विहारानुजाननकथावण्णना

Vihārānujānanakathāvaṇṇanā

२९५. सेनासनक्खन्धके सिसिरेति सिसिरकाले हिमपातवसेन सत्ताहवद्दलिकादिवस्सपातवस्सेन च उप्पन्‍नो खरो सीतसम्फस्सो अधिप्पेतोति आह ‘‘सम्फुसितको’’ति। ‘‘ततो’’ति इदं कत्तुअत्थे निस्सक्‍कवचनं, तेन च विहारेन वातातपो पटिहञ्‍ञतीति अत्थोति आह ‘‘विहारेन पटिहञ्‍ञती’’ति।

295. Senāsanakkhandhake sisireti sisirakāle himapātavasena sattāhavaddalikādivassapātavassena ca uppanno kharo sītasamphasso adhippetoti āha ‘‘samphusitako’’ti. ‘‘Tato’’ti idaṃ kattuatthe nissakkavacanaṃ, tena ca vihārena vātātapo paṭihaññatīti atthoti āha ‘‘vihārena paṭihaññatī’’ti.

२९६. आविञ्छनछिद्दन्ति यत्थ अङ्गुलिं वा रज्‍जुसङ्खलिकादिं वा पवेसेत्वा कवाटं आकड्ढन्ता द्वारबाहं फुसापेन्ति, तस्सेतं अधिवचनं। सेनासनपरिभोगे अकप्पियं नाम नत्थीति दस्सनत्थं ‘‘सचेपि दीपिनङ्गुट्ठेना’’तिआदि वुत्तं। चेतिये वेदिकासदिसन्ति वातपानदारुं वा जालं वा अट्ठपेत्वा दारुट्ठाने चेतिये वेदिकाय पट्टादीनि विय इट्ठकादीहि उद्धं, तिरियञ्‍च पट्टिकादयो दस्सेत्वा चतुछिद्दयुत्तं कतं। थम्भकवातपानं नाम तिरियं दारूनि अदत्वा उद्धं ठपितदारूहि एव कतं। चोळकपादपुञ्छनं बन्धितुन्ति वातपानप्पमाणेन पादपुञ्छनसदिसं चोळकादिना बन्धित्वा वग्गुलिआदिप्पवेसननिवारणत्थं, कथेतुन्ति अत्थो। मिड्ढकन्ति मञ्‍चाकारेन कट्ठमत्तिकादीहि कतवेदिकाकारं।

296.Āviñchanachiddanti yattha aṅguliṃ vā rajjusaṅkhalikādiṃ vā pavesetvā kavāṭaṃ ākaḍḍhantā dvārabāhaṃ phusāpenti, tassetaṃ adhivacanaṃ. Senāsanaparibhoge akappiyaṃ nāma natthīti dassanatthaṃ ‘‘sacepi dīpinaṅguṭṭhenā’’tiādi vuttaṃ. Cetiye vedikāsadisanti vātapānadāruṃ vā jālaṃ vā aṭṭhapetvā dāruṭṭhāne cetiye vedikāya paṭṭādīni viya iṭṭhakādīhi uddhaṃ, tiriyañca paṭṭikādayo dassetvā catuchiddayuttaṃ kataṃ. Thambhakavātapānaṃ nāma tiriyaṃ dārūni adatvā uddhaṃ ṭhapitadārūhi eva kataṃ. Coḷakapādapuñchanaṃ bandhitunti vātapānappamāṇena pādapuñchanasadisaṃ coḷakādinā bandhitvā vagguliādippavesananivāraṇatthaṃ, kathetunti attho. Miḍḍhakanti mañcākārena kaṭṭhamattikādīhi katavedikākāraṃ.

