Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / པཱཙིཏྱཱདིཡོཛནཱཔཱལི༹ • Pācityādiyojanāpāḷi |
༦. སེནཱསནཀྑནྡྷཀཾ
6. Senāsanakkhandhakaṃ
ཝིཧཱརཱནུཛཱནནཀཐཱ
Vihārānujānanakathā
༢༩༤. སེནཱསནཀྑནྡྷཀེ ཨཔཉྙཏྟཾ ཧོཏཱིཏི ཨེཏྠ ན ཉཔདྷཱཏུ ཧོཏི, ཨཔིཙ ཉཱདྷཱཏུཡེཝ, སོ ཙ ཁོ ཨནུཛཱནནཏྠོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནནུཉྙཱཏཾ ཧོཏཱི’’ཏི། ཨིམིནཱ ཉཱདྷཱཏུསྶ ཨཝབོདྷནཱདཡོ ཨཏྠེ ནིཝཏྟེཏི, ཨནུཛཱནནཏྠཾཡེཝ དསྶེཏི། ཨཌྜྷཡོགཱདཱིནཾ ཝིསུཾ གཧིཏཏྟཱ ཝིཧཱརསདྡེན པཱརིསེསཏོ ཨཝསེསཱཝཱསོཝ གཧེཏབྦོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཌྜྷཡོགཱདིམུཏྟཀོ ཨཝསེསཱཝཱསོ’’ཏི། སུཝཎྞཝངྐགེཧནྟི སུཝཎྞཝངྐཚདནེན ཚཱདིཏཾ གེཧཾ། ཨིཊྛཀཱགུཧཱཏི ཨིཊྛཀཱཡ ཀཏཱ གུཧཱ། ཨེསེཝ ནཡོ སེསེསུཔི། ཨཱགཏསྶ ཙ ཨནཱགཏསྶ ཙཱཏི ཨེཏྠ ཙསདྡེན དྭནྡཝཱཀྱཾ དསྶེཏི། ཨཱགཙྪཏཱིཏི ཨཱགཏོ, ན ཨཱགཏོ ཨནཱགཏོ, སངྒྷོ། ཨཱགཏོ ཙ ཨནཱགཏོ ཙ ཨཱགཏཱནཱགཏོ, སམཱཧཱརདྭནྡོ པུཾལིངྒོ, ཏསྶ། ‘‘ཨཔྤཊིཧཏཙཱརསྶཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཙཏཱུསུ དིསཱསུ ཨཔྤཊིཧཏཙཱརོ ཙཱཏུདྡིསོཏི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི།
294. Senāsanakkhandhake apaññattaṃ hotīti ettha na ñapadhātu hoti, apica ñādhātuyeva, so ca kho anujānanatthoti āha ‘‘ananuññātaṃ hotī’’ti. Iminā ñādhātussa avabodhanādayo atthe nivatteti, anujānanatthaṃyeva dasseti. Aḍḍhayogādīnaṃ visuṃ gahitattā vihārasaddena pārisesato avasesāvāsova gahetabboti āha ‘‘aḍḍhayogādimuttako avasesāvāso’’ti. Suvaṇṇavaṅkagehanti suvaṇṇavaṅkachadanena chāditaṃ gehaṃ. Iṭṭhakāguhāti iṭṭhakāya katā guhā. Eseva nayo sesesupi. Āgatassa ca anāgatassa cāti ettha casaddena dvandavākyaṃ dasseti. Āgacchatīti āgato, na āgato anāgato, saṅgho. Āgato ca anāgato ca āgatānāgato, samāhāradvando puṃliṅgo, tassa. ‘‘Appaṭihatacārassā’’ti iminā catūsu disāsu appaṭihatacāro cātuddisoti vacanatthaṃ dasseti.
༢༩༥. ཨནུམོདནགཱཐཱསུ ཨེཝཾ ཝིནིཙྪཡོ ཝེདིཏབྦོཏི ཡོཛནཱ། ཨུཏུཝིསབྷཱགཝསེནཱཏི སཱིཏཨུཎྷཱནཾ ཨུཏཱུནཾ ཝིསབྷཱགཝསེན། སཾཕུསིཏཀཝཱཏོཏི སཧ ཨུདཀབིནྡུནཱ ཨཱགཏོ ཝཱཏོ། ཨེཏྠ ཧི སཾསདྡོ སཧཏྠོ, ཕུསིཏསདྡོ ཨུདཀབིནྡུཝཱཙཀོ། ཨུཛུཀམེགྷཝུཊྛིཡོ ཨེཝཱཏི ཝཱཏེན ཨཔཧརིཏཏྟཱ ཨུཛུཀཾ པཏིཏཱ མེགྷཝུཊྛིཡོ ཨེཝ། པཱལི༹ཡཾ ཏཏོཏི ཨེཏྠ ཏོཔཙྩཡོ པཙྩཏྟཏྠེ ཝཏྟཏི། སོ ཝིཧཱརོཏི ཧི ཨཏྠོ། ཝཱལ༹མིགཱནི ཙཱཏི ཝཱལ༹མིགེ ཙ། ལིངྒཝིཔལླཱསོ ཧེས། ཨེཏཱནི སབྦཱནཱིཏི ‘‘སཱིཏ’’ནྟིཨཱདཱིནི སབྦཱནི སཏྟ པདཱནི། ཡོཛེཏབྦཱནཱིཏི སོ ཝིཧཱརོ སཱིཏཾ པཊིཧནཏི…པེ॰… ཝུཊྛིཡོ པཊིཧནཏཱིཏི ཡོཛེཏབྦཱནཱིཏི ཨཏྠོ།
295. Anumodanagāthāsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Utuvisabhāgavasenāti sītauṇhānaṃ utūnaṃ visabhāgavasena. Saṃphusitakavātoti saha udakabindunā āgato vāto. Ettha hi saṃsaddo sahattho, phusitasaddo udakabinduvācako. Ujukameghavuṭṭhiyo evāti vātena apaharitattā ujukaṃ patitā meghavuṭṭhiyo eva. Pāḷiyaṃ tatoti ettha topaccayo paccattatthe vattati. So vihāroti hi attho. Vāḷamigāni cāti vāḷamige ca. Liṅgavipallāso hesa. Etāni sabbānīti ‘‘sīta’’ntiādīni sabbāni satta padāni. Yojetabbānīti so vihāro sītaṃ paṭihanati…pe… vuṭṭhiyo paṭihanatīti yojetabbānīti attho.
‘‘ཝིཧཱརེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ པཱལི༹ཡཾ ཏཏོཏི ཨེཏྠ ཏོཔཙྩཡོ ཀཏྟུཏྠེ ཧོཏཱིཏི དསྶེཏི, ཏེན ཝིཧཱརེནཱཏི ཨཏྠོ། པཊིཧཉྙཏཱིཏི པཊིཧནཱིཡཏི། སུཁཏྠནྟི ཨེཏྠ ཨུཏྟརཔདལོཔོཏི ཨཱཧ ‘‘སུཁཝིཧཱརཏྠ’’ནྟི། ‘‘ལེཎཏྠཉྩ སུཁཏྠཉྩཱ’’ཏི པདདྭཡཾ ‘‘ཧོཏཱི’’ཏི པཱཋསེསེན ཡོཛེཏབྦཾ། ཝིཧཱརདཱནཾ ལེཎཏྠཉྩ སུཁཏྠཉྩ ཧོཏཱིཏི ཧི ཨཏྠོ། ཨིདནྟི ཨཡཾ ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཝུཏྟནྟི ཝུཏྟོ། ཝིཧཱརདཱནཾ སུཁཏྠཉྩ ཧོཏཱིཏི ཡོཛནཱ། ཛྷཱཡིཏུཾ ཝིཔསྶིཏུཉྩ ཡཾ སུཁཾ ཨཏྠཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཏདཏྠནྟི ཏསྶ སུཁསྶ ཨཏྠཱཡ། པརཔདེནཔཱིཏི ‘‘ཛྷཱཡིཏུཉྩ ཝིཔསྶིཏུ’’ནྟི པདདྭཡཏོ པརཾ ཋིཏེན ‘‘ཝིཧཱརདཱན’’ནྟི པདེནཔི། ཨིདྷཱཏི ཨིམསྨིཾ ཝིཧཱརེ། ཝིཧཱརདཱནནྟི ཝིཧཱརསྶ དཱནཾ, དཱཏབྦཝིཧཱརཾ ཝཱ, ཝཎྞིཏནྟི སམྦནྡྷོ། ཝུཏྟནྟི སཾཡུཏྟནིཀཱཡེ ཝུཏྟཾ། སཱདྷཀཔཱལི༹ཡཾ ཡོ ཨུཔསྶཡཾ དདཱཏི, སོ ཙ སབྦདདོ སབྦེསཾ བལཱདཱིནཾ དདོ ཧོཏཱིཏི ཡོཛནཱ། སོ ཙཱཏི ཨེཏྠ ཙསདྡོ ཨཝདྷཱརཎཏྠོ། སོ ཨེཝཱཏི ཧི ཨཏྠོ།
‘‘Vihārenā’’ti iminā pāḷiyaṃ tatoti ettha topaccayo kattutthe hotīti dasseti, tena vihārenāti attho. Paṭihaññatīti paṭihanīyati. Sukhatthanti ettha uttarapadalopoti āha ‘‘sukhavihārattha’’nti. ‘‘Leṇatthañca sukhatthañcā’’ti padadvayaṃ ‘‘hotī’’ti pāṭhasesena yojetabbaṃ. Vihāradānaṃ leṇatthañca sukhatthañca hotīti hi attho. Idanti ayaṃ adhippāyo. Vuttanti vutto. Vihāradānaṃ sukhatthañca hotīti yojanā. Jhāyituṃ vipassituñca yaṃ sukhaṃ atthīti sambandho. Tadatthanti tassa sukhassa atthāya. Parapadenapīti ‘‘jhāyituñca vipassitu’’nti padadvayato paraṃ ṭhitena ‘‘vihāradāna’’nti padenapi. Idhāti imasmiṃ vihāre. Vihāradānanti vihārassa dānaṃ, dātabbavihāraṃ vā, vaṇṇitanti sambandho. Vuttanti saṃyuttanikāye vuttaṃ. Sādhakapāḷiyaṃ yo upassayaṃ dadāti, so ca sabbadado sabbesaṃ balādīnaṃ dado hotīti yojanā. So cāti ettha casaddo avadhāraṇattho. So evāti hi attho.
