਏવਂ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅવਸਿਟ੍ਠਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ? ਯੇ ਅਕੁਸਲਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ? ਯੇ ਕੁਸਲਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ? ਯਂ ਅਸਙ੍ਖਤਂ। ਯੋ ਏવਂ ਜਾਨਾਤਿ ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤ੍ਥਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮਕੁਸਲੋ ਕਲ੍ਯਾਣਤਾਕੁਸਲੋ ਫਲਤਾਕੁਸਲੋ, ਆਯਕੁਸਲੋ ਅਪਾਯਕੁਸਲੋ ਉਪਾਯਕੁਸਲੋ ਮਹਤਾ ਕੋਸਲ੍ਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ, ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Evaṃ parijānitvā tayo dhammā avasiṭṭhā bhavanti pahātabbā bhāvetabbā sacchikātabbā ca. Tattha katame dhammā pahātabbā? Ye akusalā. Tattha katame dhammā bhāvetabbā? Ye kusalā. Tattha katame dhammā sacchikātabbā? Yaṃ asaṅkhataṃ. Yo evaṃ jānāti ayaṃ vuccati atthakusalo dhammakusalo kalyāṇatākusalo phalatākusalo, āyakusalo apāyakusalo upāyakusalo mahatā kosallena samannāgatoti, tenāha bhagavā ‘‘kusalo sabbadhammāna’’nti.
‘‘ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ ਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਆਲੋਕਿਤੇ વਿਲੋਕਿਤੇ ਸਮਿਞ੍ਜਿਤੇ 35 ਪਸਾਰਿਤੇ ਸਙ੍ਘਾਟਿਪਤ੍ਤਚੀવਰਧਾਰਣੇ ਅਸਿਤੇ ਪੀਤੇ ਖਾਯਿਤੇ ਸਾਯਿਤੇ ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਕਮ੍ਮੇ ਗਤੇ ਠਿਤੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਸੁਤ੍ਤੇ ਜਾਗਰਿਤੇ ਭਾਸਿਤੇ ਤੁਣ੍ਹਿਭਾવੇ ਸਤੇਨ ਸਮ੍ਪਜਾਨੇਨ વਿਹਾਤਬ੍ਬਂ। ਇਮਾ ਦ੍વੇ ਚਰਿਯਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ ਭਗવਤਾ ਏਕਾ વਿਸੁਦ੍ਧਾਨਂ, ਏਕਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ। ਕੇ વਿਸੁਦ੍ਧਾ? ਅਰਹਨ੍ਤੋ। ਕੇ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਾ? ਸੇਕ੍ਖਾ। ਕਤਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਹਿ ਅਰਹਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਯਂ ਬੋਜ੍ਝਂ, ਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੇਨ, ਇਦਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਬੋਜ੍ਝਂ ਯੋ ਏવਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ ਸਤੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ ਖਯਾ ਰਾਗਸ੍ਸ ਖਯਾ ਦੋਸਸ੍ਸ ਖਯਾ ਮੋਹਸ੍ਸ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ, ਤੇਨਾਹ –
‘‘Sato bhikkhu paribbaje’’ti tena diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ abhikkante paṭikkante ālokite vilokite samiñjite 36 pasārite saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe asite pīte khāyite sāyite uccārapassāvakamme gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhibhāve satena sampajānena vihātabbaṃ. Imā dve cariyā anuññātā bhagavatā ekā visuddhānaṃ, ekā visujjhantānaṃ. Ke visuddhā? Arahanto. Ke visujjhantā? Sekkhā. Katakiccāni hi arahato indriyāni. Yaṃ bojjhaṃ, taṃ catubbidhaṃ dukkhassa pariññābhisamayena samudayassa pahānābhisamayena maggassa bhāvanābhisamayena nirodhassa sacchikiriyābhisamayena, idaṃ catubbidhaṃ bojjhaṃ yo evaṃ jānāti, ayaṃ vuccati sato abhikkamati sato paṭikkamati khayā rāgassa khayā dosassa khayā mohassa. Tenāha bhagavā ‘‘sato bhikkhu paribbaje’’ti, tenāha –
‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ, [ਅਜਿਤਾਤਿ ਭਗવਾ]
‘‘Kāmesu nābhigijjheyya, [ajitāti bhagavā]
ਮਨਸਾਨਾવਿਲੋ ਸਿਯਾ।
Manasānāvilo siyā;
ਕੁਸਲੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ’’ਤਿ॥
Kusalo sabbadhammānaṃ, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਏવਂ વਿਸਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਗੀਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ ਸਮਾਨੇਤਬ੍ਬਾ 37। ਅਤ੍ਥਾਪਗਤਂ ਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਂ ਭવਤਿ। ਦੁਨ੍ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਪਿ ਦੁਨ੍ਨਯੋ ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨੂਪੇਤਂ ਸਙ੍ਗਾਯਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪવਿਚਿਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਂ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਚ੍ਚ વਚਨਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿવਚਨਂ ਨੀਤਤ੍ਥਂ ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਂ ਅਸੇਕ੍ਖਭਾਗਿਯਂ? ਕੁਹਿਂ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨੇਤਿ? ਏવਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਪવਿਚੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨੋ – ‘‘ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਞ੍ਚ, ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਯਾ ਚ ਅਨੁਗੀਤੀ’’ਤਿ।
Evaṃ pucchitabbaṃ, evaṃ visajjitabbaṃ. Suttassa ca anugīti atthato ca byañjanato ca samānetabbā 38. Atthāpagataṃ hi byañjanaṃ samphappalāpaṃ bhavati. Dunnikkhittassa padabyañjanassa atthopi dunnayo bhavati, tasmā atthabyañjanūpetaṃ saṅgāyitabbaṃ. Suttañca pavicinitabbaṃ. Kiṃ idaṃ suttaṃ āhacca vacanaṃ anusandhivacanaṃ nītatthaṃ neyyatthaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ nibbedhabhāgiyaṃ asekkhabhāgiyaṃ? Kuhiṃ imassa suttassa sabbāni saccāni passitabbāni, ādimajjhapariyosāneti? Evaṃ suttaṃ pavicetabbaṃ. Tenāha āyasmā mahākaccāyano – ‘‘yaṃ pucchitañca vissajjitañca, suttassa yā ca anugītī’’ti.
ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ વਿਚਯੋ ਹਾਰੋ।
Niyutto vicayo hāro.
Footnotes:
Related texts:
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ੨. વਿਚਯਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਭਾવਨਾ • 2. Vicayahāravibhaṅgavibhāvanā