२९७. चतुरस्सपीठन्ति समचतुरस्सं। अट्ठङ्गुलपादकं वट्टतीति अट्ठङ्गुलपादकमेव वट्टति। पमाणातिक्‍कन्तोपि वट्टतीति समचतुरस्समेव सन्धाय वुत्तं। आयतचतुरस्सा पन सत्तङ्गपञ्‍चङ्गापि उच्‍चपादा न वट्टन्ति। वेत्तेहेव चतुरस्सादिआकारेन कतं भद्दपीठन्ति आह ‘‘वेत्तमयं पीठ’’न्ति। दारुपट्टिकाय उपरीति अटनिआकारेन ठितदारुपटलस्स हेट्ठा उद्धं पादं कत्वा। पवेसनकालञ्हि सन्धाय ‘‘उपरी’’ति वुत्तं। एळकस्स पच्छिमपादद्वयं विय वङ्काकारेन ठितत्ता पनेतं ‘‘एळकपादपीठ’’न्ति वुत्तं। पलोठेन्तीति सह मञ्‍चेहि पवट्टेन्ति। रुक्खे , लता च मुञ्‍चित्वा अवसेसं गच्छादिकं सब्बम्पि तिणजाति एवाति आह ‘‘येसं केसञ्‍चि तिणजातिकान’’न्तिआदि।

297.Caturassapīṭhanti samacaturassaṃ. Aṭṭhaṅgulapādakaṃ vaṭṭatīti aṭṭhaṅgulapādakameva vaṭṭati. Pamāṇātikkantopi vaṭṭatīti samacaturassameva sandhāya vuttaṃ. Āyatacaturassā pana sattaṅgapañcaṅgāpi uccapādā na vaṭṭanti. Vetteheva caturassādiākārena kataṃ bhaddapīṭhanti āha ‘‘vettamayaṃ pīṭha’’nti. Dārupaṭṭikāya uparīti aṭaniākārena ṭhitadārupaṭalassa heṭṭhā uddhaṃ pādaṃ katvā. Pavesanakālañhi sandhāya ‘‘uparī’’ti vuttaṃ. Eḷakassa pacchimapādadvayaṃ viya vaṅkākārena ṭhitattā panetaṃ ‘‘eḷakapādapīṭha’’nti vuttaṃ. Paloṭhentīti saha mañcehi pavaṭṭenti. Rukkhe , latā ca muñcitvā avasesaṃ gacchādikaṃ sabbampi tiṇajāti evāti āha ‘‘yesaṃ kesañci tiṇajātikāna’’ntiādi.

उपदहन्तीति ठपेन्ति। सीसप्पमाणं नाम यत्थ गीवाय सह सकलं सीसं ठपेतुं सक्‍का, तस्स च मुट्ठिरतनं वित्थारप्पमाणन्ति दस्सेन्तो ‘‘वित्थारतो’’तिआदिमाह। इदञ्‍च बिम्बोहनस्स उभोसु अन्तेसु ठपेतब्बचोळप्पमाणदस्सनं। तस्स वसेन बिम्बोहनस्स वित्थारप्पमाणं परिच्छिज्‍जति, तं वट्टं वा चतुरस्सं वा कत्वा सिब्बितं यथा कोटितो कोटि वित्थारतो पुथुलट्ठानं मुट्ठिरतनप्पमाणं होति, एवं सिब्बितब्बं। इतो अधिकं न वट्टति, तं पन अन्तेसु ठपितचोळं कोटिया कोटिं आहच्‍च दिगुणं कतं तिकण्णं होति। तेसु तीसु कण्णेसु द्विन्‍नं कण्णानमन्तरं विदत्थिचतुरङ्गुलं होति, मज्झट्ठानं कोटितो कोटिं आहच्‍च मुट्ठिरतनं होति, इदमस्स उक्‍कट्ठप्पमाणं। तेनाह ‘‘तीसु कण्णेसू’’तिआदि।

