Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បាចិត្យាទិយោជនាបាឡិ • Pācityādiyojanāpāḷi |
៦. សេនាសនក្ខន្ធកំ
6. Senāsanakkhandhakaṃ
វិហារានុជាននកថា
Vihārānujānanakathā
២៩៤. សេនាសនក្ខន្ធកេ អបញ្ញត្តំ ហោតីតិ ឯត្ថ ន ញបធាតុ ហោតិ, អបិច ញាធាតុយេវ, សោ ច ខោ អនុជាននត្ថោតិ អាហ ‘‘អននុញ្ញាតំ ហោតី’’តិ។ ឥមិនា ញាធាតុស្ស អវពោធនាទយោ អត្ថេ និវត្តេតិ, អនុជាននត្ថំយេវ ទស្សេតិ។ អឌ្ឍយោគាទីនំ វិសុំ គហិតត្តា វិហារសទ្ទេន បារិសេសតោ អវសេសាវាសោវ គហេតព្ពោតិ អាហ ‘‘អឌ្ឍយោគាទិមុត្តកោ អវសេសាវាសោ’’តិ។ សុវណ្ណវង្កគេហន្តិ សុវណ្ណវង្កឆទនេន ឆាទិតំ គេហំ។ ឥដ្ឋកាគុហាតិ ឥដ្ឋកាយ កតា គុហា។ ឯសេវ នយោ សេសេសុបិ។ អាគតស្ស ច អនាគតស្ស ចាតិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន ទ្វន្ទវាក្យំ ទស្សេតិ។ អាគច្ឆតីតិ អាគតោ, ន អាគតោ អនាគតោ, សង្ឃោ។ អាគតោ ច អនាគតោ ច អាគតានាគតោ, សមាហារទ្វន្ទោ បុំលិង្គោ, តស្ស។ ‘‘អប្បដិហតចារស្សា’’តិ ឥមិនា ចតូសុ ទិសាសុ អប្បដិហតចារោ ចាតុទ្ទិសោតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។
294. Senāsanakkhandhake apaññattaṃ hotīti ettha na ñapadhātu hoti, apica ñādhātuyeva, so ca kho anujānanatthoti āha ‘‘ananuññātaṃ hotī’’ti. Iminā ñādhātussa avabodhanādayo atthe nivatteti, anujānanatthaṃyeva dasseti. Aḍḍhayogādīnaṃ visuṃ gahitattā vihārasaddena pārisesato avasesāvāsova gahetabboti āha ‘‘aḍḍhayogādimuttako avasesāvāso’’ti. Suvaṇṇavaṅkagehanti suvaṇṇavaṅkachadanena chāditaṃ gehaṃ. Iṭṭhakāguhāti iṭṭhakāya katā guhā. Eseva nayo sesesupi. Āgatassa ca anāgatassa cāti ettha casaddena dvandavākyaṃ dasseti. Āgacchatīti āgato, na āgato anāgato, saṅgho. Āgato ca anāgato ca āgatānāgato, samāhāradvando puṃliṅgo, tassa. ‘‘Appaṭihatacārassā’’ti iminā catūsu disāsu appaṭihatacāro cātuddisoti vacanatthaṃ dasseti.
២៩៥. អនុមោទនគាថាសុ ឯវំ វិនិច្ឆយោ វេទិតព្ពោតិ យោជនា។ ឧតុវិសភាគវសេនាតិ សីតឧណ្ហានំ ឧតូនំ វិសភាគវសេន។ សំផុសិតកវាតោតិ សហ ឧទកពិន្ទុនា អាគតោ វាតោ។ ឯត្ថ ហិ សំសទ្ទោ សហត្ថោ, ផុសិតសទ្ទោ ឧទកពិន្ទុវាចកោ។ ឧជុកមេឃវុដ្ឋិយោ ឯវាតិ វាតេន អបហរិតត្តា ឧជុកំ បតិតា មេឃវុដ្ឋិយោ ឯវ។ បាឡិយំ តតោតិ ឯត្ថ តោបច្ចយោ បច្ចត្តត្ថេ វត្តតិ។ សោ វិហារោតិ ហិ អត្ថោ។ វាឡមិគានិ ចាតិ វាឡមិគេ ច។ លិង្គវិបល្លាសោ ហេស។ ឯតានិ សព្ពានីតិ ‘‘សីត’’ន្តិអាទីនិ សព្ពានិ សត្ត បទានិ។ យោជេតព្ពានីតិ សោ វិហារោ សីតំ បដិហនតិ…បេ.… វុដ្ឋិយោ បដិហនតីតិ យោជេតព្ពានីតិ អត្ថោ។
295. Anumodanagāthāsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Utuvisabhāgavasenāti sītauṇhānaṃ utūnaṃ visabhāgavasena. Saṃphusitakavātoti saha udakabindunā āgato vāto. Ettha hi saṃsaddo sahattho, phusitasaddo udakabinduvācako. Ujukameghavuṭṭhiyo evāti vātena apaharitattā ujukaṃ patitā meghavuṭṭhiyo eva. Pāḷiyaṃ tatoti ettha topaccayo paccattatthe vattati. So vihāroti hi attho. Vāḷamigāni cāti vāḷamige ca. Liṅgavipallāso hesa. Etāni sabbānīti ‘‘sīta’’ntiādīni sabbāni satta padāni. Yojetabbānīti so vihāro sītaṃ paṭihanati…pe… vuṭṭhiyo paṭihanatīti yojetabbānīti attho.
‘‘វិហារេនា’’តិ ឥមិនា បាឡិយំ តតោតិ ឯត្ថ តោបច្ចយោ កត្តុត្ថេ ហោតីតិ ទស្សេតិ, តេន វិហារេនាតិ អត្ថោ។ បដិហញ្ញតីតិ បដិហនីយតិ។ សុខត្ថន្តិ ឯត្ថ ឧត្តរបទលោបោតិ អាហ ‘‘សុខវិហារត្ថ’’ន្តិ។ ‘‘លេណត្ថញ្ច សុខត្ថញ្ចា’’តិ បទទ្វយំ ‘‘ហោតី’’តិ បាឋសេសេន យោជេតព្ពំ។ វិហារទានំ លេណត្ថញ្ច សុខត្ថញ្ច ហោតីតិ ហិ អត្ថោ។ ឥទន្តិ អយំ អធិប្បាយោ។ វុត្តន្តិ វុត្តោ។ វិហារទានំ សុខត្ថញ្ច ហោតីតិ យោជនា។ ឈាយិតុំ វិបស្សិតុញ្ច យំ សុខំ អត្ថីតិ សម្ពន្ធោ។ តទត្ថន្តិ តស្ស សុខស្ស អត្ថាយ។ បរបទេនបីតិ ‘‘ឈាយិតុញ្ច វិបស្សិតុ’’ន្តិ បទទ្វយតោ បរំ ឋិតេន ‘‘វិហារទាន’’ន្តិ បទេនបិ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ វិហារេ។ វិហារទានន្តិ វិហារស្ស ទានំ, ទាតព្ពវិហារំ វា, វណ្ណិតន្តិ សម្ពន្ធោ។ វុត្តន្តិ សំយុត្តនិកាយេ វុត្តំ។ សាធកបាឡិយំ យោ ឧបស្សយំ ទទាតិ, សោ ច សព្ពទទោ សព្ពេសំ ពលាទីនំ ទទោ ហោតីតិ យោជនា។ សោ ចាតិ ឯត្ថ ចសទ្ទោ អវធារណត្ថោ។ សោ ឯវាតិ ហិ អត្ថោ។
‘‘Vihārenā’’ti iminā pāḷiyaṃ tatoti ettha topaccayo kattutthe hotīti dasseti, tena vihārenāti attho. Paṭihaññatīti paṭihanīyati. Sukhatthanti ettha uttarapadalopoti āha ‘‘sukhavihārattha’’nti. ‘‘Leṇatthañca sukhatthañcā’’ti padadvayaṃ ‘‘hotī’’ti pāṭhasesena yojetabbaṃ. Vihāradānaṃ leṇatthañca sukhatthañca hotīti hi attho. Idanti ayaṃ adhippāyo. Vuttanti vutto. Vihāradānaṃ sukhatthañca hotīti yojanā. Jhāyituṃ vipassituñca yaṃ sukhaṃ atthīti sambandho. Tadatthanti tassa sukhassa atthāya. Parapadenapīti ‘‘jhāyituñca vipassitu’’nti padadvayato paraṃ ṭhitena ‘‘vihāradāna’’nti padenapi. Idhāti imasmiṃ vihāre. Vihāradānanti vihārassa dānaṃ, dātabbavihāraṃ vā, vaṇṇitanti sambandho. Vuttanti saṃyuttanikāye vuttaṃ. Sādhakapāḷiyaṃ yo upassayaṃ dadāti, so ca sabbadado sabbesaṃ balādīnaṃ dado hotīti yojanā. So cāti ettha casaddo avadhāraṇattho. So evāti hi attho.