‘‘ཝིཧཱརེ’’ཏི ཨིམིནཱ ཝཱསཡེཏྠཱཏི ཨེཏྠ ཨེཏསདྡསྶ ཝིསཡཾ དསྶེཏི། ཝཱསཡེཏི ཝཱསེཡྻ། ཏེསཾ ཨནྣཉྩཱཏི ཨེཏྠ ‘‘ཏེས’’ནྟི པདཾ ‘‘ཨནུཙྪཝིཡ’’ནྟི པཱཋསེསེན ཡོཛེཏབྦནྟི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཏེསཾ ཨནུཙྪཝིཡ’’ནྟི། ཏཏྠ ཨནུཙྪཝིཡཾ ཨནྣཉྩ ཨནུཙྪཝིཡཱནི ཝཏྠཱནི ཙཱཏི ཡོཛནཱ། ཨཐ ཝཱ ཏེསནྟི བྷུམྨཏྠེ སམྤདཱནཝཙནནྟི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཏེསཱུ’’ཏི, བྷིཀྑཱུསཱུཏི ཨཏྠོ། ཨུཛུབྷཱུཏེསཱུཏི ཨེཏྠ སམྤདཱནཏྠེ བྷུམྨཝཙནཾ ཀཏྭཱ ཨུཛུབྷཱུཏཱནཾ ཏེསཾ བྷིཀྑཱུནཾ དདེཡྻཱཏི ཨཏྠོཔི ཡུཛྫཏེཝ། ‘‘ཨཀུཊིལཙིཏྟེསཱུ’’ཏི ཨིམིནཱ ‘‘ཨུཛུབྷཱུཏེསཱུ’’ཏི ཨེཏྠ ཨུཛུསདྡསྶ ཨཀུཊིལཏྠཉྩ བྷཱུཏསདྡེན བཱཧིརཏྠསམཱསཉྩ དསྶེཏི། ཨུཛུབྷཱུཏཾ ཙིཏྟམེཏེསནྟི ཨུཛུབྷཱུཏཱཏི ཝཙནཏྠོ ཀཱཏབྦོ། ནིདཧེཡྻཱཏི ནིཁཎིཏྭཱ ཋཔེཡྻ། ‘‘ན ཙིཏྟཔསཱདཾ ཝིརཱདྷེཏྭཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཝིཔྤསནྣེན ཙེཏསཱཏི ཨེཏྠ ཨེཝཏྠཕལཾ ཝཱ ཨཉྙཏྠཱཔོཧནཾ ཝཱ དསྶེཏི། ཧཱིཏི ཕལཛོཏཀོ། ཨེཝཾ ཝིཔྤསནྣཙིཏྟསྶ ཏསྶ ཝིཧཱརདཱཡཀསྶ ཏེ བྷིཀྑཱུ དྷམྨཾ དེསེནྟཱིཏི ཡོཛནཱ།
‘‘Vihāre’’ti iminā vāsayetthāti ettha etasaddassa visayaṃ dasseti. Vāsayeti vāseyya. Tesaṃ annañcāti ettha ‘‘tesa’’nti padaṃ ‘‘anucchaviya’’nti pāṭhasesena yojetabbanti dassento āha ‘‘tesaṃ anucchaviya’’nti. Tattha anucchaviyaṃ annañca anucchaviyāni vatthāni cāti yojanā. Atha vā tesanti bhummatthe sampadānavacananti dassento āha ‘‘tesū’’ti, bhikkhūsūti attho. Ujubhūtesūti ettha sampadānatthe bhummavacanaṃ katvā ujubhūtānaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ dadeyyāti atthopi yujjateva. ‘‘Akuṭilacittesū’’ti iminā ‘‘ujubhūtesū’’ti ettha ujusaddassa akuṭilatthañca bhūtasaddena bāhiratthasamāsañca dasseti. Ujubhūtaṃ cittametesanti ujubhūtāti vacanattho kātabbo. Nidaheyyāti nikhaṇitvā ṭhapeyya. ‘‘Na cittapasādaṃ virādhetvā’’ti iminā vippasannena cetasāti ettha evatthaphalaṃ vā aññatthāpohanaṃ vā dasseti. Hīti phalajotako. Evaṃ vippasannacittassa tassa vihāradāyakassa te bhikkhū dhammaṃ desentīti yojanā.
༢༩༦. ཨཱཝིཉྪནཚིདྡནྟི ཨངྒུལིཾ ཨཝ པཝེསེཏྭཱ ཨཉྪཏི ཨཱཀཌྜྷཏི ཨེཏྠ, ཨེཏེནཱཏི ཝཱ ཨཱཝིཉྪནཾ། ཨཝཔུབྦོ ཨཚིདྷཱཏུ, ཨུཔསགྒཨཀཱརསྶ དཱིགྷཾ ཀཏྭཱ, དྷཱཏུཨཀཱརསྶ ཙ ཨིཀཱརཾ ཀཏྭཱ ‘‘ཨཱཝིཉྪན’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཏམེཝ ཚིདྡཾ ཨཱཝིཉྪནཚིདྡཾ། ཨཱཝིཉྪནརཛྫུནྟི ཀཝཱཊཙྪིདྡེ ཨཝ པཝེསེཏྭཱ ཨཉྪཏི ཨཱཀཌྜྷཏི ཨིམཱཡཱཏི ཨཱཝིཉྪནཱ, སཱཡེཝ རཛྫཱུཏི ཨཱཝིཉྪནརཛྫུ། ཀཱཙི རཛྫུ ན ན ཝཊྚཏཱིཏི ཡོཛནཱ། ཨཐ ཝཱ ན ཝཊྚཏི ན ཧོཏི, ཝཊྚཏིཡེཝཱཏི ཡོཛནཱ། ཏཱིཎི ཏཱལཱནཱིཏི ཨེཏྠ ཏཱལསདྡོ ཀུཉྩིཀཱཔརིཡཱཡོཏི ཨཱཧ ‘‘ཏིསྶོ ཀུཉྩིཀཱཡོ’’ཏི། ཨིམིནཱ ཏཱལསདྡསྶ རུཀྑཏཱུརིཡཝིསེསེ ནིཝཏྟེཏི། ཡཾ ཡནྟི ཨུཔཀརཎཾ། ཏསྶཱཏི ཡནྟཀསྶ། ཝེདིཀཱཝཱཏཔཱནནྟི ཝཱཏཾ པིཝཏི ཨནེནཱཏི ཝཱཏཔཱནཾ, ཝེདིཀཱཡ ཀཏཾ ཝཱཏཔཱནཾ ཝེདིཀཱཝཱཏཔཱནཾ། ཙཀྐལིཀནྟི ཨེཏྠ ཙཀྐཱཀཱརེན ཨལཏི པཝཏྟཏཱིཏི ཙཀྐལཾ, ཙོལ༹ཀཔཱདཔུཉྫནཾ། ཏེན བནྡྷིཏབྦནྟི ཙཀྐལིཀནྟི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཙོལ༹ཀཔཱདཔུཉྫནཾ བནྡྷིཏུ’’ནྟི། ‘‘ཝཱཏཔཱནཔྤམཱཎེན བྷིསིཾ ཀཏྭཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཝཱཏཔཱནཔམཱཎེན ཀཏཱ བྷིསི ཝཱཏཔཱནབྷིསཱིཏི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི།
296.Āviñchanachiddanti aṅguliṃ ava pavesetvā añchati ākaḍḍhati ettha, etenāti vā āviñchanaṃ. Avapubbo achidhātu, upasaggaakārassa dīghaṃ katvā, dhātuakārassa ca ikāraṃ katvā ‘‘āviñchana’’nti vuttaṃ, tameva chiddaṃ āviñchanachiddaṃ. Āviñchanarajjunti kavāṭacchidde ava pavesetvā añchati ākaḍḍhati imāyāti āviñchanā, sāyeva rajjūti āviñchanarajju. Kāci rajju na na vaṭṭatīti yojanā. Atha vā na vaṭṭati na hoti, vaṭṭatiyevāti yojanā. Tīṇi tālānīti ettha tālasaddo kuñcikāpariyāyoti āha ‘‘tisso kuñcikāyo’’ti. Iminā tālasaddassa rukkhatūriyavisese nivatteti. Yaṃ yanti upakaraṇaṃ. Tassāti yantakassa. Vedikāvātapānanti vātaṃ pivati anenāti vātapānaṃ, vedikāya kataṃ vātapānaṃ vedikāvātapānaṃ. Cakkalikanti ettha cakkākārena alati pavattatīti cakkalaṃ, coḷakapādapuñjanaṃ. Tena bandhitabbanti cakkalikanti dassento āha ‘‘coḷakapādapuñjanaṃ bandhitu’’nti. ‘‘Vātapānappamāṇena bhisiṃ katvā’’ti iminā vātapānapamāṇena katā bhisi vātapānabhisīti vacanatthaṃ dasseti.