Upadahantīti ṭhapenti. Sīsappamāṇaṃ nāma yattha gīvāya saha sakalaṃ sīsaṃ ṭhapetuṃ sakkā, tassa ca muṭṭhiratanaṃ vitthārappamāṇanti dassento ‘‘vitthārato’’tiādimāha. Idañca bimbohanassa ubhosu antesu ṭhapetabbacoḷappamāṇadassanaṃ. Tassa vasena bimbohanassa vitthārappamāṇaṃ paricchijjati, taṃ vaṭṭaṃ vā caturassaṃ vā katvā sibbitaṃ yathā koṭito koṭi vitthārato puthulaṭṭhānaṃ muṭṭhiratanappamāṇaṃ hoti, evaṃ sibbitabbaṃ. Ito adhikaṃ na vaṭṭati, taṃ pana antesu ṭhapitacoḷaṃ koṭiyā koṭiṃ āhacca diguṇaṃ kataṃ tikaṇṇaṃ hoti. Tesu tīsu kaṇṇesu dvinnaṃ kaṇṇānamantaraṃ vidatthicaturaṅgulaṃ hoti, majjhaṭṭhānaṃ koṭito koṭiṃ āhacca muṭṭhiratanaṃ hoti, idamassa ukkaṭṭhappamāṇaṃ. Tenāha ‘‘tīsu kaṇṇesū’’tiādi.

‘‘कम्बलमेव…पे॰… उण्णभिसिसङ्ख्यमेव गच्छती’’ति सामञ्‍ञतो वुत्तत्ता गोनकादिअकप्पियम्पि उण्णमयत्थरणं भिसियं पक्खिपित्वा सयितुं वट्टतीति दट्ठब्बं।

‘‘Kambalameva…pe… uṇṇabhisisaṅkhyameva gacchatī’’ti sāmaññato vuttattā gonakādiakappiyampi uṇṇamayattharaṇaṃ bhisiyaṃ pakkhipitvā sayituṃ vaṭṭatīti daṭṭhabbaṃ.

मसूरकेति चम्ममयभिसियं। चम्ममयं पन बिम्बोहनं तूलपुण्णम्पि न वट्टति। पाळियं सेनासनपरिक्खारदुस्सन्ति सेनासनपरिक्खारकरणत्थाय दुस्सं। भिसिं ओनन्धितुन्ति भिसित्थविकाय पक्खिपित्वा बन्धितुं। परिभिज्‍जतीति मञ्‍चादितो सारियमाना पीठकोटिआदीसु निसीदन्तेहि घंसियमाना भिसि परिभिज्‍जति। ओनद्धमञ्‍चन्ति भिसिं एकाबद्धं कत्वा बद्धमञ्‍चं। पाळियं छविं उप्पाटेत्वा हरन्तीति भिसिच्छविं चोरा हरन्ति। फोसितुन्ति चोरेहि हरितस्स पच्छा हरितसञ्‍ञाणफुसितबिन्दूनि दातुं। भित्तिकम्मन्ति नानावण्णेहि विभित्तिराजिकरणं। हत्थकम्मन्ति हत्थेन यं किञ्‍चि सञ्‍ञाकरणं।

Masūraketi cammamayabhisiyaṃ. Cammamayaṃ pana bimbohanaṃ tūlapuṇṇampi na vaṭṭati. Pāḷiyaṃ senāsanaparikkhāradussanti senāsanaparikkhārakaraṇatthāya dussaṃ. Bhisiṃ onandhitunti bhisitthavikāya pakkhipitvā bandhituṃ. Paribhijjatīti mañcādito sāriyamānā pīṭhakoṭiādīsu nisīdantehi ghaṃsiyamānā bhisi paribhijjati. Onaddhamañcanti bhisiṃ ekābaddhaṃ katvā baddhamañcaṃ. Pāḷiyaṃ chaviṃ uppāṭetvā harantīti bhisicchaviṃ corā haranti. Phositunti corehi haritassa pacchā haritasaññāṇaphusitabindūni dātuṃ. Bhittikammanti nānāvaṇṇehi vibhittirājikaraṇaṃ. Hatthakammanti hatthena yaṃ kiñci saññākaraṇaṃ.