‘‘វិហារេ’’តិ ឥមិនា វាសយេត្ថាតិ ឯត្ថ ឯតសទ្ទស្ស វិសយំ ទស្សេតិ។ វាសយេតិ វាសេយ្យ។ តេសំ អន្នញ្ចាតិ ឯត្ថ ‘‘តេស’’ន្តិ បទំ ‘‘អនុច្ឆវិយ’’ន្តិ បាឋសេសេន យោជេតព្ពន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តេសំ អនុច្ឆវិយ’’ន្តិ។ តត្ថ អនុច្ឆវិយំ អន្នញ្ច អនុច្ឆវិយានិ វត្ថានិ ចាតិ យោជនា។ អថ វា តេសន្តិ ភុម្មត្ថេ សម្បទានវចនន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តេសូ’’តិ, ភិក្ខូសូតិ អត្ថោ។ ឧជុភូតេសូតិ ឯត្ថ សម្បទានត្ថេ ភុម្មវចនំ កត្វា ឧជុភូតានំ តេសំ ភិក្ខូនំ ទទេយ្យាតិ អត្ថោបិ យុជ្ជតេវ។ ‘‘អកុដិលចិត្តេសូ’’តិ ឥមិនា ‘‘ឧជុភូតេសូ’’តិ ឯត្ថ ឧជុសទ្ទស្ស អកុដិលត្ថញ្ច ភូតសទ្ទេន ពាហិរត្ថសមាសញ្ច ទស្សេតិ។ ឧជុភូតំ ចិត្តមេតេសន្តិ ឧជុភូតាតិ វចនត្ថោ កាតព្ពោ។ និទហេយ្យាតិ និខណិត្វា ឋបេយ្យ។ ‘‘ន ចិត្តបសាទំ វិរាធេត្វា’’តិ ឥមិនា វិប្បសន្នេន ចេតសាតិ ឯត្ថ ឯវត្ថផលំ វា អញ្ញត្ថាបោហនំ វា ទស្សេតិ។ ហីតិ ផលជោតកោ។ ឯវំ វិប្បសន្នចិត្តស្ស តស្ស វិហារទាយកស្ស តេ ភិក្ខូ ធម្មំ ទេសេន្តីតិ យោជនា។
‘‘Vihāre’’ti iminā vāsayetthāti ettha etasaddassa visayaṃ dasseti. Vāsayeti vāseyya. Tesaṃ annañcāti ettha ‘‘tesa’’nti padaṃ ‘‘anucchaviya’’nti pāṭhasesena yojetabbanti dassento āha ‘‘tesaṃ anucchaviya’’nti. Tattha anucchaviyaṃ annañca anucchaviyāni vatthāni cāti yojanā. Atha vā tesanti bhummatthe sampadānavacananti dassento āha ‘‘tesū’’ti, bhikkhūsūti attho. Ujubhūtesūti ettha sampadānatthe bhummavacanaṃ katvā ujubhūtānaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ dadeyyāti atthopi yujjateva. ‘‘Akuṭilacittesū’’ti iminā ‘‘ujubhūtesū’’ti ettha ujusaddassa akuṭilatthañca bhūtasaddena bāhiratthasamāsañca dasseti. Ujubhūtaṃ cittametesanti ujubhūtāti vacanattho kātabbo. Nidaheyyāti nikhaṇitvā ṭhapeyya. ‘‘Na cittapasādaṃ virādhetvā’’ti iminā vippasannena cetasāti ettha evatthaphalaṃ vā aññatthāpohanaṃ vā dasseti. Hīti phalajotako. Evaṃ vippasannacittassa tassa vihāradāyakassa te bhikkhū dhammaṃ desentīti yojanā.
២៩៦. អាវិញ្ឆនឆិទ្ទន្តិ អង្គុលិំ អវ បវេសេត្វា អញ្ឆតិ អាកឌ្ឍតិ ឯត្ថ, ឯតេនាតិ វា អាវិញ្ឆនំ។ អវបុព្ពោ អឆិធាតុ, ឧបសគ្គអការស្ស ទីឃំ កត្វា, ធាតុអការស្ស ច ឥការំ កត្វា ‘‘អាវិញ្ឆន’’ន្តិ វុត្តំ, តមេវ ឆិទ្ទំ អាវិញ្ឆនឆិទ្ទំ។ អាវិញ្ឆនរជ្ជុន្តិ កវាដច្ឆិទ្ទេ អវ បវេសេត្វា អញ្ឆតិ អាកឌ្ឍតិ ឥមាយាតិ អាវិញ្ឆនា, សាយេវ រជ្ជូតិ អាវិញ្ឆនរជ្ជុ។ កាចិ រជ្ជុ ន ន វដ្ដតីតិ យោជនា។ អថ វា ន វដ្ដតិ ន ហោតិ, វដ្ដតិយេវាតិ យោជនា។ តីណិ តាលានីតិ ឯត្ថ តាលសទ្ទោ កុញ្ចិកាបរិយាយោតិ អាហ ‘‘តិស្សោ កុញ្ចិកាយោ’’តិ។ ឥមិនា តាលសទ្ទស្ស រុក្ខតូរិយវិសេសេ និវត្តេតិ។ យំ យន្តិ ឧបករណំ។ តស្សាតិ យន្តកស្ស។ វេទិកាវាតបានន្តិ វាតំ បិវតិ អនេនាតិ វាតបានំ, វេទិកាយ កតំ វាតបានំ វេទិកាវាតបានំ។ ចក្កលិកន្តិ ឯត្ថ ចក្កាការេន អលតិ បវត្តតីតិ ចក្កលំ, ចោឡកបាទបុញ្ជនំ។ តេន ពន្ធិតព្ពន្តិ ចក្កលិកន្តិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ចោឡកបាទបុញ្ជនំ ពន្ធិតុ’’ន្តិ។ ‘‘វាតបានប្បមាណេន ភិសិំ កត្វា’’តិ ឥមិនា វាតបានបមាណេន កតា ភិសិ វាតបានភិសីតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។
296.Āviñchanachiddanti aṅguliṃ ava pavesetvā añchati ākaḍḍhati ettha, etenāti vā āviñchanaṃ. Avapubbo achidhātu, upasaggaakārassa dīghaṃ katvā, dhātuakārassa ca ikāraṃ katvā ‘‘āviñchana’’nti vuttaṃ, tameva chiddaṃ āviñchanachiddaṃ. Āviñchanarajjunti kavāṭacchidde ava pavesetvā añchati ākaḍḍhati imāyāti āviñchanā, sāyeva rajjūti āviñchanarajju. Kāci rajju na na vaṭṭatīti yojanā. Atha vā na vaṭṭati na hoti, vaṭṭatiyevāti yojanā. Tīṇi tālānīti ettha tālasaddo kuñcikāpariyāyoti āha ‘‘tisso kuñcikāyo’’ti. Iminā tālasaddassa rukkhatūriyavisese nivatteti. Yaṃ yanti upakaraṇaṃ. Tassāti yantakassa. Vedikāvātapānanti vātaṃ pivati anenāti vātapānaṃ, vedikāya kataṃ vātapānaṃ vedikāvātapānaṃ. Cakkalikanti ettha cakkākārena alati pavattatīti cakkalaṃ, coḷakapādapuñjanaṃ. Tena bandhitabbanti cakkalikanti dassento āha ‘‘coḷakapādapuñjanaṃ bandhitu’’nti. ‘‘Vātapānappamāṇena bhisiṃ katvā’’ti iminā vātapānapamāṇena katā bhisi vātapānabhisīti vacanatthaṃ dasseti.