༢༩༧. ‘‘ཨུཙྩཀམྤི ཨཱསནྡིཀ’’ནྟི ཝཙནཏོ ཝཊྚཏཱིཏི ཝེདིཏབྦོཏི སམྦནྡྷོ། ཨེཀཏོབྷཱགེན དཱིགྷཔཱིཋཾ ཨཊྛངྒུལཔཱདཀམེཝ ཝཊྚཏཱིཏི ཡོཛནཱ། ཏཏོ ཨདྷིཀཾ ན ཝཊྚཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པམཱཎཱཏིཀྐནྟོཔཱིཏི པིསདྡོ པམཱཎཡུཏྟོ པན པགེཝཱཏི དསྶེཏི། སཏྟངྒོཏི ཏཱིསུ དིསཱསུ ཨཔསྶཡོ, ཙཏྟཱརོ པཱདཱཏི སཏྟ ཨངྒཱནི ཨེཏསྶཱཏི སཏྟངྒོ། ཨཡམྤཱིཏི པིསདྡོ ཨཱསནྡིཀཾ ཨཔེཀྑཏི། ཨེལ༹ཀཔཱདཔཱིཋཾ ནཱམ ཝུཙྩཏཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཨེལ༹ཀསྶ པཱདོ ཝིཡ པཱདོ ཨེཏྠཱཏི ཨེལ༹ཀཔཱདཾ, ཏམེཝ པཱིཋཾ ཨེལ༹ཀཔཱདཔཱིཋཾ། ཨཱམལཀཝཎྞིཀཔཱིཋནྟི ཨཱམལཀཱཡ ཝཎྞོ སཎྛཱནོ ཨཱམལཀཝཎྞོ, ཏེན ཡོཛིཏཾ ཨཱམལཀཝཎྞིཀཾ, ཏདེཝ པཱིཋཾ ཨཱམལཀཝཎྞིཀཔཱིཋཾ། ‘‘ཨཱཀཱརེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཝཎྞསདྡསྶ སཎྛཱནཏྠཾ དསྶེཏི། ཨིམཱནཱིཏི པཱིཋཱནི། ཨེཏྠཱཏི པཱིཋེ། མུཉྩཔབྦཛམཡནྟི མུཉྫེན ཙ པབྦཛེན ཙ ཀཏཾ།
297. ‘‘Uccakampi āsandika’’nti vacanato vaṭṭatīti veditabboti sambandho. Ekatobhāgena dīghapīṭhaṃ aṭṭhaṅgulapādakameva vaṭṭatīti yojanā. Tato adhikaṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Pamāṇātikkantopīti pisaddo pamāṇayutto pana pagevāti dasseti. Sattaṅgoti tīsu disāsu apassayo, cattāro pādāti satta aṅgāni etassāti sattaṅgo. Ayampīti pisaddo āsandikaṃ apekkhati. Eḷakapādapīṭhaṃ nāma vuccatīti sambandho. Eḷakassa pādo viya pādo etthāti eḷakapādaṃ, tameva pīṭhaṃ eḷakapādapīṭhaṃ. Āmalakavaṇṇikapīṭhanti āmalakāya vaṇṇo saṇṭhāno āmalakavaṇṇo, tena yojitaṃ āmalakavaṇṇikaṃ, tadeva pīṭhaṃ āmalakavaṇṇikapīṭhaṃ. ‘‘Ākārenā’’ti iminā vaṇṇasaddassa saṇṭhānatthaṃ dasseti. Imānīti pīṭhāni. Etthāti pīṭhe. Muñcapabbajamayanti muñjena ca pabbajena ca kataṃ.
མནུསྶཱནནྟི ཝཌྜྷཀཱིམནུསྶཱནཾ། ཚཝིསཾརཀྑནཏྠཱཡཱཏི ཚཝིཡཱ ཝིནཱསནཏོ སུཊྛུ རཀྑནཏྠཱཡ། སིམྦལིརུཀྑཱདཱིནནྟིཨཱདིསདྡེན ཏཱུལནིབྦཏྟཀེ སབྦརུཀྑེ སངྒཎྷཱཏི། ཁཱིརཝལླིཨཱདཱིནནྟིཨཱདིསདྡེན ཏཱུལནིབྦཏྟཀཱ སབྦཱ ལཏཱཡོ སངྒཎྷཱཏི། པོཊཀཱིཏིཎཱདཱིནནྟིཨཱདིསདྡེན ཏཱུལནིབྦཏྟཀཱ སབྦཱ ཏིཎཛཱཏིཡོ སངྒཎྷཱཏི། ཏཱིཧཱིཏི རུཀྑལཏཱཔོཊཀཱིཧི། ནནུ བྷཱུཏགཱམཱནཾ ཨནེཀཏྟཱ ཨེཏེཧི ཏཱིཧི མུཏྟོ བྷཱུཏགཱམོ ཨཏྠི, ཀསྨཱ པན སབྦབྷཱུཏགཱམཱ སངྒཧིཏཱ ཧོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘རུཀྑཝལླིཏིཎཛཱཏིཡོ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཧི ཡསྨཱ ནཏྠི, ཏསྨཱ སངྒཧིཏཱ ཧོནྟཱིཏི ཡོཛནཱ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ ནཏྠི, ཏསྨཱ། སབྦམྤི ཨེཏཾ ཏཱུལནྟི ཡོཛནཱ། བིབྦོཧནེ ལོམམྤི ཝཊྚཏཱིཏི སམྦནྡྷོ། ལོམམྤཱིཏི པིསདྡེན ཏཱུལཾ ཨཔེཀྑཏི། ཡཾཀིཉྩི པུཔྥནྟི སབྦཾ པུཔྥཾ། པཏྟཾ པཱཔུཎིཏྭཱ སུདྡྷཾ ཏམཱལཔཏྟམེཝ ན ཝཊྚཏི, ཨཝསེསཾ སབྦཾ པཏྟཾ སུདྡྷམྤི ཝཊྚཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། པཉྩཝིདྷནྟི ཨུཎྞཙོལ༹ཝཱཀཏིཎཔཎྞཝསེན པཉྩཔཀཱརཾ།
Manussānanti vaḍḍhakīmanussānaṃ. Chavisaṃrakkhanatthāyāti chaviyā vināsanato suṭṭhu rakkhanatthāya. Simbalirukkhādīnantiādisaddena tūlanibbattake sabbarukkhe saṅgaṇhāti. Khīravalliādīnantiādisaddena tūlanibbattakā sabbā latāyo saṅgaṇhāti. Poṭakītiṇādīnantiādisaddena tūlanibbattakā sabbā tiṇajātiyo saṅgaṇhāti. Tīhīti rukkhalatāpoṭakīhi. Nanu bhūtagāmānaṃ anekattā etehi tīhi mutto bhūtagāmo atthi, kasmā pana sabbabhūtagāmā saṅgahitā hontīti āha ‘‘rukkhavallitiṇajātiyo hī’’tiādi. Tattha hi yasmā natthi, tasmā saṅgahitā hontīti yojanā. Tasmāti yasmā natthi, tasmā. Sabbampi etaṃ tūlanti yojanā. Bibbohane lomampi vaṭṭatīti sambandho. Lomampīti pisaddena tūlaṃ apekkhati. Yaṃkiñci pupphanti sabbaṃ pupphaṃ. Pattaṃ pāpuṇitvā suddhaṃ tamālapattameva na vaṭṭati, avasesaṃ sabbaṃ pattaṃ suddhampi vaṭṭatīti adhippāyo. Pañcavidhanti uṇṇacoḷavākatiṇapaṇṇavasena pañcapakāraṃ.