२९८. पाळियं न निपततीति न अल्‍लीयति। पटिबाहेत्वाति घंसित्वा। न निबन्धतीति अनिबन्धनीयो, न लग्गनकोति अत्थो।

298. Pāḷiyaṃ na nipatatīti na allīyati. Paṭibāhetvāti ghaṃsitvā. Na nibandhatīti anibandhanīyo, na lagganakoti attho.

२९९. ‘‘करोही’’ति वत्तुम्पि न लब्भतीति आणत्तिया एव पटिक्खित्तत्ता द्वारपालं ‘‘किं न करोसी’’तिआदिना परियायेन वत्तुं वट्टति। जातकपकरणन्ति जातकपटिसंयुत्तं इत्थिपुरिसादि यं किञ्‍चि रूपं अधिप्पेतं। ‘‘परेहि कारापेतु’’न्ति वुत्तत्ता बुद्धरूपम्पि सयं कातुं न लभति। पाळियं पञ्‍चपटिकन्ति जातिआदिपञ्‍चप्पकारवण्णमट्ठं।

299.‘‘Karohī’’ti vattumpi na labbhatīti āṇattiyā eva paṭikkhittattā dvārapālaṃ ‘‘kiṃ na karosī’’tiādinā pariyāyena vattuṃ vaṭṭati. Jātakapakaraṇanti jātakapaṭisaṃyuttaṃ itthipurisādi yaṃ kiñci rūpaṃ adhippetaṃ. ‘‘Parehi kārāpetu’’nti vuttattā buddharūpampi sayaṃ kātuṃ na labhati. Pāḷiyaṃ pañcapaṭikanti jātiādipañcappakāravaṇṇamaṭṭhaṃ.

३००. उपचारो न होतीति गब्भस्स बहि समन्ता अनुपरिगमनस्स ओकासो नप्पहोति। रुक्खं विज्झित्वाति तच्छितसारदारुं अग्गसमीपे विज्झित्वा। कत्वाति छिद्दे कत्वा। कप्पकतं विय सारखाणुके आकोटेत्वा एवं कतमेव ‘‘आहरिमं भित्तिपाद’’न्ति वुत्तं। उपत्थम्भनत्थं भूमियं पतिट्ठापेतुन्ति जिण्णभित्तिपादेन बहि समानभारं खाणुकप्पसीसेन उस्सापेत्वा मूलेन भूमियं पतिट्ठापेतुं। परित्ताणत्थन्ति उल्‍लित्तावलित्तकुटिया ओवस्सनट्ठानस्स परित्ताणत्थं। किटिकन्ति तालपण्णादीहि कतपदलं। मद्दितमत्तिकन्ति ओवस्सनछिद्दस्स पिदहनत्थं वुत्तं।

300.Upacārona hotīti gabbhassa bahi samantā anuparigamanassa okāso nappahoti. Rukkhaṃ vijjhitvāti tacchitasāradāruṃ aggasamīpe vijjhitvā. Katvāti chidde katvā. Kappakataṃ viya sārakhāṇuke ākoṭetvā evaṃ katameva ‘‘āharimaṃ bhittipāda’’nti vuttaṃ. Upatthambhanatthaṃ bhūmiyaṃ patiṭṭhāpetunti jiṇṇabhittipādena bahi samānabhāraṃ khāṇukappasīsena ussāpetvā mūlena bhūmiyaṃ patiṭṭhāpetuṃ. Parittāṇatthanti ullittāvalittakuṭiyā ovassanaṭṭhānassa parittāṇatthaṃ. Kiṭikanti tālapaṇṇādīhi katapadalaṃ. Madditamattikanti ovassanachiddassa pidahanatthaṃ vuttaṃ.