២៩៧. ‘‘ឧច្ចកម្បិ អាសន្ទិក’’ន្តិ វចនតោ វដ្ដតីតិ វេទិតព្ពោតិ សម្ពន្ធោ។ ឯកតោភាគេន ទីឃបីឋំ អដ្ឋង្គុលបាទកមេវ វដ្ដតីតិ យោជនា។ តតោ អធិកំ ន វដ្ដតីតិ អធិប្បាយោ។ បមាណាតិក្កន្តោបីតិ បិសទ្ទោ បមាណយុត្តោ បន បគេវាតិ ទស្សេតិ។ សត្តង្គោតិ តីសុ ទិសាសុ អបស្សយោ, ចត្តារោ បាទាតិ សត្ត អង្គានិ ឯតស្សាតិ សត្តង្គោ។ អយម្បីតិ បិសទ្ទោ អាសន្ទិកំ អបេក្ខតិ។ ឯឡកបាទបីឋំ នាម វុច្ចតីតិ សម្ពន្ធោ។ ឯឡកស្ស បាទោ វិយ បាទោ ឯត្ថាតិ ឯឡកបាទំ, តមេវ បីឋំ ឯឡកបាទបីឋំ។ អាមលកវណ្ណិកបីឋន្តិ អាមលកាយ វណ្ណោ សណ្ឋានោ អាមលកវណ្ណោ, តេន យោជិតំ អាមលកវណ្ណិកំ, តទេវ បីឋំ អាមលកវណ្ណិកបីឋំ។ ‘‘អាការេនា’’តិ ឥមិនា វណ្ណសទ្ទស្ស សណ្ឋានត្ថំ ទស្សេតិ។ ឥមានីតិ បីឋានិ។ ឯត្ថាតិ បីឋេ។ មុញ្ចបព្ពជមយន្តិ មុញ្ជេន ច បព្ពជេន ច កតំ។
297. ‘‘Uccakampi āsandika’’nti vacanato vaṭṭatīti veditabboti sambandho. Ekatobhāgena dīghapīṭhaṃ aṭṭhaṅgulapādakameva vaṭṭatīti yojanā. Tato adhikaṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Pamāṇātikkantopīti pisaddo pamāṇayutto pana pagevāti dasseti. Sattaṅgoti tīsu disāsu apassayo, cattāro pādāti satta aṅgāni etassāti sattaṅgo. Ayampīti pisaddo āsandikaṃ apekkhati. Eḷakapādapīṭhaṃ nāma vuccatīti sambandho. Eḷakassa pādo viya pādo etthāti eḷakapādaṃ, tameva pīṭhaṃ eḷakapādapīṭhaṃ. Āmalakavaṇṇikapīṭhanti āmalakāya vaṇṇo saṇṭhāno āmalakavaṇṇo, tena yojitaṃ āmalakavaṇṇikaṃ, tadeva pīṭhaṃ āmalakavaṇṇikapīṭhaṃ. ‘‘Ākārenā’’ti iminā vaṇṇasaddassa saṇṭhānatthaṃ dasseti. Imānīti pīṭhāni. Etthāti pīṭhe. Muñcapabbajamayanti muñjena ca pabbajena ca kataṃ.
មនុស្សានន្តិ វឌ្ឍកីមនុស្សានំ។ ឆវិសំរក្ខនត្ថាយាតិ ឆវិយា វិនាសនតោ សុដ្ឋុ រក្ខនត្ថាយ។ សិម្ពលិរុក្ខាទីនន្តិអាទិសទ្ទេន តូលនិព្ពត្តកេ សព្ពរុក្ខេ សង្គណ្ហាតិ។ ខីរវល្លិអាទីនន្តិអាទិសទ្ទេន តូលនិព្ពត្តកា សព្ពា លតាយោ សង្គណ្ហាតិ។ បោដកីតិណាទីនន្តិអាទិសទ្ទេន តូលនិព្ពត្តកា សព្ពា តិណជាតិយោ សង្គណ្ហាតិ។ តីហីតិ រុក្ខលតាបោដកីហិ។ ននុ ភូតគាមានំ អនេកត្តា ឯតេហិ តីហិ មុត្តោ ភូតគាមោ អត្ថិ, កស្មា បន សព្ពភូតគាមា សង្គហិតា ហោន្តីតិ អាហ ‘‘រុក្ខវល្លិតិណជាតិយោ ហី’’តិអាទិ។ តត្ថ ហិ យស្មា នត្ថិ, តស្មា សង្គហិតា ហោន្តីតិ យោជនា។ តស្មាតិ យស្មា នត្ថិ, តស្មា។ សព្ពម្បិ ឯតំ តូលន្តិ យោជនា។ ពិព្ពោហនេ លោមម្បិ វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ លោមម្បីតិ បិសទ្ទេន តូលំ អបេក្ខតិ។ យំកិញ្ចិ បុប្ផន្តិ សព្ពំ បុប្ផំ។ បត្តំ បាបុណិត្វា សុទ្ធំ តមាលបត្តមេវ ន វដ្ដតិ, អវសេសំ សព្ពំ បត្តំ សុទ្ធម្បិ វដ្ដតីតិ អធិប្បាយោ។ បញ្ចវិធន្តិ ឧណ្ណចោឡវាកតិណបណ្ណវសេន បញ្ចបការំ។
Manussānanti vaḍḍhakīmanussānaṃ. Chavisaṃrakkhanatthāyāti chaviyā vināsanato suṭṭhu rakkhanatthāya. Simbalirukkhādīnantiādisaddena tūlanibbattake sabbarukkhe saṅgaṇhāti. Khīravalliādīnantiādisaddena tūlanibbattakā sabbā latāyo saṅgaṇhāti. Poṭakītiṇādīnantiādisaddena tūlanibbattakā sabbā tiṇajātiyo saṅgaṇhāti. Tīhīti rukkhalatāpoṭakīhi. Nanu bhūtagāmānaṃ anekattā etehi tīhi mutto bhūtagāmo atthi, kasmā pana sabbabhūtagāmā saṅgahitā hontīti āha ‘‘rukkhavallitiṇajātiyo hī’’tiādi. Tattha hi yasmā natthi, tasmā saṅgahitā hontīti yojanā. Tasmāti yasmā natthi, tasmā. Sabbampi etaṃ tūlanti yojanā. Bibbohane lomampi vaṭṭatīti sambandho. Lomampīti pisaddena tūlaṃ apekkhati. Yaṃkiñci pupphanti sabbaṃ pupphaṃ. Pattaṃ pāpuṇitvā suddhaṃ tamālapattameva na vaṭṭati, avasesaṃ sabbaṃ pattaṃ suddhampi vaṭṭatīti adhippāyo. Pañcavidhanti uṇṇacoḷavākatiṇapaṇṇavasena pañcapakāraṃ.
