Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പാചിത്യാദിയോജനാപാളി • Pācityādiyojanāpāḷi

    ൬. സേനാസനക്ഖന്ധകം

    6. Senāsanakkhandhakaṃ

    വിഹാരാനുജാനനകഥാ

    Vihārānujānanakathā

    ൨൯൪. സേനാസനക്ഖന്ധകേ അപഞ്ഞത്തം ഹോതീതി ഏത്ഥ ന ഞപധാതു ഹോതി, അപിച ഞാധാതുയേവ, സോ ച ഖോ അനുജാനനത്ഥോതി ആഹ ‘‘അനനുഞ്ഞാതം ഹോതീ’’തി. ഇമിനാ ഞാധാതുസ്സ അവബോധനാദയോ അത്ഥേ നിവത്തേതി, അനുജാനനത്ഥംയേവ ദസ്സേതി. അഡ്ഢയോഗാദീനം വിസും ഗഹിതത്താ വിഹാരസദ്ദേന പാരിസേസതോ അവസേസാവാസോവ ഗഹേതബ്ബോതി ആഹ ‘‘അഡ്ഢയോഗാദിമുത്തകോ അവസേസാവാസോ’’തി. സുവണ്ണവങ്കഗേഹന്തി സുവണ്ണവങ്കഛദനേന ഛാദിതം ഗേഹം. ഇട്ഠകാഗുഹാതി ഇട്ഠകായ കതാ ഗുഹാ. ഏസേവ നയോ സേസേസുപി. ആഗതസ്സ ച അനാഗതസ്സ ചാതി ഏത്ഥ ചസദ്ദേന ദ്വന്ദവാക്യം ദസ്സേതി. ആഗച്ഛതീതി ആഗതോ, ന ആഗതോ അനാഗതോ, സങ്ഘോ. ആഗതോ ച അനാഗതോ ച ആഗതാനാഗതോ, സമാഹാരദ്വന്ദോ പുംലിങ്ഗോ, തസ്സ. ‘‘അപ്പടിഹതചാരസ്സാ’’തി ഇമിനാ ചതൂസു ദിസാസു അപ്പടിഹതചാരോ ചാതുദ്ദിസോതി വചനത്ഥം ദസ്സേതി.

    294. Senāsanakkhandhake apaññattaṃ hotīti ettha na ñapadhātu hoti, apica ñādhātuyeva, so ca kho anujānanatthoti āha ‘‘ananuññātaṃ hotī’’ti. Iminā ñādhātussa avabodhanādayo atthe nivatteti, anujānanatthaṃyeva dasseti. Aḍḍhayogādīnaṃ visuṃ gahitattā vihārasaddena pārisesato avasesāvāsova gahetabboti āha ‘‘aḍḍhayogādimuttako avasesāvāso’’ti. Suvaṇṇavaṅkagehanti suvaṇṇavaṅkachadanena chāditaṃ gehaṃ. Iṭṭhakāguhāti iṭṭhakāya katā guhā. Eseva nayo sesesupi. Āgatassa ca anāgatassa cāti ettha casaddena dvandavākyaṃ dasseti. Āgacchatīti āgato, na āgato anāgato, saṅgho. Āgato ca anāgato ca āgatānāgato, samāhāradvando puṃliṅgo, tassa. ‘‘Appaṭihatacārassā’’ti iminā catūsu disāsu appaṭihatacāro cātuddisoti vacanatthaṃ dasseti.

    ൨൯൫. അനുമോദനഗാഥാസു ഏവം വിനിച്ഛയോ വേദിതബ്ബോതി യോജനാ. ഉതുവിസഭാഗവസേനാതി സീതഉണ്ഹാനം ഉതൂനം വിസഭാഗവസേന. സംഫുസിതകവാതോതി സഹ ഉദകബിന്ദുനാ ആഗതോ വാതോ. ഏത്ഥ ഹി സംസദ്ദോ സഹത്ഥോ, ഫുസിതസദ്ദോ ഉദകബിന്ദുവാചകോ. ഉജുകമേഘവുട്ഠിയോ ഏവാതി വാതേന അപഹരിതത്താ ഉജുകം പതിതാ മേഘവുട്ഠിയോ ഏവ. പാളിയം തതോതി ഏത്ഥ തോപച്ചയോ പച്ചത്തത്ഥേ വത്തതി. സോ വിഹാരോതി ഹി അത്ഥോ. വാളമിഗാനി ചാതി വാളമിഗേ ച. ലിങ്ഗവിപല്ലാസോ ഹേസ. ഏതാനി സബ്ബാനീതി ‘‘സീത’’ന്തിആദീനി സബ്ബാനി സത്ത പദാനി. യോജേതബ്ബാനീതി സോ വിഹാരോ സീതം പടിഹനതി…പേ॰… വുട്ഠിയോ പടിഹനതീതി യോജേതബ്ബാനീതി അത്ഥോ.

    295. Anumodanagāthāsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Utuvisabhāgavasenāti sītauṇhānaṃ utūnaṃ visabhāgavasena. Saṃphusitakavātoti saha udakabindunā āgato vāto. Ettha hi saṃsaddo sahattho, phusitasaddo udakabinduvācako. Ujukameghavuṭṭhiyo evāti vātena apaharitattā ujukaṃ patitā meghavuṭṭhiyo eva. Pāḷiyaṃ tatoti ettha topaccayo paccattatthe vattati. So vihāroti hi attho. Vāḷamigāni cāti vāḷamige ca. Liṅgavipallāso hesa. Etāni sabbānīti ‘‘sīta’’ntiādīni sabbāni satta padāni. Yojetabbānīti so vihāro sītaṃ paṭihanati…pe… vuṭṭhiyo paṭihanatīti yojetabbānīti attho.

    ‘‘വിഹാരേനാ’’തി ഇമിനാ പാളിയം തതോതി ഏത്ഥ തോപച്ചയോ കത്തുത്ഥേ ഹോതീതി ദസ്സേതി, തേന വിഹാരേനാതി അത്ഥോ. പടിഹഞ്ഞതീതി പടിഹനീയതി. സുഖത്ഥന്തി ഏത്ഥ ഉത്തരപദലോപോതി ആഹ ‘‘സുഖവിഹാരത്ഥ’’ന്തി. ‘‘ലേണത്ഥഞ്ച സുഖത്ഥഞ്ചാ’’തി പദദ്വയം ‘‘ഹോതീ’’തി പാഠസേസേന യോജേതബ്ബം. വിഹാരദാനം ലേണത്ഥഞ്ച സുഖത്ഥഞ്ച ഹോതീതി ഹി അത്ഥോ. ഇദന്തി അയം അധിപ്പായോ. വുത്തന്തി വുത്തോ. വിഹാരദാനം സുഖത്ഥഞ്ച ഹോതീതി യോജനാ. ഝായിതും വിപസ്സിതുഞ്ച യം സുഖം അത്ഥീതി സമ്ബന്ധോ. തദത്ഥന്തി തസ്സ സുഖസ്സ അത്ഥായ. പരപദേനപീതി ‘‘ഝായിതുഞ്ച വിപസ്സിതു’’ന്തി പദദ്വയതോ പരം ഠിതേന ‘‘വിഹാരദാന’’ന്തി പദേനപി. ഇധാതി ഇമസ്മിം വിഹാരേ. വിഹാരദാനന്തി വിഹാരസ്സ ദാനം, ദാതബ്ബവിഹാരം വാ, വണ്ണിതന്തി സമ്ബന്ധോ. വുത്തന്തി സംയുത്തനികായേ വുത്തം. സാധകപാളിയം യോ ഉപസ്സയം ദദാതി, സോ ച സബ്ബദദോ സബ്ബേസം ബലാദീനം ദദോ ഹോതീതി യോജനാ. സോ ചാതി ഏത്ഥ ചസദ്ദോ അവധാരണത്ഥോ. സോ ഏവാതി ഹി അത്ഥോ.

