| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / กงฺขาวิตรณี-อภินว-ฎีกา • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
๗. วิหารการสิกฺขาปทวณฺณนา
7. Vihārakārasikkhāpadavaṇṇanā
มหนฺตํ ลาติ คณฺหาตีติ มหลฺลโก, ตํ มหลฺลกํฯ โย จ ยํ คณฺหาติ, โส ตสฺส อตฺถีติ อาห ‘‘มหนฺตภาโว เอตสฺส อตฺถีติ มหลฺลโก’’ติฯ โส จ มหนฺตภาโว เกน, กุโต จาติ อาห ‘‘สสามิกภาเวนา’’ติอาทิฯ น เกวลํ สสามิกภาเวเนวาติ อาห ‘‘ยสฺมา วา’’ติอาทิฯ ยทิ เอวํ อถ กสฺมา ‘‘มหลฺลโก นาม วิหาโร สสามิโก วุจฺจตี’’ติ (ปารา. ๓๖๗) เอตฺตกเมว ปทภาชเน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยสฺมา ปนา’’ติอาทิฯ วิหรนฺติ เอตฺถาติ วิหาโร, อาวาโสฯ มาติกายํ ภิกฺขู วา อนภิเนยฺยาติ เอตฺถ วา-สโทฺท ‘‘อยํ วา โส มหานาโค’’ติอาทีสุ วิย อวธารณโตฺถฯ
Mahantaṃ lāti gaṇhātīti mahallako, taṃ mahallakaṃ. Yo ca yaṃ gaṇhāti, so tassa atthīti āha ‘‘mahantabhāvo etassa atthīti mahallako’’ti. So ca mahantabhāvo kena, kuto cāti āha ‘‘sasāmikabhāvenā’’tiādi. Na kevalaṃ sasāmikabhāvenevāti āha ‘‘yasmā vā’’tiādi. Yadi evaṃ atha kasmā ‘‘mahallako nāma vihāro sasāmiko vuccatī’’ti (pārā. 367) ettakameva padabhājane vuttanti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi. Viharanti etthāti vihāro, āvāso. Mātikāyaṃ bhikkhū vā anabhineyyāti ettha vā-saddo ‘‘ayaṃ vā so mahānāgo’’tiādīsu viya avadhāraṇattho.
โกสมฺพิยนฺติ (สารตฺถ. ฎี. ๒.๓๖๕) เอวํนามเก นคเรฯ ตสฺส กิร นครสฺส อารามโปกฺขรณิอาทีสุ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ โกสมฺพรุกฺขาว อุสฺสนฺนา อเหสุํ, ตสฺมา ตํ ‘‘โกสมฺพี’’ติ สงฺขํ คจฺฉติฯ ‘‘กุสุมฺพสฺส นาม อิสิโน อสฺสมโต อวิทูเร มาปิตตฺตา’’ติ เอเกฯ ฉนฺนเตฺถรํ อารพฺภาติ โย อภินิกฺขมนกาเล สทฺธิํ นิกฺขโนฺต, ยสฺส จ สตฺถารา ปรินิพฺพานกาเล พฺรหฺมทโณฺฑ (จูฬว. ๔๔๕) อาณโตฺต, ตํ ฉนฺนเตฺถรํ อารพฺภฯ เจติยรุกฺขนฺติ จิตฺตีกตเฎฺฐน เจติยํ, ปูชารหานํ เทวฎฺฐานานเมตํ อธิวจนํ, ‘‘เจติย’’นฺติ สมฺมตํ รุกฺขํ เจติยรุกฺขํฯ วตฺถุโน อเทสนาย อาปชฺชนโต ‘‘อกิริยมตฺตโต สมุฎฺฐานภาโว’’ติ วุตฺตํฯ มตฺต-สเทฺทน กิริยโต สมุฎฺฐานตํ ปฎิกฺขิปติฯ เกจิ ปน ‘‘วตฺถุอเทสนาย, กุฎิกรเณน จ สมุฎฺฐานโต กิริยากิริยโต สมุฎฺฐาตี’’ติ วทนฺติฯ ปมาณนิยมาภาโวว วิเสโสฯ
Kosambiyanti (sārattha. ṭī. 2.365) evaṃnāmake nagare. Tassa kira nagarassa ārāmapokkharaṇiādīsu tesu tesu ṭhānesu kosambarukkhāva ussannā ahesuṃ, tasmā taṃ ‘‘kosambī’’ti saṅkhaṃ gacchati. ‘‘Kusumbassa nāma isino assamato avidūre māpitattā’’ti eke. Channattheraṃ ārabbhāti yo abhinikkhamanakāle saddhiṃ nikkhanto, yassa ca satthārā parinibbānakāle brahmadaṇḍo (cūḷava. 445) āṇatto, taṃ channattheraṃ ārabbha. Cetiyarukkhanti cittīkataṭṭhena cetiyaṃ, pūjārahānaṃ devaṭṭhānānametaṃ adhivacanaṃ, ‘‘cetiya’’nti sammataṃ rukkhaṃ cetiyarukkhaṃ. Vatthuno adesanāya āpajjanato ‘‘akiriyamattato samuṭṭhānabhāvo’’ti vuttaṃ. Matta-saddena kiriyato samuṭṭhānataṃ paṭikkhipati. Keci pana ‘‘vatthuadesanāya, kuṭikaraṇena ca samuṭṭhānato kiriyākiriyato samuṭṭhātī’’ti vadanti. Pamāṇaniyamābhāvova viseso.
วิหารการสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Vihārakārasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