‘‘ឧបឌ្ឍកាយបមាណានី’’តិ ឥមិនា អទ្ធកាយិកានីតិ ឯត្ថ អទ្ធស្ស កាយស្ស បមាណេន កតានិ អទ្ធកាយិកានីតិ អត្ថំ ទស្សេតិ។ យេសុ ពិព្ពោហនេសុ កដិតោ បដ្ឋាយ យាវ សីសំ ឧបទហន្តិ, តានិ ពិព្ពោហនានិ អទ្ធកាយិកានិ នាមាតិ យោជនា។ យស្សាតិ ពិព្ពោហនស្ស។ វិត្ថារតោ មុដ្ឋិរតនំ ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។ ឥមិនា យត្ថ សហ គីវាយ សកលំ សីសំ ឋបេតុំ សក្កា, តស្ស មុដ្ឋិរតនំ វិត្ថារបមាណន្តិ ទស្សេតិ។ ‘‘តីសុ កណ្ណេសុ ទ្វិន្នំ កណ្ណាន’’ន្តិ ឥទំ ពិព្ពោហនស្ស ឧភោសុ អន្តេសុ ឋបេតព្ពចោឡបមាណំ សន្ធាយ វុត្តំ។ ឥទំ បន ពិព្ពោហនស្ស ឧភោសុ អន្តេសុ ឋបិតចោឡស្ស កោដិយា កោដិំ អាហច្ច ទ្វិគុណំ កតំ តិកណ្ណំ ហោតិ, តេសុ តីសុ កណ្ណេសុ ទ្វិន្នំ កណ្ណានមន្តរំ វិទត្ថិ ចតុរង្គុលំ ហោតិ, មជ្ឈដ្ឋានំ កោដិតោ កោដិមាហច្ច មុដ្ឋិរតនំ ហោតិ, ឥទំ បន ពិព្ពោហនំ តិកណ្ណំ ហោតិ។ វដ្ដំ វា ចតុរស្សាទិំ វា កត្វា សិព្ពិតំ យថា កោដិតោ កោដិ វិត្ថារតោ បុថុលដ្ឋានំ មុដ្ឋិរតនំ ហោតិ, ឯវំ សិព្ពិតព្ពំ។ ឥតោ អធិកំ ន វដ្ដតិ, ឩនំ បន វដ្ដតិយេវ។ សីសូបធានន្តិ សីសំ ឧបទហន្តិ ឋបេន្តិ ឯត្ថាតិ សីសូបធានំ។ ពិព្ពោហនានីតិ វិសេសេន, វិសេសំ វា សុខំ វហន្តីតិ ពិព្ពោហនានិ។ ឧបរីតិ ពិព្ពោហនានំ ឧបរិ។ យានិ បន កប្បិយតូលានិ សន្តីតិ យោជនា។ មហន្តម្បីតិ បិសទ្ទោ ខុទ្ទកំ បន បគេវាតិ ទស្សេតិ។ វិនយធរឧបតិស្សត្ថេរោ បន អាហាតិ សម្ពន្ធោ។ ‘‘វិនយធរ’’ ឥតិ បទេន ផុស្សទេវត្ថេរតោ វិសេសំ ទស្សេតិ។ អកប្បិយតូលំ វាតិ ភិសិយំ អកប្បិយតូលំ វា។ ពិព្ពោហនេ ហិ អកប្បិយតូលំ នាម នត្ថិ។
‘‘Upaḍḍhakāyapamāṇānī’’ti iminā addhakāyikānīti ettha addhassa kāyassa pamāṇena katāni addhakāyikānīti atthaṃ dasseti. Yesu bibbohanesu kaṭito paṭṭhāya yāva sīsaṃ upadahanti, tāni bibbohanāni addhakāyikāni nāmāti yojanā. Yassāti bibbohanassa. Vitthārato muṭṭhiratanaṃ hotīti sambandho. Iminā yattha saha gīvāya sakalaṃ sīsaṃ ṭhapetuṃ sakkā, tassa muṭṭhiratanaṃ vitthārapamāṇanti dasseti. ‘‘Tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇāna’’nti idaṃ bibbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷapamāṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Idaṃ pana bibbohanassa ubhosu antesu ṭhapitacoḷassa koṭiyā koṭiṃ āhacca dviguṇaṃ kataṃ tikaṇṇaṃ hoti, tesu tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānamantaraṃ vidatthi caturaṅgulaṃ hoti, majjhaṭṭhānaṃ koṭito koṭimāhacca muṭṭhiratanaṃ hoti, idaṃ pana bibbohanaṃ tikaṇṇaṃ hoti. Vaṭṭaṃ vā caturassādiṃ vā katvā sibbitaṃ yathā koṭito koṭi vitthārato puthulaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hoti, evaṃ sibbitabbaṃ. Ito adhikaṃ na vaṭṭati, ūnaṃ pana vaṭṭatiyeva. Sīsūpadhānanti sīsaṃ upadahanti ṭhapenti etthāti sīsūpadhānaṃ. Bibbohanānīti visesena, visesaṃ vā sukhaṃ vahantīti bibbohanāni. Uparīti bibbohanānaṃ upari. Yāni pana kappiyatūlāni santīti yojanā. Mahantampīti pisaddo khuddakaṃ pana pagevāti dasseti. Vinayadharaupatissatthero pana āhāti sambandho. ‘‘Vinayadhara’’ iti padena phussadevattherato visesaṃ dasseti. Akappiyatūlaṃ vāti bhisiyaṃ akappiyatūlaṃ vā. Bibbohane hi akappiyatūlaṃ nāma natthi.
បញ្ចភិសិយោតិ ឯត្ថ វាក្យភាវញ្ច អសមាហារទិគុភាវញ្ច បដិក្ខិបន្តោ អាហ ‘‘បញ្ចហិ ឧណ្ណាទីហិ បូរិតា ភិសិយោ’’តិ។ ឥមិនា បញ្ចហិ ឧណ្ណាទីហិ បូរិតា ភិសិយោ បញ្ចភិសិយោតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ អត្ថតោ បន វាក្យម្បិ អសមាហារទិគុបិ យុជ្ជតេវ។ កស្មា បញ្ចគណនា ហោតីតិ អាហ ‘‘តូលគណនាយ ហី’’តិអាទិ។ ហិ យស្មា តូលគណនាយ ឯតាសំ គណនា វុត្តា, តស្មា បញ្ចភិសិយោ ហោន្តីតិ យោជនា។ តត្ថាតិ ឧណ្ណាទីសុ បញ្ចសុ។ ឧណ្ណគ្គហណេន គហិតន្តិ សម្ពន្ធោ។ កម្ពលមេវាតិ ឧណ្ណាមយំ កម្ពលមេវ។ ឧណ្ណាយ, ឧណ្ណំ វា បក្ខិបិត្វា កតា ភិសិ ឧណ្ណាភិសិ។ ឯសេវ នយោ ចោឡភិសិអាទីសុ។
Pañcabhisiyoti ettha vākyabhāvañca asamāhāradigubhāvañca paṭikkhipanto āha ‘‘pañcahi uṇṇādīhi pūritā bhisiyo’’ti. Iminā pañcahi uṇṇādīhi pūritā bhisiyo pañcabhisiyoti vacanatthaṃ dasseti. Atthato pana vākyampi asamāhāradigupi yujjateva. Kasmā pañcagaṇanā hotīti āha ‘‘tūlagaṇanāya hī’’tiādi. Hi yasmā tūlagaṇanāya etāsaṃ gaṇanā vuttā, tasmā pañcabhisiyo hontīti yojanā. Tatthāti uṇṇādīsu pañcasu. Uṇṇaggahaṇena gahitanti sambandho. Kambalamevāti uṇṇāmayaṃ kambalameva. Uṇṇāya, uṇṇaṃ vā pakkhipitvā katā bhisi uṇṇābhisi. Eseva nayo coḷabhisiādīsu.