    ‘‘Vihārenā’’ti iminā pāḷiyaṃ tatoti ettha topaccayo kattutthe hotīti dasseti, tena vihārenāti attho. Paṭihaññatīti paṭihanīyati. Sukhatthanti ettha uttarapadalopoti āha ‘‘sukhavihārattha’’nti. ‘‘Leṇatthañca sukhatthañcā’’ti padadvayaṃ ‘‘hotī’’ti pāṭhasesena yojetabbaṃ. Vihāradānaṃ leṇatthañca sukhatthañca hotīti hi attho. Idanti ayaṃ adhippāyo. Vuttanti vutto. Vihāradānaṃ sukhatthañca hotīti yojanā. Jhāyituṃ vipassituñca yaṃ sukhaṃ atthīti sambandho. Tadatthanti tassa sukhassa atthāya. Parapadenapīti ‘‘jhāyituñca vipassitu’’nti padadvayato paraṃ ṭhitena ‘‘vihāradāna’’nti padenapi. Idhāti imasmiṃ vihāre. Vihāradānanti vihārassa dānaṃ, dātabbavihāraṃ vā, vaṇṇitanti sambandho. Vuttanti saṃyuttanikāye vuttaṃ. Sādhakapāḷiyaṃ yo upassayaṃ dadāti, so ca sabbadado sabbesaṃ balādīnaṃ dado hotīti yojanā. So cāti ettha casaddo avadhāraṇattho. So evāti hi attho.

    ‘‘വിഹാരേ’’തി ഇമിനാ വാസയേത്ഥാതി ഏത്ഥ ഏതസദ്ദസ്സ വിസയം ദസ്സേതി. വാസയേതി വാസേയ്യ. തേസം അന്നഞ്ചാതി ഏത്ഥ ‘‘തേസ’’ന്തി പദം ‘‘അനുച്ഛവിയ’’ന്തി പാഠസേസേന യോജേതബ്ബന്തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തേസം അനുച്ഛവിയ’’ന്തി. തത്ഥ അനുച്ഛവിയം അന്നഞ്ച അനുച്ഛവിയാനി വത്ഥാനി ചാതി യോജനാ. അഥ വാ തേസന്തി ഭുമ്മത്ഥേ സമ്പദാനവചനന്തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തേസൂ’’തി, ഭിക്ഖൂസൂതി അത്ഥോ. ഉജുഭൂതേസൂതി ഏത്ഥ സമ്പദാനത്ഥേ ഭുമ്മവചനം കത്വാ ഉജുഭൂതാനം തേസം ഭിക്ഖൂനം ദദേയ്യാതി അത്ഥോപി യുജ്ജതേവ. ‘‘അകുടിലചിത്തേസൂ’’തി ഇമിനാ ‘‘ഉജുഭൂതേസൂ’’തി ഏത്ഥ ഉജുസദ്ദസ്സ അകുടിലത്ഥഞ്ച ഭൂതസദ്ദേന ബാഹിരത്ഥസമാസഞ്ച ദസ്സേതി. ഉജുഭൂതം ചിത്തമേതേസന്തി ഉജുഭൂതാതി വചനത്ഥോ കാതബ്ബോ. നിദഹേയ്യാതി നിഖണിത്വാ ഠപേയ്യ. ‘‘ന ചിത്തപസാദം വിരാധേത്വാ’’തി ഇമിനാ വിപ്പസന്നേന ചേതസാതി ഏത്ഥ ഏവത്ഥഫലം വാ അഞ്ഞത്ഥാപോഹനം വാ ദസ്സേതി. ഹീതി ഫലജോതകോ. ഏവം വിപ്പസന്നചിത്തസ്സ തസ്സ വിഹാരദായകസ്സ തേ ഭിക്ഖൂ ധമ്മം ദേസേന്തീതി യോജനാ.

    ‘‘Vihāre’’ti iminā vāsayetthāti ettha etasaddassa visayaṃ dasseti. Vāsayeti vāseyya. Tesaṃ annañcāti ettha ‘‘tesa’’nti padaṃ ‘‘anucchaviya’’nti pāṭhasesena yojetabbanti dassento āha ‘‘tesaṃ anucchaviya’’nti. Tattha anucchaviyaṃ annañca anucchaviyāni vatthāni cāti yojanā. Atha vā tesanti bhummatthe sampadānavacananti dassento āha ‘‘tesū’’ti, bhikkhūsūti attho. Ujubhūtesūti ettha sampadānatthe bhummavacanaṃ katvā ujubhūtānaṃ tesaṃ bhikkhūnaṃ dadeyyāti atthopi yujjateva. ‘‘Akuṭilacittesū’’ti iminā ‘‘ujubhūtesū’’ti ettha ujusaddassa akuṭilatthañca bhūtasaddena bāhiratthasamāsañca dasseti. Ujubhūtaṃ cittametesanti ujubhūtāti vacanattho kātabbo. Nidaheyyāti nikhaṇitvā ṭhapeyya. ‘‘Na cittapasādaṃ virādhetvā’’ti iminā vippasannena cetasāti ettha evatthaphalaṃ vā aññatthāpohanaṃ vā dasseti. ti phalajotako. Evaṃ vippasannacittassa tassa vihāradāyakassa te bhikkhū dhammaṃ desentīti yojanā.

    ൨൯൬. ആവിഞ്ഛനഛിദ്ദന്തി അങ്ഗുലിം അവ പവേസേത്വാ അഞ്ഛതി ആകഡ്ഢതി ഏത്ഥ, ഏതേനാതി വാ ആവിഞ്ഛനം. അവപുബ്ബോ അഛിധാതു, ഉപസഗ്ഗഅകാരസ്സ ദീഘം കത്വാ, ധാതുഅകാരസ്സ ച ഇകാരം കത്വാ ‘‘ആവിഞ്ഛന’’ന്തി വുത്തം, തമേവ ഛിദ്ദം ആവിഞ്ഛനഛിദ്ദം. ആവിഞ്ഛനരജ്ജുന്തി കവാടച്ഛിദ്ദേ അവ പവേസേത്വാ അഞ്ഛതി ആകഡ്ഢതി ഇമായാതി ആവിഞ്ഛനാ, സായേവ രജ്ജൂതി ആവിഞ്ഛനരജ്ജു. കാചി രജ്ജു ന ന വട്ടതീതി യോജനാ. അഥ വാ ന വട്ടതി ന ഹോതി, വട്ടതിയേവാതി യോജനാ. തീണി താലാനീതി ഏത്ഥ താലസദ്ദോ കുഞ്ചികാപരിയായോതി ആഹ ‘‘തിസ്സോ കുഞ്ചികായോ’’തി. ഇമിനാ താലസദ്ദസ്സ രുക്ഖതൂരിയവിസേസേ നിവത്തേതി. യം യന്തി ഉപകരണം. തസ്സാതി യന്തകസ്സ. വേദികാവാതപാനന്തി വാതം പിവതി അനേനാതി വാതപാനം, വേദികായ കതം വാതപാനം വേദികാവാതപാനം. ചക്കലികന്തി ഏത്ഥ ചക്കാകാരേന അലതി പവത്തതീതി ചക്കലം, ചോളകപാദപുഞ്ജനം. തേന ബന്ധിതബ്ബന്തി ചക്കലികന്തി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ചോളകപാദപുഞ്ജനം ബന്ധിതു’’ന്തി. ‘‘വാതപാനപ്പമാണേന ഭിസിം കത്വാ’’തി ഇമിനാ വാതപാനപമാണേന കതാ ഭിസി വാതപാനഭിസീതി വചനത്ഥം ദസ്സേതി.