उभतोकुट्टं नीहरित्वा कतपदेसस्साति यथा बहि ठिता उजुकं अन्तो निसिन्‍ने न पस्सन्ति, एवं द्वाराभिमुखं पिदहनवसेन भित्तिञ्‍च अञ्‍ञतो द्वारञ्‍च योजेत्वा कतट्ठानं वदति। समन्ता परियागारोति समन्ततो आविद्धपमुखं। वंसं दत्वाति पुरिसप्पमाणे पादे निखणित्वा तेसं उपरि पिट्ठिवंससदिसं पस्सवंसं ठपेत्वा ओसारेत्वा। एकं दण्डकोटिं अतिउच्‍चाय विहारभित्तिकोटिया एकं कोटिं नीचे वंसपिट्ठियं ठपनवसेन दण्डके पसारेत्वा। चक्‍कलयुत्तो किटिकोति कवाटं विय विवरणथकनसुखत्थं चक्‍कलबन्धकिटिकं। पाळियं उग्घाटनकिटिकन्ति आपणादीसु अनत्थिककाले उक्खिपित्वा, उपरि च बन्धित्वा पच्छा ओतरणकिटिकं, कप्पसीसेहि वा उपत्थम्भनीहि उक्खिपित्वा पच्छा ओतरणकिटिकम्पि।

Ubhatokuṭṭaṃ nīharitvā katapadesassāti yathā bahi ṭhitā ujukaṃ anto nisinne na passanti, evaṃ dvārābhimukhaṃ pidahanavasena bhittiñca aññato dvārañca yojetvā kataṭṭhānaṃ vadati. Samantā pariyāgāroti samantato āviddhapamukhaṃ. Vaṃsaṃ datvāti purisappamāṇe pāde nikhaṇitvā tesaṃ upari piṭṭhivaṃsasadisaṃ passavaṃsaṃ ṭhapetvā osāretvā. Ekaṃ daṇḍakoṭiṃ atiuccāya vihārabhittikoṭiyā ekaṃ koṭiṃ nīce vaṃsapiṭṭhiyaṃ ṭhapanavasena daṇḍake pasāretvā. Cakkalayutto kiṭikoti kavāṭaṃ viya vivaraṇathakanasukhatthaṃ cakkalabandhakiṭikaṃ. Pāḷiyaṃ ugghāṭanakiṭikanti āpaṇādīsu anatthikakāle ukkhipitvā, upari ca bandhitvā pacchā otaraṇakiṭikaṃ, kappasīsehi vā upatthambhanīhi ukkhipitvā pacchā otaraṇakiṭikampi.

३०१. पानीयं ओतप्पतीति पानीयभाजनेसु ठपितपानीयं आतपेन सन्तप्पति।

301.Pānīyaṃ otappatīti pānīyabhājanesu ṭhapitapānīyaṃ ātapena santappati.

३०३. तयो वाटेति तयो परिक्खेपे। वेळुवाटन्ति सब्बं दारुपरिक्खेपं सङ्गण्हाति। कण्टकवाटन्ति सब्बसाखापरिक्खेपं।

303.Tayo vāṭeti tayo parikkhepe. Veḷuvāṭanti sabbaṃ dāruparikkhepaṃ saṅgaṇhāti. Kaṇṭakavāṭanti sabbasākhāparikkhepaṃ.

३०५. आलोको अन्तरधायीति यो बुद्धारम्मणाय पीतिया आनुभावेन महन्तो ओभासो अहोसि, येन चस्स पदीपसहस्सेन विय विगतन्धकारो मग्गो अहोसि, सो बहिनगरे छवसरीरसमाकुलं दुग्गन्धं बीभच्छं आमकसुसानं पत्तस्स भयेन पीतिवेगे मन्दीभूते अन्तरधायि।

305.Āloko antaradhāyīti yo buddhārammaṇāya pītiyā ānubhāvena mahanto obhāso ahosi, yena cassa padīpasahassena viya vigatandhakāro maggo ahosi, so bahinagare chavasarīrasamākulaṃ duggandhaṃ bībhacchaṃ āmakasusānaṃ pattassa bhayena pītivege mandībhūte antaradhāyi.