‘‘ཨུཔཌྜྷཀཱཡཔམཱཎཱནཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཨདྡྷཀཱཡིཀཱནཱིཏི ཨེཏྠ ཨདྡྷསྶ ཀཱཡསྶ པམཱཎེན ཀཏཱནི ཨདྡྷཀཱཡིཀཱནཱིཏི ཨཏྠཾ དསྶེཏི། ཡེསུ བིབྦོཧནེསུ ཀཊིཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ སཱིསཾ ཨུཔདཧནྟི, ཏཱནི བིབྦོཧནཱནི ཨདྡྷཀཱཡིཀཱནི ནཱམཱཏི ཡོཛནཱ། ཡསྶཱཏི བིབྦོཧནསྶ། ཝིཏྠཱརཏོ མུཊྛིརཏནཾ ཧོཏཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཨིམིནཱ ཡཏྠ སཧ གཱིཝཱཡ སཀལཾ སཱིསཾ ཋཔེཏུཾ སཀྐཱ, ཏསྶ མུཊྛིརཏནཾ ཝིཏྠཱརཔམཱཎནྟི དསྶེཏི། ‘‘ཏཱིསུ ཀཎྞེསུ དྭིནྣཾ ཀཎྞཱན’’ནྟི ཨིདཾ བིབྦོཧནསྶ ཨུབྷོསུ ཨནྟེསུ ཋཔེཏབྦཙོལ༹པམཱཎཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཨིདཾ པན བིབྦོཧནསྶ ཨུབྷོསུ ཨནྟེསུ ཋཔིཏཙོལ༹སྶ ཀོཊིཡཱ ཀོཊིཾ ཨཱཧཙྩ དྭིགུཎཾ ཀཏཾ ཏིཀཎྞཾ ཧོཏི, ཏེསུ ཏཱིསུ ཀཎྞེསུ དྭིནྣཾ ཀཎྞཱནམནྟརཾ ཝིདཏྠི ཙཏུརངྒུལཾ ཧོཏི, མཛ྄ཛྷཊྛཱནཾ ཀོཊིཏོ ཀོཊིམཱཧཙྩ མུཊྛིརཏནཾ ཧོཏི, ཨིདཾ པན བིབྦོཧནཾ ཏིཀཎྞཾ ཧོཏི། ཝཊྚཾ ཝཱ ཙཏུརསྶཱདིཾ ཝཱ ཀཏྭཱ སིབྦིཏཾ ཡཐཱ ཀོཊིཏོ ཀོཊི ཝིཏྠཱརཏོ པུཐུལཊྛཱནཾ མུཊྛིརཏནཾ ཧོཏི, ཨེཝཾ སིབྦིཏབྦཾ། ཨིཏོ ཨདྷིཀཾ ན ཝཊྚཏི, ཨཱུནཾ པན ཝཊྚཏིཡེཝ། སཱིསཱུཔདྷཱནནྟི སཱིསཾ ཨུཔདཧནྟི ཋཔེནྟི ཨེཏྠཱཏི སཱིསཱུཔདྷཱནཾ། བིབྦོཧནཱནཱིཏི ཝིསེསེན, ཝིསེསཾ ཝཱ སུཁཾ ཝཧནྟཱིཏི བིབྦོཧནཱནི། ཨུཔརཱིཏི བིབྦོཧནཱནཾ ཨུཔརི། ཡཱནི པན ཀཔྤིཡཏཱུལཱནི སནྟཱིཏི ཡོཛནཱ། མཧནྟམྤཱིཏི པིསདྡོ ཁུདྡཀཾ པན པགེཝཱཏི དསྶེཏི། ཝིནཡདྷརཨུཔཏིསྶཏྠེརོ པན ཨཱཧཱཏི སམྦནྡྷོ། ‘‘ཝིནཡདྷར’’ ཨིཏི པདེན ཕུསྶདེཝཏྠེརཏོ ཝིསེསཾ དསྶེཏི། ཨཀཔྤིཡཏཱུལཾ ཝཱཏི བྷིསིཡཾ ཨཀཔྤིཡཏཱུལཾ ཝཱ། བིབྦོཧནེ ཧི ཨཀཔྤིཡཏཱུལཾ ནཱམ ནཏྠི།
‘‘Upaḍḍhakāyapamāṇānī’’ti iminā addhakāyikānīti ettha addhassa kāyassa pamāṇena katāni addhakāyikānīti atthaṃ dasseti. Yesu bibbohanesu kaṭito paṭṭhāya yāva sīsaṃ upadahanti, tāni bibbohanāni addhakāyikāni nāmāti yojanā. Yassāti bibbohanassa. Vitthārato muṭṭhiratanaṃ hotīti sambandho. Iminā yattha saha gīvāya sakalaṃ sīsaṃ ṭhapetuṃ sakkā, tassa muṭṭhiratanaṃ vitthārapamāṇanti dasseti. ‘‘Tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇāna’’nti idaṃ bibbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷapamāṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Idaṃ pana bibbohanassa ubhosu antesu ṭhapitacoḷassa koṭiyā koṭiṃ āhacca dviguṇaṃ kataṃ tikaṇṇaṃ hoti, tesu tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānamantaraṃ vidatthi caturaṅgulaṃ hoti, majjhaṭṭhānaṃ koṭito koṭimāhacca muṭṭhiratanaṃ hoti, idaṃ pana bibbohanaṃ tikaṇṇaṃ hoti. Vaṭṭaṃ vā caturassādiṃ vā katvā sibbitaṃ yathā koṭito koṭi vitthārato puthulaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hoti, evaṃ sibbitabbaṃ. Ito adhikaṃ na vaṭṭati, ūnaṃ pana vaṭṭatiyeva. Sīsūpadhānanti sīsaṃ upadahanti ṭhapenti etthāti sīsūpadhānaṃ. Bibbohanānīti visesena, visesaṃ vā sukhaṃ vahantīti bibbohanāni. Uparīti bibbohanānaṃ upari. Yāni pana kappiyatūlāni santīti yojanā. Mahantampīti pisaddo khuddakaṃ pana pagevāti dasseti. Vinayadharaupatissatthero pana āhāti sambandho. ‘‘Vinayadhara’’ iti padena phussadevattherato visesaṃ dasseti. Akappiyatūlaṃ vāti bhisiyaṃ akappiyatūlaṃ vā. Bibbohane hi akappiyatūlaṃ nāma natthi.
པཉྩབྷིསིཡོཏི ཨེཏྠ ཝཱཀྱབྷཱཝཉྩ ཨསམཱཧཱརདིགུབྷཱཝཉྩ པཊིཀྑིཔནྟོ ཨཱཧ ‘‘པཉྩཧི ཨུཎྞཱདཱིཧི པཱུརིཏཱ བྷིསིཡོ’’ཏི། ཨིམིནཱ པཉྩཧི ཨུཎྞཱདཱིཧི པཱུརིཏཱ བྷིསིཡོ པཉྩབྷིསིཡོཏི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི། ཨཏྠཏོ པན ཝཱཀྱམྤི ཨསམཱཧཱརདིགུཔི ཡུཛྫཏེཝ། ཀསྨཱ པཉྩགཎནཱ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཱུལགཎནཱཡ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཧི ཡསྨཱ ཏཱུལགཎནཱཡ ཨེཏཱསཾ གཎནཱ ཝུཏྟཱ, ཏསྨཱ པཉྩབྷིསིཡོ ཧོནྟཱིཏི ཡོཛནཱ། ཏཏྠཱཏི ཨུཎྞཱདཱིསུ པཉྩསུ། ཨུཎྞགྒཧཎེན གཧིཏནྟི སམྦནྡྷོ། ཀམྦལམེཝཱཏི ཨུཎྞཱམཡཾ ཀམྦལམེཝ། ཨུཎྞཱཡ, ཨུཎྞཾ ཝཱ པཀྑིཔིཏྭཱ ཀཏཱ བྷིསི ཨུཎྞཱབྷིསི། ཨེསེཝ ནཡོ ཙོལ༹བྷིསིཨཱདཱིསུ།
Pañcabhisiyoti ettha vākyabhāvañca asamāhāradigubhāvañca paṭikkhipanto āha ‘‘pañcahi uṇṇādīhi pūritā bhisiyo’’ti. Iminā pañcahi uṇṇādīhi pūritā bhisiyo pañcabhisiyoti vacanatthaṃ dasseti. Atthato pana vākyampi asamāhāradigupi yujjateva. Kasmā pañcagaṇanā hotīti āha ‘‘tūlagaṇanāya hī’’tiādi. Hi yasmā tūlagaṇanāya etāsaṃ gaṇanā vuttā, tasmā pañcabhisiyo hontīti yojanā. Tatthāti uṇṇādīsu pañcasu. Uṇṇaggahaṇena gahitanti sambandho. Kambalamevāti uṇṇāmayaṃ kambalameva. Uṇṇāya, uṇṇaṃ vā pakkhipitvā katā bhisi uṇṇābhisi. Eseva nayo coḷabhisiādīsu.
པམཱཎནིཡམོཏི ཨེཏྟཀཱ པམཱཎཱཏི པམཱཎསྶ ནིཡམོ། མཉྩེ ཨཏྠརིཏབྦཱ བྷིསི མཉྩབྷིསི། ཨེཏཱསནྟི མཉྩབྷིསིཨཱདཱིནཾ། ཡཾ ཨེཏཾ ཏཱུལནྟི ཡོཛནཱ། སཱུརཀེཔཱིཏི ཙམྨམཡབྷིསིཡམྤི། ཨེཏེནཱཏི ཀུརུནྡིཡཾ ཝུཏྟཝཙནེན སིདྡྷཾ ཧོཏཱིཏི སམྦནྡྷོ།
Pamāṇaniyamoti ettakā pamāṇāti pamāṇassa niyamo. Mañce attharitabbā bhisi mañcabhisi. Etāsanti mañcabhisiādīnaṃ. Yaṃ etaṃ tūlanti yojanā. Sūrakepīti cammamayabhisiyampi. Etenāti kurundiyaṃ vuttavacanena siddhaṃ hotīti sambandho.
མཉྩབྷིསིནྟི མཉྩེ ཨཏྠརིཏབྦཾ བྷིསིཾ། ‘‘ཨཏྠརཎཏྠཱཡ སཾཧརནྟཱིཏི ཡུཛྫཏཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ‘‘ཨཏྠརནྟཱི’’ཏི ཨེཏྠ ཀཱརིཡཱུཔཙཱརེན ཨཏྠོ གཧེཏབྦོཏི དསྶེཏི། ཨཏྠརཎཱཡ ཧི སཾཧརཎཾ ཀཱརཎཾ ནཱམ, ཨཏྠརཎཾ ཀཱརིཡཾ ནཱམ། ཨུཔརཱིཏི བྷིསིཚཝིཡཱ ཨུཔརི། ཕུསིཏཱནཱིཏི བིནྡཱུནི། བྷིཏྟིཀམྨནྟི བྷིཏྟིཡཾ ནཱནཱཝཎྞེཧི རཱཛིཀརཎཾ ཝིཡ ཀཏྟབྦཾ ཀམྨཾ།
Mañcabhisinti mañce attharitabbaṃ bhisiṃ. ‘‘Attharaṇatthāya saṃharantīti yujjatī’’ti iminā ‘‘attharantī’’ti ettha kāriyūpacārena attho gahetabboti dasseti. Attharaṇāya hi saṃharaṇaṃ kāraṇaṃ nāma, attharaṇaṃ kāriyaṃ nāma. Uparīti bhisichaviyā upari. Phusitānīti bindūni. Bhittikammanti bhittiyaṃ nānāvaṇṇehi rājikaraṇaṃ viya kattabbaṃ kammaṃ.
༢༩༨. ‘‘ཨིཀྐཱས’’ནྟི ནཱམཾ ནིཡྻཱསསིལེསཱནཾ ནཱམནྟི ཨཱཧ ‘‘རུཀྑནིཡྻཱསཾ ཝཱ སིལེསཾ ཝཱ’’ཏི། ‘‘ཀུཎྜཀམིསྶཀམཏྟིཀ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཀུཎྜཀེན མིསྶཀཱ མཏྟིཀཱ ཀུཎྜཀམཏྟིཀཱཏི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི། སཱསཔཔིཊྛནྟི སཱསཔཙུཎྞཾ། ‘‘བིནྡུ བིནྡུ ཧུཏྭཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཙྩུསྶནྣཾ ཧོཏཱིཏི ཨེཏྠ ཀཱརཎཱུཔཙཱརཾ དསྶེཏི། ཨཙྩུསྶནྣཉྷི ཀཱརཎཾ ཧོཏི, ‘‘བིནྡུ བིནྡུ ཧུཏྭཱ’’ཏི ཋཱནཾ ཀཱརིཡཾ ཧོཏི། ‘‘པུཉྫིཏུ’’ནྟི སོདྷེཏུཾ། གཎྜུཔྤཱདགཱུཐམཏྟིཀནྟི མཧིལཏཱཡ གཱུཐམཡཾ མཏྟིཀཾ། ཨིམིནཱ ལཎྜམཏྟིཀནྟི ཨེཏྠ ལཎྜསདྡོ གཱུཐཔརིཡཱཡོཏི དསྶེཏི།
298.‘‘Ikkāsa’’nti nāmaṃ niyyāsasilesānaṃ nāmanti āha ‘‘rukkhaniyyāsaṃ vā silesaṃ vā’’ti. ‘‘Kuṇḍakamissakamattika’’nti iminā kuṇḍakena missakā mattikā kuṇḍakamattikāti vacanatthaṃ dasseti. Sāsapapiṭṭhanti sāsapacuṇṇaṃ. ‘‘Bindu bindu hutvā’’ti iminā accussannaṃ hotīti ettha kāraṇūpacāraṃ dasseti. Accussannañhi kāraṇaṃ hoti, ‘‘bindu bindu hutvā’’ti ṭhānaṃ kāriyaṃ hoti. ‘‘Puñjitu’’nti sodhetuṃ. Gaṇḍuppādagūthamattikanti mahilatāya gūthamayaṃ mattikaṃ. Iminā laṇḍamattikanti ettha laṇḍasaddo gūthapariyāyoti dasseti.
༢༩༩. ན བྷིཀྑཝེ པཊིབྷཱནཙིཏྟནྟི ཨེཏྠ ‘‘ཨིཏྠིརཱུཔཀཾ པུརིསརཱུཔཀ’’ནྟི པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟཏྟཱ ཀིཾ ཨིཏྠིཔུརིསརཱུཔམེཝ ན ཝཊྚཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན ཀེཝལ’’ནྟིཨཱདི། ཏིརཙྪཱནརཱུཔམྤི ཀཱཏུཾ ཝཱ ‘‘ཀརོཧཱི’’ཏི ཝཏྟུཾ ཝཱ ན ཝཊྚཏཱིཏི སམྦནྡྷོ། དྭཱརཔཱལནྟི དྭཱརཔཱལརཱུཔཾ། པསཱདནཱིཡཱནཱིཏི པསཱདེཏབྦཱནི, པསཱདེཏུཾ ཨརཧཱནཱིཏི ཨཏྠོ།
299.Na bhikkhave paṭibhānacittanti ettha ‘‘itthirūpakaṃ purisarūpaka’’nti pāḷiyaṃ vuttattā kiṃ itthipurisarūpameva na vaṭṭatīti āha ‘‘na kevala’’ntiādi. Tiracchānarūpampi kātuṃ vā ‘‘karohī’’ti vattuṃ vā na vaṭṭatīti sambandho. Dvārapālanti dvārapālarūpaṃ. Pasādanīyānīti pasādetabbāni, pasādetuṃ arahānīti attho.
༣༠༠. ཨེཀངྒཎཱཏི ཨཝིཧཱརཊྛཱནེན སམཱནབྷཱུམིབྷཱགཱ། མུཎྜཙྪེདནགབྦྷོཏི མུཎྜེན ཚཱདེཏབྦོ གབྦྷོ།
300.Ekaṅgaṇāti avihāraṭṭhānena samānabhūmibhāgā. Muṇḍacchedanagabbhoti muṇḍena chādetabbo gabbho.
ཏཏྠཱཏི ཝིཛ྄ཛྷིཏབྦརུཀྑེ། ‘‘ཀཏ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཀུལངྐཔཱདཀནྟི ཨེཏྠ ཎིཀཔཙྩཡསྶ ཨཏྠཾ དསྶེཏི། ཏཾ ཨཱཧརིམཾ བྷིཏྟིཔཱདཾ པཏིཊྛཱཔེཏུནྟི སམྦནྡྷོ། ཝསྶཔརིཏྟཱཎཏྠནྟི ཝསྶོདཀཔརིཏྟཱཎཏྠཾ། ‘‘མདྡིཏམཏྟིཀ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཨུདྡསུདྷནྟི ཨེཏྠ སུདྷཱསདྡསྶ ལེཔནསུདྷཾ དསྶེཏི, བྷོཛནསུདྷཾ ནིཝཏྟེཏི།
Tatthāti vijjhitabbarukkhe. ‘‘Kata’’nti iminā kulaṅkapādakanti ettha ṇikapaccayassa atthaṃ dasseti. Taṃ āharimaṃ bhittipādaṃ patiṭṭhāpetunti sambandho. Vassaparittāṇatthanti vassodakaparittāṇatthaṃ. ‘‘Madditamattika’’nti iminā uddasudhanti ettha sudhāsaddassa lepanasudhaṃ dasseti, bhojanasudhaṃ nivatteti.
པམུཁནྟི ཝིཧཱརསྶ པམུཁཾ། ཡནྟི པདེསཾ, ཧནནྟཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཏསྶ ཀཏཔདེསསྶཱཏི ཡོཛནཱ། ‘‘པགྷཱན’’ནྟིཔི ཝུཙྩཏཱིཏི དཱིགྷཝསེན ‘‘པགྷཱན’’ནྟིཔི ཝུཙྩཏི། ཨིམིནཱ པུརིམཔཱཋེ རསྶབྷཱཝཾ དཱིཔེཏི། ‘‘པཀུཊྚ’’ནྟིཔི པཱཋོཏི སསཾཡོགཝསེན ‘‘པཀུཊྚ’’ནྟིཔི པཱཋོ། ཨིམིནཱ པུརིམཔཱཋེ ནིསཾཡོགབྷཱཝཾ དསྶེཏི། ཝཾསནྟི ཝེལུ༹ཾ། ཏཏོཏི ཝཾསཏོ། ‘‘ཨོསཱརེཏྭཱ ཀཏ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཨོསཱརེཏྭཱ ཀཏཾ ཨོསཱརཀནྟི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི། ‘‘ཚདནཔམུཁ’’ནྟི ཨིམིནཱ ཎིཀཔཙྩཡསྶ སརཱུཔཾ དསྶེཏི། ཙཀྐལཡུཏྟོཏི ཙཀྐལེན ཡུཏྟོ།
Pamukhanti vihārassa pamukhaṃ. Yanti padesaṃ, hanantīti sambandho. Tassa katapadesassāti yojanā. ‘‘Paghāna’’ntipi vuccatīti dīghavasena ‘‘paghāna’’ntipi vuccati. Iminā purimapāṭhe rassabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Pakuṭṭa’’ntipi pāṭhoti sasaṃyogavasena ‘‘pakuṭṭa’’ntipi pāṭho. Iminā purimapāṭhe nisaṃyogabhāvaṃ dasseti. Vaṃsanti veḷuṃ. Tatoti vaṃsato. ‘‘Osāretvā kata’’nti iminā osāretvā kataṃ osārakanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Chadanapamukha’’nti iminā ṇikapaccayassa sarūpaṃ dasseti. Cakkalayuttoti cakkalena yutto.
༣༠༡. པཱནཱིཡདཱནབྷཱཛནནྟི པཱནཱིཡཾ དེཏི ཨནེནཱཏི པཱནཱིཡདཱནཾ, ཏམེཝ བྷཱཛནཾ པཱནཱིཡདཱནབྷཱཛནཾ། ‘‘ཨུལུ༹ངྐོ ཙ ཐཱལཀཉྩཱ’’ཏི ཨིམིནཱ དྭེ པཱནཱིཡསངྑསྶ ཨནུལོམཱནཱིཏི ཡོཛནཱ།
301.Pānīyadānabhājananti pānīyaṃ deti anenāti pānīyadānaṃ, tameva bhājanaṃ pānīyadānabhājanaṃ. ‘‘Uḷuṅko ca thālakañcā’’ti iminā dve pānīyasaṅkhassa anulomānīti yojanā.
༣༠༣. དྭཱརཐཀནཀནྟི དྭཱརཾ ཐཀེཏི ཨནེནཱཏི དྭཱརཐཀནཀཾ། གཱམདྭཱརེསུ དྭཱརཐཀནཀཾ ཝིཡ ཙཀྐལཡུཏྟཾ དྭཱརཐཀནཀནྟི ཡོཛནཱ།
303.Dvārathakanakanti dvāraṃ thaketi anenāti dvārathakanakaṃ. Gāmadvāresu dvārathakanakaṃ viya cakkalayuttaṃ dvārathakanakanti yojanā.
༣༠༥. ཨསྶཏརིརཐཱཏི ཨསྶཱནཾ ཝིསེསེན, ཨཏིསཡེན ཝཱཏི ཨསྶཏརོ, ཨཐ ཝཱ པཀཏིཨསྶེ ཏརཏི ཨཏིཀྐམཏཱིཏི ཨསྶཏརོ, སོ ཨེཏེསུ རཐེསུ ཡུཛྫིཏབྦོཏི ཨསྶཏརཱི, ཏེཡེཝ རཐཱཏི ཨསྶཏརིརཐཱཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨསྶཏརཡུཏྟཱ རཐཱ ཨསྶཏརིརཐཱ’’ཏི། ཏཏྠ ‘‘ཨསྶཏརཡུཏྟཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ‘‘ཨསྶཏརཱི’’ཏི པདསྶ ཨསྶཏྠིཏདྡྷིཏཾ དསྶེཏི། ཨཱམུཏྟམཎིཀུཎྜལཱཏི པདསྶ ‘‘སཏཾ ཀཉྙཱ སཧསྶཱནཱི’’ཏི པདེན སམྦནྡྷིཏབྦཏྟཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱམུཏྟམཎིཀུཎྜལཱནཱི’’ཏི། ཨིམིནཱ ནིཀཱརསྶ ཨཱཀཱརོ ཧོཏཱིཏི དསྶེཏི། ཀཎྞེསུ ཨཱམུཏྟཾ མཎིཀུཎྜལཾ ཨེཏཱསནྟི ཨཱམུཏྟམཎིཀུཎྜལཱ ཀཉྙཱཡོ།
305.Assatarirathāti assānaṃ visesena, atisayena vāti assataro, atha vā pakatiasse tarati atikkamatīti assataro, so etesu rathesu yujjitabboti assatarī, teyeva rathāti assatarirathāti dassento āha ‘‘assatarayuttā rathā assatarirathā’’ti. Tattha ‘‘assatarayuttā’’ti iminā ‘‘assatarī’’ti padassa assatthitaddhitaṃ dasseti. Āmuttamaṇikuṇḍalāti padassa ‘‘sataṃ kaññā sahassānī’’ti padena sambandhitabbattā vuttaṃ ‘‘āmuttamaṇikuṇḍalānī’’ti. Iminā nikārassa ākāro hotīti dasseti. Kaṇṇesu āmuttaṃ maṇikuṇḍalaṃ etāsanti āmuttamaṇikuṇḍalā kaññāyo.
ཁནྡྷཔརིནིབྦཱནེན པརིནིབྦུཏོཏི ཨཏྠཾ པཊིཀྑིཔནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཀིལེསཔརིནིབྦཱནེན པརིནིབྦུཏོ’’ཏི། སཱིཏིབྷཱུཏོཏི ཨེཏྠ ཀིལེསཱཏཔཱནཾ ཨབྷཱཝེནེཝ སཱིཏིབྷཱུཏོ, ན ཨཉྙེསནྟི ཨཱཧ ‘‘ཀིལེསཱཏཔཱབྷཱཝེནཱ’’ཏི། ‘‘ཀིལེསཱུཔདྷིཨབྷཱཝེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ནིརུཔདྷཱིཏི ཨེཏྠ ཁནྡྷཱུཔདྷིཨབྷིསངྑཱརཱུཔདྷིཨབྷཱཝེནཱཏི ཨཏྠཾ པཊིཀྑིཔཏི།
Khandhaparinibbānena parinibbutoti atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘kilesaparinibbānena parinibbuto’’ti. Sītibhūtoti ettha kilesātapānaṃ abhāveneva sītibhūto, na aññesanti āha ‘‘kilesātapābhāvenā’’ti. ‘‘Kilesūpadhiabhāvenā’’ti iminā nirupadhīti ettha khandhūpadhiabhisaṅkhārūpadhiabhāvenāti atthaṃ paṭikkhipati.
ཨཱསཏྟིཡོཏི ཨེཏྠ པུནཔྤུནཾ ཝིསཡེསུ, བྷཝེསུ ཝཱ སཉྫནྟཱིཏི ཨཱསཏྟིཡོཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘རཱུཔཱདཱིསཱུ’’ཏིཨཱདི། པཏྠནཱཡོཏི ཏཎྷཱཡོ། ཨིམིནཱ ཨཱསཏྟཱིནཾ སརཱུཔཾ དསྶེཏི། ‘‘ཚིནྡིཏྭཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཚེཏྭཱཏི ཨེཏྠ ཚེདྷཱཏུཡཱ ཚེདནཏྠཾ དསྶེཏི། ཝིནེཡྻཧདཡེ དརནྟི ཨེཏྠ ‘‘ཝིནེཡྻཱ’’ཏི པདསྶ ཏྭཱཔཙྩཡནྟབྷཱཝཉྩ ཧདཡསདྡསྶ ཙིཏྟཝཱཙཀབྷཱཝཉྩ དརཐསརཱུཔཉྩ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཙིཏྟེ ཀིལེསདརཐཾ ཝིནེཏྭཱ’’ཏི། ཏཏྠ ‘‘ཙིཏྟེ’’ཏི ཨིམིནཱ ཧདཡསདྡསྶཏྠཾ དསྶེཏི, ‘‘ཀིལེས’’ ཨིཏི པདེན དརཐསརཱུཔཾ, ‘‘ཝིནེཏྭཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཏྭཱཔཙྩཡནྟབྷཱཝཾ དསྶེཏི། ཝཡཀརཎནྟི པརིབྦཡམཱུལཾ། ཏཉྷི ཝཡཾ ཀརིཡཏི ཨནེནཱཏི ཝཡཀརཎནྟི ཝུཙྩཏི། ཨིམིནཱ ཝཡསྶ ཀརཎཾ ཝཡཱཡིཀཾ, ཀརཎཏྠེ ཨཱཡིཀཔཙྩཡོ, ཝཡཱཡིཀམེཝ ཝེཡྻཱཡིཀནྟི ཨཏྠཾ དསྶེཏི།
Āsattiyoti ettha punappunaṃ visayesu, bhavesu vā sañjantīti āsattiyoti dassento āha ‘‘rūpādīsū’’tiādi. Patthanāyoti taṇhāyo. Iminā āsattīnaṃ sarūpaṃ dasseti. ‘‘Chinditvā’’ti iminā chetvāti ettha chedhātuyā chedanatthaṃ dasseti. Vineyyahadaye daranti ettha ‘‘vineyyā’’ti padassa tvāpaccayantabhāvañca hadayasaddassa cittavācakabhāvañca darathasarūpañca dassento āha ‘‘citte kilesadarathaṃ vinetvā’’ti. Tattha ‘‘citte’’ti iminā hadayasaddassatthaṃ dasseti, ‘‘kilesa’’ iti padena darathasarūpaṃ, ‘‘vinetvā’’ti iminā tvāpaccayantabhāvaṃ dasseti. Vayakaraṇanti paribbayamūlaṃ. Tañhi vayaṃ kariyati anenāti vayakaraṇanti vuccati. Iminā vayassa karaṇaṃ vayāyikaṃ, karaṇatthe āyikapaccayo, vayāyikameva veyyāyikanti atthaṃ dasseti.
༣༠༧. ཨཱདེཡྻཝཱཙོཏི ཨེཏྠ ཨཱདིཡིཏབྦཱཏི ཨཱདེཡྻཱ, སཱ ཝཱཙཱ ཨེཏསྶཱཏི ཨཱདེཡྻཝཱཙོཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཏསྶ ཝཙན’’ནྟིཨཱདི། ཏཏྠ ཏསྶཱཏི ཨནཱཐཔིཎྜིཀསྶ། སདྷནཱཏི སཾཝིཛྫམཱན དྷནཱ, ཨཏྟནོ ཝཱ དྷནཝནྟོ། མནྡདྷནཱཏི ཨཔྤདྷནཱ། ཨདཱསཱིཏི ཨནཱཐཔིཎྜིཀོ ཨདཱསི། ཨིཏཱིཏི ཨེཝཾ, དཏྭཱ ཀཏྭཱཏི སམྦནྡྷོ། སོཏི ཨནཱཐཔིཎྜིཀོ, ཨགམཱསཱིཏི སམྦནྡྷོ།
307.Ādeyyavācoti ettha ādiyitabbāti ādeyyā, sā vācā etassāti ādeyyavācoti dassento āha ‘‘tassa vacana’’ntiādi. Tattha tassāti anāthapiṇḍikassa. Sadhanāti saṃvijjamāna dhanā, attano vā dhanavanto. Mandadhanāti appadhanā. Adāsīti anāthapiṇḍiko adāsi. Itīti evaṃ, datvā katvāti sambandho. Soti anāthapiṇḍiko, agamāsīti sambandho.
ཀཧཱཔཎེ སནྠརཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཀོཊིཡཱ ཀརཎབྷཱུཏཱཡ, ཨཱདྷཱརབྷཱུཏཱཡ ཝཱ། པཊིཔཱཏེཏྭཱཏི པཊིཧནཱཔེཏྭཱ ། ཏཏྠ ཏསྨིཾ ཋཱནེ ཡེ རུཀྑཱ ཝཱ ཡཱ པོཀྑརཎིཡོ ཝཱ ཏིཊྛནྟཱིཏི ཡོཛནཱ། ཏེསནྟི ཏཱསཾ རུཀྑཔོཀྑརཎཱིནཾ། སཱམཉྙཉྷི ཨཔེཀྑིཏྭཱ པུལླིངྒཝསེན ཝུཏྟཾ། པརིཀྑེཔཔམཱཎནྟི པརིཎཱཧསྶ པམཱཎཾ། ཨསྶཱཏི ཨནཱཐཔིཎྜིཀསྶ།
Kahāpaṇe santharīti sambandho. Koṭiyā karaṇabhūtāya, ādhārabhūtāya vā. Paṭipātetvāti paṭihanāpetvā . Tattha tasmiṃ ṭhāne ye rukkhā vā yā pokkharaṇiyo vā tiṭṭhantīti yojanā. Tesanti tāsaṃ rukkhapokkharaṇīnaṃ. Sāmaññañhi apekkhitvā pulliṅgavasena vuttaṃ. Parikkhepapamāṇanti pariṇāhassa pamāṇaṃ. Assāti anāthapiṇḍikassa.
ཨེཝཾ བཧུདྷནཾ ཙཛནྟསྶཱཔི གཧཔཏིནོཏི ཡོཛནཱ། ཀོཊྛཀཾ མཱཔེསཱིཏི ཨེཏྠ ཨཉྙེ ཀོཊྛཀེ པཊིཀྑིཔནྟོ ཨཱཧ ‘‘དྭཱརཀོཊྛཀཔཱསཱད’’ནྟི།
Evaṃ bahudhanaṃ cajantassāpi gahapatinoti yojanā. Koṭṭhakaṃ māpesīti ettha aññe koṭṭhake paṭikkhipanto āha ‘‘dvārakoṭṭhakapāsāda’’nti.
ཝིཧཱརཱདཡོཏི ཨེཏྠ ཨཱདིསདྡེན པཱལི༹ཡཾ ཨཱགཏེ པརིཝེཎཱདཡོ ཙུདྡས ཨུཔཀརཎེ སངྒཎྷཱཏི། ཨམྷཱཀཾ བྷགཝཏོ ཝིཧཱརཀཱརཱཔནཔསངྒེན སཏྟནྣམྤི བུདྡྷཱནཾ ཝིཧཱརཀཱརཱཔནཾ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཝིཔསྶིསྶཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཝིཔསྶིསྶ བྷགཝཏོ ཝིཧཱརཾ (དཱི॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༢.༡༢) ཀཱརཱཔེསཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཏིགཱཝུཏཔྤམཱཎཾ བྷཱུམིཾ སུཝཎྞཡཊྛིསནྠརེན ཀིཎིཏྭཱ ཝིཧཱརཾ ཀཱརཱཔེསཱིཏི ཡོཛནཱ། ཨེསེཝ ནཡོ པརཏོཔི། ཨཊྛཀརཱིསཔྤམཱཎཱ བྷཱུམི ཨུསབྷེན དསཨུསབྷཔྤམཱཎཱ ཡཊྛིཡཱ དྭིསཏཡཊྛིཔྤམཱཎཱ ཧོཏཱིཏི དཊྛབྦཾ། ‘‘ཨེཝཾ ཨནུཔུབྦེན པརིཧཱཡནྟཱི’’ཏི ཝཏྭཱ སབྦཛནཾ སཾཝེཛེནྟོ ཨཱཧ ‘‘སམྤཏྟིཡོ ཧཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཡསྨཱ སམྤཏྟིཡོ པརིཧཱཡནྟི, ཏསྨཱ ཨལམེཝ སབྦསམྤཏྟཱིསུ ཝིརཛྫིཏུཾ, ཨལཾ ཨེཝ སབྦསམྤཏྟཱིཧི ཝིམུཙྩིཏུནྟི ཡོཛནཱ། ‘‘སབྦསམྤཏྟཱིསཱུ’’ཏི པདཉྷི ‘‘ཝིམུཙྩིཏུ’’ནྟི པདེན ཝིབྷཏྟིཔརིཎཱམཾ ཀཏྭཱ སམྦནྡྷིཏབྦཾ།
Vihārādayoti ettha ādisaddena pāḷiyaṃ āgate pariveṇādayo cuddasa upakaraṇe saṅgaṇhāti. Amhākaṃ bhagavato vihārakārāpanapasaṅgena sattannampi buddhānaṃ vihārakārāpanaṃ dassento āha ‘‘vipassissā’’tiādi. Tattha vipassissa bhagavato vihāraṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.12) kārāpesīti sambandho. Tigāvutappamāṇaṃ bhūmiṃ suvaṇṇayaṭṭhisantharena kiṇitvā vihāraṃ kārāpesīti yojanā. Eseva nayo paratopi. Aṭṭhakarīsappamāṇā bhūmi usabhena dasausabhappamāṇā yaṭṭhiyā dvisatayaṭṭhippamāṇā hotīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Evaṃ anupubbena parihāyantī’’ti vatvā sabbajanaṃ saṃvejento āha ‘‘sampattiyo hī’’tiādi. Tattha yasmā sampattiyo parihāyanti, tasmā alameva sabbasampattīsu virajjituṃ, alaṃ eva sabbasampattīhi vimuccitunti yojanā. ‘‘Sabbasampattīsū’’ti padañhi ‘‘vimuccitu’’nti padena vibhattipariṇāmaṃ katvā sambandhitabbaṃ.
༣༠༨. ཁཎྜཕུལླསདྡཱནཾ ཨདྷིཀརཎབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཁཎྜནྟི ཚིནྣོཀཱསོ། ཕུལླནྟི ཕལིཏོཀཱསོ’’ཏི། ཏཏྠ ‘‘ཚིནྣོཀཱསོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཁཎྜཏི ཚིཛྫཏི ཨེཏྠཱཏི ཁཎྜནྟི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི། ‘‘ཕལིཏོཀཱསོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཕུལླཏི ཕལཏི ཨེཏྠཱཏི ཕུལླནྟི ཝཙནཏྠཾ དསྶེཏི། པཊིསངྑརིསྶཏཱིཏི ཨེཏྠ པཱཊིསདྡསྶ པཱཀཏིཀཏྠབྷཱཝཾ, སངྑརིསྶཏིསདྡསྶ ཙ ཀརདྷཱཏུཡཱ ནིཔྥནྣབྷཱཝཾ དསྶེཏུཾ ཝུཏྟཾ ‘‘པཱཀཏིཀཾ ཀརིཡཏཱི’’ཏི།
308. Khaṇḍaphullasaddānaṃ adhikaraṇabhāvaṃ dassento āha ‘‘khaṇḍanti chinnokāso. Phullanti phalitokāso’’ti. Tattha ‘‘chinnokāso’’ti iminā khaṇḍati chijjati etthāti khaṇḍanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Phalitokāso’’ti iminā phullati phalati etthāti phullanti vacanatthaṃ dasseti. Paṭisaṅkharissatīti ettha pāṭisaddassa pākatikatthabhāvaṃ, saṅkharissatisaddassa ca karadhātuyā nipphannabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pākatikaṃ kariyatī’’ti.
༣༡༠. ཐེརོཏི སཱརིཔུཏྟཏྠེརོ, ཨཱགཙྪཏཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཨིདནྟི གིལཱནཔཊིཛགྒནཱདི། ཨསྶཱཏི ཐེརསྶ། ཨགྒཱསནནྟིཨཱདཱིསུ ཨགྒསདྡོ པཋམཏྠོཔི ཨུཏྟམཏྠོཔི ཡུཛྫཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཐེརཱསན’’ནྟིཨཱདི། ཨནྟརཱ སཏྠཱིནནྟི ཨེཏྠ ཨནྟརཱཏི བྷུམྨཏྠེ ནིསྶཀྐཝཙནཾ། སཏྠིསདྡོ ཙ ཨཱུརུསངྑཱཏོ པཱདཝཱཙཀོཏི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུནྣཾ པཱདཱནཾ ཨནྟརེ’’ཏི།
310.Theroti sāriputtatthero, āgacchatīti sambandho. Idanti gilānapaṭijagganādi. Assāti therassa. Aggāsanantiādīsu aggasaddo paṭhamatthopi uttamatthopi yujjati. Tena vuttaṃ ‘‘therāsana’’ntiādi. Antarā satthīnanti ettha antarāti bhummatthe nissakkavacanaṃ. Satthisaddo ca ūrusaṅkhāto pādavācakoti āha ‘‘catunnaṃ pādānaṃ antare’’ti.
༣༡༥. པཏིཊྛཱཔེསཱིཏི ཨེཏྠ ཀཾ ཝཡཾ ཀཏྭཱ པཏིཊྛཱཔེསཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཊྛཱརསཀོཊིཔརིཙྩཱགཾ ཀཏྭཱ’’ཏི། ཨེཝནྟིཨཱདི ནིགམནཾ།
315.Patiṭṭhāpesīti ettha kaṃ vayaṃ katvā patiṭṭhāpesīti āha ‘‘aṭṭhārasakoṭipariccāgaṃ katvā’’ti. Evantiādi nigamanaṃ.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཝིནཡཔིཊཀ • Vinayapiṭaka / ཙཱུལ༹ཝགྒཔཱལི༹ • Cūḷavaggapāḷi
ཝིཧཱརཱནུཛཱནནཾ • Vihārānujānanaṃ
མཉྩཔཱིཋཱདིཨནུཛཱནནཾ • Mañcapīṭhādianujānanaṃ
སེཏཝཎྞཱདིཨནུཛཱནནཾ • Setavaṇṇādianujānanaṃ
པཊིབྷཱནཙིཏྟཔཊིཀྑེཔཾ • Paṭibhānacittapaṭikkhepaṃ
ཨིཊྛཀཱཙཡཱདིཨནུཛཱནནཾ • Iṭṭhakācayādianujānanaṃ
ཨུཔཊྛཱནསཱལཱཨནུཛཱནནཾ • Upaṭṭhānasālāanujānanaṃ
ཨཱརཱམཔརིཀྑེཔཨནུཛཱནནཾ • Ārāmaparikkhepaanujānanaṃ
ཨནཱཐཔིཎྜིཀཝཏྠུ • Anāthapiṇḍikavatthu
ནཝཀམྨདཱནཾ • Navakammadānaṃ
ཨགྒཱསནཱདིཨནུཛཱནནཾ • Aggāsanādianujānanaṃ
ཛེཏཝནཝིཧཱརཱནུམོདནཱ • Jetavanavihārānumodanā
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཝིནཡཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ཙཱུལ༹ཝགྒ-ཨཊྛཀཐཱ • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ཝིཧཱརཱནུཛཱནནཀཐཱ • Vihārānujānanakathā
ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཝིནཡཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / སཱརཏྠདཱིཔནཱི-ཊཱིཀཱ • Sāratthadīpanī-ṭīkā
ཝིཧཱརཱནུཛཱནནཀཐཱཝཎྞནཱ • Vihārānujānanakathāvaṇṇanā
མཉྩཔཱིཋཱདིཨནུཛཱནནཀཐཱཝཎྞནཱ • Mañcapīṭhādianujānanakathāvaṇṇanā
ཨིཊྛཀཱཙཡཱདིཨནུཛཱནནཀཐཱཝཎྞནཱ • Iṭṭhakācayādianujānanakathāvaṇṇanā
ཨནཱཐཔིཎྜིཀཝཏྠུཀཐཱཝཎྞནཱ • Anāthapiṇḍikavatthukathāvaṇṇanā
ཨགྒཱསནཱདིཨནུཛཱནནཀཐཱཝཎྞནཱ • Aggāsanādianujānanakathāvaṇṇanā