    296.Āviñchanachiddanti aṅguliṃ ava pavesetvā añchati ākaḍḍhati ettha, etenāti vā āviñchanaṃ. Avapubbo achidhātu, upasaggaakārassa dīghaṃ katvā, dhātuakārassa ca ikāraṃ katvā ‘‘āviñchana’’nti vuttaṃ, tameva chiddaṃ āviñchanachiddaṃ. Āviñchanarajjunti kavāṭacchidde ava pavesetvā añchati ākaḍḍhati imāyāti āviñchanā, sāyeva rajjūti āviñchanarajju. Kāci rajju na na vaṭṭatīti yojanā. Atha vā na vaṭṭati na hoti, vaṭṭatiyevāti yojanā. Tīṇi tālānīti ettha tālasaddo kuñcikāpariyāyoti āha ‘‘tisso kuñcikāyo’’ti. Iminā tālasaddassa rukkhatūriyavisese nivatteti. Yaṃ yanti upakaraṇaṃ. Tassāti yantakassa. Vedikāvātapānanti vātaṃ pivati anenāti vātapānaṃ, vedikāya kataṃ vātapānaṃ vedikāvātapānaṃ. Cakkalikanti ettha cakkākārena alati pavattatīti cakkalaṃ, coḷakapādapuñjanaṃ. Tena bandhitabbanti cakkalikanti dassento āha ‘‘coḷakapādapuñjanaṃ bandhitu’’nti. ‘‘Vātapānappamāṇena bhisiṃ katvā’’ti iminā vātapānapamāṇena katā bhisi vātapānabhisīti vacanatthaṃ dasseti.

    ൨൯൭. ‘‘ഉച്ചകമ്പി ആസന്ദിക’’ന്തി വചനതോ വട്ടതീതി വേദിതബ്ബോതി സമ്ബന്ധോ. ഏകതോഭാഗേന ദീഘപീഠം അട്ഠങ്ഗുലപാദകമേവ വട്ടതീതി യോജനാ. തതോ അധികം ന വട്ടതീതി അധിപ്പായോ. പമാണാതിക്കന്തോപീതി പിസദ്ദോ പമാണയുത്തോ പന പഗേവാതി ദസ്സേതി. സത്തങ്ഗോതി തീസു ദിസാസു അപസ്സയോ, ചത്താരോ പാദാതി സത്ത അങ്ഗാനി ഏതസ്സാതി സത്തങ്ഗോ. അയമ്പീതി പിസദ്ദോ ആസന്ദികം അപേക്ഖതി. ഏളകപാദപീഠം നാമ വുച്ചതീതി സമ്ബന്ധോ. ഏളകസ്സ പാദോ വിയ പാദോ ഏത്ഥാതി ഏളകപാദം, തമേവ പീഠം ഏളകപാദപീഠം. ആമലകവണ്ണികപീഠന്തി ആമലകായ വണ്ണോ സണ്ഠാനോ ആമലകവണ്ണോ, തേന യോജിതം ആമലകവണ്ണികം, തദേവ പീഠം ആമലകവണ്ണികപീഠം. ‘‘ആകാരേനാ’’തി ഇമിനാ വണ്ണസദ്ദസ്സ സണ്ഠാനത്ഥം ദസ്സേതി. ഇമാനീതി പീഠാനി. ഏത്ഥാതി പീഠേ. മുഞ്ചപബ്ബജമയന്തി മുഞ്ജേന ച പബ്ബജേന ച കതം.

    297. ‘‘Uccakampi āsandika’’nti vacanato vaṭṭatīti veditabboti sambandho. Ekatobhāgena dīghapīṭhaṃ aṭṭhaṅgulapādakameva vaṭṭatīti yojanā. Tato adhikaṃ na vaṭṭatīti adhippāyo. Pamāṇātikkantopīti pisaddo pamāṇayutto pana pagevāti dasseti. Sattaṅgoti tīsu disāsu apassayo, cattāro pādāti satta aṅgāni etassāti sattaṅgo. Ayampīti pisaddo āsandikaṃ apekkhati. Eḷakapādapīṭhaṃ nāma vuccatīti sambandho. Eḷakassa pādo viya pādo etthāti eḷakapādaṃ, tameva pīṭhaṃ eḷakapādapīṭhaṃ. Āmalakavaṇṇikapīṭhanti āmalakāya vaṇṇo saṇṭhāno āmalakavaṇṇo, tena yojitaṃ āmalakavaṇṇikaṃ, tadeva pīṭhaṃ āmalakavaṇṇikapīṭhaṃ. ‘‘Ākārenā’’ti iminā vaṇṇasaddassa saṇṭhānatthaṃ dasseti. Imānīti pīṭhāni. Etthāti pīṭhe. Muñcapabbajamayanti muñjena ca pabbajena ca kataṃ.

    മനുസ്സാനന്തി വഡ്ഢകീമനുസ്സാനം. ഛവിസംരക്ഖനത്ഥായാതി ഛവിയാ വിനാസനതോ സുട്ഠു രക്ഖനത്ഥായ. സിമ്ബലിരുക്ഖാദീനന്തിആദിസദ്ദേന തൂലനിബ്ബത്തകേ സബ്ബരുക്ഖേ സങ്ഗണ്ഹാതി. ഖീരവല്ലിആദീനന്തിആദിസദ്ദേന തൂലനിബ്ബത്തകാ സബ്ബാ ലതായോ സങ്ഗണ്ഹാതി. പോടകീതിണാദീനന്തിആദിസദ്ദേന തൂലനിബ്ബത്തകാ സബ്ബാ തിണജാതിയോ സങ്ഗണ്ഹാതി. തീഹീതി രുക്ഖലതാപോടകീഹി. നനു ഭൂതഗാമാനം അനേകത്താ ഏതേഹി തീഹി മുത്തോ ഭൂതഗാമോ അത്ഥി, കസ്മാ പന സബ്ബഭൂതഗാമാ സങ്ഗഹിതാ ഹോന്തീതി ആഹ ‘‘രുക്ഖവല്ലിതിണജാതിയോ ഹീ’’തിആദി. തത്ഥ ഹി യസ്മാ നത്ഥി, തസ്മാ സങ്ഗഹിതാ ഹോന്തീതി യോജനാ. തസ്മാതി യസ്മാ നത്ഥി, തസ്മാ. സബ്ബമ്പി ഏതം തൂലന്തി യോജനാ. ബിബ്ബോഹനേ ലോമമ്പി വട്ടതീതി സമ്ബന്ധോ. ലോമമ്പീതി പിസദ്ദേന തൂലം അപേക്ഖതി. യംകിഞ്ചി പുപ്ഫന്തി സബ്ബം പുപ്ഫം. പത്തം പാപുണിത്വാ സുദ്ധം തമാലപത്തമേവ ന വട്ടതി, അവസേസം സബ്ബം പത്തം സുദ്ധമ്പി വട്ടതീതി അധിപ്പായോ. പഞ്ചവിധന്തി ഉണ്ണചോളവാകതിണപണ്ണവസേന പഞ്ചപകാരം.