सतं हत्थीति गाथाय हत्थिनो सतसहस्सानीति एवं पच्‍चेकं सहस्स-सद्देन योजेत्वा अत्थो ञातब्बो। पदवीतिहारस्साति ‘‘बुद्धं वन्दिस्सामी’’ति रतनत्तयं उद्दिस्स गच्छतो एकपदवीतिहारस्स , तप्पच्‍चयकुसलफलस्साति अत्थो। तस्स सोळसमो भागो कलं नाम, तं सोळसिं कलं यथावुत्ता हत्थिआदयो सब्बे नाग्घन्ति नारहन्ति, निदस्सनमत्तञ्‍चेतं। अनेकसतसहस्सभागम्पि नाग्घन्ति।

Sataṃhatthīti gāthāya hatthino satasahassānīti evaṃ paccekaṃ sahassa-saddena yojetvā attho ñātabbo. Padavītihārassāti ‘‘buddhaṃ vandissāmī’’ti ratanattayaṃ uddissa gacchato ekapadavītihārassa , tappaccayakusalaphalassāti attho. Tassa soḷasamo bhāgo kalaṃ nāma, taṃ soḷasiṃ kalaṃ yathāvuttā hatthiādayo sabbe nāgghanti nārahanti, nidassanamattañcetaṃ. Anekasatasahassabhāgampi nāgghanti.

अन्धकारो अन्तरधायीति पुन बलवपीतिया आलोके समुप्पन्‍ने अन्तरधायि। आसत्तियोति तण्हायो। वयकरणन्ति देय्यधम्ममूलं नवकम्मं।

Andhakāro antaradhāyīti puna balavapītiyā āloke samuppanne antaradhāyi. Āsattiyoti taṇhāyo. Vayakaraṇanti deyyadhammamūlaṃ navakammaṃ.

३०९. ददेय्याति नवकम्मं अधिट्ठातुं विहारे इस्सरियं ददेय्याति अत्थो। दिन्‍नोति नवकम्मं कातुं विहारो दिन्‍नो, विहारे नवकम्मं दिन्‍नन्ति वा अत्थो।

309.Dadeyyāti navakammaṃ adhiṭṭhātuṃ vihāre issariyaṃ dadeyyāti attho. Dinnoti navakammaṃ kātuṃ vihāro dinno, vihāre navakammaṃ dinnanti vā attho.

३१३-४. सन्थागारेति सन्‍निपातमण्डपे। ओकासेति निवासोकासे। उद्दिस्स कतन्ति सङ्घं उद्दिस्स कतं। गिहिविकटन्ति गिहीहि कतं पञ्‍ञत्तं, गिहिसन्तकन्ति अत्थो।

313-4.Santhāgāreti sannipātamaṇḍape. Okāseti nivāsokāse. Uddissa katanti saṅghaṃ uddissa kataṃ. Gihivikaṭanti gihīhi kataṃ paññattaṃ, gihisantakanti attho.

विहारानुजाननकथावण्णना निट्ठिता।

Vihārānujānanakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: सेनासनग्गाहकथावण्णना • Senāsanaggāhakathāvaṇṇanā

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / विहारानुजाननकथा • Vihārānujānanakathā

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
विहारानुजाननकथावण्णना • Vihārānujānanakathāvaṇṇanā
मञ्‍चपीठादिअनुजाननकथावण्णना • Mañcapīṭhādianujānanakathāvaṇṇanā
इट्ठकाचयादिअनुजाननकथावण्णना • Iṭṭhakācayādianujānanakathāvaṇṇanā
अनाथपिण्डिकवत्थुकथावण्णना • Anāthapiṇḍikavatthukathāvaṇṇanā
आसनप्पटिबाहनादिकथावण्णना • Āsanappaṭibāhanādikathāvaṇṇanā

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / विहारानुजाननकथावण्णना • Vihārānujānanakathāvaṇṇanā

टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / विहारानुजाननकथा • Vihārānujānanakathā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact