| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२४४] ४. विगतिच्छजातकवण्णना
[244] 4. Vigaticchajātakavaṇṇanā
यं पस्सति न तं इच्छतीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं पलायिकं परिब्बाजकं आरब्भ कथेसि। सो किर सकलजम्बुदीपे पटिवादं अलभित्वा सावत्थिं आगन्त्वा ‘‘को मया सद्धिं वादं कातुं समत्थो’’ति पुच्छित्वा ‘‘सम्मासम्बुद्धो’’ति सुत्वा महाजनपरिवुतो जेतवनं गन्त्वा भगवन्तं चतुपरिसमज्झे धम्मं देसेन्तं पञ्हं पुच्छि। अथस्स सत्था तं विस्सज्जेत्वा ‘‘एकं नाम कि’’न्ति पञ्हं पुच्छि, सो तं कथेतुं असक्कोन्तो उट्ठाय पलायि। निसिन्नपरिसा ‘‘एकपदेनेव वो, भन्ते, परिब्बाजको निग्गहितो’’ति आहंसु। सत्था ‘‘नाहं, उपासका, इदानेवेतं एकपदेनेव निग्गण्हामि, पुब्बेपि निग्गण्हिंयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yaṃpassati na taṃ icchatīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ palāyikaṃ paribbājakaṃ ārabbha kathesi. So kira sakalajambudīpe paṭivādaṃ alabhitvā sāvatthiṃ āgantvā ‘‘ko mayā saddhiṃ vādaṃ kātuṃ samattho’’ti pucchitvā ‘‘sammāsambuddho’’ti sutvā mahājanaparivuto jetavanaṃ gantvā bhagavantaṃ catuparisamajjhe dhammaṃ desentaṃ pañhaṃ pucchi. Athassa satthā taṃ vissajjetvā ‘‘ekaṃ nāma ki’’nti pañhaṃ pucchi, so taṃ kathetuṃ asakkonto uṭṭhāya palāyi. Nisinnaparisā ‘‘ekapadeneva vo, bhante, paribbājako niggahito’’ti āhaṃsu. Satthā ‘‘nāhaṃ, upāsakā, idānevetaṃ ekapadeneva niggaṇhāmi, pubbepi niggaṇhiṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो कामे पहाय इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा दीघरत्तं हिमवन्ते वसि। सो पब्बता ओरुय्ह एकं निगमगामं निस्साय गङ्गानिवत्तने पण्णसालायं वासं कप्पेसि। अथेको परिब्बाजको सकलजम्बुदीपे पटिवादं अलभित्वा तं निगमं पत्वा ‘‘अत्थि नु खो कोचि मया सद्धिं वादं कातुं समत्थो’’ति पुच्छित्वा ‘‘अत्थी’’ति बोधिसत्तस्स आनुभावं सुत्वा महाजनपरिवुतो तस्स वसनट्ठानं गन्त्वा पटिसन्थारं कत्वा निसीदि। अथ नं बोधिसत्तो ‘‘वण्णगन्धपरिभावितं गङ्गापानीयं पिविस्सती’’ति पुच्छि। परिब्बाजको वादेन ओत्थरन्तो ‘‘का गङ्गा, वालुका गङ्गा, उदकं गङ्गा, ओरिमतीरं गङ्गा, पारिमतीरं गङ्गा’’ति आह। बोधिसत्तो ‘‘त्वं पन, परिब्बाजक, ठपेत्वा उदकं वालुकं ओरिमतीरं पारिमतीरञ्च कहं गङ्गं लभिस्ससी’’ति आह। परिब्बाजको अप्पटिभानो हुत्वा उट्ठाय पलायि। तस्मिं पलाते बोधिसत्तो निसिन्नपरिसाय धम्मं देसेन्तो इमा गाथा अवोच –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto kāme pahāya isipabbajjaṃ pabbajitvā dīgharattaṃ himavante vasi. So pabbatā oruyha ekaṃ nigamagāmaṃ nissāya gaṅgānivattane paṇṇasālāyaṃ vāsaṃ kappesi. Atheko paribbājako sakalajambudīpe paṭivādaṃ alabhitvā taṃ nigamaṃ patvā ‘‘atthi nu kho koci mayā saddhiṃ vādaṃ kātuṃ samattho’’ti pucchitvā ‘‘atthī’’ti bodhisattassa ānubhāvaṃ sutvā mahājanaparivuto tassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā paṭisanthāraṃ katvā nisīdi. Atha naṃ bodhisatto ‘‘vaṇṇagandhaparibhāvitaṃ gaṅgāpānīyaṃ pivissatī’’ti pucchi. Paribbājako vādena ottharanto ‘‘kā gaṅgā, vālukā gaṅgā, udakaṃ gaṅgā, orimatīraṃ gaṅgā, pārimatīraṃ gaṅgā’’ti āha. Bodhisatto ‘‘tvaṃ pana, paribbājaka, ṭhapetvā udakaṃ vālukaṃ orimatīraṃ pārimatīrañca kahaṃ gaṅgaṃ labhissasī’’ti āha. Paribbājako appaṭibhāno hutvā uṭṭhāya palāyi. Tasmiṃ palāte bodhisatto nisinnaparisāya dhammaṃ desento imā gāthā avoca –
१८८.
188.
‘‘यं पस्सति न तं इच्छति, यञ्च न पस्सति तं किरिच्छति।
‘‘Yaṃ passati na taṃ icchati, yañca na passati taṃ kiricchati;
मञ्ञामि चिरं चरिस्सति, न हि तं लच्छति यं स इच्छति॥
Maññāmi ciraṃ carissati, na hi taṃ lacchati yaṃ sa icchati.
१८९.
189.
‘‘यं लभति न तेन तुस्सति, यञ्च पत्थेति लद्धं हीळेति।
‘‘Yaṃ labhati na tena tussati, yañca pattheti laddhaṃ hīḷeti;
इच्छा हि अनन्तगोचरा, विगतिच्छान नमो करोमसे’’ति॥
Icchā hi anantagocarā, vigaticchāna namo karomase’’ti.
तत्थ यं पस्सतीति यं उदकादिं पस्सति, तं गङ्गाति न इच्छति। यञ्च न पस्सतीति यञ्च उदकादिविनिमुत्तं गङ्गं न पस्सति, तं किरिच्छति। मञ्ञामि चिरं चरिस्सतीति अहं एवं मञ्ञामि – अयं परिब्बाजको एवरूपं गङ्गं परियेसन्तो चिरं चरिस्सति। यथा वा उदकादिविनिमुत्तं गङ्गं, एवं रूपादिविनिमुत्तं अत्तानम्पि परियेसन्तो संसारे चिरं चरिस्सति। न हि तं लच्छतीति चिरं चरन्तोपि यं तं एवरूपं गङ्गं वा अत्तानं वा इच्छति, तं न लच्छति। यं लभतीति यं उदकं वा रूपादिं वा लभति, तेन न तुस्सति। यञ्च पत्थेति लद्धं हीळेतीति एवं लद्धेन अतुस्सन्तो यं यं सम्पत्तिं पत्थेति, तं तं लभित्वा ‘‘किं एताया’’ति हीळेति अवमञ्ञति। इच्छा हि अनन्तगोचराति लद्धं हीळेत्वा अञ्ञमञ्ञं आरम्मणं इच्छनतो अयं इच्छा नाम तण्हा अनन्तगोचरा। विगतिच्छान नमो करोमसेति तस्मा ये विगतिच्छा बुद्धादयो, तेसं मयं नमक्कारं करोमाति।
Tattha yaṃ passatīti yaṃ udakādiṃ passati, taṃ gaṅgāti na icchati. Yañca na passatīti yañca udakādivinimuttaṃ gaṅgaṃ na passati, taṃ kiricchati. Maññāmi ciraṃ carissatīti ahaṃ evaṃ maññāmi – ayaṃ paribbājako evarūpaṃ gaṅgaṃ pariyesanto ciraṃ carissati. Yathā vā udakādivinimuttaṃ gaṅgaṃ, evaṃ rūpādivinimuttaṃ attānampi pariyesanto saṃsāre ciraṃ carissati. Na hi taṃ lacchatīti ciraṃ carantopi yaṃ taṃ evarūpaṃ gaṅgaṃ vā attānaṃ vā icchati, taṃ na lacchati. Yaṃ labhatīti yaṃ udakaṃ vā rūpādiṃ vā labhati, tena na tussati. Yañca pattheti laddhaṃ hīḷetīti evaṃ laddhena atussanto yaṃ yaṃ sampattiṃ pattheti, taṃ taṃ labhitvā ‘‘kiṃ etāyā’’ti hīḷeti avamaññati. Icchā hi anantagocarāti laddhaṃ hīḷetvā aññamaññaṃ ārammaṇaṃ icchanato ayaṃ icchā nāma taṇhā anantagocarā. Vigaticchāna namo karomaseti tasmā ye vigaticchā buddhādayo, tesaṃ mayaṃ namakkāraṃ karomāti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा परिब्बाजको एतरहि परिब्बाजको अहोसि, तापसो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paribbājako etarahi paribbājako ahosi, tāpaso pana ahameva ahosi’’nti.
विगतिच्छजातकवण्णना चतुत्था।
Vigaticchajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २४४. विगतिच्छजातकं • 244. Vigaticchajātakaṃ