    Manussānanti vaḍḍhakīmanussānaṃ. Chavisaṃrakkhanatthāyāti chaviyā vināsanato suṭṭhu rakkhanatthāya. Simbalirukkhādīnantiādisaddena tūlanibbattake sabbarukkhe saṅgaṇhāti. Khīravalliādīnantiādisaddena tūlanibbattakā sabbā latāyo saṅgaṇhāti. Poṭakītiṇādīnantiādisaddena tūlanibbattakā sabbā tiṇajātiyo saṅgaṇhāti. Tīhīti rukkhalatāpoṭakīhi. Nanu bhūtagāmānaṃ anekattā etehi tīhi mutto bhūtagāmo atthi, kasmā pana sabbabhūtagāmā saṅgahitā hontīti āha ‘‘rukkhavallitiṇajātiyo hī’’tiādi. Tattha hi yasmā natthi, tasmā saṅgahitā hontīti yojanā. Tasmāti yasmā natthi, tasmā. Sabbampi etaṃ tūlanti yojanā. Bibbohane lomampi vaṭṭatīti sambandho. Lomampīti pisaddena tūlaṃ apekkhati. Yaṃkiñci pupphanti sabbaṃ pupphaṃ. Pattaṃ pāpuṇitvā suddhaṃ tamālapattameva na vaṭṭati, avasesaṃ sabbaṃ pattaṃ suddhampi vaṭṭatīti adhippāyo. Pañcavidhanti uṇṇacoḷavākatiṇapaṇṇavasena pañcapakāraṃ.

    ‘‘ഉപഡ്ഢകായപമാണാനീ’’തി ഇമിനാ അദ്ധകായികാനീതി ഏത്ഥ അദ്ധസ്സ കായസ്സ പമാണേന കതാനി അദ്ധകായികാനീതി അത്ഥം ദസ്സേതി. യേസു ബിബ്ബോഹനേസു കടിതോ പട്ഠായ യാവ സീസം ഉപദഹന്തി, താനി ബിബ്ബോഹനാനി അദ്ധകായികാനി നാമാതി യോജനാ. യസ്സാതി ബിബ്ബോഹനസ്സ. വിത്ഥാരതോ മുട്ഠിരതനം ഹോതീതി സമ്ബന്ധോ. ഇമിനാ യത്ഥ സഹ ഗീവായ സകലം സീസം ഠപേതും സക്കാ, തസ്സ മുട്ഠിരതനം വിത്ഥാരപമാണന്തി ദസ്സേതി. ‘‘തീസു കണ്ണേസു ദ്വിന്നം കണ്ണാന’’ന്തി ഇദം ബിബ്ബോഹനസ്സ ഉഭോസു അന്തേസു ഠപേതബ്ബചോളപമാണം സന്ധായ വുത്തം. ഇദം പന ബിബ്ബോഹനസ്സ ഉഭോസു അന്തേസു ഠപിതചോളസ്സ കോടിയാ കോടിം ആഹച്ച ദ്വിഗുണം കതം തികണ്ണം ഹോതി, തേസു തീസു കണ്ണേസു ദ്വിന്നം കണ്ണാനമന്തരം വിദത്ഥി ചതുരങ്ഗുലം ഹോതി, മജ്ഝട്ഠാനം കോടിതോ കോടിമാഹച്ച മുട്ഠിരതനം ഹോതി, ഇദം പന ബിബ്ബോഹനം തികണ്ണം ഹോതി. വട്ടം വാ ചതുരസ്സാദിം വാ കത്വാ സിബ്ബിതം യഥാ കോടിതോ കോടി വിത്ഥാരതോ പുഥുലട്ഠാനം മുട്ഠിരതനം ഹോതി, ഏവം സിബ്ബിതബ്ബം. ഇതോ അധികം ന വട്ടതി, ഊനം പന വട്ടതിയേവ. സീസൂപധാനന്തി സീസം ഉപദഹന്തി ഠപേന്തി ഏത്ഥാതി സീസൂപധാനം. ബിബ്ബോഹനാനീതി വിസേസേന, വിസേസം വാ സുഖം വഹന്തീതി ബിബ്ബോഹനാനി. ഉപരീതി ബിബ്ബോഹനാനം ഉപരി. യാനി പന കപ്പിയതൂലാനി സന്തീതി യോജനാ. മഹന്തമ്പീതി പിസദ്ദോ ഖുദ്ദകം പന പഗേവാതി ദസ്സേതി. വിനയധരഉപതിസ്സത്ഥേരോ പന ആഹാതി സമ്ബന്ധോ. ‘‘വിനയധര’’ ഇതി പദേന ഫുസ്സദേവത്ഥേരതോ വിസേസം ദസ്സേതി. അകപ്പിയതൂലം വാതി ഭിസിയം അകപ്പിയതൂലം വാ. ബിബ്ബോഹനേ ഹി അകപ്പിയതൂലം നാമ നത്ഥി.

    ‘‘Upaḍḍhakāyapamāṇānī’’ti iminā addhakāyikānīti ettha addhassa kāyassa pamāṇena katāni addhakāyikānīti atthaṃ dasseti. Yesu bibbohanesu kaṭito paṭṭhāya yāva sīsaṃ upadahanti, tāni bibbohanāni addhakāyikāni nāmāti yojanā. Yassāti bibbohanassa. Vitthārato muṭṭhiratanaṃ hotīti sambandho. Iminā yattha saha gīvāya sakalaṃ sīsaṃ ṭhapetuṃ sakkā, tassa muṭṭhiratanaṃ vitthārapamāṇanti dasseti. ‘‘Tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇāna’’nti idaṃ bibbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷapamāṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Idaṃ pana bibbohanassa ubhosu antesu ṭhapitacoḷassa koṭiyā koṭiṃ āhacca dviguṇaṃ kataṃ tikaṇṇaṃ hoti, tesu tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānamantaraṃ vidatthi caturaṅgulaṃ hoti, majjhaṭṭhānaṃ koṭito koṭimāhacca muṭṭhiratanaṃ hoti, idaṃ pana bibbohanaṃ tikaṇṇaṃ hoti. Vaṭṭaṃ vā caturassādiṃ vā katvā sibbitaṃ yathā koṭito koṭi vitthārato puthulaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanaṃ hoti, evaṃ sibbitabbaṃ. Ito adhikaṃ na vaṭṭati, ūnaṃ pana vaṭṭatiyeva. Sīsūpadhānanti sīsaṃ upadahanti ṭhapenti etthāti sīsūpadhānaṃ. Bibbohanānīti visesena, visesaṃ vā sukhaṃ vahantīti bibbohanāni. Uparīti bibbohanānaṃ upari. Yāni pana kappiyatūlāni santīti yojanā. Mahantampīti pisaddo khuddakaṃ pana pagevāti dasseti. Vinayadharaupatissatthero pana āhāti sambandho. ‘‘Vinayadhara’’ iti padena phussadevattherato visesaṃ dasseti. Akappiyatūlaṃ vāti bhisiyaṃ akappiyatūlaṃ vā. Bibbohane hi akappiyatūlaṃ nāma natthi.

    പഞ്ചഭിസിയോതി ഏത്ഥ വാക്യഭാവഞ്ച അസമാഹാരദിഗുഭാവഞ്ച പടിക്ഖിപന്തോ ആഹ ‘‘പഞ്ചഹി ഉണ്ണാദീഹി പൂരിതാ ഭിസിയോ’’തി. ഇമിനാ പഞ്ചഹി ഉണ്ണാദീഹി പൂരിതാ ഭിസിയോ പഞ്ചഭിസിയോതി വചനത്ഥം ദസ്സേതി. അത്ഥതോ പന വാക്യമ്പി അസമാഹാരദിഗുപി യുജ്ജതേവ. കസ്മാ പഞ്ചഗണനാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘തൂലഗണനായ ഹീ’’തിആദി. ഹി യസ്മാ തൂലഗണനായ ഏതാസം ഗണനാ വുത്താ, തസ്മാ പഞ്ചഭിസിയോ ഹോന്തീതി യോജനാ. തത്ഥാതി ഉണ്ണാദീസു പഞ്ചസു. ഉണ്ണഗ്ഗഹണേന ഗഹിതന്തി സമ്ബന്ധോ. കമ്ബലമേവാതി ഉണ്ണാമയം കമ്ബലമേവ. ഉണ്ണായ, ഉണ്ണം വാ പക്ഖിപിത്വാ കതാ ഭിസി ഉണ്ണാഭിസി. ഏസേവ നയോ ചോളഭിസിആദീസു.

    Pañcabhisiyoti ettha vākyabhāvañca asamāhāradigubhāvañca paṭikkhipanto āha ‘‘pañcahi uṇṇādīhi pūritā bhisiyo’’ti. Iminā pañcahi uṇṇādīhi pūritā bhisiyo pañcabhisiyoti vacanatthaṃ dasseti. Atthato pana vākyampi asamāhāradigupi yujjateva. Kasmā pañcagaṇanā hotīti āha ‘‘tūlagaṇanāya hī’’tiādi. Hi yasmā tūlagaṇanāya etāsaṃ gaṇanā vuttā, tasmā pañcabhisiyo hontīti yojanā. Tatthāti uṇṇādīsu pañcasu. Uṇṇaggahaṇena gahitanti sambandho. Kambalamevāti uṇṇāmayaṃ kambalameva. Uṇṇāya, uṇṇaṃ vā pakkhipitvā katā bhisi uṇṇābhisi. Eseva nayo coḷabhisiādīsu.

    പമാണനിയമോതി ഏത്തകാ പമാണാതി പമാണസ്സ നിയമോ. മഞ്ചേ അത്ഥരിതബ്ബാ ഭിസി മഞ്ചഭിസി. ഏതാസന്തി മഞ്ചഭിസിആദീനം. യം ഏതം തൂലന്തി യോജനാ. സൂരകേപീതി ചമ്മമയഭിസിയമ്പി. ഏതേനാതി കുരുന്ദിയം വുത്തവചനേന സിദ്ധം ഹോതീതി സമ്ബന്ധോ.

    Pamāṇaniyamoti ettakā pamāṇāti pamāṇassa niyamo. Mañce attharitabbā bhisi mañcabhisi. Etāsanti mañcabhisiādīnaṃ. Yaṃ etaṃ tūlanti yojanā. Sūrakepīti cammamayabhisiyampi. Etenāti kurundiyaṃ vuttavacanena siddhaṃ hotīti sambandho.

    മഞ്ചഭിസിന്തി മഞ്ചേ അത്ഥരിതബ്ബം ഭിസിം. ‘‘അത്ഥരണത്ഥായ സംഹരന്തീതി യുജ്ജതീ’’തി ഇമിനാ ‘‘അത്ഥരന്തീ’’തി ഏത്ഥ കാരിയൂപചാരേന അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോതി ദസ്സേതി. അത്ഥരണായ ഹി സംഹരണം കാരണം നാമ, അത്ഥരണം കാരിയം നാമ. ഉപരീതി ഭിസിഛവിയാ ഉപരി. ഫുസിതാനീതി ബിന്ദൂനി. ഭിത്തികമ്മന്തി ഭിത്തിയം നാനാവണ്ണേഹി രാജികരണം വിയ കത്തബ്ബം കമ്മം.

    Mañcabhisinti mañce attharitabbaṃ bhisiṃ. ‘‘Attharaṇatthāya saṃharantīti yujjatī’’ti iminā ‘‘attharantī’’ti ettha kāriyūpacārena attho gahetabboti dasseti. Attharaṇāya hi saṃharaṇaṃ kāraṇaṃ nāma, attharaṇaṃ kāriyaṃ nāma. Uparīti bhisichaviyā upari. Phusitānīti bindūni. Bhittikammanti bhittiyaṃ nānāvaṇṇehi rājikaraṇaṃ viya kattabbaṃ kammaṃ.

    ൨൯൮. ‘‘ഇക്കാസ’’ന്തി നാമം നിയ്യാസസിലേസാനം നാമന്തി ആഹ ‘‘രുക്ഖനിയ്യാസം വാ സിലേസം വാ’’തി. ‘‘കുണ്ഡകമിസ്സകമത്തിക’’ന്തി ഇമിനാ കുണ്ഡകേന മിസ്സകാ മത്തികാ കുണ്ഡകമത്തികാതി വചനത്ഥം ദസ്സേതി. സാസപപിട്ഠന്തി സാസപചുണ്ണം. ‘‘ബിന്ദു ബിന്ദു ഹുത്വാ’’തി ഇമിനാ അച്ചുസ്സന്നം ഹോതീതി ഏത്ഥ കാരണൂപചാരം ദസ്സേതി. അച്ചുസ്സന്നഞ്ഹി കാരണം ഹോതി, ‘‘ബിന്ദു ബിന്ദു ഹുത്വാ’’തി ഠാനം കാരിയം ഹോതി. ‘‘പുഞ്ജിതു’’ന്തി സോധേതും. ഗണ്ഡുപ്പാദഗൂഥമത്തികന്തി മഹിലതായ ഗൂഥമയം മത്തികം. ഇമിനാ ലണ്ഡമത്തികന്തി ഏത്ഥ ലണ്ഡസദ്ദോ ഗൂഥപരിയായോതി ദസ്സേതി.

    298.‘‘Ikkāsa’’nti nāmaṃ niyyāsasilesānaṃ nāmanti āha ‘‘rukkhaniyyāsaṃ vā silesaṃ vā’’ti. ‘‘Kuṇḍakamissakamattika’’nti iminā kuṇḍakena missakā mattikā kuṇḍakamattikāti vacanatthaṃ dasseti. Sāsapapiṭṭhanti sāsapacuṇṇaṃ. ‘‘Bindu bindu hutvā’’ti iminā accussannaṃ hotīti ettha kāraṇūpacāraṃ dasseti. Accussannañhi kāraṇaṃ hoti, ‘‘bindu bindu hutvā’’ti ṭhānaṃ kāriyaṃ hoti. ‘‘Puñjitu’’nti sodhetuṃ. Gaṇḍuppādagūthamattikanti mahilatāya gūthamayaṃ mattikaṃ. Iminā laṇḍamattikanti ettha laṇḍasaddo gūthapariyāyoti dasseti.

    ൨൯൯. ന ഭിക്ഖവേ പടിഭാനചിത്തന്തി ഏത്ഥ ‘‘ഇത്ഥിരൂപകം പുരിസരൂപക’’ന്തി പാളിയം വുത്തത്താ കിം ഇത്ഥിപുരിസരൂപമേവ ന വട്ടതീതി ആഹ ‘‘ന കേവല’’ന്തിആദി. തിരച്ഛാനരൂപമ്പി കാതും വാ ‘‘കരോഹീ’’തി വത്തും വാ ന വട്ടതീതി സമ്ബന്ധോ. ദ്വാരപാലന്തി ദ്വാരപാലരൂപം. പസാദനീയാനീതി പസാദേതബ്ബാനി, പസാദേതും അരഹാനീതി അത്ഥോ.

    299.Na bhikkhave paṭibhānacittanti ettha ‘‘itthirūpakaṃ purisarūpaka’’nti pāḷiyaṃ vuttattā kiṃ itthipurisarūpameva na vaṭṭatīti āha ‘‘na kevala’’ntiādi. Tiracchānarūpampi kātuṃ vā ‘‘karohī’’ti vattuṃ vā na vaṭṭatīti sambandho. Dvārapālanti dvārapālarūpaṃ. Pasādanīyānīti pasādetabbāni, pasādetuṃ arahānīti attho.

    ൩൦൦. ഏകങ്ഗണാതി അവിഹാരട്ഠാനേന സമാനഭൂമിഭാഗാ. മുണ്ഡച്ഛേദനഗബ്ഭോതി മുണ്ഡേന ഛാദേതബ്ബോ ഗബ്ഭോ.

    300.Ekaṅgaṇāti avihāraṭṭhānena samānabhūmibhāgā. Muṇḍacchedanagabbhoti muṇḍena chādetabbo gabbho.

    തത്ഥാതി വിജ്ഝിതബ്ബരുക്ഖേ. ‘‘കത’’ന്തി ഇമിനാ കുലങ്കപാദകന്തി ഏത്ഥ ണികപച്ചയസ്സ അത്ഥം ദസ്സേതി. തം ആഹരിമം ഭിത്തിപാദം പതിട്ഠാപേതുന്തി സമ്ബന്ധോ. വസ്സപരിത്താണത്ഥന്തി വസ്സോദകപരിത്താണത്ഥം. ‘‘മദ്ദിതമത്തിക’’ന്തി ഇമിനാ ഉദ്ദസുധന്തി ഏത്ഥ സുധാസദ്ദസ്സ ലേപനസുധം ദസ്സേതി, ഭോജനസുധം നിവത്തേതി.

    Tatthāti vijjhitabbarukkhe. ‘‘Kata’’nti iminā kulaṅkapādakanti ettha ṇikapaccayassa atthaṃ dasseti. Taṃ āharimaṃ bhittipādaṃ patiṭṭhāpetunti sambandho. Vassaparittāṇatthanti vassodakaparittāṇatthaṃ. ‘‘Madditamattika’’nti iminā uddasudhanti ettha sudhāsaddassa lepanasudhaṃ dasseti, bhojanasudhaṃ nivatteti.

    പമുഖന്തി വിഹാരസ്സ പമുഖം. ന്തി പദേസം, ഹനന്തീതി സമ്ബന്ധോ. തസ്സ കതപദേസസ്സാതി യോജനാ. ‘‘പഘാന’’ന്തിപി വുച്ചതീതി ദീഘവസേന ‘‘പഘാന’’ന്തിപി വുച്ചതി. ഇമിനാ പുരിമപാഠേ രസ്സഭാവം ദീപേതി. ‘‘പകുട്ട’’ന്തിപി പാഠോതി സസംയോഗവസേന ‘‘പകുട്ട’’ന്തിപി പാഠോ. ഇമിനാ പുരിമപാഠേ നിസംയോഗഭാവം ദസ്സേതി. വംസന്തി വേളും. തതോതി വംസതോ. ‘‘ഓസാരേത്വാ കത’’ന്തി ഇമിനാ ഓസാരേത്വാ കതം ഓസാരകന്തി വചനത്ഥം ദസ്സേതി. ‘‘ഛദനപമുഖ’’ന്തി ഇമിനാ ണികപച്ചയസ്സ സരൂപം ദസ്സേതി. ചക്കലയുത്തോതി ചക്കലേന യുത്തോ.

    Pamukhanti vihārassa pamukhaṃ. Yanti padesaṃ, hanantīti sambandho. Tassa katapadesassāti yojanā. ‘‘Paghāna’’ntipi vuccatīti dīghavasena ‘‘paghāna’’ntipi vuccati. Iminā purimapāṭhe rassabhāvaṃ dīpeti. ‘‘Pakuṭṭa’’ntipi pāṭhoti sasaṃyogavasena ‘‘pakuṭṭa’’ntipi pāṭho. Iminā purimapāṭhe nisaṃyogabhāvaṃ dasseti. Vaṃsanti veḷuṃ. Tatoti vaṃsato. ‘‘Osāretvā kata’’nti iminā osāretvā kataṃ osārakanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Chadanapamukha’’nti iminā ṇikapaccayassa sarūpaṃ dasseti. Cakkalayuttoti cakkalena yutto.

    ൩൦൧. പാനീയദാനഭാജനന്തി പാനീയം ദേതി അനേനാതി പാനീയദാനം, തമേവ ഭാജനം പാനീയദാനഭാജനം. ‘‘ഉളുങ്കോ ച ഥാലകഞ്ചാ’’തി ഇമിനാ ദ്വേ പാനീയസങ്ഖസ്സ അനുലോമാനീതി യോജനാ.

    301.Pānīyadānabhājananti pānīyaṃ deti anenāti pānīyadānaṃ, tameva bhājanaṃ pānīyadānabhājanaṃ. ‘‘Uḷuṅko ca thālakañcā’’ti iminā dve pānīyasaṅkhassa anulomānīti yojanā.

    ൩൦൩. ദ്വാരഥകനകന്തി ദ്വാരം ഥകേതി അനേനാതി ദ്വാരഥകനകം. ഗാമദ്വാരേസു ദ്വാരഥകനകം വിയ ചക്കലയുത്തം ദ്വാരഥകനകന്തി യോജനാ.

    303.Dvārathakanakanti dvāraṃ thaketi anenāti dvārathakanakaṃ. Gāmadvāresu dvārathakanakaṃ viya cakkalayuttaṃ dvārathakanakanti yojanā.

    ൩൦൫. അസ്സതരിരഥാതി അസ്സാനം വിസേസേന, അതിസയേന വാതി അസ്സതരോ, അഥ വാ പകതിഅസ്സേ തരതി അതിക്കമതീതി അസ്സതരോ, സോ ഏതേസു രഥേസു യുജ്ജിതബ്ബോതി അസ്സതരീ, തേയേവ രഥാതി അസ്സതരിരഥാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘അസ്സതരയുത്താ രഥാ അസ്സതരിരഥാ’’തി. തത്ഥ ‘‘അസ്സതരയുത്താ’’തി ഇമിനാ ‘‘അസ്സതരീ’’തി പദസ്സ അസ്സത്ഥിതദ്ധിതം ദസ്സേതി. ആമുത്തമണികുണ്ഡലാതി പദസ്സ ‘‘സതം കഞ്ഞാ സഹസ്സാനീ’’തി പദേന സമ്ബന്ധിതബ്ബത്താ വുത്തം ‘‘ആമുത്തമണികുണ്ഡലാനീ’’തി. ഇമിനാ നികാരസ്സ ആകാരോ ഹോതീതി ദസ്സേതി. കണ്ണേസു ആമുത്തം മണികുണ്ഡലം ഏതാസന്തി ആമുത്തമണികുണ്ഡലാ കഞ്ഞായോ.

    305.Assatarirathāti assānaṃ visesena, atisayena vāti assataro, atha vā pakatiasse tarati atikkamatīti assataro, so etesu rathesu yujjitabboti assatarī, teyeva rathāti assatarirathāti dassento āha ‘‘assatarayuttā rathā assatarirathā’’ti. Tattha ‘‘assatarayuttā’’ti iminā ‘‘assatarī’’ti padassa assatthitaddhitaṃ dasseti. Āmuttamaṇikuṇḍalāti padassa ‘‘sataṃ kaññā sahassānī’’ti padena sambandhitabbattā vuttaṃ ‘‘āmuttamaṇikuṇḍalānī’’ti. Iminā nikārassa ākāro hotīti dasseti. Kaṇṇesu āmuttaṃ maṇikuṇḍalaṃ etāsanti āmuttamaṇikuṇḍalā kaññāyo.

    ഖന്ധപരിനിബ്ബാനേന പരിനിബ്ബുതോതി അത്ഥം പടിക്ഖിപന്തോ ആഹ ‘‘കിലേസപരിനിബ്ബാനേന പരിനിബ്ബുതോ’’തി. സീതിഭൂതോതി ഏത്ഥ കിലേസാതപാനം അഭാവേനേവ സീതിഭൂതോ, ന അഞ്ഞേസന്തി ആഹ ‘‘കിലേസാതപാഭാവേനാ’’തി. ‘‘കിലേസൂപധിഅഭാവേനാ’’തി ഇമിനാ നിരുപധീതി ഏത്ഥ ഖന്ധൂപധിഅഭിസങ്ഖാരൂപധിഅഭാവേനാതി അത്ഥം പടിക്ഖിപതി.

    Khandhaparinibbānena parinibbutoti atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘kilesaparinibbānena parinibbuto’’ti. Sītibhūtoti ettha kilesātapānaṃ abhāveneva sītibhūto, na aññesanti āha ‘‘kilesātapābhāvenā’’ti. ‘‘Kilesūpadhiabhāvenā’’ti iminā nirupadhīti ettha khandhūpadhiabhisaṅkhārūpadhiabhāvenāti atthaṃ paṭikkhipati.

    ആസത്തിയോതി ഏത്ഥ പുനപ്പുനം വിസയേസു, ഭവേസു വാ സഞ്ജന്തീതി ആസത്തിയോതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘രൂപാദീസൂ’’തിആദി. പത്ഥനായോതി തണ്ഹായോ. ഇമിനാ ആസത്തീനം സരൂപം ദസ്സേതി. ‘‘ഛിന്ദിത്വാ’’തി ഇമിനാ ഛേത്വാതി ഏത്ഥ ഛേധാതുയാ ഛേദനത്ഥം ദസ്സേതി. വിനേയ്യഹദയേ ദരന്തി ഏത്ഥ ‘‘വിനേയ്യാ’’തി പദസ്സ ത്വാപച്ചയന്തഭാവഞ്ച ഹദയസദ്ദസ്സ ചിത്തവാചകഭാവഞ്ച ദരഥസരൂപഞ്ച ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ചിത്തേ കിലേസദരഥം വിനേത്വാ’’തി. തത്ഥ ‘‘ചിത്തേ’’തി ഇമിനാ ഹദയസദ്ദസ്സത്ഥം ദസ്സേതി, ‘‘കിലേസ’’ ഇതി പദേന ദരഥസരൂപം, ‘‘വിനേത്വാ’’തി ഇമിനാ ത്വാപച്ചയന്തഭാവം ദസ്സേതി. വയകരണന്തി പരിബ്ബയമൂലം. തഞ്ഹി വയം കരിയതി അനേനാതി വയകരണന്തി വുച്ചതി. ഇമിനാ വയസ്സ കരണം വയായികം, കരണത്ഥേ ആയികപച്ചയോ, വയായികമേവ വേയ്യായികന്തി അത്ഥം ദസ്സേതി.

    Āsattiyoti ettha punappunaṃ visayesu, bhavesu vā sañjantīti āsattiyoti dassento āha ‘‘rūpādīsū’’tiādi. Patthanāyoti taṇhāyo. Iminā āsattīnaṃ sarūpaṃ dasseti. ‘‘Chinditvā’’ti iminā chetvāti ettha chedhātuyā chedanatthaṃ dasseti. Vineyyahadaye daranti ettha ‘‘vineyyā’’ti padassa tvāpaccayantabhāvañca hadayasaddassa cittavācakabhāvañca darathasarūpañca dassento āha ‘‘citte kilesadarathaṃ vinetvā’’ti. Tattha ‘‘citte’’ti iminā hadayasaddassatthaṃ dasseti, ‘‘kilesa’’ iti padena darathasarūpaṃ, ‘‘vinetvā’’ti iminā tvāpaccayantabhāvaṃ dasseti. Vayakaraṇanti paribbayamūlaṃ. Tañhi vayaṃ kariyati anenāti vayakaraṇanti vuccati. Iminā vayassa karaṇaṃ vayāyikaṃ, karaṇatthe āyikapaccayo, vayāyikameva veyyāyikanti atthaṃ dasseti.

    ൩൦൭. ആദേയ്യവാചോതി ഏത്ഥ ആദിയിതബ്ബാതി ആദേയ്യാ, സാ വാചാ ഏതസ്സാതി ആദേയ്യവാചോതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘തസ്സ വചന’’ന്തിആദി. തത്ഥ തസ്സാതി അനാഥപിണ്ഡികസ്സ. സധനാതി സംവിജ്ജമാന ധനാ, അത്തനോ വാ ധനവന്തോ. മന്ദധനാതി അപ്പധനാ. അദാസീതി അനാഥപിണ്ഡികോ അദാസി. ഇതീതി ഏവം, ദത്വാ കത്വാതി സമ്ബന്ധോ. സോതി അനാഥപിണ്ഡികോ, അഗമാസീതി സമ്ബന്ധോ.

    307.Ādeyyavācoti ettha ādiyitabbāti ādeyyā, sā vācā etassāti ādeyyavācoti dassento āha ‘‘tassa vacana’’ntiādi. Tattha tassāti anāthapiṇḍikassa. Sadhanāti saṃvijjamāna dhanā, attano vā dhanavanto. Mandadhanāti appadhanā. Adāsīti anāthapiṇḍiko adāsi. Itīti evaṃ, datvā katvāti sambandho. Soti anāthapiṇḍiko, agamāsīti sambandho.

    കഹാപണേ സന്ഥരീതി സമ്ബന്ധോ. കോടിയാ കരണഭൂതായ, ആധാരഭൂതായ വാ. പടിപാതേത്വാതി പടിഹനാപേത്വാ . തത്ഥ തസ്മിം ഠാനേ യേ രുക്ഖാ വാ യാ പോക്ഖരണിയോ വാ തിട്ഠന്തീതി യോജനാ. തേസന്തി താസം രുക്ഖപോക്ഖരണീനം. സാമഞ്ഞഞ്ഹി അപേക്ഖിത്വാ പുല്ലിങ്ഗവസേന വുത്തം. പരിക്ഖേപപമാണന്തി പരിണാഹസ്സ പമാണം. അസ്സാതി അനാഥപിണ്ഡികസ്സ.

    Kahāpaṇe santharīti sambandho. Koṭiyā karaṇabhūtāya, ādhārabhūtāya vā. Paṭipātetvāti paṭihanāpetvā . Tattha tasmiṃ ṭhāne ye rukkhā vā yā pokkharaṇiyo vā tiṭṭhantīti yojanā. Tesanti tāsaṃ rukkhapokkharaṇīnaṃ. Sāmaññañhi apekkhitvā pulliṅgavasena vuttaṃ. Parikkhepapamāṇanti pariṇāhassa pamāṇaṃ. Assāti anāthapiṇḍikassa.

    ഏവം ബഹുധനം ചജന്തസ്സാപി ഗഹപതിനോതി യോജനാ. കോട്ഠകം മാപേസീതി ഏത്ഥ അഞ്ഞേ കോട്ഠകേ പടിക്ഖിപന്തോ ആഹ ‘‘ദ്വാരകോട്ഠകപാസാദ’’ന്തി.

    Evaṃ bahudhanaṃ cajantassāpi gahapatinoti yojanā. Koṭṭhakaṃ māpesīti ettha aññe koṭṭhake paṭikkhipanto āha ‘‘dvārakoṭṭhakapāsāda’’nti.

    വിഹാരാദയോതി ഏത്ഥ ആദിസദ്ദേന പാളിയം ആഗതേ പരിവേണാദയോ ചുദ്ദസ ഉപകരണേ സങ്ഗണ്ഹാതി. അമ്ഹാകം ഭഗവതോ വിഹാരകാരാപനപസങ്ഗേന സത്തന്നമ്പി ബുദ്ധാനം വിഹാരകാരാപനം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘വിപസ്സിസ്സാ’’തിആദി. തത്ഥ വിപസ്സിസ്സ ഭഗവതോ വിഹാരം (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൧൨) കാരാപേസീതി സമ്ബന്ധോ. തിഗാവുതപ്പമാണം ഭൂമിം സുവണ്ണയട്ഠിസന്ഥരേന കിണിത്വാ വിഹാരം കാരാപേസീതി യോജനാ. ഏസേവ നയോ പരതോപി. അട്ഠകരീസപ്പമാണാ ഭൂമി ഉസഭേന ദസഉസഭപ്പമാണാ യട്ഠിയാ ദ്വിസതയട്ഠിപ്പമാണാ ഹോതീതി ദട്ഠബ്ബം. ‘‘ഏവം അനുപുബ്ബേന പരിഹായന്തീ’’തി വത്വാ സബ്ബജനം സംവേജേന്തോ ആഹ ‘‘സമ്പത്തിയോ ഹീ’’തിആദി. തത്ഥ യസ്മാ സമ്പത്തിയോ പരിഹായന്തി, തസ്മാ അലമേവ സബ്ബസമ്പത്തീസു വിരജ്ജിതും, അലം ഏവ സബ്ബസമ്പത്തീഹി വിമുച്ചിതുന്തി യോജനാ. ‘‘സബ്ബസമ്പത്തീസൂ’’തി പദഞ്ഹി ‘‘വിമുച്ചിതു’’ന്തി പദേന വിഭത്തിപരിണാമം കത്വാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം.

    Vihārādayoti ettha ādisaddena pāḷiyaṃ āgate pariveṇādayo cuddasa upakaraṇe saṅgaṇhāti. Amhākaṃ bhagavato vihārakārāpanapasaṅgena sattannampi buddhānaṃ vihārakārāpanaṃ dassento āha ‘‘vipassissā’’tiādi. Tattha vipassissa bhagavato vihāraṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.12) kārāpesīti sambandho. Tigāvutappamāṇaṃ bhūmiṃ suvaṇṇayaṭṭhisantharena kiṇitvā vihāraṃ kārāpesīti yojanā. Eseva nayo paratopi. Aṭṭhakarīsappamāṇā bhūmi usabhena dasausabhappamāṇā yaṭṭhiyā dvisatayaṭṭhippamāṇā hotīti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Evaṃ anupubbena parihāyantī’’ti vatvā sabbajanaṃ saṃvejento āha ‘‘sampattiyo hī’’tiādi. Tattha yasmā sampattiyo parihāyanti, tasmā alameva sabbasampattīsu virajjituṃ, alaṃ eva sabbasampattīhi vimuccitunti yojanā. ‘‘Sabbasampattīsū’’ti padañhi ‘‘vimuccitu’’nti padena vibhattipariṇāmaṃ katvā sambandhitabbaṃ.

    ൩൦൮. ഖണ്ഡഫുല്ലസദ്ദാനം അധികരണഭാവം ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘ഖണ്ഡന്തി ഛിന്നോകാസോ. ഫുല്ലന്തി ഫലിതോകാസോ’’തി. തത്ഥ ‘‘ഛിന്നോകാസോ’’തി ഇമിനാ ഖണ്ഡതി ഛിജ്ജതി ഏത്ഥാതി ഖണ്ഡന്തി വചനത്ഥം ദസ്സേതി. ‘‘ഫലിതോകാസോ’’തി ഇമിനാ ഫുല്ലതി ഫലതി ഏത്ഥാതി ഫുല്ലന്തി വചനത്ഥം ദസ്സേതി. പടിസങ്ഖരിസ്സതീതി ഏത്ഥ പാടിസദ്ദസ്സ പാകതികത്ഥഭാവം, സങ്ഖരിസ്സതിസദ്ദസ്സ ച കരധാതുയാ നിപ്ഫന്നഭാവം ദസ്സേതും വുത്തം ‘‘പാകതികം കരിയതീ’’തി.

    308. Khaṇḍaphullasaddānaṃ adhikaraṇabhāvaṃ dassento āha ‘‘khaṇḍanti chinnokāso. Phullanti phalitokāso’’ti. Tattha ‘‘chinnokāso’’ti iminā khaṇḍati chijjati etthāti khaṇḍanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Phalitokāso’’ti iminā phullati phalati etthāti phullanti vacanatthaṃ dasseti. Paṭisaṅkharissatīti ettha pāṭisaddassa pākatikatthabhāvaṃ, saṅkharissatisaddassa ca karadhātuyā nipphannabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘pākatikaṃ kariyatī’’ti.

    ൩൧൦. ഥേരോതി സാരിപുത്തത്ഥേരോ, ആഗച്ഛതീതി സമ്ബന്ധോ. ഇദന്തി ഗിലാനപടിജഗ്ഗനാദി. അസ്സാതി ഥേരസ്സ. അഗ്ഗാസനന്തിആദീസു അഗ്ഗസദ്ദോ പഠമത്ഥോപി ഉത്തമത്ഥോപി യുജ്ജതി. തേന വുത്തം ‘‘ഥേരാസന’’ന്തിആദി. അന്തരാ സത്ഥീനന്തി ഏത്ഥ അന്തരാതി ഭുമ്മത്ഥേ നിസ്സക്കവചനം. സത്ഥിസദ്ദോ ച ഊരുസങ്ഖാതോ പാദവാചകോതി ആഹ ‘‘ചതുന്നം പാദാനം അന്തരേ’’തി.

    310.Theroti sāriputtatthero, āgacchatīti sambandho. Idanti gilānapaṭijagganādi. Assāti therassa. Aggāsanantiādīsu aggasaddo paṭhamatthopi uttamatthopi yujjati. Tena vuttaṃ ‘‘therāsana’’ntiādi. Antarā satthīnanti ettha antarāti bhummatthe nissakkavacanaṃ. Satthisaddo ca ūrusaṅkhāto pādavācakoti āha ‘‘catunnaṃ pādānaṃ antare’’ti.

    ൩൧൫. പതിട്ഠാപേസീതി ഏത്ഥ കം വയം കത്വാ പതിട്ഠാപേസീതി ആഹ ‘‘അട്ഠാരസകോടിപരിച്ചാഗം കത്വാ’’തി. ഏവന്തിആദി നിഗമനം.

    315.Patiṭṭhāpesīti ettha kaṃ vayaṃ katvā patiṭṭhāpesīti āha ‘‘aṭṭhārasakoṭipariccāgaṃ katvā’’ti. Evantiādi nigamanaṃ.







    Related texts:



    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ചൂളവഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / വിഹാരാനുജാനനകഥാ • Vihārānujānanakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact