| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi |
๕๔๖. วิธุรชาตกํ (๙)
546. Vidhurajātakaṃ (9)
โทหฬกณฺฑํ
Dohaḷakaṇḍaṃ
๑๓๔๖.
1346.
‘‘ปณฺฑุ กิสิยาสิ ทุพฺพลา, วณฺณรูปํ 1 นตเวทิสํ ปุเร;
‘‘Paṇḍu kisiyāsi dubbalā, vaṇṇarūpaṃ 2 natavedisaṃ pure;
วิมเล อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา, กีทิสี ตุยฺหํ สรีรเวทนา’’ฯ
Vimale akkhāhi pucchitā, kīdisī tuyhaṃ sarīravedanā’’.
๑๓๔๗.
1347.
‘‘ธโมฺม มนุเชสุ มาตีนํ 3, โทหโฬ นาม ชนินฺท วุจฺจติ;
‘‘Dhammo manujesu mātīnaṃ 4, dohaḷo nāma janinda vuccati;
ธมฺมาหตํ นาคกุญฺชร, วิธุรสฺส หทยาภิปตฺถเย’’ฯ
Dhammāhataṃ nāgakuñjara, vidhurassa hadayābhipatthaye’’.
๑๓๔๘.
1348.
‘‘จนฺทํ โข ตฺวํ โทหฬายสิ, สูริยํ วา อถ วาปิ มาลุตํ;
‘‘Candaṃ kho tvaṃ dohaḷāyasi, sūriyaṃ vā atha vāpi mālutaṃ;
๑๓๔๙.
1349.
‘‘กินฺนุ ตาต ตุวํ ปชฺฌายสิ, ปทุมํ หตฺถคตํว เต มุขํ;
‘‘Kinnu tāta tuvaṃ pajjhāyasi, padumaṃ hatthagataṃva te mukhaṃ;
กินฺนุ ทุมฺมนรูโปสิ อิสฺสร, มา ตฺวํ โสจิ อมิตฺตตาปน’’ฯ
Kinnu dummanarūposi issara, mā tvaṃ soci amittatāpana’’.
๑๓๕๐.
1350.
‘‘มาตา หิ ตว อิรนฺธติ 9, วิธุรสฺส หทยํ ธนิยติ;
‘‘Mātā hi tava irandhati 10, vidhurassa hadayaṃ dhaniyati;
ทุลฺลภญฺหิ วิธุรสฺส ทสฺสนํ, โก วิธุรมิธ มานยิสฺสติ’’ฯ
Dullabhañhi vidhurassa dassanaṃ, ko vidhuramidha mānayissati’’.
๑๓๕๑.
1351.
‘‘ตสฺส ภตฺตุปริเยสนํ 11 จร, โย วิธุรมิธ มานยิสฺสติ’’;
‘‘Tassa bhattupariyesanaṃ 12 cara, yo vidhuramidha mānayissati’’;
‘‘ปิตุโน จ สา สุตฺวาน วากฺยํ, รตฺติํ นิกฺขมฺม อวสฺสุติํ จริ’’ฯ
‘‘Pituno ca sā sutvāna vākyaṃ, rattiṃ nikkhamma avassutiṃ cari’’.
๑๓๕๒.
1352.
‘‘เก คนฺธเพฺพ รกฺขเส จ นาเค, เก กิมฺปุริเส จาปิ มานุเส;
‘‘Ke gandhabbe rakkhase ca nāge, ke kimpurise cāpi mānuse;
เก ปณฺฑิเต สพฺพกามทเท 13, ทีฆรตฺตํ ภตฺตา เม ภวิสฺสติ’’ฯ
Ke paṇḍite sabbakāmadade 14, dīgharattaṃ bhattā me bhavissati’’.
๑๓๕๓.
1353.
‘‘อสฺสาส เหสฺสามิ เต ปติ, ภตฺตา เต เหสฺสามิ อนินฺทโลจเน;
‘‘Assāsa hessāmi te pati, bhattā te hessāmi anindalocane;
ปญฺญา หิ มมํ ตถาวิธา, อสฺสาส เหสฺสสิ ภริยา มมฯ
Paññā hi mamaṃ tathāvidhā, assāsa hessasi bhariyā mama.
๑๓๕๔.
1354.
‘‘อวจาสิ ปุณฺณกํ อิรนฺธตี 15, ปุพฺพปถานุคเตน เจตสา;
‘‘Avacāsi puṇṇakaṃ irandhatī 16, pubbapathānugatena cetasā;
เอหิ คจฺฉาม ปิตุ มมนฺติเก 17, เอโสว เต เอตมตฺถํ ปวกฺขติฯ
Ehi gacchāma pitu mamantike 18, esova te etamatthaṃ pavakkhati.
๑๓๕๕.
1355.
‘‘อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;
‘‘Alaṅkatā suvasanā, mālinī candanussadā;
ยกฺขํ หเตฺถ คเหตฺวาน, ปิตุสนฺติกุปาคมิ’’ฯ
Yakkhaṃ hatthe gahetvāna, pitusantikupāgami’’.
๑๓๕๖.
1356.
‘‘นาควร วโจ สุโณหิ เม, ปติรูปํ ปฎิปชฺช สุงฺกิยํ;
‘‘Nāgavara vaco suṇohi me, patirūpaṃ paṭipajja suṅkiyaṃ;
ปเตฺถมิ อหํ อิรนฺธติํ, ตาย สมงฺคิํ กโรหิ มํ ตุวํฯ
Patthemi ahaṃ irandhatiṃ, tāya samaṅgiṃ karohi maṃ tuvaṃ.
๑๓๕๗.
1357.
‘‘สตํ หตฺถี สตํ อสฺสา, สตํ อสฺสตรีรถา;
‘‘Sataṃ hatthī sataṃ assā, sataṃ assatarīrathā;
สตํ วลภิโย ปุณฺณา, นานารตฺนสฺส เกวลา;
Sataṃ valabhiyo puṇṇā, nānāratnassa kevalā;
เต นาค ปฎิปชฺชสฺสุ, ธีตรํ เทหิรนฺธติํ’’ฯ
Te nāga paṭipajjassu, dhītaraṃ dehirandhatiṃ’’.
๑๓๕๘.
1358.
อนามนฺต กตํ กมฺมํ, ตํ ปจฺฉา อนุตปฺปติ’’ฯ
Anāmanta kataṃ kammaṃ, taṃ pacchā anutappati’’.
๑๓๕๙.
1359.
ตโต โส วรุโณ นาโค, ปวิสิตฺวา นิเวสนํ;
Tato so varuṇo nāgo, pavisitvā nivesanaṃ;
ภริยํ อามนฺตยิตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิฯ
Bhariyaṃ āmantayitvāna, idaṃ vacanamabravi.
๑๓๖๐.
1360.
‘‘อยํ โส ปุณฺณโก ยโกฺข, ยาจตี มํ อิรนฺธติํ;
‘‘Ayaṃ so puṇṇako yakkho, yācatī maṃ irandhatiṃ;
พหุนา วิตฺตลาเภน, ตสฺส เทม ปิยํ มมํ’’ฯ
Bahunā vittalābhena, tassa dema piyaṃ mamaṃ’’.
๑๓๖๑.
1361.
‘‘น ธเนน น วิเตฺตน, ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺธตี;
‘‘Na dhanena na vittena, labbhā amhaṃ irandhatī;
สเจ จ โข หทยํ ปณฺฑิตสฺส, ธเมฺมน ลทฺธา อิธ มาหเรยฺย;
Sace ca kho hadayaṃ paṇḍitassa, dhammena laddhā idha māhareyya;
เอเตน วิเตฺตน กุมาริ ลพฺภา, นาญฺญํ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยาม’’ฯ
Etena vittena kumāri labbhā, nāññaṃ dhanaṃ uttari patthayāma’’.
๑๓๖๒.
1362.
ตโต โส วรุโณ นาโค, นิกฺขมิตฺวา นิเวสนา;
Tato so varuṇo nāgo, nikkhamitvā nivesanā;
ปุณฺณกามนฺตยิตฺวาน, อิทํ วจนมพฺรวิฯ
Puṇṇakāmantayitvāna, idaṃ vacanamabravi.
๑๓๖๓.
1363.
‘‘น ธเนน น วิเตฺตน, ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺธตี;
‘‘Na dhanena na vittena, labbhā amhaṃ irandhatī;
สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส, ธเมฺมน ลทฺธา อิธ มาหเรสิ;
Sace tuvaṃ hadayaṃ paṇḍitassa, dhammena laddhā idha māharesi;
เอเตน วิเตฺตน กุมาริ ลพฺภา, นาญฺญํ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยาม’’ฯ
Etena vittena kumāri labbhā, nāññaṃ dhanaṃ uttari patthayāma’’.
๑๓๖๔.
1364.
‘‘ยํ ปณฺฑิโตเตฺยเก วทนฺติ โลเก, ตเมว พาโลติ ปุนาหุ อเญฺญ;
‘‘Yaṃ paṇḍitotyeke vadanti loke, tameva bāloti punāhu aññe;
อกฺขาหิ เม วิปฺปวทนฺติ เอตฺถ, กํ ปณฺฑิตํ นาค ตุวํ วเทสิ’’ฯ
Akkhāhi me vippavadanti ettha, kaṃ paṇḍitaṃ nāga tuvaṃ vadesi’’.
๑๓๖๕.
1365.
‘‘โกรพฺยราชสฺส ธนญฺจยสฺส 21, ยทิ เต สุโต วิธุโร นาม กตฺตา;
‘‘Korabyarājassa dhanañcayassa 22, yadi te suto vidhuro nāma kattā;
อาเนหิ ตํ ปณฺฑิตํ ธมฺมลทฺธา, อิรนฺธตี ปทจรา 23 เต โหตุฯ
Ānehi taṃ paṇḍitaṃ dhammaladdhā, irandhatī padacarā 24 te hotu.
๑๓๖๖.
1366.
‘‘อิทญฺจ สุตฺวา วรุณสฺส วากฺยํ, อุฎฺฐาย ยโกฺข ปรมปฺปตีโต;
‘‘Idañca sutvā varuṇassa vākyaṃ, uṭṭhāya yakkho paramappatīto;
ตเตฺถว สโนฺต ปุริสํ อสํสิ, อาเนหิ อาชญฺญมิเธว ยุตฺตํฯ
Tattheva santo purisaṃ asaṃsi, ānehi ājaññamidheva yuttaṃ.
๑๓๖๗.
1367.
ชโมฺพนทสฺส ปากสฺส, สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโท’’ฯ
Jambonadassa pākassa, suvaṇṇassa uracchado’’.
๑๓๖๘.
1368.
‘‘เทววาหวหํ ยานํ, อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก;
‘‘Devavāhavahaṃ yānaṃ, assamāruyha puṇṇako;
อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิเกฺข 27ฯ
Alaṅkato kappitakesamassu, pakkāmi vehāyasamantalikkhe 28.
๑๓๖๙.
1369.
คนฺตฺวาน ตํ ภูตปติํ ยสสฺสิํ, อิจฺจพฺรวี เวสฺสวณํ กุเวรํฯ
Gantvāna taṃ bhūtapatiṃ yasassiṃ, iccabravī vessavaṇaṃ kuveraṃ.
๑๓๗๐.
1370.
‘‘โภควตี นาม มนฺทิเร, วาสา หิรญฺญวตีติ วุจฺจติ;
‘‘Bhogavatī nāma mandire, vāsā hiraññavatīti vuccati;
นคเร นิมฺมิเต กญฺจนมเย, มณฺฑลสฺส อุรคสฺส นิฎฺฐิตํฯ
Nagare nimmite kañcanamaye, maṇḍalassa uragassa niṭṭhitaṃ.
๑๓๗๑.
1371.
‘‘อฎฺฎาลกา โอฎฺฐคีวิโย, โลหิตงฺกสฺส มสารคลฺลิโน;
‘‘Aṭṭālakā oṭṭhagīviyo, lohitaṅkassa masāragallino;
ปาสาเทตฺถ สิลามยา, โสวณฺณรตเนหิ ฉาทิตาฯ
Pāsādettha silāmayā, sovaṇṇaratanehi chāditā.
๑๓๗๒.
1372.
‘‘อมฺพา ติลกา จ ชมฺพุโย, สตฺตปณฺณา มุจลินฺทเกตกา;
‘‘Ambā tilakā ca jambuyo, sattapaṇṇā mucalindaketakā;
๑๓๗๓.
1373.
‘‘จเมฺปยฺยกา นาคมลฺลิกา, ภคินีมาลา อถ เมตฺถ โกลิยา;
‘‘Campeyyakā nāgamallikā, bhaginīmālā atha mettha koliyā;
เอเต ทุมา ปริณามิตา, โสภยนฺติ อุรคสฺส มนฺทิรํ 37ฯ
Ete dumā pariṇāmitā, sobhayanti uragassa mandiraṃ 38.
๑๓๗๔.
1374.
‘‘ขชฺชุเรตฺถ สิลามยา, โสวณฺณธุวปุปฺผิตา พหู;
‘‘Khajjurettha silāmayā, sovaṇṇadhuvapupphitā bahū;
ยตฺถ วสโต ปปาติโก, นาคราชา วรุโณ มหิทฺธิโกฯ
Yattha vasato papātiko, nāgarājā varuṇo mahiddhiko.
๑๓๗๕.
1375.
‘‘ตสฺส โกมาริกา ภริยา, วิมลา กญฺจนเวลฺลิวิคฺคหา;
‘‘Tassa komārikā bhariyā, vimalā kañcanavelliviggahā;
กาลา ตรุณาว อุคฺคตา, ปุจิมนฺทตฺถนี จารุทสฺสนาฯ
Kālā taruṇāva uggatā, pucimandatthanī cārudassanā.
๑๓๗๖.
1376.
‘‘ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี , กณิการาว นิวาตปุปฺผิตา 39;
‘‘Lākhārasarattasucchavī , kaṇikārāva nivātapupphitā 40;
ติทิโวกจราว อจฺฉรา, วิชฺชุวพฺภฆนา วินิสฺสฎาฯ
Tidivokacarāva accharā, vijjuvabbhaghanā vinissaṭā.
๑๓๗๗.
1377.
‘‘สา โทหฬินี สุวิมฺหิตา, วิธุรสฺส หทยํ ธนิยติ;
‘‘Sā dohaḷinī suvimhitā, vidhurassa hadayaṃ dhaniyati;
ตํ เตสํ เทมิ อิสฺสร, เตน เต เทนฺติ อิรนฺธติํ มมํ’’ฯ
Taṃ tesaṃ demi issara, tena te denti irandhatiṃ mamaṃ’’.
๑๓๗๘.
1378.
‘‘โส ปุณฺณโก ภูตปติํ ยสสฺสิํ, อามนฺตย เวสฺสวณํ กุเวรํ;
‘‘So puṇṇako bhūtapatiṃ yasassiṃ, āmantaya vessavaṇaṃ kuveraṃ;
ตเตฺถว สโนฺต 41 ปุริสํ อสํสิ, อาเนหิ อาชญฺญมิเธว ยุตฺตํฯ
Tattheva santo 42 purisaṃ asaṃsi, ānehi ājaññamidheva yuttaṃ.
๑๓๗๙.
1379.
‘‘ชาตรูปมยา กณฺณา, กาจมฺหิจมยา ขุรา;
‘‘Jātarūpamayā kaṇṇā, kācamhicamayā khurā;
ชโมฺพนทสฺส ปากสฺส, สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโทฯ
Jambonadassa pākassa, suvaṇṇassa uracchado.
๑๓๘๐.
1380.
‘‘เทววาหวหํ ยานํ, อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก;
‘‘Devavāhavahaṃ yānaṃ, assamāruyha puṇṇako;
อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิเกฺข’’ฯ
Alaṅkato kappitakesamassu, pakkāmi vehāyasamantalikkhe’’.
๑๓๘๑.
1381.
‘‘โส อคฺคมา ราชคหํ สุรมฺมํ, องฺคสฺส รโญฺญ นครํ ทุรายุตํ 43;
‘‘So aggamā rājagahaṃ surammaṃ, aṅgassa rañño nagaraṃ durāyutaṃ 44;
ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺสฯ
Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ, masakkasāraṃ viya vāsavassa.
๑๓๘๒.
1382.
‘‘มยูรโกญฺจาคณสมฺปฆุฎฺฐํ, ทิชาภิฆุฎฺฐํ ทิชสงฺฆเสวิตํ;
‘‘Mayūrakoñcāgaṇasampaghuṭṭhaṃ, dijābhighuṭṭhaṃ dijasaṅghasevitaṃ;
นานาสกุนฺตาภิรุทํ สุวงฺคณํ 45, ปุปฺผาภิกิณฺณํ หิมวํว ปพฺพตํฯ
Nānāsakuntābhirudaṃ suvaṅgaṇaṃ 46, pupphābhikiṇṇaṃ himavaṃva pabbataṃ.
๑๓๘๓.
1383.
‘‘โส ปุณฺณโก เวปุลมาภิรูหิ 47, สิลุจฺจยํ กิมฺปุริสานุจิณฺณํ;
‘‘So puṇṇako vepulamābhirūhi 48, siluccayaṃ kimpurisānuciṇṇaṃ;
อเนฺวสมาโน มณิรตนํ อุฬารํ, ตมทฺทสา ปพฺพตกูฎมเชฺฌฯ
Anvesamāno maṇiratanaṃ uḷāraṃ, tamaddasā pabbatakūṭamajjhe.
๑๓๘๔.
1384.
ททฺทลฺลมานํ ยสสา ยสสฺสินํ, โอภาสตี วิชฺชุริวนฺตลิเกฺขฯ
Daddallamānaṃ yasasā yasassinaṃ, obhāsatī vijjurivantalikkhe.
๑๓๘๕.
1385.
‘‘ตมคฺคหี เวฬุริยํ มหคฺฆํ, มโนหรํ นาม มหานุภาวํ;
‘‘Tamaggahī veḷuriyaṃ mahagghaṃ, manoharaṃ nāma mahānubhāvaṃ;
อาชญฺญมารุยฺห มโนมวโณฺณ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิเกฺขฯ
Ājaññamāruyha manomavaṇṇo, pakkāmi vehāyasamantalikkhe.
๑๓๘๖.
1386.
‘‘โส อคฺคมา 53 นครมินฺทปตฺถํ, โอรุยฺหุปาคจฺฉิ สภํ กุรูนํ;
‘‘So aggamā 54 nagaramindapatthaṃ, oruyhupāgacchi sabhaṃ kurūnaṃ;
สมาคเต เอกสตํ สมเคฺค, อเวฺหตฺถ ยโกฺข อวิกมฺปมาโนฯ
Samāgate ekasataṃ samagge, avhettha yakkho avikampamāno.
๑๓๘๗.
1387.
‘‘โก นีธ รญฺญํ วรมาภิเชติ, กมาภิเชยฺยาม วรทฺธเนน 55;
‘‘Ko nīdha raññaṃ varamābhijeti, kamābhijeyyāma varaddhanena 56;
กมนุตฺตรํ รตนวรํ ชินาม, โก วาปิ โน เชติ วรทฺธเนน’’ฯ
Kamanuttaraṃ ratanavaraṃ jināma, ko vāpi no jeti varaddhanena’’.
๑๓๘๘.
1388.
‘‘กุหิํ นุ รเฎฺฐ ตว ชาติภูมิ, น โกรพฺยเสฺสว วโจ ตเวทํ;
‘‘Kuhiṃ nu raṭṭhe tava jātibhūmi, na korabyasseva vaco tavedaṃ;
อภีโตสิ 57 โน วณฺณนิภาย สเพฺพ, อกฺขาหิ เม นามญฺจ พนฺธเว จ’’ฯ
Abhītosi 58 no vaṇṇanibhāya sabbe, akkhāhi me nāmañca bandhave ca’’.
๑๓๘๙.
1389.
‘‘กจฺจายโน มาณวโกสฺมิ ราช, อนูนนาโม อิติ มวฺหยนฺติ;
‘‘Kaccāyano māṇavakosmi rāja, anūnanāmo iti mavhayanti;
อเงฺคสุ เม ญาตโย พนฺธวา จ, อเกฺขน เทวสฺมิ อิธานุปโตฺต’’ฯ
Aṅgesu me ñātayo bandhavā ca, akkhena devasmi idhānupatto’’.
๑๓๙๐.
1390.
‘‘กิํ มาณวสฺส รตนานิ อตฺถิ, เย ตํ ชินโนฺต หเร อกฺขธุโตฺต;
‘‘Kiṃ māṇavassa ratanāni atthi, ye taṃ jinanto hare akkhadhutto;
พหูนิ รโญฺญ รตนานิ อตฺถิ, เต ตฺวํ ทลิโทฺท กถมวฺหเยสิ’’ฯ
Bahūni rañño ratanāni atthi, te tvaṃ daliddo kathamavhayesi’’.
๑๓๙๑.
1391.
‘‘มโนหโร นาม มณี มมายํ, มโนหรํ มณิรตนํ อุฬารํ;
‘‘Manoharo nāma maṇī mamāyaṃ, manoharaṃ maṇiratanaṃ uḷāraṃ;
อิมญฺจ อาชญฺญมมิตฺตตาปนํ, เอตํ เม ชินิตฺวา หเร อกฺขธุโตฺต’’ฯ
Imañca ājaññamamittatāpanaṃ, etaṃ me jinitvā hare akkhadhutto’’.
๑๓๙๒.
1392.
‘‘เอโก มณี มาณว กิํ กริสฺสติ, อาชานิเยโก ปน กิํ กริสฺสติ;
‘‘Eko maṇī māṇava kiṃ karissati, ājāniyeko pana kiṃ karissati;
พหูนิ รโญฺญ มณิรตนานิ อตฺถิ, อาชานิยา วาตชวา อนปฺปกา’’ฯ
Bahūni rañño maṇiratanāni atthi, ājāniyā vātajavā anappakā’’.
โทหฬกณฺฑํ นามฯ
Dohaḷakaṇḍaṃ nāma.
มณิกณฺฑํ
Maṇikaṇḍaṃ
๑๓๙๓.
1393.
‘‘อิทญฺจ เม มณิรตนํ, ปสฺส ตฺวํ ทฺวิปทุตฺตม;
‘‘Idañca me maṇiratanaṃ, passa tvaṃ dvipaduttama;
อิตฺถีนํ วิคฺคหา เจตฺถ, ปุริสานญฺจ วิคฺคหาฯ
Itthīnaṃ viggahā cettha, purisānañca viggahā.
๑๓๙๔.
1394.
‘‘มิคานํ วิคฺคหา เจตฺถ, สกุณานญฺจ วิคฺคหา;
‘‘Migānaṃ viggahā cettha, sakuṇānañca viggahā;
๑๓๙๕.
1395.
จตุรงฺคินิมํ เสนํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Caturaṅginimaṃ senaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๓๙๖.
1396.
‘‘หตฺถาโรเห อนีกเฎฺฐ, รถิเก ปตฺติการเก;
‘‘Hatthārohe anīkaṭṭhe, rathike pattikārake;
๑๓๙๗.
1397.
สิงฺฆาฎเกสุ ภูมิโย, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Siṅghāṭakesu bhūmiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๓๙๘.
1398.
‘‘เอสิกา ปริขาโย จ, ปลิขํ อคฺคฬานิ จ;
‘‘Esikā parikhāyo ca, palikhaṃ aggaḷāni ca;
อฎฺฎาลเก จ ทฺวาเร จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Aṭṭālake ca dvāre ca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๓๙๙.
1399.
‘‘ปสฺส โตรณมเคฺคสุ, นานาทิชา คณา พหู;
‘‘Passa toraṇamaggesu, nānādijā gaṇā bahū;
หํสา โกญฺจา มยูรา จ, จกฺกวากา จ กุกฺกุหาฯ
Haṃsā koñcā mayūrā ca, cakkavākā ca kukkuhā.
๑๔๐๐.
1400.
‘‘กุณาลกา พหู จิตฺรา, สิขณฺฑี ชีวชีวกา;
‘‘Kuṇālakā bahū citrā, sikhaṇḍī jīvajīvakā;
นานาทิชคณากิณฺณํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Nānādijagaṇākiṇṇaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๐๑.
1401.
‘‘ปสฺส นครํ สุปาการํ, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
‘‘Passa nagaraṃ supākāraṃ, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
สมุสฺสิตธชํ รมฺมํ, โสณฺณวาลุกสนฺถตํฯ
Samussitadhajaṃ rammaṃ, soṇṇavālukasanthataṃ.
๑๔๐๒.
1402.
นิเวสเน นิเวเส จ, สนฺธิพฺยูเห ปถทฺธิโยฯ
Nivesane nivese ca, sandhibyūhe pathaddhiyo.
๑๔๐๓.
1403.
เวสี จ คณิกาโย จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Vesī ca gaṇikāyo ca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๐๔.
1404.
‘‘มาลากาเร จ รชเก, คนฺธิเก อถ ทุสฺสิเก;
‘‘Mālākāre ca rajake, gandhike atha dussike;
สุวณฺณกาเร มณิกาเร, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Suvaṇṇakāre maṇikāre, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๐๕.
1405.
‘‘อาฬาริเก จ สูเท จ, นฎนาฎกคายิโน;
‘‘Āḷārike ca sūde ca, naṭanāṭakagāyino;
ปาณิสฺสเร กุมฺภถูนิเก, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Pāṇissare kumbhathūnike, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๐๖.
1406.
‘‘ปสฺส เภรี มุทิงฺคา จ, สงฺขา ปณวทินฺทิมา;
‘‘Passa bherī mudiṅgā ca, saṅkhā paṇavadindimā;
สพฺพญฺจ ตาฬาวจรํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Sabbañca tāḷāvacaraṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๐๗.
1407.
‘‘สมฺมตาลญฺจ วีณญฺจ, นจฺจคีตํ สุวาทิตํ;
‘‘Sammatālañca vīṇañca, naccagītaṃ suvāditaṃ;
ตูริยตาฬิตสงฺฆุฎฺฐํ , มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Tūriyatāḷitasaṅghuṭṭhaṃ , maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๐๘.
1408.
‘‘ลงฺฆิกา มุฎฺฐิกา เจตฺถ, มายาการา จ โสภิยา;
‘‘Laṅghikā muṭṭhikā cettha, māyākārā ca sobhiyā;
๑๔๐๙.
1409.
‘‘สมชฺชา เจตฺถ วตฺตนฺติ, อากิณฺณา นรนาริภิ;
‘‘Samajjā cettha vattanti, ākiṇṇā naranāribhi;
มญฺจาติมเญฺจ ภูมิโย, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Mañcātimañce bhūmiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๑๐.
1410.
‘‘ปสฺส มเลฺล สมชฺชสฺมิํ, โผเฎเนฺต 73 ทิคุณํ ภุชํ;
‘‘Passa malle samajjasmiṃ, phoṭente 74 diguṇaṃ bhujaṃ;
นิหเต นิหตมาเน จ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Nihate nihatamāne ca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๑๑.
1411.
‘‘ปสฺส ปพฺพตปาเทสุ, นานามิคคณา พหู;
‘‘Passa pabbatapādesu, nānāmigagaṇā bahū;
สีหา พฺยคฺฆา วราหา จ, อจฺฉโกกตรจฺฉโยฯ
Sīhā byagghā varāhā ca, acchakokataracchayo.
๑๔๑๒.
1412.
‘‘ปลาสาทา ควชา จ, มหิํสา โรหิตา รุรู;
‘‘Palāsādā gavajā ca, mahiṃsā rohitā rurū;
๑๔๑๓.
1413.
‘‘กทลิมิคา พหู จิตฺรา, พิฬารา สสกณฺฎกา;
‘‘Kadalimigā bahū citrā, biḷārā sasakaṇṭakā;
นานามิคคณากิณฺณํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Nānāmigagaṇākiṇṇaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๑๔.
1414.
‘‘นชฺชาโย สุปติตฺถาโย, โสณฺณวาลุกสนฺถตา;
‘‘Najjāyo supatitthāyo, soṇṇavālukasanthatā;
อจฺฉา สวนฺติ อมฺพูนิ, มจฺฉคุมฺพนิเสวิตาฯ
Acchā savanti ambūni, macchagumbanisevitā.
๑๔๑๕.
1415.
‘‘กุมฺภีลา มกรา เจตฺถ, สุสุมารา จ กจฺฉปา;
‘‘Kumbhīlā makarā cettha, susumārā ca kacchapā;
๑๔๑๖.
1416.
‘‘นานาทิชคณากิณฺณา, นานาทุมคณายุตา;
‘‘Nānādijagaṇākiṇṇā, nānādumagaṇāyutā;
๑๔๑๗.
1417.
‘‘ปเสฺสตฺถ โปกฺขรณิโย, สุวิภตฺตา จตุทฺทิสา;
‘‘Passettha pokkharaṇiyo, suvibhattā catuddisā;
นานาทิชคณากิณฺณา, ปุถุโลมนิเสวิตาฯ
Nānādijagaṇākiṇṇā, puthulomanisevitā.
๑๔๑๘.
1418.
‘‘สมโนฺตทกสมฺปนฺนํ , มหิํ สาครกุณฺฑลํ;
‘‘Samantodakasampannaṃ , mahiṃ sāgarakuṇḍalaṃ;
อุเปตํ วนราเชหิ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Upetaṃ vanarājehi, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๑๙.
1419.
‘‘ปุรโต วิเทเห ปสฺส, โคยานิเย จ ปจฺฉโต;
‘‘Purato videhe passa, goyāniye ca pacchato;
กุรุโย ชมฺพุทีปญฺจ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Kuruyo jambudīpañca, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๐.
1420.
‘‘ปสฺส จนฺทํ สูริยญฺจ, โอภาสเนฺต จตุทฺทิสา;
‘‘Passa candaṃ sūriyañca, obhāsante catuddisā;
สิเนรุํ อนุปริยเนฺต, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Sineruṃ anupariyante, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๑.
1421.
จตฺตาโร จ มหาราเช, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Cattāro ca mahārāje, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๒.
1422.
รเมฺม กิมฺปุริสากิเณฺณ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Ramme kimpurisākiṇṇe, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๓.
1423.
‘‘ผารุสกํ จิตฺตลตํ, มิสฺสกํ นนฺทนํ วนํ;
‘‘Phārusakaṃ cittalataṃ, missakaṃ nandanaṃ vanaṃ;
เวชยนฺตญฺจ ปาสาทํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Vejayantañca pāsādaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๔.
1424.
‘‘สุธมฺมํ ตาวติํสญฺจ, ปาริฉตฺตญฺจ ปุปฺผิตํ;
‘‘Sudhammaṃ tāvatiṃsañca, pārichattañca pupphitaṃ;
เอราวณํ นาคราชํ, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Erāvaṇaṃ nāgarājaṃ, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๕.
1425.
‘‘ปเสฺสตฺถ เทวกญฺญาโย, นภา วิชฺชุริวุคฺคตา;
‘‘Passettha devakaññāyo, nabhā vijjurivuggatā;
นนฺทเน วิจรนฺติโย, มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํฯ
Nandane vicarantiyo, maṇimhi passa nimmitaṃ.
๑๔๒๖.
1426.
‘‘ปเสฺสตฺถ เทวกญฺญาโย, เทวปุตฺตปโลภินี;
‘‘Passettha devakaññāyo, devaputtapalobhinī;
๑๔๒๗.
1427.
‘‘ปโรสหสฺสปาสาเท, เวฬุริยผลสนฺถเต;
‘‘Parosahassapāsāde, veḷuriyaphalasanthate;
๑๔๒๘.
1428.
‘‘ตาวติํเส จ ยาเม จ, ตุสิเต จาปิ นิมฺมิเต;
‘‘Tāvatiṃse ca yāme ca, tusite cāpi nimmite;
๑๔๒๙.
1429.
‘‘ปเสฺสตฺถ โปกฺขรณิโย, วิปฺปสโนฺนทิกา สุจี;
‘‘Passettha pokkharaṇiyo, vippasannodikā sucī;
มนฺทาลเกหิ สญฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จฯ
Mandālakehi sañchannā, padumuppalakehi ca.
๑๔๓๐.
1430.
ฉ ปิงฺคลา ปนฺนรส, หลิทฺทา จ จตุทฺทสฯ
Cha piṅgalā pannarasa, haliddā ca catuddasa.
๑๔๓๑.
1431.
‘‘วีสติ ตตฺถ โสวณฺณา, วีสติ รชตามยา;
‘‘Vīsati tattha sovaṇṇā, vīsati rajatāmayā;
อินฺทโคปกวณฺณาภา, ตาว ทิสฺสนฺติ ติํสติฯ
Indagopakavaṇṇābhā, tāva dissanti tiṃsati.
๑๔๓๒.
1432.
‘‘ทเสตฺถ กาฬิโย ฉจฺจ, มเญฺชฎฺฐา ปนฺนวีสติ;
‘‘Dasettha kāḷiyo chacca, mañjeṭṭhā pannavīsati;
มิสฺสา พนฺธุกปุเปฺผหิ, นีลุปฺปลวิจิตฺติกาฯ
Missā bandhukapupphehi, nīluppalavicittikā.
๑๔๓๓.
1433.
‘‘เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ, อจฺจิมนฺตํ ปภสฺสรํ;
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannaṃ, accimantaṃ pabhassaraṃ;
โอธิสุงฺกํ มหาราช, ปสฺส ตฺวํ ทฺวิปทุตฺตม’’ฯ
Odhisuṅkaṃ mahārāja, passa tvaṃ dvipaduttama’’.
มณิกณฺฑํ นามฯ
Maṇikaṇḍaṃ nāma.
อกฺขกณฺฑํ
Akkhakaṇḍaṃ
๑๔๓๔.
1434.
‘‘อุปาคตํ ราช มุเปหิ ลกฺขํ, เนตาทิสํ มณิรตนํ ตวตฺถิ;
‘‘Upāgataṃ rāja mupehi lakkhaṃ, netādisaṃ maṇiratanaṃ tavatthi;
ธเมฺมน ชิสฺสาม 95 อสาหเสน, ชิโต จ โน ขิปฺปมวากโรหิฯ
Dhammena jissāma 96 asāhasena, jito ca no khippamavākarohi.
๑๔๓๕.
1435.
‘‘ปญฺจาล -ปจฺจุคฺคต-สูรเสน, มจฺฉา 97 จ มทฺทา สห เกกเกภิ;
‘‘Pañcāla -paccuggata-sūrasena, macchā 98 ca maddā saha kekakebhi;
ปสฺสนฺตุ โนเต อสเฐน ยุทฺธํ, น โน สภายํ น กโรนฺติ กิญฺจิ’’ฯ
Passantu note asaṭhena yuddhaṃ, na no sabhāyaṃ na karonti kiñci’’.
๑๔๓๖.
1436.
‘‘เต ปาวิสุํ อกฺขมเทน มตฺตา, ราชา กุรูนํ ปุณฺณโก จาปิ ยโกฺข;
‘‘Te pāvisuṃ akkhamadena mattā, rājā kurūnaṃ puṇṇako cāpi yakkho;
ราชา กลิํ วิจฺจินมคฺคเหสิ, กฎํ อคฺคหี ปุณฺณโก นาม ยโกฺขฯ
Rājā kaliṃ viccinamaggahesi, kaṭaṃ aggahī puṇṇako nāma yakkho.
๑๔๓๗.
1437.
‘‘เต ตตฺถ ชูเต อุภเย สมาคเต, รญฺญํ สกาเส สขีนญฺจ มเชฺฌ;
‘‘Te tattha jūte ubhaye samāgate, raññaṃ sakāse sakhīnañca majjhe;
อเชสิ ยโกฺข นรวีรเสฎฺฐํ, ตตฺถปฺปนาโท ตุมุโล พภูว’’ฯ
Ajesi yakkho naravīraseṭṭhaṃ, tatthappanādo tumulo babhūva’’.
๑๔๓๘.
1438.
‘‘ชโย มหาราช ปราชโย จ, อายูหตํ อญฺญตรสฺส โหติ;
‘‘Jayo mahārāja parājayo ca, āyūhataṃ aññatarassa hoti;
ชนินฺท ชีโนสิ 99 วรทฺธเนน, ชิโต จ เม ขิปฺปมวากโรหิ’’ฯ
Janinda jīnosi 100 varaddhanena, jito ca me khippamavākarohi’’.
๑๔๓๙.
1439.
‘‘หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ยญฺจาปิ มยฺหํ 101 รตนํ ปถพฺยา;
‘‘Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca, yañcāpi mayhaṃ 102 ratanaṃ pathabyā;
คณฺหาหิ กจฺจาน วรํ ธนานํ, อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉ’’ฯ
Gaṇhāhi kaccāna varaṃ dhanānaṃ, ādāya yenicchasi tena gaccha’’.
๑๔๔๐.
1440.
‘‘หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ, ยญฺจาปิ ตุยฺหํ รตนํ ปถพฺยา;
‘‘Hatthī gavassā maṇikuṇḍalā ca, yañcāpi tuyhaṃ ratanaṃ pathabyā;
เตสํ วโร วิธุโร นาม กตฺตา, โส เม ชิโต ตํ เม อวากโรหิ’’ฯ
Tesaṃ varo vidhuro nāma kattā, so me jito taṃ me avākarohi’’.
๑๔๔๑.
1441.
‘‘อตฺตา จ เม โส สรณํ คตี จ, ทีโป จ เลโณ จ ปรายโณ จ;
‘‘Attā ca me so saraṇaṃ gatī ca, dīpo ca leṇo ca parāyaṇo ca;
อสนฺตุเลโยฺย มม โส ธเนน, ปาเณน เม สาทิโส เอส กตฺตา’’ฯ
Asantuleyyo mama so dhanena, pāṇena me sādiso esa kattā’’.
๑๔๔๒.
1442.
‘‘จิรํ วิวาโท มม ตุยฺหญฺจสฺส, กามญฺจ ปุจฺฉาม ตเมว คนฺตฺวา;
‘‘Ciraṃ vivādo mama tuyhañcassa, kāmañca pucchāma tameva gantvā;
เอโสว โน วิวรตุ เอตมตฺถํ, ยํ วกฺขตี โหตุ กถา 103 อุภินฺนํ’’ฯ
Esova no vivaratu etamatthaṃ, yaṃ vakkhatī hotu kathā 104 ubhinnaṃ’’.
๑๔๔๓.
1443.
‘‘อทฺธา หิ สจฺจํ ภณสิ, น จ มาณว สาหสํ;
‘‘Addhā hi saccaṃ bhaṇasi, na ca māṇava sāhasaṃ;
ตเมว คนฺตฺวา ปุจฺฉาม, เตน ตุสฺสามุโภ ชนา’’ฯ
Tameva gantvā pucchāma, tena tussāmubho janā’’.
๑๔๔๔.
1444.
‘‘สจฺจํ นุ เทวา วิทหู กุรูนํ, ธเมฺม ฐิตํ วิธุรํ นามมจฺจํ;
‘‘Saccaṃ nu devā vidahū kurūnaṃ, dhamme ṭhitaṃ vidhuraṃ nāmamaccaṃ;
ทาโสสิ รโญฺญ อุท วาสิ ญาติ, วิธุโรติ สงฺขา กตมาสิ โลเก’’ฯ
Dāsosi rañño uda vāsi ñāti, vidhuroti saṅkhā katamāsi loke’’.
๑๔๔๕.
1445.
‘‘อามายทาสาปิ ภวนฺติ เหเก, ธเนน กีตาปิ ภวนฺติ ทาสา;
‘‘Āmāyadāsāpi bhavanti heke, dhanena kītāpi bhavanti dāsā;
สยมฺปิ เหเก อุปยนฺติ ทาสา, ภยา ปณุนฺนาปิ ภวนฺติ ทาสาฯ
Sayampi heke upayanti dāsā, bhayā paṇunnāpi bhavanti dāsā.
๑๔๔๖.
1446.
‘‘เอเต นรานํ จตุโรว ทาสา, อทฺธา หิ โยนิโต อหมฺปิ ชาโต;
‘‘Ete narānaṃ caturova dāsā, addhā hi yonito ahampi jāto;
ภโว จ รโญฺญ อภโว จ รโญฺญ, ทาสาหํ เทวสฺส ปรมฺปิ คนฺตฺวา;
Bhavo ca rañño abhavo ca rañño, dāsāhaṃ devassa parampi gantvā;
ธเมฺมน มํ มาณว ตุยฺห ทชฺชา’’ฯ
Dhammena maṃ māṇava tuyha dajjā’’.
๑๔๔๗.
1447.
อธมฺมรูโป วต ราชเสโฎฺฐ, สุภาสิตํ นานุชานาสิ มยฺหํ’’ฯ
Adhammarūpo vata rājaseṭṭho, subhāsitaṃ nānujānāsi mayhaṃ’’.
๑๔๔๘.
1448.
‘‘เอวํ เจ โน โส วิวเรตฺถ ปญฺหํ, ทาโสหมสฺมิ น จ โขสฺมิ ญาติ;
‘‘Evaṃ ce no so vivarettha pañhaṃ, dāsohamasmi na ca khosmi ñāti;
คณฺหาหิ กจฺจาน วรํ ธนานํ, อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉ’’ฯ
Gaṇhāhi kaccāna varaṃ dhanānaṃ, ādāya yenicchasi tena gaccha’’.
อกฺขกณฺฑํ นามฯ
Akkhakaṇḍaṃ nāma.
ฆราวาสปญฺหา
Gharāvāsapañhā
๑๔๔๙.
1449.
‘‘วิธุร วสมานาสฺส, คหฎฺฐสฺส สกํ ฆรํ;
‘‘Vidhura vasamānāssa, gahaṭṭhassa sakaṃ gharaṃ;
เขมา วุตฺติ กถํ อสฺส, กถนฺนุ อสฺส สงฺคโหฯ
Khemā vutti kathaṃ assa, kathannu assa saṅgaho.
๑๔๕๐.
1450.
อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, กถํ เปจฺจ น โสจติ’’ฯ
Asmā lokā paraṃ lokaṃ, kathaṃ pecca na socati’’.
๑๔๕๑.
1451.
ตํ ตตฺถ คติมา ธิติมา, มติมา อตฺถทสฺสิมา;
Taṃ tattha gatimā dhitimā, matimā atthadassimā;
๑๔๕๒.
1452.
‘‘น สาธารณทารสฺส, น ภุเญฺช สาทุเมกโก;
‘‘Na sādhāraṇadārassa, na bhuñje sādumekako;
น เสเว โลกายติกํ, เนตํ ปญฺญาย วฑฺฒนํฯ
Na seve lokāyatikaṃ, netaṃ paññāya vaḍḍhanaṃ.
๑๔๕๓.
1453.
‘‘สีลวา วตฺตสมฺปโนฺน, อปฺปมโตฺต วิจกฺขโณ;
‘‘Sīlavā vattasampanno, appamatto vicakkhaṇo;
นิวาตวุตฺติ อตฺถโทฺธ, สุรโต สขิโล มุทุฯ
Nivātavutti atthaddho, surato sakhilo mudu.
๑๔๕๔.
1454.
‘‘สงฺคเหตา จ มิตฺตานํ, สํวิภาคี วิธานวา;
‘‘Saṅgahetā ca mittānaṃ, saṃvibhāgī vidhānavā;
ตเปฺปยฺย อนฺนปาเนน, สทา สมณพฺราหฺมเณฯ
Tappeyya annapānena, sadā samaṇabrāhmaṇe.
๑๔๕๕.
1455.
‘‘ธมฺมกาโม สุตาธาโร, ภเวยฺย ปริปุจฺฉโก;
‘‘Dhammakāmo sutādhāro, bhaveyya paripucchako;
สกฺกจฺจํ ปยิรุปาเสยฺย, สีลวเนฺต พหุสฺสุเตฯ
Sakkaccaṃ payirupāseyya, sīlavante bahussute.
๑๔๕๖.
1456.
‘‘ฆรมาวสมานสฺส, คหฎฺฐสฺส สกํ ฆรํ;
‘‘Gharamāvasamānassa, gahaṭṭhassa sakaṃ gharaṃ;
เขมา วุตฺติ สิยา เอวํ, เอวํ นุ อสฺส สงฺคโหฯ
Khemā vutti siyā evaṃ, evaṃ nu assa saṅgaho.
๑๔๕๗.
1457.
‘‘อพฺยาพชฺฌํ สิยา เอวํ, สจฺจวาที จ มาณโว;
‘‘Abyābajjhaṃ siyā evaṃ, saccavādī ca māṇavo;
อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ, เอวํ เปจฺจ น โสจติ’’ฯ
Asmā lokā paraṃ lokaṃ, evaṃ pecca na socati’’.
ฆราวาสปญฺหา นามฯ
Gharāvāsapañhā nāma.
ลกฺขณกณฺฑํ
Lakkhaṇakaṇḍaṃ
๑๔๕๘.
1458.
‘‘เอหิ ทานิ คมิสฺสาม, ทิโนฺน โน อิสฺสเรน เม;
‘‘Ehi dāni gamissāma, dinno no issarena me;
๑๔๕๙.
1459.
‘‘ชานามิ มาณว ตยาหมสฺมิ, ทิโนฺนหมสฺมิ ตว อิสฺสเรน;
‘‘Jānāmi māṇava tayāhamasmi, dinnohamasmi tava issarena;
ตีหญฺจ ตํ วาสเยมุ อคาเร, เยนทฺธุนา อนุสาเสมุ ปุเตฺต’’ฯ
Tīhañca taṃ vāsayemu agāre, yenaddhunā anusāsemu putte’’.
๑๔๖๐.
1460.
‘‘ตํ เม ตถา โหตุ วเสมุ ตีหํ, กุรุตํ ภวชฺช ฆเรสุ กิจฺจํ;
‘‘Taṃ me tathā hotu vasemu tīhaṃ, kurutaṃ bhavajja gharesu kiccaṃ;
อนุสาสตํ ปุตฺตทาเร ภวชฺช, ยถา ตยี เปจฺจ 115 สุขี ภเวยฺย’’ฯ
Anusāsataṃ puttadāre bhavajja, yathā tayī pecca 116 sukhī bhaveyya’’.
๑๔๖๑.
1461.
‘‘สาธูติ วตฺวาน ปหูตกาโม, ปกฺกามิ ยโกฺข วิธุเรน สทฺธิํ;
‘‘Sādhūti vatvāna pahūtakāmo, pakkāmi yakkho vidhurena saddhiṃ;
ตํ กุญฺชราชญฺญหยานุจิณฺณํ, ปาเวกฺขิ อเนฺตปุรมริยเสโฎฺฐ’’ฯ
Taṃ kuñjarājaññahayānuciṇṇaṃ, pāvekkhi antepuramariyaseṭṭho’’.
๑๔๖๒.
1462.
‘‘โกญฺจํ มยูรญฺจ ปิยญฺจ เกตํ, อุปาคมิ ตตฺถ สุรมฺมรูปํ;
‘‘Koñcaṃ mayūrañca piyañca ketaṃ, upāgami tattha surammarūpaṃ;
ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ, มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส’’ฯ
Pahūtabhakkhaṃ bahuannapānaṃ, masakkasāraṃ viya vāsavassa’’.
๑๔๖๓.
1463.
‘‘ตตฺถ นจฺจนฺติ คายนฺติ, อวฺหายนฺติ วราวรํ;
‘‘Tattha naccanti gāyanti, avhāyanti varāvaraṃ;
อจฺฉรา วิย เทเวสุ, นาริโย สมลงฺกตาฯ
Accharā viya devesu, nāriyo samalaṅkatā.
๑๔๖๔.
1464.
‘‘สมงฺคิกตฺวา ปมทาหิ ยกฺขํ, อเนฺนน ปาเนน จ ธมฺมปาโล;
‘‘Samaṅgikatvā pamadāhi yakkhaṃ, annena pānena ca dhammapālo;
อตฺถตฺถ 117 เมวานุวิจินฺตยโนฺต, ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเสฯ
Atthattha 118 mevānuvicintayanto, pāvekkhi bhariyāya tadā sakāse.
๑๔๖๕.
1465.
‘‘ตํ จนฺทนคนฺธรสานุลิตฺตํ, สุวณฺณชโมฺพนทนิกฺขสาทิสํ;
‘‘Taṃ candanagandharasānulittaṃ, suvaṇṇajambonadanikkhasādisaṃ;
ภริยํวจา เอหิ สุโณหิ โภติ, ปุตฺตานิ อามนฺตย ตมฺพเนเตฺตฯ
Bhariyaṃvacā ehi suṇohi bhoti, puttāni āmantaya tambanette.
๑๔๖๖.
1466.
‘‘สุตฺวาน วากฺยํ ปติโน อนุชฺชา 119, สุณิสํวจ ตมฺพนขิํ สุเนตฺตํ;
‘‘Sutvāna vākyaṃ patino anujjā 120, suṇisaṃvaca tambanakhiṃ sunettaṃ;
อามนฺตย วมฺมธรานิ เจเต, ปุตฺตานิ อินฺทีวรปุปฺผสาเม’’ฯ
Āmantaya vammadharāni cete, puttāni indīvarapupphasāme’’.
๑๔๖๗.
1467.
‘‘เต อาคเต มุทฺธนิ ธมฺมปาโล, จุมฺพิตฺวา ปุเตฺต อวิกมฺปมาโน;
‘‘Te āgate muddhani dhammapālo, cumbitvā putte avikampamāno;
อามนฺตยิตฺวาน อโวจ วากฺยํ, ทินฺนาหํ รญฺญา อิธ มาณวสฺสฯ
Āmantayitvāna avoca vākyaṃ, dinnāhaṃ raññā idha māṇavassa.
๑๔๖๘.
1468.
‘‘ตสฺสชฺชหํ อตฺตสุขี วิเธโยฺย, อาทาย เยนิจฺฉติ เตน คจฺฉติ;
‘‘Tassajjahaṃ attasukhī vidheyyo, ādāya yenicchati tena gacchati;
อหญฺจ โว สาสิตุมาคโตสฺมิ 121, กถํ อหํ อปริตฺตาย คเจฺฉฯ
Ahañca vo sāsitumāgatosmi 122, kathaṃ ahaṃ aparittāya gacche.
๑๔๖๙.
1469.
‘‘สเจ โว ราชา กุรุรฎฺฐวาสี 123, ชนสโนฺธ ปุเจฺฉยฺย ปหูตกาโม;
‘‘Sace vo rājā kururaṭṭhavāsī 124, janasandho puccheyya pahūtakāmo;
กิมาภิชานาถ ปุเร ปุราณํ, กิํ โว ปิตา อนุสาเส ปุรตฺถาฯ
Kimābhijānātha pure purāṇaṃ, kiṃ vo pitā anusāse puratthā.
๑๔๗๐.
1470.
‘‘สมาสนา โหถ มยาว สเพฺพ, โกนีธ รโญฺญ อพฺภติโก มนุโสฺส;
‘‘Samāsanā hotha mayāva sabbe, konīdha rañño abbhatiko manusso;
ตมญฺชลิํ กริย วเทถ เอวํ, มา เหวํ เทว น หิ เอส ธโมฺม;
Tamañjaliṃ kariya vadetha evaṃ, mā hevaṃ deva na hi esa dhammo;
วิยคฺฆราชสฺส นิหีนชโจฺจ, สมาสโน เทว กถํ ภเวยฺย’’ฯ
Viyaggharājassa nihīnajacco, samāsano deva kathaṃ bhaveyya’’.
ราชวสติ
Rājavasati
๑๔๗๑.
1471.
อลีนมนสงฺกโปฺป, วิธุโร เอตทพฺรวิฯ
Alīnamanasaṅkappo, vidhuro etadabravi.
๑๔๗๒.
1472.
ยถา ราชกุลํ ปโตฺต, ยสํ โปโส นิคจฺฉติฯ
Yathā rājakulaṃ patto, yasaṃ poso nigacchati.
๑๔๗๓.
1473.
‘‘น หิ ราชกุลํ ปโตฺต, อญฺญาโต ลภเต ยสํ;
‘‘Na hi rājakulaṃ patto, aññāto labhate yasaṃ;
นาสูโร นาปิ ทุเมฺมโธ, นปฺปมโตฺต กุทาจนํฯ
Nāsūro nāpi dummedho, nappamatto kudācanaṃ.
๑๔๗๔.
1474.
‘‘ยทาสฺส สีลํ ปญฺญญฺจ, โสเจยฺยํ จาธิคจฺฉติ;
‘‘Yadāssa sīlaṃ paññañca, soceyyaṃ cādhigacchati;
อถ วิสฺสสเต ตฺยมฺหิ, คุยฺหญฺจสฺส น รกฺขติฯ
Atha vissasate tyamhi, guyhañcassa na rakkhati.
๑๔๗๕.
1475.
‘‘ตุลา ยถา ปคฺคหิตา, สมทณฺฑา สุธาริตา;
‘‘Tulā yathā paggahitā, samadaṇḍā sudhāritā;
อชฺฌิโฎฺฐ น วิกเมฺปยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Ajjhiṭṭho na vikampeyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๗๖.
1476.
‘‘ตุลา ยถา ปคฺคหิตา, สมทณฺฑา สุธาริตา;
‘‘Tulā yathā paggahitā, samadaṇḍā sudhāritā;
สพฺพานิ อภิสโมฺภโนฺต, ส ราชวสติํ วเสฯ
Sabbāni abhisambhonto, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๗๗.
1477.
‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, ราชกิเจฺจสุ ปณฺฑิโต;
‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, rājakiccesu paṇḍito;
อชฺฌิโฎฺฐ น วิกเมฺปยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Ajjhiṭṭho na vikampeyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๗๘.
1478.
‘‘ทิวา วา ยทิ วา รตฺติํ, ราชกิเจฺจสุ ปณฺฑิโต;
‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, rājakiccesu paṇḍito;
สพฺพานิ อภิสโมฺภโนฺต, ส ราชวสติํ วเสฯ
Sabbāni abhisambhonto, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๗๙.
1479.
‘‘โย จสฺส สุกโต มโคฺค, รโญฺญ สุปฺปฎิยาทิโต;
‘‘Yo cassa sukato maggo, rañño suppaṭiyādito;
น เตน วุโตฺต คเจฺฉยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Na tena vutto gaccheyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๐.
1480.
สพฺพตฺถ ปจฺฉโต คเจฺฉ, ส ราชวสติํ วเสฯ
Sabbattha pacchato gacche, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๑.
1481.
‘‘น รโญฺญ สทิสํ วตฺถํ, น มาลํ น วิเลปนํ;
‘‘Na rañño sadisaṃ vatthaṃ, na mālaṃ na vilepanaṃ;
อากปฺปํ สรกุตฺติํ วา, น รโญฺญ สทิสมาจเร;
Ākappaṃ sarakuttiṃ vā, na rañño sadisamācare;
อญฺญํ กเรยฺย อากปฺปํ, ส ราชวสติํ วเสฯ
Aññaṃ kareyya ākappaṃ, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๒.
1482.
‘‘กีเฬ ราชา อมเจฺจหิ, ภริยาหิ ปริวาริโต;
‘‘Kīḷe rājā amaccehi, bhariyāhi parivārito;
นามโจฺจ ราชภริยาสุ, ภาวํ กุเพฺพถ ปณฺฑิโตฯ
Nāmacco rājabhariyāsu, bhāvaṃ kubbetha paṇḍito.
๑๔๘๓.
1483.
‘‘อนุทฺธโต อจปโล, นิปโก สํวุตินฺทฺริโย;
‘‘Anuddhato acapalo, nipako saṃvutindriyo;
มโนปณิธิสมฺปโนฺน, ส ราชวสติํ วเสฯ
Manopaṇidhisampanno, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๔.
1484.
‘‘นาสฺส ภริยาหิ กีเฬยฺย, น มเนฺตยฺย รโหคโต;
‘‘Nāssa bhariyāhi kīḷeyya, na manteyya rahogato;
นาสฺส โกสา ธนํ คเณฺห, ส ราชวสติํ วเสฯ
Nāssa kosā dhanaṃ gaṇhe, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๕.
1485.
นาสฺส ทาเย มิเค หเญฺญ, ส ราชวสติํ วเสฯ
Nāssa dāye mige haññe, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๖.
1486.
‘‘นาสฺส ปีฐํ น ปลฺลงฺกํ, น โกจฺฉํ น นาวํ 135 รถํ;
‘‘Nāssa pīṭhaṃ na pallaṅkaṃ, na kocchaṃ na nāvaṃ 136 rathaṃ;
สมฺมโตมฺหีติ อารูเห, ส ราชวสติํ วเสฯ
Sammatomhīti ārūhe, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๘๗.
1487.
สมฺมุขญฺจสฺส ติเฎฺฐยฺย, สนฺทิสฺสโนฺต สภตฺตุโนฯ
Sammukhañcassa tiṭṭheyya, sandissanto sabhattuno.
๑๔๘๘.
1488.
ขิปฺปํ กุชฺฌนฺติ ราชาโน, สูเกน’กฺขีว ฆฎฺฎิตํฯ
Khippaṃ kujjhanti rājāno, sūkena’kkhīva ghaṭṭitaṃ.
๑๔๘๙.
1489.
‘‘น ปูชิโต มญฺญมาโน, เมธาวี ปณฺฑิโต นโร;
‘‘Na pūjito maññamāno, medhāvī paṇḍito naro;
ผรุสํ ปติมเนฺตยฺย, ราชานํ ปริสํคตํฯ
Pharusaṃ patimanteyya, rājānaṃ parisaṃgataṃ.
๑๔๙๐.
1490.
‘‘ลทฺธทฺวาโร ลเภ ทฺวารํ 141, เนว ราชูสุ วิสฺสเส;
‘‘Laddhadvāro labhe dvāraṃ 142, neva rājūsu vissase;
๑๔๙๑.
1491.
‘‘ปุตฺตํ วา ภาตรํ วา สํ, สมฺปคฺคณฺหาติ ขตฺติโย;
‘‘Puttaṃ vā bhātaraṃ vā saṃ, sampaggaṇhāti khattiyo;
คาเมหิ นิคเมหิ วา, รเฎฺฐหิ ชนปเทหิ วา;
Gāmehi nigamehi vā, raṭṭhehi janapadehi vā;
ตุณฺหีภูโต อุเปเกฺขยฺย, น ภเณ เฉกปาปกํฯ
Tuṇhībhūto upekkheyya, na bhaṇe chekapāpakaṃ.
๑๔๙๒.
1492.
‘‘หตฺถาโรเห อนีกเฎฺฐ, รถิเก ปตฺติการเก;
‘‘Hatthārohe anīkaṭṭhe, rathike pattikārake;
น เตสํ อนฺตรา คเจฺฉ, ส ราชวสติํ วเสฯ
Na tesaṃ antarā gacche, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๙๓.
1493.
ปฎิโลมํ น วเตฺตยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Paṭilomaṃ na vatteyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๙๔.
1494.
อปฺปาสี นิปโก สูโร, ส ราชวสติํ วเสฯ
Appāsī nipako sūro, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๙๕.
1495.
‘‘น พาฬฺหํ อิตฺถิํ คเจฺฉยฺย, สมฺปสฺสํ เตชสงฺขยํ;
‘‘Na bāḷhaṃ itthiṃ gaccheyya, sampassaṃ tejasaṅkhayaṃ;
กาสํ สาสํ ทรํ พลฺยํ, ขีณเมโธ นิคจฺฉติฯ
Kāsaṃ sāsaṃ daraṃ balyaṃ, khīṇamedho nigacchati.
๑๔๙๖.
1496.
‘‘นาติเวลํ ปภาเสยฺย, น ตุณฺหี สพฺพทา สิยา;
‘‘Nātivelaṃ pabhāseyya, na tuṇhī sabbadā siyā;
อวิกิณฺณํ มิตํ วาจํ, ปเตฺต กาเล อุทีรเยฯ
Avikiṇṇaṃ mitaṃ vācaṃ, patte kāle udīraye.
๑๔๙๗.
1497.
‘‘อโกฺกธโน อสงฺฆโฎฺฎ, สโจฺจ สโณฺห อเปสุโณ;
‘‘Akkodhano asaṅghaṭṭo, sacco saṇho apesuṇo;
สมฺผํ คิรํ น ภาเสยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Samphaṃ giraṃ na bhāseyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๔๙๘.
1498.
๑๔๙๙.
1499.
‘‘วินีโต สิปฺปวา ทโนฺต, กตโตฺต นิยโต มุทุ;
‘‘Vinīto sippavā danto, katatto niyato mudu;
อปฺปมโตฺต สุจิ ทโกฺข, ส ราชวสติํ วเสฯ
Appamatto suci dakkho, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๐.
1500.
‘‘นิวาตวุตฺติ วุเทฺธสุ, สปฺปติโสฺส สคารโว;
‘‘Nivātavutti vuddhesu, sappatisso sagāravo;
สุรโต สุขสํวาโส, ส ราชวสติํ วเสฯ
Surato sukhasaṃvāso, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๑.
1501.
‘‘อารกา ปริวเชฺชยฺย, สหิตุํ ปหิตํ ชนํ;
‘‘Ārakā parivajjeyya, sahituṃ pahitaṃ janaṃ;
ภตฺตารเญฺญวุทิเกฺขยฺย, น จ อญฺญสฺส ราชิโนฯ
Bhattāraññevudikkheyya, na ca aññassa rājino.
๑๕๐๒.
1502.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวเนฺต พหุสฺสุเต;
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
สกฺกจฺจํ ปยิรุปาเสยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Sakkaccaṃ payirupāseyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๓.
1503.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวเนฺต พหุสฺสุเต;
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
สกฺกจฺจํ อนุวาเสยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Sakkaccaṃ anuvāseyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๔.
1504.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวเนฺต พหุสฺสุเต;
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
ตเปฺปยฺย อนฺนปาเนน, ส ราชวสติํ วเสฯ
Tappeyya annapānena, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๕.
1505.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, สีลวเนฺต พหุสฺสุเต;
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, sīlavante bahussute;
อาสชฺช ปเญฺญ เสเวถ, อากงฺขํ วุทฺธิมตฺตโนฯ
Āsajja paññe sevetha, ākaṅkhaṃ vuddhimattano.
๑๕๐๖.
1506.
‘‘ทินฺนปุพฺพํ น หาเปยฺย, ทานํ สมณพฺราหฺมเณ;
‘‘Dinnapubbaṃ na hāpeyya, dānaṃ samaṇabrāhmaṇe;
น จ กิญฺจิ นิวาเรยฺย, ทานกาเล วณิพฺพเกฯ
Na ca kiñci nivāreyya, dānakāle vaṇibbake.
๑๕๐๗.
1507.
‘‘ปญฺญวา พุทฺธิสมฺปโนฺน, วิธานวิธิโกวิโท;
‘‘Paññavā buddhisampanno, vidhānavidhikovido;
กาลญฺญู สมยญฺญู จ, ส ราชวสติํ วเสฯ
Kālaññū samayaññū ca, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๘.
1508.
‘‘อุฎฺฐาตา กมฺมเธเยฺยสุ, อปฺปมโตฺต วิจกฺขโณ;
‘‘Uṭṭhātā kammadheyyesu, appamatto vicakkhaṇo;
สุสํวิหีตกมฺมโนฺต, ส ราชวสติํ วเสฯ
Susaṃvihītakammanto, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๐๙.
1509.
‘‘ขลํ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ, คนฺตา จสฺส อภิกฺขณํ;
‘‘Khalaṃ sālaṃ pasuṃ khettaṃ, gantā cassa abhikkhaṇaṃ;
มิตํ ธญฺญํ นิธาเปยฺย, มิตํว ปาจเย ฆเรฯ
Mitaṃ dhaññaṃ nidhāpeyya, mitaṃva pācaye ghare.
๑๕๑๐.
1510.
‘‘ปุตฺตํ วา ภาตรํ วา สํ, สีเลสุ อสมาหิตํ;
‘‘Puttaṃ vā bhātaraṃ vā saṃ, sīlesu asamāhitaṃ;
อนงฺควา หิ เต พาลา, ยถา เปตา ตเถว เต;
Anaṅgavā hi te bālā, yathā petā tatheva te;
โจฬญฺจ เนสํ ปิณฺฑญฺจ, อาสีนานํ ปทาปเยฯ
Coḷañca nesaṃ piṇḍañca, āsīnānaṃ padāpaye.
๑๕๑๑.
1511.
‘‘ทาเส กมฺมกเร เปเสฺส, สีเลสุ สุสมาหิเต;
‘‘Dāse kammakare pesse, sīlesu susamāhite;
ทเกฺข อุฎฺฐานสมฺปเนฺน, อาธิปจฺจมฺหิ ฐาปเยฯ
Dakkhe uṭṭhānasampanne, ādhipaccamhi ṭhāpaye.
๑๕๑๒.
1512.
อาวี รโห หิโต ตสฺส, ส ราชวสติํ วเสฯ
Āvī raho hito tassa, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๑๓.
1513.
‘‘ฉนฺทญฺญู ราชิโน จสฺส, จิตฺตโฎฺฐ อสฺส ราชิโน;
‘‘Chandaññū rājino cassa, cittaṭṭho assa rājino;
อสงฺกุสกวุตฺติ’สฺส, ส ราชวสติํ วเสฯ
Asaṅkusakavutti’ssa, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๑๔.
1514.
อาหโตปิ น กุเปฺปยฺย, ส ราชวสติํ วเสฯ
Āhatopi na kuppeyya, sa rājavasatiṃ vase.
๑๕๑๕.
1515.
กิเมว สพฺพกามานํ, ทาตารํ ธีรมุตฺตมํฯ
Kimeva sabbakāmānaṃ, dātāraṃ dhīramuttamaṃ.
๑๕๑๖.
1516.
‘‘โย เทติ สยนํ วตฺถํ, ยานํ อาวสถํ ฆรํ;
‘‘Yo deti sayanaṃ vatthaṃ, yānaṃ āvasathaṃ gharaṃ;
ปชฺชุโนฺนริว ภูตานิ, โภเคหิ อภิวสฺสติฯ
Pajjunnoriva bhūtāni, bhogehi abhivassati.
๑๕๑๗.
1517.
‘‘เอสโยฺย ราชวสติ, วตฺตมาโน ยถา นโร;
‘‘Esayyo rājavasati, vattamāno yathā naro;
อาราธยติ ราชานํ, ปูชํ ลภติ ภตฺตุสุ’’ฯ
Ārādhayati rājānaṃ, pūjaṃ labhati bhattusu’’.
ราชวสติ นามฯ
Rājavasati nāma.
อนฺตรเปยฺยาลํ
Antarapeyyālaṃ
๑๕๑๘.
1518.
‘‘เอวํ สมนุสาสิตฺวา, ญาติสงฺฆํ วิจกฺขโณ;
‘‘Evaṃ samanusāsitvā, ñātisaṅghaṃ vicakkhaṇo;
ปริกิโณฺณ สุหเทหิ, ราชานมุปสงฺกมิฯ
Parikiṇṇo suhadehi, rājānamupasaṅkami.
๑๕๑๙.
1519.
‘‘วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
‘‘Vanditvā sirasā pāde, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;
วิธุโร อวจ ราชานํ, ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลิํฯ
Vidhuro avaca rājānaṃ, paggahetvāna añjaliṃ.
๑๕๒๐.
1520.
ญาตีนตฺถํ ปวกฺขามิ, ตํ สุโณหิ อรินฺทมฯ
Ñātīnatthaṃ pavakkhāmi, taṃ suṇohi arindama.
๑๕๒๑.
1521.
‘‘ปุเตฺต จ เม อุทิเกฺขสิ, ยญฺจ มญฺญํ ฆเร ธนํ;
‘‘Putte ca me udikkhesi, yañca maññaṃ ghare dhanaṃ;
๑๕๒๒.
1522.
‘‘ยเถว ขลตี ภูมฺยา, ภูมฺยาเยว ปติฎฺฐติ;
‘‘Yatheva khalatī bhūmyā, bhūmyāyeva patiṭṭhati;
เอเวตํ ขลิตํ มยฺหํ, เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยํ’’ฯ
Evetaṃ khalitaṃ mayhaṃ, etaṃ passāmi accayaṃ’’.
๑๕๒๓.
1523.
‘‘สกฺกา น คนฺตุํ อิติ มยฺห โหติ, เฉตฺวา 171 วธิตฺวา อิธ กาติยานํ;
‘‘Sakkā na gantuṃ iti mayha hoti, chetvā 172 vadhitvā idha kātiyānaṃ;
อิเธว โหหี อิติ มยฺห รุจฺจติ, มา ตฺวํ อคา อุตฺตมภูริปญฺญ’’ฯ
Idheva hohī iti mayha ruccati, mā tvaṃ agā uttamabhūripañña’’.
๑๕๒๔.
1524.
‘‘มา เหวธเมฺมสุ มนํ ปณีทหิ, อเตฺถ จ ธเมฺม จ ยุโตฺต ภวสฺสุ;
‘‘Mā hevadhammesu manaṃ paṇīdahi, atthe ca dhamme ca yutto bhavassu;
ธิรตฺถุ กมฺมํ อกุสลํ อนริยํ, ยํ กตฺวา ปจฺฉา นิรยํ วเชยฺยฯ
Dhiratthu kammaṃ akusalaṃ anariyaṃ, yaṃ katvā pacchā nirayaṃ vajeyya.
๑๕๒๕.
1525.
‘‘เนเวส ธโมฺม น ปุเนต 173 กิจฺจํ, อยิโร หิ ทาสสฺส ชนินฺท อิสฺสโร;
‘‘Nevesa dhammo na puneta 174 kiccaṃ, ayiro hi dāsassa janinda issaro;
ฆาเตตุํ ฌาเปตุํ อโถปิ หนฺตุํ, น จ มยฺห โกธตฺถิ วชามิ จาหํ’’ฯ
Ghātetuṃ jhāpetuṃ athopi hantuṃ, na ca mayha kodhatthi vajāmi cāhaṃ’’.
๑๕๒๖.
1526.
‘‘เชฎฺฐปุตฺตํ อุปคุยฺห, วิเนยฺย หทเย ทรํ;
‘‘Jeṭṭhaputtaṃ upaguyha, vineyya hadaye daraṃ;
อสฺสุปุเณฺณหิ เนเตฺตหิ, ปาวิสี โส มหาฆรํ’’ฯ
Assupuṇṇehi nettehi, pāvisī so mahāgharaṃ’’.
๑๕๒๗.
1527.
เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ, วิธุรสฺส นิเวสเนฯ
Senti puttā ca dārā ca, vidhurassa nivesane.
๑๕๒๘.
1528.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเนฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
๑๕๒๙.
1529.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเนฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
๑๕๓๐.
1530.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฎฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเนฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
๑๕๓๑.
1531.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, วิธุรสฺส นิเวสเนฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, vidhurassa nivesane.
๑๕๓๒.
1532.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi.
๑๕๓๓.
1533.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Orodhā ca kumārā ca, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi.
๑๕๓๔.
1534.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฎฺฐา, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi.
๑๕๓๕.
1535.
‘‘สมาคตา ชานปทา, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Samāgatā jānapadā, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, กสฺมา โน วิชหิสฺสสิ’’ฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, kasmā no vijahissasi’’.
๑๕๓๖.
1536.
‘‘กตฺวา ฆเรสุ กิจฺจานิ, อนุสาสิตฺวา สกํ ชนํ;
‘‘Katvā gharesu kiccāni, anusāsitvā sakaṃ janaṃ;
๑๕๓๗.
1537.
‘‘กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวาน, อาจิกฺขิตฺวา ฆเร ธนํ;
‘‘Kammantaṃ saṃvidhetvāna, ācikkhitvā ghare dhanaṃ;
นิธิญฺจ อิณทานญฺจ, ปุณฺณกํ เอตทพฺรวิฯ
Nidhiñca iṇadānañca, puṇṇakaṃ etadabravi.
๑๕๓๘.
1538.
‘‘อวสี ตุวํ มยฺห ตีหํ อคาเร, กตานิ กิจฺจานิ ฆเรสุ มยฺหํ;
‘‘Avasī tuvaṃ mayha tīhaṃ agāre, katāni kiccāni gharesu mayhaṃ;
อนุสาสิตา ปุตฺตทารา มยา จ, กโรม กจฺจาน 179 ยถามติํ เต’’ฯ
Anusāsitā puttadārā mayā ca, karoma kaccāna 180 yathāmatiṃ te’’.
๑๕๓๙.
1539.
‘‘สเจ หิ กเตฺต อนุสาสิตา เต, ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ;
‘‘Sace hi katte anusāsitā te, puttā ca dārā anujīvino ca;
หเนฺทหิ ทานี ตรมานรูโป, ทีโฆ หิ อทฺธาปิ อยํ ปุรตฺถาฯ
Handehi dānī taramānarūpo, dīgho hi addhāpi ayaṃ puratthā.
๑๕๔๐.
1540.
อิทํ ปจฺฉิมกํ ตุยฺหํ, ชีวโลกสฺส ทสฺสนํ’’ฯ
Idaṃ pacchimakaṃ tuyhaṃ, jīvalokassa dassanaṃ’’.
๑๕๔๑.
1541.
‘‘โสหํ กิสฺส นุ ภายิสฺสํ, ยสฺส เม นตฺถิ ทุกฺกฎํ;
‘‘Sohaṃ kissa nu bhāyissaṃ, yassa me natthi dukkaṭaṃ;
กาเยน วาจา มนสา, เยน คเจฺฉยฺย ทุคฺคติํ’’ฯ
Kāyena vācā manasā, yena gaccheyya duggatiṃ’’.
๑๕๔๒.
1542.
‘‘โส อสฺสราชา วิธุรํ วหโนฺต, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิเกฺข;
‘‘So assarājā vidhuraṃ vahanto, pakkāmi vehāyasamantalikkhe;
สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน, กาลาคิริํ ขิปฺปมุปาคมาสิ’’ฯ
Sākhāsu selesu asajjamāno, kālāgiriṃ khippamupāgamāsi’’.
๑๕๔๓.
1543.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ยโกฺข พฺราหฺมณวเณฺณน;
Bāhā paggayha pakkanduṃ, yakkho brāhmaṇavaṇṇena;
วิธุรํ อาทาย คจฺฉติฯ
Vidhuraṃ ādāya gacchati.
๑๕๔๔.
1544.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ยโกฺข พฺราหฺมณวเณฺณน;
Bāhā paggayha pakkanduṃ, yakkho brāhmaṇavaṇṇena;
วิธุรํ อาทาย คจฺฉติฯ
Vidhuraṃ ādāya gacchati.
๑๕๔๕.
1545.
‘‘อิตฺถิสหสฺสํ ภริยานํ, ทาสิสตฺตสตานิ จ;
‘‘Itthisahassaṃ bhariyānaṃ, dāsisattasatāni ca;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ปณฺฑิโต โส กุหิํ คโตฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, paṇḍito so kuhiṃ gato.
๑๕๔๖.
1546.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ, ปณฺฑิโต โส กุหิํ คโต’’ฯ
Bāhā paggayha pakkanduṃ, paṇḍito so kuhiṃ gato’’.
๑๕๔๗.
1547.
‘‘สเจ โส สตฺตรเตฺตน, นาคจฺฉิสฺสติ ปณฺฑิโต;
‘‘Sace so sattarattena, nāgacchissati paṇḍito;
สเพฺพ อคฺคิํ ปเวกฺขาม 183, นตฺถโตฺถ ชีวิเตน โน’’ฯ
Sabbe aggiṃ pavekkhāma 184, natthattho jīvitena no’’.
๑๕๔๘.
1548.
‘‘ปณฺฑิโต จ วิยโตฺต จ, วิภาวี จ วิจกฺขโณ;
‘‘Paṇḍito ca viyatto ca, vibhāvī ca vicakkhaṇo;
ขิปฺปํ โมจิย อตฺตานํ, มา ภายิตฺถาคมิสฺสติ’’ 185ฯ
Khippaṃ mociya attānaṃ, mā bhāyitthāgamissati’’ 186.
อนฺตรเปยฺยาลํ นามฯ
Antarapeyyālaṃ nāma.
สาธุนรธมฺมกณฺฑํ
Sādhunaradhammakaṇḍaṃ
๑๕๔๙.
1549.
‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวาน วิจินฺตยโนฺต, อุจฺจาวจา เจตนกา 187 ภวนฺติ;
‘‘So tattha gantvāna vicintayanto, uccāvacā cetanakā 188 bhavanti;
นยิมสฺส ชีเวน มมตฺถิ กิญฺจิ, หนฺตฺวานิมํ หทยมานยิสฺสํ’’ 189ฯ
Nayimassa jīvena mamatthi kiñci, hantvānimaṃ hadayamānayissaṃ’’ 190.
๑๕๕๐.
1550.
‘‘โส ตตฺถ คนฺตฺวา ปพฺพตนฺตรสฺมิํ 191, อโนฺต ปวิสิตฺวาน ปทุฎฺฐจิโตฺต;
‘‘So tattha gantvā pabbatantarasmiṃ 192, anto pavisitvāna paduṭṭhacitto;
อสํวุตสฺมิํ ชคติปฺปเทเส, อโธสิรํ ธารยิ กาติยาโนฯ
Asaṃvutasmiṃ jagatippadese, adhosiraṃ dhārayi kātiyāno.
๑๕๕๑.
1551.
‘‘โส ลมฺพมาโน นรเก ปปาเต, มหพฺภเย โลมหํเส วิทุเคฺค;
‘‘So lambamāno narake papāte, mahabbhaye lomahaṃse vidugge;
อสนฺตสโนฺต กุรูนํ กตฺตุเสโฎฺฐ, อิจฺจพฺรวิ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํฯ
Asantasanto kurūnaṃ kattuseṭṭho, iccabravi puṇṇakaṃ nāma yakkhaṃ.
๑๕๕๒.
1552.
‘‘อริยาวกาโสสิ อนริยรูโป, อสญฺญโต สญฺญตสนฺนิกาโส;
‘‘Ariyāvakāsosi anariyarūpo, asaññato saññatasannikāso;
อจฺจาหิตํ กมฺมํ กโรสิ ลุทฺรํ, ภาเว จ เต กุสลํ นตฺถิ กิญฺจิฯ
Accāhitaṃ kammaṃ karosi ludraṃ, bhāve ca te kusalaṃ natthi kiñci.
๑๕๕๓.
1553.
‘‘ยํ มํ ปปาตสฺมิํ ปปาตุมิจฺฉสิ, โก นุ ตวโตฺถ มรเณน มยฺหํ;
‘‘Yaṃ maṃ papātasmiṃ papātumicchasi, ko nu tavattho maraṇena mayhaṃ;
อมานุสเสฺสว ตวชฺช วโณฺณ, อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตา’’ฯ
Amānusasseva tavajja vaṇṇo, ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā’’.
๑๕๕๔.
1554.
‘‘ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยโกฺข, รโญฺญ กุเวรสฺส หิ โส สชิโพฺพ 193;
‘‘Yadi te suto puṇṇako nāma yakkho, rañño kuverassa hi so sajibbo 194;
ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค, พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปโนฺนฯ
Bhūmindharo varuṇo nāma nāgo, brahā sucī vaṇṇabalūpapanno.
๑๕๕๕.
1555.
‘‘ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยามิ, อิรนฺธตี นาม สา นาคกญฺญา;
‘‘Tassānujaṃ dhītaraṃ kāmayāmi, irandhatī nāma sā nāgakaññā;
ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ, ปตารยิํ ตุยฺห วธาย ธีร’’ฯ
Tassā sumajjhāya piyāya hetu, patārayiṃ tuyha vadhāya dhīra’’.
๑๕๕๖.
1556.
กิํ เต สุมชฺฌาย ปิยาย กิจฺจํ, มรเณน เม อิงฺฆ สุโณมิ 199 สพฺพํ’’ฯ
Kiṃ te sumajjhāya piyāya kiccaṃ, maraṇena me iṅgha suṇomi 200 sabbaṃ’’.
๑๕๕๗.
1557.
‘‘มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส, ธีตุกาโม ญาติภโต 201 หมสฺมิ;
‘‘Mahānubhāvassa mahoragassa, dhītukāmo ñātibhato 202 hamasmi;
ตํ ยาจมานํ สสุโร อโวจ, ยถา มมญฺญิํสุ สุกามนีตํฯ
Taṃ yācamānaṃ sasuro avoca, yathā mamaññiṃsu sukāmanītaṃ.
๑๕๕๘.
1558.
‘‘ทเชฺชมุ โข เต สุตนุํ สุเนตฺตํ, สุจิมฺหิตํ จนฺทนลิตฺตคตฺตํ;
‘‘Dajjemu kho te sutanuṃ sunettaṃ, sucimhitaṃ candanalittagattaṃ;
สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส, ธเมฺมน ลทฺธา อิธ มาหเรสิ;
Sace tuvaṃ hadayaṃ paṇḍitassa, dhammena laddhā idha māharesi;
เอเตน วิเตฺตน กุมาริ ลพฺภา, นญฺญํ ธนํ อุตฺตริ ปตฺถยามฯ
Etena vittena kumāri labbhā, naññaṃ dhanaṃ uttari patthayāma.
๑๕๕๙.
1559.
‘‘เอวํ น มูโฬฺหสฺมิ สุโณหิ กเตฺต, น จาปิ เม ทุคฺคหิตตฺถิ กิญฺจิ;
‘‘Evaṃ na mūḷhosmi suṇohi katte, na cāpi me duggahitatthi kiñci;
หทเยน เต ธมฺมลเทฺธน นาคา, อิรนฺธติํ นาคกญฺญํ ททนฺติฯ
Hadayena te dhammaladdhena nāgā, irandhatiṃ nāgakaññaṃ dadanti.
๑๕๖๐.
1560.
‘‘ตสฺมา อหํ ตุยฺหํ วธาย ยุโตฺต, เอวํ มมโตฺถ มรเณน ตุยฺหํ;
‘‘Tasmā ahaṃ tuyhaṃ vadhāya yutto, evaṃ mamattho maraṇena tuyhaṃ;
อิเธว ตํ นรเก ปาตยิตฺวา, หนฺตฺวาน ตํ หทยมานยิสฺสํ’’ฯ
Idheva taṃ narake pātayitvā, hantvāna taṃ hadayamānayissaṃ’’.
๑๕๖๑.
1561.
‘‘ขิปฺปํ มมํ อุทฺธร กาติยาน, หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ;
‘‘Khippaṃ mamaṃ uddhara kātiyāna, hadayena me yadi te atthi kiccaṃ;
เย เกจิเม สาธุนรสฺส ธมฺมา, สเพฺพว เต ปาตุกโรมิ อชฺช’’ฯ
Ye kecime sādhunarassa dhammā, sabbeva te pātukaromi ajja’’.
๑๕๖๒.
1562.
‘‘โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํ, นคมุทฺธนิ ขิปฺปํ ปติฎฺฐเปตฺวา;
‘‘So puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, nagamuddhani khippaṃ patiṭṭhapetvā;
อสฺสตฺถมาสีนํ สเมกฺขิยาน, ปริปุจฺฉิ กตฺตารมโนมปญฺญํฯ
Assatthamāsīnaṃ samekkhiyāna, paripucchi kattāramanomapaññaṃ.
๑๕๖๓.
1563.
‘‘สมุทฺธโต เมสิ ตุวํ ปปาตา, หทเยน เต อชฺช มมตฺถิ กิจฺจํ;
‘‘Samuddhato mesi tuvaṃ papātā, hadayena te ajja mamatthi kiccaṃ;
เย เกจิเม สาธุนรสฺส ธมฺมา, สเพฺพว เม ปาตุกโรหิ อชฺช’’ฯ
Ye kecime sādhunarassa dhammā, sabbeva me pātukarohi ajja’’.
๑๕๖๔.
1564.
‘‘สมุทฺธโต ตฺยสฺมิ อหํ ปปาตา, หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ;
‘‘Samuddhato tyasmi ahaṃ papātā, hadayena me yadi te atthi kiccaṃ;
เย เกจิเม สาธุนรสฺส ธมฺมา, สเพฺพว เต ปาตุกโรมิ อชฺช’’ฯ
Ye kecime sādhunarassa dhammā, sabbeva te pātukaromi ajja’’.
๑๕๖๕.
1565.
‘‘ยาตานุยายี จ ภวาหิ มาณว, อลฺลญฺจ 203 ปาณิํ ปริวชฺชยสฺสุ;
‘‘Yātānuyāyī ca bhavāhi māṇava, allañca 204 pāṇiṃ parivajjayassu;
มา จสฺสุ มิเตฺตสุ กทาจิ ทุพฺภี, มา จ วสํ อสตีนํ นิคเจฺฉ’’ฯ
Mā cassu mittesu kadāci dubbhī, mā ca vasaṃ asatīnaṃ nigacche’’.
๑๕๖๖.
1566.
‘‘กถํ นุ ยาตํ อนุยายี โหติ, อลฺลญฺจ ปาณิํ ทหเต กถํ โส;
‘‘Kathaṃ nu yātaṃ anuyāyī hoti, allañca pāṇiṃ dahate kathaṃ so;
อสตี จ กา โก ปน มิตฺตทุโพฺภ, อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ’’ฯ
Asatī ca kā ko pana mittadubbho, akkhāhi me pucchito etamatthaṃ’’.
๑๕๖๗.
1567.
‘‘อสนฺถุตํ 205 โนปิ จ ทิฎฺฐปุพฺพํ, โย อาสเนนาปิ นิมนฺตเยยฺย;
‘‘Asanthutaṃ 206 nopi ca diṭṭhapubbaṃ, yo āsanenāpi nimantayeyya;
ตเสฺสว อตฺถํ ปุริโส กเรยฺย, ยาตานุยายีติ ตมาหุ ปณฺฑิตาฯ
Tasseva atthaṃ puriso kareyya, yātānuyāyīti tamāhu paṇḍitā.
๑๕๖๘.
1568.
‘‘ยเสฺสกรตฺตมฺปิ ฆเร วเสยฺย, ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภยฺย;
‘‘Yassekarattampi ghare vaseyya, yatthannapānaṃ puriso labheyya;
น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย, อทุพฺภี ปาณิํ ทหเต มิตฺตทุโพฺภฯ
Na tassa pāpaṃ manasāpi cintaye, adubbhī pāṇiṃ dahate mittadubbho.
๑๕๖๙.
1569.
‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;
น ตสฺส สาขํ ภเญฺชยฺย, มิตฺตทุโพฺภ หิ ปาปโกฯ
Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho hi pāpako.
๑๕๗๐.
1570.
‘‘ปุณฺณมฺปิ เจมํ ปถวิํ ธเนน, ทชฺชิตฺถิยา ปุริโส สมฺมตาย;
‘‘Puṇṇampi cemaṃ pathaviṃ dhanena, dajjitthiyā puriso sammatāya;
ลทฺธา ขณํ อติมเญฺญยฺย ตมฺปิ, ตาสํ วสํ อสตีนํ น คเจฺฉฯ
Laddhā khaṇaṃ atimaññeyya tampi, tāsaṃ vasaṃ asatīnaṃ na gacche.
๑๕๗๑.
1571.
‘‘เอวํ โข ยาตํ อนุยายี โหติ, อลฺลญฺจ ปาณิํ ทหเต ปุเนวํ;
‘‘Evaṃ kho yātaṃ anuyāyī hoti, allañca pāṇiṃ dahate punevaṃ;
อสตี จ สา โส ปน มิตฺตทุโพฺภ, โส ธมฺมิโก โหติ ชหสฺสุ อธมฺมํ’’ฯ
Asatī ca sā so pana mittadubbho, so dhammiko hoti jahassu adhammaṃ’’.
สาธุนรธมฺมกณฺฑํ นามฯ
Sādhunaradhammakaṇḍaṃ nāma.
กาลาคิริกณฺฑํ
Kālāgirikaṇḍaṃ
๑๕๗๒.
1572.
‘‘อวสิํ อหํ ตุยฺหํ ตีหํ อคาเร, อเนฺนน ปาเนน อุปฎฺฐิโตสฺมิ;
‘‘Avasiṃ ahaṃ tuyhaṃ tīhaṃ agāre, annena pānena upaṭṭhitosmi;
มิโตฺต มมาสี วิสชฺชามหํ ตํ, กามํ ฆรํ อุตฺตมปญฺญ คจฺฉฯ
Mitto mamāsī visajjāmahaṃ taṃ, kāmaṃ gharaṃ uttamapañña gaccha.
๑๕๗๓.
1573.
‘‘อปิ หายตุ นาคกุลา 207 อโตฺถ, อลมฺปิ เม นาคกญฺญาย โหตุ;
‘‘Api hāyatu nāgakulā 208 attho, alampi me nāgakaññāya hotu;
โส ตฺวํ สเกเนว สุภาสิเตน, มุโตฺตสิ เม อชฺช วธาย ปญฺญ’’ฯ
So tvaṃ sakeneva subhāsitena, muttosi me ajja vadhāya pañña’’.
๑๕๗๔.
1574.
‘‘หนฺท ตุวํ ยกฺข มมมฺปิ เนหิ, สสุรํ เต 209 อตฺถํ มยิ จรสฺสุ;
‘‘Handa tuvaṃ yakkha mamampi nehi, sasuraṃ te 210 atthaṃ mayi carassu;
มยญฺจ นาคาธิปติํ วิมานํ, ทเกฺขมุ นาคสฺส อทิฎฺฐปุพฺพํ’’ฯ
Mayañca nāgādhipatiṃ vimānaṃ, dakkhemu nāgassa adiṭṭhapubbaṃ’’.
๑๕๗๕.
1575.
‘‘ยํ เว นรสฺส อหิตาย อสฺส, น ตํ ปโญฺญ อรหติ ทสฺสนาย;
‘‘Yaṃ ve narassa ahitāya assa, na taṃ pañño arahati dassanāya;
อถ เกน วเณฺณน อมิตฺตคามํ, ตุวมิจฺฉสิ อุตฺตมปญฺญ คนฺตุํ’’ฯ
Atha kena vaṇṇena amittagāmaṃ, tuvamicchasi uttamapañña gantuṃ’’.
๑๕๗๖.
1576.
‘‘อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ, น ตํ ปโญฺญ อรหติ ทสฺสนาย;
‘‘Addhā pajānāmi ahampi etaṃ, na taṃ pañño arahati dassanāya;
ปาปญฺจ เม นตฺถิ กตํ กุหิญฺจิ, ตสฺมา น สเงฺก มรณาคมาย’’ฯ
Pāpañca me natthi kataṃ kuhiñci, tasmā na saṅke maraṇāgamāya’’.
๑๕๗๗.
1577.
‘‘หนฺท จ ฐานํ อตุลานุภาวํ, มยา สห ทกฺขสิ เอหิ กเตฺต;
‘‘Handa ca ṭhānaṃ atulānubhāvaṃ, mayā saha dakkhasi ehi katte;
ยตฺถจฺฉติ นจฺจคีเตหิ นาโค, ราชา ยถา เวสฺสวโณ นฬิญฺญํ 211ฯ
Yatthacchati naccagītehi nāgo, rājā yathā vessavaṇo naḷiññaṃ 212.
๑๕๗๘.
1578.
‘‘ตํ นาคกญฺญา จริตํ คเณน, นิกีฬิตํ นิจฺจมโห จ รตฺติํ;
‘‘Taṃ nāgakaññā caritaṃ gaṇena, nikīḷitaṃ niccamaho ca rattiṃ;
๑๕๗๙.
1579.
‘‘อเนฺนน ปาเนน อุเปตรูปํ, นเจฺจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ;
‘‘Annena pānena upetarūpaṃ, naccehi gītehi ca vāditehi;
ปริปูรํ กญฺญาหิ อลงฺกตาหิ, อุปโสภติ วตฺถปิลนฺธเนน 217ฯ
Paripūraṃ kaññāhi alaṅkatāhi, upasobhati vatthapilandhanena 218.
๑๕๘๐.
1580.
‘‘โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํ, นิสีทยี ปจฺฉโต อาสนสฺมิํ;
‘‘So puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, nisīdayī pacchato āsanasmiṃ;
อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ, อุปานยี ภวนํ นาครโญฺญฯ
Ādāya kattāramanomapaññaṃ, upānayī bhavanaṃ nāgarañño.
๑๕๘๑.
1581.
‘‘ปตฺวาน ฐานํ อตุลานุภาวํ, อฎฺฐาสิ กตฺตา ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺส;
‘‘Patvāna ṭhānaṃ atulānubhāvaṃ, aṭṭhāsi kattā pacchato puṇṇakassa;
สามคฺคิ เปกฺขมาโน 219 นาคราชา, ปุเพฺพว ชามาตรมชฺฌภาสถ’’ฯ
Sāmaggi pekkhamāno 220 nāgarājā, pubbeva jāmātaramajjhabhāsatha’’.
๑๕๘๒.
1582.
‘‘ยนฺนุ ตุวํ อคมา มจฺจโลกํ, อเนฺวสมาโน หทยํ ปณฺฑิตสฺส;
‘‘Yannu tuvaṃ agamā maccalokaṃ, anvesamāno hadayaṃ paṇḍitassa;
กจฺจิ สมิเทฺธน อิธานุปโตฺต, อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ’’ฯ
Kacci samiddhena idhānupatto, ādāya kattāramanomapaññaṃ’’.
๑๕๘๓.
1583.
‘‘อยญฺหิ โส อาคโต ยํ ตฺวมิจฺฉสิ, ธเมฺมน ลโทฺธ มม ธมฺมปาโล;
‘‘Ayañhi so āgato yaṃ tvamicchasi, dhammena laddho mama dhammapālo;
กาลาคิริกณฺฑํ นามฯ
Kālāgirikaṇḍaṃ nāma.
๑๕๘๔.
1584.
‘‘อทิฎฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน, มโจฺจ มจฺจุภยฎฺฎิโต 225;
‘‘Adiṭṭhapubbaṃ disvāna, macco maccubhayaṭṭito 226;
พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ, นยิทํ ปญฺญวตามิว’’ฯ
Byamhito nābhivādesi, nayidaṃ paññavatāmiva’’.
๑๕๘๕.
1585.
‘‘น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาค, น จ มจฺจุภยฎฺฎิโต;
‘‘Na camhi byamhito nāga, na ca maccubhayaṭṭito;
น วโชฺฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเยฯ
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
๑๕๘๖.
1586.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
ยํ นโร หนฺตุมิเจฺฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’ฯ
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
๑๕๘๗.
1587.
‘‘เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ, สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต;
‘‘Evametaṃ yathā brūsi, saccaṃ bhāsasi paṇḍita;
น วโชฺฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเยฯ
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
๑๕๘๘.
1588.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
ยํ นโร หนฺตุมิเจฺฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’ฯ
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
๑๕๘๙.
1589.
‘‘อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตวยิทํ, อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ 227;
‘‘Asassataṃ sassataṃ nu tavayidaṃ, iddhījutībalavīriyūpapatti 228;
ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเชตมตฺถํ, กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํฯ
Pucchāmi taṃ nāgarājetamatthaṃ, kathaṃ nu te laddhamidaṃ vimānaṃ.
๑๕๙๐.
1590.
‘‘อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;
‘‘Adhiccaladdhaṃ pariṇāmajaṃ te, sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ;
อกฺขาหิ เม นาคราเชตมตฺถํ, ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานํฯ
Akkhāhi me nāgarājetamatthaṃ, yatheva te laddhamidaṃ vimānaṃ.
๑๕๙๑.
1591.
‘‘นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชํ เม, น สยํกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ;
‘‘Nādhiccaladdhaṃ na pariṇāmajaṃ me, na sayaṃkataṃ nāpi devehi dinnaṃ;
สเกหิ กเมฺมหิ อปาปเกหิ, ปุเญฺญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ’’ฯ
Sakehi kammehi apāpakehi, puññehi me laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
๑๕๙๒.
1592.
‘‘กิํ เต วตํ กิํ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ, kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ, อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานํ’’ฯ
Iddhījutībalavīriyūpapatti, idañca te nāga mahāvimānaṃ’’.
๑๕๙๓.
1593.
‘‘อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก, สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา;
‘‘Ahañca bhariyā ca manussaloke, saddhā ubho dānapatī ahumhā;
โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จฯ
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
๑๕๙๔.
1594.
‘‘มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ, ปทีปิยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ;
‘‘Mālañca gandhañca vilepanañca, padīpiyaṃ seyyamupassayañca;
อจฺฉาทนํ สายนมนฺนปานํ, สกฺกจฺจ ทานานิ อทมฺห ตตฺถฯ
Acchādanaṃ sāyanamannapānaṃ, sakkacca dānāni adamha tattha.
๑๕๙๕.
1595.
‘‘ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ, tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ, อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานํ’ฯ
Iddhījutībalavīriyūpapatti, idañca me dhīra mahāvimānaṃ’.
๑๕๙๖.
1596.
‘‘เอวํ เจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ, ชานาสิ ปุญฺญานํ ผลูปปตฺติํ;
‘‘Evaṃ ce te laddhamidaṃ vimānaṃ, jānāsi puññānaṃ phalūpapattiṃ;
ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมโตฺต, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสิ’ฯ
Tasmā hi dhammaṃ cara appamatto, yathā vimānaṃ puna māvasesi’.
๑๕๙๗.
1597.
‘‘นยิธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา จ, เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กเตฺต;
‘‘Nayidha santi samaṇabrāhmaṇā ca, yesannapānāni dademu katte;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสม’’ฯ
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, yathā vimānaṃ puna māvasema’’.
๑๕๙๘.
1598.
‘‘โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา, ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ;
‘‘Bhogī hi te santi idhūpapannā, puttā ca dārā anujīvino ca;
เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ, อสมฺปทุโฎฺฐ จ ภวาหิ นิจฺจํฯ
Tesu tuvaṃ vacasā kammunā ca, asampaduṭṭho ca bhavāhi niccaṃ.
๑๕๙๙.
1599.
‘‘เอวํ ตุวํ นาค อสมฺปโทสํ, อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ;
‘‘Evaṃ tuvaṃ nāga asampadosaṃ, anupālaya vacasā kammunā ca;
ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน, อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกํ’’ฯ
Ṭhatvā idha yāvatāyukaṃ vimāne, uddhaṃ ito gacchasi devalokaṃ’’.
๑๖๐๐.
1600.
‘‘อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสโฎฺฐ, ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชิโพฺพ;
‘‘Addhā hi so socati rājaseṭṭho, tayā vinā yassa tuvaṃ sajibbo;
ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ, วิเนฺทยฺย โปโส สุขมาตุโรปิ’’ฯ
Dukkhūpanītopi tayā samecca, vindeyya poso sukhamāturopi’’.
๑๖๐๑.
1601.
‘‘อทฺธา สตํ ภาสสิ นาค ธมฺมํ, อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ;
‘‘Addhā sataṃ bhāsasi nāga dhammaṃ, anuttaraṃ atthapadaṃ suciṇṇaṃ;
เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ, ปญฺญายเต มาทิสานํ วิเสโส’’ฯ
Etādisiyāsu hi āpadāsu, paññāyate mādisānaṃ viseso’’.
๑๖๐๒.
1602.
‘‘อกฺขาหิ โน ตายํ มุธา นุ ลโทฺธ, อเกฺขหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต;
‘‘Akkhāhi no tāyaṃ mudhā nu laddho, akkhehi no tāyaṃ ajesi jūte;
ธเมฺมน ลโทฺธ อิติ ตายมาห 229, กถํ นุ ตฺวํ หตฺถมิมสฺส มาคโต’’ฯ
Dhammena laddho iti tāyamāha 230, kathaṃ nu tvaṃ hatthamimassa māgato’’.
๑๖๐๓.
1603.
‘‘โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา, ตมายมเกฺขหิ อเชสิ ชูเต;
‘‘Yo missaro tattha ahosi rājā, tamāyamakkhehi ajesi jūte;
โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ, ธเมฺมน ลโทฺธสฺมิ อสาหเสนฯ
So maṃ jito rājā imassadāsi, dhammena laddhosmi asāhasena.
๑๖๐๔.
1604.
‘‘มโหรโค อตฺตมโน อุทโคฺค, สุตฺวาน ธีรสฺส สุภาสิตานิ;
‘‘Mahorago attamano udaggo, sutvāna dhīrassa subhāsitāni;
หเตฺถ คเหตฺวาน อโนมปญฺญํ, ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเสฯ
Hatthe gahetvāna anomapaññaṃ, pāvekkhi bhariyāya tadā sakāse.
๑๖๐๕.
1605.
‘‘เยน ตฺวํ วิมเล ปณฺฑุ, เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ;
‘‘Yena tvaṃ vimale paṇḍu, yena bhattaṃ na ruccati;
น จ เม ตาทิโส วโณฺณ, อยเมโส ตโมนุโทฯ
Na ca me tādiso vaṇṇo, ayameso tamonudo.
๑๖๐๖.
1606.
‘‘ยสฺส เต หทเยนโตฺถ, อาคตายํ ปภงฺกโร;
‘‘Yassa te hadayenattho, āgatāyaṃ pabhaṅkaro;
ตสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ, ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ปุนฯ
Tassa vākyaṃ nisāmehi, dullabhaṃ dassanaṃ puna.
๑๖๐๗.
1607.
‘‘ทิสฺวาน ตํ วิมลา ภูริปญฺญํ, ทสงฺคุลี อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา;
‘‘Disvāna taṃ vimalā bhūripaññaṃ, dasaṅgulī añjaliṃ paggahetvā;
หเฎฺฐน ภาเวน ปตีตรูปา, อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํฯ
Haṭṭhena bhāvena patītarūpā, iccabravi kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ.
๑๖๐๘.
1608.
‘‘อทิฎฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน, มโจฺจ มจฺจุภยฎฺฎิโต;
‘‘Adiṭṭhapubbaṃ disvāna, macco maccubhayaṭṭito;
พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ, นยิทํ ปญฺญวตามิว’’ฯ
Byamhito nābhivādesi, nayidaṃ paññavatāmiva’’.
๑๖๐๙.
1609.
‘‘น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาคิ, น จ มจฺจุภยฎฺฎิโต;
‘‘Na camhi byamhito nāgi, na ca maccubhayaṭṭito;
น วโชฺฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเยฯ
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
๑๖๑๐.
1610.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
ยํ นโร หนฺตุมิเจฺฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’ฯ
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
๑๖๑๑.
1611.
‘‘เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ, สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต;
‘‘Evametaṃ yathā brūsi, saccaṃ bhāsasi paṇḍita;
น วโชฺฌ อภิวาเทยฺย, วชฺฌํ วา นาภิวาทเยฯ
Na vajjho abhivādeyya, vajjhaṃ vā nābhivādaye.
๑๖๑๒.
1612.
‘‘กถํ โน อภิวาเทยฺย, อภิวาทาปเยถ เว;
‘‘Kathaṃ no abhivādeyya, abhivādāpayetha ve;
ยํ นโร หนฺตุมิเจฺฉยฺย, ตํ กมฺมํ นุปปชฺชติ’’ฯ
Yaṃ naro hantumiccheyya, taṃ kammaṃ nupapajjati’’.
๑๖๑๓.
1613.
‘‘อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตวยิทํ, อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ;
‘‘Asassataṃ sassataṃ nu tavayidaṃ, iddhījutībalavīriyūpapatti;
ปุจฺฉามิ ตํ นาคกเญฺญตมตฺถํ, กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํฯ
Pucchāmi taṃ nāgakaññetamatthaṃ, kathaṃ nu te laddhamidaṃ vimānaṃ.
๑๖๑๔.
1614.
‘‘อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;
‘‘Adhiccaladdhaṃ pariṇāmajaṃ te, sayaṃkataṃ udāhu devehi dinnaṃ;
อกฺขาหิ เม นาคกเญฺญตมตฺถํ, ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานํ’’ฯ
Akkhāhi me nāgakaññetamatthaṃ, yatheva te laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
๑๖๑๕.
1615.
‘‘นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชํ เม, น สยํ กตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ;
‘‘Nādhiccaladdhaṃ na pariṇāmajaṃ me, na sayaṃ kataṃ nāpi devehi dinnaṃ;
สเกหิ กเมฺมหิ อปาปเกหิ, ปุเญฺญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานํ’’ฯ
Sakehi kammehi apāpakehi, puññehi me laddhamidaṃ vimānaṃ’’.
๑๖๑๖.
1616.
‘‘กิํ เต วตํ กิํ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ, kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ, อิทญฺจ เต นาคิ มหาวิมานํ’’ฯ
Iddhījutībalavīriyūpapatti, idañca te nāgi mahāvimānaṃ’’.
๑๖๑๗.
1617.
‘‘อหญฺจ โข สามิโก จาปิ มยฺหํ, สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา;
‘‘Ahañca kho sāmiko cāpi mayhaṃ, saddhā ubho dānapatī ahumhā;
โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ, สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จฯ
Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.
๑๖๑๘.
1618.
‘‘มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ, ปทีปิยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ;
‘‘Mālañca gandhañca vilepanañca, padīpiyaṃ seyyamupassayañca;
อจฺฉาทนํ สายนมนฺนปานํ, สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถฯ
Acchādanaṃ sāyanamannapānaṃ, sakkaccaṃ dānāni adamha tattha.
๑๖๑๙.
1619.
‘‘ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
‘‘Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ, tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;
อิทฺธีชุตีพลวีริยูปปตฺติ , อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานํ’’ฯ
Iddhījutībalavīriyūpapatti , idañca me dhīra mahāvimānaṃ’’.
๑๖๒๐.
1620.
‘‘เอวํ เจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ, ชานาสิ ปุญฺญานํ ผลูปปตฺติํ;
‘‘Evaṃ ce te laddhamidaṃ vimānaṃ, jānāsi puññānaṃ phalūpapattiṃ;
ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมตฺตา, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสิ’’ฯ
Tasmā hi dhammaṃ cara appamattā, yathā vimānaṃ puna māvasesi’’.
๑๖๒๑.
1621.
‘‘นยิธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา จ, เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กเตฺต;
‘‘Nayidha santi samaṇabrāhmaṇā ca, yesannapānāni dademu katte;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, ยถา วิมานํ ปุน มาวเสม’’ฯ
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, yathā vimānaṃ puna māvasema’’.
๑๖๒๒.
1622.
‘‘โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา, ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ;
‘‘Bhogī hi te santi idhūpapannā, puttā ca dārā anujīvino ca;
เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ, อสมฺปทุฎฺฐา จ ภวาหิ นิจฺจํฯ
Tesu tuvaṃ vacasā kammunā ca, asampaduṭṭhā ca bhavāhi niccaṃ.
๑๖๒๓.
1623.
‘‘เอวํ ตุวํ นาคิ อสมฺปโทสํ, อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ;
‘‘Evaṃ tuvaṃ nāgi asampadosaṃ, anupālaya vacasā kammunā ca;
ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน, อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกํ’’ฯ
Ṭhatvā idha yāvatāyukaṃ vimāne, uddhaṃ ito gacchasi devalokaṃ’’.
๑๖๒๔.
1624.
‘‘อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสโฎฺฐ, ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชิโพฺพ;
‘‘Addhā hi so socati rājaseṭṭho, tayā vinā yassa tuvaṃ sajibbo;
ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ, วิเนฺทยฺย โปโส สุขมาตุโรปิ’’ฯ
Dukkhūpanītopi tayā samecca, vindeyya poso sukhamāturopi’’.
๑๖๒๕.
1625.
‘‘อทฺธา สตํ ภาสสิ นาคิ ธมฺมํ, อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ;
‘‘Addhā sataṃ bhāsasi nāgi dhammaṃ, anuttaraṃ atthapadaṃ suciṇṇaṃ;
เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ, ปญฺญายเต มาทิสานํ วิเสโส’’ฯ
Etādisiyāsu hi āpadāsu, paññāyate mādisānaṃ viseso’’.
๑๖๒๖.
1626.
‘‘อกฺขาหิ โน ตายํ มุธา นุ ลโทฺธ, อเกฺขหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต;
‘‘Akkhāhi no tāyaṃ mudhā nu laddho, akkhehi no tāyaṃ ajesi jūte;
ธเมฺมน ลโทฺธ อิติ ตายมาห, กถํ นุ ตฺวํ หตฺถมิมสฺส มาคโต’’ฯ
Dhammena laddho iti tāyamāha, kathaṃ nu tvaṃ hatthamimassa māgato’’.
๑๖๒๗.
1627.
‘‘โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา, ตมายมเกฺขหิ อเชสิ ชูเต;
‘‘Yo missaro tattha ahosi rājā, tamāyamakkhehi ajesi jūte;
โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ, ธเมฺมน ลโทฺธสฺมิ อสาหเสนฯ
So maṃ jito rājā imassadāsi, dhammena laddhosmi asāhasena.
๑๖๒๘.
1628.
‘‘ยเถว วรุโณ นาโค, ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ;
‘‘Yatheva varuṇo nāgo, pañhaṃ pucchittha paṇḍitaṃ;
ตเถว นาคกญฺญาปิ, ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํฯ
Tatheva nāgakaññāpi, pañhaṃ pucchittha paṇḍitaṃ.
๑๖๒๙.
1629.
‘‘ยเถว วรุณํ นาคํ, ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต;
‘‘Yatheva varuṇaṃ nāgaṃ, dhīro tosesi pucchito;
ตเถว นาคกญฺญมฺปิ, ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโตฯ
Tatheva nāgakaññampi, dhīro tosesi pucchito.
๑๖๓๐.
1630.
‘‘อุโภปิ เต อตฺตมเน วิทิตฺวา, มโหรคํ นาคกญฺญญฺจ ธีโร 231;
‘‘Ubhopi te attamane viditvā, mahoragaṃ nāgakaññañca dhīro 232;
อฉมฺภี อภีโต อโลมหโฎฺฐ, อิจฺจพฺรวิ วรุณํ นาคราชานํฯ
Achambhī abhīto alomahaṭṭho, iccabravi varuṇaṃ nāgarājānaṃ.
๑๖๓๑.
1631.
‘‘มา โรธยิ 233 นาค อายาหมสฺมิ, เยน ตวโตฺถ อิทํ สรีรํ;
‘‘Mā rodhayi 234 nāga āyāhamasmi, yena tavattho idaṃ sarīraṃ;
หทเยน มํเสน กโรหิ กิจฺจํ, สยํ กริสฺสามิ ยถามติ เต’’ฯ
Hadayena maṃsena karohi kiccaṃ, sayaṃ karissāmi yathāmati te’’.
๑๖๓๒.
1632.
‘‘ปญฺญา หเว หทยํ ปณฺฑิตานํ, เต ตฺยมฺห ปญฺญาย มยํ สุตุฎฺฐา;
‘‘Paññā have hadayaṃ paṇḍitānaṃ, te tyamha paññāya mayaṃ sutuṭṭhā;
อนูนนาโม ลภตชฺช ทารํ, อเชฺชว ตํ กุรุโย ปาปยาตุ’’ฯ
Anūnanāmo labhatajja dāraṃ, ajjeva taṃ kuruyo pāpayātu’’.
๑๖๓๓.
1633.
‘‘ส ปุณฺณโก อตฺตมโน อุทโคฺค, อิรนฺธติํ นาคกญฺญํ ลภิตฺวา;
‘‘Sa puṇṇako attamano udaggo, irandhatiṃ nāgakaññaṃ labhitvā;
หเฎฺฐน ภาเวน ปตีตรูโป, อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํฯ
Haṭṭhena bhāvena patītarūpo, iccabravi kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ.
๑๖๓๔.
1634.
‘‘ภริยาย มํ ตฺวํ อกริ สมงฺคิํ, อหญฺจ เต วิธุร กโรมิ กิจฺจํ;
‘‘Bhariyāya maṃ tvaṃ akari samaṅgiṃ, ahañca te vidhura karomi kiccaṃ;
อิทญฺจ เต มณิรตนํ ททามิ, อเชฺชว ตํ กุรุโย ปาปยามิ’’ฯ
Idañca te maṇiratanaṃ dadāmi, ajjeva taṃ kuruyo pāpayāmi’’.
๑๖๓๕.
1635.
‘‘อเชยฺยเมสา ตว โหตุ เมตฺติ, ภริยาย กจฺจาน ปิยาย สทฺธิํ;
‘‘Ajeyyamesā tava hotu metti, bhariyāya kaccāna piyāya saddhiṃ;
อานนฺทิ วิโตฺต 235 สุมโน ปตีโต, ทตฺวา มณิํ มญฺจ นยินฺทปตฺถํฯ
Ānandi vitto 236 sumano patīto, datvā maṇiṃ mañca nayindapatthaṃ.
๑๖๓๖.
1636.
‘‘ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํ, นิสีทยี ปุรโต อาสนสฺมิํ;
‘‘Sa puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, nisīdayī purato āsanasmiṃ;
อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ, อุปานยี นครํ อินฺทปตฺถํฯ
Ādāya kattāramanomapaññaṃ, upānayī nagaraṃ indapatthaṃ.
๑๖๓๗.
1637.
‘‘มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คเจฺฉ, ตโตปิสฺส ขิปฺปตรํ 237 อโหสิ;
‘‘Mano manussassa yathāpi gacche, tatopissa khippataraṃ 238 ahosi;
ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํ, อุปานยี นครํ อินฺทปตฺถํ’’ฯ
Sa puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, upānayī nagaraṃ indapatthaṃ’’.
๑๖๓๘.
1638.
‘‘เอตินฺทปตฺถํ นครํ ปทิสฺสติ, รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส;
‘‘Etindapatthaṃ nagaraṃ padissati, rammāni ca ambavanāni bhāgaso;
อหญฺจ ภริยาย สมงฺคิภูโต, ตุวญฺจ ปโตฺตสิ สกํ นิเกตํ’’ฯ
Ahañca bhariyāya samaṅgibhūto, tuvañca pattosi sakaṃ niketaṃ’’.
๑๖๓๙.
1639.
‘‘ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฎฺฐํ, โอโรปิย ธมฺมสภาย มเชฺฌ;
‘‘Sa puṇṇako kurūnaṃ kattuseṭṭhaṃ, oropiya dhammasabhāya majjhe;
อาชญฺญมารุยฺห อโนมวโณฺณ, ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิเกฺขฯ
Ājaññamāruyha anomavaṇṇo, pakkāmi vehāyasamantalikkhe.
๑๖๔๐.
1640.
‘‘ตํ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปตีโต, อุฎฺฐาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา;
‘‘Taṃ disvā rājā paramappatīto, uṭṭhāya bāhāhi palissajitvā;
อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มเชฺฌ, นิสีทยี ปมุขมาสนสฺมิํ’’ฯ
Avikampayaṃ dhammasabhāya majjhe, nisīdayī pamukhamāsanasmiṃ’’.
๑๖๔๑.
1641.
‘‘ตฺวํ โน วิเนตาสิ รถํว นทฺธํ, นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน;
‘‘Tvaṃ no vinetāsi rathaṃva naddhaṃ, nandanti taṃ kuruyo dassanena;
อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ, กถํ ปโมโกฺข อหุ มาณวสฺส’’ฯ
Akkhāhi me pucchito etamatthaṃ, kathaṃ pamokkho ahu māṇavassa’’.
๑๖๔๒.
1642.
‘‘ยํ มาณโวตฺยาภิวที ชนินฺท, น โส มนุโสฺส นรวีรเสฎฺฐ;
‘‘Yaṃ māṇavotyābhivadī janinda, na so manusso naravīraseṭṭha;
ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยโกฺข, รโญฺญ กุเวรสฺส หิ โส สชิโพฺพฯ
Yadi te suto puṇṇako nāma yakkho, rañño kuverassa hi so sajibbo.
๑๖๔๓.
1643.
‘‘ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค, พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปโนฺน;
‘‘Bhūmindharo varuṇo nāma nāgo, brahā sucī vaṇṇabalūpapanno;
ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน, อิรนฺธตี นาม สา นาคกญฺญาฯ
Tassānujaṃ dhītaraṃ kāmayāno, irandhatī nāma sā nāgakaññā.
๑๖๔๔.
1644.
‘‘ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ, ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ;
‘‘Tassā sumajjhāya piyāya hetu, patārayittha maraṇāya mayhaṃ;
โส เจว ภริยาย สมงฺคิภูโต, อหญฺจ อนุญฺญาโต มณิ จ ลโทฺธ’’ฯ
So ceva bhariyāya samaṅgibhūto, ahañca anuññāto maṇi ca laddho’’.
๑๖๔๕.
1645.
‘‘รุโกฺข หิ มยฺหํ ปทฺธาเร 239 สุชาโต, ปญฺญากฺขโนฺธ สีลมยสฺส สาขา;
‘‘Rukkho hi mayhaṃ paddhāre 240 sujāto, paññākkhandho sīlamayassa sākhā;
อเตฺถ จ ธเมฺม จ ฐิโต นิปาโก, ควปฺผโล หตฺถิควสฺสฉโนฺนฯ
Atthe ca dhamme ca ṭhito nipāko, gavapphalo hatthigavassachanno.
๑๖๔๖.
1646.
‘‘นจฺจคีตตูริยาภินาทิเต, อุจฺฉิชฺช เสนํ 241 ปุริโส อหาสิ;
‘‘Naccagītatūriyābhinādite, ucchijja senaṃ 242 puriso ahāsi;
โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ, รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิติํ กโรถฯ
So no ayaṃ āgato sanniketaṃ, rukkhassimassāpacitiṃ karotha.
๑๖๔๗.
1647.
‘‘เย เกจิ วิตฺตา มม ปจฺจเยน, สเพฺพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช;
‘‘Ye keci vittā mama paccayena, sabbeva te pātukarontu ajja;
ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ, รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิติํ กโรถฯ
Tibbāni katvāna upāyanāni, rukkhassimassāpacitiṃ karotha.
๑๖๔๘.
1648.
‘‘เย เกจิ พทฺธา มม อตฺถิ รเฎฺฐ, สเพฺพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ;
‘‘Ye keci baddhā mama atthi raṭṭhe, sabbeva te bandhanā mocayantu;
ยเถว ยํ พนฺธนสฺมา ปมุโตฺต, เอวเมเต มุญฺจเร พนฺธนสฺมาฯ
Yatheva yaṃ bandhanasmā pamutto, evamete muñcare bandhanasmā.
๑๖๔๙.
1649.
‘‘อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ, มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ;
‘‘Unnaṅgalā māsamimaṃ karontu, maṃsodanaṃ brāhmaṇā bhakkhayantu;
อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ, ปุณฺณาหิ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิฯ
Amajjapā majjarahā pivantu, puṇṇāhi thālāhi palissutāhi.
๑๖๕๐.
1650.
‘‘มหาปถํ นิจฺจ สมวฺหยนฺตุ, ติพฺพญฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รเฎฺฐ;
‘‘Mahāpathaṃ nicca samavhayantu, tibbañca rakkhaṃ vidahantu raṭṭhe;
ยถาญฺญมญฺญํ น วิเหฐเยยฺยุํ, รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิติํ กโรถ’’ฯ
Yathāññamaññaṃ na viheṭhayeyyuṃ, rukkhassimassāpacitiṃ karotha’’.
๑๖๕๑.
1651.
โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํฯ
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
๑๖๕๒.
1652.
หตฺถาโรหา อนีกฎฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;
Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํฯ
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
๑๖๕๓.
1653.
สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํฯ
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
๑๖๕๔.
1654.
พหุชโน ปสโนฺนสิ, ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต;
Bahujano pasannosi, disvā paṇḍitamāgate;
ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปเตฺต, เจลุเกฺขโป ปวตฺตถาติฯ
Paṇḍitamhi anuppatte, celukkhepo pavattathāti.
วิธุรชาตกํ นวมํฯ
Vidhurajātakaṃ navamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā / [๕๔๖] ๙. วิธุรชาตกวณฺณนา • [546] 9. Vidhurajātakavaṇṇanā