បមាណនិយមោតិ ឯត្តកា បមាណាតិ បមាណស្ស និយមោ។ មញ្ចេ អត្ថរិតព្ពា ភិសិ មញ្ចភិសិ។ ឯតាសន្តិ មញ្ចភិសិអាទីនំ។ យំ ឯតំ តូលន្តិ យោជនា។ សូរកេបីតិ ចម្មមយភិសិយម្បិ។ ឯតេនាតិ កុរុន្ទិយំ វុត្តវចនេន សិទ្ធំ ហោតីតិ សម្ពន្ធោ។
Pamāṇaniyamoti ettakā pamāṇāti pamāṇassa niyamo. Mañce attharitabbā bhisi mañcabhisi. Etāsanti mañcabhisiādīnaṃ. Yaṃ etaṃ tūlanti yojanā. Sūrakepīti cammamayabhisiyampi. Etenāti kurundiyaṃ vuttavacanena siddhaṃ hotīti sambandho.
មញ្ចភិសិន្តិ មញ្ចេ អត្ថរិតព្ពំ ភិសិំ។ ‘‘អត្ថរណត្ថាយ សំហរន្តីតិ យុជ្ជតី’’តិ ឥមិនា ‘‘អត្ថរន្តី’’តិ ឯត្ថ ការិយូបចារេន អត្ថោ គហេតព្ពោតិ ទស្សេតិ។ អត្ថរណាយ ហិ សំហរណំ ការណំ នាម, អត្ថរណំ ការិយំ នាម។ ឧបរីតិ ភិសិឆវិយា ឧបរិ។ ផុសិតានីតិ ពិន្ទូនិ។ ភិត្តិកម្មន្តិ ភិត្តិយំ នានាវណ្ណេហិ រាជិករណំ វិយ កត្តព្ពំ កម្មំ។
Mañcabhisinti mañce attharitabbaṃ bhisiṃ. ‘‘Attharaṇatthāya saṃharantīti yujjatī’’ti iminā ‘‘attharantī’’ti ettha kāriyūpacārena attho gahetabboti dasseti. Attharaṇāya hi saṃharaṇaṃ kāraṇaṃ nāma, attharaṇaṃ kāriyaṃ nāma. Uparīti bhisichaviyā upari. Phusitānīti bindūni. Bhittikammanti bhittiyaṃ nānāvaṇṇehi rājikaraṇaṃ viya kattabbaṃ kammaṃ.
២៩៨. ‘‘ឥក្កាស’’ន្តិ នាមំ និយ្យាសសិលេសានំ នាមន្តិ អាហ ‘‘រុក្ខនិយ្យាសំ វា សិលេសំ វា’’តិ។ ‘‘កុណ្ឌកមិស្សកមត្តិក’’ន្តិ ឥមិនា កុណ្ឌកេន មិស្សកា មត្តិកា កុណ្ឌកមត្តិកាតិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ សាសបបិដ្ឋន្តិ សាសបចុណ្ណំ។ ‘‘ពិន្ទុ ពិន្ទុ ហុត្វា’’តិ ឥមិនា អច្ចុស្សន្នំ ហោតីតិ ឯត្ថ ការណូបចារំ ទស្សេតិ។ អច្ចុស្សន្នញ្ហិ ការណំ ហោតិ, ‘‘ពិន្ទុ ពិន្ទុ ហុត្វា’’តិ ឋានំ ការិយំ ហោតិ។ ‘‘បុញ្ជិតុ’’ន្តិ សោធេតុំ។ គណ្ឌុប្បាទគូថមត្តិកន្តិ មហិលតាយ គូថមយំ មត្តិកំ។ ឥមិនា លណ្ឌមត្តិកន្តិ ឯត្ថ លណ្ឌសទ្ទោ គូថបរិយាយោតិ ទស្សេតិ។
298.‘‘Ikkāsa’’nti nāmaṃ niyyāsasilesānaṃ nāmanti āha ‘‘rukkhaniyyāsaṃ vā silesaṃ vā’’ti. ‘‘Kuṇḍakamissakamattika’’nti iminā kuṇḍakena missakā mattikā kuṇḍakamattikāti vacanatthaṃ dasseti. Sāsapapiṭṭhanti sāsapacuṇṇaṃ. ‘‘Bindu bindu hutvā’’ti iminā accussannaṃ hotīti ettha kāraṇūpacāraṃ dasseti. Accussannañhi kāraṇaṃ hoti, ‘‘bindu bindu hutvā’’ti ṭhānaṃ kāriyaṃ hoti. ‘‘Puñjitu’’nti sodhetuṃ. Gaṇḍuppādagūthamattikanti mahilatāya gūthamayaṃ mattikaṃ. Iminā laṇḍamattikanti ettha laṇḍasaddo gūthapariyāyoti dasseti.
២៩៩. ន ភិក្ខវេ បដិភានចិត្តន្តិ ឯត្ថ ‘‘ឥត្ថិរូបកំ បុរិសរូបក’’ន្តិ បាឡិយំ វុត្តត្តា កិំ ឥត្ថិបុរិសរូបមេវ ន វដ្ដតីតិ អាហ ‘‘ន កេវល’’ន្តិអាទិ។ តិរច្ឆានរូបម្បិ កាតុំ វា ‘‘ករោហី’’តិ វត្តុំ វា ន វដ្ដតីតិ សម្ពន្ធោ។ ទ្វារបាលន្តិ ទ្វារបាលរូបំ។ បសាទនីយានីតិ បសាទេតព្ពានិ, បសាទេតុំ អរហានីតិ អត្ថោ។
299.Na bhikkhave paṭibhānacittanti ettha ‘‘itthirūpakaṃ purisarūpaka’’nti pāḷiyaṃ vuttattā kiṃ itthipurisarūpameva na vaṭṭatīti āha ‘‘na kevala’’ntiādi. Tiracchānarūpampi kātuṃ vā ‘‘karohī’’ti vattuṃ vā na vaṭṭatīti sambandho. Dvārapālanti dvārapālarūpaṃ. Pasādanīyānīti pasādetabbāni, pasādetuṃ arahānīti attho.
៣០០. ឯកង្គណាតិ អវិហារដ្ឋានេន សមានភូមិភាគា។ មុណ្ឌច្ឆេទនគព្ភោតិ មុណ្ឌេន ឆាទេតព្ពោ គព្ភោ។
300.Ekaṅgaṇāti avihāraṭṭhānena samānabhūmibhāgā. Muṇḍacchedanagabbhoti muṇḍena chādetabbo gabbho.
តត្ថាតិ វិជ្ឈិតព្ពរុក្ខេ។ ‘‘កត’’ន្តិ ឥមិនា កុលង្កបាទកន្តិ ឯត្ថ ណិកបច្ចយស្ស អត្ថំ ទស្សេតិ។ តំ អាហរិមំ ភិត្តិបាទំ បតិដ្ឋាបេតុន្តិ សម្ពន្ធោ។ វស្សបរិត្តាណត្ថន្តិ វស្សោទកបរិត្តាណត្ថំ។ ‘‘មទ្ទិតមត្តិក’’ន្តិ ឥមិនា ឧទ្ទសុធន្តិ ឯត្ថ សុធាសទ្ទស្ស លេបនសុធំ ទស្សេតិ, ភោជនសុធំ និវត្តេតិ។
Tatthāti vijjhitabbarukkhe. ‘‘Kata’’nti iminā kulaṅkapādakanti ettha ṇikapaccayassa atthaṃ dasseti. Taṃ āharimaṃ bhittipādaṃ patiṭṭhāpetunti sambandho. Vassaparittāṇatthanti vassodakaparittāṇatthaṃ. ‘‘Madditamattika’’nti iminā uddasudhanti ettha sudhāsaddassa lepanasudhaṃ dasseti, bhojanasudhaṃ nivatteti.
បមុខន្តិ វិហារស្ស បមុខំ។ យន្តិ បទេសំ, ហនន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ តស្ស កតបទេសស្សាតិ យោជនា។ ‘‘បឃាន’’ន្តិបិ វុច្ចតីតិ ទីឃវសេន ‘‘បឃាន’’ន្តិបិ វុច្ចតិ។ ឥមិនា បុរិមបាឋេ រស្សភាវំ ទីបេតិ។ ‘‘បកុដ្ដ’’ន្តិបិ បាឋោតិ សសំយោគវសេន ‘‘បកុដ្ដ’’ន្តិបិ បាឋោ។ ឥមិនា បុរិមបាឋេ និសំយោគភាវំ ទស្សេតិ។ វំសន្តិ វេឡុំ។ តតោតិ វំសតោ។ ‘‘ឱសារេត្វា កត’’ន្តិ ឥមិនា ឱសារេត្វា កតំ ឱសារកន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ ‘‘ឆទនបមុខ’’ន្តិ ឥមិនា ណិកបច្ចយស្ស សរូបំ ទស្សេតិ។ ចក្កលយុត្តោតិ ចក្កលេន យុត្តោ។
Pamukhanti vihārassa pamukhaṃ. Yanti padesaṃ, hanantīti sambandho. Tassa katapadesassāti yojanā. ‘‘Paghāna’’ntipi vuccatīti dīghavasena ‘‘paghāna’’ntipi vuccati. Iminā purimapāṭhe rassabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Pakuṭṭa’’ntipi pāṭhoti sasaṃyogavasena ‘‘pakuṭṭa’’ntipi pāṭho. Iminā purimapāṭhe nisaṃyogabhāvaṃ dasseti. Vaṃsanti veḷuṃ. Tatoti vaṃsato. ‘‘Osāretvā kata’’nti iminā osāretvā kataṃ osārakanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Chadanapamukha’’nti iminā ṇikapaccayassa sarūpaṃ dasseti. Cakkalayuttoti cakkalena yutto.
៣០១. បានីយទានភាជនន្តិ បានីយំ ទេតិ អនេនាតិ បានីយទានំ, តមេវ ភាជនំ បានីយទានភាជនំ។ ‘‘ឧឡុង្កោ ច ថាលកញ្ចា’’តិ ឥមិនា ទ្វេ បានីយសង្ខស្ស អនុលោមានីតិ យោជនា។
301.Pānīyadānabhājananti pānīyaṃ deti anenāti pānīyadānaṃ, tameva bhājanaṃ pānīyadānabhājanaṃ. ‘‘Uḷuṅko ca thālakañcā’’ti iminā dve pānīyasaṅkhassa anulomānīti yojanā.
៣០៣. ទ្វារថកនកន្តិ ទ្វារំ ថកេតិ អនេនាតិ ទ្វារថកនកំ។ គាមទ្វារេសុ ទ្វារថកនកំ វិយ ចក្កលយុត្តំ ទ្វារថកនកន្តិ យោជនា។
303.Dvārathakanakanti dvāraṃ thaketi anenāti dvārathakanakaṃ. Gāmadvāresu dvārathakanakaṃ viya cakkalayuttaṃ dvārathakanakanti yojanā.
៣០៥. អស្សតរិរថាតិ អស្សានំ វិសេសេន, អតិសយេន វាតិ អស្សតរោ, អថ វា បកតិអស្សេ តរតិ អតិក្កមតីតិ អស្សតរោ, សោ ឯតេសុ រថេសុ យុជ្ជិតព្ពោតិ អស្សតរី, តេយេវ រថាតិ អស្សតរិរថាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘អស្សតរយុត្តា រថា អស្សតរិរថា’’តិ។ តត្ថ ‘‘អស្សតរយុត្តា’’តិ ឥមិនា ‘‘អស្សតរី’’តិ បទស្ស អស្សត្ថិតទ្ធិតំ ទស្សេតិ។ អាមុត្តមណិកុណ្ឌលាតិ បទស្ស ‘‘សតំ កញ្ញា សហស្សានី’’តិ បទេន សម្ពន្ធិតព្ពត្តា វុត្តំ ‘‘អាមុត្តមណិកុណ្ឌលានី’’តិ។ ឥមិនា និការស្ស អាការោ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ កណ្ណេសុ អាមុត្តំ មណិកុណ្ឌលំ ឯតាសន្តិ អាមុត្តមណិកុណ្ឌលា កញ្ញាយោ។
305.Assatarirathāti assānaṃ visesena, atisayena vāti assataro, atha vā pakatiasse tarati atikkamatīti assataro, so etesu rathesu yujjitabboti assatarī, teyeva rathāti assatarirathāti dassento āha ‘‘assatarayuttā rathā assatarirathā’’ti. Tattha ‘‘assatarayuttā’’ti iminā ‘‘assatarī’’ti padassa assatthitaddhitaṃ dasseti. Āmuttamaṇikuṇḍalāti padassa ‘‘sataṃ kaññā sahassānī’’ti padena sambandhitabbattā vuttaṃ ‘‘āmuttamaṇikuṇḍalānī’’ti. Iminā nikārassa ākāro hotīti dasseti. Kaṇṇesu āmuttaṃ maṇikuṇḍalaṃ etāsanti āmuttamaṇikuṇḍalā kaññāyo.
ខន្ធបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពុតោតិ អត្ថំ បដិក្ខិបន្តោ អាហ ‘‘កិលេសបរិនិព្ពានេន បរិនិព្ពុតោ’’តិ។ សីតិភូតោតិ ឯត្ថ កិលេសាតបានំ អភាវេនេវ សីតិភូតោ, ន អញ្ញេសន្តិ អាហ ‘‘កិលេសាតបាភាវេនា’’តិ។ ‘‘កិលេសូបធិអភាវេនា’’តិ ឥមិនា និរុបធីតិ ឯត្ថ ខន្ធូបធិអភិសង្ខារូបធិអភាវេនាតិ អត្ថំ បដិក្ខិបតិ។
Khandhaparinibbānena parinibbutoti atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘kilesaparinibbānena parinibbuto’’ti. Sītibhūtoti ettha kilesātapānaṃ abhāveneva sītibhūto, na aññesanti āha ‘‘kilesātapābhāvenā’’ti. ‘‘Kilesūpadhiabhāvenā’’ti iminā nirupadhīti ettha khandhūpadhiabhisaṅkhārūpadhiabhāvenāti atthaṃ paṭikkhipati.
អាសត្តិយោតិ ឯត្ថ បុនប្បុនំ វិសយេសុ, ភវេសុ វា សញ្ជន្តីតិ អាសត្តិយោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘រូបាទីសូ’’តិអាទិ។ បត្ថនាយោតិ តណ្ហាយោ។ ឥមិនា អាសត្តីនំ សរូបំ ទស្សេតិ។ ‘‘ឆិន្ទិត្វា’’តិ ឥមិនា ឆេត្វាតិ ឯត្ថ ឆេធាតុយា ឆេទនត្ថំ ទស្សេតិ។ វិនេយ្យហទយេ ទរន្តិ ឯត្ថ ‘‘វិនេយ្យា’’តិ បទស្ស ត្វាបច្ចយន្តភាវញ្ច ហទយសទ្ទស្ស ចិត្តវាចកភាវញ្ច ទរថសរូបញ្ច ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ចិត្តេ កិលេសទរថំ វិនេត្វា’’តិ។ តត្ថ ‘‘ចិត្តេ’’តិ ឥមិនា ហទយសទ្ទស្សត្ថំ ទស្សេតិ, ‘‘កិលេស’’ ឥតិ បទេន ទរថសរូបំ, ‘‘វិនេត្វា’’តិ ឥមិនា ត្វាបច្ចយន្តភាវំ ទស្សេតិ។ វយករណន្តិ បរិព្ពយមូលំ។ តញ្ហិ វយំ ករិយតិ អនេនាតិ វយករណន្តិ វុច្ចតិ។ ឥមិនា វយស្ស ករណំ វយាយិកំ, ករណត្ថេ អាយិកបច្ចយោ, វយាយិកមេវ វេយ្យាយិកន្តិ អត្ថំ ទស្សេតិ។
Āsattiyoti ettha punappunaṃ visayesu, bhavesu vā sañjantīti āsattiyoti dassento āha ‘‘rūpādīsū’’tiādi. Patthanāyoti taṇhāyo. Iminā āsattīnaṃ sarūpaṃ dasseti. ‘‘Chinditvā’’ti iminā chetvāti ettha chedhātuyā chedanatthaṃ dasseti. Vineyyahadaye daranti ettha ‘‘vineyyā’’ti padassa tvāpaccayantabhāvañca hadayasaddassa cittavācakabhāvañca darathasarūpañca dassento āha ‘‘citte kilesadarathaṃ vinetvā’’ti. Tattha ‘‘citte’’ti iminā hadayasaddassatthaṃ dasseti, ‘‘kilesa’’ iti padena darathasarūpaṃ, ‘‘vinetvā’’ti iminā tvāpaccayantabhāvaṃ dasseti. Vayakaraṇanti paribbayamūlaṃ. Tañhi vayaṃ kariyati anenāti vayakaraṇanti vuccati. Iminā vayassa karaṇaṃ vayāyikaṃ, karaṇatthe āyikapaccayo, vayāyikameva veyyāyikanti atthaṃ dasseti.
៣០៧. អាទេយ្យវាចោតិ ឯត្ថ អាទិយិតព្ពាតិ អាទេយ្យា, សា វាចា ឯតស្សាតិ អាទេយ្យវាចោតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘តស្ស វចន’’ន្តិអាទិ។ តត្ថ តស្សាតិ អនាថបិណ្ឌិកស្ស។ សធនាតិ សំវិជ្ជមាន ធនា, អត្តនោ វា ធនវន្តោ។ មន្ទធនាតិ អប្បធនា។ អទាសីតិ អនាថបិណ្ឌិកោ អទាសិ។ ឥតីតិ ឯវំ, ទត្វា កត្វាតិ សម្ពន្ធោ។ សោតិ អនាថបិណ្ឌិកោ, អគមាសីតិ សម្ពន្ធោ។
307.Ādeyyavācoti ettha ādiyitabbāti ādeyyā, sā vācā etassāti ādeyyavācoti dassento āha ‘‘tassa vacana’’ntiādi. Tattha tassāti anāthapiṇḍikassa. Sadhanāti saṃvijjamāna dhanā, attano vā dhanavanto. Mandadhanāti appadhanā. Adāsīti anāthapiṇḍiko adāsi. Itīti evaṃ, datvā katvāti sambandho. Soti anāthapiṇḍiko, agamāsīti sambandho.
កហាបណេ សន្ថរីតិ សម្ពន្ធោ។ កោដិយា ករណភូតាយ, អាធារភូតាយ វា។ បដិបាតេត្វាតិ បដិហនាបេត្វា ។ តត្ថ តស្មិំ ឋានេ យេ រុក្ខា វា យា បោក្ខរណិយោ វា តិដ្ឋន្តីតិ យោជនា។ តេសន្តិ តាសំ រុក្ខបោក្ខរណីនំ។ សាមញ្ញញ្ហិ អបេក្ខិត្វា បុល្លិង្គវសេន វុត្តំ។ បរិក្ខេបបមាណន្តិ បរិណាហស្ស បមាណំ។ អស្សាតិ អនាថបិណ្ឌិកស្ស។
Kahāpaṇe santharīti sambandho. Koṭiyā karaṇabhūtāya, ādhārabhūtāya vā. Paṭipātetvāti paṭihanāpetvā . Tattha tasmiṃ ṭhāne ye rukkhā vā yā pokkharaṇiyo vā tiṭṭhantīti yojanā. Tesanti tāsaṃ rukkhapokkharaṇīnaṃ. Sāmaññañhi apekkhitvā pulliṅgavasena vuttaṃ. Parikkhepapamāṇanti pariṇāhassa pamāṇaṃ. Assāti anāthapiṇḍikassa.
ឯវំ ពហុធនំ ចជន្តស្សាបិ គហបតិនោតិ យោជនា។ កោដ្ឋកំ មាបេសីតិ ឯត្ថ អញ្ញេ កោដ្ឋកេ បដិក្ខិបន្តោ អាហ ‘‘ទ្វារកោដ្ឋកបាសាទ’’ន្តិ។
Evaṃ bahudhanaṃ cajantassāpi gahapatinoti yojanā. Koṭṭhakaṃ māpesīti ettha aññe koṭṭhake paṭikkhipanto āha ‘‘dvārakoṭṭhakapāsāda’’nti.
វិហារាទយោតិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន បាឡិយំ អាគតេ បរិវេណាទយោ ចុទ្ទស ឧបករណេ សង្គណ្ហាតិ។ អម្ហាកំ ភគវតោ វិហារការាបនបសង្គេន សត្តន្នម្បិ ពុទ្ធានំ វិហារការាបនំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘វិបស្សិស្សា’’តិអាទិ។ តត្ថ វិបស្សិស្ស ភគវតោ វិហារំ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.១២) ការាបេសីតិ សម្ពន្ធោ។ តិគាវុតប្បមាណំ ភូមិំ សុវណ្ណយដ្ឋិសន្ថរេន កិណិត្វា វិហារំ ការាបេសីតិ យោជនា។ ឯសេវ នយោ បរតោបិ។ អដ្ឋករីសប្បមាណា ភូមិ ឧសភេន ទសឧសភប្បមាណា យដ្ឋិយា ទ្វិសតយដ្ឋិប្បមាណា ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘ឯវំ អនុបុព្ពេន បរិហាយន្តី’’តិ វត្វា សព្ពជនំ សំវេជេន្តោ អាហ ‘‘សម្បត្តិយោ ហី’’តិអាទិ។ តត្ថ យស្មា សម្បត្តិយោ បរិហាយន្តិ, តស្មា អលមេវ សព្ពសម្បត្តីសុ វិរជ្ជិតុំ, អលំ ឯវ សព្ពសម្បត្តីហិ វិមុច្ចិតុន្តិ យោជនា។ ‘‘សព្ពសម្បត្តីសូ’’តិ បទញ្ហិ ‘‘វិមុច្ចិតុ’’ន្តិ បទេន វិភត្តិបរិណាមំ កត្វា សម្ពន្ធិតព្ពំ។
Vihārādayoti ettha ādisaddena pāḷiyaṃ āgate pariveṇādayo cuddasa upakaraṇe saṅgaṇhāti. Amhākaṃ bhagavato vihārakārāpanapasaṅgena sattannampi buddhānaṃ vihārakārāpanaṃ dassento āha ‘‘vipassissā’’tiādi. Tattha vipassissa bhagavato vihāraṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.12) kārāpesīti sambandho. Tigāvutappamāṇaṃ bhūmiṃ suvaṇṇayaṭṭhisantharena kiṇitvā vihāraṃ kārāpesīti yojanā. Eseva nayo paratopi. Aṭṭhakarīsappamāṇā bhūmi usabhena dasausabhappamāṇā yaṭṭhiyā dvisatayaṭṭhippamāṇā hotīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Evaṃ anupubbena parihāyantī’’ti vatvā sabbajanaṃ saṃvejento āha ‘‘sampattiyo hī’’tiādi. Tattha yasmā sampattiyo parihāyanti, tasmā alameva sabbasampattīsu virajjituṃ, alaṃ eva sabbasampattīhi vimuccitunti yojanā. ‘‘Sabbasampattīsū’’ti padañhi ‘‘vimuccitu’’nti padena vibhattipariṇāmaṃ katvā sambandhitabbaṃ.
៣០៨. ខណ្ឌផុល្លសទ្ទានំ អធិករណភាវំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ខណ្ឌន្តិ ឆិន្នោកាសោ។ ផុល្លន្តិ ផលិតោកាសោ’’តិ។ តត្ថ ‘‘ឆិន្នោកាសោ’’តិ ឥមិនា ខណ្ឌតិ ឆិជ្ជតិ ឯត្ថាតិ ខណ្ឌន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ ‘‘ផលិតោកាសោ’’តិ ឥមិនា ផុល្លតិ ផលតិ ឯត្ថាតិ ផុល្លន្តិ វចនត្ថំ ទស្សេតិ។ បដិសង្ខរិស្សតីតិ ឯត្ថ បាដិសទ្ទស្ស បាកតិកត្ថភាវំ, សង្ខរិស្សតិសទ្ទស្ស ច ករធាតុយា និប្ផន្នភាវំ ទស្សេតុំ វុត្តំ ‘‘បាកតិកំ ករិយតី’’តិ។
308. Khaṇḍaphullasaddānaṃ adhikaraṇabhāvaṃ dassento āha ‘‘khaṇḍanti chinnokāso. Phullanti phalitokāso’’ti. Tattha ‘‘chinnokāso’’ti iminā khaṇḍati chijjati etthāti khaṇḍanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Phalitokāso’’ti iminā phullati phalati etthāti phullanti vacanatthaṃ dasseti. Paṭisaṅkharissatīti ettha pāṭisaddassa pākatikatthabhāvaṃ, saṅkharissatisaddassa ca karadhātuyā nipphannabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pākatikaṃ kariyatī’’ti.
៣១០. ថេរោតិ សារិបុត្តត្ថេរោ, អាគច្ឆតីតិ សម្ពន្ធោ។ ឥទន្តិ គិលានបដិជគ្គនាទិ។ អស្សាតិ ថេរស្ស។ អគ្គាសនន្តិអាទីសុ អគ្គសទ្ទោ បឋមត្ថោបិ ឧត្តមត្ថោបិ យុជ្ជតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ថេរាសន’’ន្តិអាទិ។ អន្តរា សត្ថីនន្តិ ឯត្ថ អន្តរាតិ ភុម្មត្ថេ និស្សក្កវចនំ។ សត្ថិសទ្ទោ ច ឩរុសង្ខាតោ បាទវាចកោតិ អាហ ‘‘ចតុន្នំ បាទានំ អន្តរេ’’តិ។
310.Theroti sāriputtatthero, āgacchatīti sambandho. Idanti gilānapaṭijagganādi. Assāti therassa. Aggāsanantiādīsu aggasaddo paṭhamatthopi uttamatthopi yujjati. Tena vuttaṃ ‘‘therāsana’’ntiādi. Antarā satthīnanti ettha antarāti bhummatthe nissakkavacanaṃ. Satthisaddo ca ūrusaṅkhāto pādavācakoti āha ‘‘catunnaṃ pādānaṃ antare’’ti.
៣១៥. បតិដ្ឋាបេសីតិ ឯត្ថ កំ វយំ កត្វា បតិដ្ឋាបេសីតិ អាហ ‘‘អដ្ឋារសកោដិបរិច្ចាគំ កត្វា’’តិ។ ឯវន្តិអាទិ និគមនំ។
315.Patiṭṭhāpesīti ettha kaṃ vayaṃ katvā patiṭṭhāpesīti āha ‘‘aṭṭhārasakoṭipariccāgaṃ katvā’’ti. Evantiādi nigamanaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / វិនយបិដក • Vinayapiṭaka / ចូឡវគ្គបាឡិ • Cūḷavaggapāḷi
វិហារានុជាននំ • Vihārānujānanaṃ
មញ្ចបីឋាទិអនុជាននំ • Mañcapīṭhādianujānanaṃ
សេតវណ្ណាទិអនុជាននំ • Setavaṇṇādianujānanaṃ
បដិភានចិត្តបដិក្ខេបំ • Paṭibhānacittapaṭikkhepaṃ
ឥដ្ឋកាចយាទិអនុជាននំ • Iṭṭhakācayādianujānanaṃ
ឧបដ្ឋានសាលាអនុជាននំ • Upaṭṭhānasālāanujānanaṃ
អារាមបរិក្ខេបអនុជាននំ • Ārāmaparikkhepaanujānanaṃ
អនាថបិណ្ឌិកវត្ថុ • Anāthapiṇḍikavatthu
នវកម្មទានំ • Navakammadānaṃ
អគ្គាសនាទិអនុជាននំ • Aggāsanādianujānanaṃ
ជេតវនវិហារានុមោទនា • Jetavanavihārānumodanā
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / វិនយបិដក (អដ្ឋកថា) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ចូឡវគ្គ-អដ្ឋកថា • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / វិហារានុជាននកថា • Vihārānujānanakathā
ដីកា • Tīkā / វិនយបិដក (ដីកា) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / សារត្ថទីបនី-ដីកា • Sāratthadīpanī-ṭīkā
វិហារានុជាននកថាវណ្ណនា • Vihārānujānanakathāvaṇṇanā
មញ្ចបីឋាទិអនុជាននកថាវណ្ណនា • Mañcapīṭhādianujānanakathāvaṇṇanā
ឥដ្ឋកាចយាទិអនុជាននកថាវណ្ណនា • Iṭṭhakācayādianujānanakathāvaṇṇanā
អនាថបិណ្ឌិកវត្ថុកថាវណ្ណនា • Anāthapiṇḍikavatthukathāvaṇṇanā
អគ្គាសនាទិអនុជាននកថាវណ្ណនា • Aggāsanādianujānanakathāvaṇṇanā